1. Wprowadzenie do etyki. Pojęcie, podmiot, działy etyki. Struktura etyki jako dyscypliny opisowej
i normatywnej.
Etyka stawia pytania o właściwość decyzji, jakie podejmujemy w życiu, stawia też pytania o
właściwość postępowania moralnego człowieka, poszukuje ostatecznego wyjaśnienia dla czynów,
które nazywamy dobrymi. Pojęcie etyki nie jest wyraźnie określone. Etykę zwykle traktuje się jako
dyscyplinę filozoficzną, w tym, obok estetyki najważniejszy dział filozofii praktycznej. Etykę można
uprawiać oczywiście nie tylko w sposób filozoficzny. Terminy etyka i moralność nie mają wyraźnie
zróżnicowanych granic, stąd większość ludzi nie odróżnia ich i traktuje je synonimicznie, chociaż na
filozoficznej płaszczyźnie powinno się je jednak odróżniać. Etyka to teoria moralności, natomiast
moralność to są przekonania, które mają ludzie o tym, co dobre i co złe, poglądy kierujące
zachowaniem ludzi, w zakres moralności wchodzą także sposoby postępowania danej społeczności.
Synonimem moralności często jest etos.
1. Nauka o moralności:
a) etyka opisowo-wyjaśniająca: zajmuje się moralnością, jako przedmiotem badan naukowych, bada
się poglądy i zachowania nawet całych grup ludzi, pojedynczych osób, bada się jak ludzie oceniają
jakieś czyny, bada się czemu jedni ludzie ujmują dobro w tej sposób, a inni inaczej [działy etyki
opisowej: historia moralności (np kazirodztwo w niektórych społecznościach jest uznawane, a u nas
nie), psychologia moralności (bada genezę pojawiania się moralności, w rozwoju jednostkowym
człowieka, bada naturę przeżyć moralnych, wpływ metod wychowawczych na postawę moralnych,
patologie w życiu moralnym, o istnieniu psychopatów, człowiek osiąga dojrzałość moralną, kiedy
wyzbywa się egocentryzmu, kiedy człowiek ma zdolność do formułowania racjonalnych i spójnych
przekonań na to co wspólne, kiedy człowiek przejawia konsekwencje miedzy tym co mówi i co robi,
brak rozbieżności miedzy poglądami a zachowaniem, zdolność do podejmowania autonomicznych
decyzji]
b) socjologia moralności (bada społeczne uwarunkowania moralności i jednostek i grup, przyjmuje się
że człowiek jako jednostka nie jest istotą moralną, dopiero, gdy zaczyna żyć w społeczeństwie staje
się istotą moralną, grupowe i klasowe zróżnicowanie moralności)
2. Etyka normatywna (właściwa)- jak być powinno
a) etyka normatywna ogólna
b) etyka normatywna szczegółowa:
- jednostkowa
- społeczna
- specjalistyczna (molarna)
3. Metaetyka (filozofia moralności, metodologia etyki, logika etyki): dyscyplina drugiego stopnia, bo
to teoria etyki normatywnej, teoria teorii. Uzasadnianie w etyce, zajmuje się zarazem jak jest i jak być
powinno

2. Moralność jako zjawisko społeczne. Elementy moralności- normy, oceny, wzory osobowe,
sankcje.
Moralność można rozumieć jako fakt społeczny, ponieważ:
a) oceny i normy moralne są wytworem jakiejś społeczności, społeczeństwo formułuje je i narzuca
innym swoim członkom Czyn nie jest nigdy zły sam w sobie, zależy on od reakcji społeczeństwa.
Moralne jest to co społeczeństwo uznaje za moralne - ten pogląd to konwencjonalizm inaczej zwany
dekretalizmem społecznym. Durkheim twierdził, że w stanowieniu ocen inicjatywę mają jednostki
które żyją gromadnie. Przeciw temu poglądowi jest wiele zarzutów, m.in.: traktowanie społeczeństwa
jako bytu, uprzedmiotowienie, pozbawienie jednostki inicjatywy, niesie ze sobą relatywizm i

