„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

 

 
 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

            NARODOWEJ 

 

 

 

Leszek Jaszczyk 

 

 

 

 

 

Określanie cech i właściwości surowca drzewnego 
833[02].Z3.01 

 
 
 
 
 

Poradnik dla ucznia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom  2007 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

1 

Recenzenci: 

mgr inŜ. Jan Komorowicz 

mgr inŜ. Jan Przygodzki 

 

 

Opracowanie redakcyjne: 

mgr inŜ. Leszek Jaszczyk 

 

 

Konsultacja: 

mgr inŜ. Marian Nowotnik 

 

 

 

 

 

 

Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  833[02].Z3.01 
Określanie  cech  i  właściwości  surowca  drzewnego,  zawartego  w  modułowym  programie 
nauczania dla zawodu 833[02] Operator maszyn leśnych. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 
 
Wydawca 
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom  2007 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

2 

SPIS TREŚCI

 

 

1.  Wprowadzenie 

3 

2.  Wymagania wstępne 

4 

3.  Cele kształcenia 

5 

4.  Materiał nauczania 

6 

4.1. Elementy makroskopowej budowy drewna 

6 

4.1.1. Materiał nauczania 

6 

4.1.2. Pytania sprawdzające 

11 

4.1.3. Ćwiczenia 

11 

4.1.4. Sprawdzian postępów 

12 

4.2. Właściwości fizyczne i mechaniczne drewna 

   13 

4.2.1. Materiał nauczania 

13 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

22 

4.2.3. Ćwiczenia 

23 

4.2.4. Sprawdzian postępów 

25 

4.3. Wady drewna i jego zastosowanie 

26 

4.3.1. Materiał nauczania 

26 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

38 

4.3.3. Ćwiczenia 

39 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

40 

4.4. Podstawowe prace ciesielskie 

41 

4.4.1. Materiał nauczania 

41 

4.4.2. Pytania sprawdzające 

46 

4.4.3. Ćwiczenia 

46 

4.4.4. Sprawdzian postępów 

47 

4.5. Obróbka drewna 

48 

4.5.1. Materiał nauczania 

48 

4.5.2. Pytania sprawdzające 

55 

4.5.3. Ćwiczenia 

55 

4.5.4. Sprawdzian postępów 

57 

5. Sprawdzian osiągnięć 

58 

6. Literatura 

62  

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

3 

1. WPROWADZENIE 

 

Poradnik  będzie  Ci  pomocny  w  przyswajaniu  wiedzy  z  zakresu  budowy  drewna, 

rozpoznawania  gatunków  drewna,  poznania  jego  właściwości  fizycznych,  mechanicznych  
i  uŜytkowych.  Poznasz  równieŜ  wady  drewna  i  podstawowe  informacje  na  temat  jego 
obróbki. W poradniku znajdziesz: 

–

 

wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętności,  jakie  powinieneś  mieć  juŜ  ukształtowane, 
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,  

–

 

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, 

–

 

materiał  nauczania  –  wiadomości  teoretyczne  niezbędne  do  opanowania  treści  jednostki 
modułowej, 

–

 

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, 

–

 

ć

wiczenia,  które  pomogą  Ci  zweryfikować  wiadomości  teoretyczne  oraz  ukształtować 

umiejętności praktyczne, 

–

 

sprawdzian postępów, 

–

 

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań; zaliczenie testu potwierdzi opanowanie 
materiału całej jednostki modułowej, 

–

 

literaturę uzupełniającą. 

 

Bezpieczeństwo i higiena pracy 

W  czasie  pobytu  na  placu  surowca  drzewnego  przy  pomiarach  oraz  określaniu  cech 

drewna  musisz  przestrzegać  regulaminów,  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz 
instrukcji  przeciwpoŜarowych,  obowiązujących  podczas  poszczególnych  rodzajów  prac. 
Podobnie  przy  wykonywaniu  prac  ciesielskich  i  obróbce  drewna  narzędziami  ręcznymi  
i mechanicznymi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Schemat układu jednostek modułowych w module 

 

 

 

833[02].Z3.01 

Okre

ś

lanie cech i wła

ś

ciwo

ś

ci 

surowca drzewnego

 

 

833[02].Z3.02 

Wykonywanie prac  zwi

ą

zanych  

z pozyskiwaniem drewna 

 

 

 

833[02].Z3 

U

Ŝ

ytkowanie lasu 

 

 

833[02].Z3.03 

Pozyskiwanie produktów 

ubocznych lasu oraz 

prowadzenie gospodarki 

łowieckiej

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

4 

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−

 

posługiwać się narzędziami warsztatowymi, 

−

 

określić budowę i zasady działania mechanizmów maszyn i urządzeń, 

−

 

korzystać z róŜnych źródeł informacji, 

−

 

współpracować w grupie, 

−

 

stosować narzędzia pomiarowe zgodnie z ich przeznaczeniem, 

−

 

posługiwać się normami, 

−

 

wykonywać i odczytywać szkice, schematy i rysunki, 

−

 

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa, 

−

 

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp. 

 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

5 

3. CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−

 

scharakteryzować makroskopową budowę drewna, 

−

 

rozróŜnić drewno pierścieniowonaczyniowe i rozpierzchłonaczyniowe, 

−

 

rozróŜnić drewno z twardzielą zabarwioną i drewno bielaste, 

−

 

rozpoznać  podstawowe  gatunki  drewna  iglastego  na  podstawie  makroskopowej  budowy 
drewna, 

−

 

rozpoznać podstawowe gatunki drewna liściastego na podstawie makroskopowej budowy 
drewna, 

−

 

określić podstawowe właściwości fizyczne drewna, 

−

 

określić podstawowe właściwości mechaniczne  drewna, 

−

 

scharakteryzować zastosowanie drewna w zaleŜności od jego właściwości fizycznych, 

−

 

określić zastosowanie drewna w zaleŜności od jego właściwości mechanicznych, 

−

 

rozpoznać wady drewna surowego nieobrobionego, 

−

 

rozpoznać wady budowy drewna, 

−

 

określić zastosowanie drewna w zaleŜności od jego wad, 

−

 

posłuŜyć się narzędziami i sprzętem do prac związanych z obróbką drewna, 

−

 

wykonać podstawowe prace ciesielskie, 

−

 

wykonać czynności związane z podstawową obróbką mechaniczną drewna, 

−

 

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

6 

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 

 

4.1.  Elementy makroskopowej budowy drewna 

 

4.1.1. Materiał nauczania 

Makroskopowa budowa drewna 

 Elementami  makroskopowej  budowy  drewna  nazywamy  wszystkie  jego  części  moŜliwe 

do  zaobserwowania  nieuzbrojonym  okiem,  lub  z  uŜyciem  lupy.  Do  elementów 
makroskopowej  budowy  drewna  zalicza  się:  rdzeń,  drewno  (słoje  roczne  –  drewno  wczesne  
i późne, biel i twardziel), korę, promienie rdzeniowe, przewody Ŝywiczne, miazgę.  

Rdzeń 

 Rdzeń jest to pasmo tkanki miękiszowej stanowiące fizjologiczną oś pnia, która na ogół 

nie  pokrywa  się  z  osią  geometryczną.  Zbudowany  jest  z  miękiszowych  komórek,  które  są 
Ŝ

ywe  w  początkowym  stadium  rozwoju  rośliny.  W  trakcie  wzrostu  drzewa  komórki 

miękiszowe  z  rdzenia  obumierają  i  wypełniają  się  powietrzem.  U  jednych  gatunków  
(np.  orzech)  obumierają  w  ciągu  pierwszego  roku,  u  innych  (np.  sosna,  dąb)  utrzymują  się 
przy  Ŝyciu  znacznie  dłuŜej.  Patrząc  pod  kątem  późniejszego  wykorzystania  drewna 
zachodzące  w  trakcie  starzenia  zmiany  sprawiają,  Ŝe  rdzeń  staje  się  bezuŜyteczną  częścią 
pnia. 
 

Rdzeń  rzadko  występuje  w  centralnej  części  pnia,  zazwyczaj  usytuowany  jest 

mimośrodowo.  Na  przekroju  poprzecznym  widnieje  jako  ciemna  plamka  o  nieregularnym 
kształcie, na przekroju podłuŜnym widnieje jako ciemny pasek biegnący wzdłuŜ osi pionowej 
pnia. Rdzeń osiąga wymiar przekroju równy ok. 1-5mm w drzewach iglastych i nieco więcej 
w drzewach liściastych, maksymalnie dochodzi do rozmiaru ok. 10mm. 
 
 

 

 

Rys. 1. Schemat budowy pnia czteroletniej sosny w powiększeniu: 1 – rdzeń, 2 – słój roczny,  

3 – drewno wczesne, 4 – drewno późne, 5 – granica słoja, 6 – przewody Ŝywiczne, 7 – miazga,  

8 – łyko, 9 – kora, 10 – promienie rdzeniowe, 11 – promień rdzeniowy pierwotny,  

12 – promień rdzeniowy wtórny [4 s. 40] 

 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

7 

Drewno 
 

Drewno stanowi zasadniczą cześć pnia, zajmuje przestrzeń pomiędzy rdzeniem, a miazgą 

i łykiem. Jest ono materiałem niejednorodnym (anizotropowym), a jego właściwości fizyczne 
i  mechaniczne  zmieniają  się  zaleŜnie  od  przekroju  anatomicznego.  Taka  budowa  drewna 
wpływa  na  jego  niepowtarzalność,  ale  jest  równieŜ  kłopotliwa  podczas  obróbki,  gdyŜ  
w kaŜdym z kierunków obrabia się go inaczej. 
Tkanka drzewna nadaje drzewu wytrzymałość, a ponadto jego zewnętrzna część bierze udział 
w  przewodzeniu  wody  z  korzeni  do  korony.  Drewno  składa  się  z  pojedynczych  przyrostów 
rocznych zwanych słojami.  

Przekroje anatomiczne drewna 

ZróŜnicowaną  budowę  drewna  najlepiej  zaobserwować  na  przekrojach.  W  związku  ze 

zróŜnicowaną budową rozróŜnia się w drewnie trzy zasadnicze przekroje: 
–

 

poprzeczny – słoje mają postać dwubarwnych pierścieni otaczających rdzeń, u niektórych 
drzew (np. dąb) moŜna zaobserwować promienie rdzeniowe, 

–

 

podłuŜny promieniowy – poprowadzony jest przez oś pnia; przyrosty roczne wyglądają 
jak pionowe, przylegające do siebie warstwy przebiegające równolegle do rdzenia, 

–

 

podłuŜny  styczny  –  poprowadzony  przez  cięciwę;  przyrosty  roczne  przybierają  kształt 
parabolicznych smug, których osią symetrii jest rdzeń. 

 
 

 

 

Rys. 2. Zasadnicze przekroje drewna: 1 – poprzeczny, 2 – podłuŜny promieniowy,  

3 – podłuŜny styczny [4 s. 43] 

 

Słoje roczne 
 

Tkanka drzewna powstaje tylko wtedy, gdy aktywny jest jego system biologiczny. Ma to 

miejsce w trakcie okresu wegetacyjnego drzew, który moŜe trwać od kilku tygodni do kilku 
miesięcy a niekiedy cały rok, zaleŜne jest to jednak od strefy klimatycznej, w której wzrasta 
drzewo. W naszym klimacie sezon wegetacyjny trwa w czasie wiosennych i letnich miesięcy, 
w  których  to  pień  drzewa  przyrasta  na  grubość  o  jeden  słój  roczny.  Szerokość  takiego  słoja 
zaleŜna  jest  od  gatunku  drewna,  siedliska  i  warunków  wzrostu  i  jest  równa  od  dziesiętnych 
części milimetra do kilku milimetrów a nawet centymetrów. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

8 

Z  liczby  słojów  drzewa,  liczonych  w  części  odziomkowej  moŜna  obliczyć  jego  wiek  

i określić występowanie powikłań klimatycznych takich jak susze czy mroźne i przeciągające 
się zimy. 

ZróŜnicowana szerokość słojów spowodowała powstanie podziału drewna na dwie grupy: 

drewna  wąskosłoiste  i  szerokosłoiste.  Drewno,  które  posiada  szerokość  słoju  powyŜej  3mm 
określa  się  mianem  szerokosłoistego,  zaś  drewno  poniŜej  3mm  słoja  mianem  drewna 
wąskosłoistego. 
 
Przeciętną szerokość słoju do celów produkcyjnych  określa się wg wzoru: 
 

[ ]

mm

n

S

100

=

, 

gdzie: 
S –  przeciętna szerokość słoju w mm, 
n –  liczba  słojów  rocznych  mierzona  na  odcinku  100mm  w  połowie  promienia  (po  50  mm 

w stronę rdzenia i kory). 

 

Do najlepszych zaliczamy drewno o równomiernym przebiegu i układzie słojów, których 

szerokość  stopniowo  maleje  w  kierunku  od  rdzenia  do  kory.  Wszystkie  nieprawidłowości  
w przebiegu słojów uznawane są za wadę drewna i są niepoŜądane.  
W  kaŜdym  słoju  rocznym  na  przekroju  poprzecznym  uwydatniają  się  bardziej  lub  mniej 
widoczne  warstwy  drewna  wczesnego  i  późnego.  Najbardziej  widoczne  są  na  przekroju 
w drewnie drzew iglastych i pierścieniowo-naczyniowych. 

Drewno wczesne i późne 

Drewno  wczesne  powstaje  w  pierwszej  części  okresu  wegetacyjnego,  zbudowane  jest  z 

komórek  cienkościennych,  wyróŜnia  się  jaśniejsza  barwą  i  mniejszą  spójnością  niŜ  drewno 
późne.  U drzew  liściastych  pierścieniowo-naczyniowych  w  drewnie  wczesnym  znajdują  się 
dobrze widoczne naczynia, większe i liczniejsze niŜ w drewnie późnym. 

Drewno  późne  powstaje  pod  koniec  okresu  wegetacyjnego  jako  zewnętrzna  cześć  słoja. 

Zbudowane jest z komórek grubościennych, które nadają mu większą gęstość i wytrzymałość 
niŜ drewno wczesne. Zabarwienie drewna późnego jest ciemniejsze niŜ drewna wczesnego. 
Charakterystyczną  cechą  róŜniącą  drewno  liściaste  od  iglastego  jest  róŜnica  w  szerokości 
przyrostów. W drewnie drzew iglastych przyrost wczesny jest znacznie większy od przyrostu 
późnego  a  w  drewnie  drzew  liściastych  jest  odwrotnie.  Spowodowane  jest  to  koniecznością 
wykształcenia  przez  drzewa  liściaste  ulistnienia.  Drzewa  iglaste,  które  nie  zrzucają  igieł, 
mogą  od  razu  na  wiosnę  zacząć  korzystać  z  produktów  fotosyntezy,  dlatego  przyrastają 
szybciej.  Drzewa  liściaste  muszą  wytworzyć  liście,  dlatego  przyrost  wczesny  jest  mniejszy, 
ale później nadrabiają stracony czas korzystając z lepiej rozwiniętego aparatu asymilującego  
i tworząc szerszy niŜ u iglastych przyrost późny. 

Biel i twardziel 
 

Na  przekroju  poprzecznym  moŜna  zaobserwować  róŜną  barwę  drewna,  ciemniejszą 

wewnętrznego  i  jaśniejszą  zewnętrznego.  Drewno  ciemniejsze  znajdujące  się  w  części 
przyrdzeniowej  nazywamy  twardzielą,  a  drewno  jasne  znajdujące  się  w  części  obwodowej 
zwanej bielem. 

Drewno bielu zbudowane jest z Ŝywych komórek i bierze udział w funkcjach Ŝyciowych 

drzewa przewodząc wodę i gromadząc substancje odŜywcze. 

Drewno twardzieli jest wypełnione komórkami martwymi i spełnia w drzewie wyłącznie 

funkcje mechaniczne. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

9 

Proces  twardzielowania  pojawia  się  u  drzew  w  wieku  20–40  lat  zaleŜnie  od  gatunku 

i warunków  wzrostu.  Szerokość  bielu  w  drewnie  twardzielowym  jest  róŜna  i  zaleŜna  od 
gatunku drewna przykładowo drewno cisu ma biel ok. kilku milimetrów (4–6 słojów) a sosna 
nawet do kilku centymetrów (50–60 słojów). 

W związku z róŜnymi formami występowania twardzieli moŜemy wyróŜnić cztery grupy 

drzew: 
–

 

drzewa  twardzielowe  o  zabarwionej  twardzieli:  sosna,  modrzew,  cis,  jałowiec,  dąb, 
jarzębina, jabłoń, kasztan, morwa, orzech, śliwa, topole i wierzby, 

–

 

drzewa twardzielowe o nie zabarwionej twardzieli: jodła i świerk, 

–

 

drzewa o zabarwionej i nie zabarwionej twardzieli: jesion i wiązy, 

–

 

drzewa beztwardzielowe (bielaste): brzoza, buk, grab, głóg, grusza, jawor, kasztanowiec, 
klon, olcha i osika. 
U niektórych drzew z gatunków liściastych beztwardzielowych występuje po ich ścięciu 

brunatna plama o nieregularnym zarysie zwana fałszywą twardzielą. Proces ten moŜe pojawić 
się u buka, brzozy i klonu zazwyczaj w przyrdzeniowej części pnia. WaŜną róŜnicą pomiędzy 
prawdziwą a fałszywą twardzielą jest fakt, iŜ zarys powstałej plamy nie pokrywa się z granicą 
przyrostów rocznych. 

Drewno  beztwardzielowe  jest  miękkie,  porowate,  ma  stosunkowo  nieduŜą  gęstość 

w porównaniu  do  drewna  twardzielowego,  jest  bardziej  podatne  na  zmiany  wilgotności 
i wykazuje duŜe skłonności do pęcznienia i kurczenia się. Podczas nasycania łatwiej wchłania 
impregnaty  i  lepiej  nadaje  się  do  obróbki  plastycznej.  Drewno  bielaste  łatwiej  zostaje 
zakaŜane przez grzyby i atakowane przez szkodniki drewna.  

Promienie rdzeniowe 
 

Biegną  poziomo  w  poprzek  drewna,  miazgi  (kambium)  i  łyka  (rys.  2)  łącząc  warstwę 

drewna z łykiem i kambium dlatego są równieŜ zwane promieniami łykodrzewnymi. 
Pełnią funkcję  gromadzącą i transportującą składniki odŜywcze prostopadle do pnia drzewa. 
Zbudowane są z komórek miękiszowych, czasami otoczonych warstwą poziomych cewek. 
 

ZaleŜnie  od  tego,  czy  promienie  wychodzą  z  rdzenia,  czy  zaczynają  się  w  drewnie 

nazywamy  je  pierwotnymi  (zaczynające  się  w  rdzeniu)  i  wtórnymi  (zaczynające  się 
w drewnie  w  późniejszym  okresie  rozwoju  drewna).  Promienie  rdzeniowe  poprzez  fakt,  iŜ 
tworzą  je  komórki  miękiszowe,  obniŜają  właściwości  mechaniczne  drewna,  aczkolwiek  jest 
ich  bardzo  mało,  więc  spadek  wytrzymałości  jest  nieznaczny.  Promienie  łykodrzewne  są 
charakterystycznym elementem rysunku niektórych gatunków drzew, często jednak są na tyle 
małe,  iŜ  nie  moŜna  ich  dojrzeć  nieuzbrojonym  okiem.  Dobrym  jednak  przykładem  tego,  iŜ 
jest  to  element  makroskopowej  budowy  drewna  są  promienie  występujące  w  drewnie  dębu 
czy buka gdzie są one widoczne na wszystkich przekrojach anatomicznych. 

Miazga 
 

Inaczej  zwana  kambium,  jest  cienką  warstwą  komórek  graniczącą  pomiędzy  warstwą 

drewna  a  łykiem.  Miazga  nazywana  jest  jeszcze  inaczej  tkanką  twórczą,  gdyŜ  jej  komórki 
mają moŜliwości podziału i regulują coroczny przyrost drewna i łyka. 
Warto równieŜ zaznaczyć, Ŝe miazga dzieli się dziesięciokrotnie szybciej w kierunku drewna 
dlatego teŜ drewno zajmuje największą część objętości w drzewie. 

Łyko 
 

Jest  to  cienka  warstwa  Ŝywych  komórek  znajdująca  się  pod  korą  słuŜąca  do 

transportowania asymilatów (cukrów) z liści do wszystkich Ŝywych komórek w drzewie. 

Kora 
 

Spełnia  w  drzewie  funkcję  tkanki  okrywającej,  zabezpieczającej  drewno  przed 

działaniem  negatywnych  czynników  zewnętrznych  i  uszkodzeniami  mechanicznymi.  Kora 
zbudowana  jest  z  grubościennych  komórek,  wypełnionych  powietrzem,  których  ściany 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

10 

przesycone  są  substancją  woskową.  Dzięki  swojej  budowie  kora  stanowi  doskonałe 
zabezpieczenie przed działaniem  niskich i wysokich temperatur oraz przed atakiem grzybów 
i  owadów.  Suberyna  (substancja  woskowa)  zabezpiecza  drzewo  przed  dostępem  powietrza 
i innych gazów. Komórki kory wytwarzane są przez tkankę korkotwórczą zwaną fellogenem 
znajdującą się na zewnątrz łyka. 

