FINANSE
SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Finanse samorządu terytorialnego
Finanse samorządu terytorialnego
określane są jako zasoby
i środki pienięŜne oraz operacje finansowe, polegające na
gromadzeniu dochodów oraz przychodów, a takŜe
dokonywaniu wydatków i rozchodów przez jednostki
samorządu terytorialnego w celu sfinansowania zadań
własnych i zleconych im przez państwo oraz zadań wspólnych
Przesłanki decentralizacji publicznego systemu finansowego:
Samorząd terytorialny moŜe lepiej niŜ państwo wypełniać niektóre
zadania publiczne ze względu na lepszą znajomość warunków
lokalnych oraz bezpośrednie zainteresowanie efektami działań w
skali lokalnej. Na szczeblu lokalnym moŜliwe jest pełniejsze
rozpoznanie potrzeb, lepsza alokacja środków, jak równieŜ kontrola
ze strony społeczności lokalnej.
Finanse samorządu terytorialnego
W Polsce samorząd terytorialny (gminny) przywrócono w 1990
roku, a 1 stycznia 1999 roku wprowadzono trzy szczeble
samorządu:
województwo
powiat
gmina
Istnieją dwa rodzaje powiatów:
powiaty ziemskie
miasta na prawach powiatu (tzw. powiaty grodzkie,
ustanowione dla największych miast kraju)
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina
Finanse samorządu terytorialnego
Obecnie Polska dzieli się na:
16 województw
379 powiatów
- 65 miast na prawach powiatu
- 314 powiatów ziemskich
2 478 gmin
Organy władzy JST
Władzę administracyjną w województwie sprawują:
władze samorządowe – sejmik wojewódzki i urząd marszałkowski
(organ wykonawczy), na którego czele stoi marszałek
organy administracji rządowej – urząd wojewódzki, na którego
czele stoi wojewoda powoływany przez premiera i sprawujący
nadzór nad legalnością działania samorządu wojewódzkiego
Władzę powiatu stanowi:
rada powiatu
urząd starosty powiatowego, na którego czele stoi starosta
wybierany przez radę powiatu (organ wykonawczy)
Organy władzy JST
Władzę w gminie sprawują:
rada gminy
wójt (w gminach wiejskich), burmistrz (w gminach miejsko-
wiejskich i miejskich) lub prezydent (w duŜych gminach
miejskich) – organy władzy wykonawczej
Istnieją trzy rodzaje gmin:
gminy wiejskie – obejmujące wyłącznie tereny wiejskie
gminy miejsko-wiejskie – obejmujące zarówno obszar miasta jak
i tereny wiejskie
gminy miejskie – obejmujące wyłącznie obszar miasta
Organy władzy JST
Rada gminy, powiatu oraz sejmik województwa są
organami
stanowiącymi i kontrolnymi
, których zadaniami są:
stanowienie aktów prawa miejscowego, np. statutu JST, zasad gospodarowania
mieniem
uchwalanie budŜetu JST, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budŜetu
podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium
organowi wykonawczemu z tego tytułu
podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych JST, dotyczących np.: zasad
nabycia, zbycia nieruchomości gruntowych
powoływanie i odwoływanie, na wniosek wójta, starosty czy marszałka
województwa, skarbnika oraz sekretarza, odpowiednio gminy, powiatu czy
województwa
podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w
odrębnych ustawach (w przypadku gmin)
uchwalanie strategii rozwoju województwa, programów wojewódzkich (w
przypadku województwa)
Organy władzy JST
Do zadań
organu wykonawczego
JST naleŜy w szczególności:
przygotowywanie projektów uchwał
wykonywania uchwał rady gminy, powiatu, sejmiku
województwa
gospodarowanie mieniem komunalnym, powiatu czy
województwa
przygotowanie projektu i wykonywanie budŜetu
zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek
organizacyjnych JST
Charakterystyka JST
Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy
publicznej wykonując przypadające mu
zadania publiczne
we
własnym imieniu
i
na własną odpowiedzialność
Jednostki samorządu terytorialnego w Polsce wykonują zadania publiczne
niezastrzeŜone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz
publicznych.