subiektywizm, normy mogą być bardzo zmienne.
b) dotyczy przedmiotu ocen i norm moralnych, czyli są faktem ze względu na to czego dotyczą. Nasze
postępowanie dotyczy innych osób z którymi znajdujemy się w grupie, z którymi mamy relacje,
jesteśmy moralni bo żyjemy wśród innych ludzi.
c) oceny i normy są faktem społecznym bo ich kształt jest zależny od warunków społecznych, mają
charakter ewolucyjny.
d) każda ocena i norma społeczna ma swoje uzasadnienie. Moralność to jest to co jest zgodne z
interesem społecznym - utylitaryzm społeczny.
norma społeczna, socjol. zasady określające funkcjonowanie jednostki w obrębie grupy lub
społeczeństwa. normy społecznej jednostka uczy się w procesie socjalizacji; normy społeczne mogą
mieć charakter formalny (są jasno skodyfikowane i spisane) lub nieformalny (obowiązują w sposób
zbliżony do obowiązywania obyczaju); przestrzegania norm formalnych strzegą wyspecjalizowane
instytucje, norm nieformalnych — nacisk społeczny i opinia publiczna; nieprzestrzeganie norm
społecznych łączy się ze stosowaniem sankcji (kar).

3. Spór o genezę moralności- biologiczne, socjologiczne, filozoficzne ujęcie.
Ujęcie biologiczne: Większość uczonych uznaje, że moralność rozwinęła się w toku ewolucji człowieka
jako dziedziczna adaptacja zwiększająca szansę na przeżycie i sukces reprodukcyjny. Zwolennikiem
takiego stanowiska jest m.in. zajmujący się filozofią biologii Michael Ruse. Inną odpowiedź na pytanie
o genezę moralności podał genetyk, filozof i były dominikanin Francisco Ayala. Uważa on, że zmysł
moralny (w odróżnieniu od zbiorów norm, zależnych jego zdaniem od kultury) jest preadaptacją, czyli
zjawiskiem, które pojawiło się jako produkt uboczny naszych adaptacyjnych zdolności poznawczych.
intuicyjne i oparte na emocjach moralnych (gniew, współczucie, wstyd, poczucie winy, wstręt)
fundamenty moralności są adaptacyjne, natomiast w pełni rozwinięte zdolności do oceny zachowań
jako moralnie dobrych lub złych są także funkcją preadaptacyjnych interakcji społecznych
Ujęcie socjologiczne: Nauka ta zajmować się miała badaniem funkcjonowania faktu moralnego w
przestrzeni społecznych interakcji. W ramach tego działu zajmowano się na przykład środowiskowym
zróżnicowaniem moralności. Ossowska wskazywała na to, że normy i oceny moralne są nie tylko
uwarunkowane kontekstem klasowym, ale i środowiskowym. Socjologia moralności interesuję się
zarówno typologią wartości jak i ich przyczynami, zwraca również uwagę na korelację pomiędzy
preferencją pewnych poglądów moralnych a uwarunkowaniami kulturowymi i zjawiskami
geograficzno-demograficznymi.
Ujęcie filozoficzne:

4. Moralność, a inne sfery świadomości społecznej- obyczaj, prawo, religia.
Obyczaj: forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społ., poparta uznawaną w
niej tradycją. obyczaje, stanowiące jeden z systemów normatywnych składających się na całość

kontroli społecznej

, regulują szeroki zakres spraw społ. pozostających poza sferą obowiązywania

prawa, moralności, religii; naruszenie obyczajów powoduje negatywną reakcję ze strony grupy; w
społecznościach o kulturze tradycyjnej obyczaje przekazywane przez naśladownictwo, tradycję ustną
i cieszące się powszechną aprobatą mają moc niepisanych praw; obyczaje raz utrwalone ulegają
zmianom bardzo powoli; często funkcjonują na zasadzie przeżytków społ.; ogół obyczajów danej
zbiorowości społ. składa się na jej obyczajowość.
Prawo: nie ma jednej, powszechnie przyjętej definicji prawa, ponieważ zgoda na znaczenie tego
terminu jest uzależniona od akceptowanego stanowiska filozoficznego. Ogół przepisów i norm
prawnych regulujących stosunki między ludźmi danej społeczności

Religia: zjawisko różnorodnie definiowane i opisywane z wielu perspektyw, najczęściej jako relacja
człowieka do sacrum.

