Płeć mózgu
Wstęp
Kobiety i mężczyźni zdecydowanie różnią się od siebie, choć obie płcie przynależą do tego
samego gatunku – Homo sapiens.
Te różnice nie dotyczą tylko budowy ciała, ale przede wszystkim mózgu, najważniejszego
narządu dla ludzkich emocji i działań, co daje w efekcie każdej z płci odmienne
spostrzeżenia, preferencje, zachowania.
Przez ostatnie dziesięciolecia naukowcy szukali odpowiedzi na pytanie : co konkretnie
różni obie płcie ? I tak, lekarze, przyrodnicy, psychologowie i socjologowie pracując
niezależnie od siebie dokonali wielu odkryć, które zebrane razem tworzą obraz uderzającej
wręcz asymetrii płciowej.
Nadszedł więc czas, by zburzyć społeczny mit, że kobieta i mężczyzna mogą wymieniać
się rolami, bo są pod każdym względem tacy sami. I jeżeli tylko kobiety i mężczyźni
zaakceptują swoją odmienność, będą żyli szczęśliwiej, lepiej się będą rozumieć, bardziej
kochać i urządzać świat z lepszym skutkiem.
Genetyczna i hormonalna determinacja płci
Genetyczna determinacja płci zaczyna się dopiero w sześć, siedem tygodni po
zapłodnieniu. Wtedy to właśnie zaczyna się kształtować mózg według męskiego lub
żeńskiego wzorca.
Jak wiemy, wraz z genami przekazywanymi przez rodziców otrzymujemy zakodowany
projekt naszych indywidualnych cech. Ale geny odpowiedzialne są również za to kto z nas
jest mężczyzną a kto kobietą.
Kobiety różnią się od mężczyzn i to każdą nawet mikroskopijną komórką, a jest tak
dlatego, że każda z nich ma inny zestaw chromosomów zależny od płci.
Małgorzata Wypych
Strona 1
Płeć mózgu
Każdy z nas w momencie zapłodnienia otrzymuje od rodziców po 23 chromosomy, czyli
razem liczba ich wynosi 46. Spośród nich 44 ( czyli 22 chromosomy od matki i 22
chromosomy od ojca ) łączą się w pary i determinują określone cechy cielesne, takie jak kolor
oczu czy kształt nosa. Natomiast zupełnie inną rolę pełni ostatnia para chromosomów. Są to
tzw. chromosomy płciowe.
Matka wnosi do komórki jajowej chromosom X. Jeżeli ojciec wniesie w procesie
zapłodnienia także chromosom X, wtedy powinno narodzić się dziecko płci żeńskiej.
Natomiast, jeżeli plemnik wniesie chromosom Y, powinien narodzić się chłopiec.
Jednak nie same chromosomy decydują o płci dziecka. Znaczną rolę odgrywa tu również
obecność lub nieobecność drugiego determinującego płeć czynnika – hormonów.
Niezależnie od genetycznej natury zarodka, płód ukształtuje się jako męski tylko wówczas,
gdy obecne będą hormony męskie, a kształt żeński przyjmie jedynie w przypadku, gdy
hormony męskie będą nieobecne. Dowiodły tego badania nad osobami, które miały
dziedzicznie zaszczepione nieprawidłowości rozwojowe.
Otóż badania te wykazały, że to właśnie męskie hormony są decydującym czynnikiem
determinującym płeć. I tak, płód płci żeńskiej genetycznie XX, który poddany zostanie
działaniu hormonów męskich po urodzeniu będzie wyglądać jak noworodek płci żeńskiej.
Jednakże jeżeli wszystko dzieje się normalnie, to według projektu XY płód rozwija się w
chłopca, a według projektu XX płód rozwija się w dziewczynkę.
Mniej więcej w sześć tygodni po zapłodnieniu tożsamość płciowa zostaje ostatecznie
określona i wtedy już płód męski, genetycznie XY, wykształca specjalne komórki,
produkujące hormony męskie – androgeny, w tym najważniejszy z nich – testosteron. Owe
hormony stymulują rozwój narządów męskich i „polecają” ciału, by nie rozwijało narządów
żeńskich. Podobnie, w tym samym czasie, jeżeli jest genetycznie żeński XX, jego narządy
płciowe rozwijają się jako żeńskie, gonady nie wytwarzają znaczących ilości hormonu
męskiego i w rezultacie rozwija się niemowlę płci żeńskiej.
Małgorzata Wypych
Strona 2
Płeć mózgu
Tożsamość płciowa mózgu jednak zaczyna się kształtować dopiero po pewnym czasie.
Jeżeli płód jest genetycznie żeński, wówczas podstawowy schemat mózgu nie ulega żadnym
zasadniczym zmianom. Zatem, naturalny model mózgu, jak się wydaje jest żeński. W
normalnych warunkach mózg dziewczynek rozwija się według schematu żeńskiego.
Inaczej dzieje się z chłopcami. Tak jak wykształcenie się narządów męskich zależało od
obecności hormonu męskiego, tak też do zmiany naturalnej żeńskiej struktury mózgu na
schemat męski potrzebne jest również działanie tego hormonu.
W czasie, gdy kształtuje się mózg na kształt męski, płód płci męskiej poddany zostaje
działaniu czterokrotnie wyższej dawki hormonu męskiego niż w ciągu całego okresu
niemowlęcego i dziecięcego. Mogą jednak nastąpić zaburzenia w rozwoju mózgu. Płód męski
może mieć dostateczną ilość hormonów męskich do prawidłowego rozwoju narządów
płciowych, jednak narządy te mogą nie być w stanie wytworzyć dodatkowo takiej ilości
hormonów męskich, aby mógł prawidłowo rozwinąć się w mózg według męskiego schematu.
Mózg takiego dziecka ma żeński schemat, ale w męskim ciele. W taki sam sposób płód żeński
może zostać poddany działaniu hormonu męskiego, czego efektem będą narodziny dziecka z
kobiecym mózgiem w męskim ciele.
Naukowcy, m.in. dzięki badaniom na zwierzętach doszli do tego, że mózg uzyskuje swoją
płeć już w łonie matki. Dowodem na to mogą być wyniki badań przeprowadzonych na
szczurach, które mają, podobnie jak ludzie, geny, hormony i centralny system nerwowy.
Inaczej jest jednak u szczurów z rozwojem mózgu. Otóż mózg tego gryzonia nie rozwija się
tak jak ludzki w łonie matki, lecz osiąga swój ostateczny kształt dopiero po narodzeniu.
Dlatego też możemy łatwiej obserwować rozwój szczura i wpływać na jego przebieg.
I tak, jeżeli wykastrowano szczura – samca dopiero po narodzeniu, stawał się szczurem –
samicą, tzn. jego zachowania były typowe dla samic.
Małgorzata Wypych
Strona 3
Płeć mózgu
Taki bezpłciowy szczur był dużo mniej agresywny niż inne samce, a nawet czyścił i lizał inne
szczury jak matka. Im później kastrowano szczura, tym mniej kobiece były jego zachowania,
ponieważ im dłużej mózg poddawany był wpływowi hormonów męskich, tym bardziej jego
budowa będzie odpowiadała męskiemu wzorcowi. Ale kiedy minie krytyczny moment w
rozwoju mózgu, żadne dawki hormonu męskiego nie spowodują, że szczur odzyska swą
męską tożsamość. W dodatku, jeżeli takiemu szczurowi wstrzykiwano w wieku dojrzałym
hormony żeńskie, jego seksualne zachowania były takie jak u samicy, czyli np. w obecności
samców szczur ten wyginał grzbiet w sposób typowy dla samicy gryzoni. Jest to zatem
przykład szczura – samca z mózgiem samicy.
