Higienistka_stomatologiczna_322[03].Z3.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Organizacja opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŜą oraz
osobami z dysfunkcjami róŜnych układów

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Ocena stanu zdrowotnego i etiologia chorób narządu Ŝucia u dzieci
i młodzieŜy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Kontrola stanu uzębienia i zasady oczyszczania zębów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Stomatologiczna edukacja prozdrowotna dzieci i młodzieŜy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Specjalistyczne programy komputerowe i zasady etyki

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu oprowadzenia edukacji

prozdrowotnej dla dzieci i młodzieŜy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umoŜliwiające
prowadzenie edukacji prozdrowotnej dzieci i młodzieŜy,

–

pytania sprawdzające, które umoŜliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,

–

wiczenia, które zawierają: polecenie, sposób wykonania, wykaz materiałów do

wykonania

wiczenia

oraz

pomagają

ukształtować

umiejętności

praktyczne

i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli
ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z3.01

Planowanie i organizowanie

stomatologicznej działalności edukacyjnej

322[03].Z3

Edukacja zdrowotna

322[03].Z3.02

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla kobiet w ciąŜy i karmiących

322[03].Z3.03

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla dzieci i młodzieŜy

322[03].Z3.04

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla

osób dorosłych i w podeszłym wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozróŜniać rodzaje wad zgryzu,

−

rozwiązywać problemy,

−

komunikować się z osobami w róŜnym wieku,

−

stosować zasady higieny jamy ustnej,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

−

korzystać z komputera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować organizację opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŜą w Polsce,

–

scharakteryzować podział na grupy dyspanseryjne i grupy ryzyka zdrowotnego,

–

scharakteryzować organizację opieki zdrowotnej nad osobami z dysfunkcjami róŜnych
układów,

–

dokonać oceny stanu zdrowotnego narządu Ŝucia u dzieci i młodzieŜy,

–

określić wpływ czynników wewnątrzpochodnych i pochodzenia zewnętrznego na
powstawanie chorób jamy ustnej, określić wpływ dysfunkcji, parafunkcji i choroby
próchnicowej na powstawanie wad zgryzu,

–

określić wpływ wartości odŜywczej i konsystencji poŜywienia na kształtowanie narządu
Ŝ

ucia,

–

określić znaczenie witaminy D w zapobieganiu krzywicy,

–

wyjaśnić wpływ przebytej krzywicy na powstawanie wad zgryzu,

–

wyjaśnić wpływ przebytych chorób wirusowych na wady rozwojowe jamy ustnej,

–

scharakteryzować szkodliwe nawyki u dzieci (ssanie palca, smoczka) i wyjaśnić ich
wpływ na powstawanie zmian ortodontycznych,

–

scharakteryzować metody zapobiegania wadom zgryzu i wyjaśnić konieczność leczenia
istniejących wad,

–

scharakteryzować przyczyny powstawania próchnicy zębów u dzieci i młodzieŜy,

–

wyjaśnić przyczyny powstawania próchnicy kwitnącej,

–

wyjaśnić wpływ słodyczy na powstawanie próchnicy,

–

wyjaśnić rolę związków fluoru w profilaktyce próchnicy zębów,

–

dobrać sposób szczotkowania zębów odpowiednio do wieku dziecka i stanu zdrowotnego
jamy ustnej,

–

wyjaśnić znaczenie spoŜywania owoców i warzyw w procesie mechanicznego
oczyszczania zębów,

–

wyjaśnić potrzebę wczesnego badania stomatologicznego dzieci i konieczność leczenia
zębów mlecznych,

–

zachęcić rodziców i opiekunów do częstego kontrolowania stanu uzębienia dzieci
i utrwalania prawidłowych nawyków higienicznych oraz ewentualnego leczenia
stomatologicznego,

–

zaplanować działania edukacyjne z zakresu profilaktyki stomatologicznej dla dzieci
i młodzieŜy, z uwzględnieniem odbiorców z dysfunkcjami róŜnych układów,

–

dobrać metody i środki dydaktyczne odpowiednio do wieku oraz moŜliwości
poznawczych dzieci i młodzieŜy,

–

przygotować pomoce dydaktyczne do prowadzenia stomatologicznej edukacji
zdrowotnej,

–

zastosować zasady porozumiewania się z dziećmi i młodzieŜą,

–

przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów dla dzieci
i młodzieŜy,

–

przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki chorób przyzębia dla dzieci
i młodzieŜy,

–

przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki ortodontycznej dla dzieci
i młodzieŜy,

–

poprowadzić zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieŜy z zakresu racjonalnego
odŜywiania, ze zwróceniem uwagi na wartość odŜywczą i konsystencję pokarmów,

–

zastosować metody pracy indywidualnej i grupowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

opracować, we współpracy z lekarzem dentystą, kierownictwem placówek oświatowych
i wychowawcami, program profilaktyki zdrowotnej w ramach stomatologicznej opieki
nad uczniami,

–

zachęcić nauczycieli przedszkoli i szkół do realizacji programu profilaktyki
stomatologicznej,

–

ukierunkować

personel

opiekuńczo-wychowawczy

łobka

przedszkola

organizowanie zabaw mających na celu utrwalenie prawidłowych nawyków
higienicznych i dietetycznych,

–

zorganizować wystawy i konkursy o tematyce stomatologicznej,

–

uzgodnić sposób informowania rodziców i opiekunów o stanie uzębienia dzieci
i młodzieŜy,

–

posłuŜyć się specjalistycznymi programami komputerowymi,

–

udokumentować przeprowadzone działania edukacyjne,

–

zastosować ogólnie przyjęte zasady etyki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ KSZTAŁCENIA

4.1. Organizacja opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŜą oraz

osobami z dysfunkcjami róŜnych układów

4.1.1. Materiał nauczania

Opieka zdrowotna w Polsce

Opieka zdrowotna to zorganizowane działanie szeregu instytucji słuŜby zdrowia słuŜące

kompleksowej ochronie zdrowia.

Zgodnie z artykułem 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej prawo do ochrony

zdrowia przysługuje kaŜdemu, niezaleŜnie od sytuacji materialnej. Szczególną opieką
zdrowotną objęte są osoby w podeszłym wieku, niepełnosprawne, kobiety cięŜarne oraz
dzieci.

Pierwszym ogniwem w kontaktach lekarz – pacjent jest lekarz podstawowej opieki

zdrowotnej. Najczęściej jest to specjalista medycyny rodzinnej (lub zespół internista +
pediatra). MoŜe on zadecydować o skierowaniu pacjenta do poradni specjalistycznej lub
szpitala.

Bez skierowania moŜna udać się do poradni:

−

stomatologicznej,

−

okulistycznej,

−

onkologicznej,

−

ginekologiczno-połoŜniczej,

−

skórno-wenerologicznej,

−

psychiatrycznej.

Bez skierowania do lekarza specjalisty mogą takŜe udać się osoby:

−

chore na gruźlicę,

−

zakaŜone wirusem HIV,

−

inwalidzi wojenni i osoby represjonowane,

−

osoby uzaleŜnione od alkoholu, środków odurzających i substancji psychotropowych
jeŜeli wizyta ta jest elementem programu leczenia nałogu.

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej udziela świadczeń zdrowotnych w publicznych

oraz niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej (ZOZ), prywatnych praktykach lekarskich
lub grupowych praktykach lekarskich. JeŜeli placówki te podpisały odpowiednie umowy
z Narodowym Funduszem Zdrowia, leczenie w nich jest bezpłatne. Przychodnię, w której się
leczymy, a więc i lekarza pierwszego kontaktu wybieramy sami.

W ramach podstawowej, bezpłatnej opieki zdrowotnej od poniedziałku do piątku

moŜemy  równieŜ  uzyskać  pomoc  pielęgniarki  lub  połoŜnej  środowiskowej.  W  nocy  oraz
w niedziele  i  święta,  w  nagłych  zachorowaniach,  przy  pogorszeniu  stanu  zdrowia  osób
przewlekle  chorych  pomoc  lekarską,  równieŜ  bezpłatnie,  moŜemy  uzyskać  w  placówkach
pomocy doraźnej, wskazanych przez przychodnię podstawowej opieki zdrowotnej. W stanach
zagroŜenia Ŝycia, po wypadkach, urazach pomocy udziela pogotowie ratunkowe.

Opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieŜą

Szczególną opieką zdrowotną w Polsce objęte są dzieci. JuŜ w okresie prenatalnym

wykonywany jest szereg badań nienarodzonego jeszcze dziecka (badanie czynności serca
płodu, ocena ruchliwości płodu) oraz matki (pomiary masy ciała, ciśnienia, morfologia krwi,
badania moczu, oznaczanie poziomu glukozy, badania poziomu przeciwciał i in.), mający na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

celu kontrolę właściwego rozwoju dziecka. Kobieta cięŜarna moŜe teŜ liczyć na instruktaŜ
właściwego Ŝywienia, trybu Ŝycia oraz przygotowanie do porodu, połogu i karmienia piersią.
Opiekę nad nią sprawuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, połoŜna oraz lekarz
ginekolog.

JuŜ od pierwszych dni po urodzeniu wykwalifikowany personel medyczny bada stan

zdrowia noworodka (tabela 1).

Tabela 1. Testy przesiewowe i badania profilaktyczne noworodka [5]

Badania wykonywane przez

połoŜną/pielęgniarkę

Badania wykonywane przez

lekarza oddziału połoŜniczego

i noworodkowego

0–4 doba Ŝycia

−

ocena stanu ogólnego po
urodzeniu,

−

pomiary masy i długości
ciała, obwodu głowy i klatki
piersiowej,

−

badania przesiewowe
w kierunku fenyloketonurii
oraz wrodzonej
niedoczynności tarczycy,

−

badanie słuchu.

−

analiza ciąŜy i porodu,

−

ocena stanu ogólnego,
noworodka bezpośrednio po
urodzeniu,

−

ocena czynników ryzyka
uszkodzenia słuchu,

−

badania w kierunku
dysplazji stawu biodrowego.

W ciągu 24 godzin po urodzeniu wykonywane są teŜ pierwsze szczepienia ochronne

(WZW typu B, gruźlica).

1–6 tydzień Ŝycia

Gdy dziecko znajduje się juŜ w domu, między pierwszym a szóstym tygodniem Ŝycia

mają  miejsce  minimum  cztery  wizyty  połoŜnej  (wizyty  patronaŜowe).  Mają  one  na  celu  nie
tylko  obserwacje  stanu  zdrowia  i  rozwoju  noworodka,  ale  teŜ  ocenę  czynników  ryzyka
w rodzinie oraz udzielanie rodzicom porad dotyczących pielęgnacji noworodka i moŜliwych
badań  profilaktycznych.  Po  zakończeniu  cyklu  wizyt  połoŜnej  dalsze  (dla  dziecka  powyŜej
drugiego  miesiąca  Ŝycia)  świadczenia  profilaktyczne  realizowane  są  przez  pielęgniarkę
ś

rodowiskową (rodzinną).

W pierwszym – drugim tygodniu Ŝycia ma miejsce takŜe wizyta lekarza pediatry lub

lekarza  rodzinnego.  Dokonuje  on  min.  oceny  rozwoju  fizycznego  dziecka,  stanu
neurologicznego,  wykonuje  badania  w  kierunku  wykrycia  wrodzonej  dysplazji  stawu
biodrowego.  W  trzecim  tygodniu  Ŝycia  przeprowadzane  jest  badanie  okulistyczne
wcześniaków.

2-6 miesiąc Ŝycia

Między drugim, a szóstym miesiącem Ŝycia powinny mieć miejsce kolejne konsultacje

z  lekarzem  pediatrą  (lub  lekarzem  rodzinnym),  w  terminach  odpowiednich  szczepień
ochronnych. Poza wykonaniem szczepienia pielęgniarka oraz lekarz dokonują oceny rozwoju
fizycznego  i  psychomotorycznego  dziecka.  Przeprowadzane  są  takŜe  badania  stanu
neurologicznego,  ryzyka  zagroŜenia  krzywicą,  badania  słuchu,  które  w  wypadku
zakwalifikowania do grupy ryzyka uszkodzenia słuchu mogą zakończyć się skierowaniem do
odpowiedniej  jednostki  specjalistycznej.  W  3–4  miesiącu  Ŝycia  dziecka  moŜe  mieć  teŜ
miejsce  wizyta  pielęgniarki  środowiskowej.  Przeprowadza  ona  instruktaŜ  pielęgnacji
niemowlęcia oraz ocenia stan zdrowotny rodziny.

W szóstym miesiącu Ŝycia dziecka naleŜy udać się z nim na pierwszą wizytę do

stomatologa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9–12 miesiąc Ŝycia

Kolejne wizyty u pediatry powinny mieć miejsce w 9 i 12 miesiącu Ŝycia dziecka. Poza

wykluczeniem nieprawidłowości w rozwoju lekarz wykonuje (lub zleca wykonanie)
odpowiednie szczepienia ochronne. Na tym etapie rozwoju dziecka konieczne są takŜe wizyty
u stomatologa, który bada stan uzębienia mlecznego i jeśli to potrzebne zaleca fluorkowanie.

Badania przeprowadzane w kolejnych latach Ŝycia dziecka ilustruje tabela 2.

Tabela 2. Niektóre świadczenia opieki zdrowotnej oraz badania przesiewowe dla dzieci w wieku 2–6 lat oraz

okres ich wykonania [5]

Wiek

dziecka

(lata)

Badania wykonywane

przez pielęgniarkę

Badania wykonywane przez

lekarza pediatrę lub lekarza

podstawowej opieki zdrowotnej

Badania

wykonywane przez

lekarza stomatologa

−

wykrywanie zaburzeń
rozwoju fizycznego

−

badanie słuchu

−

wykrywanie zeza

−

pomiar ciśnienia
tętniczego

Bilans zdrowia, w tym min:

−

ocena rozwoju fizycznego
i psychomotorycznego

−

rozwój reakcji słuchowych

−

ocena rozwoju mowy

−

badanie rozwoju
fizycznego

−

ostrość wzroku

−

badanie słuchu

−

statyka ciała

−

pomiar ciśnienia
tętniczego

Bilans zdrowia:

−

rozwój fizyczny,
psychomotoryczny
i społeczny

−

testu rozwoju reakcji
słuchowych

−

ocena rozwoju mowy

Ocena rozwoju fizycznego

psychomotorycznego

i społecznego

−

ocena stanu
uzębienia
(PUW-z dla
zębów
mlecznych)
i kontrola
higieny jamy
ustnej

−

profilaktyka
fluorkowa

−

profilaktyka
ortodontyczna

−

wykrywanie zaburzeń
rozwoju fizycznego

−

badania wzroku
i słuchu

−

statyka ciała

−

wady wymowy

−

pomiar ciśnienia
tętniczego

Bilans zdrowia:

−

tempo rozwoju fizycznego
i psychomotorycznego

−

ocena dojrzałości szkolnej

−

zakwalifikowanie do grup na
zajęciach wychowania
fizycznego

−

rozwój reakcji słuchowych
i mowy

W ocenie „gotowości szkolnej”
mogą takŜe brać udział pedagog
i psycholog szkolny.

−

ocena stanu
uzębienia
(PUW-z i PUW
dla zębów
stałych)
i kontrola
higieny jamy
ustnej

−

profilaktyka
fluorkowa

−

profilaktyka
ortodontyczna

Badania przeprowadzane dla noworodków, dwu-, cztero- i sześciolatków to tzw. badania

bilansowe. Są to badania całej populacji dzieci w określonym wieku. Ich rolą jest wczesne
wykrywanie chorób często występujących, zdiagnozowanie dzieci chorych i zapewnienie im
odpowiedniej opieki specjalistycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Osoby wykonujące świadczenia profilaktyczne [opracowanie własne]

Dzieci w wieku szkolnym takŜe podlegają profilaktycznej opiece zdrowotnej. Opiekę

taką sprawują:

−

lekarz podstawowej opieki zdrowotnej,

−

lekarz stomatolog,

−

pielęgniarka lub higienistka szkolna.

Oprócz tego dla dzieci w wieku 10, 12, 13 i 18 lat przeprowadzane są badania

przesiewowe. Wykonywane testy przesiewowe dotyczące m.in.:

−

wad postawy,

−

zeza,

−

ostrości wzroku,

−

widzenia barw,

−

słuchu.

Profilaktyczne badania lekarskie obejmują m.in. ocenę rozwoju fizycznego

i psychospołecznego, ocenę układów ruchu i moczowo-płciowego, ocenę tarczycy, ocenę
dojrzewania płciowego.