5. Podstawowe pojęcia etyczne: dobro i zło, wartości moralne, kryteria moralnej oceny człowieka,
szczęście.
Dobro: Dobro jest przeciwieństwem zła; dobro moralne — podstawowe pojęcie etyki, oznaczające
wszystko to, co realizuje przyjęty ideał moralności lub stanowi najwyższy cel moralnego
postępowania (za dobro najwyższe, tzw. summum bonum, uważano np. przyjemność, szczęście,
cnotę itp.).
Zło: treść zła moralnego wyznaczają przede wszystkim normy negatywne (zakazy moralne), które
chronią dobra ważne dla ludzi bądź istoty wyższej. Zależnie od tradycji filozoficznej uznaje się, że zło
istnieje realnie, a powodują je ludzkie namiętności, takie jak wola dominowania lub żądza posiadania
(tradycja agnostycka i ateistyczna), bądź też zło jest brakiem dobra (tradycja chrześcijańska). W
sporze o genezę zła, twórcą stanowiska chrześcijańskiego był św. Augustyn, który uważał, że jest ono
tworem wolnej woli człowieka oddalającego się od jedynego dobra, jakim jest Bóg; kontynuował on
myśl platońską, zgodnie z którą w świecie idealnym nie istnieje zła idea; człowiek, będąc tworem
bożym (imago Dei), został wyposażony w zdolność wolnego działania i dlatego może zbliżać się do
Boga (wykonując jego wolę) lub oddalać się od niego (łamiąc nakazy); zło zatem nie istnieje
w stworzeniu, lecz jest brakiem dobra powodowanym niewłaściwym użyciem woli przez człowieka
Kryteria moralnej oceny człowieka: domeną sądów moralnych jest ocena działań człowieka z uwagi
na ich konsekwencje dla dobra – krzywdy drugiego człowieka. Zachowanie podlega ocenie moralnej,
jeżeli jest uznawane za niewłaściwe dlatego, że powoduje cudzą krzywdę (fizyczną, materialną lub
psychiczną), bądź też uważane jest za właściwe dlatego, że niesie dobro innym. Postępowanie nie
wchodzi w domenę moralną natomiast, jeżeli oceniane jest jako właściwe lub niewłaściwe z innych
powodów, np. z uwagi na stopień swej skuteczności czy kryteria estetyczne itp. Zarówno
psychologowie, jak i filozofowie, zgodni są co do tego, że wskaźnikiem moralnościowego charakteru
sądu jest skłonność opatrywania go sankcją (za zło karać, za dobro wynagradzać) oraz do
uniwersalizacji oceny, uznania, że czyn oceniony jako moralny- niemoralny jest zawsze i wszędzie
dobry lub zły (wówczas gdy czyn oceniany z innych niż moralne względów może być czasami dobry,
czasami zły, w zależności od okoliczności).
Szczęście: pojęcie niejednolicie definiowane, używane w znaczeniu: zdobycia najwyżej cenionych
społecznie dóbr i przymiotów, trwałego zadowolenia z życia połączonego z pogodą ducha i
optymizmem, poznawczej oceny własnego życia jako udanego, wartościowego i sensownego,
pomyślnego bilansu doświadczeń życiowych. Główne stanowiska filozoficzne w sprawie natury
i osiągalności ludzkiego szczęścia powstały już w starożytności. Wedle jednych myślicieli (np. Platona,
a później filozofów chrześcijańskich) miałoby być ono nieosiągalne w ziemskim życiu, inni zaś (np.
Arystoteles) uważali je za cel zupełnie realny. Rozbieżności te wynikały w dużym stopniu
z odmiennego pojmowania szczęścia i jego miar: jako idealnego albo tylko najlepszego z możliwych
układów życia, jako spełnienia obiektywnych warunków albo subiektywnego doznania. Także
w sprawie sposobów osiągania szczęścia panują rozbieżne opinie związane z różnym definiowaniem
natury szczęścia Jedni (za epikurejczykami) upatrują źródeł szczęścia w przyjemnościach, inni (za
stoikami) w cnotach charakteru, uniezależniających człowieka od zewnętrznych okoliczności;
minimalistyczne koncepcje widzą drogę do szczęścia w unikaniu przykrości i cierpień, i w godzeniu się
z kłopotami i przeszkodami. W starożytności panowało przekonanie, że szczęście jest największym
dobrem, a zatem cnotą moralną i najwyższym celem człowieka.

6. Problem klasyfikacji orientacji moralnych i teorii etycznych ze względu na pojmowanie dobra
najwyższego i zakresu powinności: eudajmonizm, perfekcjonizm, etyka społeczna, etyka
ekologiczna.
Eudajmonizm: filoz. pogląd etyczny, wg którego szczęście jest najwyższym dobrem i ostatecznym
celem człowieka. Zwolennicy eudajmonizmu różnią się rozumieniem szczęścia, którym zwano: skutek
rozumnego działania człowieka (Arystoteles), zadowolenie ze stanu harmonii (Demokryt z Abdery),
przyjemność (epikurejczycy), cnotę (stoicy) oraz oglądanie Boga (św. Augustyn i św. Tomasz
z Akwinu); eudajmonizm dzieli się często na transcendentny, widzący szczęście człowieka w
zjednoczeniu z bytem absolutnym poza życiem ziemskim (platonizm, chrześcijaństwo) oraz
immanentny, utożsamiający szczęście z dobrami doczesnymi; ten ostatni z kolei — na obiektywny,
upatrujący szczęście w osiąganiu obiektywnych dóbr (materialnych bądź duchowych) oraz —
subiektywny, upatrujący szczęście w przeżyciach jednostki (hedonizm) lub zbiorowości (utylitaryzm).

