ZNACZENIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I ODŻYWIANIA DLA PRAWIŁOWEGO
ROZWOJU I ZDROWIA CZŁOWIEKA.
Ludzkie ciało można porównać do bardzo skomplikowanego mechanizmu, którego
niezawodne funkcjonowanie zależy od odpowiedniego utrzymania, właściwej diety i
aktywności fizycznej.
W przeciągu całego naszego życia właśnie przyjmowane pożywienie bądź jego brak
decyduje w bardzo dużym stopniu, czy prawidłowo rozwijamy się fizycznie, czy nasze
organizmy są w stanie funkcjonować i czy posiadamy dostateczną ilość energii do spełniania
codziennych zadań.
Życie naszych przodków setki tysięcy lat temu było bardo ciężkie, a dieta ich składała
się głównie z korzeni, nasion, owoców i jagód. Musieli pokonywać bardzo duże odległości
aby znaleźć wodę i pożywienie, żyli w ciągłym strachu przed atakami ze strony dzikich
zwierząt. Ludzie pierwotni aby przeżyć i mieć potomstwo musieli być zdrowi i sprawni
fizycznie.
Środowisko, w jakim człowiek żyje, podlega ciągłym i intensywnym zmianom. W
dawnych czasach zmiany te zachodziły powoli, obecnie, w związku z intensywnymi
procesami uprzemysłowienia miast, powstają nowe warunki i nowe bodźce środowiskowe. W
związku z czym organizm człowieka musi się do nich przystosowywać, aby mógł jak
najdłużej zachować i utrzymać dobry stan zdrowia.
Współczesne pojęcie zdrowia, podane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)
w 1946 r., oznacza, „że zdrowie to nie tylko nieobecność choroby i niedołęstwa, ale stan
dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia”.
Zdrowie zależne jest od wielu czynników działających na organizm człowieka, a
człowiek powinien wykorzystać możliwości adaptacyjne ustroju i stworzyć warunki dla
zachowania zdrowia.
Zdrowie fizyczne dotyczy prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego układów i
narządów. Natomiast zdrowie psychiczne wiąże się ze zdolnością do prawidłowego
rozpoznania uczuć i emocji człowieka, umiejętnością radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Zdrowie społeczne natomiast odnosi się do zdrowia zbiorowości ludzkiej, jej rozwoju oraz
zdolności przystosowania się do nowych warunków środowiskowych.
Podstawowymi czynnikami wpływającymi i decydującymi o zdrowiu człowieka są:
1. styl życia
2. czynniki środowiskowe
3. czynniki genetyczne
4. opieka zdrowotna
Styl życia , czyli to jak on się odżywia, kondycja fizyczna, praca, nauka,
wypoczynek itp., ma decydujący wpływ na zdrowie człowieka. Jednakże niemniejszą rolę
odgrywają czynniki środowiskowe i genetyczne, ponieważ warunki środowiskowe w jakich
żyje człowiek podlegają ciągłym zmianom więc układ równowagi między ustrojem człowieka
a otaczającym go środowiskiem też się zmienia. Gdy dochodzi do zachwiania tej równowagi
prowadzi to do powstawania różnych zaburzeń funkcjonowania organizmu, chorób. Zadaniem
służb zdrowia jest udzielanie obywatelom świadczeń medycznych, zarówno w zdrowiu, jak i
w chorobie.
Organizm człowieka posiada wiele mechanizmów obronnych i adaptacyjnych, dzięki
którym nabywa zdolności do przezwyciężania choroby i łatwiej przystosowuje się do
zmienionych przez chorobę warunków życia. Bardzo ważnym elementem odnowy lub
poprawy zdrowia jest profilaktyka, czyli zapobieganie chorobom i wypadkom. W
wyniku działalności służb zdrowia rozwijane są zachowania
zdrowotno - higieniczne, poprzez szerzenie oświaty i wychowania zdrowotnego w szkole, w
domu i zakładach pracy. Im bardziej będzie wzrastało uświadomienie zdrowotne ludzi i
rozwój form profilaktycznych, tym lepszy będzie stan zdrowia społeczeństwa.
Wpływ czynników środowiska przyrodniczego (czynników meteorologicznych) oraz
środowiska społecznego (praca, mieszkanie, żywienie) posiada duży wpływ na stan zdrowia
człowieka. Organizm człowieka funkcjonuje sprawnie gdy warunki środowiska
przyrodniczego takie jak powietrze, woda i gleby, które są niezbędne dla życia człowieka nie
ulegają dużym i szybkim zmianom, zanieczyszczeniom, skażeniom itp. Również czynniki
meteorologiczne takie jak temperatura, wilgotność, ruch powietrza, ciśnienie atmosferyczne
mają wpływ na organizm i stan zdrowia człowieka.