Przewody Ŝywiczne 
 

Są  to  małe  kanaliki,  występujące  w  niektórych  gatunkach  drzew  iglastych  (np.  sosna, 

modrzew),  których  ścianki  zbudowane  są  ze  specjalnych  komórek  miękiszowych  zwanych 
komórkami  Ŝywicorodnymi.  Przewody  Ŝywiczne  znajdują  się  w  całym  przekroju  drewna 
i biegną  wzdłuŜnie  do  pionowej  osi  pnia  pomiędzy  cewkami  tworząc  system  kanałów, 
którymi  w  części  bielastej  płynie  Ŝywica  (w  części  twardzielowej  promienie  zarastają). 
W momencie  uszkodzenia  pnia  drzewa  Ŝywica  wylewa  się  i  zasklepia  ranę  dzięki  czemu 
drewno zabezpieczone jest przed działaniem czynników zewnętrznych. Zawartość w drewnie 
Ŝ

ywicy podnosi jego trwałość. 

 

Niektóre z drzew liściastych mają podobne przewody do Ŝywicznych, które od płynącej 

nimi substancji nazywają się rurkami mlecznymi. 

 
Budowa i charakterystyka drewna drzew iglastych i liściastych 

 

Drewno  drzew  iglastych  ma  stosunkowo  prostą  budowę,  w  większości  składa  się 

z cewek, które stanowią ok. 90% ogólnej objętości drewna i promieni rdzeniowych. Brak jest 
naczyń  i  włókien  drzewnych.  Licznie  występujące  cewki  stanowią  główną  część  drzewa 
spełniają funkcję mechaniczną i odpowiadają za przewodzenie wody. Promienie rdzeniowe są 
na  ogół  niewidoczne.  Słoje  roczne  są  wyraźnie  zaznaczone  na  kaŜdym  z  przekrojów 
i układają się w dwie strefy, drewna wczesnego (jaśniejsza) i drewna późnego (późniejsza). 

Drewno  drzew  gatunków  liściastych  ma  bardziej  zróŜnicowaną  budowę  niŜ  drewno 

iglaste. Składa się z większej liczby zróŜnicowanych elementów które wchodzą w jego skład. 
Głównymi  elementami  budowy  drewna  drzew  liściastych,  zajmującymi  ok.  50%  objętości 
stanowią  włókna  drzewne  i naczynia.  Oprócz  nich  występują  jeszcze:  cewki  oraz  miękisz 
przynaczyniowy. 

Oprócz tego występują promienie łykodrzewne, które są znacznie większe niŜ w drewnie 

drzew iglastych. Promienie są na tyle duŜe, Ŝe np. w drewnie dębu widoczne są na wszystkich 
trzech przekrojach. Drewno drzew liściastych ze względu na rozmieszczenie naczyń dzieli się 
na dwie grupy: 
–

 

drzewa pierścieniowonaczyniowe, naczynia mają róŜną wielkość (średnicę) i układają  się 
na  przekroju  poprzecznym  w  pierścienie  o  róŜnej  średnicy  i  zagęszczeniu  (dąb,  jesion, 
wiąz), 

–

 

drzewa  rozpierzchłonaczyniowe,  naczynia  nierównomiernie  rozrzucone  po  całym 
przekroju poprzecznym (pozostałe gatunki drzew liściastych), 
Drzewa  liściaste  mają  słoje  roczne  mniej  wyraźne  od  drzew  iglastych.  Większą 

wyrazistością  słojów  odznacza  się  drewno  gatunków  pierścieniowonaczyniowych  (dąb, 
jesion,  wiąz,  grochodrzew).  Natomiast  w  drewnie  rozpierzchłonaczyniowym  (lipa,  brzoza, 
olcha,  osika,  grab)  drewno  późne  nie  tworzy  wyraźnej  strefy,  wskutek  czego  odgraniczenie 
słojów rocznych jest trudne. 

Drewno późne wyróŜnia się u drzew iglastych brązowym zabarwieniem i duŜą gęstością, 

w  drewnie  drzew  liściastych  granica  między  drewnem  wczesnym,  a  późnym  jest  mniej 
wyraźna. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

11 

4.1.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jakie znasz elementy makroskopowej budowy drewna? 

2.

 

Jakie są róŜnice w wymiarach rdzenia drzew iglastych i liściastych? 

3.

 

Jaką rolę pełni drewno w budowie makroskopowej drewna? 

4.

 

Jakie znasz zasadnicze przekroje anatomiczne drewna? 

5.

 

W jaki sposób powstaje drewno wczesne i późne? 

6.

 

W jakich gatunkach drewna występuje twardziel? 

7.

 

Czy znasz wzór na obliczanie słoistości drzewa ? 

8.

 

Jak scharakteryzujesz drewno beztwardzielowe? 

9.

 

Jaka jest rola kory? 

10.

 

Jakie elementy makroskopowej budowy drewna pozwalają na jego rozpoznanie? 

 

4.1.3. Ćwiczenia 

Ćwiczenie 1 

Określ funkcje poszczególnych elementów makroskopowej budowy drewna. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą budowy makroskopowej drewna, 

2)

 

wskazać elementy makroskopowej budowy drewna, 

3)

 

określić funkcje poszczególnych elementów, 

4)

 

przedstawić powyŜsze w formie opisowej. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

długopis, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Rozpoznaj przygotowane przez nauczyciela próbki drewna iglastego i liściastego na 

podstawie jego budowy makroskopowej. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą budowy makroskopowej drewna, 

2)

 

rozpoznać przekroje drewna, 

3)

 

rozpoznać rodzaj drewna (liściaste czy iglaste), 

4)

 

rozpoznać gatunek drewna, 

5)

 

wskazać cechy charakterystyczne, według których rozpoznaje się dany gatunek, 

6)

 

przedstawić powyŜsze w formie opisowej. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

próbki drewna iglastego i liściastego do rozpoznawania, 

–

 

lupa, 

–

 

notatnik, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

12 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

Ćwiczenie 3 

Oblicz słoistość drewna na przygotowanej przez nauczyciela próbce. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą obliczania słoistości drewna, 

2)

 

określić obszar pomiaru, 

3)

 

przygotować przyrządy pomiarowe, 

4)

 

dokonać pomiaru, 

5)

 

podstawić dane do wzoru i obliczyć wynik, 

6)

 

określić słoistość i rodzaj drewna, 

7)

 

przedstawić powyŜsze w formie opisowej. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

kalkulator, 

–

 

linijka, 

–

 

próbka (plaster drewna), 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

 4.1.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)

 

wymienić elementy makroskopowej budowy drewna?  

 

 

2)

 

określić róŜnice w wymiarach rdzenia drzew iglastych i liściastych? 

 

 

3)

 

określić rolę drewna w budowie makroskopowej drewna? 

 

 

4)

 

scharakteryzować zasadnicze przekroje anatomiczne drewna? 

 

 

5)

 

obliczyć słoistość drewna? 

 

 

6)

 

scharakteryzować powstawanie drewna wczesnego i późnego? 

 

 

7)

 

określić występowanie twardzieli w drewnie? 

 

 

8)

 

scharakteryzować drewno beztwardzielowe?  

 

 

9)

 

określić rolę kory? 

 

 

10)

 

rozpoznać główne gatunki drzew na podstawie makroskopowej 
budowy drewna? 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

13 

4.2. Właściwości fizyczne i mechaniczne drewna

 

 
4.2.1. Materiał nauczania 

Mianem  fizycznych  właściwości  określa  się  cechy  drewna  uwydatniające  się  pod 

działaniem  takich  czynników  zewnętrznych,  które  nie  powodują  ani  zmiany  chemicznego 
składu drewna ani naruszenia całości materiału. 

Właściwości określające wygląd i zapach drewna 

Barwa drewna – jest zaleŜna od takich czynników jak: gatunek drzewa,  wiek, warunki 

siedliskowe  i  klimatyczne.  Barwa  drewna  stanowi  jedną  z  cech  rozpoznawczych  danego 
gatunku. W naszym klimacie przewaŜają drzewa o jasnym zabawieniu drewna, odwrotnie do 
gatunków  podzwrotnikowych,  które  zazwyczaj  mają  ciemniejszą  barwę.  Jasne  zabarwienie 
drewna jest cechą rozpoznawczą dla gatunków drzew z terenów północnych (świerk, brzoza, 
osika).  Barwa  drewna  zaleŜna  jest  równieŜ  od  tego,  czy  drewno  jest  twardzielowe  czy  nie, 
twardziel  ma  zazwyczaj  ciemniejszą  i  bardziej  intensywną  barwę.  Drewno  moŜe  równieŜ 
zmieniać barwę pod wpływem  czynników atmosferycznych np. jasna barwa świeŜo ściętego 
drewna  ciemnieje  pod  wpływem  utleniania.  DuŜy  wpływ  na  kolor  drewna  mają  garbniki, 
które  w połączeniu  z  solami  mineralnymi  mogą  zmieniać  barwę  drewna.  Ostatnim 
czynnikiem,  który  ma  wpływ  na  barwę,  jest  działalność  grzybów,  które  mogą  wpływać  na 
sinienie i czerwienienie lub zielenienie drewna. 

Połysk  drewna  –  drewno  w  stanie  świeŜym  lub  nie  obrobionym  nie  ma  moŜliwości 

połysku,  jednakŜe  proces  obróbki,  polegający  na  wygładzeniu  wcześniej  wysuszonej 
powierzchni  i  powlekaniu  drewna  woskami  i  politurami  wyciąga  z  drewna  jego  połysk. 
Połysk występuje w większym stopniu w drewnie twardych drzew liściastych niŜ u miękkich 
liściastych  i  iglastych.  DuŜy  wpływ  na  połysk  drewna  ma  występowanie  promieni 
rdzeniowych, których zwiększona ilość powoduje zwiększenie połysku drewna. 

Rysunek  drewna  –  rysunek  drewna  jest  tworzony  przez  wszystkie  dostrzegalne 

elementy  budowy  makroskopowej  drewna,  tj.  przyrosty  roczne,  drewno  wczesne  i  późne, 
twardziel i biel, sęki oraz promienie rdzeniowe i naczynia. Drewno drzew iglastych ma duŜo 
prostszy rysunek niŜ liściaste, widnieją tam głównie słoje z przyrostami wczesnymi i późnymi 
oraz  sęki  i  twardziele  z  bielą.  Drewno  liściaste  natomiast  ma  w  swoim  rysunku  więcej 
zawiłości,  co  powoduje  większą  złoŜoność  wzorów.  Promienie  rdzeniowe  są  często  dobrze 
widoczne,  a  sęki  mają  bardziej  nierównomierny  układ  niŜ  w  iglastych.  Dodatnio  na  rysunek 
drewna  wpływa  obecność  wad  takich  jak  np.  skręt  włókien,  co  powoduje  dodatkowe 
urozmaicenie rysunku. Wysoko cenione za swoją niepowtarzalność są  gatunki wytwarzające 
drewno  czeczotowate,  czy  teŜ  jesionu  i  klony,  które  przez  występowanie  wielu  sęczków 
nazywane są pawimi oczkami. 

Zapach drewna. Drewno samo w sobie nie pachnie aczkolwiek wydziela zapach, który 

związany  jest  z  występowaniem  w  nim  Ŝywic,  gum,  olejków  eterycznych,  garbników 
i tłuszczów. Zapach drewna jest zaleŜny od czasu od ścięcia, drewno świeŜe ma intensywny 
zapach,  który  z  czasem  słabnie  i  zanika.  Drewno  drzew  iglastych  ma  zazwyczaj  zapach 
Ŝ

ywicy,  drewno  drzew  liściastych  ma  bardziej  róŜnorodne  zapachy  zaleŜne  najczęściej  od 

występowania  garbników. Drewno zaraŜone przez niektóre rodzaje grzybów moŜe wydawać 
charakterystyczne zapachy, drewno buka z fałszywą twardzielą będzie miało woń zbliŜoną do 
octu.  Zapach  drewna  moŜe  być  pomocny  podczas  rozpoznawania  gatunków  drewna,  ale 
czasem  moŜe  być  mylący,  dlatego  nie  naleŜy  tylko  taka  cechą  kierować  się  w  jego 
rozpoznawaniu.  Zapach  drewna  moŜe  być  jego  wadą  podczas  produkcji  opakowań  do 
produktów Ŝywnościowych. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

14 

Właściwości wynikające z działalności wody 

Rodzaje  wody  w  drewnie.  W  drewnie  drzew  Ŝywych  woda  stanowi  główny  składnik 

soku  komórkowego,  znajduje  się  w  błonach  komórkowych,  wypełnia  wolne  przestrzenie 
komórkowe  oraz  cewki  i  naczynia  bielu.  RozróŜniamy  trzy  rodzaje  wody  występującej 
w drewnie: 
–

 

woda  wolna  (kapilarna),  wypełnia  wnętrza  komórek  i  przestrzenie  międzykomórkowe, 
stanowi 65% ogólnej zawartości wody w drewnie, 

–

 

woda  związana  (higroskopijna),  nasyca  błony  komórkowe,  stanowi  ok.  30%  ogólnej 
zawartości wody w drewnie, 

–

 

woda  konstytucyjna  (chemiczna),  wchodzi  w  skład  związków  chemicznych  drewna, 
stanowi  ok.  5%  ogólnej  zawartości  wody  w  drewnie.  Woda  ta  nie  jest  usuwana  
w procesie suszenia. 

Wilgotność drewna i oznaczanie wilgotności. Jest to procentowy stosunek masy wody 

zawartej  w  drewnie  do  masy  drewna.  MoŜemy  oznaczać  ją  w  jednostkach  wagowych, 
częściej jednak w procentach. RozróŜnia się dwie główne wilgotności drewna: 
–

 

wilgotność bezwzględna- procentowy stosunek masy wody zawartej w drewnie do masy 
drewna całkowicie suchego, 

–

 

wilgotność  względna-procentowy  stosunek  masy  wody  zawartej  w  drewnie  do  masy 
drewna wilgotnego. 
W praktyce do obliczeń uŜywa się wilgotności bezwzględnej, którą moŜemy obliczyć ze 

wzoru: 

Wo=

Go

Go

Gw

−

[g/g]   lub   Wo=

100

⋅

−

Go

Go

Gw

 [%], 

gdzie: 

Wo – wilgotność bezwzględna drewna wyraŜona w jednostkach wagowych lub w procentach, 

Gw – masa drewna wilgotnego w gramach, 

Go – masa drewna całkowicie suchego w gramach. 

 

Wilgotność  drewna  jest  wielkością  zmienną,  która  stale  zmienia  swoją  wartość  zaleŜnie 

od stanu w jakim się znajduje. WyróŜniamy następujące wilgotności: 
–

 

wilgotność drewna świeŜo ściętego: u miękkich liściastych 80–120%, 

 

u twardych liściastych 55–65%, 

 

u iglastych 100–150%, 

 

W  trakcie  składowania  drewno  traci  wilgotność  i  w  zaleŜności  od  jej  wielkości 

nazywamy je: 
–

 

drewno mokre ponad 70%, 

–

 

drewno świeŜe 25–70%, 

–

 

drewno załadowczo suche 20–25%, 

–

 

drewno powietrzno-suche 13–20%, 
Drewno w warunkach naturalnych moŜna wysuszyć do wilgotności równej 12–15%, aby 

uzyskać  wartości  niŜsze  naleŜy  zastosować  suszenie  w  suszarniach  lub  zamkniętych 
i ogrzewanych pomieszczeniach. 

Wg PN wilgotność podstawowych wyrobów stolarskich powinna wynosić: 

–

 

stolarka meblowa i budowlana w pomieszczeniach ogrzewanych centralnie 8–10%, 

–

 

ogrzewanych piecami 10–12%, 

–

 

stolarka budowlana stykająca się z powietrzem wewnętrznym i atmosferycznym 12–15%, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

15 

–

 

konstrukcje drewniane kryte dachem, lecz nie zamknięte 15–17%, 

–

 

konstrukcje drewniane nie chronione dachem 17–22%, 

–

 

budownictwo wodne 22–30%. 
Wilgotność drewna jest waŜnym parametrem, który naleŜy zawsze uwzględniać w trakcie 

obróbki. Drewno zbyt wilgotne wpływa na nadmierne tępienie się narzędzi oraz powstawanie 
pęknięć  i  wypaczeń.  Ogólnie  moŜna  powiedzieć,  Ŝe  szkodliwym  jest  stosowanie  zarówno 
drewna zbyt wilgotnego jak i nadmiernie suchego. 

Higroskopijność drewna. Jest to zdolność do zmiany jego wilgotności zaleŜnie od stanu 

temperatury  i  wilgotności  otaczającego  powietrza.  Zjawisko  higroskopijności  ma  miejsce 
tylko  w  przedziale  od  0–30%  tj.  do  tzw.  wilgotności  punktu  nasycenia  włókien.  Wtedy  to 
znajduje  się  w  drewnie  tylko  woda  chemiczna  i  związana,  wypełniając  błony  komórkowe 
i przestrzenie  międzymicelarne.  Punkt  nasycenia  włókien  jest  róŜny  dla  poszczególnych 
gatunków drewna, jednakŜe zawsze zbliŜony do wartości 30%, dlatego teŜ ta wilgotność jest 
umowną  wilgotnością  punktu  nasycenia  włókien.  Ze  zjawiskiem  higroskopijności  związane 
są jeszcze dwa pojęcia: 
–

 

sorpcja – pobieranie pary wodnej z powietrza przez drewno, 

–

 

desorpcja – oddawanie wody zawartej w drewnie do powietrza. 
PowyŜsze zjawiska mogą występować tylko w przedziale od 0–30% wilgotności drewna. 

Stan  równowagi  higroskopijnej  występuje  wtedy  gdy,  wilgotność  i  temperatura  drewna  jest 
równa wilgotności i temperaturze otaczającego go powietrza (drewno nie przyjmuje wtedy ani 
nie oddaje wilgotności). 

Nasiąkliwość i przesiąkliwość drewna. Jest to zdolność drewna zanurzonego w wodzie 

do  wchłaniania  tejŜe  wody.  Największe  zdolności  do  wchłaniania  wody  ma  drewno 
całkowicie  suche.  Więcej  wody  jest  w  stanie  przyjąć  drewno  porowate,  więc  moŜemy 
stwierdzić, Ŝe im mniejsza wilgotność drewna tym więcej wody moŜe w nie wsiąknąć. 

Przesiąkliwością drewna nazywamy zdolność cieczy do przenikania przez drewno. Warto 

zaznaczyć, Ŝe zarówno podczas zjawiska przesiąkliwości jak i nasiąkliwości woda najszybciej 
przemieszcza  się  w  kierunku  wzdłuŜ  włókien,  w  poprzek  następuje  to  znacznie  wolniej. 
ZaleŜności te mają szczególnie duŜe znaczenie zwłaszcza w bednarstwie i szkutnictwie. 

Pęcznienie i kurczenie się drewna. Pęcznieniem nazywamy zwiększanie się wymiarów 

liniowych  i  objętości  drewna  na  skutek  wzrostu  zawartości  wody  związanej.  Następuje  to 
w przedziale  wilgotności  od  0–30%,  czyli  od  stanu  absolutnie  suchego  do  osiągnięcia  przez 
drewno punktu nasycenia włókien. PowyŜej punktu nasycenia włókien drewno nie pęcznieje, 
wypełniają się wodą wnętrza komórek. 

Kurczenie  się  jest  zjawiskiem  odwrotnym  do  pęcznienia  i  polega  na  zmniejszaniu  się 

wymiarów  liniowych  i  objętości  drewna  wskutek  zmniejszania  się  zawartości  wody  związanej 
w drewnie. Zjawisko to występuje podobnie jak pęcznienie w przedziale wilgotności od 30–0%. 
Wartość skurczu drewna jest róŜna w poszczególnych przekrojach drewna i wynosi: 
–

 

skurcz styczny 6–13%, 

–

 

skurcz promieniowy 2–8,5%, 

–

 

skurcz wzdłuŜ włókien 0,1–0,35%, 

–

 

skurcz objętościowy 0,7–22,5%. 

W  praktyce  przyjmuje  się,  Ŝe  skurcz  jak  i  pęcznienie  następują  równomiernie 

i proporcjonalnie do zmiany wilgotności w przedziale od 0–25%. 

Pękanie  i  paczenie  się  drewna.  Pękanie  drewna  jest  to  zjawisko  występujące  podczas 

nadmiernego  wysychania  drewna  na  wolnym  powietrzu.  Spowodowane  jest  między  innymi 
duŜym  nasłonecznieniem.  Przyczyną  pękania  drewna  jest  nierównomierne  jego  wysychanie 
w warstwach  środkowych  i  zewnętrznych.  Pęknięcia  częściej  występują  w  drewnie  drzew 
liściastych niŜ u iglastych, bardziej pękają wyroby grube niŜ cienkie. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

16 

Paczenie się, czyli zmiana kształtu drewna występuje w materiałach tartych, podobnie jak 

pęknięcia  drewna,  podczas  nierównomiernego  wysychania  i  zróŜnicowania  kurczenia  się 
drewna  w  kierunku  stycznym  i  promieniowym.  Paczenie  się  materiałów  drzewnych  jest 
powaŜnym  utrudnieniem  podczas  obróbki  i  powoduje  wiele  strat  materiałowych. 
W sortymentach tartych najczęściej występuje paczenie się poprzeczne lub podłuŜne. 
 

