Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego
http://www.farmacja.e-lama.pl
1/6
LEKI STOSOWANE W NADKWAŚNOŚCI SOKU ŻOŁĄDKOWEGO I W
CHOROBIE WRZODOWEJ ŻOŁĄDKA I DWUNASTNICY
I. LEKI ZMNIEJSZAJĄCE STĘŻENIE KWASU SOLNEGO W ŻOŁĄDKU
1). LEKI ZOBOJĘTNIAJĄCE NADMIAR KWASU SOLNEGO W SOKU ŻOŁĄDKOWYM
(ANTACIDA)
ZWIĄZKI SODU
a. NATRII HYDROGENOCARBONAS, NaHCO
3
– wodorowęglan sodu, soda oczyszczona
Natrii bicarbonas; prep złoż.: Gealcid (+Al(OH)
3
+ kwas alginowy), Sal Vichy Factitium
W odróżnieniu od innych środków zobojętniających, bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie i łatwo wchłania z przewodu
pokarmowego, co może prowadzić do zasadowicy. Działa szybko, znacznie podwyższając pH treści żołądkowej (nawet do
pH 7), ale krótkotrwale. Wydzielający się w reakcji CO
2
powoduje wzdęcia i wzmaga wtórnie czynność wydzielniczą
żołądka. Obecnie środek ten stosowany jest tylko sporadycznie oraz w chodzi w skład nielicznych preparatów złożonych
łącznie z innymi związkami zobojętniającymi działającymi słabiej, wolniej i dłużej.
ZWIĄZKI WAPNIA
b. CALCII CARBONAS PRAECIPITATUS, CaCO
3
– węglan wapnia
prep złoż.: (+MgCO
3
) Gastrofan, Rennie Antacidum, Ulgamax
Najstarszy środek zobojętniający stosowany obecnie tylko sporadycznie lub krótkotrwale, ponieważ wywołuje wtórną
hipersekrecję kwasu solnego w żołądku. Ponadto działa ściągająco i zapierająco.
ZWIĄZKI GLINU
c. ALGELDRATUM, ALUMINII HYDROXIDUM COLLOIDALE, Al(OH)
3
– koloidalny
wodorotlenek glinu,
Alusal; prep złoż.: (+Mg(OH)
2
) Alumag, Gastal, Maalox
Działa miejscowo powoli zobojętniająco oraz adsorbująco, ściągająco i osłaniająco na śluzówkę żołądka i dwunastnicy. W
środowisku wodnym tworzy postać żelu (Al
2
O
3
. n H
2
O). Wodorotlenek glinu podnosi pH soku żołądkowego zazwyczaj do
wartości 3,5, a jego mieszanka z wodorotlenkiem magnezu (preparaty złożone) pozwala utrzymać pH soku żołądkowego w
zakresie 3-5 przez kilka godzin. Nie wywołuje zasadowicy metabolicznej z uwagi na hydrolizę powstającego w żołądku AlCl
3
.
Powoduje zaparcia.
d. ALUMINII PHOSPHAS, AlPO
4
– fosforan glinu,
Gelatum Aluminii phosphorici (żel)
Działa zobojętniająco powoli i mniej skutecznie niż inne związku glinu, podwyższa pH soku żołądkowego z 1 do 3. Działa
osłaniająco, adsorbuje pepsynę, gazy i bakterie. Powoduje zaparcia.
e. ALUMINII CARBONAS BASIC, zasadowy węglan glinu, węglan hydroksyglinowy
Kompensan (tabl.)
O
H
Al
O
O
O
c
Działa łagodnie zobojętniająco podnosząc pH soku żołądkowego do
wartości 3 – 4,5 na okres 2 – 3 godzin. Powoduje zaparcia.
f. DIHYDROXYALUMINII NATRII CARBONAS, węglan dihydroksyglinowo – sodowy,
dwuzasadowy węglan glinowo – sodowy, sól sodowa węglanu dihydroksyglinowego
Alugastrin, Gastrinal
Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego
http://www.farmacja.e-lama.pl
2/6
O
H
Al
O
H
O
ONa
O
W odróżnieniu od wodorotlenku glinu, reaguje z kwasem solnym
szybciej, ale znacznie wolniej niż wodorowęglan sodu, a także wolniej niż węglan
wapnia i magnezu. W ogólnym efekcie uzyskuje się działanie stosunkowo szybkie i
jednocześnie dość długotrwałe. Jak wszystkie pojedyncze sole glinu – może
wywoływać zaparcia.
g. DIHYDROXYALUMINII AMINOACETAS, ALUMINII GLICYNAS BASIC –
N
H
2
O
O
Al
OH
OH
dihydroksyaminoctan glinu, zasadowy glicynian glinu,
prep. złoż.: (+MgCO
3
) Proacid
Zmniejsza stężenie jonów wodorowych w wyniku reakcji zobojętniania i
buforowania.