Podobnie jest też z nowonarodzoną samicą, podaną działaniu hormonów męskich. Samica
pod wpływem takiego zastrzyku będzie zachowywać się jak samiec, będzie bardziej
agresywna i będzie próbowała wspinać się na szczury – samice. Jeżeli natomiast wstrzyknie
się takiemu szczurowi hormon żeński, wówczas nic się nie stanie.
Na podstawie tych badań i obserwacji można dojść do wniosku, że rozwijającemu się
mózgowi męskiemu niezbędne są męskie hormony, aby mógł się on uformować według
wzorca męskiego. Natomiast, by mózg miał wzorzec żeński, męskie hormony nie powinny się
pojawiać w trakcie jego rozwoju. Rozwinięty już mózg żeński odporny jest na dawki
hormonów męskich i rozwinięty mózg męski odporny jest już na dawki hormonów żeńskich.
Znaczy to, że raz uformowany mózg ma strukturę męską lub żeńską nie zmienia się już pod
wpływem hormonów płci przeciwnej.
W dalszych badaniach, badaniach podwzgórza naukowcy stwierdzili różnice w strukturze
sieci komórek nerwowych w mózgu samców i samic. A mianowicie:
- różnice w długości niektórych połączeń komórek nerwowych
- odmienny schemat odgałęzień
- odmienne trasy, którymi substancje chemiczne ( hormony ) docierają do rozmaitych
miejsc przeznaczenia w mózgu.
Małgorzata Wypych
Strona 4
Płeć mózgu
Następnie, w toku kolejnych badań ujawniły się jeszcze dalsze różnice w mózgu między
płciami.
Jak wiadomo kora mózgu otacza jak łupina obie półkule i w niej znajdują się główne
ośrodki, które kierują stosunkowo skomplikowanymi zachowaniami. Okazało się, że łupina ta
jest u samców grubsza niż u samic, ale tylko po prawej stronie, bowiem po lewej stronie z
kolei grubsza jest u samic.
Inne badania, nad pewnymi gatunkami ptaków śpiewających wykazały, że to samce
śpiewają a samice nie. Można wykazać, iż zdolność do śpiewu zależy od występowania lub
braku hormonu męskiego. Samicę zięby i kanarka można skłonić do śpiewu wstrzykując im
hormon męski – testosteron. Także w tym przypadku pod mikroskopem widoczne są różnice
w układzie komórek mózgowych. Jednakże poddany działaniu hormonu męskiego mózg
samiczki zięby uzyskuje potrzebne neurony, a z nim dar śpiewu.
Mózgi samców i samic ssaków od gryzoni do naczelnych, w których wykryto hormonalnie
kontrolowane różnice poziomu rozmaitych neurohormonów, połączeń nerwowych, a także
masy komórek i ich jąder w mózgu, stanowią silny argument za tym, że podobny dymorfizm
płciowy struktury i funkcji istnieje także w mózgach ludzkich.
Wpływ hormonów męskich na rozwój mózgu i zachowanie ludzi
Zespól nadnerczowo – płciowy powoduje w okresie rozwoju płodowego wydzielanie
substancji spokrewnionej z hormonem męskim. Schorzenie to często powoduje wykształcenie
się niedorozwiniętych zewnętrznych męskich narządów płciowych z równoczesnym
uformowaniem normalnego wewnętrznego żeńskiego aparatu rozrodczego.
Małgorzata Wypych
Strona 5
Płeć mózgu
Zbędnych męskich części można pozbyć się chirurgicznie , ale procesów, które zaszły w
mózgu odwrócić się nie da. W rezultacie mózg takiego dziecka „otrzymuje instrukcje”
rozwoju według męskiego schematu. Mamy tu do czynienia z męskim mózgiem w kobiecym
ciele.
Świadectwa wykazują, że ukształtowanie mózgu zgodnie z płcią następuje stopniowo: im
większa ilość hormonu męskiego działa na mózg, w tym większym stopniu człowiek dorosły
będzie zachowywał się jak mężczyzna. Im mniejsza ilość hormonu męskiego, tym bardziej
kobiece zachowanie dorosłego.
Dalszych dowodów ogromnego wpływu hormonów na nasze zachowanie dostarczają
badania nad skutkami przyjmowania hormonów syntetycznych.
Stosowano je – zarówno męskie jak i żeńskie – rutynowo w latach 50-tych i 60-tych w
leczeniu nieprawidłowych ciąż. U niektórych chorych na cukrzycę kobiet dochodziło do
wielokrotnych poronień. Lekarze wiedzieli, że spowodowane jest to niskim poziomem
naturalnego hormonu żeńskiego, co jest skutkiem ubocznym cukrzycy. Podawali im więc w
czasie ciąży syntetyczny hormon żeński dietylostilbestrol. Leczenie skutecznie
przeciwdziałało poronieniom, ale powodowało inne komplikacje. Dodatkowe hormony
żeńskie zmieniały mózg, a co za tym idzie zachowanie dzieci płci męskiej urodzonych przez
te kobiety.
Natomiast kobietom w ciąży cierpiącym na toksemię podawano hormon męski. Leczenie
łagodziło cierpienia spowodowane tą chorobą, ale oddziaływało na urodzone przez te kobiety
dzieci – tym razem płci żeńskiej. W konsekwencji zachowanie tych dziewczynek podobne
było do zachowania dziewczynek z zespołem nadnerczowo – płciowym, gdzie dysfunkcja ich
własnych nerek spowodowała wytwarzanie zwiększonej ilości hormonu męskiego.
Wykazywały one niewielkie zainteresowanie typowo kobiecymi zajęciami.
Dr June Reinish, psycholog, dyrektor Instytutu Kinseya w Ohio opisuje, jak wpływają na
nas hormony.
Małgorzata Wypych
Strona 6
Płeć mózgu
Twierdzi ona, że „wszyscy zostaliśmy określeni przez nasz prenatalny rozwój chemiczny”. Dr
Reinish wyjaśnia, jak rodzaj hormonu, jego dawka i synchronizacja w czasie decyduje o
naturze dziewcząt urwisów oraz chłopców wykazujących niezwykłe zainteresowanie strojami,
lalkami i dziećmi.
Jak więc widać, męski albo żeński charakter mózgu nie zależy tylko od genów.
Przekonaliśmy się bowiem, że osobnik genetycznie męski może mieć umysł kobiecy i vice
versa. Płciowa charakterystyka mózgu zależy przede wszystkim od hormonów wytwarzanych
przez nasze rozwijające się ciało lub otaczających nas w łonie matki.
Naukowcy doszli do wniosku, że u człowieka i u niektórych zwierząt przełomowe stadium
w rozwoju mózgu współpracuje z przełomowymi falami wzrostu komórek nerwowych, na
które wpływ ma hormon męski. Jeden z nich tak podsumował ten proces: „Wpływ hormonu
w krytycznym stadium jest ważny dla zróżnicowania płciowego, ponieważ komórki mózgu
uzyskują strukturę bardzo odporną na zmiany po urodzeniu. To właśnie wpływ działania
hormonów na organizację połączeń nerwowych skłonił neurofizjologów do mówienia o
‘męskim’ lub ‘kobiecym’ mózgu w chwili narodzin”.
Homoseksualizm
Jedną z najistotniejszych różnic pomiędzy płciami jest znacznie większa liczba
homoseksualistów wśród mężczyzn niż wśród kobiet. Prawdopodobnie 4% mężczyzn to
homoseksualiści, podczas gdy tylko jedna kobieta na sto jest lesbijką.
