plik

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

I. Planowanie pracy z klasą maturalną

1. WYMAGANIA EGZAMINACYJNE

WYMAGANIA OGÓLNE

Podstawa programowa z zakresu fizyki opisuje wymagania ogólne, czyli ogólne cele nauczania,
które mają informować o umiejętnościach, które powinien zdobyć uczeń w czasie 6 lat nauki fizy-
ki w szkole. Umiejętności te uczeń powinien wykorzystywać do rozwiązywania zadań dotyczących
merytorycznej wiedzy opisanej w wymaganiach szczegółowych.
http://www.bip.men.gov.pl/men_bip/akty_prawne/rozporzadzenie_20081223_zal_4.pdf
Informator o egzaminie maturalnym z fizyki od roku szkolnego 2014/2015 rozwija wymagania ogól-
ne, wskazując na konkretne umiejętności, które będą oceniane na egzaminie.
http://www.cke.edu.pl/files/file/Matura-2015/Informatory-2015/Fizyka.pdf
W pracy z uczniami przygotowującymi się do matury musimy zadbać o kształtowanie każdej z tych
umiejętności. Przyjrzyjmy się zatem wymaganiom. Aby ułatwić wybór zadań kształtujących po-
szczególne umiejętności, można je podzielić na cztery grupy.

I. Znajomość i rozumienie
pojęć oraz praw fizycznych.

II. Umiejętność rozwiązy-
wania zadań problemo-
wych.

Znajomość i umiejętność definiowania pojęć,
zrozumienie własności wielkości
fizycznych oraz znajomości praw opisujących
procesy i zjawiska fizyczne.

Umiejętność rozwiązywania postawionego
problemu na podstawie informacji
przedstawionych w różnej formie oraz umie-
jętności ich przetwarzania i analizowania,
umiejętności tworzenia opisowego modelu
przedstawionego procesu w oparciu o wymaga-
ne, znane zjawiska fizyczne oraz konstruowania
formuł matematycznych łączących kilka zjawisk.

Znajomość i umiejętność wyko-
rzystania pojęć i praw fizyki do
wyjaśniania procesów i zjawisk
w przyrodzie.

Wykorzystanie i przetwarzanie
informacji zapisanych w postaci
tekstu, tabel, wykresów, sche-
matów i rysunków.
Budowa prostych modeli fi-
zycznych i matematycznych do
opisu zjawisk.

Umiejętność

Umiejętności wymienione w informatorze

o egzaminie maturalnym z fizyki

Wymagania ogólne zawarte

w podstawie programowej

Wskazywanie w otaczającej rze-
czywistości przykładów zjawisk
opisywanych za pomocą pozna-
nych praw i zależności fizycznych.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE

Jak już wspominaliśmy, umiejętności ujęte w wymaganiach ogólnych uczniowie powinni stoso-
wać do wiedzy nabytej w czasie 6 lat nauki fizyki w szkole. Podstawa programowa dzieli naukę na
dwa poziomy: podstawowy – realizowany w gimnazjum i w pierwszym roku nauki w szkole po-
nadgimnazjalnej, oraz rozszerzony – uzupełniający wcześniej zdobytą wiedzę. Trzeba pamiętać,
że nie wszystkie tematy poruszane w etapie III są powtarzane w etapie IV. Takim tematom należy
poświęcić szczególną uwagę.
Ćwiczenie 1. Porównaj podstawę programową dla III etapu edukacyjnego oraz dla IV etapu eduka-
cyjnego na poziomie podstawowym z podstawą programową dla IV etapu edukacyjnego na po-
ziomie rozszerzonym. Które tematy nie są powtarzane?

2. PRZYGOTOWANIE DO EGZAMINU

Wiedza, którą uczniowie muszą opanować, aby z powodzeniem podejść do egzaminu maturalne-
go, jest obszerna. Z tego względu bardzo ważne jest dobre zaplanowanie powtórek przy jednocze-
snym realizowaniu bieżącego programu. W realizacji tego zadania doskonałym narzędziem jest
publikacja Fizyka. Matura 2015. Vademecum, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2014.
Tradycyjnie powtarza się z uczniami materiał dział po dziale. Jest to bardzo dobra metoda, która
doskonale ugruntowuje wcześniej zdobytą wiedzę.

III. Umiejętność posługi-
wania się informacjami
zawartymi w tekście popu-
larnonaukowym.

Umiejętność przedstawiania własnymi słowa-
mi głównych tez podanego tekstu
popularnonaukowego z dziedziny fizyki lub
astronomii, ewentualne sformułowanie
w sposób merytorycznie poprawny informacji
podanej językiem potocznym.

Analiza tekstów popularnonau-
kowych i ocena ich treści. Posługi-
wanie się informacjami pocho-
dzącymi z analizy przeczytanych
tekstów.

Umiejętność

Umiejętności wymienione w informatorze

o egzaminie maturalnym z fizyki

Wymagania ogólne zawarte

w podstawie programowej

IV. Umiejętność plano-
wania i wykonywania
doświadczeń oraz analizy
ich wyników.

Umiejętność planowania i opisu wykonania
prostych doświadczeń wymienionych
w podstawie programowej oraz innych bez-
pośrednio związanych z wymaganiami
szczegółowymi podstawy programowej.

Planowanie i wykonywanie
prostych doświadczeń i analiza
ich wyników.