W klasach I–VI przeprowadzana jest profilaktyka fluorkowa metodą nadzorowanego

szczotkowania zębów. Zadaniem pielęgniarki/higienistki szkolnej jest m.in.:

−

udzielanie pomocy przedlekarskiej,

−

prowadzenie dokumentacji medycznej uczniów,

−

organizowanie szczepień ochronnych,

−

wykonywanie i interpretowanie wyników testów przesiewowych,

−

organizacja profilaktycznych badań lekarskich,

−

prowadzenie profilaktyki fluorkowej.

Opieka lekarza stomatologa polega m.in. na:

−

przeprowadzaniu badań profilaktycznych,

−

profilaktyce próchnicy,

−

przeprowadzaniu profilaktycznych badań ortodontycznych,

−

zlecaniu szczególnej opieki stomatologicznej.

Dziecko

Lekarz

stomatolog

Pielęgniarka

Lekarz rodzinny

lub pediatra

PołoŜna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Grupy dyspanseryjne i grupy ryzyka zdrowotnego

Grupa dyspanseryjna to grupa schorzeń przewlekłych, występujących w populacji

w częstości większej niŜ 1%. Osoby naleŜące do danej grupy dyspanseryjnej wymagają
jednolitego leczenia, rehabilitacji i profilaktyki.

Podział na grupy dyspanseryjne:

Grupa I – dzieci z ryzyka okołoporodowego.
Grupa  II  –  wady  wrodzone,  w  tym  m.in.  wady  mózgoczaszki  i  twarzoczaszki,  wady  układu
oddechowego,  układu  krąŜenia,  układu  pokarmowego,  układu  moczowego,  układu  ruchu,
narządów płciowych.
Grupa  III  – przewlekłe zaburzenia odŜywiania i stany niedoborowe, np.: krzywica, niedobór
lub nadmiar masy ciała.
Grupa  IV  –  zaburzenia  w  rozwoju  psychicznym  i  somatycznym,  np.:  nerwice  szkolne,
niedorozwój psychiczny.
Grupa V – wady i choroby narządu wzroku, np.: zaburzenia widzenia barw.
Grupa VI – przewlekle choroby i wady jamy nosowo-gardłowej i narządu słuchu, zaburzenia
mowy i słuchu, np.: nawracające zapalenie uszu.
Grupa VII – przewlekłe choroby układu oddechowego, np.: astma oskrzelowa, gruźlica.
Grupa VIII - choroby i zaburzenia układu krąŜenia, tkanki łącznej oraz choroba reumatyczna.
Grupa IX – przewlekłe choroby układu moczowego.
Grupa X – trwałe zaburzenia narządu ruchu i równowagi.
Grupa XI – inne choroby przewlekłe, np.: alergie, choroba wrzodowa, nowotwory.

Grupa ryzyka zdrowotnego – grupa osób, która w wyniku posiadanych cech

biologicznych, statusu społeczno – ekonomicznego oraz cech środowiska, w którym Ŝyje jest
bardziej podatna na pewne choroby lub utratę zdrowia niŜ reszta populacji.

Noworodki z grupy ryzyka to m.in. dzieci:

−

których rodzice lub przodkowie posiadali dziedziczne choroby genetyczne,

−

których matka w trakcie ciąŜy przechodziła choroby mogące zagraŜać prawidłowemu
rozwojowi płodu,

−

u których wystąpiły komplikacje w trakcie porodu,

−

ze zbyt małą lub zbyt duŜą masą urodzeniową,

−

wcześniaki, dzieci urodzone po terminie,

−

u których po porodzie wystąpiły nieprawidłowe objawy, np. drgawki, zaburzenia
połykania i oddychania, wymioty,

−

których matka choruje na niedokrwistość lub posiada zaburzenia endokrynologiczne
(np. cukrzyca, choroby tarczycy).

Czynniki te pozwalają wysnuć przypuszczenie, Ŝe organizm dziecka nie będzie działał

prawidłowo.

Zaliczenie do danej grupy ryzyka dzieci starszych lub osób dorosłych opiera się o analizę

czynników wywołujących konkretną jednostkę chorobową. Na przykład w grupie ryzyka
nadciśnienia znajdują się osoby:

−

otyłe,

−

palące papierosy,

−

z cukrzycą,

−

hiperlipidemią.

Opieka zdrowotna nad osobami z dysfunkcjami róŜnych układów

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej po przeprowadzeniu odpowiednich badań moŜe:

−

skierować pacjenta do poradni specjalistycznej, w tym do poradni rehabilitacyjnej,

−

zalecić pielęgniarską długoterminową opiekę domową,

−

skierować na leczenie uzdrowiskowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Inne formy opieki nad osobami przewlekle chorymi to:

−

pobyt w zakładach długoterminowej opieki zdrowotnej,

−

opieka paliatywna,

−

rehabilitacja na oddziałach ogólnoustrojowych, neurologicznych, kardiologicznych,
pulmonologicznych.

Zakłady długoterminowej opieki zdrowotnej

Poza opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki środowiskowej

i połoŜnej oraz poradami otrzymanymi w przychodniach specjalistycznych pacjenci obłoŜnie
i  przewlekle  chorzy  mogą  zostać  skierowani  do  stacjonarnych  zakładów  długoterminowej
opieki  zdrowotnej.  Nie  dotyczy  to  osób  kwalifikujących  się  do  domów  opieki  społecznej,
wymagających  opieki  ze  względu  na  status  materialny  lub  zaawansowaną  chorobę
nowotworową.

Skierowanie takie dotyczy na przykład osób, które zakończyły pobyt na szpitalnym

oddziale opieki krótkoterminowej oraz na oddziale dla osób przewlekle chorych, jednak nadal
wymagają  całodobowej  opieki,  obserwacji  bądź  rehabilitacji.  Opieka  moŜe  być
kontynuowana w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub opiekuńczo-leczniczym. Zakłady
te  zapewniają  okresową  (obydwa  typy  zakładów)  lub  stałą  (wyłącznie  zakłady  opiekuńczo-
lecznicze), całodobową opiekę oraz pielęgnację dla osób nie wymagających hospitalizacji, ale
niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania i samoopieki lub, dla których niezbędna jest
kontynuacja  leczenia,  np.:  zakłady  opiekuńczo-lecznicze  dla  pacjentów  w  stanie
wegetatywnym,  zakłady  opiekuńczo-lecznicze  dla  pacjentów  wentylowanych  mechanicznie.
Pobyt w zakładach jest częściowo (zakłady publiczne) lub całkowicie (zakłady niepubliczne)
płatny.

Pielęgniarska opieka długoterminowa

Pacjenci nie wymagający hospitalizacji, nie wyraŜający zgody lub nie mogący przebywać

w zakładach opieki długoterminowej, przewlekle chorzy, niezdolni do samoopieki mogą
ubiegać się o pielęgniarską opiekę długoterminową. Pielęgniarka:
a)

współpracuje z lekarzem pierwszego kontaktu,

pracuje na obszarze ok. 30 km

przygotowuje

chorego

oraz

jego

rodzinę

samoopieki,

radzenia

sobie

z niepełnosprawnością.

pomaga pacjentom wymagającym na przykład:

−

kroplowych wlewów doŜylnych,

−

karmienia przez zgłębnik i przetokę,

−

płukania pęcherza moczowego,

−

zakładania i usuwania cewnika,

−

opieki i pielęgnacji w związku z oddychaniem przez rurkę tracheotomijną.

Opieka paliatywna/hospicyjna

Osoby nieuleczalnie chore, w fazie dalekiego zaawansowania choroby lub u kresu Ŝycia

podlegają  tzw.  opiece  paliatywnej  (hospicyjnej).  Opieka  ta  obejmuje  równieŜ  rodzinę  osoby
chorej,  ma  na  celu  wspomaganie  jej  w  trakcie  choroby  bliskiej  osoby  (udzielanie  porad
lekarskich,  pielęgniarskich,  psychologicznych)  oraz  zaraz  po  jej  śmierci.  Na  system  opieki
paliatywnej składają się:

−

oddział medycyny paliatywnej (hospicjum stacjonarne, oddział szpitalny) – średni czas
pobytu ok. 30 dni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

hospicjum domowe – zespół hospicjum domowego działa na obszarze ok. 60 km,
wizytuje pacjentów w domach, udziela porad telefonicznych. Czas opieki nad osobami
dorosłymi to ok. 90 dni,

−

hospicjum domowe dla dzieci – działa na obszarze ok. 200 km,

−

poradnia medycyny paliatywnej.

Rehabilitacja

Rehabilitacja oznacza zbiór świadczeń obejmujący:

−

poradę lekarską, w tym poradę rehabilitacyjną dla noworodków i niemowląt: badanie,
ustalenie programu rehabilitacyjnego, skierowania na dodatkowe badania i konsultacje
i inne,

−

poradę fizjoterapeuty,

−

zabiegi fizjoterapeutyczne.

Świadczenia mogą być realizowane:

−

w poradniach rehabilitacyjnych,

−

w domu pacjenta (w przypadku znacznych zaburzeń narządu ruchu wynikających
np. z uszkodzeń mózgu lub rdzenia kręgowego, postępujących chorób, tj. guzy mózgu,
choroba Parkinsona),

−

w szpitalnych oddziałach rehabilitacyjnych.

Skierowanie do poradni rehabilitacyjnej moŜe wystawić kaŜdy lekarz.
Rehabilitacja ogólnoustrojowa (trwająca zazwyczaj 3–6 tygodni) moŜe być

przeprowadzana  w  oddziale  (w  ośrodku)  rehabilitacji  dziennej  lub  w  stacjonarnym  oddziale
szpitalnym.  Pacjenci  oddziału  dziennego  dojeŜdŜają  w  wyznaczonych  terminach  na  zabiegi
fizjoterapeutyczne  lub  konsultacje  z  zakresu  neuropsychologii,  logopedii,  psychoterapii.
Pobyt  w  stacjonarnym  oddziale  szpitalnym  przysługuje  pacjentom  do  42  dni  od  zabiegu
operacyjnego  lub  w  przypadku  urazu  narządu  ruchu  powodującego  znaczne  upośledzenie
funkcji.

Zabiegi rehabilitacyjne prowadzone są takŜe dla osób z uszkodzeniami ośrodkowego

układu  nerwowego,  po  zabiegach  na  ośrodkowym  układzie  nerwowym  i  osób  z  róŜnym
stopniem  dysfunkcji  układu  nerwowego.  Rehabilitacja  neurologiczna  (trwa  od  3  do
16 tygodni)  jest  realizowana  w  oddziałach  rehabilitacji  neurologicznej  lub  w  spełniających
odpowiednie wymogi oddziałach ogólnorehabilitacyjnych.

Rehabilitacja kardiologiczna (trwa 2–8 tygodni) ma miejsce w oddziałach

kardiologicznych i w ośrodkach/oddziałach dziennej rehabilitacji kardiologicznej. Kieruje na
nią lekarz oddziału szpitalnego (oddziału chorób wewnętrznych) w wyjątkowych
przypadkach lekarz poradni kardiologicznej.

Rehabilitacja prowadzona jest w przypadkach:

−

przedłuŜających się lub powikłanych chorób płuc,

−

przewlekłych chorób tj., rozedmy płuc, zaostrzenia w przebiegu astmy oskrzelowej,

−

u  dzieci  takŜe  w  przypadku:  wrodzonych  wad  układu  oddechowego,  mukowiscydozy,
nawracających  schorzeń  dróg  oddechowych  towarzyszących  chorobom  przewlekłym  na
przykład  epilepsji  moŜe  być  prowadzona  na  oddziałach  rehabilitacji  pulmonologicznej.
Skierowanie  na  rehabilitację  wystawia  lekarz  oddziału  stacjonarnego  w  wyjątkowych
przypadkach  lekarz  poradni  chorób  płuc  lub  poradni  alergologicznej.  Czas  rehabilitacji:
od 3 do 6 tygodni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Leczenie uzdrowiskowe

W niektórych przypadkach lekarz ubezpieczenia zdrowotnego moŜe wystawić

skierowanie na leczenie uzdrowiskowe. Pobyt w sanatorium uzdrowiskowym jest
realizowany w ramach urlopu wypoczynkowego, pacjent ponosi częściową odpłatność za
pobyt. W trakcie pobytu przeprowadzane są zabiegi rehabilitacyjne.

Rys. 2. Elementy opieki zdrowotnej nad osobami z dysfunkcjami układów [opracowanie własne]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest opieka zdrowotna?

Jak jest zorganizowana podstawowa opieka zdrowotna w Polsce?

Jakie elementy składają się na opiekę zdrowotną nad dziećmi do 6 roku Ŝycia?

Kto sprawuje profilaktykę zdrowotną nad dziećmi w wieku szkolnym?

Jakie rozróŜniamy grupy dyspanseryjne?

Jak definiujemy grupy ryzyka?

Komu przysługuje pobyt w zakładzie długoterminowej opieki zdrowotnej?

Kim opiekuje się pielęgniarka w ramach opieki długoterminowej?

Kto moŜe zostać skierowany na rehabilitację?

Dysfunkcja

układu

Zakład

długoterminowej

opieki zdrowotnej

Pielęgniarska opieka

długoterminowa

Opieka hospicyjna

Poradnia

specjalistyczna

Leczenie

uzdrowiskowe

Rehabilitacja

Szpital

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

ZDANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Opieka zdrowotna słuŜy kompleksowej ochronie
zdrowia

KaŜdy moŜe udać się do specjalisty bez skierowania

Testy przesiewowe noworodków słuŜą
zakwalifikowaniu do grupy dyspanseryjnej

Badania bilansowe nie są wykonywane w celu
zdiagnozowania dzieci chorych

Dzieci w wieku szkolnym nie podlegają
profilaktycznej opiece zdrowotnej

Dziecko urodzone przed terminem naleŜy do grupy
ryzyka

Palenie papierosów nie jest czynnikiem ryzyka
nadciśnienia

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej moŜe
skierować na leczenie uzdrowiskowe

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym opieki zdrowotnej nad dziećmi
i młodzieŜą,

przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli,

zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,

porównać zapisy w tabeli w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj podane schorzenia do odpowiedniej grupy dyspanseryjnej:

przewlekłe choroby układu oddechowego, np.: astma oskrzelowa,

dzieci z ryzyka okołoporodowego,

wrodzona wada układu pokarmowego i układu ruchu,

przewlekłe choroby układu moczowego,

zaburzenia w rozwoju psychicznym i somatycznym (niedorozwój psychiczny, nerwice
szkolne),

trwałe zaburzenia narządu ruchu i równowagi,

przewlekle choroby i wady jamy nosowo-gardłowej, zaburzenia mowy i słuchu
np. nawracające zapalenie uszu,

przewlekłe zaburzenia odŜywiania i stany niedoborowe (krzywica, niedobór lub nadmiar
masy ciała),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wady i choroby narządu wzroku (np. zaburzenia widzenia barw),

10)

inne choroby przewlekłe tj. alergie, choroba wrzodowa, nowotwory,

11)

choroby i zaburzenia układu krąŜenia, tkanki łącznej oraz choroba reumatyczna.

Tabela do ćwiczenia 2

GRUPA

DYSPANSERYJNA

SCHORZENIE

Grupa I

Grupa II

Grupa III

Grupa IV

Grupa V

Grupa VI

Grupa VII

Grupa VIII

Grupa IX

Grupa X

Grupa XI

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym grup dyspanseryjnych,

przeanalizować wymienione schorzenia,

przyporządkować podane schorzenie do odpowiedniej grupy dyspanseryjnej, wstawiając
numer schorzenia obok właściwego numeru grupy w tabeli,

porównać wyniki w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wpisz do diagramu elementy opieki zdrowotnej nad osobami z dysfunkcjami róŜnych

układów.

Diagram do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczący opieki nad osobami z dysfunkcjami
róŜnych układów,

wyszukać elementy opieki zdrowotnej nad osobami z dysfunkcjami róŜnych układów,

wpisać wyszukane elementy do diagramu,

przeprowadzić analizę danego elementu opieki,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

diagram do uzupełnienia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie opieki zdrowotnej?

scharakteryzować opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieŜą?

wyjaśnić rolę badań bilansowych?

scharakteryzować grupy dyspanseryjne?

podać definicję i przykład grup ryzyka?

scharakteryzować

elementy

opieki

zdrowotnej

nad

osobami

z dysfunkcjami róŜnych układów?