ZWIĄZKI MAGNEZU
h. MAGNESII CARBONAS, Magnesii subcarbonas ponderosus, Magnesia alba; – uwodniony
zasadowy węglan magnezu, 3MgCO
3
. Mg(OH)
2
. 3H
2
O
prep złoż.: Gastrofan, Gastal, Gastro, Proacid, Rennie Antacidum, Ulgamax
Wchodzi w skład wielu preparatów złożonych działających osłaniająco i zobojętniająco. Trudno wchłania się z przewodu
pokarmowego i jak inne związki magnezu działa przeczyszczająco na drodze osmotycznej. Z kwasem solnym reaguje
szybciej niż związki glinu.
i. MAGNESII HYDROXIDUM – wodorotlenek magnezu, Mg(OH)
2
prep złoż.: (+Al(OH)
3
) Aflomag, Alumag, Gastal, Gastromal, Maalox, Manti, Manti forte, Simet-Al
Wodorotlenek magnezu jako mocna zasada podnosi pH soku żołądkowego do zbyt wysokich wartości (powyżej 5), dlatego
najczęściej jest stosowany w preparatach złożonych łącznie z wodorotlenkiem glinu, który działa słabo zobojętniająco, ale
bardziej długotrwale. Uzyskuje się w ten sposób korzystniejsze właściwości zobojętniające i koryguje niepożądane działanie
zapierające powstających w jelitach soli glinu (bo z kolei sole magnezu działają przeczyszczająco...).
j. MAGNESII OXIDUM, Magnesii oxidum ponderosum, Magnesia usta, Magnezja palona, tlenek
magnezu, MgO
Działa zobojętniająco dwa razy silniej od węglanu magnezowego i 4 razy silniej od wodorowęglanu sodowego, działa równiez
przeczyszczająco. Stosowany w recepturowych proszkach złożonych.
k. MAGNESII TRISILICAS, uwodniony trójkrzemian magnezu, 2MgO.3SiO
2
.6H
2
O
Magnosil
Działa zobojętniająco powoli, ale długotrwale. Osłania błonę śluzową żołądka i ma działanie adsorpcyjne. Z kwasem solnym
tworzy chlorek magnezu oraz 3SiO
2
.8H
2
O.
SOLE PODWÓJNE GLINOWO - MAGNEZOWE
l. HYDROTALCITUM, Hydrotalcyt – uwodniony zasadowy węglan glinowo-magnezowy
Malgacid, Rutacid, Talcid, Ulcetal
Działają odpowiednio długo, podwyższają pH do wartości optymalnych (3,5 – 4). Nie powodują zaparć charakterystycznych
dla soli glinu, ani też nie działają przeczyszczająco (związki magnezu).
m. MAGALDRATUM, Magaldrat – uwodniony zasadowy siarczan glinowo-magnezowy
Malugastrin
Działa odpowiednio długo i szybko, podwyższa pH do wartości optymalnych (3,5 – 4). Nie powoduje zaparć
charakterystycznych dla soli glinu, ani też nie działa przeczyszczająco (związki magnezu).
Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego
http://www.farmacja.e-lama.pl
3/6
2). LEKI HAMUJĄCE WYDZIELANIE KWASU SOLNEGO
ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW HISTAMINOWYCH H
2
Działanie:
- silni antagoniści receptorów H2 komórek
okładzinowych w żołądku – hamują więc
wydzielanie kwasu solnego w żołądku
(zarówno stymulowane pokarmem, jak i
histaminą, gastryną i acetylocholiną)
- pośrednio – poprzez zwiększenie pH – hamują
aktywność pepsyny
- uboczne, najsilniejsze u cymetydyny: bóle
głowy, biegunki, nawet zmiana aktywności
enzymów liposomalnych i zaburzenie
biotransformacji leków
a. CIMETIDINUM, cymetydyna
Altramet
N
N
H
CH
3
S
N
H
N
H
CH
3
N
CN
1-cyjano-2-metylo-3-{2-[((5-metylo-1H-imidazol-
4-ilo)-metylo)-tio]-etylo}guanidyna
b. RANITIDINI HYDROCHLORIDUM,
chlorowodorek ranitydyny
Histac, Raniberl, Ranic, Ranigast, Ranimax, Ranisan,
Ranital, Ranitin, Riflux, Zantac
O
C
H
3
N
+
C
H
3
S
N
H
N
H
CH
3
NO
2
H
Cl
-
Chlorowodorek
N-[2-[[[5-[(dimetyloamino)metylo]-furan-2-ylo]-
metylo]-tio]-etylo]-N’-metylo-2-nitro-1,1-etenodiaminy
c. FAMOTIDINUM, famotydyna
Famidyna, Famogast, Famotidine, Quamatel, Ulfamid
S
N
N
H
2
NH
2
N
S
NH
2
N
SO
2
NH
2
3-[2-(diaminometylenoamino)-4-tiazolilometylotio]-N-sulfamoilo-
propionamidyna
INHIBITORY „POMPY PROTONOWEJ” (H
+
/K
+
- ATP-azy)
d. OMEPRAZOLUM, omeprazol
(doustnie w kapsułkach – Bioprazol. Gasec, Helicid, Losec, Omar, Ortanol, Polprazol, Prazol)
N
N
H
N
CH
3
O
S
O
CH
3
CH
3
O-CH
3
5-metoksy-2-[(4-metoksy-3,5-dimetylo-2-pirydylo)-
metylo]-sulfinylo-1H-bezimidazol
Omeprazol jest związkiem amfoterycznym, ma silne właściwości lipofilne i jest nietrwały w środowisku kwaśnym.
Szybko wchłania się w jelicie cienkim pod warunkiem, że zostanie podany w żelatynowych kapsułkach chroniących go przed
działaniem kwasu solnego w żołądku. Łatwo przenika z krwioobiegu do warstwy komórek okładzinowych żołądka i w ich
kwaśnym środowisku ulega przekształceniu w czynny metabolit, który reaguje z grupami SH enzymu H
+
/K
+
- ATP-azy
błonowej, transportującego protony wodorowe na zewnątrz komórek (do soku żołądkowego) w zamian za jony potasowe
(przemieszczane do wnętrza komórek okładzinowych).
Omeprazol jest najsilniejszym ze stosowanych obecnie leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku.
Działa skutecznie w chorobie wrzodowej opornej na leczenie antagonistami receptorów H-2. W innych wypadkach nie należy
stosować omeprazolu i jego analogów, ze względu na liczne działania uboczne – hamują one wydzielanie gastryny, co
prowadzi do przerostu komórek okładzinowych; są też inhibitorami enzymatycznymi i hamują biotransformację innych leków.
Wykazuje korzystny – hamujący wpływ na Helicobacter Pylori.
e. OMEPRAZOLUM NATRICUM
sól sodowa do przygotowywania roztworów do wstrzyknięć lub wlewów dożylnych (Losec)
f. ESOMEPRAZOLUM MAGNESIUM, (S)-OMEPRAZOLUM MAGNESIUM
sól magnezowa izomeru S omeprazolu (Nexium); rzadko wywołuje działania niepożądane
Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego
http://www.farmacja.e-lama.pl
4/6
g. LANSOPRAZOLUM, lansoprazol
(Lanzul, Lanzul S)
N
N
H
N
S
O
CH
3
O-CH
2
-CF
3
2-{[[3-metylo-4-(2,2,2-trifluoroetoksy)-2-pirydylo]-
metylo]-sulfinylo}-1H-benzimidazol
Działanie, biotransformacja, skutki uboczne – jak
omeprazol
h. PANTOPRAZOLUM NATRICUM, sól sodowa pantoprazolu