Zadania publiczne słuŜące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty
samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu
terytorialnego jako zadania własne, a jeŜeli wynika to z
uzasadnionych potrzeb państwa, to jednostkom samorządu
terytorialnego moŜe zostać zlecone wykonywanie innych zadań
publicznych
Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w
dochodach publicznych odpowiednio do wykonywanych zadań
Charakterystyka JST
Zmiany w zakresie zadań i kompetencji JST następują wraz z
odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych
Jednostki s
amorządu terytorialnego mają
osobowość prawną;
przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe
Przyznanie im osobowości prawnej oznacza, Ŝe są one odrębnymi
podmiotami publicznoprawnymi, których
samodzielność podlega
ochronie sądowej
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania
wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w
ustawie
Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu
widzenia legalności; organami nadzoru nad działalnością jst w
zakresie spraw finansowych są regionalne izby obrachunkowe
Zadania JST
Zgodnie z Ustawą o finansach publicznych jednostki samorządu terytorialnego
realizują zadania określone w ustawach, a w szczególności:
zadania własne, słuŜące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej
zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom
samorządu terytorialnego ustawami
zadania przejęte do realizacji w drodze umowy lub porozumienia
zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego
zadania związane z udzielaniem pomocy rzeczowej lub finansowej innym
jednostkom samorządu terytorialnego
Dwie podstawowe kategorie zadań publicznych realizowanych przez JST:
zadania własne
-
słuŜące zaspakajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej
(dotyczą przede wszystkim gospodarki komunalnej oraz usług socjalnych w
zakresie oświaty, ochrony zdrowia i opieki społecznej)
zadania zlecone
-
wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa, mają
charakter doraźnej akcji, np. w dziedzinie społecznej, albo teŜ są zadaniami
inwestycyjnymi
Zadania samorządu wojewódzkiego
Podstawowym zadaniem samorządu wojewódzkiego jest kierowanie rozwojem
regionu oraz wykonywanie usług o charakterze i zasięgu regionalnym.
Kompetencją województwa jest
określenie strategii rozwoju województwa
i
prowadzenie polityki rozwoju regionu
.
Samorząd wojewódzki realizuje zadania w dziedzinie:
edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyŜszego
promocji i ochrony zdrowia
kultury oraz ochrony zabytków
pomocy społecznej, polityki prorodzinnej oraz przeciwdziałania bezrobociu i
aktywizacji rynku pracy
modernizacji terenów wiejskich
zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska
gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej
transportu zbiorowego i dróg publicznych
kultury fizycznej i turystyki
ochrony praw konsumentów
obronności oraz bezpieczeństwa publicznego
Zadania publiczne powiatu
Powiaty powołane są do wykonywania funkcji publicznych w zakresie, który wykracza
poza moŜliwości gminy. Kształtują warunki Ŝycia społeczności lokalnych w sposób
uzupełniający i „wyrównawczy” wobec gmin
Zadania o charakterze ponadgminnym realizowane przez powiaty dotyczą:
edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki
prorodzinnej oraz wspierania osób niepełnosprawnych
transportu zbiorowego i dróg publicznych
kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
kultury fizycznej i turystyki
geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami oraz administracji
architektoniczno-budowlanej
gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody oraz rolnictwa, leśnictwa i
rybactwa śródlądowego
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli
ochrony przeciwpowodziowej, ochrony przeciwpoŜarowej i zapobiegania innym
nadzwyczajnym zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia ludzi oraz środowiska
przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy
ochrony praw konsumenta
utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń uŜyteczności publicznej oraz obiektów
administracyjnych oraz z dziedziny obronności
promocji powiatu i współpracy z organizacjami pozarządowymi
Zadania publiczne gminy
Do zakresu działania gminy naleŜą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym,
niezastrzeŜone ustawami na rzecz innych podmiotów.