Umiejętność analizy wyników wraz z uwzględ-
nieniem niepewności pomiarowych.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

Przykład 1. Powtarzając optykę geometryczną, można dać uczniom do dyspozycji soczewkę sku-
piającą i soczewkę rozpraszającą, źródło światła (latarka), przedmiot (przesłona z wyciętą szczeli-
ną) i ekran (biała kartka). Prosimy uczniów, aby spróbowali uzyskać jak najostrzejszy obraz przed-
miotu na ekranie. Kiedy uczniowie ustawią odpowiednio soczewkę skupiającą, można poprosić,
aby przesunęli przedmiot (lub ekran), a następnie skorygowali to, przesuwając ekran (lub ana-
logicznie przedmiot).

Ćwiczenie 2. Dopasuj rozkład treści proponowany w vademecum z treściami podstawy programo-
wej. Zastanów się nad kolejnością powtarzanych tematów.
Powtórki nie mogą jednak polegać wyłącznie na powtórzeniu wiedzy teoretycznej i wykonywa-
niu zadań obliczeniowych. Aby dobrze przygotować naszych uczniów do egzaminu, musimy po-
łożyć nacisk na kształtowanie każdej z umiejętności opisanej w wymaganiach ogólnych. Dlatego
powtórki dobrze jest planować według następującego schematu: każdy dział dzielimy na cztery
części odpowiadające poszczególnym umiejętnościom:

I. ZNAJOMOŚĆ I ROZUMIENIE POJĘĆ ORAZ PRAW FIZYCZNYCH

Przed przystąpieniem do powtórzenia konkretnego działu, prosimy uczniów o powtórzenie wie-
dzy teoretycznej przedstawionej w vademecum. Na wstępie zajęć powtórzeniowych wykonujemy
z uczniami ćwiczenia i zadania sprawdzające ich wiedzę.
Bardzo ważne jest odniesienie wiedzy uczniów do otaczającej rzeczywistości. Niestety bardzo wielu
uczniów zdaje się nie wiedzieć, że fizyka nie jest wiedzą abstrakcyjną traktującą o bytach platoń-
skich. Jest to wiedza o świecie, który nas otacza, i niemal każde zjawisko, które uczniowie poznają
na fizyce, można zaobserwować na co dzień. Bardzo ważne jest wykonywanie prostych doświad-
czeń i wskazywanie uczniom przykładów omawianych zjawisk.

Przy tym doświadczeniu można wykorzystać vademecum, w którym przy wielu tematach umiesz-
czono przykłady odnoszące się do rzeczywistości.

Planujemy również ćwiczenia wymagające od uczniów odnajdywania takich przykładów. Odnie-
sienie teoretycznej wiedzy do „namacalnych” zjawisk pomoże uczniom wyobrazić sobie sytuacje
z zadań maturalnych, a co za tym idzie – pomoże właściwie je opisać.

Przykład 2. Na stronie 61 w vademecum umieszczone są fotografie przedstawiające przykłady
zastosowania prawa Pascala i prawa Archimedesa. Można zadać uczniom pytanie: w jaki spo-
sób prawa są tu wykorzystane?

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

Ćwiczenie 3. Przeczytaj w vademecum fragment dotyczący względności ruchu (s. 19). Jakie przykła-
dy można zaproponować uczniom? Zastanów się nad krótkim (kilkuminutowym) pokazem, jaki
będzie można wykonać w klasie, obrazującym ten problem.
Nie należy zapominać, że w trakcie egzaminu uczniowie mogą korzystać z „Karty wybranych wzo-
rów i stałych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki”. Podczas przygo-
towania do matury powinniśmy nauczyć uczniów korzystania również z tego narzędzia.

II. UMIEJĘTNOŚĆ ROZWIĄZYWANIA ZADAŃ PROBLEMOWYCH

Wykonujemy zadania obliczeniowe. Zwracamy szczególną uwagę na umiejętność właściwego wyko-
rzystania aparatu matematycznego. Wielu uczniów, nawet tych osiągających bardzo dobre wyniki
z matematyki, miewa problemy, kiedy wiedzę z zakresu matematyki trzeba wykorzystać na fizyce.
To, co nam – nauczycielom niejednokrotnie wydaje się oczywiste, a mianowicie fakt, że twierdze-
nia i reguły matematyczne na fizyce są cały czas aktualne, dla uczniów nie zawsze jest równie ja-
sne. Dlatego warto mówić o tym uczniom w czasie całego cyklu nauki, a szczególnie trzeba uświa-
domić im to przed maturą. Podstawa programowa dla IV etapu edukacyjnego zwraca szczególną
uwagę na niektóre umiejętności wykorzystania aparatu matematycznego, to jest:

Warto czasami poświęcić trochę czasu na rozwijanie tych umiejętności oraz na przykład umiejęt-
ności właściwego przekształcania wzorów. Daje nam to pewność, że wiedza uczniów zostanie w od-
powiedni sposób wykorzystana przy rozwiązywaniu zadań.

uczeń:

12.3. przeprowadza złożone obliczenia liczbowe, posługując się kalkulatorem
12.4. interpoluje, ocenia orientacyjnie wartość pośrednią (interpolowaną) między danymi w ta-
beli, także za pomocą wykresu
12.5. dopasowuje prostą y = ax + b do wykresu i ocenia trafność tego postępowania; oblicza war-

tości współczynników a i b (ocena ich niepewności nie jest wymagana)

Przykład 3. Doskonałym ćwiczeniem kształtującym umiejętność przekształcania wzorów jest
wykonywanie zadań dotyczących jednostek fizycznych, np.:
Korzystając z zależności opisującej siłę Lorentza, wyraź w jednostkach podstawowych układu SI
jednostkę indukcji magnetycznej.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

Ćwiczenie 4. Opracuj lub poszukaj zadania z dynamiki, które kształtowałoby umiejętność posługi-
wania się wiedzą z zakresu geometrii i trygonometrii. Zastanów się, w jaki sposób zwracać uwagę
uczniów na odpowiednie wykorzystywanie aparatu matematycznego.