 

Rys. 3. Paczenie się materiałów tartych w zaleŜności od miejsca połoŜenia w kłodzie [12] 

 

Gęstość  drewna.  Jest  to  stosunek  masy  drewna  do  jego  objętości  w  stanie  określonej 

wilgotności  lub  w  stanie  całkowicie  suchym,  zaleŜy  ona  od  ilości  substancji  drzewnej 
w jednostce objętości oraz od ilości porów wypełnionych powietrzem. W praktyce określa się 
gęstość  w  kg/m

3

,  do  celów  badawczych  uŜywana  jest  jednostka  g/cm

3

.  ZaleŜnie  od  stopnia 

wilgotności  drewna  rozróŜniamy  róŜne  gęstości:  gęstość  drewna  świeŜo  ściętego,  gęstość 
drewna powietrzno-suchego i całkowicie suchego. 

Gęstość  substancji  drzewnej  jest  to  stosunek  masy  drzewnej  do  objętości  drewna  

z  wyłączeniem  porów  i  zawartości  wody.  Jest  to  wartość  równa  w  przybliŜeniu  dla 
wszystkich gatunków drewna i wynosi 1540 kg/m

3

. 

Umowna  gęstość  drewna  jest  to  stosunek  masy  drewna  w  stanie  całkowicie  suchym  do 

jego objętości w stanie maksymalnego spęcznienia. 

Gęstość  drewna  w  stanie  całkowicie  suchym  jest  to  stosunek  masy  całkowicie  suchego 

drewna  do  jego  objętości  przy  tej  samej  wilgotności.  Gęstość  jest  bardzo  waŜnym 
wyznacznikiem jakości drewna, gdyŜ drewno o duŜej gęstości ma zawsze duŜą wytrzymałość 
mechaniczną. 

Gęstość drewna obliczamy według  wzorów: 

Vo

Go

o

=

δ

[ g/cm

3

]     lub    

Vw

Gw

w

=

δ

[ g/cm

3

] 

gdzie: 

o

δ

– gęstość drewna w stanie całkowicie suchym w g/cm

3

, 

w

δ

– gęstość drewna o wilgotności W(%) w g/cm

3

, 

Go – masa próbki całkowicie suchej w gramach, 

Gw – masa próbki o wilgotności W(%) w gramach, 

Vo – objętość próbki całkowicie suchej w cm

3

, 

Vw – objętość próbki o wilgotności W(%) w cm

3

. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

17 

ZaleŜnie od gęstości drewna w stanie powietrzno suchym F. Krzysik rozróŜnia sześć klas 

drewna: 
1 – drewno bardzo cięŜkie – ponad 800 kg/m

3

 (grab, cis, gwajak, heban, eukaliptus), 

2 – drewno cięŜkie – 710–800 kg/m

3

 (dąb, grochodrzew, buk, jesion, orzech, grusza, śliwa), 

3 – drewno umiarkowanie cięŜkie – 610–700 kg/m

3

(brzoza, klon, jawor, modrzew, wiąz), 

4 – drewno lekkie – 510–600 kg/m

3

 (kasztanowiec, mahoń, jałowiec), 

5 – drewno umiarkowanie lekkie – 410–500 kg/m

3

(sosna, świerk, jodła, lipa, olcha, osika), 

6 – drewno bardzo lekkie poniŜej 400 kg/m

3

(topola, sosna wejmutka). 

Drewnem  o  największej  gęstości  jest  gwajak  (gęstość  1300  kg/m

3

  ),  a  najniŜszą  mają 

balsa 150 kg/m

3

 oraz drewno gatunku Alstonia spathulata 58 kg/m

3

. 

Porowatość  drewna.  Porowatością  nazywamy  stosunek  objętości  porów  zawartych 

w drewnie  do  objętości  drewna  w  stanie  całkowicie  suchym.  Jest  to  wartość  odwrotnie 
proporcjonalna  do  gęstości,  czyli  im  większa  porowatość  tym  drewno  ma  mniejszą  gęstość. 
Porowatość mierzy się w procentach i zawiera się ona dla gatunków krajowych w granicach 
50–80%.  Pory  znajdujące  się  w  drewnie,  wypełnione  są  powietrzem  w  drewnie  suchym  
a w drewnie mokrym wodą. 

 

Właściwości cieplne drewna 

Ciepło  właściwe  drewna  jest  to  ilość  ciepła  potrzebna  do  ogrzania  jednostki  masy 

drewna o 1

o

C. W obliczeniach przyjmuje się ciepło właściwe dla drewna całkowicie suchego, 

które  wynosi  1,35kJ/(kg

×

Kwyrobu).  Ciepło  właściwe  drewna  wilgotnego  jest  wartością 

pośrednią  między  ciepłem  właściwym  drewna  całkowicie  suchego  a  ciepłem  właściwym 
wody. 

Ciepło  właściwe  drewna  jest    3  razy  większe  od  ciepła  właściwego  stali  i  Ŝelaza,  co 

oznacza,  Ŝe  potrzeba  trzy  razy  więcej  energii  do  ogrzania  drewna  aby  uzyskało  taką  samą 
temperaturę co Ŝelazo i stal. 

Przewodność cieplna drewna jest to zdolność do przewodzenia ciepła, pozwalająca na 

wyrównanie  temperatur  w  całym  materiale.  Wartość  tą  określa  się  współczynnikiem 
przewodności 

λ

,  który  im  większy  oznacza  gorsze  właściwości  izolacyjne.  Drewno  ma 

stosunkowo mały współczynnik 

λ

 i duŜe ciepło właściwe, dlatego trudno się nagrzewa i jest  

dobrym izolatorem. Wpływa to na moŜliwość jego zastosowania w budownictwie.  

Rozszerzalność  cieplna  drewna  jest  to  zdolność  do  zmiany  wymiarów  liniowych  pod 

wpływem  działania  wysokiej  temperatury.  Określa  się  ją  za  pomocą  współczynnika 
rozszerzalności cieplnej, który jest dla drewna tak mały, Ŝe nie ma Ŝadnego znaczenia.  

 

Właściwości elektryczne drewna 

Przewodność  elektryczna.  Określa  się  ją  za  pomocą  elektrycznego  oporu  właściwego 

drewna  wyraŜonego  w  omometrach.  Jest  ona  zjawiskiem  odwrotnym  do  oporności. 
Przewodność  drewna  jest  niewielka.  Zmiany  w  jej  wartości  moŜna  zaobserwować 
w przedziale  wilgotności  od  0–30%.  Przy  0  jest  najmniejsza,  wzrasta  w  miarę  zwiększania 
wilgotności, powyŜej wartości 30% zmiany są nieznaczne. 

Wytrzymałość  na  przebicie  słuŜy  do  określenia  izolacyjnych  właściwości  drewna  (im 

większa  tym  lepiej).  Drewno  ma  małą  wytrzymałość  na  przebicia,  moŜna  ją  zwiększyć 
nasycając  je  parafiną,  olejem  lnianym  lub  Ŝywicami  syntetycznymi,  natomiast  nasycenie 
impregnatami  jeszcze  ją  pogarsza.  Drewno  jest  dobrym  dielektrykiem  (nie  przewodzi  prądu 
elektrycznego),  co  ma  zastosowanie  w badaniach  laboratoryjnych,  kiedy  suszymy  je  w  polu 
działania prądów wysokiej częstotliwości. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

18 

Właściwości akustyczne drewna 

Akustyczne  właściwości  drewna  są  to  cechy,  które  wywierają  wpływ  na  przenikanie 

dźwięku  przez  drewno.  Właściwości  takie  mają  tylko  niektóre  gatunki  drewna,  które 
nazywamy  materiałami  drzewnymi  rezonansowymi  (świerk,  jodła,  jawor,  klon).  Prędkość 
rozchodzenia się dźwięku w drewnie o dobrych właściwościach rezonansowych jest większa 
niŜ  w  powietrzu  i  zbliŜona  do  prędkości  rozchodzenia  się  dźwięku  w  metalach.  Stosunek 
prędkości  rozchodzenia  się  dźwięku  w  drewnie  na  przekrojach  wzdłuŜnym,  promieniowym  
i  stycznym  jest  równy  15:5:3.  Pochłanianie  i  tłumienie  dźwięku  w  drewnie  określa  się  za 
pomocą  współczynnika  pochłaniania  wyraŜanego  stosunkiem  energii  pochłoniętej  przez 
drewno  do  energii  dźwiękowej  padającej  na  jego  powierzchnię.  Drewno  ma  małe  zdolności 
do  pochłaniania  dźwięku  a  jego  izolacyjność  zaleŜy  od  porowatości  i  gęstości.  Im  bardziej 
porowate  drewno,  tym  jest  lepszym  izolatorem.  Z  materiałów  drzewnych  najlepszymi 
izolatorami są płyty pilśniowe porowate oraz korkowe lub asfaltowo-korkowe. 

Najlepszym  drewnem  rezonansowym    jest  drewno  świerku  słoistości  0,3–4  mm 

pozyskane  z  terenów  wysokogórskich  (800–1400m  n.p.m.)  o  wieku  140–160  lat  i  średnicy 
kłody 60–80cm. Dobrym wskaźnikiem jest równieŜ gęstość, która powinna wynosić 400–450 
kg/m

3

. 

 
Przenikanie światła, promieniowania elektromagnetycznego i gazów przez drewno 

Przenikanie  światła.  Cienkie  arkusze  drewna  (forniry  i  okleiny)  mają  zdolności 

przepuszczania  światła,  dodatnio  na  przeźroczystość  drewna  wpływa  wzrost  wilgotności 
i zawartości Ŝywic. Drewno bielu jest bardziej przeźroczyste niŜ drewno twardzieli. 
Właściwości te są pozytywnym zjawiskiem podczas wykrywania ukrytych wad w produkcji 
cienkowarstwowej sklejki. 

Przepuszczanie  promieni  Roentgena.  Drewno  posiada  zdolności  do  przepuszczania 

promieni  Roentgena,  co  pozwala  na  zastosowanie  aparatów  do  prześwietleń  do  wykrywania 
chodników owadzich, ukrytych pęknięć, sęków czy odłamków ciał obcych ukrytych w głębi 
drewna. 

Przenikanie  gazów.  Drewno  jest  materiałem  przez  który  mogą  przenikać  gazy, 

aczkolwiek  jest  to  proces  powolny.  Przenikanie  przez  drewno  jest  największe  wzdłuŜ 
włókien,  natomiast  w  kierunku  poprzecznym  jest  ono  stosunkowo  małe.  Na  przenikalność 
gazów  wpływa  dodatnio  podniesienie  ich  ciśnienia.  Wykorzystywane  jest  to  podczas 
zwalczania szkodników owadzich i grzybów pasoŜytujących w drewnie. 

Trwałość drewna 

Trwałość  drewna  jest  to  odporność  na  niszczące  działanie  czynników  zewnętrznych, 

powodujących jego rozkład. Wartość ta określana jest na podstawie czasu, w którym drewno 
zachowuje  swoje  właściwości  fizyczne  i  mechaniczne.  DuŜą  trwałość  mają  drewna 
twardzielowe,  oraz  te  o  duŜej  gęstości.  Drewna  iglaste  zawierające  Ŝywice  i  liściaste 
zawierające  garbniki,  gumy  i  oleje  eteryczne  równieŜ  mają  wytrzymałość  większą,  niŜ  te 
które  tych  składników  nie  mają.  JeŜeli  chodzi  o  wiek  i  rejon  w  jakim  drzewa  występują,  to 
najtrwalsze  są  drzewa  w  średnim  wieku  pozyskiwane  z  terenów  górskich.  WaŜnym 
czynnikiem wpływającym na trwałość drewna jest środowisko w jakim się ono znajduje, czy 
jest  to  teren  zamknięty,  otwarty,  czy  jest  przewiew  i  jaka  temperatura.  Na  trwałość  drewna 
mają równieŜ duŜy wpływ czynniki zewnętrzne do których moŜemy zaliczyć: 
–

 

czynniki biologiczne (organiczne-grzyby, owady i drobnoustroje), 

–

 

czynniki fizyczne (zmiany temperatury, wilgotności powietrza i opady), 

–

 

czynniki chemiczne (roztwory kwaśne lub alkaliczne o duŜym stęŜeniu), 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

19 

Z punktu widzenia trwałości drewno naturalne moŜemy podzielić na: 

–

 

bardzo trwałe: modrzew, dąb, wiąz, heban, cis, cyprys, cedr, daglezja, grochodrzew, 

orzech, 

–

 

ś

rednio trwałe: jodła, sosna, świerk, buk, jesion, 

–

 

nietrwałe: brzoza, jawor, lipa, olcha, osika, topola, wierzba. 

Aby zwiększyć trwałość drewna moŜemy zastosować następujące czynności: 

–

 

korowanie drewna przed składowaniem, 

–

 

przechowywanie w basenach z wodą, 

–

 

suszenie, 

–

 

nasycanie impregnatami lub środkami przeciwgnilnymi, 

–

 

pokrywanie powłokami ochronnymi. 

 

Skład chemiczny drewna 

Podstawowym składnikiem drewna są substancje organiczne stanowiące główny element 

konstrukcyjny błon komórkowych, którym są: celuloza, lignina i hemicelulozy. Wymienione 
powyŜej  związki  stanowią  ok.  96%  suchej  masy  drewna.  Celuloza  (rys.3)  włącznie 
z hemicelulozami  tworzą  substancję  szkieletową  błon  komórkowych,  a  lignina  wraz 
z substancjami śluzowatymi stanowią lepiszcze i łączą szkielet w całość. 

Najliczniej  w  drewnie  reprezentowana  jest  celuloza  (błonnik),  która  stanowi  50%  masy, 

hemicelulozy i lignina (drzewnik) stanowią po 25% masy drewna. WyŜej wymienione substancje 
organiczne    składają  się  z:  węgla,  tlenu  wodoru  i  azotu,  których  udział  w  drewnie  całkowicie 
suchym nie ulega zmianie i wynosi kolejno: węgiel – 50%, tlen – 43%, wodór – 6,1%, azot 0,12%. 

Innymi,  równie  waŜnymi  składnikami  drewna  są  substancje  mineralne  takie  jak:  potas, 

sód, węglan wapnia oraz sole kwasu węglowego, fosforowego i krzemowego.  Ich zawartość 
jest  zmienna  i  wynosi  0,2–1,7%,  określa  się  ją  na  podstawie  ilości  popiołu  powstałej  po 
spaleniu drewna. 

W drewnie występują równieŜ substancje uboczne, do których moŜemy zaliczyć: Ŝywice, 

tłuszcze,  barwniki,  woski,  garbniki,  alkaloidy  i  inne.  Występuje  równieŜ  w  niewielkich 
ilościach białko, które jest głównym poŜywieniem dla grzybów i owadów. 

Właściwości mechaniczne drewna 
 

Mechanicznymi  właściwościami  drewna  określa  się  jego  zdolność  do  przeciwstawiania 

się  działaniu  sił  zewnętrznych,  które  powodują  przejściowe  lub  trwałe  jego  odkształcenie 
a nawet zniszczenie. 
 

Siły działające na drewno mogą występować jako: 

–

 

obciąŜenia statyczne – działają powoli i równomiernie w jednym kierunku działania siły, 

–

 

obciąŜenia dynamiczne – działają jednorazowo lecz z szybką zmianą kierunku działania 
siły (obciąŜenia wibracyjne). 
Zmianę  wymiarów  lub  kształtu  drewna  pod  działaniem  obciąŜeń  nazywamy 

odkształceniami. Odkształcenia mogą być: 
–

 

spręŜyste –znikają po odjęciu działającej siły, 

–

 

trwałe –pozostają po odjęciu działającej siły. 
Opór,  który  stawia  drewno  obciąŜeniom  nazywamy  napręŜeniem.  JeŜeli  na  dany  materiał 

działa przez dłuŜszy czas siła, nawet mała, która nie przekracza jego odporności moŜe spowodować 
 i  megapaskalach,  są  niezbędne  do  ustalenia  jego  uŜyteczności  oraz  określenia  przekrojów 
elementów wpływających na trwałość konstrukcyjną wyrobów. 
 

Badania  wytrzymałości  drewna  przeprowadza  się  na  maszynach  probierczych  róŜnej 

konstrukcji na próbkach o wymiarach i kształcie określonych w Polskiej Normie. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

20 

Wytrzymałość drewna na obciąŜenia statyczne 

Wytrzymałość drewna na ściskanie jest to opór, jaki stawia materiał drzewny poddany 

działaniu  sił  ściskających,  powodujących  jego  odkształcenie  lub  zniszczenie.  Miarą 
wytrzymałości  jest  napręŜenie  w  MPa,  przy  którym  następuje  zniszczenie  próbki. 
Wytrzymałość  na  ściskanie  zaleŜy  od  kierunku  anatomicznego  w  jakim  przeprowadzamy 
badanie.  Przeciętna  wytrzymałość  na  ściskanie  wzdłuŜ  włókien  wynosi  39,3–49,2  MPa,  zaś  
w kierunku prostopadłym jest 6–10 razy mniejsza. 

 

Wytrzymałość  drewna  na  rozciąganie  jest  to  opór,  jaki  stawia  materiał  drzewny 

poddany działaniu sił rozciągających, dąŜących do jego odkształcenia lub rozerwania.  

Miarą wytrzymałości jest napręŜenie w MPa, przy   którym  następuje zniszczenie próbki.  

Wytrzymałość  na  rozciąganie  bada  się  w  dwóch  kierunkach,  wzdłuŜ  i  w  poprzek  włókien, 
wynosi  ona:  wzdłuŜ  włókien  110–140  MPa  a  w  poprzek  moŜe  być  5–40  razy  mniejsza, 
ś

rednio przyjmuje się, Ŝe stanowi ona 1/30-tą wytrzymałości na rozciąganie wzdłuŜ włókien. 

 Wytrzymałość  drewna  na  ścinanie  jest  to  wartość  siły  ścinającej    przyłoŜonej 

równolegle  do  włókien,  (która  powoduje  zniszczenie  próbki)  odniesiona  do  wartości 
obciąŜanego przekroju. 
 

Wartość  wytrzymałości  na  ścinanie  wynosi  1/8–1/6  wytrzymałości  na  ściskanie  wzdłuŜ 

włókien oraz 1/10–1/8 wytrzymałości na rozciąganie w kierunku równoległym do przebiegu 
włókien. 

 Wytrzymałość drewna na zginanie statyczne. Zginanie statyczne występuje w drewnie 

podczas  wzrastającego  powoli  obciąŜenia  zginającego,  działającego  bez  zmiany  kierunku. 
Wytrzymałość drewna na zginanie określamy głównie wzdłuŜ włókien i jest ona równa 78,5–
98,1 MPa. 

 Wytrzymałość drewna na skręcanie. Skręcanie drewna jest wynikiem działania pary sił 

powodujących  jego  obrót  oraz  spiralne  skręcenie  włókien  drzewnych.  W  praktyce  siły  takie 
występują w śmigłach lotniczych, maszynach rolniczych i wałach wykonanych z drewna. 
 

Wytrzymałość drewna na skręcanie wynosi 2,94–14,7 MPa. 

 Wytrzymałość  drewna  na  obciąŜenia  dynamiczne.  Próby  dynamiczne  charakteryzują  się 

tym,  Ŝe  badane  próbki  zostają  zniszczone  pojedynczym  silnym  uderzeniem.  Wytrzymałość  
dynamiczna  drewna  znacznie  się  zmniejsza  w  wypadku  występowania  sęków  i  innych  wad 
drewna. Do typowych prób dynamicznych moŜemy zaliczyć udarność i wytrzymałość drewna 
na zginanie dynamiczne. 

 Udarność  jest  to  zdolność  drewna  do  pochłaniania  energii  mechanicznej  podczas 

zginania  dynamicznego  i  charakteryzuje  się  wytrzymałością  drewna  na  obciąŜenia 
dynamiczne,  działające  na  skutek  jednorazowego  silnego  uderzenia.  Udarność  moŜemy 
równieŜ określić jako stosunek ilości pracy potrzebnej do zniszczenia próbki w odniesieniu do 
powierzchni przekroju poprzecznego tej próbki. Wartość ta wyraŜana jest w MJ/mm

2

. 

 Wytrzymałość  drewna  na  zginanie  dynamiczne  jest  to  wytrzymałość  próbki  drewna, 

która ułoŜona na dwóch podporach zostaje uderzona przez młot udarowy.  

WaŜnym  jest  aby  badania  wszystkich  wytrzymałości  były  przeprowadzane  na  próbkach 

tego  samego  gatunku  drewna  o  takiej  samej  wilgotności,  tak  aby  wyniki  były  moŜliwe  do 
porównania ze sobą. 

Wytrzymałość  drewna  na  zmęczenie.  Drewno  poddane  przez  dłuŜszy  czas  działaniu 

zmiennej  siły  ulega  zniszczeniu  nawet,  gdy  obciąŜenie  jest  mniejsze  od  maksymalnego 
dopuszczalnego napręŜenia danego drewna. Zjawisko to nazywa się zmęczeniem drewna. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

21 

Największe  napręŜenie,  jakie  drewno  moŜe  przenieść  bez  zmian  powodujących 

odkształcenia trwałe, nazywamy wytrzymałością na zmęczenie. 