Zadania własne gminy obejmują w szczególności sprawy dotyczące:
ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz
gospodarki wodnej
gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego
wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, oczyszczania ścieków komunalnych,
utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk, unieszkodliwiania
odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz
lokalnego transportu zbiorowego i gminnego budownictwa mieszkaniowego
edukacji publicznej, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów
opiekuńczych
kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków
kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych
targowisk i hal targowych, zieleni gminnej, zadrzewień i cmentarzy gminnych
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpoŜarowej i
przeciwpowodziowej
utrzymania gminnych obiektów i urządzeń uŜyteczności publicznej oraz obiektów
administracyjnych
polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąŜy opieki socjalnej, medycznej i
prawnej
Dochody JST
Jednostki samorządu terytorialnego odpowiednio do wykonywanych
zadań mają prawo do udziału w dochodach publicznych.
Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
dochodami JST są:
dochody własne
subwencje ogólne
dotacje celowe
Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być:
ś
rodki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi
ś
rodki pochodzące z budŜetu Unii Europejskiej
inne środki określone w odrębnych przepisach
Dochody JST
Ź
ródłami dochodów własnych dla gmin, powiatów i województw (zgodnie z
ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego) są:
dochody uzyskiwane przez jednostki budŜetowe JST oraz wpłaty od zakładów
budŜetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budŜetowych JST
dochody z majątku JST
spadki, zapisy i darowizny na rzecz JST
dochody z kar pienięŜnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach
5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budŜetu państwa w związku z realizacją
zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami
odsetki od poŜyczek udzielanych przez JST, o ile odrębne przepisy nie stanowią
inaczej
odsetki od nieterminowo przekazywanych naleŜności stanowiących dochody JST
odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych, o ile
odrębne przepisy nie stanowią inaczej
dotacje z budŜetów innych jednostek samorządu terytorialnego
inne dochody naleŜne JST na podstawie odrębnych przepisów
Dochody JST
Wymienione źródła dochodów są właściwe dla wszystkich szczebli samorządu
terytorialnego w Polsce
Powiaty osiągają dodatkowe dochody własne z opłat uiszczanych na podstawie
odrębnych przepisów
Gminy mają dodatkowe źródła dochodów własnych:
1.
Wpływy z podatków
:
od nieruchomości
rolnego
leśnego
od środków transportowych
dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej
od spadków i darowizn
od czynności cywilno-prawnych
2.
Wpływy z opłat
:
skarbowej
targowej
miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów
eksploatacyjnej – w części określonej w ustawie Prawo geologiczne i górnicze
innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych
przepisów
Dochody JST
Zgodnie z ustawą o dochodach JST dochodami własnymi jednostek
samorządu terytorialnego są równieŜ udziały we wpływach z podatku
dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób
prawnych. Wysokość tych udziałów wynosi:
dla gmin – 39,34% podatku PIT, 6,71% podatku CIT
dla powiatów – 10,25% podatku PIT, 1,40% podatku CIT
dla województw – 1,60% podatku PIT, 14% podatku CIT
Subwencja ogólna
jest przekazywanym z budŜetu państwa dochodem
uzupełniającym dochody budŜetów gmin, powiatów i samorządów
wojewódzkich. Subwencja ma dwie istotne funkcje:
jest instrumentem i gwarancją sfinansowania zadań oświatowych
słuŜy do wyrównywania dysproporcji dochodów między jednostkami
samorządu terytorialnego
Dochody JST
Subwencja ogólna
składa się z kilku części:
1) w przypadku gmin i powiatów:
część wyrównawcza
część równowaŜąca
część oświatowa
2) w przypadku województw:
część wyrównawcza
część regionalna
część oświatowa
Dochody JST
Część wyrównawcza
subwencji ogólnej składa się z:
kwoty podstawowej
kwoty uzupełniającej
Ś
rodki
części równowaŜącej
oraz
regionalnej
subwencji
ogólnej pochodzą z wpłat najbogatszych jednostek samorządu
terytorialnego
Wielkość
części oświatowej
subwencji ogólnej dla wszystkich
jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa
budŜetowa
Dochody JST
Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być
dotacje
celowe
z budŜetu państwa na:
zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania
zlecone ustawami
zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na
mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej
usuwanie bezpośrednich zagroŜeń dla bezpieczeństwa i porządku
publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków
innych klęsk Ŝywiołowych
finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych
realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych
Dotacja jest przekazywana samorządowi na realizację konkretnego
celu –
„dotacja celowa”
Dochody JST
W 2008 r. jednostki samorządu terytorialnego zrealizowały dochody
w kwocie 142 568 988 tys. zł – wyŜsze o 8,5% niŜ w 2007 r.