Wschodnioeuropejski naukowiec, dr Gunter Durner, poświęcił całe swe życie pracą nad
teorią, że poddanie płodu działaniu określonych hormonów przed narodzeniem determinuje
późniejsze skłonności seksualne człowieka. Twierdzi on, że potencjalne przyszłe zachowanie
homoseksualne można wykryć za pomocą aminocentezy, czyli badania płynu owodniowego
wewnątrz macicy.
Małgorzata Wypych
Strona 7
Płeć kobiety
Durner twierdzi również, że homoseksualizmowi można zapobiegać dzięki zastrzykom
prenatalnym.
Dr Durner sugeruje, że zarówno u kobiet jak i u mężczyzn wszystko zależy od
występowania lub braku hormonów męskich, kształtujących krok po kroku strukturę mózgu
w męski lub żeński model tożsamości płciowej. Dzieje się to, jak twierdzi, w trzech stadiach:
rozwój ośrodków płci, ośrodków preferencji seksualnych i ośrodków ról płciowych w mózgu.
Najpierw, rozwijając ‘ośrodek płci’, hormony przystępują do pracy nad wytworzeniem
typowych męskich lub kobiecych cech fizycznych. Następne stadium, częściowo nakładające
się na poprzednie, to przekształcenie „ośrodka preferencji seksualnych”. Durner umieszcza go
w podwzgórzu, które – jak wiadomo – inaczej ukształtowane jest u mężczyzn i u kobiet i
kontroluje zachowania seksualne w dorosłym życiu.
W ostatnim stadium hormony kształtują „ośrodki ról płciowych” w mózgu
nienarodzonego dziecka, układając siatkę połączeń determinujących charakter jego
późniejszych zachowań. Dorner jest przekonany, że każdy z wyżej wymienionych ośrodków
może być oddzielnie uszkodzony na każdym etapie rozwoju.
Jego zdaniem, rozwój ośrodków preferencji seksualnych, czyli podwzgórza także może
ulec zakłóceniom. U płci męskiej – im mniejsza ilość hormonów męskich, tym większe
prawdopodobieństwo, że przyszłe dziecko będzie miało skłonności homoseksualne. U płci
żeńskiej – wyższy poziom androgenów kształtuje podwzgórze w taki sposób, że dziewczynka
będzie przejawiać zainteresowanie swoją własną płcią.
Teoria hormonalna pozwala wyjaśnić, dlaczego dewiacje seksualne znacznie częściej
występują u mężczyzn niż u kobiet.
Mężczyźni muszą zostać poddani procesowi hormonalnemu, który przekształci ich mózg z
naturalnego żeńskiego modelu, występującego u każdego z nas począwszy od pierwszych
tygodni życia w łonie matki, niezależnie od naszej ostatecznej płci.
Małgorzata Wypych
Strona 8
Płeć mózgu
Mózgi mężczyzn muszą zostać nasycone dodatkowymi dawkami hormonów męskich, a ich
struktura musi ulec zmianie – i w tym procesie przebudowy, szansa błędu jest znacznie
większa niż u kobiety, której mózg nie potrzebuje żadnego przekształcenia.
Poziom testosteronu u homoseksualnych mężczyzn jest z pewnością dostatecznie wysoki,
by spowodować, że większość z nich myśli i zachowuje się po męsku. Mają oni, na przykład,
takie same – mało romantyczne i dość swobodne poglądy na temat seksu jak mężczyźni
heteroseksualni. A mimo to ich własne ośrodki preferencji seksualnych mają charakter
kobiecy.
Tylko mniejszość homoseksualistów ma zniewieściały wygląd i przejawia stereotypowo
„kobiece” zachowania. U tych mężczyzn zniewieściałości uległ zarówno ośrodek zachowań
jak i ośrodek preferencji seksualnych. W swoich związkach z ludźmi okazują znacznie więcej
czułości i opiekuńczości, kojarzonych zwykle z kobiecością oraz mniejsze zainteresowanie
seksem dla samego seksu.
Homoseksualne kobiety ukształtowane są, jak się wydaje według normalnego wzorca
kobiecego – dążą przede wszystkim do satysfakcjonujących związków z ludźmi. Naturalny
dla nich hormon żeński nie tylko powstrzymuje wpływ testosteronu, ale również działa na
cały mechanizm mące się z czułością czy wrażliwością.
Ale niezależnie od tego, czy chodzi o osoby homoseksualne czy heteroseksualne, o
mężczyzn czy o kobiety – „u mężczyzn seks prowadzi czasem do intymności; u kobiet
intymność czasami prowadzi do seksu ”.
Wiemy już, że przyczyną dewiacji seksualnych jest zakłócone wydzielanie hormonów w
okresie płodowym, lecz pozostaje jeszcze pytanie – co owe zakłócenia powoduje ?
Pierwsze wskazówki pochodzą znowu od szczurów. Wiadomo, że wysoki poziom stresu u
matki obniża poziom hormonu męskiego w jej macicy. Eksperymenty wykazały, że jeśli
ciężarne samice szczura poddaje się poważnemu stresowi, ich potomstwo płci męskiej
odczuwa pociąg do innych samców, w gruncie rzeczy takie szczury są homoseksualistami,
najwidoczniej w rezultacie stresu, jakiemu były poddane ich matki.
Małgorzata Wypych
Strona 9
Płeć mózgu
Owe eksperymenty zaintrygowały Dorena. Nie mógł on oczywiście powtórzyć tych
eksperymentów na kobietach ciężarnych, ale mógł przeanalizować wyniki z laboratorium
historii. Przyjrzał się okresowi II wojny światowej, kiedy to – jak można przyjąć –
mieszkańcy jego kraju żyli w trudniejszych warunkach.
Dorner stwierdził, że spośród około ośmiuset homoseksualnych mężczyzn znacząco więcej
urodziło się w pełnym napięć okresie wojny i w trudnych pierwszych powojennych latach, niż
w latach przedwojennych i w późniejszym okresie powojennym.
Dwie trzecie spośród tych ośmiuset mężczyzn i ich matek opowiadało o przeżyciu przez
matkę silnego lub umiarkowanego stresu w okresie ciąży w efekcie takich czynników jaki:
utrata bliskiej osoby, bombardowanie, gwałt, poważny niepokój. Z drugiej zaś strony matka
żadnego z heteroseksualnych mężczyzn stanowiących próbę kontrolną nie padła w okresie
ciąży ofiarą silnego stresu, a tylko 10% podlegało stresowi umiarkowanemu.
Wpływ na niski poziom hormonów męskich w okresie płodowym może też mieć
niewłaściwe przyjmowanie leków. Uważa się, że barbiturany, jedna z tych grup leków, które
są najpowszechniej przepisywane i nadużywane, podawane były od lat 50-tych do 80-tych aż
w 25% ciąż.
Skutkiem u ludzi mogą być niedostosowanie psychospołeczne i demaskulinizacja
tożsamości płciowej oraz zachowań związanych z rolą płciową u mężczyzn.
Z tego wniosek, że kobiety w ciąży powinny unikać barbituranów.
Pocieszającym jest fakt, że obecnie nie przepisuje się ich tak chętnie, jak kiedyś.
Jest nadzieja, że świadomość biologicznych źródeł anatomii seksualnych doprowadzi do
uznania, że skłonności homoseksualne to także syndrom naturalny.