Dysfunkcja

róŜnych układów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ocena stanu zdrowotnego i etiologia chorób narządu Ŝucia

u dzieci i młodzieŜy

4.2.1. Materiał nauczania

Pacjent zgłaszający się do gabinetu stomatologicznego moŜe wymagać zabiegów

profilaktycznych,  inny  wyłącznie  zabiegów  leczniczych.  Badania  wstępne  słuŜą  określeniu
indywidualnych  potrzeb  i  skonstruowaniu  odpowiedniego  planu  profilaktyczno-leczniczego
dla  konkretnego  pacjenta.  Stomatolog,  wykonując  badanie  przedmiotowe  ocenia  przede
wszystkim (u dzieci i młodzieŜy):

−

higienę jamy ustnej,

−

głębokość bruzd zębów trzonowych,

−

stan uzębienia i wypełnień,

−

warunki zgryzowe.

JeŜeli pacjentem jest osoba dorosła, zwraca uwagę na stan:

−

przyzębia,

−

błony śluzowej jamy ustnej,

−

uzupełnienia protetyczne,

−

stan uzębienia, wypełnień, braki zębowe,

−

warunki zgryzowe oraz higienę jamy ustnej.

Na podstawie przeprowadzonych obserwacji stomatolog określa liczbę PUW. Ocena tej

liczby jest szczególnie przydatna u dzieci i młodzieŜy. W tej grupie wiekowej występują dwa
szczyty aktywności próchnicy (4–8 roku Ŝycia, a następnie 11–18 rok Ŝycia). Analiza liczby
PUW pozwala ustalić następujące parametry:

−

intensywność próchnicy (liczba PUW, czyli suma P+U+W),

−

aktualną aktywność próchnicy (liczba P),

−

stopień dbałości o uzębienie (stosunek liczby W do PUW),

−

postęp próchnicy w danym okresie czasu (porównanie liczb PUW w okresie,
np. rocznym).

Próchnica i choroby miazgi

Próchnicą określamy proces odwapnienia i rozpadu twardych tkanek zęba. Pierwsze

oznaki próchnicy zębów mlecznych moŜna zaobserwować u dzieci około pierwszego roku
Ŝ

ycia. Zmiany próchnicowe pojawiają się najczęściej w miejscach, w których higiena zębów

jest utrudniona, takich jak: powierzchnie styczne zębów (obszary między zębami), bruzdy
zębów przedtrzonowych i trzonowych, powierzchnie przyszyjkowe.

Ze względu na głębokość zmian w tkankach zęba próchnicę (zębów zarówno mlecznych

jak i stałych) moŜna podzielić na:

−

próchnicę początkową – nieznaczne przebarwienie szkliwa (zmatowienie) i nieznaczna
utrata składników mineralnych, nie występuje ubytek tkanki twardej zęba,

−

próchnicę powierzchowną – pojawiają się zmiany chorobowe na pewnym obszarze
szkliwa (zmniejszona zawartość składników mineralnych, ubytek szkliwa),

−

próchnicę średnią – zmiany dotyczą zarówno szkliwa jak i zębiny,

−

próchnicę głęboką – ognisko próchnicowe sięga prawie do miazgi.

Przyjmując za kryterium podziału szybkość rozwoju próchnicy moŜemy wyróŜnić:

−

próchnicę ostrą – gdy zmiany próchnicowe rozwijają się bardzo szybko,

−

próchnicę przewlekłą – dotyczy najczęściej osób dorosłych. Proces jej rozwoju zostaje
spowolniony na skutek wytwarzania zębiny wtórnej przez komórki miazgi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

próchnicę zatrzymaną – proces rozwoju próchnicy ulega zatrzymaniu, prawdopodobnie
dzięki zabiegom higienicznym,

−

próchnicę kwitnącą – typ próchnicy rozwijający się szybko, obejmujący wiele zębów.

Próchnica moŜe rozwijać się na powierzchniach mało typowych. Za przyczyny rozwoju

próchnicy kwitnącej uwaŜa się:

−

dietę bogatą w słodycze, słodkie napoje,

−

nieprawidłową higienę jamy ustnej,

−

kserostomię (niedostateczne wydzielanie śliny),

−

wady w budowie zęba (niedorozwój zębiny lub szkliwa).

Rys. 3. Przyczyny próchnicy kwitnącej [opracowanie własne]

W powstawaniu zmian próchnicowych odgrywają rolę następujące czynniki:

−

płytka nazębna,

−

podatność zęba,

−

podłoŜe,

−

czas.

Płytka nazębna to kolonie bakterii próchnicotwórczych. W fazie początkowej próchnicy

są  to  paciorkowce  Streptococus  mutans,  które  posiadają  zdolność  do  przytwierdzania  się  do
szkliwa i wytwarzania zewnątrzkomórkowo kwasów oraz wielocukru – dekstranu. To właśnie
wytwarzane  wielocukry  chronią  kolonie  bakteryjne  przed  przenikaniem  substancji
zobojętniających  kwasy,  nadają  płytce  lepkość.  W  miarę  postępu  choroby  w  ognisku
próchnicowym pojawiają się bakterie o coraz mniejszych wymaganiach tlenowych – pałeczki
Lactobacillus acidophilus (względne beztlenowce). Płytka gromadzi się w tych miejscach, do
których  trudno  dotrzeć  w  trakcie  zabiegów  higienicznych,  lub  które  nie  ulegają
mechanicznemu  oczyszczaniu  w  trakcie  procesu  Ŝucia,  takich  jak:  poddziąsłowo  w  rowku
dziąsłowym,  w  bruzdach  i  szczelinach  zębów,  na  powierzchniach  wypełnień,  na  aparatach
ortodontycznych, na gładkich powierzchniach zębów w miejscach trudniej dostępnych.

Głębokie bruzdy zębów czy nadmierne stłoczenie w łuku zębowym utrudniające zabiegi

higieniczne  to  przykłady  cech  zęba  zwiększających  podatność  na  próchnicę.  Zaburzenia
mineralizacji  czy  rozwoju  twardych  tkanek  zęba,  niewystarczająca  ilość  fluoru  w  trakcie
rozwoju  zęba  ułatwiają  rozpoczęcie  zmian  próchnicowych.  Szczególnie  naraŜone  na
próchnicę są zęby mleczne, których szkliwo jest słabiej zmineralizowane niŜ szkliwo zębów
stałych,  kanaliki  zębinowe  posiadają  większy  przekrój  (łatwiej  tam  wniknąć  bakteriom),
a zębina i szkliwo są cieńsze niŜ w zębach stałych.

Próchnica

kwitnąca

kserostomia

brak higieny

wady w budowie

zęba

Dieta bogata

w słodycze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozwojowi próchnicy sprzyjają węglowodany: skrobia, sacharoza. Stanowią one dla

bakterii próchnicowych podłoŜe i substrat. Bakterie wykorzystują uzyskane z sacharozy dwa
cukry proste: glukozę do wytwarzania dekstranu oraz fruktozę dla wytwarzania kwasu
mlekowego utrzymującego optymalne dla ich rozwoju, niskie pH.

Rys. 4. Czynniki odpowiedzialne za powstawanie próc

nicy [4]

Przez około pół godziny po spoŜyciu węglowodanów pH w płytce nazębnej utrzymuje się

na  poziomie  sprzyjającym  rozwojowi  bakterii  próchnicotwórczych.  Częste  spoŜywanie
posiłków,  pokarmy  bogate  w  węglowodany,  spoŜywanie  słodyczy  między  posiłkami  lub  tuŜ
przed  snem,  unikanie  systematycznego  szczotkowania  zębów  to  częste  przyczyny  rozwoju
próchnicy.  Niekorzystne  dla  niemowląt  jest  karmienie  w  porze  nocnej,  kiedy  wydzielanie
ś

liny jest zmniejszone – węglowodany pozostają więc dłuŜej w styczności z zębem (ślina

rozcieńcza powstające kwasy, buforuje je, opłukuje zęby z resztek pokarmu). Dlatego naleŜy
unikać przedłuŜonego karmienia butelką czy podawania posiłku w nocy tylko w celu
uspokojenia dziecka. Niebezpieczne dla zębów jest takŜe spoŜywanie kleistych słodyczy oraz
lizaków, gdyŜ cukier w tych przypadkach pozostaje przez długi czas w kontakcie
z powierzchnią zębów.

Powikłaniem nieleczonej próchnicy są stany zapalne miazgi. Objawiają się bólem,

nieznacznym lub obfitym krwawieniem w miejscu ubytku.

Choroby przyzębia

Zmiany patologiczne w tkankach przyzębia powiązane są zawsze z działalnością bakterii.

W warunkach fizjologicznych płytka bakteryjna jest cienka, a sprawnie działające
mechanizmy obronne organizmu uniemoŜliwiają powstanie procesu chorobowego. ObniŜona
odporność, zwiększona grubość płytki lub szczególna zjadliwość bakterii mogą doprowadzić
do zachwiania istniejącej równowagi.

Czynnikami miejscowymi wpływającymi na rozwój chorób przyzębia są:

−

nieodpowiednia dieta – dieta bogata w węglowodany sprzyja rozwojowi płytki nazębnej,
twarde poŜywienie natomiast zmusza do gryzienia przez co wzmaga oczyszczanie zębów
w wyniku działania śliny, języka policzków i warg,

−

wypełnienia o chropowatych powierzchniach, nieprawidłowo wykonane korony i aparaty
ortodontyczne – są trudne do oczyszczania i sprzyjają osadzaniu się bakterii,

−

nawarstwiająca się płytka nazębna – zjawisku temu sprzyjają takie nieprawidłowości jak:
zęby stłoczone, poza łukiem, nieprawidłowości anatomiczne, np. język olbrzymi, płytka
ulega z czasem mineralizacji co powoduje powstawanie kamienia nazębnego, który moŜe
draŜnić dziąsła i którego powierzchnia jest takŜe siedliskiem bakterii,

płytka + substrat

czas

kwas

kwas + ząb

czas

próchnica

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nawyk tłoczenia języka (np.: w zespole Downa, gdzie występuje język olbrzymi) –
powoduje rozsuwanie się zębów, przerost dziąseł; moŜe wywoływać nawyk oddychania
przez usta,

−

niechęć do gryzienia lub jednostronne Ŝucie powoduje zaleganie płytki po stronie
nieuŜywanej,

−

nieprawidłowe nawyki, np. gryzienie twardych przedmiotów (ołówka), nieprawidłowe
szczotkowanie powodują urazy tkanek miękkich przyzębia.

Wśród czynników ogólnych wpływających na choroby przyzębia wyróŜnimy:

−

niedobory składników pokarmowych,

−

zaburzenia wydzielania hormonów, np.: w niedoczynności przytarczyc występują zmiany
szkliwa i zębiny sprzyjające gromadzeniu się płytki; zwiększone wydzielanie hormonów
płciowych w okresie pokwitania wywołuje zmiany w przepuszczalności naczyń, efekt ten
skutkuje obrzękiem i przekrwieniem tkanek przyzębia co w kontakcie z płytką moŜe
skutkować stanem zapalnym,

−

zakłócenie funkcjonowania mechanizmów obronnych organizmu.

Choroby dziąseł i przyzębia podlegają następującej klasyfikacji [4]:

Choroby dziąseł:
A.

Choroby wywołane przez płytkę bakteryjną

Zapalenia dziąseł o przebiegu modelowanym czynnikami o charakterze miejscowym
(na  przykład  nieprawidłowa  budowa  zębów,  wadliwe  wypełnienie  zęba  powodują
nawarstwianie  płytki  i  retencję  pokarmów;  oddychanie  ustami  jest  przyczyną
przesuszania  dziąsła  w  przedniej  części  szczęki  –  zmniejszona  ilość  śliny  ułatwia
osiedlanie bakterii).

Zapalenia, których przebieg moŜe być modelowany czynnikami ogólnoustrojowymi
związanymi z:
a.

Zaburzeniami endokrynologicznymi (w okresie pokwitania obserwuje się nasilone
stany zapalne dziąseł związane z burzliwymi przemianami hormonalnymi;
u dzieci z cukrzycą typu pierwszego przy zaniedbaniu higieny jamy ustnej zmiany
w tkankach dziąsła przebiegają szybciej niŜ u dzieci zdrowych).

Zaburzeniami hematologicznymi (stany zapalne dziąseł w przebiegu białaczek
ujawniają się wcześnie i mają ostrzejszy przebieg; na stan dziąseł niekorzystnie
wpływają takŜe stosowane w białaczkach leki).

Przyjmowaniem niektórych leków (leki immunosupresyjne pogarszają odpowiedz
obronna organizmu na zakaŜenia bakteryjne np. cyklosporyna A; niektóre leki
powodują przerost dziąseł, np. leki przeciwpadaczkowe – fenytoina, leki
blokujące kanały wapniowe – nifedypina, werapamil).

NiedoŜywieniem  (niedobory  Ŝywieniowe  pogarszają  funkcjonowanie  układu
odpornościowego;  niedobór  witaminy  C  nasila  przebieg  stanów  zapalnych
dziąseł;  niedobór  witaminy  D  powoduje  spadek  ilości  włókien  kolagenowych,
niedobór kwasu foliowego moŜe skutkować martwicą dziąsła).

Choroby wywołane czynnikami innymi niŜ płytka:

ZakaŜenia specyficznymi bakteriami, wirusami bądź grzybami.

Zmiany o uwarunkowaniu genetycznym.

Zmiany będące objawem śluzówkowo-skórnych zaburzeń organizmu lub będące
następstwem reakcji alergicznych. Do tej grupy naleŜą takŜe zmiany powstające na
skutek działania czynników draŜniących (fizycznych, chemicznych, termicznych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

II.

Choroby przyzębia:
1.

Przewlekłe zapalenia przyzębia (moŜe powstawać jako skutek przewlekłego
zapalenia dziąseł, główna przyczyna to zakaŜenie bakteriami bytującymi w płytce
nazębnej).

Agresywne zapalenia przyzębia; wyróŜnia się tutaj min. zapalenie przyzębia przed
okresem pokwitania oraz młodzieńcze zapalenie przyzębia.

Zapalenie przyzębia jako objaw choroby układowej.
Zapalenia przyzębia towarzyszą róŜnym jednostkom chorobowym, albo jako stałe
elementy danego zespołu chorobowego (np. zespół Papillona-Lefevre’a) lub teŜ jako
objaw obniŜonych w związku z procesem chorobowym sił obronnych organizmu.
a. Choroby związane z zaburzeniami hematologicznymi (np. zespół leniwych

leukocytów, w którym utrudnione jest przemieszczanie się leukocytów ze światła
naczyń krwionośnych do ogniska zapalnego; w zespole Downa czynnikami
sprzyjającymi rozwojowi chorób przyzębia i występowaniu ruchomości zębów są
między innymi: krótkie korzenie zębów, język olbrzymi i powiązany z tym nawyk
tłoczenia języka, wady zgryzu i połączony z nimi nawyk oddychania przez usta).

b. Choroby związane z zaburzeniami genetycznymi (przykładem są glikogenozy –

choroby związane z nieprawidłową budową lub stęŜeniem glikogenu. Efektem
glikogenoz jest nieprawidłowy metabolizm tkanek przyzębia, co zmniejsza ich
odporność na zakaŜenia i urazy).

c. Choroby związane z innymi niespecyficznymi zaburzeniami.

Choroby martwiczo-wrzodziejące (martwiczo-wrzodziejące zapalenie dziąseł lub
przyzębia) – na ich powstanie wpływają takie czynniki jak: stany zapalne dziąseł,
niedoŜywienie, zła higiena, stres, białaczki, wrzodziejące zapalenie jelit.

Ropnie przyzębia:
a. Ropień dziąsła – powstają na skutek skaleczenia lub wbicia w tkankę ciała

obcego.

b. Ropień przyzębia – towarzyszy często zapaleniu przyzębia.
c. Ropień okołokoronowy – moŜe tworzyć się w płacie dziąsła otaczającym

wyrzynający się ząb.

Zapalenia przyzębia związane ze zmianami endodontycznymi.
a. Endo – perio (zakaŜenie miazgi zębów rozprzestrzenione na przyzębie).
b. Perio – endo (zmiany zapalno destrukcyjne przyzębia rozprzestrzenione na

miazgę).

III.

Wady rozwojowe oraz stany i deformacje nabyte.
Przykładem jest ograniczony zanik (recesja) dziąsła, oznaczający obniŜanie się dziąsła.
Zjawisko to występuje, np. u dzieci, u których w wyniku braku dostatecznej ilości
miejsca zęby wyrzynając się ulegają obróceniu lub przemieszczeniu.

