Agata Zborowska 
a.zborowska@uw.edu.pl 
dyżur w I semestrze:  
piątek, 11.30-13.00 
pok. 6. 

Antropologia Kultury Wizualnej 
(konwersatorium wyrównawcze)  

 

 

I JASKINIA 

11 X 

  Richard Leakey, Malarstwo jaskiniowe, [w:] tegoż, Pochodzenie człowieka, przeł. Zdzisław 

Skrok, Wydawnictwo CiS, Warszawa 1995. 

  W.J.T. Mitchell, Pokazać widzenie, przeł. Łukasz Zaremba, oryg. Showing Seeing. A Critique 

of  Visual  Culture  [w:]  tegoż,  What  Do  Pictures  Want.  Lives  and  Loves  of  Images,  The 
University of Chicago Press, Chicago 2005. 

zagadnienia:  „pokazywanie  widzenia”  –  widzenie  jako  zagadnienie  antropologii  kultury  –  pytania 
stawiane obrazom  – jaskinia jako „początek”: tworzenia obrazów i myślenia o tworzeniu obrazów  – 
hipotezy  wyjaśniające  funkcję  i  znaczenie  malarstwa  jaskiniowego  –  jaskinia  jako  przestrzeń 
doświadczenia  zmysłowego  i  szczególnego  zagęszczenia  semiotycznego  –  wielozmysłowość 
doświadczenia „wizualnego”. 

 

II MUMIA 

18 X 

  Ernst  H.  Kantorowicz,  Król  nie  umiera  nigdy  [w:]  tegoż,  Dwa  ciała  króla.  Studium  ze 

średniowiecznej  teologii  politycznej,  przeł.  Maciej  Michalski,  Adam  Krawiec,  PWN, 
Warszawa 2007. 

  Giorgio  Agamben,  Ciało  suwerenne  i  ciało  święte  [w:]  tegoż,  Homo  sacer.  Suwerenna 

władza i nagie życie, przeł. Mateusz Salwa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008. 

  Bogusław  Kwiatkowski,  Józef  Piłsudski  [w:]  tegoż,  Mumie.  Władcy,  święci,  tyrani,  Iskry, 

Warszawa 2005. 

zagadnienia: uniwersalny wymiar reprezentacji – związek obrazu i śmierci: obrazy śmierci i śmierć 
obrazów – przeciwstawianie się śmierci i rozkładowi za pomocą obrazów – ontologia obrazu: „mniej 
niż” rzeczywistość – ambiwalencja przedstawienia (obecność i nieobecność) – relacja między ciałem 
żywym a martwym. 

 
III WIZERUNKI W DZIAŁANIU 
25 X 

  David Freedberg, Wizerunki w działaniu [w:] tegoż, Potęga wizerunków. Studia z historii i 

teorii oddziaływania, przeł. Ewa Klekot, WUJ, Kraków 2005. 

  W.J.T. Mitchell, Czego chcą obrazy? [w:] tegoż, What do Pictures Want? Lives and Loves of  

Images, University of Chicago Press 2005. 

zagadnienia:  pragnienia  obrazów  –  „życie  i  śmierć  obrazów”  –  strategie  reprezentacji:  ikona  i  idol 
jako  bieguny  obecności  obrazu  –  animizm  –  zakaz  tworzenia  wizerunków  i  mit  aikoniczności  – 
Gadamerowska „nieodróżnialność” – obraz jako fetysz – ikonoklazm. 
 

CAMERA OBSCURA 

8 XI 

  André  Bazin,  Ontologia  obrazu  fotograficznego  [w:]  tegoż,  Film  i  rzeczywistość,  przeł. 

Bolesław Michałek, WAiF, Warszawa 1963. 

  Susan Sontag, Świat obrazów, wybór z O fotografii, przeł. Sławomir Magala, Wydawnictwo 

Karakter, Kraków 2009. 

  Roland Barthes Camera lucida [w:] tegoż, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. Jacek 

Trznadel, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996. 

 

IX PANOPTYKON 

22 XI 

  Michel  Foucault,  Panoptyzm  [w:]  tegoż,  Nadzorować  i  karać,  przeł.  Tadeusz  Komendant, 

Aletheia, Warszawa 1993. 