Być może zmieni się nasze pojmowanie tego, co jest normą, bo w końcu zasadniczy problem,
przed którym stoją homoseksualiści, został stworzony przez heteroseksualistów. Wyrasta on z
naszej nietolerancji wobec niezgodności ich tożsamości płciowej i zachowań seksualnych z
tym, co my dekretujemy jako normalne.
Małgorzata Wypych
Strona 10
Płeć mózgu
Różnice strukturalne i funkcjonalne między „męskim” a „kobiecym” mózgiem
Wpływ hormonów na mózg jest dwustopniowy. Podczas rozwoju mózgu w łonie matki
hormony kontrolują powstawanie sieci neuronów. Później, w okresie dojrzewania, hormony
ponownie odwiedzają mózg, aby uruchomić sieć, którą wcześniej stworzyły. W łonie matki
produkowany jest jak gdyby negatyw, który zostaje wywołany dopiero w momencie powrotu
chemicznych nośników informacji w okresie dojrzewania.
Funkcje mózgu zlokalizowane są w okrytej czaszką półtorakilogramowej bryle tkanek o
wyglądzie orzecha włoskiego. Mózgi kobiet są nieco mniejsze niż mózgi mężczyzn, ale
wydaje się, że nie ma to żadnego znaczenia.
Zanim przyjrzymy się odmienności między mózgiem męskim a kobiecym, powinniśmy
zapoznać się z ogólną strukturą mózgu człowieka, aby potem przyjrzeć się różnicom między
ściśle określonymi jego obszarami u obu płci.
Obecnie wiadomo, że lewa strona mózgu odpowiada przede wszystkim za sprawności
werbalne i szczegółowe, uporządkowane przetwarzanie informacji, a więc mówienie, pisanie i
czytanie są w znacznym stopniu pod kontrolą lewej półkuli mózgowej. Uszkodzenia lewej
półkuli powodują wszelkiego rodzaju problemy językowe. Lewa strona kontroluje także
logiczne, uporządkowane procesy myślowe.
Prawa półkula, natomiast, to centrum informacji wizualnych i przestrzennych.
Osoba z uszkodzoną prawą półkulą często traci poczucie kierunku, czasem nawet gubi się
własnym domu. Strona prawa także odpowiada za odbiór „ogólnego obrazu” to znaczy
podstawowych kształtów i wzorów, kontroluje ona abstrakcyjne procesy myślowe i niektóre
z naszych reakcji emocjonalnych.
Jednak powyższy pogląd na funkcje lokalizowane w lewej i prawej półkuli okazał się
zbytnio uogólniony. Już w pierwszym okresie badań zauważono, że u kobiet przewaga lewej
półkuli jest mniejsza.
Małgorzata Wypych
Strona 11
Płeć mózgu
Do frapujących wyników doszedł H.Landsell. Stwierdził on, że kobiety i mężczyźni z
uszkodzeniami w analogicznych rejonach mózgu nie zachowali się podczas badań testowych
w taki sam sposób. Mężczyźni z reguły wykazywali znaczne niedostatki zdolności
przestrzennych albo werbalnych w zależności od tego, czy mieli uszkodzoną lewą, czy prawą
półkulę. U kobiet natomiast konsekwencje podobnych uszkodzeń były znacznie mniejsze.
Wykrycie tych różnic nasunęło myśl, że klasyczny pogląd na lokalizację funkcji musi ulec
istotnej zmianie, gdyż nie uwzględnia się różnic związanych z płcią.
Rezultaty uzyskane przez Landsella zostały potwierdzone w późniejszych badaniach
McGlone’a. Wykrył on, że u mężczyzn uszkodzenie lewej półkuli prowadziło do znacznie
głębszej afazji niż u kobiet.
Kolejne dane eksperymentalne i kliniczne, potwierdzające zależne od płci różnice w
lokalizacji funkcji poznawczych, wpłynęły na zmianę poglądu na temat różnic w
rozmieszczeniu ośrodków poznawczych w mózgach mężczyzn i kobiety.
Obecnie uważa się, że mózg kobiety charakteryzuje się znacznie mniejszą asymetrią, czyli
mniejszą przewagą półkuli lewej nad prawą. Ponadto u kobiet znacznie jest większe spoidło
wielkie ( corpus callosum ), łączące obie półkule, co sugeruje, że zdolności werbalne i
przestrzenne rozmieszczone są w obu półkulach, lub też, że komunikacja między półkulami
jest znacznie łatwiejsza.
Dochodzi się do ciekawego wniosku, że mózg kobiecy jest mniej wyspecjalizowany,
znacznie bardziej harmonijny, dzięki czemu częściej działa jako naturalna całość.
Prawdopodobnie dzięki ściślejszemu zespoleniu obydwu półkul kobiecego mózgu, łatwiej w
nim zachodzi integracja emocji i poznania. Daje to kobietom przewagę nad mężczyznami w
dziedzinie stosunków międzyludzkich, intuicyjnej oceny ludzi, trafności rozpoznawania
przekazów niewerbalnych ( gestów, postawy i ruchów ciała ), intencji zachowania,
rozpoznawania kłamstwa itp. Jednakże przewaga ta ma też swoją cenę, którą są trudności w
oddzielaniu emocji od rozumowania.
Małgorzata Wypych
Strona 12
Płeć mózgu
Trudności te są organicznie uwarunkowane, wynikają bowiem ze ściślejszego związku
półkuli lewej i prawej.
Organizacja mózgu męskiego natomiast, wykazuje asymetrię i specjalizację określonych
funkcji w każdej z półkul w porównaniu do rozproszonej struktury kobiecego mózgu.
Wykazały to pomiary bioelektrycznej aktywności półkul podczas rozwiązywania różnych
zadań.
Zdolności werbalne
Z badań wynika, że podstawowe ośrodki związane z funkcjami werbalnymi ( mowa,
gramatyka) są reprezentowane u mężczyzn w półkuli lewej w rozproszony sposób.
Analogiczne ośrodki mózgu u kobiet są znacznie bardziej skoncentrowane.
Jeśli zgodzimy się z tym poglądem, że większa koncentracja warunkuje wyższy poziom
określonej kompetencji poznawczej, to łatwiej nam zrozumieć, dlaczego kobiety mają tutaj
przewagę nad mężczyznami. Zapewne dlatego właśnie dziewczynki szybciej uczą się mówić i
wykazują zdecydowanie mniej zaburzeń mowy. Łatwość ta sprawia, że wolny czas
wypełniają mówieniem, a nawet zwykłą paplaniną. Wzmacnia to także lokalizacja ośrodków
odpowiedzialnych za słownictwo, które u kobiet są rozproszone w obu półkulach mózgu,
podczas gdy u mężczyzn umiejscowione w lewej półkuli.
Różnice w sposobie rozmieszczenia ośrodków odpowiedzialnych za rozmaite aspekty
kompetencji językowych u mężczyzn i u kobiet dobrze objaśniają styl „kobiecego” i
„męskiego” mówienia niezależnie od tego, jakiej płci jest ciało mówcy.
Styl męski jest jak strzelanie w środek „tarczy” znaczeń: korzysta z niewielu słów, używając
ścisłych pojęć. Styl kobiecy jest bardziej rozproszony, charakteryzuje go snucie opowieści,
używanie wielu słów, dbanie o konkrety i emocjonalność.
Małgorzata Wypych
Strona 13
Płeć mózgu
Emocje
Mózg determinuje nasze uczucia, naszą zdolność do reagowania na nie i do ich wyrażania.
Sandra Witleson badała, jak ludzie reagują na informacje emocjonalne przekazywane do
prawej półkuli, a jak na te przekazywane do lewej. Oparła to badanie na znanym fakcie, że
wyobrażenia wizualne ograniczone do prawostronnego pola widzenia przekazywane są do
lewej półkuli, natomiast obrazy pojawiające się jedynie w lewostronnym polu widzenia – do
prawej.