Kształtujemy również umiejętności zbierania i klasyfikowania danych w zadaniach. Podstawa pro-
gramowa dla III etapu edukacyjnego w wymaganiach przekrojowych wymienia:

Nie wolno zapomnieć o właściwym, formalnym zapisywaniu rozwiązań zadań, zwłaszcza w kontek-
ście jednostek wielkości fizycznych. Warto wykorzystać przykłady rozwiązanych zadań z vademecum.

Ćwiczenie 5. Wybierz jeden z przykładów rozwiązań zadań z vademecum, który mógłby posłużyć
uczniom za wzór poprawnego formalnie zapisu rozwiązania na maturze. Na które szczegóły na-
leży zwrócić uwagę uczniów?

uczeń:
8.5. rozróżnia wielkości dane i szukane
8.6. odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli
8.7. rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na podstawie wy-
kresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą
8.9. rozpoznaje zależność rosnącą i malejącą na podstawie danych z tabeli lub na podstawie
wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną

Przykład 4.*(przykład wykracza poza PP, więc warto go wyróżnić) Podstawa programowa nie
obejmuje rzutu ukośnego, mimo to warto przeprowadzić z uczniami analizę ruchu punktu ma-
terialnego w rzucie ukośnym ze względu na wykorzystanie matematyki. Po zapisaniu równa-
nia toru należy zwrócić uwagę, że jest to wzór funkcji kwadratowej w postaci , która jak każda
funkcja kwadratowa ma miejsca zerowe (początkowy i końcowy punkt ruchu) oraz wierzchołek
(najwyższy punkt lotu). Dodatkowo wyprowadzenie równania ruchu rozwija ważną umiejęt-
ność rozkładania ruchu na składowe poziomą i pionową.

Przykład 5. Przykładem może być rozwiązanie zadania zamieszczone na stronie 130 vademecum.
Rozwiązanie to zawiera dane i szukane oraz odpowiednie rysunki.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

III. UMIEJĘTNOŚĆ POSŁUGIWANIA SIĘ INFORMACJAMI ZAWARTYMI
W TEKŚCIE POPULARNONAUKOWYM

Posługiwanie się informacjami z tekstu popularnonaukowego było ujęte w wymaganiach matu-
ralnych starej matury. Jednak zadania tego typu bardzo rzadko, żeby nie powiedzieć – wcale, po-
jawiały się na egzaminie. W informatorze o egzaminie maturalnym czytamy jednak, że zadania
egzaminacyjne: „będą sprawdzały, pomijaną dotychczas, umiejętność posługiwania się informa-
cjami pochodzącymi z analizy przedstawionych tekstów popularnonaukowych”.
Podczas powtarzania konkretnego działu należy przygotować 2–3 teksty zaczerpnięte z prasy po-
pularnonaukowej lub publikacji popularnonaukowych oraz zadania do wykonania na podstawie
tekstów.

Zadania takie nie muszą odnosić się wyłącznie do tekstu. Powinny raczej wymagać od ucznia wy-
korzystania wiedzy własnej.
Ćwiczenie 6. Odszukaj odpowiedni tekst popularnonaukowy, który można wykorzystać przy po-
wtarzaniu tematu właściwości elektrycznych ciał.
Jako teksty do pracy można wykorzystać również niektóre opisy zjawisk z vademecum. Należałoby
jednak przygotować te teksty na oddzielnych kartkach.

Przykład 6. Teksty popularnonaukowe najłatwiej znaleźć w prasie o takiej tematyce. Za przykład
może posłużyć tegoroczne sierpniowe wydanie „Świata Nauki”, w którym znalazły się aż trzy na-
dające się do wykorzystania artykuły: „Kosmiczne narodziny” Kena Croswella oraz „Co to jest”
i „Rzut oka na niewidzialne” Clary Moskowitz. Wszystkie artykuły znajdują się w bloku „Skaner”.

Przykład 7. Tekst popularnonaukowy nie musi dotyczyć skomplikowanych tematów lub zagad-
nień wykraczających poza zakres podstawy programowej. Może być opisem doświadczenia ba-
zującego na wiedzy, którą uczniowie posiadają. Przykładem tekstu odpowiedniego do wykorzy-
stania przy powtórzeniu termodynamiki jest fragment artykułu „Powracająca puszka” Hanny
Męczyńskiej, zamieszczonym w numerze „Wiedzy i Życia” z czerwca 2014 r. (doświadczenie 6.,
strona 77). Tekstu można użyć w całości, można też pozostawić uczniom wyjaśnienie zagadnień
przedstawionych w tekście w ramach zadań.