Wyboczenie  drewna.  Wyboczenie  pręta  drewnianego  ściskanego  osiowo  jest  to  jego 

wygięcie,  które  następuje,  gdy  siła  ściskająca  przekracza  wartość  określoną  jako  krytyczną. 
Wyboczenie moŜe nastąpić przy podłuŜnym ściskaniu prętów lub słupów drewnianych, np. w 
elementach  konstrukcyjnych  wiązarów  dachowych,  kopalniakach  czy  palach  mostowych. 
Wyboczenie  drewna  jest  związane  ze  smukłością  materiału,  im  smukłość  jest  większa  tym 
mniejsza jest wytrzymałość na wyboczenie.

 

SpręŜystość  i  plastyczność  drewna.  SpręŜystość  drewna  jest  to  właściwość  polegająca 

na zdolność powracania materiału drzewnego do pierwotnego kształtu i wymiarów po ustaniu 
działania siły powodującej odkształcenie. Największe dopuszczalne napręŜenia drewna, które 
nie  powodują  jego  odkształcenia  lub  zniszczenia  a  po  ich  odjęciu  drewno  wraca  do 
poprzedniego  kształtu  i wymiarów  nazywa  się  granicą  spręŜystości.  SpręŜystość  materiału 
określa tzw. moduł spręŜystości, który jest stosunkiem napręŜeń do wytrzymałości.

 

Łupliwość jest to odporność drewna na dzielenie na mniejsze części wzdłuŜ włókien za 

pomocą narzędzi w kształcie klina. Określa się ją wartością siły potrzebnej do rozłupania oraz 
gładkością powierzchni uzyskanych po rozłupaniu. Drewno jest łupliwe tylko wzdłuŜ słojów 
rocznych.  Łupliwość  zaleŜy  od  gatunku  drewna  i  kierunku  przekroju,  najlepiej  łupie  się 
wzdłuŜ  włókien  w  kierunku  promieniowym.  Łupliwość  drewna  ma  znaczenie  podczas  jego 
dzielenia na gonty i tam właśnie jest najczęściej wykorzystywana. 

Twardość  drewna  jest  to  jego  odporność  na  odkształcenia  powodowane  siłami 

skupionymi  działającymi  na  jego  powierzchnię  wyraŜona  wartością  siły  lub  odkształcenia. 
Twardość  drewna  wzrasta  wraz  ze  wzrostem  jego  gęstości  i  jest  róŜna  podczas  działania  sił 
dynamicznych i statycznych. Do badania twardości wykorzystuje się dwie metody: Janki lub 
Brinella,  polegające  na  wciskaniu  w  jego  powierzchnię  metalowych  kulek  i  podstawianiu 
odczytanych średnic wcisków do wzoru na twardość. 

Na podstawie badań metodą Brinella drewno gatunków krajowych i egzotycznych dzieli 

się na 6 klas twardości: 
–

 

drewno  bardzo  miękkie  o  twardości  do  35  MPa  (osika,  topola,  wierzba,  balsa,  jodła, 
ś

wierk), 

–

 

drewno  miękkie  36–49  MPa  (brzoza,  olcha,  jawor,  lipa,  sosna  zwyczajna,  modrzew, 
daglezja, mahoń), 

–

 

drewno średnio twarde 50–59 MPa (wiąz, orzech, sosna czarna), 

–

 

drewno twarde 60–65 MPa (dąb szypułkowy, jesion, grusza, jabłoń, wiśnia, tik), 

–

 

drewno  bardzo  twarde  66–146  MPa  (buk,  grab,  dąb  bezszypułkowy,  grochodrzew, 
palisander, cis, bukszpan), 

–

 

drewno twarde jak kość twardość ponad 150 MPa (heban, gwajak, kokos, quebracho). 

 

Czynniki wpływające na właściwości mechaniczne drewna 

Wytrzymałość drewna na obciąŜenia statyczne zaleŜy znacznie od budowy anatomicznej, 

między  innymi  od  udziału  drewna  późnego  w  przyroście  słojów  rocznych,  a  takŜe  od 
niektórych elementów budowy błony komórkowej. Wytrzymałość drewna zwiększa się wraz 
ze wzrostem gęstości drewna. Drewno wolne od wad jest bardziej wytrzymałe na obciąŜenie 
sił zewnętrznych niŜ drewno z wadami. Zmniejszenie wytrzymałości drewna np. na ściskanie, 
zginanie i rozciąganie moŜe być spowodowane odchyleniem przebiegu włókien od kierunku 
osi  podłuŜnej  pnia.  Wytrzymałość  drewna  zawsze  maleje  wraz  ze  wzrostem  wilgotności 
w przedziale higroskopijności (0–30%), w punkcie nasycenia włókien jest najmniejsza. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

22 

Czynniki wpływające na technologiczne właściwości drewna.  

Na  wartość  uŜytkową  drewna  wpływają  liczne  czynniki,  z  których  za  najwaŜniejsze 

uwaŜa się: 
–

 

budowę anatomiczną, 

–

 

gęstość i twardość drewna, 

–

 

wilgotność, 

–

 

wady naturalne i uszkodzenia. 

Wymienione  powyŜej  czynniki  mają  bardzo  duŜy  wpływ  na  dobór  do  załoŜeń 

produkcyjnych,  często  równieŜ  obligują  do  konkretnego  rodzaju  obróbki.  PoniŜej  określone 
będą  niektóre  tylko  czynniki,  które  wpływają  na  obróbkę  drewna  skrawaniem,  klejenie 
i okleinowanie oraz na obróbkę wykończeniową. 

Wpływ budowy i wilgotności drewna na obróbkę skrawaniem. Drewno wilgotne jest 

trudniejsze  do  obróbki  niŜ  drewno  suche.  W  budowie  drewna  największą  przeszkodą 
w obróbce  są  wady  anatomicznej  budowy  drewna,  skręt  włókien,  sęki,  zawoje.  Łatwiej  jest 
obrabiać  drewno  wąskosłoiste,  trudniej  drewno  szerokosłoiste.  Im  większa  gęstość  drewna 
i twardość  tym  trudniej  jest  skrawać.  Drewno  iglaste  jest  trudne  w  skrawaniu  z  powodu 
ostrego przejścia pomiędzy drewnem wczesnym i późnym. 

Wpływ  struktury  i  wilgotności  drewna  na  klejenie.  Bardzo  waŜnym  problemem 

podczas  klejenia  i  okleinowania  jest  wilgotność,  która  powinna  wynosić  8–12%.  JeŜeli  jest 
wyŜsza  wilgotność  istnieje  moŜliwość  powstania  wadliwej  spoiny  klejowej,  pęknięć 
i pęcherzy  podczas  okleinowania.  WaŜnymi  aspektami  są  równieŜ  wady  drewna  takie  jak 
sęki,  przeŜywiczenia,  pęcherze  Ŝywiczne  czy  zgnilizna  poniewaŜ  mogą  utrudniać  proces 
klejenia a przy cienkich materiałach powodować przebicia klejowe. Wpływ na klejenie mają 
równieŜ  twardość  i  spręŜystość  oraz  nierównomierny  skurcz,  poniewaŜ  mogą  powodować 
zgniatanie przypowierzchniowych warstw drewna lub słabe wiązanie spoiny. 

Podatność  drewna  na  obróbkę  wykończeniową.  Większość  gatunków  drzew  dobrze 

daje się wykańczać za pomocą materiałów malarsko-lakierniczych, aczkolwiek przeszkodami 
w  wykonywaniu  tych  operacji  są  przeŜywiczenia  w  drewnie  gatunków  iglastych  oraz  duŜa 
porowatość  zwłaszcza  drzew  pierścieniowo-naczyniowych.  JeŜeli  chodzi  o  impregnowanie 
i barwienie  to  jest  ono  utrudnione  w  drewnie  gatunków  twardzielowych,  gdyŜ  strefa 
twardzielowa  trudniej  wchłania  impregnaty  i  barwniki.    Istotną  rolę  odgrywa  wilgotność 
drewna,  która  podobnie  jak  podczas  klejenia  powinna  wynosić  8–12%.  Zwiększona 
wilgotność negatywnie wpływa na proces pokrywania drewna lakierami. 
 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Do jakiego rodzaju cech zalicza się barwę, połysk i rysunek drewna? 

2.

 

Z których gatunków drzew produkuje się masy celulozowe? 

3.

 

Jaka jest zaleŜność skurczu drewna od jego przekroju? 

4.

 

Co to są higroskopijne właściwości drewna? 

5.

 

Jak sprawdzić wilgotność drewna? 

6.

 

Co to jest pęcznienie i czym jest spowodowane? 

7.

 

W jakim przedziale wilgotności zmienia się przewodność elektryczna drewna? 

8.

 

Co to jest drewno rezonansowe? 

9.

 

Czy gazy przenikają przez drewno? 

10.

 

Jakie znasz trzy podstawowe składniki drewna? 

11.

 

Jakie znasz obciąŜenia drewna? 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

23 

12.

 

Jakie czynniki wpływają na zmniejszenie wytrzymałości drewna? 

13.

 

Co to jest wyboczenie drewna i gdzie występuje w praktyce? 

 

4.2.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Oznacz wilgotność drewna. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą pomiaru wilgotności drewna, 

2)

 

przygotować próbki do badania wilgotności drewna, 

3)

 

przygotować aparaturę pomiarową, 

4)

 

dokonać pomiarów wilgotności wybraną metodą, 

5)

 

przedstawić powyŜsze w formie opisowej. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

próbki do badań wilgotności, 

–

 

suszarka laboratoryjna, 

–

 

waga laboratoryjna, 

–

 

miernik wilgotności elektroniczny lub elektryczny, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Zbadaj wielkość spęcznienia drewna. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się ze sposobami obliczania skurczu, 

2)

 

przygotować próbki drewna, 

3)

 

namoczyć próbki drewna, 

4)

 

zmierzyć spęcznienie, 

5)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

suwmiarka, 

–

 

naczynie z wodą, 

–

 

próbki badania spęcznienia drewna, 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

24 

Ćwiczenie 3 

Oznacz gęstość drewna. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą gęstości drewna, 

2)

 

przygotować do pracy wagę i suszarkę, 

3)

 

wysuszyć próbki, 

4)

 

zwaŜyć próbki, 

5)

 

zmierzyć wymiary liniowe próbek i określić ich objętość, 

6)

 

obliczyć gęstość drewna korzystając z odpowiedniego wzoru, 

7)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

próbki do badań gęstości, 

–

 

waga laboratoryjna, 

–

 

suwmiarka, 

–

 

suszarka laboratoryjna, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 4 

Zbadaj przenikliwość światła i promieni Rentgena przez drewno. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą przenikliwości drewna, 

2)

 

dobrać próbki, 

3)

 

dokonać obserwacji próbki pod światło, 

4)

 

określić i opisać przenikliwość poszczególnych dla próbek, 

5)

 

zaobserwować zdjęcia Rentgena przedstawiające próbki drewna, 

6)

 

określić widoczne elementy na zdjęciach Rentgena, 

7)

 

zaprezentować obserwacje i wyciągnąć wnioski, 

8)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

próbki fornirów do badania przenikliwości światła, 

–

 

lampka, 

–

 

zdjęcia Rentgenowskie charakterystycznych próbek drewna, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

25 

4.2.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)

 

wskazać, do jakiego rodzaju cech zalicza się barwę, połysk i rysunek 
drewna?  

 

 

2)

 

określić z których gatunków drzew produkuje się masy celulozowe? 

 

 

3)

 

określić zaleŜność skurczu drewna od jego przekroju? 

 

 

4)

 

określić czym są właściwości higroskopijne drewna? 

 

 

5)

 

scharakteryzować obliczanie wilgotności drewna? 

 

 

6)

 

określić co to jest spęcznienie drewna i co je powoduje? 

 

 

7)

 

określić w jakim przedziale wilgotności zmienia się przewodność 
elektryczna drewna? 

 

 

8)

 

określić co to jest drewno rezonansowe?  

 

 

9)

 

określić czy drewno jest przepuszczalne dla gazów? 

 

 

10)

 

wymienić główne substancje chemicznej budowy drewna? 

 

 

11)

 

wymienić obciąŜenia statyczne i dynamiczne drewna?  

 

 

12)

 

określić czynniki wpływające na zmniejszenie wytrzymałości 
drewna? 

 

 

13)

 

scharakteryzować wyboczenie drewna? 

 

 

 

 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

26 

4.3. Wady drewna i jego zastosowanie 

 
4.3.1. Materiał nauczania 

Wadami drewna okrągłego nazywa się wszelkie uszkodzenia, nieprawidłowości budowy, 

oraz inne cechy naturalne, które ograniczają uŜyteczność drewna. 

Temat wad drewna jest bardzo waŜny w procesie powstawania wyrobów z drewna, gdyŜ 

stanowi o jego jakości i jest podstawą do określenia (sklasyfikowania jakościowego) danego 
materiału.  Klasyfikacja  odbywa  się  wg  Polskiej  Normy  PN-79/D-01011  drewno  okrągłe-
wady. W ogólnej klasyfikacji wad rozróŜniamy: wady kształtu, wady budowy drewna, wady 
zabarwienia, zgniliznę, pęknięcia i uszkodzenia. Zestawienie wad w podziale na grupy, rodzaj 
i odmianę przedstawia poniŜsza tabela. 

 

Tabela. 1 Systematyczny przegląd wad drewna [4, s. 142]

 

Grupa 

Rodzaj 

Odmiana 

Napływy korzeniowe, 
Zgrubienie odziomkowe, 
ZbieŜystość, 
Rakowatość  
Spłaszczenie, 

 

1.Wady kształtu 

Krzywizna 

a) jednostronna 
b) dwustronna 
c) wielostronna 

Sęki, podział ze względu na kształt 
przekroju: 

a) okrągły 
b) owalny 
c) podłuŜny 
d) skrzydlaty 

Sęki, podział ze względu na 
wymiar średnicy: 

a) szpilkowy 
b) perłowy 
c) ołówkowy 
d) mały 
e) średni 
f) duŜy 

Sęki, podział ze względu na 
stopień zrośnięcia z otaczającym je 
drewnem: 

a) nie zrośnięte (wypadające) 
b) częściowo zrośnięte 
c) zrośnięte 

Sęk zarośnięty. Ślady wskazujące 
na występowanie sęków 
zarośniętych na pobocznicy 
drewna okrągłego: 

a) brewki 
b) róŜe 
c) guzy 

Sęki, podział ze względu na 
stopień zdrowotności: 
 

a) sęk zdrowy  
b) sęk nadpsuty  
c) sęk zepsuty  
d) sęk smołowy  
e) sęk tabaczny 

Sęki, podział ze względu na 
miejsce występowania w tarcicy: 

a) na krawędzi 
b) na boku 
c) na płaszczyźnie 
d) przechodzący 

Sęki, podział ze względu na 
stopień zgrupowania: 

a) pojedyncze 
b) zgrupowania sęków 
c) skrzydlaty 

2. Wady budowy drewna 

Zawoje 

a) zawój jednostronny 
b) zawój dwustronny 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

27 

Splot włókien 

a) falistość 
b) czeczotowatość 

Skręt włókien 

 

Rdzeń 

a) wielordzenność 
b) mimośrodowość rdzenia 

Twardzica 

 

Drewno ciągliwe 

 

Nierównomierna szerokość słojów 
rocznych 

 

Pęcherz  Ŝywiczny, podział ze 
względu na połoŜenie: 

a) jednostronny 
b) przechodzący 

Zakorek, podział na stan 
zarośnięcia: 

a) zakorek otwarty 
b) zakorek zarośnięty 

PrzeŜywiczenie 

 

Martwica, podział ze względu na 
stopień zarośnięcia: 

a) otwarta 
b) zarośnięta 

Zabarwienia wywołane przez 
czynniki nie biologiczne: 

a) wewnętrzny biel  
b) zaciągi słoneczne  
c) powierzchowne wylewy  

      garbnika  

d) plamy garbnikowe  
e) zaszarzenie  
f) zabarwienie po spławie 
g) zabarwienie przez metale 
h) fałszywa twardziel 

3. Wady zabarwienia 

Zabarwienia wywołane przez 
czynniki biologiczne: 

a) sinizna  
b) pleśń  
c) zaparzenie  
d) brunatnica  
e) zgnilizna 
f) zabarwienia bielu 

Zgnilizna zewnętrzna  
Zgnilizna wewnętrzna  
Zgnilizna rozrzucona 

 

Zgnilizna odziomkowa  
Zgnilizna strzały 

 

Zgnilizna twarda (mursz twardy) 

a) zgnilizna jasna  
b) zgnilizna ciemna  
c) zgnilizna pstra 

4. Zgnilizna. Podział ze względu 
na połoŜenie  na  przekroju  po-
przecznym drewna okrągłego: 
Podział ze względu na połoŜenie 
w długości drzewa: 
Podział ze względu na strukturę 
drewna: 
 

Zgnilizna miękka (mursz miękki) 
 

a) zgnilizna gąbczasta  
b) zgnilizna płytkowa 
 c) zgnilizna kostkowa  
d) zgnilizna proszkowa 

Czołowe, podział ze względu na 
kształt: 

a) rdzeniowe 
b) okręŜne 

Boczne, podział ze względu na 
przyczyny powstawania: 

a) z przesychania 
b) mrozowe 

Czołowo-boczne, podział ze 
względu na połoŜenie: 

a) na płaszczyźnie 
b) na boku 
c) na czole 

5. Pęknięcia drewna.  

Czołowo-boczne, podział ze 
względu na głębokość: 

a) nie przechodzące-płytkie 
b) nie przechodzące-głębokie 
c) przechodzące 

6. Uszkodzenia. 

 Chodniki owadzie. 
Podział ze względu na głębokość 
zasięgu: 
 

a) powierzchniowe  
b) płytkie  
c) głębokie 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

28 

Chodniki owadzie. 
Podział ze względu na średnicę 
chodnika: 

a) małe 
b) duŜe 

Uszkodzenia przez rośliny 
pasoŜytnicze, podział ze względu 
na głębokość: 

a) płytkie  
b) głębokie 

Spały Ŝywiczarskie. 

 

Zwęglenie. 

 

Oddarcie kory. 

 

Obecność ciał obcych. 

 

Zaciosy. 

 

Uszkodzenia przez ptaki. 

 

 

PowyŜsza  tabela  jest  podstawą  do  klasyfikacji  wad  i  moŜe  stać  się  narzędziem  do  ich 

rozpoznawania. 

 
Podczas  manipulacji  drewna  okrągłego  bardzo  istotnymi  stają  się  badania  jego 

zbieŜystości i krzywizny. Krzywiznę drewna (k) oblicza się ze wzoru: 
 

k=

l

f

[cm/m] 

gdzie: 

k – wielkość krzywizny drewna, 

f  – strzałka krzywizny, mierzona w cm w miejscu największego skrzywienia drewna, 

           

        l – długość odcinka łączącego skrajne punkty krzywizny. 

 

Natomiast zbieŜystość drewna (z) oblicza się ze wzoru: 

z =

l

d

D

−

[cm/m] 

gdzie: 

z – zbieŜystość drewna, 

D – średnica drewna w grubszym końcu, 

d – średnica drewna w cieńszym końcu, 

           

        l – długość odcinka łączącego skrajne punkty. 

 

Sęki – stanowią nieodzowną część większości sortymentów drewna okrągłego, obniŜają 

one wytrzymałość materiału i utrudniają obróbkę. Zazwyczaj są twardsze od otaczającego je 
drewna,  co  sprawia  trudność  podczas  prowadzenia  obróbki  i  dołoŜenia  większej  siły  na 
wykonanie  pracy  podczas  obróbki  ręcznej.  Sęki  wypadające  mogą  stanowić  zagroŜenie  dla 
pracownika  podczas  pracy  narzędziami  zmechanizowanymi.  Dodatkowo  podczas  pracy 
narzędziami zmechanizowanymi newralgicznym momentem jest przejście narzędzia z drewna 
litego  na  sęk,  które  powoduje  nagły  wzrost  oporów  skrawania  i  moŜe  spowodować 
uszkodzenie  narzędzia.  Sęki  są  trudniejsze  w  obróbce  niŜ  drewno  lite  podczas  prowadzenia 
kaŜdej z obróbek. Podczas wiercenia na krawędzi sęka i drewna litego wiertło moŜe zboczyć 
z  wytrasowanego  toru  w  kierunku  drewna,  co  skutkuje  niewłaściwe  wykonaniem  operacji  
i koniecznością jej powtórzenia. 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

29 

 

 

 

 

Rys. 4. Sęk otwarty, zrośnięty, zdrowy, ciemny [7, s. 26] 

 

 

 

 

Rys. 5. Sęk otwarty, nie zrośnięty [7, s. 27] 

 

 

 

Rys. 6. Sęk otwarty, nadpsuty [7, s. 28] 

 

 

 

Rys. 7. Sęk otwarty, zepsuty [7, s. 28] 

 

 

 

 

Rys. 8. Sęk zarośnięty – guz [7, s. 29] 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

30 

 

 

 

Rys. 9. Sęk zarośnięty – róŜa [7, s. 30] 

 

 

 

 

Rys. 10. Sęk zarośnięty – brewki [7, s. 31] 

 

 

Rys. 11. Pęknięcie rdzeniowe, proste [7, s. 32] 

 

Rys. 12. Pęknięcie rdzeniowe, gwiaździste [7, s. 32] 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

31 

Pęknięcia – nie mają większego wpływu na obróbkę ręczną drewna. Większe pęknięcia 

mogą 

mieć 

wpływ 

na 

zagroŜenie 

występujące 

podczas 

pracy 

narzędziami 

zmechanizowanymi,  moŜe  nastąpić  odłamanie  pękniętej  części  powodujące  zagroŜenie  dla 
obsługującego urządzenie. NaleŜy zwracać szczególną uwagę na pęknięcia podczas toczenia  
i  obtaczania,  gdyŜ  istnieje  moŜliwość  wystąpienia  zagroŜenia  dla  pracownika.  Pęknięcia 
mogą uniemoŜliwić doprowadzenie powierzchni drewna do odpowiedniej gładkości. 
 

