Zygmunt  KRAWCZYK 

 
 
 
 
 

Znaczenie i funkcja dydaktyki w pracy nauczyciela-

oligofrenopedagoga                                                        

w Zespole Szkół im. Marii Grzegorzewskiej 

w  Piekarach Śląskich.

 

 
 

    

     

W zawodzie nauczycielskim zawsze będzie obowiązywać myśl Seneki, którą przytaczam, 

głęboko przeświadczony o jej ponadczasowości: 

„ Najmniej się działa tym, co się mówi, więcej tym, co się robi; 

   a najwięcej tym, kim się jest”.                                                                                       

Grupa społeczna jaką tworzą nauczyciele w naszym społeczeństwie – to siła umysłu                                       
i intelektu . Jednakże wiele wody w rzekach upłynie, nim w społeczeństwie uwewnętrzni 
się przekonanie o należnym szacunku dla tych, co to „…cudze dzieci uczą”. 

   Celem tej pracy jest pokazanie- w sposób dość ogólnikowy - podstaw teoretycznych 
warsztatu pracy  pedagogów, w tym pedagogów specjalnych. Jednocześnie warto pokusić 
się o subiektywną ocenę działań organizacyjno-prawnych władz oświatowych w zakresie 
pomocy dla szkolnictwa specjalnego.  

 Na początek trochę wiedzy ogólnej, podręcznikowej, dotyczącej zagadnień dydaktyki. 

                                    

I.  „ Mała historia”  teorii  dydaktyki.

 

    Od niezliczonych lat w działalności człowieka relacja pomiędzy nauczającym a uczącym 
się zawsze odgrywała bardzo ważną rolę. Działo się tak zarówno wtedy, kiedy miało ono 
charakter okolicznościowy i intuicyjny, sprowadzając się w głównej mierze do przygodnego 
udzielania informacji i operowania pokazem. W późniejszych latach, gdy już zmieniono je w 
zamierzony, planowany i systematyczny proces oraz gdy powstały pierwsze szkoły, relacje 
uległy istotnym zmianom. Przez długie wieki nie czyniono nauczania - uczenia się, 
przedmiotem teoretycznych analiz i studiów, w związku z czym nie miało ono swojej teorii. 
Dopiero wiek XVII przyniósł w tej dziedzinie spore zmiany. Wtedy to pojawiła się osobna 
nazwa dla określenia teorii nauczania - uczenia się oraz zostały zbudowane zręby pierwszego 
w dziejach, naukowo uzasadnionego systemu działalności dydaktycznej (za: Czesław 
Kupisiewicz, "Dydaktyka Ogólna", 2000 r.). 

1.Geneza i znaczenie nazwy dydaktyka.  

   Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy pouczający,      
a didasko- uczę. Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc 
jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu 
zależności i prawidłowości nauczania ( uczenia) oraz sposobu kształtowania tego procesu 
przez człowieka.  

 2.Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.  

    Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się, obejmuje swoimi badaniami wszystkie 
przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną.         
Dydaktyka ogólna analizuje cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne w sposób 
ponad przedmiotowy, formułując na tej podstawie określone zasady i reguły nauczania, 
uczenia się. Dydaktyki szczegółowe postępują wprawdzie podobnie, ale zakres 
formułowanych przez nie zasad i reguł nauczania, uczenia się- jest znacznie węższy bo 
ogranicza się do jednego tylko przedmiotu.  
3.Przedmiot badań i funkcje dydaktyki. 

       Przedmiotem badań dydaktycznych jest przede wszystkim wszelka świadoma 
działalność dydaktyczna, wyrażająca się w procesach nauczania i uczenia się, 
samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metodach, środkach i organizacji, 
podporządkowana przyjętym celom. 

        Funkcje dydaktyki :  

*  funkcja  poznawcza  –  rozpatruje  działalność  dydaktyczną  z  różnych  stron.  Odkrywa  bądź 
tylko ustala fakty bezpośrednio i pośrednio z nią związane, systematyzuje i uogólnia te fakty, 
tłumaczy je. 