Choroby błony śluzowej jamy ustnej

Błona śluzowa podlega działaniu czynników miejscowych (urazy termiczne, chemiczne,

mechaniczne), które mogą mieć wpływ na jej stan. Zmiana wyglądu błon śluzowych moŜe
ś

wiadczyć o obecności chorób ogólnoustrojowych, powodujących zmiany bez współdziałania

z czynnikami miejscowymi.

W organizmie dziecka nawet niezbyt wyraźnie zaznaczone objawy ze strony błony

luzowej mogą wskazywać na zaburzenia immunologiczne, metaboliczne, endokrynologiczne

lub zaburzenia krwi.

Stany zapalne jamy ustnej o etiologii bakteryjnej związane są z bytowaniem bakterii

takich jak: paciorkowce, gronkowce, meningokoki. Zdarza się takŜe zakaŜenie dwoinką
rzeŜączki czy prątkiem gruźlicy. Zmiany w stanie błony śluzowej jamy ustnej obserwujemy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

takŜe w przebiegu następujących chorób: błonica, płonica, krztusiec, dur brzuszny,
czerwonka.

Kolejną przyczyną zmian w stanie błony śluzowej jamy ustnej są infekcje wirusowe.

Przebiegają one jako: opryszczka zwykła, pierwotne i wtórne opryszczkowe zapalenie dziąseł
i jamy ustnej. RównieŜ wirusowe choroby zakaźne (ospa wietrzna, półpasiec, mononukleoza,
odra, róŜyczka) pozostawiają swój ślad w postaci zmian dotyczących jamy ustnej.

Stany zapalne jamy ustnej mogą takŜe powodować grzyby, tj. Candida albicans

(kandydoza).

Zmiany błony śluzowej jamy ustnej mogą pojawiać się w:

−

chorobach krwi,

−

chorobach nerek,

−

mocznicy,

−

chorobach przewodu pokarmowego.

Błona śluzowa początkowego odcinka przewodu pokarmowego moŜe zostać równieŜ

dotknięta  zmianami  o  podłoŜu  alergicznym.  Mogą  one  mieć  charakter  alergii  kontaktowych
(bezpośredni  kontakt  z  alergenem,  np.  składnikiem  gumy  do  Ŝucia)  które  ustępują  po
usunięciu  antygenu.  Jako  reakcja  na  alergeny  pokarmowe  lub  lekowe  (np.  penicylina,
salicylany,  kodeina)  moŜe  pojawić  się  pokrzywka  albo  obrzęk  naczynioruchowy
Quinackiego.

Etiologia wad narządu Ŝucia

Powstanie konkretnej wady narządu Ŝucia wiąŜe się najczęściej z jednoczesnym

działaniem kilku czynników. Przyczyny powstawania wyŜej wymienionych wad moŜemy
sklasyfikować do dwóch grup:

−

przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne działające na zarodek lub płód (warunkują wady
wrodzone),

−

czynniki środowiskowe (więc zewnątrzpochodne) działające w Ŝyciu pozapłodowym -
odnoszą się do wad nabytych,

Czynnikiem endogennym jest czynnik genetyczny. Predyspozycje do pewnych wad

rozwojowych mogą być uwarunkowane genetycznie. Wadami takimi są:

−

nadmierny rozwój lub niedorozwój Ŝuchwy,

−

zaburzenia kształtu zębów,

−

nadmierny rozwój lub niedorozwój szczęki,

−

niecałkowity rozwój zębiny,

−

asymetrie twarzowo-szczękowe,

−

rozszczepy warg,

−

rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego.

Czynnikami egzogennymi, które wpływają na rozwój płodu są: naduŜywanie przez

kobietę cięŜarną alkoholu, tytoniu, narkotyków; leki, stres, zanieczyszczenie środowiska,
wiek matki i przebyte przez nią w trakcie ciąŜy choroby. Nie bez znaczenia są takŜe choroby
ogólne matki (np. cukrzyca, niedokrwistość), nieprawidłowa budowa narządów rodnych,
urazy jakim uległa matka.

W powstawaniu wad narządu Ŝucia odgrywają takŜe rolę endokrynopatie – zaburzenia

wydzielania wewnętrznego. Mogą one być wrodzone lub nabyte i w zaleŜności od momentu
pojawienia  się  warunkują  wady  przedurodzeniowe  lub  wady  pojawiające  się  w  późniejszym
okresie  rozwojowym  dziecka.  W  karłowatości  przysadkowej  obserwujemy  niedoczynność
przedniego  płata  przysadki  mózgowej.  Wzrost  osób  chorych  jest  niewielki  (maksymalnie
140 cm),  szczęka  i  Ŝuchwa  są  małe,  resorpcja  korzeni  zębów  mlecznych  opóźniona,  często
pojawia się stłoczenie zębów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki środowiskowe odgrywające rolę w powstawaniu wad narządu Ŝucia,

a działające w Ŝyciu pozapłodowym to:

−

dysfunkcje,

−

parafunkcje,

−

próchnica,

−

urazy,

−

choroby ogólne (np. krzywica).

Dysfunkcjami określamy zaburzone czynności fizjologiczne narządu Ŝucia. Oddychanie

przez  nos  jest  jednym  z  elementów  warunkujących  właściwy  rozwój  szczęk.  Niekiedy
oddychanie  przez  nos  moŜe  być  utrudnione  (na  skutek  obecności  ciał  obcych,  przebytych
urazów,  skrzywienia  przegrody  nosa,  obrzęków  o  pochodzeniu  alergicznym)  i  dziecko
zaczyna  oddychać  przez  usta.  Ten  typ  oddychania  jest  niekorzystny  dla  kształtowania  jamy
ustnej:  otwarcie  ust  hamuje  impulsy  ze  strony  mięśni  wokółustnych,  wpływające  na
równowagę  działania  policzków,  języka  i  warg.  Powietrze,  które  przepływa  przez  jamę
nosową masuje dno nosa, czym powoduje właściwe ukrwienie. Zaburzenia ukrwienia hamują
wzrost  podstawy  szczęki,  powstaje  wąskie  i  wysokie  podniebienie.  Nieprawidłowe
oddychanie moŜe doprowadzić do powstania tyłozgryzu lub tyłoŜuchwia.

Oddychanie przez nos moŜe być utrudnione w przypadku przerostu migdałków

podniebiennych. Dla ułatwienia oddychania przez nos dziecko wysuwa Ŝuchwę do przodu, co
moŜe spowodować powstanie przodozgryzu lub przodoŜuchwia.

Gryzienie twardych pokarmów (np. skórek chleba, twardego jabłka) stanowi dla szczęk

bodziec wzrostowy. SpoŜywanie tylko miękkich pokarmów prowadzi do zwęŜenia szczęk
i stłoczeń zębów.

Niemowlę rodzi się z fizjologicznym tyłoŜuchwiem. Wyrównaniu pozycji Ŝuchwy

sprzyja naturalne karmienie, podczas którego matka trzyma dziecko w taki sposób, Ŝe Ŝuchwa
dziecka jest wysunięta. Niewłaściwy sposób karmienia sztucznie (nieprawidłowa pozycja
i zły dobór smoczka) powodują, iŜ mięśnie pracują w sposób niekorzystny i tyłoŜuchwie
utrwala się. Siekacze górne mogą ulec cofnięciu, a dolne wychyleniu.

Na prawidłowy rozwój narządu Ŝucia ma takŜe wpływ odpowiednia wysokość, na jakiej

jest układana główka dziecka w łóŜeczku. Zbyt wysokie ułoŜenie głowy wymusza wysuwanie
Ŝ

uchwy, co moŜe doprowadzić do powstania przodozgryzu lub przodoŜuchwia.

Poziome ułoŜenie główki dziecka utrudnia wysuwanie Ŝuchwy i sprzyja oddychaniu

przez usta, moŜe doprowadzić do rozwoju tyłozgryzu lub tyłoŜuchwia.
Parafunkcje to czynności nietypowe, wykonywane często i nieświadomie. NaleŜą do nich:

−

obgryzanie paznokci (równieŜ ołówków i innych przedmiotów),

−

bruksizm,

−

ssanie (warg, błony śluzowej policzka, palca, smoczka).

Ssanie smoczków poza okresami karmienia (smoczki uspokajające) często przez wiele

godzin dziennie prowadzi do rozwoju tyłozgryzów, zgryzu otwartego przedniego lub zgryzu
krzyŜowego, często z bocznym przemieszczeniem Ŝuchwy.

Nawyki ssania w wieku późniejszym niŜ osiemnasty miesiąc Ŝycia (np. uporczywe ssanie

kciuka) są uwaŜane za szkodliwe – prowadzą do powstania tyłozgryzów z wychyleniem
siekaczy, zgryzów otwartych i krzyŜowych oraz do stłoczenia zębów.

Obgryzanie paznokci czy ołówków moŜe prowadzić do pogłębiania zgryzu otwartego,

zgrzytanie zębami powoduje natomiast starcie guzków zębów, zmniejszenie wysokości koron
klinicznych i obniŜenie zwarcia.

Próchnica stanowi najczęstszą przyczynę wad narządu Ŝucia. Jest przyczyną utraty zębów

mlecznych zanim zdąŜą się uformować zawiązki zębów stałych. Zbyt wczesna utrata zębów
mlecznych powoduje zaburzenie czynności mięśni i zahamowanie rozwoju łuków zębowych.
Po usunięciu zęba mlecznego tworzy się luka, w kierunku, której przemieszczają się pozostałe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zęby. Obecność wszystkich zębów stałych warunkuje proces formowania zgryzu. Utrata
zębów przed zakończeniem tego procesu powoduje powstanie wad zgryzu.

W powstawaniu wad narządu Ŝucia odgrywają takŜe rolę urazy; najbardziej niekorzystne

są te, które mają miejsce w trakcie procesu wzrostu. Złamania podkłykciowe Ŝuchwy, urazy
stawu skroniowo-Ŝuchwowego prowadzą do zesztywnienia stawów. Urazy zębów mlecznych,
szczególnie wtłoczenia i przemieszczenia mogą być przyczyną uszkodzenia zawiązków
zębów stałych. Znaczne uszkodzenie zawiązka moŜe spowodować, Ŝe ząb stały w ogóle się
nie wyrŜnie lub wyrŜnie się w nieprawidłowym miejscu lub czasie.

Krzywica jest chorobą spowodowaną brakiem lub niedostateczną syntezą witaminy D,

występuje głównie w 3 pierwszych latach Ŝycia. Niedobór witaminy D powoduje
zmniejszenie wchłaniania wapnia w jelitach, co z kolei skutkuje niewystarczającą
mineralizacją i zniekształceniami kości. Procesy te mają takŜe swój obraz w narządzie Ŝucia:

−

zniekształcenie łuków zębowych (zwęŜenie górnego łuku zębowego – kształt litery V,
spłaszczenie przedniej części dolnego łuku zębowego),

−

zwiększenie kąta Ŝuchwy,

−

zgryz całkowicie otwarty,

−

tylozgryz lub tyłoŜuchwie,

−

opóźnienie ząbkowania,

−

nieprawidłowa budowa szkliwa i zębiny zębów stałych,

−

podniebienie wysokie.

Aby zapobiec rozwojowi krzywicy dzieciom juŜ od 2-3 tygodnia Ŝycia moŜna (pod

kontrolą  lekarza  -  nadmiar  witaminy  D  jest  toksyczny)  podawać  preparaty  witaminy  D,
np. Devikap (witamina D w kropelkach). Podawanie witaminy D wskazane jest takŜe u kobiet
w  ciąŜy,  karmiących  piersią,  dzieciom  i  młodzieŜy  do  19  roku  Ŝycia.  WaŜna  jest  takŜe
odpowiednia  dieta  (witamina  D  występuje  w  Ŝółtku  jaj,  wątrobie  ryb,  mleku,  tranie).
W słoneczne dni warto zabrać dziecko na spacer (synteza witaminy D zachodzi w skórze pod
wpływem działania promieni słonecznych).
Nie bez znaczenia dla rozwoju narządu Ŝucia są takŜe choroby wirusowe. RóŜyczka, odra czy
ospa  przebyta  przez  kobietę  cięŜarną  w  trakcie  dwóch  pierwszych  miesięcy  ciąŜy  moŜe  stać
się  przyczyną  niedorozwoju  tkanek  twardych  zębów.  Te  same  choroby  przebyte  przez
dziecko mogą powodować niedorozwój (hipoplazję) szkliwa. Powikłaniem odry moŜe stać się
zgorzelinowe zapalenie jamy ustnej, pozostawiające trwałe ubytki tkanek.

Dla właściwego rozwoju narządu Ŝucia niezbędne jest takŜe właściwe odŜywianie, dieta

bogata  w  warzywa  i  owoce  będące  źródłem  witamin.  Niedobór  witamin  A  i  C  na  przykład
skutkuje  zaburzeniem  wzrostu  zębów,  niedorozwojem  zębów  czy  szkliwa.  Niedobór
witaminy  B

przejawia się rogowaceniem i zmianami martwiczymi w obrębie dziąseł.

Niedobór  kwasu  foliowego  u  kobiety  cięŜarnej  moŜe  doprowadzić  do  powstania  rozszczepu
podniebienia  u  potomka.  Brak  witaminy  D  u  dziecka  prowadzi  do  zniekształcenia  kości
szczęk,  czego  następstwem  są  nieprawidłowości  wyrzynania  się  zębów  i  wady  zgryzu.
Warzywa  i  owoce,  poza  dostarczaniem  niezbędnych  składników  odŜywczych  odgrywają
takŜe  rolę  w  mechanicznym  oczyszczaniu  zębów.  Podawane  na  surowo  dzięki  swojej
włóknistej budowie biorą udział w oczyszczaniu zębów i błony śluzowej z osadu. Intensywne
Ŝ

ucie twardych pokarmów jest czynnikiem pobudzającym wydzielanie śliny, która oczyszcza

zęby z resztek pokarmowych.

Metody zapobiegania wadom zgryzu zaleŜne są od etapu rozwoju dziecka. W okresie Ŝycia

wewnątrzłonowego odgrywają rolę wszystkie czynniki, które ogólnie wpływają na prawidłowy
rozwój  dziecka  (właściwe  odŜywianie,  unikanie  stresów  i  uŜywek,  higieniczny  tryb  Ŝycia).
W okresie  niemowlęcym  naleŜy  zwrócić  szczególną  uwagę  na  odpowiednią  pozycję  dziecka
podczas  karmienia  naturalnego  i  sztucznego  oraz  w  wypadku  karmienia  sztucznego  na
prawidłowe  trzymanie  butelki  i  wybór  właściwych  smoczków.  WaŜna  jest  takŜe  pozycja

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

układania  niemowlęcia,  profilaktyka  przeciwkrzywicza,  zrezygnowanie  z  podawania
smoczków  uspokajających  (a  w  wyjątkowych  przypadkach  stosowanie  specjalnych
smoczków anatomiczno-fizjologicznych). W okresie poniemowlęcym (1–3 rok Ŝycia) naleŜy
zwalczać  nawyki  ssania  i  oddychania  przez  usta,  podawać  pokarm  o  odpowiedniej
konsystencji,  prowadzić  profilaktykę  próchnicy  i  leczenie  powstałych  ubytków.  Okres
przedszkolny i szkolny to okres, w którym profilaktyka wad zgryzu opiera się na:

−

podawaniu pokarmów o odpowiedniej konsystencji,

−

zwalczaniu dysfunkcji i parafunkcji,

−

profilaktyce i leczeniu próchnicy,

−

stosowaniu protez ortodontycznych w przypadku przedwczesnego wypadnięcia lub
usunięcia zębów mlecznych.

W okresie szkolnym dodatkowo prowadzi się kontrolę kolejności wymiany zębów

mlecznych na stałe, zbyt długo utrzymujące się w dziąśle zęby mleczne usuwa się, podobnie
jak zęby nadliczbowe. Nawyk obgryzania paznokci moŜna zwalczać specjalnymi preparatami
przeznaczonymi dla dzieci (np. lakier do paznokci dla dzieci „gorzki paluszek”).