 

 

Rys. 13. Pęknięcie okręŜne [7, s. 33] 

 

 

Rys. 14. Pęknięcie czołowo-boczne – rozłup [7, s. 35] 

 

Skręt  i  zawiłość  włókien  –  podczas  pracy  narzędziami  zmechanizowanymi  jedynym 

problemem  wiąŜącym  się  z  jego  występowaniem  jest  nieznaczny  wzrost  oporów  skrawania, 
Natomiast stanowi on duŜą wadę podczas obróbki ręcznej, zwłaszcza dłutowania, gdyŜ moŜe 
powodować  wzrost  oporów  skrawania  a  dodatkowo  zbaczanie  ostrza  dłuta  z  wytrasowanej 
drogi  cięcia  i  powstawanie  wyłomów.  Skręt  włókien  moŜe  być  utrudnieniem  podczas 
ręcznego  szlifowania  drewna,  które  uniemoŜliwi  doprowadzenie  go  do  odpowiedniej 
gładkości powierzchni. 

Pęcherz  Ŝywiczny  –  wpływa  negatywnie  na  obróbkę  drewna,  jest  to  szczelina 

wypełniona  Ŝywicą,  która  po  przecięciu  moŜe  się  rozlać.  Pęcherz  Ŝywiczny  powoduje 
zmniejszenie  wytrzymałości  mechanicznej  drewna.  Obecność  Ŝywicy  powoduje  szybsze 
tępienie się narzędzi. 

Zakorek  –  jego  występowanie  negatywnie  wpływa  na  wygląd  materiału.  Kora 

praktycznie  nie  ma  wytrzymałości,  dlatego  występowanie  zakorka  obniŜa  właściwości 
mechaniczne.  UniemoŜliwia  wykończenie  mebla  na  gładko.  NaleŜy  się  go  pozbyć  poprzez 
wycięcie. 

 

 

Rys. 15. Zakorki: otwarty i zarośnięty, powstające przy zrastaniu się napływów korzeniowych [7, s. 39]

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

32 

 

Rys. 16. Zakorek zarośnięty i wielordzenność powstające przy zrastaniu się dwóch drzew [7, s. 39]

 

 

 
PrzeŜywiczenie  –  powoduje  szybsze  tępienie  się  narzędzi  i  zwiększa  opory  skrawania. 

Występowanie przeŜywiczenia utrudnia wykończenie drewna i negatywnie wpływa na proces 
klejenia.  Utrudnia  doprowadzenie  drewna  do  poŜądanej  gładkości.  Jest  to  wada,  która 
towarzyszy wielu innym wadom drewna.  

Martwica – generalnie nie wpływa na proces skrawania, aczkolwiek w jej okolicy  

u  drzew  posiadających  Ŝywicę  powstają  przeŜywiczenia,  które  tę  obróbkę  utrudniają. 
Występowanie martwicy powoduje konieczność zebrania większej warstwy drewna. 
 

 

Rys. 17. Martwica (zabitka) zarośnięta [7, s. 40]

 

 

 
Rdzeń  –  składa  się  z  mało  wytrzymałych,  obumarłych  w  trakcie  wzrostu  drzewa 

komórek miękiszowych, dlatego, wskazane jest aby usuwać go w trakcie obróbki. Wpływa on 
na  zmianę  lub  pogorszenie  właściwości  drewna,  oraz  obniŜa  estetykę  i  wytrzymałość 
przekroju elementu w którym występuje. 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

33 

 

Rys. 18. Rdzeń mimośrodowy [7, s. 41]

 

 

Wady  zabarwienia  drewna  –  nie  wpływają  na  jego  obróbkę,  są  niepoŜądane  ze 

względów estetycznych. Najbardziej znane przedstawione są na rysunkach poniŜej. 
 

 

 

Rys. 19. Fałszywa twardziel [7, s. 42] 

 

 

 

Rys. 20. Wewnętrzny biel [7, s. 42] 

 

 

Rys. 21. Sinizna [7, s. 43] 

Rys. 22. Brunatnica [7, s. 43] 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

34 

PoraŜenia  przez  grzyby  –  wpływają  negatywnie  na  strukturę  drewna,  częstokroć 

obniŜając jego właściwości mechaniczne. Powodują wzrost porowatości, częstokroć eliminują 
drewno  z  procesu  technologicznego.  W  wyniku  rozkładu  komórek  drewna  przez  grzyby 
pasoŜytnicze powstają zgnilizny. Nie moŜna wiele powiedzieć na temat wpływu tej wady na 
obróbkę drewna poniewaŜ najczęściej części poraŜone są wycinane. 
 

 

 

Rys. 23. Zgnilizna twarda róŜnobarwna [7, s. 45] 

 

 

Rys. 24. Zgnilizna zewnętrzna [7, s. 45] 

 

 

Rys. 25. Zgnilizna wewnętrzna [7, s. 46] 

 

 

Rys. 26. Zgnilizna rozproszona [7, s. 46] 

 

 

Rys. 27. Zgnilizna miękka, korozyjna [7, s. 47] 

 

 

Rys. 28. Zgnilizna miękka, destrukcyjna [7, s. 47] 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

35 

Wady  kształtu  drewna  –  nie  wpływają  znacząco  na  proces  skrawania,  ale  obróbka 

drewna  z  takimi  wadami  powoduje  wiele  problemów  podczas  trasowania  i  przecierania. 
Drewno  obarczone  takimi  wadami  ma  najczęściej  normalną  strukturę  więc  opory  skrawania 
się nie zmieniają.  

Uszkodzenia  –  są  wadą,  która  w  znacznym  stopniu  wpływa  na  obróbkę  drewna.  

W  znacznej  większości  uszkodzenia  wpływają  negatywnie  na  właściwości  mechaniczne 
drewna.  Przy  większości  z  uszkodzeń  w  drewnie  posiadającym  Ŝywicę  występują 
przeŜywiczenia.  Chodniki  owadzie,  zwęglenia  i  uszkodzenia  przez  ptaki  częstokroć 
wykluczają  partie  drewna  z  uŜycia.  Występowanie  zaciosów,  oddarcia  kory  i  spał 
Ŝ

ywiczarskich powoduje powstanie martwicy, aczkolwiek nie wpływa na obróbkę drewna.  

Najniebezpieczniejszym z uszkodzeń drewna jest występowanie ciał obcych, które moŜe 

być  przyczyną  uszkodzenia  narzędzi  i  powodować  dodatkowe  zagroŜenie  dla  pracowników. 
Ciałami  obcymi  są  najczęściej  zarośnięte  w  drzewie  pociski,  które  utkwiły  w  nim  w  trakcie 
działań wojennych toczących się na naszych ziemiach, lub w trakcie polowań prowadzonych 
przez  koła  łowieckie.  Ciała  obce  mogą  mieć  równieŜ  postać  gwoździ  wbijanych  w  Ŝywe 
drzewa, lub pozostałości po zrywce, takich jak haki od łańcuchów, którymi pracują ciągniki 
zrywkowe.  Jedynym  sposobem  lokalizacji  ciał  obcych  zarośniętych  przez  drewno  jest 
wykorzystanie przed pierwszą linią przetarcia urządzeń do wykrywania metali. 

 

Zastosowanie drewna jako surowca z przeznaczeniem do celów produkcyjnych 

Zastosowanie drewna drzew iglastych 
 

Sosna  –  Zastosowanie  ogólne:  kopalniaki,  słupy  teletechniczne,  budownictwo  lądowe 

i wodne, materiały tarte, podkłady kolejowe, meble, sprzęt gospodarczy. 
Zastosowanie  specjalne:  Obłogi,  sklejka,  płyty  stolarskie,  półfabrykaty  meblowe  i  elementy 
konstrukcyjne stolarki budowlanej. 
 

Modrzew  –  Zastosowanie  ogólne:  podobnie  jak  drewna  sosnowego  min.  główne 

materiały tarte ogólnego przeznaczenia i drewno szkutnicze oraz budownictwo drewniane. 
Zastosowanie specjalne: ograniczone ze względu na ograniczone ilości tego surowca. 
 

Świerk  –  Zastosowanie  ogólne:  cenny  surowiec  dla  przemysłu  celulozowo-

papierniczego, materiały tarte, budownictwo drewniane. 
Zastosowanie  specjalne:  obłogi  i  wełna  drzewna,  półfabrykaty  meblowe  i  elementy 
konstrukcyjne stolarki budowlanej, galanteria drzewna, drewniane instrumenty muzyczne. 
 

Jodła  –  Zastosowanie  ogólne:  budownictwo  –  mosty  drewniane,  kopalniaki,  przemysł 

celulozowo-papierniczy, materiały tarte. 
 

Zastosowanie specjalne: podobnie jak drewno świerka. 

Zastosowanie drewna drzew liściastych pierścieniowo-naczyniowych 
 

Dąb  –  Zastosowanie  ogólne:  budownictwo  lądowe  i  wodne,  prowadnice  szybowe  oraz 

materiały tarte i skrawane. 
Zastosowanie specjalne: okleiny, deszczułki posadzkowe, meble, wyroby bednarskie, stolarka 
budowlana, elementy taboru kolejowego. 
 

Jesion – Zastosowanie ogólne: podobnie jak drewna dębu, zaleŜnie od słoistości. 

Zastosowanie  specjalne:  okleiny,  deszczułki  posadzkowe,  sprzęt  sportowy  i  gimnastyczny, 
doklejki  do  tworzyw  płytowych,  meble  i  wyposaŜenie  wnętrz  w  środkach  transportu 
kołowego, wodnego i powietrznego. 
 

Wiąz  –  Zastosowanie  ogólne:  drewno  szkutnicze  i  narzędziowe,  materiały  tarte 

i skrawane. Zastosowanie specjalne: okleiny, meble, galanteria drzewna, sprzęt sportowy. 
 

Grochodrzew – Zastosowanie ogólne: drewno narzędziowe, budownictwo wodne, materiały 

tarte i skrawane. Zastosowanie specjalne: okleiny, wykładziny ścienne, galanteria drzewna. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

36 

Zastosowanie drewna drzew liściastych rozpierzchło-naczyniowych 
 

Buk – Zastosowanie ogólne: drewno narzędziowe, drewno warstwowe i plastrowane oraz 

materiały tarte i skrawane. 
Zastosowanie  specjalne:  okleiny  i  obłogi,  sklejka,  płyty  stolarskie,  meble  gięte,  deszczułki 
posadzkowe, galanteria drzewna, podkłady. 
 

Grab  –  Zastosowanie  ogólne:  dobre  drewno  narzędziowe  oraz  generatorowe,  materiały 

tarte. Zastosowanie specjalne: półfabrykaty do wyrobu części maszyn, posadzki i galanteria. 
 

Olcha – Zastosowanie ogólne: materiały tarte i skrawane 

Zastosowanie  specjalne:  obłogi,  sklejka,  płyty  stolarskie,  modele  odlewnicze,  przybory 
kreślarskie, okładki ołówków. 
 

Brzoza – Zastosowanie ogólne: materiały tarte i skrawane. 

Zastosowanie  specjalne:  obłogi,  półfabrykaty  do  wyrobu  mebli  szkieletowych,  doklejki  do 
elementów płytowych, sklejka ogólnego specjalnego przeznaczenia, galanteria drzewna. 
 

Topola  –  Zastosowanie  ogólne:  zapałki  i  celulozowo-papierniczy,  materiały  tarte  i skrawane. 

Zastosowanie specjalne: obłogi, wełna drzewna, łubianki, płyty stolarskie, galanteria.  
 

Lipa  –  Zastosowanie  ogólne:  drewno  modelarskie  i  snycerskie  oraz  materiały  tarte 

i skrawane. Zastosowanie specjalne: obłogi i galanteria drzewna. 
 

Grusza – Zastosowanie ogólne: drewno snycerskie i materiały skrawane. 

Zastosowanie specjalne: okleiny, półfabrykaty meblowe, galanteria, meble stylizowane. 

 

Zastosowanie drewna popularniejszych drzew tropikalnych 
 

Orzech  –  Zastosowanie:  okleiny,  doklejki  do  elementów  płytowych,  galanteria,  meble 

dobrej jakości. 
 

Mahoń – Zastosowanie: okleiny, doklejki do elementów płytowych, meble stylizowane,  

elementy  wystroju  wnętrz,  artystyczna  galanteria  drzewna,  elementy  konstrukcyjne  wystroju 
w środkach transportu. 
 

Palisander  –  Zastosowanie:  okleiny,  meble  wysokiej  jakości  i  stylizowane,  galanteria, 

wyroby artystyczne. 

Heban  –  Zastosowanie:  okleiny  i  elementy  konstrukcyjne  do  wyrobu  mebli 

stylizowanych,  galanteria  drzewna,  wyroby  artystyczne,  instrumenty  muzyczne  i  ich 
akcesoria oraz części maszyn. 

Sortymenty drewna do obróbki tartacznej 

Drewno  tartaczne  przeznaczone  do  mechanicznego  przerobu  w  tartakach  jest 

pozyskiwane  z  surowca  iglastego  i  liściastego.  W  wyniku  przetarcia  uzyskuje  się  tarcicę 
obrzynaną lub nie obrzynaną, ogólnego lub określonego przeznaczenia, którą w zaleŜności od 
parametrów  dzieli  się  na  belki,  krawędziaki,  łaty,  listwy,  bale,  deski  i  deseczki,  o  czym 
szerzej w jednostce modułowej 311[32].Z1.03 Sortowanie materiałów tartych. 

Do  drewna  tartacznego  iglastego  zaliczane  jest  drewno  sosnowe,  modrzewiowe, 

ś

wierkowe,  jodłowe  i  daglezjowe.  Do  drewna  tartacznego  liściastego  zaliczane  jest  drewno 

dębowe,  bukowe,  brzozowe,  olchowe,  osikowe,  grabowe,  jesionowe,  topolowe,  wiązowe, 
grochodrzewowe, klonowe, jaworowe, lipowe i wierzbowe. Jest ono wyrabiane w dłuŜycach, 
kłodach  i  wyrzynkach  w  sortymentach  wielkowymiarowych  klasy  W0,  zgodnie  
z obowiązującą klasyfikacją jakościowo-wymiarową w klasach jakości A, B, C i D, tj. WA0, 
WB0, WC0 i WD.  

Za  podstawę  przyjmuje  się,  Ŝe  za  drewno  wielkowymiarowe  uwaŜane  jest  drewno 

okrągłe, o średnicy górnej (w cieńszym końcu sztuki) mierzonej bez kory od 14 cm i więcej,  
z uwzględnieniem, Ŝe: 

−

 

dłuŜyca to drewno o długości od 6,1 m i więcej, 

−

 

kłoda to drewno o długości od 2,7 do 6,0 m, 

−

 

wyrzynek to drewno o długości od 0,5 do 2,6 m. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

37 

W zaleŜności od klasy jakości oraz rodzaju drewna wymagania średnicy górnej i zakresu 

występowania  wad  są  zróŜnicowane.  W  drewnie  wielkowymiarowym  iglastym,  uwzględnia 
się  najmniejszą  średnicę  górną  bez  kory,  minimalną  długość,  najmniejszą  długość  dolnego 
końca  bez  wad,  sęki,  pęknięcia,  krzywiznę,  skręt  włókien,  zabitki,  zabarwienie,  zgniliznę, 
chodniki  owadzie  oraz  obecność  obcych  ciał.  W  drewnie  wielkowymiarowym  liściastym 
uwzględniane są jeszcze: wielordzenność, fałszywa twardziel, wewnętrzny biel i zaparzenie. 

Szczegółowe wymagania jakościowe i dopuszczalny rozmiar występowania wad lub cech 

drewna  określone  są  w  Polskiej  Normie  PN-92/D-95017  oraz  PN-92/D-95008,  a  wady 
drewna według PN-79/D-01011. 
 
Sortymenty do obróbki drewna skrawaniem 

Drewno  do  skrawania  płaskiego  i  obwodowego  jest  surowcem  wyrabianym  w  postaci 

kłód  i  wyrzynków  przeznaczonym  do  produkcji  oklein,  obłogów,  sklejki,  taśmy  zapałczanej  
i  pasków  do  łubianek.  Do  tej  grupy  sortymentów  drzewnych  zalicza  się  równieŜ  szczapy  
i wałki uŜytkowe przeznaczone do produkcji wełny drzewnej. 

Drewno  okleinowe  jest  przeznaczone  do  produkcji  oklein  i  obłogów,  czyli  cienkich 

płatów  nazywanych  fornirami.  Wyrabia  się  je  prawie  z  wszystkich  rodzajów  drzew 
liściastych, w tym równieŜ drzew owocowych, oraz z gatunków iglastych (drewna sosnowego 
i  modrzewiowego).  Jest  ono  zaliczane  do  sortymentów  wysokiej  jakości  i  odznacza  się 
walorami  dekoracyjnymi.  Niektóre  wady  surowca  drzewnego  takie  jak  falistość  włókien, 
czeczowatość  w  drewnie  okleinowym  uznaje  się  za  cechy  pozytywne,  stanowiące  
o atrakcyjności oklein. 

W  odniesieniu  do  drewna  okleinowego  są  ustalone  róŜne  wymagania  dotyczące 

dopuszczalnych  wad  i  szerokości  słojów  rocznych.  Odnosi  się  to  głównie  do  drewna 
dębowego, którego okleiny powinny być wąskosłoiste, np. 4 słoje na 1 cm, w przeciwieństwie 
do  drewna  jesionowgo,  którego  okleiny  szerokosłoiste  są  bardziej  cenione  niŜ  wąskosłoiste. 
Dopuszczalne wady drewna okleinowego są uwarunkowane ich rozmieszczeniem w przekroju 
kłody. Toleruje się na ogół wady w pobliŜu rdzenia, poniewaŜ ta część drewna pozostaje po 
skrawaniu  jako  deska  ponoŜowa.  Wadami  surowca  okleinowego  są  wszelkie  pęknięcia  
i  dlatego  drewno  okleinowe,  zwłaszcza  dębowe  i  bukowe,  nie  powinno  być  korowane  
[4, s. 117] 

Drewno  łuszczarskie  (sklejkowe  i  zapałczane)  jest  surowcem  przeznaczonym  do 

produkcji  forniru  łuszczonego  na  skrawarkach  obwodowych  (łuszczarkach).  Do  produkcji 
forniru sklejkowego uŜywa się głównie drewna brzozowego, olchowego i bukowego, a takŜe 
sosnowego.  Podstawowe  znaczenie  w  ocenie  jakości  drewna  sklejkowego  ma  warstwa 
zewnętrzna przeznaczona do złuszczania. Warstwa ta mierzona wzdłuŜ promienia w drewnie 
sortymentów liściastych  powinna mieć  co najmniej 6 cm  grubości, a w drewnie iglastym co 
najmniej 8 cm. 

Drewno  na  surowiec  sklejkowy  powinno  być  proste  i  mieć  jednolitą  budowę  słojów 

rocznych. W sortymencie tym są dopuszczalne niektóre wady drewna: niewielka zbieŜystość, 
spłaszczenie, 

pęknięcia 

wewnętrzne 

poza 

ś

cianką 

uŜyteczną 

oraz 

krzywizna,  

o  wielkościach  ustalonych  w  szczegółowych  warunkach  technicznych  dla  drewna 
sklejkowego. 

Drewno zapałczane jest równieŜ sortymentem wielkowymiarowym wyrabianym w korze 

w  postaci  dłuŜyc  lub  kłód  przeznaczonym  do  produkcji  patyczków  zapałczanych  (drewno 
osikowe, topolowe i świerkowe) i pudełek do zapałek (drewno lipowe, brzozowe i olchowe). 
W sortymencie tym dopuszczalne są niektóre wady, np. spłaszczenia, krzywizna jednostronna 
oraz  pęknięcia  wewnętrzne  poza  ścianką  uŜyteczną  w  wielkościach  określonych  
w  szczegółowych  wymaganiach  dla  drewna  zapałczanego.  Niedopuszczalne  są  natomiast 
zgnilizna, rakowatość, uszkodzenia od metali i huba. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

38 

Drewno  wełniarskie  przeznaczone  jest  do  produkcji  wełny  drzewnej.  Wyrabia  się  je  

w  postaci  szczap  i  wałków  uŜytkowych  głównie  z  drewna  sosnowego,  świerkowego, 
jodłowego i osikowego.  W wyniku skrawania płaskiego uzyskuje się  cienkie i wąskie wióry 
wełny  drzewnej.  Na  wydajność  materiałową  i  jakość  wełny  drzewnej  niekorzystny  wpływ 
mają zgnilizna, sęki, duŜy skręt włókien oraz chodniki owadzie. 