Wyobrażenia wzrokowe, którymi się posłużyła były naładowane emocjonalnie.
Stwierdziła, że kobiety rozpoznawały treść emocjonalną niezależnie od tego, do której półkuli
mózgowej obraz był przekazywany. Mężczyźni rozpoznawali treści emocjonalne tylko
wówczas, gdy obraz przekazywany był do półkuli prawej. Stąd wniosek, że u kobiet funkcje
emocjonalne są obecne w obu półkulach mózgowych, natomiast u mężczyzn skoncentrowane
są w półkuli prawej.
Dopiero w świetle ostatnich odkryć dotychczasowych różnic między mózgami obu płci
staje się jasne, jak ważne są różnice w rozmieszczeniu w mózgu obszarów kontrolujących
emocje.
Różnice te dotyczą ciała modzelowatego, wiązki włókien łączących lewą i prawą półkulę
mózgu.
Te właśnie włókna nerwowe zapewniają wymianę informacji między obiema półkulami.
Naukowcy po przeprowadzonych badaniach stwierdzili, ze pewien istotny obszar ciała
modzelowatego jest u kobiet grubszy i bardziej bulwiasty niż u mężczyzn. Ponadto kobiety
mają większą liczbę połączeń tworzących ciało modzelowate, łącznik między obiema
półkulami. Oznacza to, że między prawą i lewą półkulą kobiecego mózgu następuje wymiana
większej ilości informacji.
Małgorzata Wypych
Strona 14
Płeć mózgu
Niektórzy naukowcy sugerują, iż różnice w reakcjach emocjonalnych kobiet i mężczyzn
można wytłumaczyć różnicami w strukturze i organizacji ich mózgów.
Mężczyzna trzyma emocje w prawej półkuli, podczas gdy zdolność wyrażania ich w
mowie znajduje się po drugiej stronie. Ponieważ obie półkule połączone są mniejszą liczbą
włókien niż u kobiety, przepływ informacji między nimi jest bardziej ograniczony. A więc
mężczyźnie trudniej wyrazić uczucia, bo informacje przepływają u niego do lewej półkuli z
większym oporem.
Kobiecie może być trudniej oddzielić emocje od rozumowania ze względu na sposób, w
jaki zorganizowany jest jej mózg. Funkcje emocjonalne umieszczone są u kobiety w obu
półkulach, a w dodatku większy jest przepływ informacji między półkulami. Strona
emocjonalna mózgu kobiety jest lepiej połączona ze stroną werbalną. Zatem kobieta łatwiej
może wyrazić swoje uczucia słowami, ponieważ to, co czuje jest efektywniej przekazywane
do werbalnej strony mózgu.
Cechy osobowości
Każda jednostka ma sobie tylko właściwe cechy intelektualne, emocjonalne,
temperamentalne, wolicjonalne. Osobowość to stały element postępowania, właściwy danemu
człowiekowi, charakterystyczny dla niego i odróżniający go od innych ludzi.
Takie cechy jak: agresywność i skłonność do kompromisów, uspołecznienie i
indywidualizm, dominacja i uległość, posłuszeństwo i obstawanie przy własnym zdaniu
stanowią znaczną część tego, co określamy mianem osobowości. W każdym z tych aspektów
osobowości zauważono wyraźne różnice pomiędzy dziewczynkami i chłopcami, kobietami i
mężczyznami.
Już u trzytygodniowych niemowląt zauważono różnice w reakcji na płacz innego dziecka;
dziewczynki były znacznie bardziej skłonne do odpowiedzi płaczem na płacz.
Małgorzata Wypych
Strona 15
Płeć mózgu
Badania Brindley’a z 1972 r. wykazały, że ogólna liczba czynów agresywnych jest
większa u chłopców, przy czym są one najczęściej nakierowane na innych chłopców,
znacznie rzadziej na dziewczynki. Co ciekawe, chłopcy są nieco mniej niż dziewczynki
agresywni w stosunku do nauczycieli.
Biermann w 1980 r., po przeanalizowaniu 150 historii chorób dzieci i młodocianych,
którzy ulegli wypadkom, stwierdził że połowa dzieci uległa wypadkowi na ulicy aktywnie
uczestnicząc w ruchu drogowym, w tym aż 78% chłopców i tylko 38 dziewcząt samemu
spowodowało wypadki drogowe.
Ponadto we wszystkich ośrodkach poradnictwa wychowawczego na 2-óch chłopców
przypada tylko jedna dziewczynka.
Skąd się biorą różnice ?
Do niedawna twierdzono, że przyczyn tych różnic należy się dopatrywać tylko w
odmiennym sposobie wychowania chłopców i dziewcząt, podyktowanym określonym
wzorcem kulturowym, dotyczącym roli mężczyzny i kobiety w społeczeństwie. I tak np.
A.Ziemska (1975) uważa, że oddziaływanie rodziców i innych osób z otoczenia dziecka
zaczyna się różnić w stosunku do dziewczynek i chłopców bardzo wcześnie – już ok.18 –go
miesiąca życia. Pisze ona: „Rodzice akcentują wybiórczo zachowanie odpowiadające płci
dziecka. Ojciec w czasie zabawy ze swym synem bywa bardziej szorstki, męski, niż podczas
zabaw z córką i wybiera inne zabawy – bardziej chłopięce, jak siłowanie się, boksowanie.
Zabawy matki bywają bardziej łagodny (...) Różny jest też w odniesieniu do chłopców i
dziewczynek nacisk na zachowania konformistyczne – brak agresji, zachowania spokojne,
dobre maniery, czystość wymagane są bardziej od dziewczynek”.
R.S. Sears (1975) pisze, że większość rodziców w procesie wychowywania chłopców
zachęca ich wyraźnie do odpowiedzi na każdy atak ze strony kolegów, czego nie oczekuje od
córek.
Małgorzata Wypych
Strona 16
Płeć mózgu
Obecnie kształtuje się jednak nowy pogląd na rolę kobiety w społeczeństwie, z czym
wiąże się zmiana stylu wychowywania. Już w latach siedemdziesiątych N. Chiswick po
przeprowadzeniu badań nad grupą dzieci w wieku 9-ciu lat stwierdził, że po raz pierwszy,
odkąd prowadzi badania psychologiczne, dziewczęta uzyskały takie same wyniki co chłopcy
w eksperymencie dotyczącym jawnego zachowania agresywnego. Uwarunkowania kulturowe
nie wydają się być wystarczającą przyczyną odmienności zachowania dziewcząt i chłopców,
„chłopcy są karani znacznie częściej niż dziewczynki. Rodzice mówią zarówno swoim
synom, jak i córkom aby unikali kradzieży, pijaństwa, narkomanii, bójek (...). mimo to jednak
zajęciom tym oddają się w przytaczającej większości mężczyźni”.
Można z tego łatwo wywnioskować, że prócz wychowania istnieją jeszcze inne ważne
czynniki powodujące różnice w zachowaniu statystycznego mężczyzny i statystycznej
kobiety. Być może istotną rolę odgrywa tu nasza przeszłość ewolucyjna, kiedy to mężczyźnie
– myśliwemu agresja była konieczna do zapewnienia niezbędnych do życia środków, a także
do utrzymania, bądź też zdobycia wysokiej pozycji w hierarchii plemiennej. Wystarczy
przypatrzeć się naszym ewolucyjnym przodkom – w całym królestwie zwierząt zwycięzca
dociera na same szczyty dzięki swej agresywnej determinacji. W „królestwie ludzi” są skłonni
częściej niż kobiety poświęcić swoje życie prywatne, czas wolny, przyjemności, poczucie
bezpieczeństwa, aby zdobyć wyższą pozycją społeczną.