*  funkcja  praktyczna  –  służebna  wobec  życia  społecznego.  Spełnia  ją  dostarczając 
nauczycielom  przesłanek  teoretycznych  i  norm  praktycznych,  których  zastosowanie  w 
działalności praktycznej podnosi jej efektywność.  

 4.Metody badań dydaktycznych.   

       W badaniach dydaktycznych czynności nauczania, uczenia się oraz warunki w jakich one 
przebiegają składają się najczęściej na tzw. zmienną niezależną, podczas gdy rezultaty, do 
których te czynności prowadzą są zwykle zmiennymi zależnymi. Wśród metod badań 
dydaktycznych można wyróżnić:  
*obserwacja (świadome, planowe, systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów 
dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszących im zmian oraz zachodzących między nimi 
związków),  
*eksperyment (służące do badania zjawisk celowo wywoływanych przez badacza), 
* testy dydaktyczne (podobnie jak różnego rodzaju sprawdziany służą do oceny rezultatów 
badań eksperymentalnych, są one dokładniejsze niż inne rodzaje badań), 

* wywiad i ankieta (stosowane w sytuacjach kiedy chcemy uzyskać informacje o tym co dane 
osoby wiedzą, lub jak oceniają określone zjawiska i procesy),  
* analiza dokumentów pedagogicznych (pozwala na wykorzystanie informacji zawartych w 
programach nauczania, podręcznikach szkolnych, dziennikach lekcyjnych, arkuszach ocen),  
*opis (czyli ustalenie wielkości, miar, tendencji centralnej, odchylenia standardowego, a także 
właściwości rozkładu wyników),  

*weryfikacja postawionych hipotez. 

5.Elementy systemu dydaktycznego. 

   System dydaktyczno-wychowawczy to złożona, kompleksowa, dynamiczna całość 
obejmująca elementy strukturalne i funkcjonalne wzajemnie powiązane ze sobą. Te elementy 
to: osoby, procesy (nauczanie, uczenie się, wychowanie), współczynniki (metody, środki, 
zasady dydaktyczno-wychowawcze, treści, formy organizacyjne, baza nauczania). 

6.Podstawowe pojęcia w dydaktyce. 

     *Kształcenie - pojęcie szersze niż nauczanie i uczenie się. To zaplanowane, systematyczne 
działanie mające na celu intelektualny, moralny, fizyczny rozwój człowieka. Ogół czynności 
procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury a zarazem 
uczestnictwo w ich przekształcaniu, zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. 
W ostatnich latach coraz częściej przez „kształcenie” rozumie się  łączenie nauczania i 
uczenia się. Czy jest to słuszne- pozostawmy naukowcom i teoretykom. Zatem: 
      *Nauczanie- to kierowanie procesem uczenia się, planowana i systematyczna praca                  
nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie u uczniów określonych form aktywności 
prowadzących do zakładanych zmian w ich osobowości.  
      *Uczenie się – to proces prowadzący do zmian w sposobie myślenia, działania                                   
i odczuwania.  
       