Nieprawidłowe ustawienie zębów utrudnia ich oczyszczanie. Sprzyja to odkładaniu

kamienia  nazębnego,  rozwojowi  próchnicy  i  chorób  przyzębia.  Wady  zgryzu  stanowią  takŜe
przyczynę  nieprawidłowej  pracy  stawu  skroniowo-Ŝuchwowego  i  zaburzeń  mowy.
Nieprawidłowy  rozkład  sił  w  trakcie  Ŝucia  sprzyja  rozwojowi  paradontozy  w  wieku
późniejszym.  Leczenie  wad  zgryzu  warto  rozpocząć  u  dziecka  jak  najszybciej,  aby  uniknąć
skomplikowanych  terapii  koniecznych  po  wyrŜnięciu  wszystkich  zębów  stałych.  Leczenie
wad  zgryzu  zapewnia  warunkującą  dobre  samopoczucie  estetykę  i  eliminuje  zakłócenia
czynności Ŝucia.

Rys. 5. Czynniki wpływające na powstanie wad narządu Ŝucia [opracowanie własne]

Wady narządu

Ŝucia

urazy

dysfunkcje

choroby

wirusowe, krzywica

próchnica

endokrynopatie

parafunkcje

czynniki

genetyczne

nieodpowiednia

dieta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co ocenia stomatolog w trakcie badania przedmiotowego?

Co pozwala ocenić liczba PUW?

Jak definiujemy próchnicę?

Jakie są rodzaje próchnicy?

Co to jest płytka nazębna?

Jakie czynniki odgrywają rolę w powstawaniu zmian próchnicowych?

Jakie mogą być przyczyny chorób dziąseł i przyzębia?

Co wywołuje choroby błony śluzowej jamy ustnej?

Jakie czynniki wpływają na powstanie wrodzonych wad narządu Ŝucia?

10.

Jak definiujemy dysfunkcje?

11.

W jaki sposób nawyki ssania u dzieci wpływają na kształtowanie narządu Ŝucia?

12.

Jakie zmiany w narządzie Ŝucia powoduje krzywica?

13.

Jak moŜna zapobiegać krzywicy?

14.

Jaką rolę odgrywa właściwe odŜywianie w rozwoju narządu Ŝucia u dzieci?

15.

Jak moŜna zapobiegać wadom zgryzu?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj podziału czynników wpływających na powstawanie chorób jamy ustnej na

wewnątrzpochodne i pochodzenia zewnętrznego.

Czynniki wpływające na powstawanie chorób jamy ustnej:

alergeny pokarmowe bądź lekowe,

głębokie bruzdy zębów (dziedziczne),

infekcje wirusowe jamy ustnej,

przyjmowanie niektórych leków,

wrodzona hipoplazja szkliwa,

dieta bogata w węglowodany,

szorowanie zębów i przyzębia twardą szczoteczką,

obniŜona odporność uwarunkowana niektórymi chorobami przewlekłymi,

niewłaściwa dieta,

10)

wirusowe choroby zakaźne (odra, róŜyczka),

11)

duŜy przekrój kanalików zębowych,

12)

ciasne przestrzenie międzyzębowe (stłoczone zęby),

13)

karmienie dziecka w porze nocnej butelką tylko w celu uspokojenia,

14)

choroby genetyczne, np.: zespół Downa,

15)

genetycznie uwarunkowane wady zgryzu,

16)

unikanie gryzienia twardych pokarmów (np. jabłka, marchewki),

17)

zakaŜenie jamy ustnej paciorkowcem, gronkowcem, prątkiem gruźlicy,

18)

skaleczenie dziąsła lub wbicie w nie ciała obcego,

19)

zakaŜenie jamy ustnej wirusami bądź grzybami,

20)

zmniejszone wydzielanie śliny,

21)

mniejsza mineralizacja szkliwa zębów mlecznych niŜ zębów stałych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela do ćwiczenia 1

Przyczyny powstawania chorób

jamy ustnej

Czynniki
wewnątrzpochodne

Czynniki
zewnątrzpochodne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym przyczyn chorób jamy ustnej,

dokonać analizy wymienionych czynników,

sklasyfikować dany czynnik jako zewnątrz- lub wewnątrzpochodny i przyporządkować
w tabeli numer przyczyny odpowiedniemu czynnikowi,

przeprowadzić analizę wpływu poszczególnych czynników na powstawanie chorób jamy
ustnej,

porównać wyniki w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wpisz do diagramu czynniki wpływające na powstawanie próchnicy kwitnącej.

Diagram do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym przyczyn próchnicy,

wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na powstanie próchnicy kwitnącej,

wpisać czynniki do diagramu,

przeanalizować czynniki ryzyka próchnicy kwitnącej, wyjaśnić wpływ spoŜywania
węglowodanów na powstawanie próchnicy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Próchnica
kwitnąca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

diagram do uzupełnieniu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj czynniki wpływające na powstawanie próchnicy u dzieci i młodzieŜy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem ćwiczeniowym dotyczącym przyczyn próchnicy,

wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę próchnicy u dzieci i młodzieŜy,

wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na powstanie próchnicy,

przeprowadzić analizę rodzajów próchnicy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Na podstawie analizy przypadków, zidentyfikuj, które dziecko jest najbardziej naraŜone

na powstanie wad narządu Ŝucia, a które jest nimi najmniej zagroŜone.

Opisy przypadków

Przypadek A

Ola ma prawie sześć miesięcy. Mama, poinstruowana przez połoŜną, uwaŜa Ŝeby podczas

karmienia trzymać dziecko w odpowiedniej pozycji. Po kaŜdym karmieniu czyści dziąsła Oli
nawiniętą na wskazujący palec jałową gazą, zamoczoną w wodzie lub naparze z rumianku.
Jednak budzona płaczem w środku nocy w pośpiechu karmi Olę zazwyczaj gęstym mlekiem
i szybko zasypia, nie czyszcząc dziąseł. Mama kupiła Oli w kiosku smoczek uspokajający bez
dokonania właściwego wyboru.

Przypadek B

Marta ma 2 lata i była juŜ dwukrotnie u stomatologa. Lekarz poinstruował rodziców

Marty  jak  właściwie  dbać  o  pierwsze  zęby.  W  trakcie  kąpieli  Marta  bawi  się  swoją
szczoteczką  do  zębów  i  naśladuje  jak  mama  czyści  zęby.  Rodzice  kupili  Marcie  specjalne
smoczki  anatomiczne,  odpowiednie  dla  jej  wieku  i  polecone  przez  lekarza.  Zgodnie
z zaleceniem  pediatry  podają  teŜ  Marcie  codziennie  kilka  kropli  witaminy  D.  Pilnują,  Ŝeby
wieczorem przed zaśnięciem zęby Marty były wyczyszczone.

Przypadek C

Zosia ma 4 lata i nie była jeszcze u stomatologa. Rodzice uwaŜają, Ŝe nie ma potrzeby

przedwcześnie stresować dziecka. Słodycze je, kiedy chce, zawsze leŜą w szafce koło
lodówki. Najbardziej lubi jeść słodycze wieczorem, przed snem, kiedy nie widzą tego rodzice.
PoniewaŜ zabrano jej smoczek ssie palec, zdarza się jej teŜ obgryzać paznokcie. Zęby myje
rzadko, nikt nie powiedział jej jak naleŜy to robić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najbardziej

naraŜona

powstanie

wad

narządu

ucia

jest……..................,

poniewaŜ........………………………………...............................................................................
………………...…………………………………………………………………………………
…………………...………………………………………………………………………………
……………………………………………………..…………………………………………….

Najmniej zagroŜona wadami narządu Ŝucia jest………….., poniewaŜ………….............……...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………...………………………
………………………………………………………………………….………………………..

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad narządu Ŝucia,

przeprowadzić analizę przypadków,

zidentyfikować czynniki środowiskowe wpływające na rozwój wad narządu Ŝycia
u dzieci po urodzeniu,

wpisać imię dziecka najbardziej zagroŜonego wadami zgryzu i najmniej zagroŜonego,
uzasadnić wybór,

przedyskutować wyniki w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Wpisz do diagramu czynniki wpływające na powstawanie wad narządu Ŝucia.

Diagram do ćwiczenia 5

Wady narządu

Ŝucia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad narządu Ŝucia,

wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na powstanie wad narządu Ŝucia,

wpisać czynniki do diagramu,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

diagram do uzupełnienia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać oceny ogólnego stanu narządu Ŝucia?

podać najczęstsze przyczyny próchnicy u dzieci i młodzieŜy?

wyjaśnić przyczyny próchnicy kwitnącej?

podać przyczyny chorób jamy ustnej?

wyjaśnić znaczenie witaminy D w zapobieganiu krzywicy?

wymienić czynniki wpływające na powstanie wad narządu Ŝucia
u dzieci i młodzieŜy?

wyjaśnić wpływ dysfunkcji, parafunkcji i choroby próchnicowej na
powstanie wad zgryzu?

wyjaśnić konieczność leczenia wad zgryzu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Kontrola stanu uzębienia i zasady oczyszczania zębów

4.3.1. Materiał nauczania

Pierwsza wizyta u stomatologa powinna mieć miejsce juŜ w szóstym miesiącu Ŝycia.

Stomatolog ocenia wtedy stan jamy ustnej, instruuje matkę jak właściwie dbać o pojawiające
się  pierwsze  zęby.  Kolejne  wizyty  dotyczą  dzieci  dziewięcio-  i  dwunastomiesięcznych.  JuŜ
wtedy  przy  braku  przeciwwskazań  rozpoczyna  się  profilaktyka  fluorkowa.  U  dwulatka
stomatolog ocenia stan uzębienia (wskaźnik PUW dla zębów mlecznych), równieŜ pod kątem
obecnych  lub  moŜliwych  wad  zgryzu.  Wtedy  teŜ  moŜe  rozpocząć  się  profilaktyka
ortodontyczna.  Wizyty  kontrolne  zanim  pojawi  się  zaawansowana  próchnica  i  ból  zębów  są
bardzo  waŜne  –  umoŜliwiają  zastosowanie  mało  inwazyjnych  metod  leczenia,  co  sprzyja
wykształceniu  pozytywnego  nastawienia  dziecka  do  wizyt  w  gabinecie  stomatologicznym  –
wizyty te nie kojarzą się z bólem. Nieleczona próchnica zębów mlecznych moŜe przenosić się
na zęby stałe.

W nieleczonych zębach mlecznych zmiany próchnicowe zachodzą szybko i moŜe stać się

konieczne usunięcie zęba. Podobnie dzieje się z nieleczonymi zębami stałymi. Przedwczesne
usuwanie  zębów  mlecznych,  usuwanie  zębów  stałych  przed  zakończeniem  formowania
zgryzu prowadzą do powstania wad zgryzu.
Na  kolejne  wizyty  do  gabinetu  stomatologicznego  warto  zaprowadzić  takŜe  cztero-,  piecio-,
i sześciolatka. U dziecka w wieku 6 lat moŜna określić zarówno wskaźnik PUW-z jak i PUW.
Profilaktyczne  świadczenia  stomatologiczne  przysługują  uczniom  szkół  podstawowych,
gimnazjalnych  i  ponadgimnazjalnych.  Badania  stanu  uzębienia  mają  miejsce  dla  dzieci
i młodzieŜy w wieku 10, 12, 13, 16 i 18 lat. Stomatolog w trakcie wizyty ocenia intensywność
próchnicy  (PUW),  sprawdza  obecność  wad  zgryzu,  kwalifikuje  do  szczególnej  opieki
stomatologicznej.  Prowadzi  takŜe  edukacje  zdrowotną.  W  klasach  I–VI  szkoły  podstawowej
sześć  razy  w  roku  ma  miejsce  grupowa  profilaktyka  fluorkowa.  Dziecku  do  ukończenia
12 roku Ŝycia przysługuje leczenie zdejmowanym aparatem ortodontycznym (aparaty stałe są
dodatkowo płatne).

Zasady oczyszczania zębów

Zęby naleŜy myć, co najmniej dwa razy dziennie, najlepiej jednak szczotkować je po

kaŜdym  posiłku.  JeŜeli  nie  moŜemy  umyć  zębów,  dobrze,  chociaŜ  przepłukać  je  wodą  lub
specjalnym  płynem  do  higieny  jamy  ustnej  lub  Ŝuć  (nie  dłuŜej  niŜ  przez  10  minut)
bezcukrową gumę do Ŝucia. Oprócz tradycyjnej szczoteczki dla odpowiedniego oczyszczania
zębów  warto  uŜywać  takŜe  nici  dentystycznej  (usuwa  resztki  pokarmowe  i  płytkę
z przestrzeni międzyzębowych) czy wykałaczek.

Podstawowym przyborem słuŜącym do oczyszczania zębów jest szczoteczka. Biorąc pod

uwagę twardość włosia wyróŜniamy szczoteczki:

−

miękkie,

−

rednie,

−

twarde.

Główka szczoteczki powinna mieć odpowiednią długość – tak by podczas czyszczenia

obejmowała  trzy  przylegające  do  siebie  zęby  (2,5–3  cm;  u  dzieci  0,75–1  cm).
Najskuteczniejsze  są  szczoteczki  wielopęczkowe,  posiadające  10–12  rzędów  pęczków  na
długość  i  3–4  rzędy  na  szerokość.  Szczoteczkę  powinno  się  zmieniać  maksymalnie  po
3 miesiącach uŜytkowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obecnie coraz większe uznanie zyskują szczoteczki elektryczne. Oczyszczają one

przestrzenie międzyzębowe i usuwają płytkę skuteczniej od szczoteczek tradycyjnych.

WyróŜniamy szczoteczki:

−

obrotowe - obraca się część pracująca lub tylko pęczki włosia na powierzchni zęba,

−

dźwiękowe - emitują fale dźwiękowe wprawiając w ten sposób w ruch włosie szczotki,

−

do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych.

W utrzymywaniu czystości zębów pomagają pasty do zębów. Poza właściwościami

czyszczącymi pasty mogą takŜe działać przeciwzapalnie, przynosić ulgę w nadwraŜliwości
szyjek zębów, hamować rozwój płytki nazębnej, zapobiegać próchnicy, wybielać zęby.

Pasty do zębów o działaniu zapobiegającym próchnicy zawierają fluorki, np. pasta

Sensodyne fluoride z fluorkiem sodu.

Rys. 6. Pasta do zębów z fluorem [opracowanie własne]

Pasta ta moŜe być stosowana takŜe przez dzieci – na szczoteczkę naleŜy nałoŜyć ilość

pasty odpowiadającą wielkości ziarna grochu. Pasty z fluorem moŜna stosować najwcześniej
u dzieci  w  wieku  3–6  lat.  NaleŜy  jednak  pamiętać  o  tym,  Ŝe  dziecko  moŜe  połknąć  część
pasty  –  trzeba  więc  zwrócić  uwagę  by  zawartość  fluoru  w  paście  nie  przekroczyła  0,05%
(np. pasta  Elmex  D  zawiera  0,05%  fluoru).  Istnieją  takŜe  specjalne  pasty  dla  młodszych
dzieci, pozbawione fluoru, np. Nenedent.

Rys. 7. Pasta do zębów dla małych dzieci [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fluor jest stałym składnikiem szkliwa zębów. Związki fluoru obecne w szkliwie są

bardziej  odporne  na  działanie  kwasów  niŜ  związki  wapnia.  Dostarczany  organizmowi  fluor
bierze  udział  w  remineralizacji  zębów,  stąd  konieczność  ciągłej  podaŜy  tego  pierwiastka.
Fluor ponadto wpływa niekorzystnie na metabolizm komórek bakteryjnych, czym przyczynia
się  do  zmniejszenia  przyrostu  płytki  bakteryjnej.  Brak  fluoru  moŜe  stać  się  przyczyną
intensywnej próchnicy.

Rys. 8. Rodzaje profilaktyki fluorkowej [opracowanie własne]

Pasty do zębów mogą takŜe zawierać składniki bakteriobójcze lub bakteriostatyczne,

zmniejszające krwawienie czy przyspieszające regeneracje dziąsła. Przykładem jest pasta
Lacalut active, zawierająca bakteriobójczą chlorheksydynę, mleczan glinu o działaniu
ś

ciągającym oraz przyspieszającą gojenie alantoinę.