Przykład 8. Na stronie 224 vademecum zamieszczono tekst „Protogwiazda”. Jest to doskonały
przykład tekstu, który może posłużyć jako baza do zadań.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

IV. UMIEJĘTNOŚĆ PLANOWANIA I WYKONYWANIA DOŚWIADCZEŃ ORAZ ANALIZY ICH WYNIKÓW

Wspominaliśmy już o ważnej roli doświadczeń w nauczaniu fizyki. Podstawa programowa stawia
przed uczniami wymagania samodzielnego planowania i wykonywania doświadczeń oraz anali-
zy ich wyników.
Uczniowie powinni na podstawie swojej wiedzy umieć zaplanować doświadczenie obrazujące za-
dany problem. Aby kształtować taką umiejętność, musimy w pierwszej kolejności wykonać z ucznia-
mi odpowiednią liczbę doświadczeń. Warto w trakcie powtórzeń poświęcić czas na wykonanie co
najmniej jednego eksperymentu samodzielnie przez uczniów. Należy oczywiście brać po uwagę
ograniczenia czasowe, dlatego zadane problemy powinny być stosunkowo proste.

Ćwiczenie 7. Opracuj problem, który uczniowie mogliby zbadać doświadczalnie, wykorzystując mak-
symalnie 5 przedmiotów dostępnych w sali lekcyjnej.
Należy również położyć nacisk na opracowanie wyników. Uczniowie powinni bez problemów po-
sługiwać się pojęciem niepewności pomiaru. Muszą umieć przedstawić wyniki doświadczeń w for-
mie tabeli i wykresu. Są to umiejętności, które kształtuje się w czasie rozwiązywania zadań, ale sa-
modzielne opracowywanie wyników pomiarów doskonale je ugruntowuje.
Oprócz tego, że uczniowie powinni formalnie opracowywać pomiary, muszą jeszcze zdobyć umie-
jętność o wiele ważniejszą – umiejętność wyciągania właściwych wniosków. Nie zdobędzie jej nigdy
uczeń, który ma problemy ze wskazywaniem związków fizyki z rzeczywistością. Dlatego właśnie wy-
konywanie i analizowanie doświadczeń powinno być jednym z podstawowych narzędzi nauczania.
Ćwiczenie 8. Zastanów się, w jaki sposób można wykorzystać wykres ze strony 243 vademecum
w celu kształtowania umiejętności analizy wyników pomiarów.
Powtarzając materiał z jednego działu, uczniowie skupiają się na konkretnej partii wiedzy. Zada-
nia maturalne są najczęściej przekrojowe. Dlatego w miarę postępów podczas powtarzania kolej-
nych tematów warto wplatać coraz więcej zadań łączących aktualnie powtarzany materiał z tym,
co było powtarzane wcześniej. Zadania powinny być coraz bardziej interdyscyplinarne. Jeżeli jest
to możliwe, to ostatnie dni powtórek powinny być poświęcone na wykonywanie różnorakich za-
dań sprawdzających wszystkie umiejętności w ramach całej wymaganej wiedzy.
Ćwiczenie 9. Opracuj plan powtórek materiału dział po dziale, uwzględniając dostępny czas.

Przykład 9. Wspominaliśmy już o wykorzystaniu soczewek przy powtarzaniu optyki geometrycz-
nej. Zadaniem doświadczalnym dla uczniów może być wyznaczenie ogniskowej soczewki. Prosimy
uczniów o samodzielne zaplanowanie doświadczenia i sporządzenie tabeli pomiarowej. Analiza
wyników może stanowić zadanie domowe. Zauważmy, że tak sformułowany problem ma więcej
niż jedno rozwiązanie. Możemy zwrócić uwagę uczniów na różne możliwe metody pomiarowe.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

II. Egzamin maturalny

Matura wywołuje u uczniów ogromny stres. Często jest on potęgowany przez przypominanie zna-
czenia matury jako egzaminu dojrzałości. Wszyscy mamy świadomość pozytywnego, mobilizują-
cego znaczenia stresu, jednak nie wolno zapominać, że na wielu uczniów działa on paraliżująco.
Nauczyciel powinien utrzymywać świadomość wagi egzaminu maturalnego, ale jednocześnie dbać
o komfort psychiczny uczniów poprzez zapewnienie im maksimum poczucia bezpieczeństwa. Mo-
żemy to osiągnąć dzięki informowaniu uczniów o tym, co ich czeka. Jest to niemal tak samo waż-
ne, jak przygotowanie pod względem merytorycznym. Myślę, że nie jednemu z nas zdażyło się do-
świadczyć podczas egzaminu pustki w głowie wywołanej właśnie zdenerwowaniem. Zadbajmy
zatem o to, żeby naszych uczniów nie spotkało to podczas matury.
Ćwiczenie 10. Uwzględnij w planie pracy z uczniami informację o formalnych wymaganiach i prze-
biegu egzaminu maturalnego.

1. ZASADY EGZAMINU MATURALNEGO

Egzamin maturalny z fizyki od roku szkolnego 2014/2015 ma postać wyłącznie pisemną. Trwa 180
minut. Zgodnie z Informatorem o egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015. Część ogólna:

■

Na egzamin z każdego przedmiotu, zarówno w części ustnej, jak i w części pisemnej, należy zgło-
sić się z dowodem tożsamości.