      *Strategia nauczania - to ogół celów, środków i metod przygotowanych przez nauczyciela 
w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów uczenia się ucznia.  
      *Metoda nauczania - to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z 
uczniem, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy i umiejętności. 
      *Zasady nauczania - to ogólne normy postępowania dydaktycznego; określają jak należy 
realizować cele kształcenia.  
      *Technika nauczania - to metoda bardziej uszczegółowiona lub cząstkowa dotycząca 
określonych fragmentów procesu nauczania . 
      *Efektywny nauczyciel - to ten, który oprócz dużej wiedzy w przedmiocie, jednocześnie 
troszczy się o dobro swoich uczniów oraz ich osiągnięcia. Posiada wiedzę dotyczącą procesu 
nauczania i uczenia się. Zna różne metody i sposoby pracy, jest refleksyjnym praktykiem i 
pojmuje naukę jako proces ustawiczny. 
      *Aktywizacja uczniów - to ogół poczynań dydaktycznych i wychowawczych, mający na 
celu aktywny udział w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i kształtowaniu postaw. 
      *Metody  aktywizujące  -  to  grupa  metod  nauczania,  charakteryzująca  się  tym,  że  w 
procesie  kształcenia  aktywność  podmiotu  uczącego  się  przewyższa  aktywność  podmiotu 
nauczającego.     
      *Model nauczania - to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniom w opanowaniu 
określonej  wiedzy,  umiejętności  i  w  kształtowaniu  postaw.  Zadajmy  podstawowe  pytania 
charakteryzujące pedagogikę, dydaktykę i wszystkie dydaktyki szczegółowe: 
1. Po co uczyć ?   (…jest to pytanie dotyczące celów nauczania.) 
2. Czego uczyć ?  
3. Jak uczyć ?  (…pytanie dotyczące metod nauczania.) 
    Wszelkie kształcenie ukierunkowane jest na cele! Cele kształcenia odnoszą się do uczniów, 
wychowanków i opisują zmianę jaką chcemy w nich uzyskać (wiadomości, umiejętności). 
Ze względu na sposób formułowania wyróżniamy dwa rodzaje celów: 
1. Cele ogólne - wskazują kierunki dążeń pedagogicznych, ale nie określają co ma być 
osiągnięte. 
2. Cele operacyjne - stanowią opis wyników, które mają być uzyskane. Są formułowane jako 
zamierzone osiągnięcia uczniów. 
     Hierarchiczną klasyfikację celów nazywamy taksonomią celów nauczania . Polega na 
tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi 
nam, że cel niższy został osiągnięty. Taksonomia - to znaczy hierarchiczność. 
    Oto kilka modeli nauczania : 
    1. Model podający - podawanie, przekazywanie wiedzy w postaci faktów i zdarzeń. 
    2. Model nauczania pojęć - uczenie pojęć i logicznego myślenia. 

    3. Model bezpośredni - uczenie wiedzy proceduralnej (kształcenie umiejętności  
         krok po kroku) 
    4. Model poszukujący - uczenie stawiania pytań i rozwiązywania problemów. 
    5. Model pracy „w współpracy” - uczenia się pracy w grupie i z grupą. 
  Modele: podający, nauczania pojęć i bezpośredni, można zaliczyć do modeli tradycyjnych. 
To nauczyciel decyduje czego, kiedy i w jaki sposób będzie uczył. Do niego należy władza, 
wiedza, autorytet. Modele: poszukujący i pracy w współpracy - uczniowie mają duży wpływ 
na to, czego, kiedy i w jaki sposób będą się uczyć. Można je zaliczyć do modeli 
nowoczesnych. 
  Metody  nauczania.  
    Termin „metoda” pochodzi od greckiego słowa „methodos”, co znaczy badanie, sposób 
badania, droga dochodzenia do prawdy.                                                                                                  
Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności 
nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w 
osobowości uczniów. Stosowane we współczesnej szkole metody nauczania podzielić można 
na pięć zasadniczych grup: 
1. Metody podające 
2. Metody problemowe 
3. Metody eksponujące 

 

4. Metody programowane 
5. Metody praktyczne. 
        Pojęcie celów kształcenia. 
   Cele kształcenia – to kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć 
w procesie kształcenia; działania, które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy. 
   Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym: 
- stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu    
kształcenia. Są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w 
doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych; 
- stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia; 
- są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego. 
  Rodzaje celów kształcenia:  
* podział wg czasu: 
    • Potencjalne – funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-
wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać 
    • Aktualne – symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się 
nauczyciel i uczniowie) 
* podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia: 
    • Rzeczowe (przedmiotowe) – oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy, 
umiejętnościach jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów. 
    • Podmiotowe – mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i 
systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym. 
 * podział wg stopnia ogólności: 
    • Ogólne – wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu . 
    • Pośrednie – otrzymuje się je w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w 
kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności. 
    • Szczegółowe – precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań, 
problemów, poleceń.  
 * podział wg sfer osobowości: 
    • Poznawcze – dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości 
    • Emocjonalne (afektywne) – dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości 