Obecnie coraz liczniejsze rzesze naukowców skłaniają się do wniosku, że różnice w
zachowaniach mężczyzn i kobiet mają w przeważającej części charakter biologiczny są
niejako zapisane w naszych mózgach. Do przyjęcia takiej hipotezy skłaniają liczne
doświadczenia na zwierzętach oraz analiza „anormalnych” nietypowych dla płci zachowań u
ludzi.
Małgorzata Wypych
Strona 17
Płeć Mózgu
Badania rozpoczęto od prób wywołania zachowań aspołecznych u myszy. Dorosłe samce
tych gryzoni trzymano przez pewien czas w samotności, by potem wpuścić do klatki obcą
mysz, która była prawie natychmiast atakowana. Gdy samca poddano kastracji, stawał się
łagodniejszy. Kiedy potem takiemu zwierzęciu wstrzykiwano hormon męski
dihydrotestosteron, powracało ono do swych agresywnych zachowań. Do wywołania takiego
efektu nie wystarczą jednak tylko hormony – muszą one mieć możliwość oddziaływania na
mózg ustrukturowany jak u samca. ( Należy tu dodać, że u gryzoni odmienne schematy
mózgu samic i samców utrwalają się dopiero jakiś czas po narodzinach ). I tak jeżeli np.
wykastruje się samca zanim hormony zaczną pracę nad kształtowaniem jego mózgu według
wzorca męskiego, wstrzykiwanie dodatkowych dawek dihydrotestosteronu nie wywoła
sztucznie agresji. Gdy samicom myszy poda się hormon męski w okresie, gdy ich mózg
dopiero się rozwija, zachowują się one równie agresywnie jak samce.
Badania nie ograniczały się jednak tylko do gryzoni. W. C. Young wraz z grupą swych
współpracowników (1964) podawał ciężarnym rezusom w drugiej ćwiartce ciąży testosteron,
a potem wstrzykiwał go narodzonym młodym samicom, co powodowało, że odznaczały się
one zachowaniem typowym dla samców. U małp rezusów mózg przybiera strukturę męską
lub żeńską w okresie życia płodowego, tak więc zmiana zachowania takich samic przebiegała
dwuetapowo: najpierw, jeszcze w łonie matki, testosteron nadał mózgowi charakter męski, a
po wstrzyknięciu kolejnej dawki, już po narodzinach małpy, wyzwalał zachowanie
agresywne.
Badania, a raczej obserwacje, objęły też ludzi. W 1967 r.Ehrhard na podstawie tzw. testów
preferencji ról płciowych stwierdził u 9-ciu z 10-ciu dziewcząt w wieku 4-14 lat, których
matki przyjmowały w okresie ciąży kurację hormonami zbliżonymi do androgenów, cechy
chłopięce w wyborze zabawek i charakteru zabaw.
Małgorzata Wypych
Strona 18
Płeć mózgu
Wydaje się więc, że nawet tak subtelna różnica między dziewczynkami i chłopcami, jak
wybór zabawek, jak zdeterminowana w dużym stopniu przez wpływ hormonów na ich mózgi
w okresie życia płodowego.
Warto w tym miejscu przytoczyć za autorami książki „Płeć mózgu” opis przypadku
dziewczynki, której matka przyjmowała w okresie ciąży syntetyczne progestyny, działające w
sposób zbliżony do działania hormonów męskich. „Kiedy Erika się urodziła, pod względem
anatomicznym była nieco męska, ale w nieznacznym stopniu. Co bardziej odróżniało ją od
sióstr, to gwałtowny charakter jej zabaw. Lubi zabawy zawierające elementy bijatyki czy
pogoni, a także działania związane ze wspinaniem się – i łamaniem zakazów. Ubiera się w
chłopięce ubrania i woli towarzystwo chłopców. Tylko raz wyjęła swoją lalkę z szafki z
zabawkami, a po to, żeby ją włożyć do wanny i ‘zobaczyć, czy będzie pływać’”.
Ten sam mechanizm działa też w drugą stronę - podawanie hormonu żeńskiego w
krytycznym okresie rozwoju mózgu kształtującego się wg schematu męskiego powoduje, że
urodzeni chłopcy charakteryzują się np. brakiem zainteresowania sportami zw. z
bezpośrednim kontaktem fizycznym, niechęcią do bójek, tendencją do wycofywania się w
sytuacjach, gdy w grę wchodzą pięści.
June Reinisch z USA stwierdziła, że dziewczynki poddane w okresie płodowym działaniu
hormonu męskiego są o ok.50% agresywniejsze od swych sióstr, a chłopcy którzy w łonie
matki otrzymali taką zwiększoną dawkę hormonu męskiego – są 2 razy agresywniejsi niż ich
bracia. Pani Reinisch też, że agresywność była skorelowana z takimi cechami jak:
niezależność i pewność siebie. Standardowe kwestionariusze osobowości wykazały, że i
dziewczynki i chłopcy, których matki przyjmowały w okresie ciąży dodatkowe dawki
hormonów męskich są bardziej samowystarczalni, bardziej liczą na własne siły, a także
odznaczają się większym indywidualizmem. I odwrotnie: dzieci matek przyjmujących w
ciąży dodatkowe dawki hormonów żeńskich wolą bawić się w grupie, częściej oczekują na
pomoc innych.
Małgorzata Wypych
Strona 19
Płeć mózgu
Wydaje się, że hormon żeński, estrogen, działa neutralizująco na hormon męski,
testosteron, czego dowiodły liczne badania kliniczne, podczas których podawano estrogen
mężczyznom, których zachowanie było skrajnie agresywne, i tym samym powstrzymywano
ich w znacznym stopniu od stosowania przemocy. Estrogenu używano też do uzyskania
kontroli nad zachowaniami mężczyzn popełniających przestępstwa seksualne. Warto tu
wspomnieć badania przeprowadzone w USA, które dowiodły, że większość mężczyzn ,
którzy popełnili przestępstwa z użyciem przemocy, miała w okresie dojrzewania
podwyższony poziom hormonu męskiego. Wiadomym jest, że kobiety, których zachowanie
wydaje się irracjonalne, i które reagują na większość rzeczy zbyt emocjonalnie, mają często
po prostu podwyższony poziom hormonów żeńskich.
Przytoczone tu wyniki badań zdają się wskazywać na to, iż takie cechy jak: skłonność do
agresji, współzawodnictwa, pewność i wiara w siebie, oraz przeciwieństwa tych cech
związane są z oddziaływaniem hormonów na nasz mózg „ukształtowany w specyficzny,
wpływający na nasze zachowanie sposób na długo przedtem, zanim wkroczą do gry wartości
przyjęte przez społeczeństwo”. Nadal jednak w środowisku naukowym toczy się spór
dotyczący odpowiedzi na pytanie: „Co bardziej determinuje różnice w zachowaniu mężczyzn i
kobiet – wychowanie, czynniki środowiskowe, czy poziom hormonów we krwi i organizacja
odpowiednich struktur mózgowych, powstała w wyniku oddziaływań hormonalnych w okresie
płodowym ?”