  Hille  Koskela,  Kamery  internetowe,  telewizja  i  telefon  komórkowy.  Uwłasnowalniający 

ekshibicjonizm, przeł. Marta Heberle, Maciej Ożóg, „Kultura Współczesna” 2009 nr 2. 

zagadnienia:  Foucaltowski  panoptykon  jako  model  społecznej  widzialności  i  relacji  społecznych  –  
współczesny  panoptykon?  –  techniki  nadzoru  wizualnego  –  kamera  internetowa  jako  narzędzie 
autoprezentacji  –  człowiek  podłączony  do  sieci:  prywatne/publiczne  –  władza  spojrzenia  – 
Lacanowski  model  widzenia  –  oko  a  spojrzenie  –  anamorfoza  –  model  Lacanowski  jako  krytyka 
modelu Foucaultowskiego. 

 

XIII ODBICIA – KLISZE 

29 XI 

  Linda  Nochlin,  Orient  wyobrażony,  przeł.  Magda  Szcześniak  [w:]  tejże,  The  Politics  of 

Vision.  Essays  on  Nineteenth-Century  Art  and  Society,  Thames  and  Hudson,  London  1991 
(1989).  

  Christopher  Lasch,  Narcystyczna  osobowość  naszych  czasów,  przeł.  Marcin  Szuster,  „Res 

Publica Nowa” 2002 nr 1.  

  Gilles  Delueze,  Klisze  [w:]  tegoż,  Kino  1.  Obraz-ruch.  2.  Obraz-czas,  przeł.  Janusz 

Margański, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008. 

 

Zagadnienia: podmiot kultury wizualnej  – widzę i jestem widziany  – i wiem,  że jestem widziany  – 
wizualna  konstrukcja  tożsamości:  rasa,  płeć  kulturowa  –  wywrotowe  strategie  konstruowania 
wizualnych tożsamości – obraz-stereotyp. 
 

V PERSPEKTYWA  

6 XII 

  Leone  Battista  Alberti,  O  malarstwie,  przeł.  L.  Winniczuk,  red.  M.  Rzepińska,  Zakład 

Narodowy  im.  Ossolińskich,  Wrocław  1963,  s.  5–48  (rozdz.  Zasady  podstawowe  i  O 
malarstwie, wybór). 

  Erwin  Panofsky,  Perspektywa  jako  „forma  symboliczna”,  przeł.  G.  Jurkowlaniec, 

Wydawnictwo  Uniwersytetu  Warszawskiego,  Warszawa  2008,  s.  19–58  (wybór,  bez 
przypisów). 

  John  Berger,  Sposoby  widzenia,  przeł.  Mariusz  Bryl,  Fundacja  Aletheia,  Warszawa  2008, 

wybór z rozdz. I i II.  

zagadnienia:  kulturowe  podstawy  widzenia  –  perspektywa  jako  forma  symboliczna  –  od  narzędzia 
malarskiego  do  sposobu  istnienia  w  świecie  –  fizjologiczne  i  antropologiczne  argumenty  przeciw 

perspektywie – stożek/piramida widzenia – obraz jako konstrukt – widzenie fizjologiczne a widzenie 
symboliczne. 

 

VII EKSPOZYCJA 

13 XII 

  James  Clifford,  O  kolekcjonowaniu  sztuki  i  kultury,  przeł.  J.  Iracka  [w:]  tegoż,  Kłopoty  z 

kulturą, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000. 

  Krzysztof Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż–Wenecja XVI–XVIII w., przeł. A. Pieńkos, 

PIW, Warszawa 1996 (rozdz. 1 i 8). 

 

zagadnienia:  kolekcjonowanie  a  zbieranie  –  kolekcjonowanie  jako  praktyka  kulturowa  – 
porządkowanie świata, tworzenie reprezentacji, a niemożliwe cele kolekcji – widzialne niewidzialne – 
ekspozycja:  kolekcjonowanie  a  wystawianie  do  oglądania  –  wystawa  jako  wymiar  kolekcji  i 
konstrukcja – przestrzeń muzealna i jej widz – świat w miniaturze – eksponowanie.  

 

VIII EKSTENSJE – MEDIA – PROTEZY 

20 XII 

  Marshall  McLuhan,  Przekazem  jest  środek  przekazu,  [w:]  tegoż,  Zrozumieć  media. 

Przedłużenia człowieka, przeł. N. Szczucka, Warszawa 2007. 

  Regis Debray, Od medium do mediacji, [w:] tegoż, Wprowadzenie do mediologii, przełożyła 

Alina Kapciak, Oficyna Naukowa, Warszawa 2010.  