Jednym z warunków dobrego stanu zdrowia jest odpowiednie odżywianie się. Pokarm
traktujemy jako paliwo dostarczające nam energii. Sposób odżywiania się ma istotny wpływ
na stan zdrowia. Produkty spożywcze zawierają związki chemiczne podobne do tych, które
tworzą organizm człowieka. Związki te, zwane składnikami pokarmowymi, cechują się
złożoną budową chemiczną i muszą być poddane w przewodzie pokarmowym rozkładowi
czyli trawieniu na związki prostsze które będą przyswajalne przez organizm. Prawidłowe
żywienie uważa się za jeden z najważniejszych czynników warunkujących stan zdrowia
człowieka. Coraz więcej chorób np.: otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroby serca
itp., które trapią ludność świata ma ścisły związek z odżywianiem. Odpowiednie żywienie
stanowi również ważny element w leczeniu niektórych zaburzeń zdrowia. Dieta odpowiednia
do potrzeb organizmu, zarówno ważna pod względem energetycznym i zasobna we wszystkie
składniki odżywcze takie jak: białko, witaminy, składniki mineralne i in., zapobiega
rozwojowi chorób spowodowanych niedoborem lub nadmiarem niektórych składników
pożywienia oraz pozwala zachować zdrowie.
Wszystkie pokarmy mają pochodzenie roślinne lub zwierzęce i składają się z białek,
soli mineralnych, węglowodanów (cukry i skrobia), tłuszczów i witamin oraz wody.
Zapotrzebowanie na produkty spożywcze jest zindywidualizowane, a nadto zróżnicowane
ludzi zdrowych i chorych. Każdy powinien poznać swoje indywidualne potrzeby, gdyż nawet
uniwersalne zalecenia takie jak np.: że należy jadać jabłka, ponieważ zawierają pektyny,
natkę pietruszki ponieważ posiada bogate źródło wit. C, a czereśnie ze względu na wiele wit.
B
5
itp., nie mogą być uogólniane.
Białko jest składnikiem wszystkich organizmów także organizmu człowieka.
Człowiek musi jeść produkty zawierające białko, by organizm mógł rosnąć i regenerować
tkanki. Są one podstawowym materiałem budulcowym ustroju oraz niezbędnym składnikiem
do wytwarzania enzymów, ciał odpornościowych. Jego źródłem są zwierzęta i rośliny, są to:
mięso, drób, ryby, nabiał, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych(fasola, bób,
groch).Obok białka ważnymi składnikami budulcowymi są sole mineralne (wapń i fosfor),
które odgrywają istotną rolę w utrzymaniu we właściwym stanie tkanki kostnej, zębów i krwi,
jak również w równowadze sodowo-potasowej organizmu. Równie ważnym źródłem energii
w pożywieniu są węglowodany i tłuszcze. Węglowodany to skrobia i cukry zmagazynowane
przez rośliny w nasionach i bulwach. Najobfitszymi źródłami węglowodanów są: cukier,
przetwory owocowe, słodycze, miód, mąka, chleb, ziemniaki. Bogatszym źródłem energii niż
węglowodany są tłuszcze: masło, mięso, smalec, oleje, margaryna. Dostarczają one energii
jak i również poprawiają wartości smakowe pokarmów. Ażeby wszystkie procesy wewnątrz-
ustrojowe przebiegały prawidłowo, w komórkach muszą się znajdować pewne substancje
spełniające rolę regulatorów. Tymi substancjami regulującymi, dostarczanymi w pożywieniu
są głównie witaminy. Są to różnorodne związki chemiczne, występujące zwykle w małych
ilościach w produktach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Witaminy niezbędne są do
wzrostu, rozwoju a nawet życia organizmu. Znajdują się najwięcej w płynnym mleku, maśle,
surowych owocach i warzywach oraz w chlebie razowym. Do najważniejszych witamin
zaliczamy witaminy A,B
1,
B
2,
C, D.
Wit. A – występuje w wątrobie, żółtku jaja, margarynie, śmietanie – jako prowitamina
karoten w roślinach (np. marchew)
Wit. B
1
- występuje w ziarnach zbóż, wątrobie, drożdżach
Wit. B
2
– występuje w mleku, jajach, wątrobie, zielonych częściach roślin
Wit. C - występuje w owocach i warzywach
Wit. D - występuje w wątrobie, jajach, mleku, maśle
Witaminy i sole mineralne występują we wszystkich naturalnych źródłach pożywienia i są
niezbędne dla zdrowia. Witaminy pomagają w zdrowym funkcjonowaniu wszystkich
narządów wewnętrznych łącznie z nerwami i mięśniami. Obok witamin do substancji
regulujących należą także niektóre związki żelaza, miedzi i inne. Brak np.: żelaza w
organiźmie wywołuje anemię, jest ono bowiem konieczne do wytwarzania hemoglobiny
zawartej w krwinkach czerwonych krwi. Niezbędnym składnikiem organizmu jest również
woda, której znajduje się najwięcej, dlatego musimy dbać o codzienne uzupełnianie jej
niedoborów. Woda znajduje się w znacznych ilościach we wszystkich artykułach
spożywczych. Spożywamy ją w różnych napojach, w formie zup lub czystej postaci.