Różnice w preferencji prawej lub lewej u mężczyzn i kobiet
Calnan i Richardson po przeprowadzeniu w 1976 r. analizy preferencji ręki prawej lub
lewej w grupie 16.000 jedenastoletnich dzieci angielskich stwierdzili, że:
-leworęczność występowała częściej u chłopców ( 11,7% ), niż u dziewcząt ( 8,5% )
Małgorzata Wypych
Strona 20
Płeć mózgu
-odpowiednio praworęcznych było więcej dziewcząt ( 87,0% ), niż chłopców ( 81,7% )
-oburęczność częściej występowała u chłopców ( 6,6% ), niż u dziewcząt ( 4,5% ).
Marion Anett stwierdziła z kolei, że nawet wśród osób praworęcznych występuje silniejsza
praworęczność u kobiet, niż u mężczyzn ( tzn. praworęczne kobiety częściej używają ręki
prawej niż praworęczni mężczyźni ).
Na podstawie szeregu badań ustalono, że leworęczność jest częstsza o 2-3% u chłopców,
niż u dziewcząt.
Calnan i Richardson, których wyniki badań przytoczyłam, uważają, że przyczyną takiego
stanu rzeczy jest ściślejsze podporządkowanie się „normom” przez organizmy dziewcząt niż
chłopców.
Doreen Kimura łączy częstsze występowanie lewo- i oburęczności u mężczyzn z
późniejszą specjalizacją ich półkul mózgowych.
Wyobraźnia przestrzenna i zdolności matematyczne
Zdolności, które nazywamy zdolnościami wzrokowo-przestrzennymi, to, ogólnie rzecz
biorąc, umiejętności wizualizowania w wyobraźni przedmiotów, ich kształtu, położenia,
rozmieszczenia i proporcji. Są one wykorzystywane w życiu np. przy pracy z przedmiotami
trójwymiarowymi lub rysunkami. Wśród różnic w uzdolnieniach mężczyzn i kobiet zdolności
przestrzenne zajmują szczególne miejsce – doniesienia o najwyższej wartości tzw.
współczynnika płci dotyczą właśni testów, za pomocą których mierzono zdolność do
przeprowadzania w wyobraźni rotacji przestrzennej obiektów ( o wiele więcej mężczyzn
osiągnęło w górnym zakresie rozkładu wyników ).
Mężczyźni na ogół lepiej niż kobiety rozwiązują zadania przestrzenne. Przewyższają oni
kobiety także w testach myślenia matematycznego i w wytyczaniu szlaku zgodnego z
wytyczoną trasą. Wykazano jednak, że kobiety lepiej niż mężczyźni dokonują obliczeń
matematycznych i szybciej rozpoznają punkty orientacyjne na drodze.
Małgorzata Wypych
Strona 21
Płeć mózgu
Już w wieku szkolnym chłopcy zazwyczaj prześcigają dziewczynki w dziedzinach
matematyki, w których obecne są takie pojęcia abstrakcyjne jak „przestrzeń”, czy „teoria” i
„zależności”. Najlepsi chłopcy zaćmiewają wtedy najlepsze nawet dziewczęta. Chociaż
dziewczynki uczą się zazwyczaj szybciej niż ich koledzy ( zresztą większość rzeczy uczą się
w młodszym wieku ), chłopcy bardzo szybko zaczynają prześcigać je w kwestii rozumowania
matematycznego. I tak owa wcześniejsza przewaga kobiet w matematyce zanika w miarę, jak
natura matematyki zamienia się z rachunków arytmetycznych w teorię.
Dwóch amerykańskich psychologów, dr Julian Stanley i dr Camilla Benbow, w czasie
pracy z wybitnie uzdolnionymi dziećmi stwierdzili, że wśród wybitnie uzdolnionych
matematycznie, na każdą dziewczynkę przypada średnio trzynastu chłopców. Badacze ci
wysunęli hipotezę, że różnic tych nie da się wyłącznie wytłumaczyć uwarunkowaniami
środowiskowymi i wychowawczymi. Na poparcie swego twierdzenia musieli najpierw obalić
inną hipotezę, wg której chłopcy są lepsi w rozumowaniu matematycznym, a dziewczynki w
prostych rachunkach, gdyż szkoły stosują inne programy nauczania dla każdej płci. Benbow i
Stanley stwierdzili, że różnice w uzdolnieniach zaznaczają się, zanim chłopców i dziewczęta
kieruje się do klas sprofilowanych. Badacze ci odrzucili też inną hipotezę, wg której
wyjaśnieniem tych różnic jest fakt, że nauczycielami matematyki są zazwyczaj mężczyźni i w
związku z tym język nauczania tego przedmiotu i atmosfera na zajęciach stają się
zmaskulinizowane, a dziewczynki stwierdzają na tej podstawie, że matematyka nie jest
domeną kobiet i że one same i tak niczego na tym polu nie osiągną. Takie stwierdzenie nie
jest jednak prawdziwe w stosunku do tej grupy dziewcząt, które odniosły pewne osiągnięcia
w dziedzinie matematyki, gdyż pomimo, że mężczyźni mają tu znaczną przewagę, dokonały
one świadomego i przemyślanego wyboru właśnie tej gałęzi nauki.
Małgorzata Wypych
Strona 22
Płeć mózgu
Czynniki społeczno-wychowawcze wydają się więc nie być zasadniczą przyczyną różnic w
uzdolnieniach matematycznych u płci męskiej i żeńskiej, nie należy jednak wykluczać
możliwości, że mogą one wzmacniać naturalne słabości i przewagi.
D.McGuinessa zauważył, że większość chłopców ma wobec matematyki taką postawę,
która prawie nie występuje u dziewcząt; są oni bowiem w stanie postrzegać i myśleć za
pomocą pojęć i modeli, odnajdując abstrakcyjne związki pomiędzy różnymi działami
poznawczej wiedzy i wiążąc je ze sobą. Dziewczynki mają tendencję do traktowania każdego
działu matematyki osobno- traktują go jako pewną zamkniętą całość, opanowują go i wtedy
dopiero mogą przejść do następnego. Różnice w uzdolnieniach zmniejszają się gwałtownie w
przypadku ściśle wydzielonych działów matematyki, a także przy rozwiązywaniu
konkretnych zadań arytmetycznych. Liczne, prowadzone badania na całym świecie dowiodły,
że mężczyznom jest się łatwiej skoncentrować na abstrakcyjnej idei albo na twierdzeniu
teoretycznym, oddzielić je od innego i abstrahować z niego informacje.
Przyjrzyjmy się teraz trochę dokładniej różnicy między płciami dotyczącej zdolności
wzrokowo-przestrzennych. W jednym z testów mierzono np. umiejętność złożenia przez
kobiety i mężczyzn. Na szczycie tej skali zdolności technicznych znajduje się 2 razy więcej
mężczyzn niż kobiet.
Większe zdolności przestrzenne mogą zapewne pomóc w wytłumaczeniu przewagi
mężczyzn w posługiwaniu się mapą. W jednym z eksperymentów dawano chłopcom i
dziewczętom plan miasta i proszono o powiedzenie – bez obracania mapy – w którą stronę
będą skręcać na wskazanych skrzyżowaniach podczas przejazdu przez miasto w wyobraźni.
Okazało się, że więcej kobiet niż mężczyzn, obraca go tak, aby jego położenie było zgodne z
kierunkiem podróży. W czasie innego badania polecono studentom przyswojenie sobie
pewnej trasy na mapie. Mężczyźni do nauczenia się drogi potrzebowali mniejszej liczby prób
i robili mniej błędów niż kobiety, za to kobiety pamiętały więcej punktów orientacyjnych.