Trzecim elementem prawidłowej higieny jamy ustnej (poza doborem pasty

i odpowiedniej szczoteczki) jest prawidłowy sposób czyszczenia zębów. Metodę
szczotkowania dobiera się zaleŜnie od stanu uzębienia i błony śluzowej oraz wieku.

profilaktyka

fluorkowa

grupowa

np. nadzorowane

fluorkowanie

w przedszkolach lub

szkołach

domowa

pasty do zębów, Ŝele

z fluorem, tabletki

z fluorem

indywidualna

zbiorowa

np. fluorkowanie soli

kuchennej, wody pitnej

profesjonalna

zabiegi w gabinecie

stomatologicznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Wybór szczoteczki i metody szczotkowania zaleŜnie od wieku [9]

wiek

(w latach)

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

Dodatkowe informacje

1–3

mała, miękka szczoteczka

przyzwyczajanie do
szczoteczki np. podczas
kąpieli

bez pasty,
konieczny nadzór
rodziców

3–11

szczoteczka miękka lub
ś

redniej twardości

metoda Fonesa,
kółeczka 2x dziennie

stęŜenie fluoru w pastach
do zębów:

−

3–6 lat: 0,02–0,05%

−

>6 lat: 0,12–0,15%

wskazana pomoc
rodziców, opiekunów

od 11–12 roku
Ŝ

ycia

szczoteczka średniej
twardości lub szczoteczka
elektryczna

dodatkowe ruchy
wymiatające (roll) 2x
dziennie

pasta o stęŜeniu fluoru
0,12–0,15%
nitka dentystyczna

dzieci
i młodzieŜ
upośledzona

szczoteczka elektryczna

minimum 1 raz dziennie
przez snem

od 3 roku Ŝycia pasty
z fluorem (0,02–0,05%),
wskazana pomoc rodziców
lub opiekunów

Tabela 4. Wybór szczoteczki i metody szczotkowania w zaleŜności od stanu jamy ustnej [9]

Stan jamy ustnej

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

zdrowe przyzębie

rednia twardość

Stillmanna, Bassa lub roll;
unikanie poprzecznego szorowania

zaostrzone zapalenia
przyzębia

miękka

roll

recesja dziąsła, wraŜliwość
szyjek

miękka

roll, stillmanna;
unikanie szorowania poprzecznego
i Bassa

implanty zębowe

bardzo miękka

delikatne oczyszczanie połączenia
wszczepu z dziąsłem

po zabiegach chirurgicznych miękka

roll

Metody szczotkowania

Metoda Fonesa – w metodzie tej ustawiamy szczoteczkę pod kątem 90

do powierzchni

policzkowych  zębów.  Wykonujemy  szczoteczką  (przy  zwartych  zębach)  drobne  okręŜne
ruchy,  kilkakrotnie  przy  kaŜdych  2–3  zębach.  Metoda  ta  jest  prosta,  dlatego  poleca  się  ją
dzieciom.  Wada  tej  metody  polega  na  niedokładnym  oczyszczaniu  przestrzeni
międzyzębowych.

Metoda roll – jest metodą „dziąsło – zęby”. Włosie szczoteczki ustawiamy pod kątem 45

i przesuwamy od dziąsła do wierzchołka zęba ruchem wymiatającym. Metoda ta pozwala na
usuwanie płytki z przestrzeni międzyzębowych.

Rys. 9. Metoda szczotkowania roll [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda Stillmanna i metoda Chartersa – są takŜe metodami, w których szczoteczkę

ustawia się pod kątem 45

do czyszczonej powierzchni, kierunek włosia jest jednak

przeciwny  (rys.10a  i  10b).  Metoda  Stillmanna  jest  modyfikacja  metody  roll.  Do  ruchu
wymiatającego dodajemy ruch poprzecznie wibrujący. Jest trudna do nauczenia. W metodzie
Chartersa  włosie  szczoteczki  leŜy  częściowo  na  dziąśle,  częściowo  na  zębie.  Przyciskając
szczoteczkę  do  dziąsła  wykonuje  się  ruchy  drgająco-okręŜne.  Po  wykonaniu  kilku  ruchów
zmniejsza się nacisk szczoteczki, co pozwala napłynąć krwi do dziąsła. Metoda ta jest trudna
i czasochłonna.

Rys. 10. Metoda szczotkownia: a) Stilmanna, b) Chartersa [9]

Metoda Stilmanna i metoda Bassa – są metodami wibracyjnymi. Szczotkując zęby tymi

metodami  masujemy  takŜe  dziąsło,  co  pobudza  ukrwienie.  W  metodzie  Bassa  szczoteczkę
ustawiamy  podobnie  jak  w  metodzie  Stillmanna.  Wykonujemy  szczoteczką  drobne  ruchy
wibrujące  w  płaszczyźnie  poziomej  (przednio-tylne).  Metoda  ta  pozwala  usuwać  płytkę
nazębną  z  kieszonek  dziąsłowych.  Niewłaściwe  szczotkowanie,  tj. szorowanie  zbyt  twardą
szczotką moŜe doprowadzać do obnaŜania korzeni.

Rys. 11. Metoda szczotkowania Bassa [9]

Rys. 12. Elementy prawidłowej higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Higiena jamy
ustnej

odpowiednia

pasta

właściwa metoda

szczotkowania

odpowiednia

szczoteczka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak częste powinny być wizyty dziecka u stomatologa?

Jak często naleŜy myć zęby?

Jakie cechy powinna mieć odpowiednia szczoteczka do zębów?

Jaką rolę spełniają pasty do zębów?

Dlaczego i od jakiego wieku wskazane jest stosowanie past z fluorem?

Na czym polega profilaktyka fluorkowa?

Jakie są metody szczotkowania zębów?

Od czego zaleŜy wybór metody szczotkowania?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzasadnij konieczność kontroli stanu uzębienia u dzieci i młodzieŜy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym kontroli stanu uzębienia,

przeprowadzić analizę skutków zaniedbania higieny jamy ustnej,

ustalić w jakim wieku i dlaczego powinno się udawać z dzieckiem do stomatologa,

wyjaśnić dlaczego naleŜy leczyć zęby mleczne,

przedstawić graficznie wyniki analizy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj najwaŜniejsze zasady oczyszczania zębów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym oczyszczania zębów,

wyszukać zasady prawidłowej higieny zębów,

sformułować jak najwięcej zasad i dokonać ich analizy waŜności,

dokonać analizy róŜnic i podobieństw zasady higieny zębów dla dzieci zdrowych i dla
dzieci niepełnosprawnych,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wpisz do tabeli elementy doboru właściwej szczoteczki, pasty lub metody szczotkowania

w zaleŜności od wieku i stanu jamy ustnej.

Tabela 1 do ćwiczenia 3

Wiek

(w latach)

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

Dodatkowe informacje

1–3

szczoteczka
..............................

przyzwyczajanie do
szczoteczki, np. podczas
kąpieli

bez pasty,
konieczny nadzór
rodziców

3–11

szczoteczka
.............................
lub ........................

metoda ........................
kółeczka 2x dziennie

stęŜenie fluoru w pastach
do zębów:

−

3–6 lat:
........................

−

>6 lat:
........................

wskazana pomoc
rodziców, opiekunów

11–12

szczoteczka średniej
twardości lub
....................................

dodatkowe ruchy
wymiatające (roll) 2x
dziennie

pasta o stęŜeniu fluoru
......................
nitka dentystyczna

dzieci

i młodzieŜ

upośledzona

szczoteczka
.........................

minimum 1 raz dziennie
przez snem

od 3 roku Ŝycia pasty
z fluorem (0,02–0,05%),
wskazana pomoc
rodziców lub opiekunów

Tabela 2 do ćwiczenia 3

Stan jamy ustnej

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

zdrowe przyzębie

rednia twardość

Stillmanna, ............. lub ..........;
unikanie ................................
..............................................

zaostrzone zapalenia
przyzębia

.......................

roll

recesja dziąsła,
wraŜliwość szyjek

........................

roll, .....................;
unikanie ....................
..................... i .................

implanty zębowe

bardzo miękka

delikatne oczyszczanie połączenia
wszczepu z dziąsłem

po zabiegach
chirurgicznych

.........................

..................................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad oczyszczania zębów,

dokonać analizy czynników doboru szczoteczki i metody szczotkowania,

wskazać wady i zalety poszczególnych metod szczotkowania,

uzupełnić tabele,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić potrzebę wczesnego badania stomatologicznego dzieci
i konieczność leczenia zębów mlecznych?

podać zasady oczyszczania zębów?

wymienić i zastosować róŜne metody szczotkowania?

dobrać szczoteczkę i metodę szczotkowania do wieku dziecka i stanu
jamy ustnej?

zaproponować sposób higieny jamy ustnej dziecka niepełnosprawnego?

wyjaśnić rolę past do zębów?

wyjaśnić rolę fluoru w profilaktyce próchnicy?

podać elementy profilaktyki fluorkowej?

podać dopuszczalną ilość fluoru w paście do zębów w zaleŜności od
wieku dziecka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Stomatologiczna edukacja prozdrowotna dzieci i młodzieŜy

4.4.1. Materiał nauczania

Stomatologiczna edukacja prozdrowotna dzieci i młodzieŜy

Edukacja prozdrowotna dzieci i młodzieŜy, ale takŜe przyszłych rodziców jest

niezbędnym  elementem  profilaktyki  chorób  jamy  ustnej.  To  jak  odŜywia  się  przyszła  matka
i jaki tryb Ŝycia prowadzi ma ogromne znaczenie dla  rozwoju dziecka, równieŜ dla rozwoju
narządu  Ŝucia.  W  okresie  niemowlęcym  i  poniemowlęcym  to  na  rodzicach  spoczywa
obowiązek  dbania  o  higienę  jamy  ustnej  dziecka.  Dla  wielu  matek  zaskakująca  moŜe  być
informacją,  Ŝe  dziąsła  dziecka  naleŜy  przemywać  po  kaŜdym  posiłku,  nawet,  gdy  nie  ma
jeszcze  pierwszych  zębów.  Tak  samo  jak  fakt,  Ŝe  do  gabinetu  naleŜy  przyjść  z  dwu  czy
trzylatkiem  nawet,  jeŜeli  nie  ma  jeszcze  ubytków.  WaŜne  jest  by  informować  rodziców,  Ŝe
zęby  stałe  kształtują  się  juŜ  we  wczesnym  dzieciństwie  i  naleŜy  dbać  o  nie,  np.:  poprzez
stosowanie odpowiedniej diety.

Dzieci w wieku przedszkolnym cechuje juŜ większa samodzielność, jest to, więc dobry

wiek,  aby  rozpocząć  działania  edukacyjne  angaŜujące  same  dzieci.  Podstawową  formą
aktywności  dzieci  w  tym  wieku  jest  zabawa,  naleŜy  wiec  prostym  językiem  i  odwołując  się
do wyobraźni dziecka (np.: Ŝe w zębach mogą zamieszkać robaczki Ŝywiące się słodyczami,
najedzone  robaczki  wiercą  dziury  i  powodują  ból)  przekazywać  podstawowe  informacje
dotyczące  higieny  jamy  ustnej,  planując  róŜnego  rodzaju  gry  i  konkursy,  w  których
nagrodzone zostaną wszystkie dzieci - nieotrzymanie nagrody moŜe przerodzić się w niechęć
do  dbania  o  jamę  ustną.  Odpowiednie  będą  takŜe  teatrzyki  kukiełkowe,  teatrzyki  cieni,  gry
planszowe, zagadki, krzyŜówki, wiersze, opowiadania czy bajki muzyczne. NaleŜy pamiętać
o  tym,  Ŝe  dzieci  nie  posiadają  zdolności  myślenia  symbolicznego,  nie  będą  umiały,  więc,
np.: zinterpretować  wykresu.  Formy  przekazywania  wiedzy  oparte  na  konkretnych  danych
będą dobrym punktem odniesienia dla pracy z grupami starszymi (12–18 lat). Dziecku trzeba
powiedzieć  jasno,  czego  się  oczekuje,  zawierając  jedno  polecenie  w  zdaniu  i  formułując
krótkie  zdania.  Warto  teŜ  w  proces  edukacji  zaangaŜować  rodziców  dziecka,  aby  wiedzieli,
czego  mogą  od  dziecka  oczekiwać  i  by  utrwalali  w  warunkach  domowych  nabyte  przez
dziecko  umiejętności.  Przy  organizowaniu  zabaw  naleŜy  pamiętać,  Ŝe  dziecko  trzyletnie
potrafi  skupić  się  na  wykonywaniu  jednej  czynności  ok.  8  minut,  czteroletnie  –  12  minut,
pięciolatek – 28 minut. Na początku zajęć warto przedstawić dzieciom schemat zajęć – jakie
będą kolejne kroki i jaki jest ich cel. KaŜde zajęcie powinno zakończyć się podsumowaniem –
wyjaśnieniem, czemu miało słuŜyć dane spotkanie.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym (7–12) lat zdolne są juŜ do dłuŜszego skupienia

uwagi. W tym okresie wzrasta takŜe pojemność pamięci. Dziecko posiada świadomość
skutków własnego postępowania, kształtuje się w nim poczucie odpowiedzialności. Stosowne
będzie więc organizowanie pogadanek dla dzieci w tym wieku.

W starszym wieku szkolnym myślenie ma charakter hipotetyczno-dedukcyjny. MoŜna

odwoływać się do badań statystycznych, warto przedstawiać fakty, konkretne przyczyny
i skutki działań, np.: fakt – niezdrowe odŜywianie, skutek – próchnica.

Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku dzieci niepełnosprawnych umysłowo.

Dobór  środków  zaleŜy  od  rodzaju  i  stopnia  upośledzenia.  W  przypadku  głębokiego
upośledzenia  umysłowego  waŜna  jest  edukacja  bezpośrednich  opiekunów  dziecka.
W przypadku  lekkiego  upośledzenia,  kalectwa  fizycznego,  wad  metabolicznych  zajęcia
moŜna  przeprowadzać  tak  jak  dla  dzieci  zdrowych,  z  uwzględnieniem  potrzeb  i  ograniczeń
wynikających  z  danej  jednostki  chorobowej.  U  dzieci  obłoŜnie  chorych  największą  role
odgrywa  odpowiedni  instruktaŜ  higieny  jamy  ustnej.  Najlepiej,  gdy  w  trakcie  instruktaŜu
moŜemy stanąć za dzieckiem i poprowadzić jego rękę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Przykładowe zasady stomatologicznej edukacji prozdrowotnej [opracowanie własne]

Metody pracy i środki dydaktyczne

Metody pracy dydaktycznej według Cz. Kupsiewicza:

−

opowiadanie,

−

dyskusja,

−

opis,

−

metody oparte na obserwacji, np.: pokaz, wykres,

−

metody oparte na działaniu – zajęcia praktyczne, np. rysowanie,

−

metody aktywizujące, np.: inscenizacja, burza mózgów,

−

metody eksponujące: film, sztuka teatralna, ekspozycja,

−

metoda programowa – z uŜyciem komputera, np. samodzielne przygotowanie prezentacji
komputerowej lub wyszukiwanie informacji w Internecie.

Wszystkie te metody mogą być stosowane w grupie młodzieŜy. W przypadku dzieci

opowiadanie warto poprzeć ilustracjami np. rysując na kilku małych kartonikach historyjkę
obrazkową o dziecku, które boli ząb i idzie do lekarza. KaŜdy element historii to osobny
kartonik z obrazkiem, np. dziecko boli ząb i płacze, mama prowadzi dziecko do stomatologa,
stomatolog bada jamę ustną, dziecko jest uśmiechnięte. Obrazki moŜna później wykorzystać
w ćwiczeniu prosząc dzieci by ułoŜyły poszczególne kartoniki w odpowiedniej kolejności.

Stomatologiczna
edukacja pacjenta

utrwalanie

zdobytej

wiedzy

uświadamianie

przyczyn

i skutków

metody
i środki

dydaktyczne

dostosowane

do wieku

prosty, jasny

język

stosowanie

pomocy

dydaktycznych

pokazy

demonstracje

zaciekawienie

odbiorcy

dotarcie do

szerokiego

grona

odbiorców

(broszurki)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z metod opartych na obserwacji dla dzieci moŜna wybrać, np.: teatrzyk. Doskonale teŜ

sprawdzają się metody oparte na działaniu, np.: lepienie z plasteliny ulubionych owoców. Są
to metody dla dzieci bardzo dobre, zwłaszcza, Ŝe nie potrafią one długo skupić się na jednej
czynności i wykazują duŜą aktywność ruchową. Nieodpowiednie dla dziecka będzie, więc
przeprowadzenie zajęć w formie wykładu. Najlepiej, gdy róŜne metody przeplatają się ze
sobą.

Zarówno u dzieci jak i u młodzieŜy moŜna zastosować metody pracy indywidualnej,

np.: kaŜde dziecko rysuje na kartonie, czego nie powinno się jeść, dzieciom łatwiej jest
odpowiedzieć na pytanie czego się nie powinno robić, gdyŜ słyszą codziennie zakazy ze
strony rodziców lub opiekunów lub grupowej, np.: wszystkie dzieci lepią z masy papierowej
duŜy ząb.