    • Psychomotoryczne – dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości. 
 Cechy celów kształcenia: 
KONSTYTUTYWNE: 
    • Wykonalność (realność) – dające się zrealizować 
    • Logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności 
    • Dostrzegalność – określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania 
    • Wymierność – określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został zrealizowany, 
czy nie można go osiągnąć 
    • Rzeczowość i precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co chcemy 
osiągnąć. 
SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH: 
    • Są sformułowane z punktu widzenia ucznia 
    • Opisują, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń umie 
nazwać, rozpoznać, zastosować, przeanalizować itp. 
    • Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione np.: ograniczenie czasu, 
ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc 
przy wykonaniu zadania itp. 
    • Reprezentują różne typy zachowania ucznia 
 
  Klasyfikacja celów kształcenia. 
Cele kształcenia ogólnego (wg W. Okonia): 
Strona rzeczowa: 
   • Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce 
   • Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego przekształcenia 
   • Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych przekonań. 
Strona osobowościowa (podmiotowa): 
   • Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym 
uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych. 
   • Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych: społecznych, 
estetycznych i technicznych. 
   • Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie. 
  Taksonomia celów nauczania  (wg. W. Okonia): 
   • Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi 
   • Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych 
   • Samodzielne dokonywanie oceny 
   • Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach. 
Taksonomia celów nauczania (wg. B.Niemierki): 
* Wiadomości: 
1) zapamiętywanie wiadomości 
2) zrozumienie wiadomości 
 * Umiejętności: 
3) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (znanych) 
4) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (nowych, nieznanych) 
Taksonomia (wg. B.S. Blooma ) odnosząca się do sfery poznawczej: 
   * Wiedza (wiadomości) – znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych, 
klasyfikacji, pojęć ogólnych, teorii, zasad, praw 
   * Rozumienie – transfer, interpretacja, ekstrapolacja – wnioskowanie o całej grupie na 
podstawie wyników badań dotyczących tylko części. 
   * Zastosowanie – metod, reguł, pojęć ogólnych 

   *Analiza – umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalania hierarchii tych 
elementów i stosunków między nimi, analiza elementów, analiza stosunków między nimi. 
    *Synteza – tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury, 
wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na 
podstawie częściowych danych. 
    * Ewaluacja – ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych. 
Cele w dziedzinie emocjonalnej (wg taksonomii Blooma): 
    • Recepcja – świadomość, chęć odbierania, uwaga skierowana bądź wybiórcza. 
    • Działanie (reagowanie) – akceptacja, chęć działania, satysfakcja z działania 
    • Wartościowanie – akceptacja wartości, wybór wartości, zaangażowanie w wartości. 
    • Organizacja – pojęciowe ujęcie (koncepcja) wartości, tworzenie systemu wartości. 
    • Wybór własnego systemu wartości (charakteryzowanie) – podporządkowanie  
postępowania wartościom, przekształcanie systemów wartości w pogląd na świat. 
Kategoria celów w dziedzinie psychomotorycznej ( wg. E. Harrow): 
• Czynności odruchowe 
• Ruchy podstawowe 
• Umiejętności percepcyjne 
• Umiejętności fizyczne 
• Ruchy wyćwiczone 
• Komunikowanie się bezsłowne 
  Chyba każdy człowiek kiedyś zadawał sobie pytanie: dlaczego się uczę? Czy to ma jakiś 
sens? Dlatego teoretycy dydaktyki odpowiadają na te zagadnienia, mówiąc o procesie uczenia 
się – nauczania! Dokonajmy drobnej analizy motywów nauczania i uczenia się. 
Elementy składowe procesu uczenia się : 
     • Cechy – planowość, systematyczność, aktywność uczącego się podmiotu, 
ukierunkowanie na wynik 
     • Przyczyny – dostatecznie silne motywy, np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb 
poznawczych 
     • Skutki – wiadomości, umiejętności i nawyki, które są podstawą modyfikacji 
dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych. 
     • Podmiot – aktywny uczeń 
     • Przedmiot – rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa. 
PRAWIDŁOWOŚCI PROCESU UCZENIA SIĘ: 
• Wielostronna aktywność (emocjonalna, intelektualna, sensoryczna, motoryczna, werbalna) 
• Celowość i świadomość 
• Etapowość i regulacja 
• Proces indywidualny i społeczny 
RODZAJE UCZENIA SIĘ (wg.W. Okonia): 
- uczenie się przez przyswajanie 
- uczenie się przez odkrywanie 
- uczenie się przez przeżywanie 
- uczenie się przez działanie. 
W świetle tej teorii : 
   Nauczanie - należy rozumieć jako celową, planową i systematyczną pracę nauczyciela z 
uczniami. 
 