Małgorzata Wypych
Strona 23
Płeć mózgu
Marion Eals i Irwin Silverman prowadzili badania związane z ową pamięcią punktów
orientacyjnych, sprawdzając zdolność do odtwarzania przez ludzi obiektów i ich lokalizacji w
zamkniętej przestrzeni, takiej jak pokój, blat stołu. Okazało się, że kobiety zapamiętują lepiej,
czy dany obiekt został przemieszczony, czy nie.
Doreen Kimura badała z kolei dokładność zapamiętywania obiektów w przestrzeni,
pokazując uczestnikom eksperymentu szereg przedmiotów i prosząc ich potem, by umieścili
je z powrotem na właściwym miejscach. Kobiety robiły to znacznie dokładniej niż
mężczyźni. Doreen Kimura, podsumowując wyniki swoich badań i badań innych naukowców
stwierdziła, że kobiety w życiu codziennym mają prawdopodobnie tendencję do stosowania
strategii „punktów orientacyjnych”.
Co jest jednak źródłem wszystkich tych różnic?
Wydaje się, że przyczyn przewagi mężczyzn w testach dotyczących zdolności
przestrzennych i matematycznych należy się dopatrywać w skoncentrowaniu w prawej
półkuli ich mózgów ośrodków regulujących myślenie matematycznych i kierujących
wyobraźnią przestrzenną. U kobiet ośrodki te są rozproszone i znajdują się w obu półkulach.
Jaki wpływ na omawiane różnice mają hormony płciowe ?
W świetle badań Geschwinda i Behana testosteron jawi się jako prawdziwie
„matematyczny” hormon. Uczeni ci stwierdzili, że poziom hormonów męskich u ciężarnej
kobiety ma związek ze zdolnościami urodzonego potem dziecka.
Małgorzata Wypych
Strona 24
Płeć mózgu
Wytwarzanie nieprawidłowo dużej ilości hormonów męskich może być spowodowane wadą
genetyczną, zw. Wrodzonym przerostem nadnerczy ( CAH – congenital adrenal hyperplasia ).
Przed 1970 r. zdarzały się też przypadki podwyższonego poziomu hormonów męskich u
kobiet zw. Z przyjmowaniem przez nie w okresie ciąży syntetycznych steroidów.
Skutki oddziaływania tych hormonów na mózg w oresie prenatalnym są nieodwracalne.
Borenbaum i Melissa Hines z Univwersity of California w Los Angeles obserwowały
dziewczęta z wrodzonym przerostem nadnerczy i stwierdziły, że mają one większe zdolności
przestrzenne niż ich nie obciążone tą wadą genetyczną siostry. Sprawniej wykonywały one
testy manipulacji przestrzennych, podwójnej rotacji przestrzennej oraz test polegający na
wyodrębnieniu prostej figury ukrytej na tle figury bardziej skomplikowanej, które to testy
wykonywane są zazwyczaj lepiej przez mężczyzn.
Dziewczynki, u których poziom estrogenu jest najwyższy, wydają się słabsze
intelektualnie, a te, które mają wysoki poziom estrogenu męskiego, osiągają zazwyczaj we
wszystkich dyscyplinach akademickich wyniki lepsze od przeciętnej dla kobiet.
Wyjątkowo dobrze radzą sobie z orientacją przestrzenną. Warto też dodać, że zmienność
sprawności przestrzenno-matematycznych u kobiet pozostaje w relacji do cyklu
miesiączkowego – rozwiązywanie łamigówek jest najłatwiejsze, gdy estrogen ma poziom
najniższy, a najtrudniejsze gdy osiąga poziom najwyższy.
Dziewczynki z zespołem Turnera ( pozbawione jajników i nie wytwarzające w ogóle
hormonów męskich ) nie potrafią zazwyczaj przeprowadzić w wyobraźni takich operacji jak
rozpoznanie przedmiotu trzymanego w ręku, wymyślanie, jak będzie wyglądał z różnych
punktów widzenia, czy określenia swojego położenia w relacji do tego, co widzi; mylą lewo i
prawo, osiągają słabe wyniki w matematyczno-przestrzennych testów IQ.
Małgorzata Wypych
Strona 25
Płeć mózgu
Chłopcy wyposażeni w geny XXY, mający nie odpowiadający normom dla ich płci
poziom hormonów żeńskich, odznaczają się umiejętnościami przestrzennymi poniżej
przeciętnej dla mężczyzn.
Na podstawie powyższych przykładów można by wysunąć wniosek, że zdolności
przestrzenno-matematyczne są proporcjonalne do poziomu androgenów we krwi ( przy
pominięciu kwestii oddziaływania hormonów na mózg dziecka w łonie matki ).
Nie jest to jednak do końca prawdą-z najnowszych badań wynika, że istnieje pewien
optymalny poziom testosteronu, warunkujący maksymalne zdolności przestrzenno-
matematyczne. Prawdopodobnie mieści się on w dolnym przedziale zmienności poziomu
testosteronu u mężczyzn.
Małgorzata Wypych
Strona 26
Płeć mózgu
Zakończenie
Na koniec przedstawię tabelkę porządkującą główne pokazane różnice w lokalizacji funkcji w
męskim mózgu :
Funkcja
Lokalizacja
Organizacja
Podstawowe
mechanizmy języka:
mowa, gramatyka
Mężczyzna:
półkula lewa, część przednia i
tylna
Kobieta:
półkula lewa, część przednia
rozproszona
skoncentrowana
Reprezentacje
podstawowych jednostek
leksykalnych
Mężczyzna:
Półkula lewa, część przednia,
część przednia i tylna
Kobieta:
półkula lewa i prawa, część
przednia i tylna
skoncentrowana
rozproszona
Przetwarzanie informacji
przestrzennej i wzrokowej
Mężczyzna:
półkula prawa
Kobieta:
półkula lewa i prawa
skoncentrowana
rozproszona
Regulacja emocji
Mężczyzna:
Półkula prawa
Kobieta:
Półkula lewa i prawa
skoncentrowana
rozproszona
A.Moir, D.Jessel : Płeć mózgu
Małgorzata Wypych
Strona 27
Płeć mózgu
Różnice w zachowaniu i uzdolnieniach mężczyzn i kobiet nie są tylko skutkiem
oddziaływania środowiska czy odmiennych wzorców wychowania. Źródłem ich są też, a
może przede wszystkim różnice w funkcjonowaniu mózgu kobiety i mężczyzny. Dużą rolę
odgrywają też hormony, i to nie tylko te ich dawki, które oddziałują na nas w obecnej chwili,
ale także te, które działały na nasz mózg w łonie matki.
Kwestia różnic w budowie i funkcjonowaniu mózgów kobiet i mężczyzn nie jest jeszcze
zamknięta. Być może za kilka lat wszystkie wątpliwości zostaną wyjaśnione.
Do tego czasu warto jednak oswoić się z ograniczeniami, ale także i możliwościami, jakie
daje nam płeć. Aby żyć szczęśliwie musimy zaakceptować fakt, że płeć determinuje nasze
zdolności i zachowania.
Strona 28
Bibliografia
1.A.Moir, D.Jessel : „Płeć mózgu”, PIW 1993
2.E.Promińska ; „Płeć człowieka. Biologiczne podstawy różnic”, Zakład Narodowy
im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1987.
3. K. Boczkowski : „Determinacja i różnicowanie płci”, PWN, Warszawa 1983.
4. D. Kimura : artykuł pt. „Mózg a płeć” w : „Świat nauki”, Listopad 1992.
5. Cz. S. Nosal : artykuł pt. „Męski, żeński...Czy mózg ma płeć?” w: „Wiedza i życie”,
Nr 8,1992.