 

Sortymenty drewna do przerobu chemicznego lub fizykochemicznego 

Surowiec  drzewny  przeznaczony  do  przerobu  chemicznego  lub  fizykochemicznego 

obejmuje  sortymenty  drewna  średniowymiarowego  oraz  małowymiarowego.  Sortymenty 
ś

redniowymiarowe  przeznaczone  do  przemysłu  płytowego  i  celulozowego  obejmują 

papierówkę,  szczapy  i  wałki  uŜytkowe  oraz  Ŝerdzie.  W  grupie  sortymentów 
małowymiarowych  szczególne  zastosowanie  w  przemyśle  płytowym  mają  tyczki,  gałęzie  
i zrębki. 

Drewno  przeznaczone  na  papierówkę  jest  wyrabiane  w  grupie  sortymentów 

ś

redniowymiarowych  jako  drewno  okrągłe  do  wyrobu  białego  ścieru  oraz  jako  drewno 

okrągłe i łupane do wyrobu mas celulozowych i półchemicznych ścierów płyt. WyróŜnia się 
papierówkę  z  drewna  iglastego  (sosnową,  jodłową,  świerkową)  oraz  z  drewna  liściastego 
(bukową, dębową, brzozową, topolową, osikową, olchową, grabową). 

Szczegółowe  ustalenia  wymiarów  i  jakości  surowca  drzewnego  przeznaczonego  na 

papierówkę zawiera Polska Norma PN-91/D-95018. 

Do  wyrobu  płyt  pilśniowych  i  wiórowych  słuŜą  sortymenty  drewna  średnio-  

i małowymiarowego iglastego i liściastego pozyskiwane w postaci kłód, wałków i szczap oraz 
Ŝ

erdzi,  tyczek  i  gałęzi  jako  drobnicy.  Surowiec  ten  moŜe  pochodzić  z  drewna  wszystkich 

gatunków drzew iglastych oraz drzew liściastych. Szczegółowe ustalenia wymiarów i jakości 
surowca  drzewnego  przeznaczonego  do  produkcji  płyt  pilśniowych  i  wiórowych  zawierają 
właściwe 

normy 

dotyczące 

drewna 

ś

redniowymiarowego 

(PN-91/D-95018)  

i małowymiarowego (PN-91/D-95019). 

Surowcem  drzewnym  do  suchej  destylacji  drewna,  w  wyniku  której  otrzymuje  się 

produkty  chemicznego  przerobu  (węgiel  drzewny,  kwas  octowy,  alkohol  metylowy),  są 
sortymenty  średnio-  i  małowymiarowe  pozyskiwane  z  drewna  liściastego  nie  nadającego  się 
do  obróbki  mechanicznej.  Są  to  w  szczególności  szczapy  i  wałki  uŜytkowe  oraz  drobnica 
(gałęziówka)  z  drewna  bukowego,  grabowego  i  brzozowego.  Szczegółowe  ustalenia 
wymaganych wymiarów i jakości surowca zawierają normy jak wyŜej. 

Karpina  przemysłowa  występuje  w  grupie  sortymentów  średniowymiarowych, 

wyrabianych  w  korze.  Jako  surowiec  drzewny  jest  przeznaczona  do  produkcji  kalafonii, 
terpentyny  i  oleju  flotacyjnego.  Karpinę  przemysłową  pozyskuje  się  z  karp  sosnowych  nie 
łupanych  lub  łupanych  na  szczapy  i  niewymiarowe  kęsy,  względnie  podzielonych  na 
pojedyncze  korzenie.  Na  jakość  karpiny  wpływa  zawartość  Ŝywicy  w  części  twardzielowej, 
która  powinna  wynosić  w  karpinie  przemysłowej  uzyskanej  z  dojrzałych  karp  ok.  18%  
w stosunku do drewna całkowicie suchego. 

 

4.3.2 Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1. 

 

Jaki jest ogólny podział wad drewna? 

2. 

 

Jakie rodzaje wad charakteryzują poszczególne grupy wad? 

3. 

 

Jakie są odmiany zabarwień drewna wywołane przez czynniki biologiczne? 

4. 

 

Jakie są wzory obliczeniowe na krzywiznę i zbieŜystość drewna? 

5. 

 

Jakie znasz kryteria podziału sęków? 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

39 

6. 

 

Jak wpływa na właściwości uŜytkowe drewna obecność sęków? 

7. 

 

Jaki jest podział pęknięć drewna? 

8. 

 

Jakie wady drewna związane są z występowaniem Ŝywicy? 

9. 

 

Jakie znasz zastosowania poszczególnych gatunków drewna? 

10. Jak określić zastosowanie drewna do poszczególnych rodzajów obróbki? 

 

4.3.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Scharakteryzuj wady drewna w przygotowanych kłodach. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą wad drewna, 

2)

 

przeprowadzić obserwacje kłód drewna z wadami, 

3)

 

wskazać wady i określić nazwy, 

4)

 

określić wpływ wady na właściwości uŜytkowe materiału, 

5)

 

przedstawić powyŜsze w formie opisowej. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

kłody drewna z wadami lub zdjęcia wad, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Określ rodzaj sęków występujących w próbkach drewna. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą klasyfikacji sęków, 

2)

 

określić kryteria podziału sęków, 

3)

 

przeprowadzić obserwacje próbki drewna, 

4)

 

określić rodzaje sęków, 

5)

 

przedstawić powyŜsze w formie opisowej. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

próbki drewna do klasyfikacji sęków, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

Ćwiczenie 3 

Oblicz zbieŜystość drewna. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą obliczania zbieŜystości drewna, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

40 

2)

 

dokonać koniecznych pomiarów drewna, 

3)

 

obliczyć zbieŜystość drewna, 

4)

 

przedstawić powyŜsze w formie pisemnej. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

metrówka, 

–

 

dłuŜyca, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)

 

scharakteryzować ogólny podział wad drewna? 

 

 

2)

 

określić rodzaje wad charakteryzujące poszczególne grupy wad? 

 

 

3)

 

określić odmiany zabarwień drewna wywołane przez czynniki 
biologiczne? 

 

 

4)

 

określić wzory obliczeniowe na krzywiznę i zbieŜystość drewna? 

 

 

5)

 

określić kryteria podziału sęków? 

 

 

6)

 

określić wpływ sęków na właściwości uŜytkowe drewna? 

 

 

7)

 

scharakteryzować podział pęknięć drewna? 

 

 

8)

 

określić wady drewna związane z występowaniem Ŝywicy?  

 

 

9)

 

określić zastosowania poszczególnych gatunków drewna? 

 

 

10)

 

określić zastosowanie drewna do poszczególnych rodzajów obróbki? 

 

 

 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

41 

4.4. Podstawowe prace ciesielskie 

 
4.4.1. Materiał nauczania 

Zakres robót ciesielskich 

Cieśle samodzielnie wykonywali i wykonują z drewna wiele obiektów budowlanych. Są 

takŜe  współwykonawcami  róŜnorodnych  konstrukcji  pomocniczych  niezbędnych  podczas 
prowadzenia  róŜnych  robót  budowlanych.  Większość  robót  ciesielskich  oraz  objęty  nimi 
zakres czynności, moŜna ująć w następujące grupy: 

−

 

wykonywanie  z  drewna  całych  budowli  i  budynków  (domy  mieszkalne,  obiekty 
uŜyteczności publicznej, konstrukcje inŜynierskie),   

−

 

wykonywanie konstrukcji dachowych: ciesielskich i inŜynierskich, 

−

 

wykonywanie obiektów o niewielkiej kubaturze, takich jak domki rekreacyjne, elementy 
małej  architektury  (altanki,  kładki,  mostki  ogrodowe,  pergole,  kwietniki,  ławki 
ogrodowe, elementy urządzenia placu zabaw dla dzieci), 

−

 

wykonywanie obiektów zagospodarowania placu budowy: ogrodzenia, baraki, wiaty, 

−

 

wykonywanie  elementów  konstrukcyjnych  i  wykończeniowych  w  budynkach  
i  budowlach  wznoszonych  z  innych  materiałów  takich  jak:  stropy,  schody,  ścianki 
działowe,  balustrady,  poręcze,  drzwi  i  wrota,  okładziny  ścienne,  podłogi  z  desek  na 
legarach, 

−

 

wykonywanie  i  obsługa  robót  ogólnobudowlanych,  takich  jak:  prace  pomocnicze  przy 
tyczeniu  obiektów  budowlanych  (wykonywanie  ław  drutowych),  prace  przy  robotach 
ziemnych  (wzmocnienia  ścian  wykopów)  oraz  robotach  zbrojarskich,  betoniarskich, 
murarskich i tynkarskich (wykonywanie szalunków – deskowań, stemplowań, rusztowań, 
wzorników – szablonów), prace wspomagające roboty dekarskie, wykonywanie napraw, 
remontów, modernizacji, rozbiórki obiektów i elementów konstrukcyjnych z drewna. 
Wzniesienie  kaŜdego  obiektu  budowlanego  wymaga  odpowiedniego  przygotowania 

terenu,  urządzenia  i  zagospodarowania  placu  budowy.  Na  jego  terenie  powinny  zostać 
zlokalizowane  obiekty,  w  których  znajdą  się  pomieszczenia:  produkcyjno-magazynowe, 
zaplecza technicznego oraz administracyjno-socjalne. Na placu budowy powinny znaleźć się 
takŜe  urządzenia  do  transportu  pionowego,  a  teren  budowy  powinien  być  ogrodzony  
i  wyposaŜony  w urządzenia  przeciwpoŜarowe.  Większość  tych  urządzeń  w  dalszym  ciągu 
wykonywana jest z drewna, a zatem jednym z pierwszych pracowników wchodzących na plac 
budowy  jest  cieśla  i jest  teŜ  on  ostatnim  robotnikiem,  który  ten  plac  opuszcza.  Cieśle 
wykonują  i  ustawiają  ogrodzenia,  wznoszą    budynki  tymczasowe,  szyby  dźwigów 
transportowych, rusztowania a takŜe wykonują drobny sprzęt pomocniczy  (packi drewniane, 
skrzynki murarskie – kastry, wykroje do tynków ciągnionych). 

 

Rodzaje i zasady wykonywania złączy elementów konstrukcji drewnianych 

Konstrukcję  drewnianą  tworzy  wiele  elementów  połączonych  ze  sobą  w  jeden  ustrój  za 

pomocą połączeń wrębowych (ciesielskich), przy uŜyciu łączników mechanicznych lub kleju. 

W robotach ciesielskich, do łączenia elementów drewnianych wykorzystywane są:  

−

 

gwoździe walcowane hartowane z główką płaską i stoŜkową, 

−

 

gwoździe paletowe walcowane stosowane do łączenia elementów konstrukcyjnych,  

−

 

gwoździe  paletowe  kwadratowe  skręcane  stosowane  do  łączenia  elementów 
konstrukcyjnych oraz palet drewnianych, 

−

 

gwoździe z podwójnym łbem stosowane do zbijania deskowań. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

42 

Wymiary  gwoździ  naleŜy  dobierać  zaleŜnie  od  grubości  łączonych  elementów  oraz 

wilgotności drewna i szerokości jego słojów rocznych (do drewna mokrego szerokosłoistego 
stosować naleŜy grubsze gwoździe, a do twardego, suchego i wąskosłoistego – cieńsze).  

W połączeniach na gwoździe stosowany jest prostokątny i przestawny układ ich wbijania. 

W  układach  wbijania  występują  szeregi  biegnące  wzdłuŜ  włókien  drewna  i  rzędy  biegnące  
w poprzek lub ukośnie do włókien.  

Złącza  na  gwoździe  wykonywane  są  w  konstrukcjach  tymczasowych,  takich  jak:  

rusztowania i deskowania oraz dźwigary, kratownice dachowe i ramy. 

W  elementach  naraŜonych  na  odrywanie  naleŜy  stosować  wkręty  z  łbem  sześciokątnym 

lub z łbem przystosowanym do wkrętaka.  

Złącza na kołki stosowane są obecnie jedynie przy rekonstrukcji obiektów zabytkowych 

oraz  obiektach  budownictwa  regionalnego.  Zamiast  kołków  drewnianych  w  połączeniach 
elementów  stosowane  są  sworznie  stalowe  wykonywane  najczęściej  z  prętów  stalowych, 
wytworzonych ze stali węglowej walcowanej, o przekroju okrągłym i średnicy 10–24 mm. 

Łączniki  z  blach  stalowych  stosowane  są  w  połączeniach  elementów  drugorzędnych  

z elementami głównymi oraz drewnianych słupów z fundamentami. Są to blachy:  

−

 

gładkie,  które  umoŜliwiają  połączenie  elementów  na  długości  lub  krzyŜujących  się, 
mocowane są za pomocą gwoździ lub wkrętów, 

−

 

gwoździowe, które umoŜliwiają łączenie elementów  o takiej samej szerokości, mogą być 
wciskane  w  drewno  przy  uŜyciu  prasy  w  zakładzie  albo  wbijane  bezpośrednio  na 
budowie. 

 

 

Rys. 29. Łączniki z blach stalowych: a) połączenie stolca z pławią, b) połączenie stolca z podwaliną,  

stolca z mieczami oraz stolca z płatwią, c) złącze belek w stropie, d) wzmocnione złącze elementów  

poziomych, e) złącze kalenicowe, f) połączenie stolca z podwaliną, g) podpórka stolca zakotwiona w ścianie 

betonowej [5, s. 172] 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

43 

Złącza  wrębowe  stanowią  najstarszy  rodzaj  złączy  stosowanych  w  robotach  ciesielskich 

wykonywanych w celu zespolenia elementów drewnianych lub zwiększenia ich wymiarów.  

Połączeniami zwiększającymi wymiary elementu są połączenia:  

−

 

przedłuŜające elementy poziome (połączenia wzdłuŜne), 

−

 

przedłuŜające elementy pionowe (połączenia pionowe wzdłuŜne), 

−

 

powiększające ich wymiary: szerokość i wysokość. 
W  celu  przedłuŜenia  elementów  poziomych,  które  nie  będą  poddawane  działaniu  sił 

rozciągających  wykonuje  się  styki:  prosty,  ukośny,  z  wcięciem  pojedynczym  i  z  wcięciem 
podwójnym.  Połączenia  na  styk  elementów  poziomych  poddanych  działaniu  sił 
rozciągających  wykonywane  są  z  nakładkami  prostymi  lub  ukośnymi  albo  styk  ujmowany 
jest w łubki. Dodatkowo nakładki i łubki ściąga się śrubami. Połączenie na styk moŜna takŜe 
wzmocnić wbijając od góry lub z obu stron łączonych elementów klamry ciesielskie. Klamry 
ciesielskie  wykonywane  są  z  prętów  stalowych  gładkich,  o  średnicy  12–16  mm  
i długości 20–40 cm.

 

 

 

Rys. 30.  Styki poziome: a) prosty, b) ukośny, c) z wcięciem pojedynczym, d) z wcięciem podwójnym,  

e) z nakładką prostą, f) z nakładką ukośną, g) z łubkami [5, s. 179] 

 

Elementy  poziome  naraŜone  na  rozciąganie  lub  zginanie  moŜna  przedłuŜyć  wykonując  

zakładki i zamki. Zamki przenoszą większe obciąŜenia rozciągające. 

 

Rys. 31.  Zakładki: a) prosta, b) ukośna, c) prosta z wcięciem, d) prosta z czopem czołowym, e) prosta z czopem 

czołowym ukrytym [5, s. 179] 

 

 

Aby  połączenie  było  trwałe  i  nie  uległo  rozsunięciu  wzmacnia  się  go,  stosując  kołki  

z drewna lub śruby. Długość elementów pionowych moŜna zwiększyć wykonując połączenia 
na styki lub na zakładkę. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

44 

 

Rys. 32.  Zamki: a) prosty, b) prosty z klinami, c) ukośny, d) ukośny z czopem wewnętrznym, e) zasuwany, 

f) z łubkami drewnianymi, g) z łubkami metalowymi [5, s. 180] 

 

 

Złącza  na  wpusty  i  wypusty  przenoszą  obciąŜenia  ściskające  i  niewielkie  obciąŜenia 

zginające,  a  złącza  zapłetwione  takŜe  siły  rozciągające.  W  celu  zespolenia  elementów 
konstrukcyjnych krzyŜujących się wykonywane są następujące typy złączy: 

−

 

leŜące  w  jednej  płaszczyźnie,  zakładki  proste  i  ukośne  oraz  zamki  i  połączenia  
w jaskółczy ogon, 

−

 

nie leŜące w jednej płaszczyźnie, na wręby jednostronne wzajemne proste lub krzyŜowe.

 

 

Rys. 33. Złącza belek krzyŜujących się: a) pod kątem prostym na nakładkę prostą, b) pod kątem ostrym  

na nakładkę prostą, c) na wrąb jednostronny, d) na wrąb wzajemny, e) na wrąb krzyŜowy, f) na jaskółczy ogon 

[5, s. 185] 

 

W  naroŜach  (węgłach)  końce  belek  mogą  wystawać  poza  punkt  skrzyŜowania  tworząc 

ostatki. Są to połączenia na zakładkę prostą lub w jaskółczy ogon. JeŜeli nie mogą wystawać, 
wtedy  takie  połączenia  nazywane  są  złączami  węgłowym  bez  ostatków  albo  zamkami 
francuskimi i wykonywane są na zakładkę prostą lub ukośną. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

45 

 

Rys. 34. Zamki węgłowe; a) z ostatkami, b) francuski [5, s. 187] 

 

 

Rys. 35. Złącza węgłowe z ostatkami: a) na zakładkę prostą, b) w jaskółczy ogon [5, s. 186] 

 

 

Rys. 36. Złącza wrębowe bez ostatków: a) na zakładkę, b) na zakładkę ukośną [5, s. 186] 

 

 

Rys. 37. Złącza na czopy: a) zwykły, b) w jaskółczy ogon z klinem, c) odsadzony, d) środkowy, e) nakładkowy  

[5, s. 187] 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

46 

4.4.2. Pytania sprawdzające

 

 

Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.  

1.

 

Jaki jest zakres czynności objętych robotami ciesielskimi? 

2.

 

Z jakich materiałów i elementów cieśla wykonuje ogrodzenie placu budowy? 

3.

 

Jakie są rodzaje styków przy przedłuŜaniu elementów drewnianych? 

4.

 

W jaki sposób łączy się ze sobą elementy drewniane w konstrukcjach ciesielskich? 

5.

 

Jakie rodzaje łączników naleŜy stosować w złączu, naraŜonym na odrywanie? 

6.

 

Jakie  rodzaje  złączy  wrębowych  wykonywane  są  w  celu  przedłuŜenia  elementów 
poziomych i pionowych?  

7.

 

Jakie  złącza  wrębowe  naleŜy  wykonać,  aby  połączyć  elementy  krzyŜujące  się  i  leŜące  
w jednej płaszczyźnie poziomej? 

8.

 

Jakie  złącza  wrębowe  naleŜy  wykonać,  aby  połączyć  elementy  leŜące  w  jednej 
płaszczyźnie pionowej i skośnej? 

 

4.4.3. Ćwiczenia

 

 

Ćwiczenie 1 

Wykonaj przedłuŜenie elementu drewnianego krawędziaka długości 100 cm o przekroju 

140 x 70 mm. Zastosuj połączenie z nakładką prostą. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą na temat połączeń elementów drewnianych, 

2)

 

zorganizować stanowisko pracy, 

3)

 

zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia, 

4)

 

dobrać krawędziaki, 

5)

 

dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania ćwiczenia, 

6)

 

dopasować łączone elementy, 

7)

 

wykonać nakładkę prostą, 

8)

 

połączyć elementy z wykorzystaniem nakładki, 

9)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

10)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

stół warsztatowy, 

−

 

krawędziaki o przekroju 140 x 70 mm i długości 100 cm, 

−

 

klamry ciesielskie, 

−

 

piła lub pilarka, 

−

 

metrówka,  

−

 

ołówek ciesielski, 

−

 

młotek ciesielski,  

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Spośród  prezentowanych  modeli  złączy  elementów  drewnianych,  rozpoznaj  i  wybierz 

złącza:  na  czop  środkowy,  węgłowe  na  zakładkę  prostą  i  na  jaskółczy  ogon.  Scharakteryzuj 
sposób wykonania kaŜdego z nich. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

47 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą na temat złączy elementów drewnianych, 

2)

 

zapoznać się z prezentowanymi modelami złączy, 

3)

 

rozpoznać, wybrać i oznaczyć typ złącza ustawiając kartkę z jego nazwą, 

4)

 

scharakteryzować sposób wykonania danego typu złącza, 

5)

 

przedstawić powyŜsze w formie opisowej. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

modele złączy, 

−

 

kartki z nazwami złączy, 

−

 

notatnik, 

−

 

długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
4.4.4. Sprawdzian postępów

   

 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)

 

określić zakres czynności objęty robotami ciesielskimi? 

 

 

2)

 

określić, z jakich materiałów cieśla wykonuje ogrodzenia? 

 

 

3)

 

określić rodzaje styków przy przedłuŜaniu elementów drewnianych? 

 

 

4)

 

określić sposób łączenia elementów w konstrukcjach drewnianych?  

 

 

5)

 

określić rodzaj łączników stosowanych w złączu, naraŜonym na 
odrywanie? 