 
 Natomiast Czesław Kupisiewicz stwierdza: 
   Nauczanie to organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów, ma ono 
doprowadzić do pożądanych wyników. 

 Co zatem ma czynić osoba od której zależy „ ...młodzieży chowanie…”( S. Staszic)? 
 
     Do zakresu obowiązków nauczyciela wchodzą następujące czynności i to niezależnie od 
rodzaju nauczania oraz jego poziomu: 
• Inspirowanie uczniów do uczenia się 
• Planowanie 
• Organizowanie 
• Kierowanie 
• Kontrola, ocena, korekta. 
  Pojęcie treści kształcenia. 
   Treści kształcenia rozumiane są jako całokształt wiadomości, umiejętności z różnych 
dziedzin rzeczywistości przewidziany do realizacji w procesie kształcenia. 
Treści kształcenia to: 
     • Ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o 
zobiektywizowanym znaczeniu 
     • Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia, 
które można określić jako zgodne z celami kształcenia 
     • Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak 
i przeżycia. 
Analizą treści kształcenia zajmuje się subdyscyplina dydaktyki zwana ontodydaktyką. 
  Wymagania doboru treści kształcenia. 
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia: 
   1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji – treści 
powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); 
należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka. 
   2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem – przy doborze treści należy 
uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być 
uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, 
życie społeczno – obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina. 
   3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści kształcenia w aspekcie kultury 
powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych 
wartości i przeżywanie wartości. 
Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu Czesława  Kupisiewicza: 
- wymagania społeczne,- zawodowe, - kulturowe. 
Przygotowanie uczniów do: 
      • Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym 
      • Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem 
      • Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne 
      • Życia rodzinnego, wychowania dzieci. 

7.Teoria doboru treści kształcenia.  

*  materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) – twórca to: F. W. Doerpfeld. Zwolennicy tej 
teorii uważali, że trzeba uczniom przekazać jak największą ilość materiału z możliwie 
różnych dziedzin nauki. Encyklopedyści sądzą, że proporcjonalnie do opanowanego materiału 
kształtować się będzie stopień zrozumienia określonego fragmentu rzeczywistości 
odzwierciedlonej za pomocą tego materiału. Wady: brak korelacji między programami 
nauczania, programy obejmują obszerny materiał, wykazują przeładowanie wiadomościami, 
realizacja takiego programu zmusza do pośpiechu, praca uczniów jest mało efektywna.  

*  materializm funkcjonalny – opracował: W. Okoń. Prócz wiedzy kładzie się tu nacisk na 
umiejętność posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. U podłoża tej 

teorii leży założenie o integralnym związku poznania z działaniem. Zgodnie z tym założeniem 
podstawowym kryterium doboru i układu treści programu powinny być względy 
światopoglądowe a w materiale nauczania należy eksponować ich ideę przewodnią, należy 
także umożliwić wykorzystanie zdobytej wiedzy do przekształcania poszczególnych 
wycinków rzeczywistości.  

*  formalizm dydaktyczny – twórcy to: E. Schmid oraz A. A. H. Niemeyer. Treści kształcenia 
są środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem 
pracy szkoły jest zaś pogłębianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności, 
zainteresowań. Głównym kryterium doboru treści powinna być wartość kształcąca danego 
przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów. 
Teoretyczną podstawę tego kierunku stanowiło przeświadczenie o tzw. transferze dodatnim, 
czyli przenoszeniu skutków jednego procesu uczenia się na inny. Zalety: zwrócenie uwagi na 
potrzebę rozwijania uwagi i zainteresowań. Wady: w programach nauczania zbytnio 
faworyzuje się przedmioty instrumentalne.  