  Walter  Benjamin,  Reprodukcja  techniczna,  za:  tegoż,  Dzieło  sztuki  w  epoce  jego 

reprodukowalności technicznej, przeł. R. Reszke [w:] tegoż, Twórca jako wytwórca, przeł. R. 
Reszte, Wydawnictwo KR, Warszawa 2011. 

zagadnienia:    oryginał  a kopia  –  reprodukcja  manualna i  techniczna  –  status dzieła  sztuki  w  dobie 
reprodukcji technicznej – aura i oryginalność dzieła – społeczne i komunikacyjne funkcje mediów – 
media  jako  ekstensje  ciała  –  „środek  przekazu  jest  przekazem”  –  konsekwencje  mediatyzacji  dla 
podmiotu i środowiska, w którym żyje – medium / mediacja / mediatyzacja. 

 

X MIASTO 

10 I 

  Walter Benjamin, Paryż – stolica XIX wieku [w:] tegoż, Pasaże, red. Rolf Tiedemann, przeł. 

Ireneusz Kania, Wyd. Literackie, Kraków 2005. 

  John Tagg, Miasto spektaklu, przeł. Iwona Kurz, za: John Tagg, Nieciągłe miasto: fotografia i 

pole  dyskursu  [w:]  Miasto w  sztuce  – sztuka  miasta, red.  Ewa  Rewers,  Universitas, Kraków 
2010. 

zagadnienia:  człowiek  w  mieście:  od  obcości  do  oswojenia  –  wielozmysłowość  doświadczenia 
miejskiego – Paryż jako stolica XIX wieku – doświadczenie miejskości: wystawa, panorama, pasaż, 
wnętrze  mieszkalne,  ulica,  barykada  –  flâneur:  figura  nowoczesności  –  polityczne  strategie 
reprezentacji  w  mieście  –  miasto jako  przestrzeń  i  przedmiot  konsumpcji  –  miasto jako  środowisko 
wizualne – przestrzeń jednoczesnego rozproszenia i przyciągnięcia uwagi – przestrzeń nowych form 
wizualnych – nowych sposobów, narzędzi widzenia. 

 
XI MONTAŻ – RUCH  
17 I 

  Philippe-Alain  Michaud,  „Mnemosyne”  –  pomiędzy  historią  sztuki  a  kinem,  przeł.  Łukasz 

Zaremba, „Konteksty” 2011 nr 2–3. 

  Henri  Bergson,  Kinematograficzny  mechanizm  myślenia  i  złudzenie  mechanistyczne  [w:] 

tegoż,  Ewolucja  twórcza,  przeł.  Florian  Znaniecki,  Wydawnictwo  Zielona  Sowa,  Kraków 
2004. 

  Siergiej Eisenstein, Film czwartego wymiaru, przeł. Mieczysław Kumorek [w:] tegoż, Wybór 

pism, Wydawnictwa artystyczne i filmowe, Warszawa 1959.  

zagadnienia:  przedkinematograficzne  badania  nad  ruchem  –  analiza  i  synteza  ruchu  w  obrazie  – 
wynalezienie  kinematografu  –  kino  atrakcji  –  narracja  obrazowa  –  fotomontaż  –  miejsce  kina  w 
historii sztuki  i  historii obrazów  –  montaż  i  kolaż  jako  forma  myślenia  –  geneza  i rodzaje  montażu 
filmowego  –  percepcja  stroboskopowa  –  kinematograficzny  mechanizm  myślenia  –  złudzenie 
mechanistyczne – ideologiczne i estetyczne podstawy montażu – teoria montażu Siergieja Eisensteina.  

 

XII EKRANY 

24 I   

  Edgar  Morin  [Dusza  kina]  [w:]  tegoż,  Kino  i  wyobraźnia,  przeł.  Konrad  Eberhardt,  PIW, 

Warszawa 1975. 

  Laura  Mulvey,  Przyjemność  wzrokowa  a  kino  narracyjne,  przeł.  Jolanta  Mach  [w:] 

Panorama współczesnej myśli filmowej, red. Alicja Helman, Universitas, Kraków 1992.  

zagadnienia: modele odbioru kinowego – mechanizm projekcji-identyfikacji – cień, sen, wyobrażenie 
–  magia  kina  i  uczestnictwo  uczuciowe  –  fizyczne  doświadczenie  bycia  w  kinie  –  władza 
spojrzenia/władza  nad  spojrzeniem  –  przyjemność  wzrokowa  a  przemoc  ideologiczna  –  skopofilia, 
narcyzm, fetyszyzm, voyeuryzm.