 

 

6)

 

określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu przedłuŜenia  
elementów poziomych i pionowych? 

 

 

7)

 

określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia 
elementów krzyŜujących się i leŜących w jednej płaszczyźnie? 

 

 

8)

 

określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia  
elementów leŜących w płaszczyźnie pionowej i skośnej? 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

48 

4.5. Obróbka drewna 

 
4.5.1. Materiał nauczania 

Rodzaje obróbki drewna 

 Obróbką nazywamy proces technologiczny wykonywany na przedmiocie obróbki mający 

na  celu  zmianę  jego  kształtu,  wymiarów,  właściwości  fizycznych,  mechanicznych,  bądź 
chemicznych.  Zmiany  kształtu  i  właściwości  fizykochemicznych  drewna  oraz  sposoby 
wykończenia  i  zabezpieczania  jego  powierzchni,  jakie  wywołujemy  w  trakcie  obróbki, 
stanowią  podstawę  do  wyróŜnienia  w  produkcji  drzewnej  następujących  typów  procesów 
technologicznych: 

−−−−

 

dzielące  –  przecinanie,  docinanie  i  rozdrabnianie  (dzielenie  większych  elementów  na 
mniejsze), 

−−−−

 

kształtujące – nadawanie ostatecznego kształtu poprzez gięcie i skrawanie drewna, 

−−−−

 

procesy łączące – sklejanie, skręcanie, zbijanie,  

−−−−

 

zmieniające strukturę – rozwłóknianie, 

−−−−

 

ulepszające – prasowanie, suszenie, wykończenie i zabezpieczanie powierzchni. 

Podział  obróbki  drewna  ze  względu  na  czynnik  zmieniający  jego  właściwości  bądź 

wymiary: 

– 

obróbka  mechaniczna  –  powoduje  głównie  zmiany  kształtu  i  wymiarów  drewna,  nie 
powoduje  zmian  naturalnych  właściwości  drewna.  WyróŜniamy  dwa  rodzaje  obróbki 
mechanicznej:  ręczną  –  zachodzące  zmiany  powodowane  są  wyłącznie  siłą  mięśni 
ludzkich,  maszynową  –  wykonywaną  za  pomocą  maszyn  i  urządzeń  mechanicznych 
napędzanych silnikiem. 

– 

obróbka hydrotermiczna drewna – jak sama nazwa wskazuje jest to działanie na drewno 
wodą  i  temperaturą.  Ma  ona  na  celu  zmianę  właściwości  fizycznych  drewna  (np. 
uplastycznienie drewna). Jest to waŜny zabieg wspierający produkcję fornirów, moŜe być 
równieŜ zabiegiem konserwującym i uszlachetniającym. 

– 

obróbka  chemiczna  i  fizykochemiczna  –  obejmuje  wszystkie  procesy  chemiczne 
i fizykochemiczne,  które  słuŜą  do  przetwarzania  drewna  na  róŜnego  rodzaju  tworzywa 
drzewne oraz produkty chemiczne takie jak: celuloza, papier, węgiel drzewny, kalafonia, 
terpentyna i garbniki.  

 

Wymienione  rodzaje  obróbki  mogą  być  stosowane  oddzielnie,  aczkolwiek  częstokroć 

łączą  się  i  przebiegają  jednocześnie  np.:  gięcie  z  równoczesnym  klejeniem  (obróbka 
plastyczna i obróbka łączeniem). 
 
Klasyfikacja rodzajów obróbki drewna i tworzyw drzewnych 

 
Tabela 2. Podział obróbki drewna [2] 

Płaskie (obr. maszynowa) 

Obwodowe (obr. maszynowa) 

Skrawanie 

dzielące 

Łukowe (obr. maszynowa) 

Ciosanie (obr. ręczna) 

Piłowanie (obr. maszynowa lub ręczna) 

Struganie (obr. maszynowa lub ręczna) 

Obróbka 

drewna 

Mechaniczna 

Cięcie 

Skrawanie 

oddzielające 

Frezowanie (obr. maszynowa) 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

49 

Wiercenie (obr. maszynowa lub ręczna) 

Dłutowanie (obr. maszynowa lub ręczna) 

Toczenie (obr. maszynowa lub ręczna) 

Szlifowanie (obr. maszynowa lub ręczna) 

Tarnikowanie (obr. ręczna) 

Przekrajanie (obr. maszynowa) 

Krajanie 

Wykrawanie (obr. maszynowa) 

Gięcie 

Prasowanie 

Plastyczna 

Ś

ciskanie (odciskanie) 

Łupanie 

Rozdrabnianie 

Łączenie 

Wykończeniowa 

Suszenie 

Parzenie 

Hydrotermiczna 

Warzenie 

Fizykochemiczna 

Chemiczna 

 

Charakterystyka rodzajów obróbki drewna w pracach stolarskich 

Mechaniczna  obróbka  drewna  to  przede  wszystkim  cięcie  drewna,  ale  w  jej  zakresie 

znajdują się równieŜ:  

−−−−

 

obróbka łączeniem – sklejanie, skręcanie, zbijanie. Dzieli się ona na procesy takie jak: 
łączenie  kształtowe,  łączenie  z  uŜytkiem  środków  łączących,  łączenie  złoŜone.  Celem 
łączenia  jest  nadanie  materiałom  drzewnym  lepszych  parametrów  wymiarowych, 
uŜytkowych  i  estetycznych.  WaŜnym  zadaniem  obróbki  łączeniem  jest  łączenie 
pojedynczych elementów w gotowy wyrób. 

−−−−

 

obróbka łupaniem – rozdzielanie elementów za pomocą narzędzia w kształcie klina, 

−−−−

 

obróbka rozdrabnianiem – dzielenie elementów na mniejsze sortymenty (np. zrębki), 

−−−−

 

obróbka  wykończeniowa  –  ma  na  celu  przedłuŜenie  Ŝywotności  drewna,  nadanie  mu 
lepszego  wyglądy  i  uszlachetnia  powierzchnię.  Wykończenie  powierzchni  zabezpiecza 
drewno  przed  wpływem  czynników  zewnętrznych  powodujących  jego  zawilgocenie  lub 
uszkodzenia  mechaniczne.  Częstokroć  wykończenie  powierzchni  jest  sposobem  na 
zabezpieczenie drewna przed działaniem biologicznych czynników niszczących drewno. 

Obróbka cięciem. Jest to obróbka narzędziami o działaniu tnącym mająca na celu dzielenie 
materiału  na  części,  nadanie  mu  poŜądanego  wymiaru  i  kształtu  oaz  wyrównanie  
i wygładzenie powierzchni.  

W produkcji stolarskiej obróbka cięciem występuje w postaciach: 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

50 

−−−−

 

skrawanie oddzielające, w wyniku tej operacji oddzielany jest wiór, który stanowi część 
odpadową  w  procesie,  skrawanie  oddzielające  jest  największą  częścią  obróbki 
skrawaniem,  które  powoduje  nadanie  kształtu,  wymiarów  i  odpowiedniej  gładkości 
obrabianemu przedmiotowi, 

−−−−

 

skrawanie dzielące, w wyniku tej operacji powstający wiór nie jest odpadem, tylko celem 
przeprowadzania zabiegu (skrawanie oklein), 

−−−−

 

krajanie,  w  tej  operacji  nie  występuje  strata  materiału,  polega  ona  na  bezwiórowym 
podzieleniu obrabianego materiału (przekrawanie oklein i obłogów). 

Obróbka  cięciem  jest  najwaŜniejszą  częścią  procesu  produkcyjnego,  gdyŜ  bez  niej  nie 

moŜe  mieć  on  miejsca.  Przykładowo,  moŜemy  przeprowadzić  proces  produkcyjny  poprzez 
samą obróbkę cięciem np. wykonanie trzonka do narzędzi będzie składało się z kilku operacji,  
a wszystkie będą mieścić się  w zakresie obróbki mechanicznej. 

Wykonując  natomiast  jakikolwiek  inny  rodzaj  obróbki,  przykładowo  klejenie  lub 

wykańczanie, to zazwyczaj musi on być zawsze  poprzedzony obróbką cięciem, która będzie 
stanowić przygotowanie do wyŜej wymienionego procesu.  

Ręczna obróbka drewna  

Ręczną obróbką drewna nazywamy proces nadawania kształtu i wymiarów materiałom 

drzewnym narzędziami, które wprawiane są w ruch za pomocą mięśni ludzkich. Specjalnym 
rodzajem  ręcznej  obróbki  drewna  jest  obróbka  narzędziami  zmechanizowanymi,  w  których 
narzędzia  są  napędzane  za  pośrednictwem  silnika,  ale  samo  narzędzie,  a  co  za  tym  idzie 
obróbka  drewna  wykonywana  jest  za  pomocą  mięśni  ludzkich.  Narzędzia  zmechanizowane 
nazywają się potocznie elektro-narzędziami lub obrabiarkami przenośnymi. 
 
Rodzaje  ręcznej  obróbki  drewna  i  tworzyw  drzewnych  oraz  ogólna  charakterystyka 
stosowanych narzędzi skrawających 
 

Tabela 3. Rodzaje ręcznej obróbki drewna [12] 

Rodzaj 

obróbki 

Grupa 

sposobu 
obróbki 

Sposoby 

Odmiany 

Czynnik 

oddziaływania 

na drewno 

Zastosowanie  

w produkcji 

mebli 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

Obróbka 
korowaniem 

korowanie 

korowanie 

– wzdłuŜne 

ośniki 

stosowane 

ciosanie 

– 

– 

nie stosowane 

piłowanie 

– wzdłuŜne 
– poprzeczne 
– skośne 

piły 

stosowane 

struganie 

– zdzieranie 
– równanie 
– gładzenie 
– profilowanie 
– wygładzanie 
– bruzdkowanie 
– zastrugiwanie 

strugi 

stosowane 

wiercenie 

– przewiercanie 
– nawiercanie 
– wywiercanie 
– pogłębianie 
– rozwiercanie 

ś

widry 

stosowane 

dłutowanie 

– 

dłuta 

stosowane 

rzeźbienie 

– 

dłuta 

stosowane 

Obróbka 
cięciem 

skrawanie 
oddzielające 

toczenie 

– zwykłe 
– śrubowe 

dłuta 

stosowane 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

51 

obtaczanie 

– obtaczanie 
czopów 
– zaokrąglanie 
czopów 
– zaostrzanie 
końców 

dłuta 

stosowane 

gwintowanie 

– zewnętrzne 
– wewnętrzne 

dłuta 

stosowane 

szlifowanie 

– płaskie 
– proste 
– krzywoliniowe 
– profilowe 
– na okrągło 
– bryłowate 

papier ścierny 

stosowane 

tarnikowanie 

 

tarniki 

stosowane 

wiórkowanie 

– 

gładzica 

stosowane 

przeciąganie 

– 

– 

stosowane 

skrawanie 
dzielące 

– 

– 

– 

nie stosowane 

przekrawanie 
 

– środkowe 
– brzeŜne 

nóŜ prosty 

stosowane 
wyjątkowo 

krajanie 
 

wykrawanie 

– zamknięte 
– otwarte 

Dłuto lub 
specjalny nóŜ 

stosowane 
wyjątkowo 

Obróbka 
łupaniem 
 

łupanie 

łupanie 

– wzdłuŜne 
– poprzeczne 
– skośne 

Siekiera lub klin i 
młotek 

stosowane 
wyjątkowo 

Obróbka 
rozdrabniająca 

– 

– 

– 

– 

nie stosowana 

Obróbka 
plastyczna 

gięcie 

gięcie 

– płaskie 
– śrubowe 
– przestrzenne 

Siły mechaniczne 

stosowana 

 

Ocena jakości obróbki skrawaniem 

Wykonywanie kaŜdej pracy wiąŜe się z powstawaniem pewnych odchyleń od załoŜonego 

kształtu  i  wymiarów.  Powstałe  róŜnice  między  obrobionym  elementem  a  załoŜeniami 
rysunkowymi konstruktora nazywany odchyłkami. Ocena jakości obróbki skrawaniem polega 
na  wskazaniu  odchyłek  powstałych  w  trakcie  kształtowania  elementów.  Wspomniane 
odchyłki mogą dotyczyć: kształtu, wymiarów i gładkości powierzchni. 
 

Do czynników, które wpływają na jakość obróbki moŜemy zaliczyć: 

–

 

stan techniczny narzędzi, 

–

 

rodzaj wykonywanej operacji, 

–

 

rodzaj materiału i jego właściwości fizyczne, 

–

 

umiejętności pracownika posługującego się narzędziem, 

 

W  celu  osiągnięcia  większej  dokładności  wymiarów  i  kształtu  naleŜy  przestrzegać 

poniŜszych zasad: 
–

 

operacje  technologiczne  przeprowadzać  w  pomieszczeniach  w  których  występuje  stała 
wilgotność powietrza, 

–

 

obrabiany  materiał  powinien  mieć  wilgotność  o  2%  większą  od  przewidywanej 
wilgotności podczas uŜytkowania, 

–

 

jeŜeli  przerabiamy  materiał  o  wilgotności  większej  niŜ  wilgotność  uŜytkowa  naleŜy 
zastosować nadmiar na zeschnięcie, 

–

 

w  przypadku  obrabiania  elementów  przeznaczonych  do  klejenia  naleŜy  rozpocząć 
obróbkę dopiero po doprowadzeniu elementów do odpowiedniej wilgotności, 

–

 

do obróbki naleŜy wykorzystać narzędzia dobrze zaostrzone i o kształcie odpowiadającym 
poŜądanym parametrom. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

52 

Ręczna obróbka drewna 

 

Piłowaniem  nazywamy  proces  dzielenia  materiału  na  mniejsze  części  zwane  dalej 

elementami  surowymi.  Podczas  obróbki  piłowaniem  kształtuje  się  elementy,  które 
przeznaczone  są  do  dalszej  obróbki.  Do  piłowania  uŜywa  się  pił,  które  dzielimy  ze  względu 
na konstrukcje na dwie główne grupy: 
–

 

piły z brzeszczotem napinanym, 

–

 

piły jedno-chwytowe (z brzeszczotem nie napinanym). 

 

Głównym i najwaŜniejszym elementem piły jest metalowy brzeszczot, w którym wycięte 

są  zęby.  Aby  dokonać  cięcia  naleŜy  wykonywać  piłą  ruchy  posuwisto-zwrotne  wywierając 
nacisk  na  brzeszczot.  Poruszająca  się  piła  wycina  w  drewnie  bocznymi  krawędziami  zębów 
tzw. rzaz w który zagłębia się później brzeszczot. 

Celem  strugania  jest  wyrównywanie  i  wygładzanie  powierzchni  drewna  oraz 

doprowadzenia  poszczególnych  elementów  do  poŜądanych  wymiarów  i  kształtów.  Operację 
strugania przeprowadza się za pomocą strugów i gładzików.  

Głównym elementem kaŜdego struga jest nóŜ stalowy osadzony w drewnianym kadłubie 

pod  odpowiednim  kątem.  Podczas  strugania  waŜne  jest  aby  przestrzegać  następujących 
parametrów: 
–

 

wielkość  szczeliny  (odległość  pomiędzy  noŜem  a  kadłubem  przez  którą  wydostają  się 
wióry).  Powinna  ona  być  na  tyle  szeroka,  aby  wióry  mogły  swobodnie  wydostawać  się 
przez  szczelinę.  Nie  moŜe  być  jednak  zbyt  duŜa,  poniewaŜ  nie  będzie  moŜliwe  łamanie 
wióra na krawędzi szczeliny co pogorszy jakość strugania. 

–

 

wielkość kątów skrawania, 

–

 

wielkość kąta ostrza, 

–

 

kierunek  skrawania.  RóŜne  kierunki  anatomiczne  skrawają  się  ze  zróŜnicowanym 
oporem.  Najłatwiejsze  jest  struganie  wzdłuŜ  włókien,  gorzej  struga  się  drewno  od  czoła  
i  poprzecznie  do  przebiegu  włókien.  Ze  względu  na  kierunek  skrawania  moŜemy 
podzielić struganie na cztery grupy: 

–

 

struganie wzdłuŜne, 

–

 

struganie skośne, 

–

 

struganie poprzeczne, 

–

 

struganie czołowe. 
Występuje równieŜ podział strugania ze względu na jego cel i rodzaj uŜytego do obróbki 

struga. WyróŜniamy struganie:  

–

 

wstępne  wyrównujące,  ma  na  celu  wyrównanie  (bazowanie),    dwóch  przyległych 
(najczęściej  prostopadłych)  powierzchni  elementu  stanowiących  podstawę  dalszej 
obróbki, 

–

 

grubościowo-szerokościowe, 

wykonywane 

z 

wykorzystaniem 

powierzchni 

podstawowych  uzyskanych  w  trakcie  strugania  wyrównującego,  ma  na  celu 
doprowadzenie elementów do określonej grubości i szerokości, 

–

 

profilowe, stanowi dodatkową operację wykonywaną w elementach poddanych uprzednio 
struganiu  wyrównującemu  i  grubościowo-szerokościowemu,  częstokroć  noŜe  nie  są 
proste tylko mają jakiś profil, 

–

 

obróbcze,  doprowadzenie  do  wspólnej  powierzchni  kilku  połączonych  ze  sobą 
elementów, 

–

 

wygładzające,  uzupełnienie  powyŜszych  rodzajów  strugania  w  celu  nadania  lepszej 
gładkości powierzchni. 

Dłutowanie  jest  operacją  polegającą  na  wykonywaniu  gniazd,  otworów  i  wycięć  za 

pomocą  narzędzi  zwanych  dłutami.  Przy  pomocy  dłut  moŜemy  kształtować  gniazda, 
wczepów,  widlic,  wpustów  i  innych  elementów  złączy  stolarskich  oraz  wyrównywać  

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

53 

i wygładzać trudno dostępne powierzchnie. Za pomocą dłut, moŜemy równieŜ przeprowadzać 
operacje rzeźbienia. Dłutowanie poprzedzane jest zawsze trasowaniem  gniazd, mocowaniem 
materiału i doborem dłuta do rodzaju skrawania. 

Wiercenie  polega  na  wykonywaniu  gniazd  i  otworów  jednostronnie  lub  dwustronnie 

otwartych za pomocą wierteł i świdrów. 
Ręczne  narzędzia  do  wiercenia  otworów  nazywamy  świdrami  a  narzędzia  do  wiercenia  za 
pomocą  narzędzi  zmechanizowanych  wiertłami.  Świdrów  nie  stosuje  się  prawie  nigdy  jako 
narzędzi  do  bezpośredniego  wiercenia  tylko  osadza  się  je  w  narzędziach  zwanych  korbami  
i wiertarkami ręcznymi.  

Do wyrównywania i wygładzania powierzchni słuŜą tarniki i pilniki, które mają wygląd 

stalowych  prętów  z  naciętymi  na  powierzchni  drobnymi  zębami,  stanowiącymi  ostrza 
skrawające.  Tarniki  do  drewna  mają  brzeszczoty  o  długości  150–300  mm  oraz  przekroje: 
płaskie,  pół-okrągłe  zwykłe  i  szerokie  oraz  okrągłe.  Pilniki  róŜnią  się  od  tarników  tym,  Ŝe 
mają zamiast ząbków nacięcia na całej szerokości, najczęściej skośne w stosunku do krawędzi 
bocznych.  Do  obróbki  drewna  uŜywa  się  tylko  części  pilników  o  długości  brzeszczotów  
100–450  mm.  Do  wstępnej  obróbki  drewna  stosuje  się  tarniki  zwykłe  a  do  wykończeniowej 
pilniki o drobnych nacięciach. Pilniki z nacięciami podwójnymi słuŜą do wygładzania drewna 
bardzo twardego. Tarniki i pilniki powinny być osadzone w drewnianych trzonkach tak, aby 
osie tarników i trzonków stanowiły linie prostą. 

Nasypowe materiały ścierne są to materiały zwane potocznie papierami ściernymi, które 

słuŜą  do  ostatecznego  wygładzania  powierzchni  po  obróbce  skrawaniem.  Papiery  ścierne 
składają  się  z  podłoŜa  papierowego,  z  papieru  wzmocnionego  lub  płótna,  nasypu  i  spoiwa 
łączącego  wyŜej  wymienione.  Spoiwem  łączącym  podłoŜe  ze  ścierniwem  moŜe  być  klej 
skórny, klej z tworzywa sztucznego itp. Nasypem są: ziarna elektrokorundu, węglika krzemu, 
szkła  itp.  W  stolarstwie  uŜywa  się  przewaŜnie  papieru  ściernego  w  taśmach  lub  arkuszach  
z nasypem krzemiennym i szklanym. Operacji szlifowania ręcznego dokonujemy posługując 
się podkładkami zwanymi klockami szlifierskimi. 
 