(doustnie w tabl. i do przygotowania rozwt. do wstrzyknięć dożylnych: Controloc)
N
NNa
N
S
O
O-CH
3
O-CH
3
F
2
HCO
5-(difluorometoksy)-2-{[(3,4-dimetoksy-2-pirydylo)-
metylo]-sulfinylo}-1H-bezimidazol sodowy
Działanie, biotransformacja, skutki uboczne – jak
omeprazol (przy czym trzeba uwzględnić, że podanie jest
od razu dożylne)
i. RABEPRAZOLUM NATRICUM, sól sodowa rabeprazolu
(Pariet)
N
NNa
N
S
O
CH
3
O-(CH
2
)
3
-O-CH
3
sól
sodowa
2-[[[4-(3-metoksypropoksy)-3-metylo-2-
pirydylo]-metylo]-sulfinylo]-1H-benzimidazolu
Działanie, biotransformacja, skutki uboczne – jak
omeprazol
N
NH
N
R1
S
O
R1
R2
R3
N
+
NH
NH
R1
S
O
R1
R2
R3
N
+
N
NH
R1
S
OH
R1
R2
R3
N
N
R1
N
+
S
R1
R2
R3
N
+
N
NH
R1
S
S-Enzym
R1
R2
R3
H
+
pochodna spiro
pochodna kwasu
sulfenowego
-H
2
O
sulfenamid - mieszanina
izomerów
HS-Enzym
Bioaktywacja omeprazolu i analogów oraz tworzenie wiazania z enzymem
Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego
http://www.farmacja.e-lama.pl
5/6
II. LEKI DZIAŁAJĄCE OCHRONNIE NA BŁONĘ ŚLUZOWĄ ŻOŁĄDKA I
DWUNASTNICY
a. SUCRALFATUM, sukralfat - zasadowa sól glinowa oktasiarczanu sacharozy
(Sucralfate, Ulcogant, Ulgastran, Venter)
O
O
CH
2
OR
OR
OR
OR
O
CH
2
OR
OR
OR
CH
2
OR
R=SO
3
[Al
2
(OH)
5
]
To nierozpuszczalne w wodzie połączenie wodorotlenku glinu i
polisiarczanu sacharozy reaguje w żołądku z kwasem solnym dając
polianiony reszty cukrowej, które ulegają polimeryzacji i jednocześnie
tworzą trwałe połączenia o konsystencji lepkiej pasty z białkami błony
śluzowej, szczególnie w miejscu nadżerki (łączy się z dodatnio
naładowanymi białkami w wysiękach zapalnych). Jest to więc lek
selektywnie osłaniający – ma szczególne powinowactwo do
uszkodzonych fragmentów błony. Chroni nadżerki przed działaniem
jonów wodorowych – umożliwia zagojenie się ran. Ponadto stymuluje
syntezę endogennych prostaglandyn, śluzu i wodorowęglanów.
b. BISMUTHI TRIKALII DICITRAS, (TRIPOTASSIUM DICITRATOBISMUTHAE) – cytrynian
tripotasowo bizmutawy
(Ventrisol)
C
H
2
C
H
2
O
H
COO
COOK
COO
CH
2
CH
2
OH
KOOC
OOC
KOOC
Bi
Lek podany doustnie w formie koloidalnej reaguje w środowisku
kwaśnym z wydzieliną nadżerki wrzodowej, tworząc chelatowe
kompleksy bizmutawo – białkow. Powstająca w wyniku tej reakcji
warstwa ochronna stanowi barierę dla dyfuzji kwasu solnego i pepsyny i
umożliwia szybsze gojenie się ubytku. Bakteriobójcze działanie
preparatu na Helicobacter Pylori skutecznie zapobiega nawrotom
choroby.
c. BISMUTHI SUBNITRAS PONDEROSUM, zasadowy azotan bizmutawy ciężki,
4 [BiNO
3
(OH)
2
], BiO(OH)
prep. złoż.: Gastro (+MgCO
3
+ składniki ziołowe)
Nie ma wielkie zastosowania ze względów bezpieczeństwa – lek może się wchłaniać i wywoływać działania niepożądane – jak
toksyczne objawy neurologiczne, methemoglobinemia. Wykazuje działanie słabo zobojętniające, ściągające, osłaniające,
zapierające i przeciwbakteryjne.
d. MISOPROSTOLUM, mizoprostol – prolek, syntetyczny analog prostaglandyny E1
Cytotec
O
O
H
O-CH
3
O
CH
3
O
H
CH
3
Ester metylowy kwasu 11,16-dihydroksy-16-metylo-9-
okso-prost-13-en-1-owego
Endogenne prostaglandyny PGE i PGI dzięki swoim
mechanizmom
regulacyjnym
mają
działanie
cytoprotekcyjne na błonę śluzową żołądka i dwunastnicy.
Mizoprostol – analog syntetyczny prostaglandyny E1 jest
stosowany w profilaktyce i leczeniu choroby wrzodowej w
terapii niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.
Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego
http://www.farmacja.e-lama.pl
6/6
LEKI PRZECIWWYMIOTNE I ZAPOBIEGAJĄCE NUDNOŚCIOM
I. LEKI CHOLINOLITYCZNE
- HYOSCINI HYDROBROMIDUM, Scopolamini hydrobromidum (patrz: wykład 10-
07.11.2005)
II. ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW HISTAMINOWYCH H-1
– Leki te stosowane są
w zapobieganiu i leczeniu choroby lokomocyjnej. Ich działanie przeciwwymiotne wynika głównie z
depresyjnego działania na CNS.
- DIPHENHYDRAMINI HYDROCHLORIDUM, Benzhydraminum; (patrz wykład: 15 –
23.11.2005)
- DIMENHYDRINATUM, Aviomarin (patrz wykład 16 – 28.11.2005)
- PROMETHAZINI HYDROCHLORIDUM, Diphergan, Polphergan; (patrz wykład: 16 –
28.11.2005)
- CINNARIZINUM, Stugeron – pomocniczo w zawrotach głowy, nudnościach i wymiotach
pochodzenia błędnikowego; (patrz wykład: 16 – 28.11.2005)
III. ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW DOPAMINERGICZNYCH D-2
1). NEUROLEPTYKI, POCHODNE FENOTIAZYNY
– ich działanie przeciwwymiotne związane jest
głównie z blokowaniem receptorów dopaminergicznych D-2 w obszarze chemoreceptorowym ośrodka
wymiotnego i dodatkowo z działaniem cholinolitycznym i przeciwhistaminowym.
- CHLORPROMAZINI HYDROCHLORIDUM, Fenactil; (patrz wykład: 18 – 05.12.2005)
- TRIFLUOPERAZINI HYDROCHLORIDUM, Apo-Trifluoperazine; (patrz wykład: 19 –
07.12.2005)
- PROCHLORPERAZINI DIMALEAS, Chlorpernazinum; (patrz wykład: 19 – 07.12.2005)
- THIETHYLPERAZINI MALEAS, Torecan; (patrz
wykład: 16 – 28.11.2005)
- PERPHENAZINUM, Trilafon; (patrz wykład: 19 –
07.12.2005)
- METOPIMAZINUM, Vogalene; działa wybiórczo
przeciwwymiotnie 150x silniej niż chlorpromazyna
2). POCHODNE BENZAMIDU
-
METOCLOPRAMIDI HYDROCHLORIDUM, Pramidin –
Działa
ośrodkowo i obwodowo. Działanie przeciwwymiotne wynika z antagonizmu
receptorów D2, receptorów sertotoninowych 5-HT
3
(w większych dawkach) w strefie
chemorecepterowej ośrodka wymiotnego (rdzeń przedłużony). Ponadto jest
cholinomimetykiem oraz antagonistą rec. D2 w splocie śródściennym przewodu
pokarmowego i pobudza jego motorykę, zwiększając napięcie zwieracza wpustu
żołądka i rozkurczając mięśnie odźwiernika. Stosowany w zaburzeniach motoryki
przewodu pokarmowego, nudnościach i wymiotach migrenowych, pooperacyjnych, w przebiegu radio- i
chemioterapii nowotworów. (preparaty złożone stosowane w migrenie – Migpriv i Migralgan)
IV. ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW SEROTONINOWYCH 5-HT
3
– blokują
ośrodkowe i obwodowe receptory serotoninergiczne, w ten sposób hamują odruch wymiotny wynikający
z ich pobudzenia przez uwalnianą pod wpływem radiopromieniowania i środków cytostatycznych
serotoninę. Hamują nudności i wymioty wywołane radio- i chemioterapią.
-
ONDANSETRONI HYDROCHLORIDUM, Atossa, Emetron, Setronon, Zofran –
Chlorowodorek 1,2,3,9-tetrahydro-3-[(2-metylo-imidazol-1-ilo)-metylo]-9-metylo-4H-karbazol-4-onu
-
TROPISETRONI HYDROCHLORIDUM, Nabovan –
Chlorowodorek estru endo-8-metylo-8-aza-
bicyklo[3,2,1]okt-3-ylowego kwasu 1H-indolo-3-karboksylowego
Tropisetron w porównaniu z ondansetronem lepiej się wchłania z przewodu pokarmowego i wykazuje dłuższy czas działania.
N
S
SO
2
CH
3
N
CONH
2
METOPIMAZINUM
Cl
NH
2
O-CH
3
O=C
N
H
N
+
C
2
H
5
C
2
H
5
H