■

Podczas egzaminów pisemnych każdy zdający siedzi przy osobnym stoliku. Na stoliku mogą znajdo-
wać się wyłącznie arkusze egzaminacyjne, materiały i przybory wskazane w komunikacie Dyrektora
CKE (w czasie egzaminu z fizyki są to „Karta wybranych wzorów i stałych fizykochemicznych na egza-
min maturalny z biologii, chemii i fizyki”, linijka i kalkulator) oraz – w przypadku chorych lub niepełno-
sprawnych zdających – leki i inne pomoce konieczne ze względu na chorobę lub niepełnosprawność.

■

Do sali egzaminacyjnej nie można wnosić żadnych urządzeń telekomunikacyjnych, np. telefonów
komórkowych, odtwarzaczy mp3, ani korzystać z nich w tej sali.

■

W czasie egzaminu zdający mogą opuszczać salę egzaminacyjną w szczególnie uzasadnionej
sytuacji, po uzyskaniu zezwolenia przewodniczącego zespołu nadzorującego i po zapewnieniu
braku możliwości kontaktowania się z innymi osobami, poza udzielającymi pomocy medycznej.

Ćwiczenie 11. Przygotuj pisemne zestawienie najważniejszych informacji o przebiegu egzaminu
maturalnego, które można przekazać uczniom.
Egzamin naturalny z fizyki jest egzaminem z przedmiotu dodatkowego. O ile nie jest to jedyny
przedmiot dodatkowy wybrany przez ucznia, wynik egzaminu z fizyki nie przesądza o zdaniu eg-
zaminu maturalnego. Wyniki są jednak zawsze odnotowywane na świadectwie maturalnym. Bę-
dzie to robione na dwa sposoby: jak dotychczas w procentach – jako odsetek łącznej możliwej do
zdobycia liczby punktów, oraz w skali centylowej – jako odsetek liczby maturzystów, którzy uzyska-
li z danego przedmiotu na danym poziomie wynik taki sam lub niższy.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

Zasady te powinny być wyjaśnione uczniom przez każdego nauczyciela przedmiotu maturalnego.

2. ZMIANY NA EGZAMINIE MATURALNYM Z FIZYKI

Zasadniczą zmianą dotyczącą egzaminu maturalnego z fizyki jest fakt, że jest on przeprowadzany
wyłącznie na poziomie rozszerzonym. Zmianie uległ również czas pracy – do 2014 roku uczniowie
rozwiązywali maturę na poziomie podstawowym przez 120 minut, natomiast na poziomie rozsze-
rzonym przez 150 minut.
Zmieniła się również struktura samego egzaminu. Do 2014 roku arkusz egzaminacyjny na pozio-
mie podstawowym składał się z 20–25 zadań, z czego pierwsze 10 stanowiły zadania zamknięte
jednokrotnego wyboru. Na poziomie rozszerzonym arkusz zawierał 5–6 zadań, z których każde
zawierało od 1 do 5 poleceń.
Zgodnie z informatorem nowe arkusze maturalne będą zawierały od 20 do 30 zadań, w tym zada-
nia zawierające kilka poleceń. Wśród zadań egzaminacyjnych znajdą się zadania zróżnicowane pod
względem formy i poziomu trudności. Punktacja zadań będzie zależna od formy i poziomu trudno-
ści zadania, jednak maksymalna liczba punktów możliwych do zdobycia nie będzie przekraczała 5.
Ćwiczenie 12. Przeanalizuj przykładowy arkusz maturalny A1. Porównaj go z arkuszami maturalny-
mi na obu poziomach z maja 2014 r.
Jak już było wspominane, nowością na egzaminie maturalnym jest obowiązkowe wprowadzenie
do arkusza maturalnego zadań dotyczących tekstów popularnonaukowych.
Istotna zmiana nastąpiła w zakresie pomocy dla ucznia – dotychczasowa „Karta wybranych wzo-
rów i stałych fizycznych” została zastąpiona „Kartą wybranych wzorów i stałych fizykochemicznych
na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki”. Zestaw ten zawiera informacje z trzech dziedzin
wiedzy. Z jednej strony to zmiana korzystna dla uczniów – oprócz wzorów fizycznych będą mieli
do dyspozycji także na przykład układ okresowy pierwiastków. Na nowej karcie znalazły się rów-
nież przydatne informacje z zakresu matematyki. Minusem jest to, że uczeń będzie musiał odna-
leźć potrzebny mu wzór lub stałą w znacznie obszerniejszym materiale.
Ćwiczenie 13. Porównaj dotychczasową „Kartę wybranych wzorów i stałych fizycznych” z „Kartą wy-
branych wzorów i stałych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki” obo-
wiązującą od roku szkolnego 2014/2015.

Przykład 10. Jeżeli absolwent uzyska w skali centylowej wynik 75% oznacza to, że 75% wszystkich
uczniów przystępujących do matury uzyskało takie same lub gorsze rezultaty, natomiast 25%
maturzystów uzyskało wynik wyższy.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

