Występowanie i ważniejsze czynności życiowe protistów 

 
 

1.  Odżywianie: 

a)  samożywne = autotroficzne 

np. listownica, skrętnica, pierwotek 

b)  cudzożywne = heterotroficzne 

np. pantofelek, ameba, śluzorośla 

c)  miksotroficzne (samo- i cudzożywne) 

np. euglena 
 

2.  Autotrofy – fotoautotrofy – posiadają barwne PLASTYDY = 

CHROMATOFORY o różnorodnych kształtach i zabarwieniu.  
Barwniki protistów samożywnych: 



  zielone – chlorofile a, b, c lub d; 



  karotenowce = karotenoidy: 

- karoteny, np. pomarańczowy (karoten) i czerwony (likopen), 
- ksantofile, np. brązowa fukoksantyna (u brunatnic); 



 

fikobiliny (u krasnorostów): 
- fikoerytryna (czerwona), 
- fikocyjanina (niebieska, szara). 
 

3.  Substancje zapasowe: 



  skrobia, 



  paramylon, 



  chryzolaminaryna (cukry), 



  glikogen, 



 

tłuszcze. 
 

4.  Odżywanie cudzożywne: 

 
a)  wchłanianie: 

- dyfuzja prosta – odbywa się zgodnie z gradientem (różnicą) stężeń (tak 
transportowane są przez błony komórkowe np.: O

2

, CO

2

, N

2

, NH

3

, mocznik i 

inne); 
- dyfuzja wspomagana (ułatwiona) – odbywa się zgodnie z gradientem stężeń (np. 
jony potasu, chloru i związki organiczne, np. glukoza); 
- transport aktywny – odbywa się wbrew gradientowi stężeń przy udziale 
nośników białkowych (podobnie jak dyfuzja wspomagana) oraz wymaga 
dostarczania energii (np. jony np. sodu i związki organiczne, np. aminokwasy). 

u cudzożywnych 

 

 

b)  endocytozy, czyli pobieranie cząstek pokarmu z zewnątrz: 

- pinocytoza – pobierane są substancje wielkocząsteczkowe (np. białka, tłuszcze, 
jony); 
- fagocytoza – pobierane są pojedyncze komórki lub ich fragmenty (np. bakterie, 
drożdże, okrzemki). 
 

 

 

Porównywana cecha 

FAGOCYTOZA 

PINOCYTOZA 

wielkość pobieranych 
substancji 

większe (np. całe komórki) 

mniejsze (np. białka) 

wodniczki pokarmowe 

są większe, strawieniu nie 
ulega błona wodniczki, lecz 
jedynie jej zawartość 

są mniejsze, zostają w 
całości strawione 

trawienie 

strawieniu nie ulega błona 
wodniczki, ubytek błony 
komórkowej; zostają 
niestrawione resztki 
(wydalane przez wodniczkę 
z komórki w procesie 
egzocytozy) 

strawieniu ulega cała 
wodniczka, nie zostają 
resztki; nie ma ubytku 
błony komórkowej 

rodzaj substancji 
pobieranej 

stała 

płynna 

nośniki 
białkowe 

. 

receptor 
białkowy 

sposób pobierania 

za pomocą łączących się 
wypustek plazmatycznych (i 
oblanie cząstek 
pokarmowych cytoplazmą) 

tworzenie kanalików 
zakończonych banieczkami 
wypełnionych pobieraną 
substancją – pęcherzyki 
pinocytarne, odrywają się 
od błony komórkowej do 
cytoplazmy. 

 

5.  Oddychanie: 

a)  aeroby – większość (wolnożyjące = wolnopływające) 
b)  anaeroby – pasożyty i symbionty. 

 

6.  Osmoregulacja – mechanizmy  pozwalające utrzymać stałe ciśnienie osmotyczne w 

organizmie, np. usuwanie nadmiaru wody i soli mineralnych z organizmu. 
a)  protisty morskie, pasożyty i symbionty są IZOTONICZNE względem środowiska 

zewnętrznego, a więc nie przeprowadzają osmoregulacji; brak u nich wodniczek 
tętniących.  
np. otwornice 

b)  protisty słodkowodne są HIPERTONICZNE względem środowiska zewnętrznego, 

czyli mają większe stężenie substancji osmotycznie czynnych (rozpuszczonych) 
wewnątrz komórki niż na zewnątrz. Nadmiar wody usuwają za pomocą wodniczek 
tętniących.  
np. pantofelek, euglena 
 

7.  Wydalanie – to proces charakterystyczny dla organizmów cudzożywnych, polegający 

na usuwaniu z organizmu zbędnych i szkodliwych produktów metabolizmu, głównie 
związków azotowych powstających podczas rozkładu zbędnych aminokwasów 
(amoniak, mocznik, kwas moczowy). 
Wydalanie u protistów odbywa się: 
a)  u morskich, pasożytów i symbiontów: przez błonę komórkową; 
b)  u słodkowodnych: za pomocą wodniczek tętniących. 
 
WYDALANIE U PIERWOTNIAKÓW (praca wodniczki tętniącej): 

 

 

POKRYCIE CIAŁA PIERWOTNIAKÓW (przekrój poprzeczny wg zdjęć z 
mikroskopu elektronowego): 

 

 

8.  Wrażliwość na bodźce: 

a)  zmiana polaryzacji błony: 

 

b)  euglena posiada fotoreceptor na dłuższej wici oraz czerwoną plamkę oczną 

(stigmę) w cytoplazmie. 

 

9.  Poruszanie się (TAKSJE – poruszanie się organizmów jednokomórkowych): 

a)  ruch pseudopodialny (ameboidalny, pełzakowaty) – jak ameba, za pomocą 

nibynóżek; 

b)  ruch undulipodialny – za pomocą undulipodiów, czyli rzęsek lub wici, np. 

pantofelek (rzęski – krótsze), euglena (wici – dłuższe). 

 
BUDOWA WICI: 

 

 
 

 

[włókna – mikrotubule 
(rurki białkowe)] 

(centriola)