Struktura dochodów w kategoriach JST w 2008 r.
Dochody JST
Struktura dochodów JST:
2007 r.
2008 r.
Dochody własne JST
Dochody gmin
BudŜet JST
Podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu
terytorialnego stanowi
uchwała budŜetowa
na dany rok
budŜetowy
Uchwała budŜetowa
zawiera budŜet jednostki samorządu
terytorialnego oraz plany przychodów i wydatków zakładów
budŜetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budŜetowych
i funduszy celowych oraz dochodów własnych jednostek
budŜetowych
BudŜet jednostki samorządu terytorialnego
to roczny plan
dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej
jednostki
BudŜet JST
W budŜecie obowiązuje
podział dochodów i wydatków
na:
bieŜące
majątkowe
Do
dochodów majątkowych
zalicza się:
dotacje i środki otrzymane na inwestycje
dochody ze sprzedaŜy majątku
dochody z tytułu przekształcenia prawa uŜytkowania wieczystego w
prawo własności
Dochody bieŜące
– dochody budŜetowe niebędące dochodami majątkowymi
Do
wydatków majątkowych
zalicza się:
inwestycje i zakupy inwestycyjne
zakup i objęcie akcji
wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego
Wydatki bieŜące
– wydatki budŜetowe niebędące wydatkami majątkowymi
Wydatki JST
W 2008 r. jednostki samorządu terytorialnego zrealizowały wydatki
w kwocie 145 182 636 tys. zł – wyŜsze o 12,4% niŜ w 2007 r.
Struktura wydatków JST:
2007 r.
2008 r.
Wydatki JST
Wydatki poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w 2008 r.
Wydatki JST
Struktura wydatków bieŜących JST:
2007 r.
2008 r.
Wydatki gmin
Struktura wydatków bieŜących gmin:
2007 r.
2008 r.
Wydatki gmin
Wydatki gmin w 2008 r. według waŜniejszych działów:
BudŜet JST
RóŜnica między dochodami a wydatkami budŜetu jednostki
samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio
nadwyŜkę budŜetu
jednostki samorządu terytorialnego lub
deficyt budŜetu
jednostki
samorządu terytorialnego
Deficyt budŜetu moŜe być pokryty przychodami pochodzącymi z:
kredytów
poŜyczek
sprzedaŜy papierów wartościowych wyemitowanych przez jst
prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego
nadwyŜki budŜetu jednostki samorządu terytorialnego z lat
ubiegłych
wolnych środków jako nadwyŜki środków pienięŜnych na
rachunku bieŜącym budŜetu jednostki samorządu terytorialnego,
wynikających z rozliczeń kredytów i poŜyczek z lat ubiegłych
BudŜet JST
Ograniczenia w korzystaniu z dostępnych źródeł przychodów:
łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku
budŜetowego nie moŜe przekroczyć 60% dochodów tej jednostki w tym roku
budŜetowym
łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budŜetowym rat kredytów
i poŜyczek wraz z naleŜnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i
poŜyczek oraz wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki
samorządu terytorialnego wraz z naleŜnymi odsetkami i dyskontem od tych
papierów wartościowych, a takŜe potencjalnych spłat kwot wynikających z
udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń oraz gwarancji
nie moŜe przekroczyć 15% planowanych na dany rok budŜetowy dochodów
jednostki samorządu terytorialnego
jednostki samorządu terytorialnego mogą zaciągać jedynie takie zobowiązania
finansowe, których koszty obsługi są ponoszone co najmniej raz do roku, przy
czym:
-
dyskonto od emitowanych przez jst papierów wartościowych nie moŜe
przekraczać 5% wartości nominalnej
-
kapitalizacja odsetek jest niedopuszczalna
BudŜet JST
Przychody
jst pochodzą:
z otrzymanych poŜyczek i kredytów
ze sprzedaŜy papierów wartościowych oraz z innych operacji
finansowych
z prywatyzacji majątku jednostek samorządu terytorialnego
ze spłat udzielonych poŜyczek
Rozchodami
jst są:
spłaty otrzymanych poŜyczek i kredytów
wykup papierów wartościowych
płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem
finansowania są przychody z prywatyzacji majątku jednostek
samorządu terytorialnego
udzielone poŜyczki
Wynik JST w 2008 r.