III. Ćwiczenia i zadania dla uczniów

Skupimy się teraz na przykładach konkretnych zadań i ćwiczeń dla uczniów. Zadania na egzami-
nie maturalnym będą miały różną formę. Różnorodne formy zadań prezentują przykłady zawarte
w informatorze o egzaminie maturalnym z fizyki oraz w przykładowym arkuszu opublikowanym
przez CKE. Różnorodność tę musimy uwzględnić, przygotowując zadania, które będziemy rozwią-
zywali z uczniami w trakcie pracy przed egzaminem.
Zgodnie z informatorem zadania „mogą odwoływać się do kilku wymagań szczegółowych w ra-
mach jednego wymagania ogólnego”. Wpisuje się to we wcześniej omawiany schemat pracy: w ra-
mach każdego z tematów zadania dzielimy ze względu na sprawdzane umiejętności.
Aby mieć pewność, że uczniowie gruntownie powtórzą niezbędne wiadomości, warto tworzone
zadania przypisywać do konkretnych punktów podstawy programowej. W ten sposób możemy zy-
skać pewność, że – po pierwsze – zadania mieszczą się w wyznaczonych przez podstawę ramach.
Po drugie, po stworzeniu kompletu zadań do konkretnego tematu możemy sprawdzić, czy na pew-
no ujęliśmy w nich wszystkie obowiązkowe zagadnienia.
Ćwiczenie 14. Przeanalizuj przykładowe zadania podane w informatorze pod kątem realizacji pod-
stawy programowej. Zaplanuj, w jaki sposób odniesiesz do podstawy programowej zadania wy-
brane przez siebie.
Planując pracę i wybierając zadania, zaczynamy oczywiście od zadań prostych. Nierzadko zdarza się,
że uczeń sprawnie rozwiązujący dość skomplikowane zadanie problemowe ma trudność przy od-
powiedzi na proste pytanie. Najczęściej uczniowie szukają „haczyków” w takich zadaniach. A prze-
cież nie wszystkie zadania na maturze są podchwytliwe. Przygotowujmy zatem uczniów również
do odpowiadania na proste pytania.

Przyjrzyjmy się konkretnym przykładom zadań i ćwiczeń, które można zaproponować uczniom.
Oczywiście zaproponowane w dalszym tekście przykłady nie wyczerpują wszystkich typów zadań,
które mogą wystąpić w egzaminie maturalnym.

1. ZNAJOMOŚĆ I ROZUMIENIE POJĘĆ ORAZ PRAW FIZYCZNYCH

Aby sprawdzić merytoryczną wiedzę uczniów, doskonałą formą są zadania zamknięte. Nie są to
tylko zadania testowe jednokrotnego wyboru.
Zadanie zamknięte może mieć również na przykład formę zadania na dobieranie, w którym uczeń
ma uzupełnić lukę w tekście odpowiedzią wybraną spośród podanych.

Przykład 11. Przykładem prostego zadania jest zadanie 6.1. z przykładowego arkusza A1.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

Zadanie to odpowiada punktom 1.1. oraz 1.12. podstawy programowej dla zakresu rozszerzonego.
Sprawdza ponadto umiejętność wykorzystywania funkcji trygonometrycznych przy rozwiązywa-
niu zadań z fizyki.
Inną formą zamkniętą jest zadanie typu prawda – fałsz, w którym uczniowie muszą ocenić praw-
dziwość podanych stwierdzeń.

Ćwiczenie 15. Stwórz zadanie typu prawda – fałsz sprawdzające znajomość i rozumienie pojęć oraz
praw fizycznych z działu „Magnetyzm, indukcja magnetyczna”.
Aby kształtować umiejętność dostrzegania praw i zjawisk fizycznych w otaczającej rzeczywistości,
warto użyć jednej z form zadań otwartych. Zadania otwarte z kolei to nie tylko zadania, w których
uczeń musi samodzielnie napisać dłuższą wypowiedź czy zapisać obliczenia prowadzące do roz-
wiązania zadania. Zadaniem otwartym jest każde zadanie, w którym uczeń musi samodzielnie
stworzyć odpowiedź. Może być to zadanie polegające na wypełnieniu tabeli.

Zadanie odpowiada punktom 2.8. oraz 2.11. podstawy programowej dla gimnazjum.

Przykład 12. Drewniany klocek zsuwa się w dół po równi pochyłej o kącie nachylenia α do poziomu
Wybierz elementy A lub B oraz 1 lub 2 tak, aby poniższe zdanie było prawdziwe. Otocz kółkiem
wybrane elementy.

Siła naci-
sku ciała na
powierzchnię
równi jest

1. wzdłuż kierunku ruchu klocka i jest skie-
rowana w stronę wierzchołka równi.

A. równa ciężarowi klocka.

2. wzdłuż kierunku ruchu klocka i jest skie-
rowana w stronę podstawy równi.

B. równa iloczynowi cięża-
ru klocka i cosinusa kąta .

Siła tarcia
działa wów-
czas

Przykład 13. Doskonałym przykładem zadania tego typu sprawdzającego znajomość i rozumie-
nie pojęć oraz praw fizycznych jest zadanie 1. w informatorze.

Przykład 14. Uzupełnij tabelę, wpisując po jednym przykładzie zjawiska, w którym można zaob-
serwować przekazywanie energii w formie ciepła.

Konwekcja

Przewodnictwo cieplne

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

Ćwiczenie 16. Stwórz zadanie otwarte sprawdzające umiejętność wskazywania w otaczającej rze-
czywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych
wymagające podania informacji w formie tabeli, rysunku lub wykresu.

2. UMIEJĘTNOŚĆ ROZWIĄZYWANIA ZADAŃ PROBLEMOWYCH

Odnalezienie zadań kształtujących umiejętność wykorzystania i przetwarzania informacji zapisa-
nych w postaci tekstu, tabel, wykresów, schematów i rysunków oraz budowy prostych modeli fi-
zycznych i matematycznych do opisu zjawisk nie jest trudne. Większość zadań dostępnych w zbio-
rach zadań sprawdza te umiejętności. Ważne jest, aby dane w zadaniach były podane w różnoraki
sposób, nie tylko wprost. Wybranie właściwych danych z tabeli czy wykresu bywa dla uczniów trud-
niejsze niż samo rozwiązanie problemu.