Odżywianie się jest więc nie tylko warunkiem, ale i przejawem życia. Decyduje ono
nie tylko o jego utrzymaniu, ale także o zdrowiu człowieka.
Drugim bardzo ważnym warunkiem dobrego stanu zdrowia oprócz prawidłowego
odżywiania się jest aktywność fizyczna. Aktywność fizyczna sprzyja zdrowiu. Ćwiczenia
fizyczne odgrywają odgrywają podstawową rolę w utrzymaniu zdrowia fizycznego i
umysłowego. Regularna aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko występowania bólu w klatce
piersiowej oraz zawału, przeciwdziała powstawaniu otyłości, która dość często prowadzi do
nadciśnienia tętniczego a nierzadko także do cukrzycy. Ćwiczenia fizyczne powodują
„przepłukiwanie” tętnic odżywiających mięsień sercowy. Funkcjonowanie serca i płuc,
mięśni i stawów, a nawet mózgu można poprawić zwiększając dzienną porcję ćwiczeń
fizycznych.
Uprawianie ćwiczeń fizycznych przez dłuższy czas zwiększa wydolność wielu
organów np.:
1. Mięśnie – zwiększenie siły mięśni wiąże się z efektywniejszym wykorzystywaniem
tlenu, co pozwala im dłużej pracować,
2. Stawy – utrzymanie prawidłowej ruchomości stawów zmniejsza ryzyko
wystąpienia ich bolesności i zesztywnienia w starszym wieku,
3. Serce – wydolniejsze serce poprawia krążenie krwi w całym organiźmie,
4. Płuca – wzmożona praca płuc pozwala zwiększyć ilość pobieranego tlenu,
5. Skóra – wzmożony przepływ krwi przez naczynia skórne sprawia, że wygląda
zdrowo.
Racjonalne ćwiczenia fizyczne, ruch na świeżym powietrzu oraz uprawianie dyscyplin
sportowych przyczyniają się do podniesienia zdolności do pracy oraz stanowią istotny
czynnik hartujący organizm. Pod wpływem ćwiczeń fizycznych i ruchu na świeżym
powietrzu przyspiesza się przemiana materii, lepsze staje się przyswajanie pokarmów,
szybciej rozwijają się mięśnie, co w sumie daje lepszą kondycję fizyczną. Z kolei dobra
kondycja fizyczna sprzyja występowaniu pozytywnych cech charakteru, jak odwaga,
zdyscyplinowanie, wytrwałość, umiejętność współżycia i współdziałania w zespole.
Sprawność fizyczna nie oznacza tego samego co sportowy wyczyn, jest to umiejętność
pokonywania wysiłku fizycznego związanego codziennymi czynnościami, przy
jednoczesnym zachowaniu rezerwy energii uruchamianej w razie nagłej, nieoczekiwanej
potrzeby.
Zatem, jeśli trzymamy się zdrowej diety i mamy sprawne ciało, mamy ogólnie lepsze
samopoczucie. Nasz umysł jest aktywniejszy, a my sami lepiej śpimy, lepiej radzimy sobie ze
stresem i jesteśmy odporniejsi na choroby. Nie ulega żadnej wątpliwości, że stymulacja
ruchowa przyspiesza rozwój motoryczny oraz, że ruch przyczynia się do prawidłowego
rozwoju funkcji i struktur naszego organizmu. Nie tylko odpowiedni poziom aktywności
ruchowej, lecz także zapewnienie odpowiednich składników energetycznych warunkuje
utrzymywanie się wysokiej wydolności organizmu. Zdolność sprawnego zaopatrywania
tkanek w tlen oraz utrzymywanie się w nich wysokiego ciśnienia tlenu są ważne dla
efektywnego wykonywania pracy fizycznej i umysłowej jak również dla ogólnego stanu
zdrowia organizmu. Rodzaj i ilość pożywienia łącznie z płynami, wpływa nie tylko na stan
zdrowia ale także na sposób znoszenia i wykonywania aktywności fizycznej, są niezbędne i
wpływają na prawidłowy rozwój i zdrowie człowieka.