Perfekcjonizm: filoz. stanowisko w etyce normatywnej uznające za najwyższą wartość moralną
doskonałość osobistą (perfekcjonizm indywidualny) lub całej zbiorowości (perfekcjonizm
kolektywny), a dążenie do jej osiągnięcia za wyznacznik moralnego postępowania.
Etyka ekologiczna: nurt etyki, której gł. ideą jest związek człowieka z otoczeniem, utrzymujący
naturalną równowagę i harmonię; głosi szacunek dla każdej formy życia, współczucie i
powściągliwość co do własnych potrzeb.

7. Spór o charakter wartości i norm moralnych. Relatywizm i absolutyzm etyczny.
Relatywizm etyczny: W etyce pogląd głoszący, że wartości etyczne, dyrektywy postępowania, oceny
moralne są zmienne historycznie i społecznie; relatywizm etyczny wiąże się z twierdzeniem, że: to, co
dla jednych jest dobre, dla innych może być złe; oceny moralne są zmienne w zależności od
warunków, w których są wypowiadane, i od tego, przez kogo są wypowiadane; 2 oceny sprzeczne
mogą być jednocześnie prawdziwe bądź fałszywe (subiektywizm etyczny).
Absolutyzm etyczny: przyjmujący, dobro (absolutyzm etyczny),stanowi odrębne kategorie
rzeczywistości o charakterze absolutnym i niezmiennym, obowiązującym zawsze i wszędzie,
niezależnie od subiektywnych nastawień jednostek i interesów grup społecznych czy od procesów
historycznych; w teorii poznania — pogląd uznający prawdziwość za cechę (np. zdania, sądu)
niezmienną, niezależną od tego, kto i w jakich okolicznościach ją uznaje.

8. Obowiązkowość norm moralnych: pryncypializm, sytuacjonizm.
Skrajny pryncypializm: bezwarunkowe obowiązywanie norm moralnych, obawiają się moralnego
chaosu, sądzą, że jeśli zrezygnuje się z bezwarunkowego obowiązywania norm, to ludzie nie będą
mieli punktu oparcia w swoich wyborach, będzie chaos, dla niektórych z tego wynikałoby że wszystko
wolno
Skrajny sytuacjonizm: wszystkim normom należy przypisać tylko warunkowe obowiązywanie: nakazy
ogólne moralne nie uwzględniają złożoności życia, nie uwzględniają konkretnych sytuacji, gdy
musimy wybierać pomiędzy różnymi dobrami i wartościami, gdy kilka wartości jest dla nas ważnych, a
musimy wybrać jedną, więc w zależności od sytuacji musimy dokonać wyboru.
Obie skrajności są niemożliwe do osiągnięcia, należy zrezygnować ze skrajności:
Istnieją normy najmniej skonkretyzowane (ogólnych), które wyrażają tylko jakieś główne idee
moralne, pokazują człowiekowi nastawienie życiowe, np.; kochaj bliźniego swego, nakaz zalecający
życzliwość powszednią, czy nakaz ogólny mówiący: staraj się minimalizować zbędne cierpienie, licz
się z potrzebami innych ludzi. Te normy są ogólne, są uniwersalne, oderwane od konkretnych

sytuacji, one mają dawać ogólne nastawienie życiowe.
Normy o średnim stopniu konkretyzacji: wiele norm by się znalazło: nie kradnij, nie zabijaj, nie należy
kłamać, należy dotrzymywać zobowiązań, te normy można traktować już jako próbę konkretyzacji
jakiejś normy ogólnej, te normy należy traktować jako ważne, ale są wyjątki, bo w razie kolizji
musimy wybrać, które normy okazują się dla nas ważniejsze.
Normy o dużym stopniu konkretyzacji: najbardziej skonkretyzowane, nie ma wyjątków od tych reguł.
Jako normy bezwarunkowe Pawłowska podawała: bezwzględny zakaz torturowania (nawet
terrorystów, którzy mają jakieś info), bezwzględny zakaz poniżania, zakaz niewolnictwa,
dyskryminacji rasowej, terroryzm, nuklearne środki ataku.

9. Która teoria etyczna zasługuje na uznanie współczesnych ludzi?
Nie wiem.