Wynik JST w 2008 r.
Liczba JST według zrealizowanego wyniku:
Zobowiązania JST
W 2008 r. zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego
wynosiły 28 774 694 tys. zł – wzrosły o 11,2% w stosunku do 2007 r.
Struktura zobowiązań JST:
2007 r. 2008 r.
Procedura budŜetowa JST
Zarząd jst opracowuje projekt uchwały budŜetowej wraz z
objaśnieniami, prognozę dotyczącą łącznej kwoty długu jednostki
na koniec roku budŜetowego i lata następne oraz informację o
stanie mienia komunalnego
Przedkłada je, w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego
rok budŜetowy, organowi stanowiącemu jst (radzie, sejmikowi) i
regionalnej izbie obrachunkowej
RIO przedstawia opinię o projekcie i prognozie oraz o
moŜliwościach sfinansowania deficytu budŜetowego (jeśli projekt
zakłada występowanie deficytu)
Opinię RIO zarząd jednostki przedstawia organowi stanowiącemu
Organ stanowiący jst powinien uchwalić uchwałę budŜetową przed
rozpoczęciem roku budŜetowego, a w szczególnie uzasadnionych
przypadkach – nie później niŜ do 31 marca roku budŜetowego
Procedura budŜetowa JST
Do czasu uchwalenia uchwały budŜetowej, jednak nie później niŜ
do dnia 31 marca roku budŜetowego, podstawą gospodarki
finansowej jest projekt uchwały budŜetowej przedstawiony
organowi stanowiącemu jst
W przypadku nieuchwalenia uchwały budŜetowej we wskazanym
terminie, RIO w terminie do 30 kwietnia roku budŜetowego ustala
budŜet jednostki w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych
W terminie 21 dni od uchwalenia uchwały budŜetowej zarząd
opracowuje układ wykonawczy budŜetu, przekazuje podległym
jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów i
wydatków oraz o wysokości dotacji i wpłat do budŜetu, a takŜe
opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej
i innych zadań zleconych na mocy ustaw
Procedura budŜetowa JST
Zarząd jednostki samorządu terytorialnego sprawuje ogólny nadzór
nad realizacją, określonych uchwałą budŜetową, dochodów i
wydatków, przychodów i rozchodów budŜetu tej jednostki
Wykonanie budŜetu odbywa się zgodnie z zasadami gospodarki
finansowej, m.in.:
- wydatki mogą być dokonywane w granicach kwot określonych w
planie finansowym
- zgodnie z planowanym przeznaczeniem
- w sposób celowy i oszczędny
- zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru
najkorzystniejszej oferty przy zastosowaniu przepisów ustawy o
zamówieniach publicznych
Procedura budŜetowa JST
W terminie do dnia 20 marca roku następującego po roku
budŜetowym zarząd jednostki samorządu terytorialnego
przedstawia organowi stanowiącemu i regionalnej izbie
obrachunkowej sprawozdanie roczne z wykonania budŜetu tej
jednostki, zawierające zestawienie dochodów i wydatków
wynikające z zamknięć rachunków budŜetu jednostki samorządu
terytorialnego
Organ stanowiący rozpatruje sprawozdanie z wykonania budŜetu
w terminie do dnia 30 kwietnia roku następującego po roku
budŜetowym i podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla
zarządu jednostki samorządu terytorialnego
KONIEC