Umiejętność wykorzystania różnorodnie podanych danych kształtujemy również przez polecenie
przedstawiania wyników w różnoraki sposób. Warto wykorzystać również samą formę zadania.

Ćwiczenie 17. Opracuj zadanie zamknięte wymagające od uczniów wykorzystania danych poda-
nych w formie tabeli i uzupełnienia rysunku.
Kształtowaniu umiejętności tworzenia modeli matematycznych służą zadania wymagające zapisy-
wania i wyprowadzania zależności. Obok wspominanych już zadań wykorzystujących jednostki wiel-
kości fizycznych, również te zadania doskonalą umiejętności przekształcania wzorów. Warto, aby po-
lecenia do takich zadań zawierały takie słowa jak: udowodnij czy wykaż. Bardzo wielu uczniów boi się
zadań zawierających takie polecenia – są przekonani, że zadania te są szczególnie trudne. Wykonując
podobne zadania z uczniami, starajmy się przekonać ich, że jest wprost przeciwnie: zadanie, w którym
coś trzeba udowodnić, zawiera odpowiedź. Rozwiązuje się je jak każde inne zadanie otwarte krótkiej
bądź rozszerzonej odpowiedzi z tą tylko różnicą, że z góry wiadomo, jaki wynik powinniśmy uzyskać.

Ćwiczenie 18. Odszukaj lub stwórz zadanie dotyczące termodynamiki kształtujące umiejętność two-
rzenia modelu matematycznego i zawierające w poleceniu czasownik „udowodnij” lub „wykaż”.

Przykład 17. Udowodnij, że częstotliwość ruchu po okręgu cząstki o masie m obdarzonej ładun-
kiem q w polu magnetycznym o indukcji B opisuje zależność

Uzupełnij tabelę, wpisując po jednym przykładzie zjawiska, w którym można zaobserwować przekazywanie
energii w formie ciepła.
Konwekcja

Przewodnictwo cieplne

Zadanie odpowiada punktom 2.8. oraz 2.11. podstawy programowej dla gimnazjum.
Ćwiczenie 16. Stwórz zadanie otwarte sprawdzające umiejętność wskazywania w otaczającej
rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych
wymagające podania informacji w formie tabeli, rysunku lub wykresu.
2. Umiejętność rozwiązywania zadań problemowych
Odnalezienie zadań kształtujących umiejętność wykorzystania i przetwarzania informacji zapisanych w
postaci tekstu, tabel, wykresów, schematów i rysunków oraz budowy prostych modeli fizycznych i
matematycznych do opisu zjawisk nie jest trudne. Większość zadań dostępnych w zbiorach zadań sprawdza
te umiejętności. Ważne jest, aby dane w zadaniach były podane w różnoraki sposób, nie tylko wprost.
Wybranie właściwych danych z tabeli czy wykresu bywa dla uczniów trudniejsze niż samo rozwiązanie
problemu.
Przykład 15. Zadanie 3. w informatorze jest przykładem zadania, w którym dane są podane w tekście oraz
w postaci tabeli.
Umiejętność wykorzystania różnorodnie podanych danych kształtujemy również przez polecenie
przedstawiania wyników w różnoraki sposób. Warto wykorzystać również samą formę zadania.
Przykład 16. Zadanie 14. w informatorze wymaga od uczniów odczytania odpowiednich informacji z
wykresu i uzupełnienia tabeli z wykorzystaniem propozycji odpowiedzi z innych tabel. Jest to przykład
złożonego zadania zamkniętego – uczniowie wybierają odpowiedzi spośród kilku opcji.
Ćwiczenie 17. Opracuj zadanie zamknięte wymagające od uczniów wykorzystania danych podanych w
formie tabeli i uzupełnienia rysunku.
Kształtowaniu umiejętności tworzenia modeli matematycznych służą zadania wymagające zapisywania i
wyprowadzania zależności. Obok wspominanych już zadań wykorzystujących jednostki wielkości
fizycznych, również te zadania doskonalą umiejętności przekształcania wzorów. Warto, aby polecenia do
takich zadań zawierały takie słowa jak: udowodnij czy wykaż. Bardzo wielu uczniów boi się zadań
zawierających takie polecenia – są przekonani, że zadania te są szczególnie trudne. Wykonując podobne
zadania z uczniami, starajmy się przekonać ich, że jest wprost przeciwnie: zadanie, w którym coś trzeba
udowodnić, zawiera odpowiedź. Rozwiązuje się je jak każde inne zadanie otwarte krótkiej bądź
rozszerzonej odpowiedzi, z tą tylko różnicą, że z góry wiadomo, jaki wynik powinniśmy uzyskać.
Przykład 17. Udowodnij, że częstotliwość ruchu po okręgu cząstki o masie obdarzonej ładunkiem w
polu magnetycznym o indukcji opisuje zależność

Ćwiczenie 18. Odszukaj lub stwórz zadanie dotyczące termodynamiki kształtujące umiejętność tworzenia
modelu matematycznego i zawierające w poleceniu czasownik „udowodnij” lub „wykaż”.