Ciekawą grupę metod stanowią metody aktywizujące, klasyfikowane teŜ jako metody

twórczego rozwiązywania problemów. Do grupy tej naleŜą:

−

burza mózgów,

−

„technika 635”,

−

technika diamentowego rankingu,

−

piramida priorytetów,

−

technika śniegowej kuli.

Burza mózgów jest metodą, w której prowadzący formułuje pytanie i prosi grupę

o podawanie  skojarzeń  z  nim  związanych.  Wszystkie  odpowiedzi  są  zapisywane
w widocznym  miejscu,  np.:  na  duŜej  planszy  przez  prowadzącego,  dana  osoba  jednorazowo
zgłasza  tylko  jeden  pomysł.  W  metodzie  tej  moŜna  w  szybkim  czasie  uzyskać  wiele
rozwiązań.  Jest  dobrą  techniką  wprowadzająco  do  omówienia  danego  zagadnienia.  Pozwala
zorientować  się,  co  juŜ wiedzą  uczestnicy  i  o  jakie  elementy  warto  zasób  wiedzy  uzupełnić.
Na  przykład  grupie  sześciolatków  moŜna  zadać  pytanie:  co  robimy  gdy  boli  ząb?  Uzyskane
odpowiedzi staną się punktem wyjścia do dalszego prowadzenia zajęć.

„Technika 635” jest modyfikacją burzy mózgów. Przeprowadzana moŜe być w starszych

grupach wiekowych: 6 – oznacza liczbę osób, 3 – liczbę wpisywanych pomysłów, 5 – liczbę
„rund”.  MoŜna  ją  takŜe  zmodyfikować  do  techniki  423.  Uczestnicy  zostają  podzieleni  na
4 grupy, kaŜda z grup posiada flamaster w innym kolorze oraz duŜy karton papieru z zadanym
pytaniem.  Pytanie  dla  kaŜdej  grupy  jest  inne,  np.:  elementy  zdrowego  Ŝywienia,  jak
prawidłowo  dbać  o  zęby?,  itp.  KaŜda  grupa  wpisuje  swoje  2  propozycje  a  następnie
przekazuje karton kolejnej grupie. W ten sposób odbywają się 3 zmiany, więc kaŜda grupa ma
szanse  udzielić  odpowiedzi  na  kaŜde  pytanie.  Kolejne  rundy  są  coraz  dłuŜsze,  gdyŜ
odpowiedzi nie mogą się powtarzać.

W technice diamentowego rankingu rozdajemy uczestnikom kartki papieru w kształcie

rombu. Zadajemy pytanie i kaŜdy uczestnik zapisuje odpowiedzi – 1 propozycja na 1 kartce.
Następnie  zbieramy  wszystkie  kartki,  odczytujemy  pomysły  i  wybieramy  9  uznanych  przez
grupę  za  najistotniejsze.  Prosimy  grupę  by  ustaliła  hierarchię  waŜności  odpowiedzi  (pole
z numerem  1  –  najwaŜniejsza  odpowiedź,  itd.)  i  umieszczamy  kartkę  z  odpowiedzią
w odpowiednim  polu  diagramu  (rys.  14).  Ten  typ  ćwiczenia  wymusza  dyskusję  i  narzuca
uczestnikom konieczność uzyskania kompromisu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Plansza do techniki „diamentowy ranking” [2]

Piramidę priorytetów moŜna połączyć z metodą burzy mózgów. Na początku zajęć

prowadzący zadaje pytanie i prosi uczestników by swoje odpowiedzi podawali w formie
pytań, które są zapisywane na tablicy. Na przykład, jeŜeli tematem zajęć jest higiena jamy
ustnej mogą paść pytania:

−

jak często myć zęby?

−

jak często zgłaszać się na kontrolę do dentysty?

−

czy jedzenie czekolady moŜe sprzyjać rozwojowi próchnicy?

Dalsza część zajęć moŜe przebiegać w grupach. KaŜdy zespół otrzymuje plakat

z piramidą (rys. 15) oraz kartki papieru, na których zapisuje zadawane w pierwszej części
zajęć pytania. KaŜda grupa przypina do schematu kartki z pytaniami w takiej kolejności,
w jakiej chciałaby poznać odpowiedź.

Rys. 15. Piramida priorytetów [2]

Technika śniegowej kuli łączy pracę indywidualną z pracą w grupie. Nad danym

zagadnieniem uczeń początkowo zastanawia się samodzielnie, potem przedyskutowuje temat
w parach. Pary łączą się w zespoły czteroosobowe, w dalszej części ośmioosobowe, itd.
dopóki cała grupa nie wypracuje wspólnego stanowiska.

Podział metod pracy według W. Okonia:

−

samodzielne dochodzenie do wiedzy, np.: pokazujemy dzieciom wspomnianą juŜ
historyjkę o dziecku, które boli ząb, dzieci same wskaŜą, Ŝe jeśli boli ząb naleŜy udać się
do dentysty,

−

metody waloryzacyjne – przez przeŜywanie,

−

metody praktyczne, oparte na działaniu , np.: lepienie z plasteliny,

−

metody asymilacji, np.: dyskusja, wykład.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środkami dydaktycznymi nazywamy przedmioty oddziałujące na zmysły. Mogą one być:

−

wzrokowe – film, rysunek, fotografia, mapa, diagram,

−

słuchowe – audycja radiowa, nagrania magnetofonowe.

W pracy dydaktycznej wykorzystujemy takŜe róŜnego rodzaju pomoce dydaktyczne

tj. tablice, modele, np.: model zęba, kartony, flamastry.

Opracowywanie i realizacja programu profilaktyki stomatologicznej dla dzieci i młodzieŜy

Opracowując program profilaktyki stomatologicznej naleŜy uwzględnić następujące

elementy:

−

wizyty grup, klas u stomatologa,

−

przeprowadzenie

grupowej

profilaktyki

fluorkowej

metodą

nadzorowanego

fluorkowania,

−

zorganizowanie spotkań o charakterze informacyjnym: przeprowadzenie instruktaŜu
higieny jamy ustnej, udzielanie informacji o właściwym odŜywianiu i in.,

−

uzgodnienie z gronem pedagogicznym terminów zaplanowanych działań dla
poszczególnych grup (klas) oraz z gabinetem stomatologicznym terminów wizyt,

−

rozpropagowanie

programu

wśród

nauczycieli

rodziców

lub

opiekunów,

w szczególności informowanie o celach przeprowadzonych działań, przedstawienie
tematyki zajęć z dziećmi i młodzieŜą,

−

załoŜenie Indywidualnej Karty Stomatologicznego Badania Profilaktycznego,

−

zachęcanie  nauczycieli  przedszkoli  i  szkół  do  realizacji  programu  profilaktyki
stomatologicznej;  zachęcanie  rodziców  i  opiekunów  do  częstego  kontrolowania  stanu
uzębienia  i  utrwalania  prawidłowych  nawyków  higienicznych  oraz  ewentualnego
leczenia  stomatologicznego,  organizowanie  dla  nich  spotkań,  szkoleń  informujących
o konieczności  i  sposobach  dbania  o  higienę  jamy  ustnej  i  wyjaśniających  skutki
zaniedbań,

−

ukierunkowanie personelu opiekuńczo-wychowawczego Ŝłobka i przedszkola na
organizowanie zabaw mających na celu utrwalenie prawidłowych nawyków
higienicznych i dietetycznych – poprzez, np.: przedstawienie konkretnego schematu zajęć,

−

organizowanie dla dzieci i młodzieŜy wystaw i konkursów o tematyce stomatologicznej,

−

ustalenie sposobu informowania rodziców i opiekunów o wynikach badań
stomatologicznych i prowadzonych działaniach edukacyjnych.

Utrwalanie prawidłowych nawyków higienicznych i dietetycznych

KaŜde spotkanie z dziećmi lub młodzieŜą dobrze jest zakończyć krótkim

podsumowaniem, ujmującym najwaŜniejsze cele spotkania.

Jednorazowy instruktaŜ czy wykład moŜe okazać się niewystarczający dla zmiany

nawyków Ŝywieniowych czy sposobów dbania o jamę ustną. Dobrze jest, więc zaproponować
nie  jedno,  lecz  cykl  spotkań,  a  w  przypadku  dzieci  dąŜyć  do  współpracy  z  rodzicami,  aby
dziecko  utrwalało  zdobyte  informacje  czy  umiejętności  takŜe  w  domu.  MoŜna  poprosić
rodziców  by  dawali  dzieciom  słodycze  raz  dziennie,  podczas  głównego  posiłku,  po  którym
dziecko  umyje  zęby  lub  na  przykład  zaproponować  projekt  „słodka  niedziela”,  gdy  dzieci
jedzą  słodycze  tylko  w  jeden  dzień  w  tygodniu.  Warto  nakłonić  rodziców  takŜe  do
konsekwencji – na przykład pilnujemy by dziecko myło zęby codziennie po obiedzie, bez dni
wyjątkowych, kiedy moŜe o tym zapomnieć.
Po  przeprowadzonym  spotkaniu  z  dziećmi  moŜna  zorganizować  wystawę  wykonanych  prac
plastycznych  czy  modelinowych  lub  moŜna  zadać  wykonanie  takich  prac  w  domu.  Wiszące
na ścianie plakaty  czy rysunki będą przypominać o przekazanych zasadach dbania o higienę
jamy ustnej. W przypadku małych dzieci dobrze jest pogrupować prace na zasadzie dobre/złe,
np.: na jednym plakacie umieścić wykonane przez dzieci rysunki zdrowego Ŝywienia i plakat

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

opatrzyć  wizerunkiem  uśmiechniętej  buzi,  na  kolejnym  plakacie  przeciwnie  –  czego  nie
powinno  się  jeść.  Ułatwi  to  dzieciom  zapamiętanie,  co  jest  dobre  dla  ich  rozwoju  i  wzrostu
a czego  lepiej  unikać.  MoŜna  takŜe  poprosić  dzieci,  Ŝeby  przyniosły  do  przedszkola  swoje
szczoteczki i codziennie po śniadaniu wspólnie myły zęby. WaŜne jest Ŝeby szczoteczki były
podpisane  i  Ŝeby  przechowywał  je  opiekun  danej  grupy  –  uniknie  się  w  ten  sposób
wymieniania  szczoteczek  między  dziećmi.  W  przypadku  starszej  młodzieŜy  moŜna  poprosić
by  przygotowała  się  do  kolejnych  zajęć,  na  przykład  Ŝeby  na  kolejne  spotkanie  wyszukała
w Internecie informacje na temat zdrowego odŜywiania i przedstawiła je w postaci prezentacji
multimedialnej.

Zasady dokumentowania przeprowadzonych działań edukacyjnych

KaŜde spotkanie z dziećmi czy młodzieŜą dobrze jest odnotować w specjalnym zeszycie

stworzyć plan pracy. Plan ten powinien zawierać:

−

datę i miejsce przeprowadzonych zajęć,

−

cel spotkania, temat,

−

krótki opis przeprowadzonych zajęć,

−

podsumowanie.

Tak

sporządzony

opis

będzie

tworzyć

swojego

rodzaju

dokumentację

z przeprowadzonych spotkań, do której zawsze będzie moŜna wrócić na przykład w razie
pytań rodziców. Zanotowane spostrzeŜenia mogą być takŜe punktem wyjścia do modyfikacji
i ciągłego ulepszania przebiegu spotkań z dziećmi i młodzieŜą.

Informowania rodziców i opiekunów o stanie uzębienia dzieci i młodzieŜy

Przekazywanie informacji o stanie uzębienia i potrzebach leczniczych dziecka rodzicom

i opiekunom  ma  szczególne  znaczenie  w  przypadku  dzieci  młodszych.  Komunikacja
z rodzicem moŜe mieć formę telefoniczną lub pisemną. Na kartce naleŜy zaznaczyć, jaki był
termin  i  wynik  badania  stomatologicznego  oraz  jakie  działania  naleŜy  dalej  podjąć  by
właściwie  zadbać  o  stan  jamy  ustnej  dziecka.  MoŜna  takŜe  zebrać  spisane  informacje
i poprosić,  np.:  wychowawcę  klasy  czy  opiekuna  grupy  w  przedszkolu  o  przekazanie
przygotowanych  arkuszy  rodzicom  lub  opiekunom.  Komunikacja  z  rodzicami  ma  wielkie
znaczenie – rodzice są autorytetem dla dorastających dzieci, a w przypadku dzieci młodszych
są jedynymi osobami, od których zaleŜy prawidłowy rozwój i dobry stan jamy ustnej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znaczenie dla stanu zdrowia jamy ustnej dziecka ma postawa rodziców?

Jaka forma zajęć jest odpowiednia dla dzieci w wieku przedszkolnym, jaka dla młodzieŜy
szkolnej?

Jak naleŜy prowadzić zajęcia dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo?

Jakie są zasady stomatologicznej edukacji prozdrowotnej?

Jakie mogą być metody pracy?

Co nazywamy środkami dydaktycznymi?

Jakie elementy trzeba wziąć pod uwagę przy opracowywaniu programu profilaktyki
stomatologicznej w przedszkolu/szkole?

Jak przekonać nauczycieli do realizacji programu profilaktyki stomatologicznej?

Jak moŜna utrwalać nawyki higieniczne i dietetyczne wśród dzieci i młodzieŜy?

10.

W jakim celu i w jaki sposób dokumentujemy przeprowadzone działania edukacyjne?

11.

W jaki sposób moŜna informować rodziców i opiekunów o stanie uzębienia dzieci
i młodzieŜy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do diagramu zasady stomatologicznej edukacji prozdrowotnej.

Diagram do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym edukacji stomatologicznej,

przeprowadzić burzę mózgów na temat zasad edukacji prozdrowotnej,

wybrać 10 najtrafniejszych odpowiedzi i wpisać je do diagramu,

przeprowadzić dyskusję na temat zasad edukacji prozdrowotnej,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Edukacja

stomatologiczna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości

spoŜywania słodyczy dla dzieci zdrowych, dzieci niepełnosprawnych umysłowo, młodzieŜy,
rodziców i opiekunów. Zajęcia powinny przebiegać w 4 grupach:

grupa A: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spoŜywania słodyczy dla dzieci zdrowych,

grupa B: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spoŜywania słodyczy dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo,

grupa C: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spoŜywania słodyczy dla młodzieŜy,

grupa D: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spoŜywania słodyczy dla rodziców i opiekunów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym prowadzenia zajęć z zakresu
profilaktyki próchnicy,

określić cel zajęć edukacyjnych,

skonstruować plan zajęć,

dobrać środki dydaktyczne dla poszczególnych grup pacjentów,

dobrać metody pracy zgodnie z moŜliwościami poszczególnych grup,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj szkolenie dla personelu opiekuńczo-wychowawczego Ŝłobka i przedszkola

dotyczące negatywnego wpływu na zdrowie dziecka schorzeń takich jak: próchnica, choroby
przyzębia i wady zgryzu oraz sposobach zapobiegania im według wybranej metody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym szkoleń z zakresu profilaktyki chorób
narządu Ŝucia,

określić cel zajęć edukacyjnych,

skonstruować plan zajęć,

dobrać środki dydaktyczne dla poszczególnych grup pacjentów,

dobrać metody pracy zgodnie z moŜliwościami poszczególnych grup,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj zajęcia edukacyjne dla dzieci z zakresu zdrowego odŜywiania – teatrzyk pod

tytułem „Przygody Pana Ząbka”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym edukacji z zakresu zdrowego
odŜywiania,

sporządzić plan spotkania,

określić temat i cel spotkania,

sporządzić plan i przebieg spektaklu,

zaproponować rekwizyty,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

uzasadnić cel prowadzenia zajęć edukacyjnych dla dzieci, młodzieŜy,
rodziców i nauczycieli?

zastosować róŜne metody pracy?

dobrać metody pracy i środki dydaktyczne adekwatnie do grupy
odbiorców?

wymienić elementy programu edukacji stomatologicznej dla dzieci
i młodzieŜy?

udokumentować przeprowadzone działania edukacyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Specjalistyczne programy komputerowe i zasady etyki

4.5.1. Materiał nauczania

W dobie rozwoju i szybkiego postępu w dziedzinie technik komputerowych takŜe

w  gabinecie  stomatologicznym  otwierają  się  nowe  moŜliwości  diagnozowania  pacjenta.
Tworzenie  elektronicznych  baz  danych  ułatwia  archiwizowanie  informacji  oraz  śledzenie
postępów  leczenia  przez  porównywanie  danych  najświeŜszych  z  zapisanymi  przy  pierwszej
wizycie.  Nowoczesne  programy  komputerowe  pozwalają  na  zapis  danych  statycznych
(np. zdjęcia) oraz dynamicznych elementów badania (w postaci, np. wykresów).