Zmechanizowana obróbka drewna 

Narzędziami zmechanizowanymi nazywamy takie urządzenia, w których zespół roboczy 

poruszany  jest  za  pomocą  silnika  a  ruch  posuwowy  całego  narzędzia  zapewniany  jest  przez 
siłę  mięśni  ludzkich.  Cechami  charakterystycznymi  narzędzi  zmechanizowanych  są  ich 
stosunkowo małe wymiary i nieduŜa waga umoŜliwiające pracę w trudnych warunkach, oraz 
sposób dostarczenia do nich energii za pośrednictwem elastycznego przewodu elektrycznego 
o  stosunkowo  duŜej  długości.  Wszystkie  te  cechy  wpływają  na  duŜą  uniwersalność  tych 
narzędzi,  których  powstanie  było  kierowane  zmechanizowaniem  i  ułatwieniem  obróbki 
ręcznej  drewna  i  tworzyw  drzewnych.  Narzędzia  przenośne  lub  elektronarzędzia  są  zasilane 
inaczej  niŜ  maszyny  stolarskie,  doprowadzany  jest  do  nich  prąd  230V,  a  nie  380  jak  
w przypadku większych obrabiarek do drewna. 
 

Do  podziału  obrabiarek  przenośnych  stosujemy  podobne  kryteria  jak  w  przypadku 

obrabiarek  stałych.  Wśród  pilarek  wyróŜniamy:  tarczowe,  taśmowe  i  wyrzynarki.  Strugarki 
występują wyłącznie jako wyrówniarki do strugania obrotowego i płaskiego. Frezarki juŜ nie 
są  dzielone  na  górno  i  dolno-wrzecionowe,  gdyŜ  brak  jest  stołu  jako  punktu  odniesienia 
aczkolwiek  zazwyczaj  wrzeciono  pracuje  z  góry  do  dołu  i  moŜna  by  je  nazwać  górno-
wrzecionowymi. 
 

Wzorcarki  nie  występują  jako  narzędzia  zmechanizowane.  Wiertarki  są  najbardziej 

rozpowszechnionymi  narzędziami  przenośnymi,  znane  są  równieŜ  dłutarki  łańcuszkowe  
i  oscylacyjne.  DuŜą  grupę  wśród  elektronarzędzi  stanowią  szlifierki,  z  których  wyróŜniamy: 
taśmowe,  walcowo-taśmowe,  tarczowe,  wałkowe,  szczotkowe  i  suwakowe.  Wiele  

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

54 

z  obrabiarek  jest  urządzeniami  uniwersalnymi  i  przykładowo  zmiana  w  jednej  maszynie 
tarczy  szlifierskiej  z  papierem  na  tarczę  z  noŜami  zamienia  ją  ze  szlifierki  w  strugarkę 
tarczową.  MoŜemy  równieŜ  stosować  wymiennie  wiertła,  frezy  trzpieniowe  i  wałki 
szlifierskie  we  frezarkach.  Dział  maszyn  zmechanizowanych  ciągle  się  rozwija  i  powiększa 
swój asortyment powstają coraz nowocześniejsze urządzenia.  

Przykłady typowych narzędzi zmechanizowanych 

Pilarka tarczowa 
 

Pilarka  tarczowa  przenośna  pracuje  za  pomocą  pił  tarczowych  moŜemy  jej  uŜyć  do 

następujących prac: 

−−−−

 

piłowanie wzdłuŜne, poprzeczne i skośne tarcicy, 

−−−−

 

piłowanie materiałów płytowych, 

−−−−

 

piłowanie pod kątem.  

 

Niektóre z urządzeń wyposaŜone są w uchylny zespół roboczy. 

 

Prace, które moŜemy wykonać na pilarce ręcznej ogranicza przystosowanie narzędzia do 

stosowania  pił  o  stosunkowo  małych  rozmiarach.  Urządzenia  dobrych  marek  posiadają 
moŜliwość  regulowania  głębokości  rzazu,  która  moŜe  wynosić  od  0  do  ok.  80  mm. 
Mocowania  narzędzia  moŜemy  dokonywać  w  dwojaki  sposób  w  zaleŜności  od  modelu 
urządzenia. Nowoczesne pilarki posiadają blokadę wrzeciona roboczego, po której włączeniu 
odkręcamy  kluczem  śrubę  mocującą  piłę.  W  starszych  maszynach  konieczne  jest 
zablokowanie  obrotowego  ruchu  wrzeciona  poprzez  włoŜenie  pomiędzy  zęby  piły,  
a prowadnicę kawałka drewna. Po zablokowaniu wrzeciona postępujemy jak powyŜej. 
 

Podczas pracy pilarką mamy do czynienia najczęściej z elementami u duŜych wymiarach 

gabarytowych,  które  są  najczęściej  trudne  do  unieruchomienia.  W  takich  wypadkach  naleŜy 
pracować parami tak aby jedna z osób podtrzymywała obrabiany element. W przypadku pracy 
indywidualnej moŜna przytwierdzić materiał obrabiany do podstawek, lub stołu roboczego za 
pomocą  ścisków.  Obrabiany  element  powinien  być  zamocowany  tak,  aby  w  miejscu  
w którym przejdzie rzaz znajdował się w powietrzu. 

Strug  przenośny  pracuje  za  pomocą  głowicy  noŜowej,  która  moŜe  być  wyposaŜona  w  nóŜ 
prosty  lub  falisty  (do  imitacji  ręcznej  obróbki  drewna).  Za  jej  pomocą  moŜemy  wykonywać 
operacje takie jak: 

−−−−

 

struganie  płaszczyzn  i  krawędzi  (szerokość  strugania  ok.  80  mm  grubość  jednorazowo 
zdejmowanej warstwy od 0 do ok. 3–4 mm), 

−−−−

 

załamywanie krawędzi (dzięki trójkątnemu rowkowi w stole przednim), 

−−−−

 

wręgowanie (z pomocą nastawnej prowadnicy). 

 

Zmiany  narzędzia  dokonujemy  za  pomocą  klucza  (najczęściej  sześciokątnego,  imbusa), 

po uprzednim unieruchomieniu wrzeciona specjalnie przeznaczoną do tego blokadą. 
 

Podczas pracy obrabia element powinien być unieruchomiony w strugnicy tak aby imaki 

nie  wystawały  powyŜej  obrabianej  powierzchni  (naleŜy  opuścić  je  poniŜej  obrabianej 
powierzchni  przewidując  grubość  skrawania).  MoŜliwa  jest  równieŜ  obróbka  gotowych 
wyrobów, które nie potrzebują dodatkowego mocowania. 

Frezarka  przenośna  pracuje  za  pomocą  frezów  trzpieniowych  i  frezarskich  głowic 
trzpieniowych. Za jej pomocą wykonujemy głównie operacje takie jak: 

−−−−

 

profilowanie wąskich płaszczyzn, 

−−−−

 

zaokrąglanie i załamywanie krawędzi, 

−−−−

 

wykonywanie łuków, zagłębień i rowków za pomocą frezów trzpieniowych. 

 

Frezy  i  głowice  mocowane  są  w  gnieździe  za  pomocą  śruby  dociskowej,  aby  zmienić 

narzędzie  naleŜy  unieruchomić  wrzeciono  blokadą  i  odkręcić  śrubę  dociskową.  Frezarkami 
przenośnymi  moŜemy  pracować  na  wyrobach  gotowych,  które  nie  potrzebują  dodatkowego 
unieruchamiania lub na mniejszych elementach, które uprzednio mocujemy w strugnicy. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

55 

Szlifierka tarczowa kątowa pracuje za pomocą okrągłych głowic szlifierskich do których za 
pomocą  rzepów  przymocowane  są  krąŜki  ścierne  lub  polerskie.  Szlifierka  moŜe  równieŜ 
zmienić  się  w  strugarkę  tarczową,  po  zmianie  tarczy  szlifierskiej  na  tarczę  noŜową.  Za  jej 
pomocą wykonujemy głównie operacje takie jak: 

−−−−

 

szlifowanie zgrubne i średnie płaszczyzn i krawędzi, 

−−−−

 

załamywanie krawędzi, 

−−−−

 

polerowanie powierzchni, 

−−−−

 

struganie zgrubne powierzchni. 

 

Podczas  szlifowania  zmian  narzędzi  ściernych  dokonujemy  bez  dodatkowych  operacji, 

poprzez  zerwanie  zamocowanego  na  rzep  krąŜka.  Natomiast,  gdy  chcemy  zmienić  głowicę 
konieczne  jest  unieruchomienie  wrzeciona  za  pomocą  blokady  i  odkręcenie  nakrętki 
blokującej tarczę za pomocą specjalnego klucza.  
 

Szlifierka ma zastosowanie zarówno podczas obróbki wyrobów gotowych, których nie 

trzeba dodatkowo unieruchamiać oraz podczas obróbki mniejszych elementów, gdzie 
konieczne jest ich zamocowanie w strugnicy. 

Szlifierka  mimośrodowa  pracuje  za  pomocą  mocowanych  do  zespołu  roboczego  krąŜków 
papieru,  bądź  płótna  ściernego.  Za  jej  pomocą  moŜemy  stosować  szlifowanie  zarówno 
zgrubne  jak  i  wykańczające    szerokich  powierzchni  elementów.  Zmiany  krąŜków  następują 
bardzo  sprawnie,  gdyŜ  są  one  zamocowane  do  zespołu  roboczego  na  rzep.  Podobnie  jak  
w  szlifierce  kątowej  tak  i  tu  moŜliwa  jest  praca  na  wyrobach  gotowych,  których  nie  trzeba 
dodatkowo  unieruchamiać.  Praca  na  elementach  o  mniejszych  wymiarach  powinna  być 
poprzedzona zamocowaniem ich w strugnicy. 

 

4.5.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1. 

 

Co to jest obróbka drewna? 

2. 

 

Jak klasyfikuje się rodzaje obróbki drewna? 

3. 

 

Jakie czynniki wpływają na dokładność obróbki? 

4. 

 

Co to jest odchyłka? 

5. 

 

Jakie rodzaje prac wchodzą w skład obróbki ręcznej? 

6. 

 

Jakie rodzaje prac wchodzą w skład obróbki mechanicznej? 

7. 

 

Jakie narzędzia uŜywane są do obróbki ręcznej? 

8. 

 

Czym róŜnią się pilniki od tarników? 

9. 

 

Jakie narzędzia uŜywane są do obróbki mechanicznej? 

10. 

 

Na czym polega obróbka wykończeniowa drewna? 

 

4.5.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Dobierz narzędzie do zaproponowanego przez nauczyciela rodzaju obróbki. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą ręcznej obróbki drewna, 

2)

 

przygotować pokazowe narzędzia, 

3)

 

wylosować kartkę ze sposobem obróbki, 

4)

 

dobrać narzędzie do wylosowanego sposobu obróbki. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

56 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

notatnik, 

–

 

ołówek/długopis, 

–

 

kartki z wypisanymi sposobami obróbki, 

–

 

narzędzia do obróbki drewna, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Dobierz piłę do rodzaju piłowania i wykonaj piłowanie drewna. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą piłowania, 

2)

 

przygotować wykonane wcześniej elementy drewniane, 

3)

 

przygotować zestaw pił stolarskich, 

4)

 

dobrać piły do rodzajów obróbki, 

5)

 

uzasadnić ustnie wybór, 

6)

 

wykonać prawidłowe cięcie. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

obrobione elementy drewniane, 

–

 

zestaw pił stolarskich, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 3 

WskaŜ dłuto, jakim była wykonana obróbka i wykonaj podobną operację. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą dotyczącą dłutowania, 

2)

 

przygotować wykonane wcześniej elementy drewniane oraz elementy do dłutowania, 

3)

 

przygotować zestaw dłut stolarskich, 

4)

 

dokonać obserwacji obrobionych próbek drewna, 

5)

 

określić nazwę i wskazać dłuto, którym była przeprowadzona operacja, 

6)

 

uzasadnić ustnie wybór, 

7)

 

wykonać operację dłutowania. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

obrobione elementy drewniane (po operacji dłutowania i rzeźbienia), 

–

 

obrobione elementy drewniane przygotowane do dłutowania, 

–

 

zestaw dłut stolarskich, 

–

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
 
 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

57 

Ćwiczenie 4 

Rozpoznaj na prezentowanych planszach obrabiarki do drewna i oznacz je, przypinając 

lub przyklejając kartki pod rysunkiem z odpowiednią nazwą urządzenia.  

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z literaturą na temat obrabiarek do drewna, 

2)

 

zapoznać się z rysunkami i fotografiami urządzeń prezentowanych na planszach,  

3)

 

wypisać na kartkach nazwy urządzeń do obróbki drewna, 

4)

 

przyporządkować nazwy rodzajom urządzeń i przykleić kartki z odpowiednim podpisem, 

5)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

plansze z rysunkami i fotografiami urządzeń do obróbki drewna, 

−

 

kartki samoprzylepne, 

−

 

przybory do pisania,  

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

4.5.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)

 

podać definicję obróbki drewna? 

 

 

2)

 

sklasyfikować rodzaje obróbki drewna? 

 

 

3)

 

scharakteryzować czynniki wpływające na dokładność obróbki? 

 

 

4)

 

zdefiniować odchyłkę?  

 

 

5)

 

określić rodzaje prac wchodzących w skład obróbki ręcznej? 

 

 

6)

 

określić rodzaje prac wchodzących w skład obróbki mechanicznej? 

 

 

7)

 

określić narzędzia uŜywane do obróbki ręcznej? 

 

 

8)

 

rozróŜnić pilniki od tarników? 

 

 

9)

 

określić narzędzia uŜywane do obróbki mechanicznej? 

 

 

10)

 

scharakteryzować obróbkę wykończeniową drewna? 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

58 

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

 

 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 

4.

 

Test zawiera 20 zadań o róŜnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru. 
Do  kaŜdego  pytania  podane  są  cztery  moŜliwości  odpowiedzi,  tylko  jedna  jest 
prawidłowa. 

5.

 

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zakreślając w odpowiedniej 
rubryce  znak  X.  W  przypadku  pomyłki  naleŜy  błędną  odpowiedź  otoczyć  kółkiem, 
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.

 

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 

7.

 

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie na 
później i wróć do niego, gdy zostanie czas wolny. 

8.

 

Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 

 

   Powodzenia! 

 

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

1.

 

Który z elementów nie naleŜy do makroskopowej budowy drewna? 
a)

 

promienie rdzeniowe. 

b)

 

przewody Ŝywiczne. 

c)

 

rdzeń. 

d)

 

cewki. 

 

2.

 

W drzewach iglastych rdzeń osiąga wymiar przekroju 
a)

 

1–5 mm. 

b)

 

6–10 mm. 

c)

 

11–15 mm. 

d)

 

16–20 mm. 

 

3.

 

Przekrój anatomiczny drewna poprowadzony przez oś pnia to przekrój 
a)

 

poprzeczny. 

b)

 

podłuŜny promieniowy. 

c)

 

poprzeczny cięciwowy. 

d)

 

podłuŜny styczny. 

 

4.

 

Drewno o szerokości słoju powyŜej 3 mm określa się mianem drewna 
a)

 

wąskosłoistego. 

b)

 

ś

redniosłoistego. 

c)

 

szerokosłoistego. 

d)

 

grubego. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

59 

5.

 

Drzewa twardzielowe o zabarwionej twardzieli to 
a)

 

sosna i dąb. 

b)

 

jodła i świerk. 

c)

 

brzoza i buk. 

d)

 

olcha i osika. 

 

6.

 

W drewnie największy udział stanowi woda 
a)

 

chemiczna. 

b)

 

higroskopijna. 

c)

 

kapilarna. 

d)

 

konstytucyjna. 

 

7.

 

Której z poniŜszych właściwości nie zalicza się do fizycznych właściwości drewna? 
a)

 

pęcznienia. 

b)

 

wyboczenia. 

c)

 

barwy drewna. 

d)

 

przepuszczania promieni świetlnych. 

 

8.

 

Określ,  której  z  poniŜszych  właściwości  nie  zalicza  się  do  mechanicznych  właściwości 
drewna? 
a)

 

łupliwości. 

b)

 

połysku drewna. 

c)

 

udarności. 

d)

 

twardości. 

 

9.

 

Drewno o twardości 36–49 MPa to drewno 
a)

 

bardzo miękkie. 

b)

 

miękkie. 

c)

 

twarde. 

d)

 

bardzo twarde. 

 

10.

 

WskaŜ, który z gatunków drewna nie jest wykorzystywany do produkcji sklejki? 
a)

 

lipa. 

b)

 

sosna. 

c)

 

olcha. 

d)

 

buk. 

 

11.

 

Wilgotność drewna przy klejeniu i lakierowaniu powinna wynosić 
a)

 

2–7%. 

b)

 

8–12%. 

c)

 

13–16%. 

d)

 

17–20%. 

 

12.

 

Do wad budowy drewna naleŜą m.in. 
a)

 

napływy korzeniowe. 

b)

 

brunatnica. 

c)

 

chodniki owadzie. 

d)

 

sęki. 

 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

60 

13.

 

Martwica zarośnięta to 
a)

 

brewki.  

b)

 

róŜa. 

c)

 

zabitka. 

d)

 

wewnętrzny biel. 

 

14.

 

Które z niŜej wymienionych gatunków drzew nie naleŜy do rozpierzchło-naczyniowych? 
a)

 

dąb. 

b)

 

buk. 

c)

 

olcha. 

d)

 

brzoza. 

 

15.

 

Do robót ciesielskich nie zalicza się 
a)

 

wykonywania pergoli i kwietników z drewna. 

b)

 

wykonywania budynków z drewna. 

c)

 

wykonywania szalunków drewnianych. 

d)

 

wykonywania zbrojenia stropów. 

 

16.

 

Elementy drewniane naraŜone na rozciąganie lub zginanie moŜna przedłuŜyć wykonując 
a)

 

zasuwki. 

b)

 

zakładki i zamki. 

c)

 

zszywki. 

d)

 

taśmy metalowe. 

 

17.

 

Do złączy na czopy nie naleŜą złącza 
a)

 

odsadzone. 

b)

 

w jaskółczy ogon z klinem. 

c)

 

nakładkowe. 

d)

 

z ostatkami. 

 

18.

 

Do obróbki mechanicznej drewna nie naleŜy 

a)

 

cięcie. 

b)

 

łupanie. 

c)

 

parzenie. 

d)

 

łączenie. 

 

19.

 

Do obróbki plastycznej drewna naleŜy 

a)

 

cięcie. 

b)

 

gięcie. 

c)

 

korowanie. 

d)

 

skrawanie. 

 

20.

 

Do wygładzania powierzchni elementów drewnianych słuŜą 

a)

 

pilniki. 

b)

 

tarniki. 

c)

 

papiery ścierne. 

d)

 

strugi. 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

61 

KARTA ODPOWIEDZI 

 
 

Imię i nazwisko ............................................................................................................................ 

 
Określanie cech i właściwości surowca drzewnego 

 

Zakreśl poprawną odpowiedź. 

 

Numer 

pytania 

Odpowiedź 

Punktacja 

1. 

a 

b 

c 

d 

 

2. 

a 

b 

c 

d 

 

3. 

a 

b 

c 

d 

 

4. 

a 

b 

c 

d 

 

5. 

a 

b 

c 

d 

 

6. 

a 

b 

c 

d 

 

7. 

a 

b 

c 

d 

 

8. 

a 

b 

c 

d 

 

9. 

a 

b 

c 

d 

 

10. 

a 

b 

c 

d 

 

11. 

a 

b 

c 

d 

 

12. 

a 

b 

c 

d 

 

13. 

a 

b 

c 

d 

 

14. 

a 

b 

c 

d 

 

15. 

a 

b 

c 

d 

 

16. 

a 

b 

c 

d 

 

17. 

a 

b 

c 

d 

 

18. 

a 

b 

c 

d 

 

19. 

a 

b 

c 

d 

 

20. 

a 

b 

c 

d 

 

Razem 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

62 

6. LITERATURA 

 

1.

 

Bieniek S. Duchnowski K.: Obrabiarki i urządzenia w stolarstwie. WSiP, Warszawa 1992 

2.

 

Chruściel  Z.  Michalik  A.:  Materiałoznawstwo  dla  stolarzy.  Zarząd  Główny  Związku 
Zakładów Doskonalenia Zawodowego, Warszawa 1986 

3.

 

Kotwica J. : Konstrukcje drewniane w budownictwie tradycyjnym. ARKADY sp. z o.o., 
Warszawa 2005 

4.

 

Krzysik F.,: Nauka o drewnie. PWN, Warszawa 1974 

5.

 

Lenkiewicz W., Zdziarska-Wis I. : Technologia. Ciesielstwo. WSiP, Warszawa 1998 

6.

 

Polska  norma  PN-60/D-01003:  Maszynowa  i  ręczna  obróbka  drewna.  Podział,  nazwy  
i określenia. PKNMiJ, Warszawa 1993 

7.

 

Polska norma PN-79/D-01011: Drewno okrągłe – wady. PKNMiJ, Warszawa 1993 

8.

 

Polska  norma  PN-93/D-02002:  Surowiec  drzewny.  Podział,  terminologia  i  symbole. 
PKNMiJ, Warszawa 1993 

9.

 

Polska  norma  PN-93/D-95000:  Surowiec  drzewny.  Pomiar,  obliczanie  miąŜszości  
i cechowanie. PKNMiJ, Warszawa 1993 

10.

 

PraŜmo J.: Stolarstwo. Podręcznik do nauki zawodu. Cz. 1. WSiP, Warszawa 1999 

11.

 

PraŜmo J.: Stolarstwo. Technologia i materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999 

12.

 

Prządka W. Szczuka J.: Technologia meblarstwa. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1996 

13.

 

Szczuka  J.,  śurowski  J.:  Materiałoznawstwo  przemysłu  drzewnego.  Wydawnictwa 
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995