Przykład 16. Zadanie 14. w informatorze wymaga od uczniów odczytania odpowiednich informa-
cji z wykresu i uzupełnienia tabeli z wykorzystaniem propozycji odpowiedzi z innych tabel. Jest to
przykład złożonego zadania zamkniętego – uczniowie wybierają odpowiedzi spośród kilku opcji.

Przykład 15. Zadanie 3. w informatorze jest przykładem zadania, w którym dane są podane w tek-
ście oraz w postaci tabeli.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

3. UMIEJĘTNOŚĆ POSŁUGIWANIA SIĘ INFORMACJAMI ZAWARTYMI

W TEKŚCIE POPULARNONAUKOWYM

Zadania oparte na tekście popularnonaukowym są nowością na maturze i były dotychczas pomija-
ne. Dlatego też dostępne do tej pory zbiory zadań nie pomogą nam w tym przypadku. Jednak, jak
już wspominaliśmy, prasa popularnonaukowa jest niewyczerpanym źródłem tekstów, które moż-
na wykorzystać. Można również z powodzeniem wykorzystywać fragmenty książek i innych publi-
kacji lub nawet fragmenty vademecum.
Forma pytań i zadań dotyczących tekstów zależy wyłącznie od naszej kreatywności. Oczywiście naj-
prostszą formą są zadania zamknięte jednokrotnego wyboru lub zadania otwarte krótkiej odpowiedzi.

Tekst może stanowić również bazę dla zadań odwołujących się bezpośrednio do wiedzy uczniów.

Przykład 18. Przykładem zadań otwartych krótkiej odpowiedzi opartych na tekście popularno-
naukowym są zadania 10. i 11. w informatorze.

Przykład 19. Wykorzystajmy jako bazę tekst z vademecum.

Zadanie 1. Uzupełnij zdania.
W narodzinach protogwiazdy ważną rolę odgrywa ………………………. Dzięki niej obłok
……………………………….. tworzy protogwiazdę. Ma ona kształt …………………… i w miarę upływu cza-
su ……………………… się, a jej gęstość ………………………….. . Zaczyna ona emitować promieniowanie
…………………………………. .
Zadanie 2. Stwórz graf opisujący kolejne etapy tworzenia się gwiazdy.

Powstanie

Czas

(mld lat)

biały karzeł

mgławica planetarna

czerwony olbrzym

stopniowe ocieplanie

obecnie

Cykl życia

Słońca

[nie zachowano skali rozmiarów]

materia
między-
gwiazdowa

obłok

gwiazda

zagęszcze-
nie materii

synteza ter-
mojądrowa

Przykład 20. W nawiązaniu do tekstu z poprzedniego przykładu można zadać pytanie o warun-
ki występowania syntezy jądrowej w gwiazdach.

MATURA 2015 – planowanie pracy z uczniami, opis zmian i konkretne ćwiczenia praktyczne

Ćwiczenie 19. Stwórz 2–3 zadania dotyczące jednego z tekstów zaproponowanych w przykładzie 5.

4. UMIEJĘTNOŚĆ PLANOWANIA I WYKONYWANIA DOŚWIADCZEŃ ORAZ ANALIZY

ICH WYNIKÓW

Zadania sprawdzające czwartą umiejętność można podzielić na dwie grupy: zadania wymagają-
ce zaplanowania doświadczenia oraz zadania na temat analizy wyników. Pierwszy typ doświad-
czeń sprawia zwykle uczniom znacznie większą trudność. Jest tak, ponieważ wymaga wykorzy-
stania wiedzy w praktyczny sposób. Po raz kolejny podkreślamy w tym miejscu rolę doświadczeń
w nauce fizyki. Im więcej eksperymentów (nie tylko tych obowiązkowych, wymienionych w pod-
stawie programowej) wykonamy wspólnie z uczniami, tym łatwiejsze będzie dla nich rozwiązy-
wanie tego typu zadań.
W czasie egzaminu maturalnego uczniowie rozwiązują zadania wyłącznie teoretycznie – „na pa-
pierze”. W czasie powtórzeń możemy sobie pozwolić na realne wykonanie zadanego doświadczenia.

Analiza wyników doświadczeń to poprawna prezentacja (również w formie wykresów), z uwzględ-
nieniem niepewności pomiarowych, a także sformułowanie i zapisanie wniosków, a niekiedy też
wyjaśnienie wyników doświadczenia.

W vademecum na stronie 240 znajduje się rozdział poświęcony prawidłowej prezentacji wyników
doświadczeń oraz niepewnościom pomiarowym. Warto wykorzystać to narzędzie w pracy z uczniami.
Ćwiczenie 20. Zastanów się nad przykładami doświadczeń, w których można wykorzystać poszcze-
gólne metody obliczania niepewności pomiarowych opisanych w rozdziale 11.3. vademecum.

Przykład 21. Zadaniem uczniów jest zbadanie parametrów (oporu, mocy) odbiornika albo war-
tości oporu wewnętrznego źródła przy użyciu zestawu podstawowych elementów elektrycz-
nych. Prosimy uczniów, aby narysowali schemat prawidłowo połączonego obwodu oraz zapisa-
li, w jaki sposób wykonują pomiary.

Przykład 22. Fragment artykułu popularnonaukowego „Powracająca puszka” wymieniony w przy-
kładnie 7. można wykorzystać bez fragmentu zawierającego wyjaśnienie. Wytłumaczenie takie-
go, a nie innego wyniku doświadczenia może być doskonałym ćwiczeniem dla uczniów.