Aby zapisać historię choroby pacjenta moŜna wykorzystać specjalne oprogramowanie do

obsługi  gabinetu  stomatologicznego  (np.  Lekarz  i  gabinet  firmy  ForumSoft)  lub  programy
Microsoft  Word  i  Excel,  ułatwiające  tworzenie  baz  danych.  Fotograficzne  aparaty  cyfrowe
pozwalają  szybko  przenosić  na  komputer  zdjęcia  wewnątrz-  i  zewnątrzustne;  programy
graficzne np. Micrografix ułatwiają odpowiednią obróbkę zdjęć.

W ocenie stanu narządu Ŝucia pomagają zestawy wideo VIS (Video Imaging System)

i CIS (Computer Imaging System). Oba typy zestawów składają się z niewielkich kamer
połączonych z monitorem i pozwalają obserwować na ekranie elementy jamy ustnej. Kamery
VIS mogą być wyposaŜone w obiektywy o niewielkich rozmiarach, dzięki czemu mogą
docierać do takich struktur jak np. wnętrze kieszonek dziąsłowych.

Zestawy komputerowe mają znacznie większe moŜliwości. Nowe systemy mogą być

wyposaŜone  w  bezprzewodowe  lub  przewodowe  mikrokamery,  którymi  moŜna  wykonywać
zdjęcia  nie  tylko  łuku  zębowego,  ale  takŜe  wybranych  fragmentów  jamy  ustnej
powiększonych  kilkadziesiąt  razy.  Poza  powiększaniem  i  pomniejszaniem  obrazu
w podłączonym  do  zestawu  komputerze  moŜliwe  są  równieŜ  takie  operacje  jak  zmiana
nasycenia  kolorów  czy  usuwanie  wycinka  obrazu  lub  przemieszczanie  go  w  inne  miejsce.
MoŜna  na  przykład  skopiować  wycinek  obrazujący  zdrowy  ząb  i  przemieścić  go  w  miejsce
ubytku tworząc dla pacjenta wizualizacje spodziewanego efektu leczenia.

Rys. 13. Zewnątrzustna kamera A-dec [3]

W ocenie stanu tkanek narządu Ŝucia stosuje się takie metody jak:

−

ultradźwięki,

−

jądrowy rezonans magnetyczny,

−

promienie Roentgena (RTG).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpowiednie zestawy komputerowe pozwalają przetworzyć obraz z kliszy

rentgenowskiej lub czytników na obraz cyfrowy, który moŜemy oglądać na ekranie monitora.
W uzyskanym obrazie moŜemy modyfikować kolory, regulować kontrast czy powiększać
wybrane elementy. Do takich badań słuŜą systemy radiograficzne, np.: opracowany przez
Mouyena (Trophy) czy DXIS Panoramic Digital X-Ray System (Signet).

Odpowiednie zestawy pozwalają takŜe na wykonanie tomografii radiologicznej.

Wykorzystywane są głównie w chirurgii szczękowo-twarzowej, pozwalają, bowiem uzyskać
na monitorze trójwymiarowy obraz struktur twarzoczaszki w róŜnych przekrojach
przestrzennych.

Programy komputerowe umoŜliwiające analizę zdjęć ultrasonograficznych stosowane są

w ocenie stanu tkanek miękkich i badaniu zaburzeń czynnościowych stawów skroniowo-
Ŝ

uchwowych.

Rys. 14. Komputerowa wizualizacja przestrzenna szczęki uzyskana z tomografii

komputerowej. Planowanie połoŜenia protezy. Program SimPlant (Materialise) [3]

Komputer

umoŜliwia

takŜe

analizę

obrazów

uzyskanych

drogą

rezonansu

magnetycznego. Odpowiednie oprogramowanie pozwala na powiększanie wybranych
fragmentów, modyfikację barw czy oglądanie obrazu w róŜnych przekrojach.

W badaniu termograficznym wykorzystuje się sondę do badania zmian temperatury

tkanek,  opierając  się  na  fakcie  wzrostu  temperatury  w  miejscu  zaistnienia  stanu  zapalnego.
Energia  cieplna  emitowana  przez  tkanki  przetwarzana  jest  w  sygnał  cyfrowy,  widoczny  na
monitorze  w  postaci  plam  w  róŜnych  kolorach.  Metodę  tą  wykorzystuje  się  równieŜ  do
badania przepływu krwi w okolicach korzeni zębów w trakcie zabiegów stomatologicznych.

Technika komputerowa pozwala takŜe na dobór odpowiedniego koloru w przypadku

uzupełnień protetycznych. Przykładem jest aparat Shade-Eye-Ex .

Rys. 15. Komputerowy analizator koloru zębów Shade-Eye [3]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady etyki

Wszelkie rozmowy z pacjentem dotyczące stanu zdrowia objęte są tajemnicą zawodową.

Nie  zwalnia  z  tej  zasady  nawet  śmierć  pacjenta,  jedynie  on  sam  moŜe  wyrazić  zgodę  na
przekazywanie udzielonych informacji. Odstąpienie od tajemnicy jest równieŜ dopuszczalne,
gdy leczenie wymaga konsultacji ze specjalistami, bądź gdy zachowanie pewnych informacji
w  tajemnicy  stanie  się  przyczyną  zagroŜenia  zdrowia  lub  Ŝycia  chorego  i  innych  osób.
Złamanie  tajemnicy  jest  dopuszczalne  w  przypadku,  gdy  wymagają  tego  przepisy  prawa.
Ujawnione  powinny  być  fakty  zagroŜenia  zdrowia  lub  Ŝycia  wynikające  z  łamania  praw
człowieka.

W praktyce zawodowej naleŜy kierować się hasłem salus aegroti suprema lex esto –

zdrowie chorego najwyŜszym prawem. W przypadkach nie cierpiących zwłoki nie moŜna
odmówić pomocy osobie chorej.

Pacjentowi naleŜy się szacunek, poszanowanie godności i intymności niezaleŜnie od

narodowości,  płci,  rasy,  wieku,  wyznania  czy  pozycji  materialnej  lub  innych  czynników.
Pacjenta naleŜy traktować z Ŝyczliwością, wykonując swoje obowiązki zawodowe starannie,
zgodnie  ze  swoją  najlepszą  wiedzą  i  umiejętnościami.  Pacjent  ma  prawo  do  informacji
o swoim  stanie  zdrowia,  przekazanych  w  sposób  dla  niego  zrozumiały.  MoŜe  wyrazić  takŜe
Ŝ

yczenie nieudzielania mu informacji; przekazywanie wiadomości o stanie zdrowia pacjenta

rodzinie  powinno  być  takŜe  uzgodnione  z  chorym.  NaleŜy  poinformować  pacjenta
o ewentualnych  negatywnych  dla  zdrowia  następstwach  leczenia,  gdyŜ  ma  od  prawo  do
odstąpienia  od  zabiegu.  Postępowanie  lecznicze  wymaga  zgody  pacjenta,  w  przypadku  osób
nieprzytomnych i niepełnoletnich zgody rodziców lub opiekunów. JeŜeli osoba niepełnoletnia
jest  zdolna  do  świadomego  wyraŜenia  zgody,  naleŜy  starać  się  uzyskać  takŜe  zgodę  z  jej
strony.  W  przypadku  osób  niepełnoletnich  informacje  o  stanie  zdrowia  przekazuje  się
rodzicom  lub  opiekunom.  W  razie  pomyłki  naleŜy  poinformować  o  niej  pacjenta
i  zapewnić  mu  jak  najlepszą  pomoc.  Bez  zgody  pacjenta  moŜna  wykonać  badanie
w przypadku, gdy zagroŜone jest zdrowie lub Ŝycie osoby badanej lub innych osób.

Wykonując obowiązki zawodowe nie naleŜy posługiwać się metodami szkodliwymi,

bezwartościowymi lub nie potwierdzonymi naukowo. NaleŜy ciągle uzupełniać swoją wiedzę
i rozwijać umiejętności zawodowe. W trakcie pracy nie wolno znajdować się pod wpływem
alkoholu czy środków uzaleŜniających. Nie wolno stosować środków i metod dopingowych
w celach innych niŜ lecznicze.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czemu słuŜą elektroniczne bazy danych?

Jakie zestawy komputerowe słuŜą do oceny stanu narządu Ŝucia?

Analizy i edycji, jakich zdjęć i obrazów moŜemy dokonać przy uŜyciu programów
komputerowych?

Jakie powinno być główne etyczne hasło zawodowe?

Jak naleŜy traktować pacjenta?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wstaw w brakujące miejsca słowa: efekt leczenia, powiększanie, klisza rentgenowska,

baza  danych,  Excel,  nasycenie  kolorów,  rezonans  magnetyczny,  kamera,  tomograf,
przemieszczenie,  kontrast,  ultrasonograficzny,  Word,  tak,  aby  zdania  były  prawidłowo
sformułowane.

Elektroniczne  ....................  pozwalają  na  archiwizowanie  informacji  i  śledzenie  postępów
leczenia.  SłuŜą  do  tego  takie  programy  jak  …………  i  ................  oraz  programy
specjalistyczne, np. Lekarz i gabinet.

Zestawy VIS i CIS wyposaŜone są w niewielkie ....................................

Nowoczesne

programy

komputerowe

umoŜliwiają

takie

operacje

jak

zmiana

.............................., ............................, .......................... wycinka obrazu czy ............................
go w inne miejsce.
Nowoczesne zestawy komputerowe pozwalają stworzyć wizualizację .................. ..................
Odpowiednie

programy

komputerowe

umoŜliwiają

przetworzenie

obrazu

z .............................. czy .............................. oraz analizowanie zdjęć ...................... oraz zdjęć
uzyskanych drogą .................................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym specjalistycznych programów
komputerowych,

przeczytać zdania do uzupełnienia,

wstawić brakujące wyrazy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy zdań zawartych w tabeli i zaznacz znakiem „X” czy są one prawdziwe

czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 2

ZDANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Wszelkie rozmowy z pacjentem objęte są tajemnicą
zawodową.

MoŜna odstąpić od tajemnicy po śmierci pacjenta.

W praktyce zawodowej, zgodnie z nakazem etyki,
naleŜy kierować się hasłem „per aspera ad astra”.

Nie moŜna odmówić pacjentowi pomocy, jeŜeli
w zamian zaproponuje korzyść finansową.

Pacjent ma prawo zrezygnować z zaplanowanego
zabiegu.

Nie naleŜy informować pacjenta o negatywnych
skutkach leczenia.

Nie naleŜy posługiwać się szkodliwymi metodami
leczniczymi, nie wolno stosować środków i metod
dopingujących do celów innych niŜ lecznicze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad etyki,

dokonać analizy zdań zawartych w tabeli,

zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić moŜliwości nowoczesnych baz danych?

wyjaśnić jakie moŜliwości modyfikacji obrazu z kamer dają nowe
programy komputerowe?

wymienić z jakimi urządzeniami wykorzystywanymi w diagnostyce
stomatologicznej mogą współpracować komputery?

zastosować zasady etyki?

rozpoznać działania nieetyczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 mozliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Lekarzem pierwszego kontaktu jest lekarz
a)

stomatolog.

chirurg.

specjalista medycyny rodzinnej.

dermatolog.

Pierwsza wizyta u stomatologa powinna mieć miejsce w
a)

6 miesiącu Ŝycia.

9 miesiącu Ŝycia.

12 miesiącu Ŝycia.

wieku 2 lat.

Na podstawie liczby PUW moŜna określić
a)

tylko aktywność próchnicy.

postęp próchnicy kwitnącej.

wyłącznie dbałość pacjenta o uzębienie.

aktywność próchnicy, postęp próchnicy i dbałość pacjenta o uzębienie.

Dziecko z wadą jamy nosowo-gardłowej, cierpiące na krzywicę naleŜy do grupy
dyspanseryjnej

III i VI.

II i VI.

II i VII.

VII i IX.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Profilaktyka fluorkowa nie polega na
a)

szczotkowaniu zębów pastami z fluorem.

fluorkowaniu wody pitnej.

podawaniu środków bogatych w wapń.

podawaniu tabletek z fluorem.

Przyczynami rozwoju próchnicy kwitnącej jest
a)

kserotomia.

tylko dieta bogata w węglowodany.

wyłącznie zła higiena jamy ustnej.

kserotomia, dieta bogata w węglowodany i zła higiena jamy ustnej.

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej moŜe skierować pacjenta
a)

tylko na leczenie uzdrowiskowe.

raz w roku na rehabilitację.

jednorazowo na leczenie specjalistyczne.

leczenie uzdrowiskowe, rehabilitację oraz leczenie specjalistyczne.

Nieodpowiednią metodą przekazywania wiedzy dziecku jest

teatrzyk.

opowiadanie.

wykład.

gra planszowa.

Owoce i warzywa

nie powinny być spoŜywane zbyt często.

odgrywają rolę w mechanicznym oczyszczaniu zębów.

nie mają znaczenia dla zdrowego odŜywiania.

zawierają śladowe ilości witamin.

10.

Profilaktyka fluorkowa moŜe przebiegać jako profilaktyka

profesjonalna i specjalistyczna.

zbiorowa, szpitalna.

profesjonalna, zbiorowa i domowa.

domowa, pomocnicza.

11.

Grupa ryzyka zdrowotnego to

grupa dyskusyjna, tematami spotkań jest ochrona zdrowia.

alpiniści.

grupa osób o jednakowych upodobaniach kulinarnych.

grupa osób bardziej podatnych na pewne choroby.

12.

Próchnicę powodują bakterie

Lactobacillus acidophilus.

Streptococcus pharyngitis.

Streptococcus mutans.

Lactobacillus acidophilus i Streptococcus mutans.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Wybór szczoteczki i metody szczotkowania nie jest zaleŜny od
a)

kolejności wyrzynania zębów.

wieku.

stanu uzębienia.

stanu błony śluzowej jamy ustnej.

14.

Dziecko czteroletnie potrafi skupić się na jednej czynności
a)

8 minut.

12 minut.

18 minut.

28 minut.

15.

Witamina D nie występuje w
a)

mleku.

soku owocowym.

tranie.

preparatach witaminowych (np. Devikap).

16.

Zestawy komputerowe pozwalające na wykonywanie tomografii radiologicznej
a)

są stosowane w diagnozowaniu próchnicy.

są stosowane w wypełnianiu ubytków.

są stosowane w chirurgii szczękowo-twarzowej.

nie znajdują zastosowania w diagnozowaniu próchnicy, wypełnianiu ubytków
i chirurgii szczękowo-twarzowej.

17.

W skład szkliwa wchodzi

fluoroapatyt i fenytoina.

chlorheksydyna i zawierający wapń hydroksyapatyt.

fenytoina.

fluoroapatyt i hydroksyapatyt.

18.

Nieprawda, Ŝe tajemnica zawodowa
a)

obejmuje kaŜdą rozmowę z pacjentem.

obowiązuje nawet po śmierci pacjenta.

nie musi być przestrzegana w rozmowie z rodziną chorego.

moŜe być złamana, gdy zobowiązują do tego przepisy prawne.

19.

Pasty do zębów dla dzieci najmłodszych
a)

są niewskazane.

nie są produkowane.

nie zawierają fluoru.

nie są dostępne rynku polskim.

20.

Rola śliny polega na

opłukiwaniu zębów z resztek pokarmu.

rozkładaniu tłuszczy.

buforowaniu powstających zasad.

rozkładaniu białek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...........................................................................

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzieŜy

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

ABC opieki zdrowotnej. Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego
Funduszu Zdrowia, Lublin marzec 2007

Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2004

Panek H.: Nowe technologie w protetyce stomatologicznej. Akademia Medyczna we
Wrocławiu, Wrocław 2006

Skulicz D.: Zdrowie w edukacji elementarnej. Wprowadzenie do konstruowania
programów autorskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004

Springer-Wodzak M., Wochna-Sobańska M.: Stomatologia wieku rozwojowego.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu
ś

wiadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych oraz okresów, w których te

badania są przeprowadzane (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2004 Nr 276 poz. 2740)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu
i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŜą (Dz. U. z dnia
30 grudnia 2004 r.)

Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408)