*  utylitaryzm dydaktyczny – autorzy to :J. Dewey, G. Kerschensteiner. Kształcenie jest tu 
pojmowane jako ciągła rekonstrukcja doświadczenia, a proces kształcenia tożsamy jest z jego 
celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest 
indywidualna i społeczna aktywność ucznia. W skutek tego jedynym sposobem 
uświadomienia dzieciom i młodzieży społecznego dziedzictwa jest danie im możliwości 
wykonania tych samych, fundamentalnych typów zajęć, które uczyniły cywilizację tym czym 
ona jest . Przy doborze treści należy się więc koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i 
konstrukcyjnych. Czynności te powinny umożliwić uczniowi uczenie się zgodne z idealnym 
programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów. Jak z tego wynika 
rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości jest podstawowym kryterium doboru treści 
kształcenia. Zasady budowy programów wg tej teorii, to:  

 

zasada problemowego podejścia do treści kształcenia 
eksponująca potrzebę grupowania tych treści w układy 
interdyscyplinarne a zarazem takie, których realizacja wymaga 
wysiłku zespołowego  

 

zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku 
rozwiązywania określonych problemów  

 

zasada łączenia pracy z zabawą wtedy, gdy są one 
funkcjonalnie związane z założonymi do osiągnięcia celami  

 

zasada aktywizowania uczniów podkreślająca nieodzowność 
zdobywania wiadomości i umiejętności  

 

zasada włączenia w nurt życia środowiska lokalnego                
(np. wycieczki do muzeów, zakładów pracy, obserwacja itp.) 

   Zgodnie z założeniami utylitaryzmu zapewniono uczniom maksymalną swobodę w doborze 
przedmiotów nauczania i dostosowano pracę dydaktyczną i wychowawczą do 
indywidualnych potrzeb ucznia i nadano jak najbardziej naturalny charakter nauczania.  

*  strukturalizm – twórca, to: K. Sośnicki. Ponieważ programy przeładowane są 
wiadomościami i nie można ich redukować pomijając niektóre wiadomości gdyż jest to 
sprzeczne z rozwojem naukowym , należy włączyć do programu trwały dorobek każdej z 
nauk nawiązujący do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych. Należy zarazem 
budować programy odzwierciedlające system wiedzy tak poszczególnych nauk jak i ich 
całokształtu. Programy prócz poznania teoretycznego powinny zapewniać również poznanie 
realnej rzeczywistości. Zasady obowiązujące, to: strukturalności, nowoczesności, 

życiowości, kultury logicznej, łączenie teorii z praktyką (najważniejsza). Treść każdego 
przedmiotu  należy dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej 
oraz na elementy wtórne;  

*  egzemplaryzm – teoria opracowana  przez : M. Wagenschein, H. Scheuerl. Zwolennicy tej 
teorii uważają, że konieczna jest redukcja programu nauczania. Aby jednak uniknąć 
zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów, opracowano 
następujące sposoby nauczania:  

 

pragmatyczne (gr. pradeigma – wzór) – uczeń powinien poznać 
tyle ile jest bezwzględnie konieczne aby mógł wytworzyć sobie 
poprawny obraz zagadnienia przewidzianego tematem, jego 
istotę. Nie przestrzega się to rygorystycznie chronologicznego 
porządku, a nauczyciel ma swobodę wyboru określonych 
tematów z pośród innych zawartych w programie  

 

egzemplaryczny układ treści – zamiast przekazywać wiedzę w 
sposób ciągły należy operować jej egzemplarzami 
tematycznymi, przy czym każdy egzemplarz powinien być 
reprezentatywny dla tematu. Opracowanie wiadomości na temat 
jednego egzemplarza umożliwi scharakteryzowanie całego 
pojęcia, tematu . Wada: egzemplaryzm koliduje z zasadą 
systematyczności, co w przedmiotach o liniowym charakterze 
nauczania jest nie do przyjęcia 

*  teoria problemowo kompleksowa – twórca, to:B. Suchodolski. Wykształcenie ogólne 
stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być 
wyznaczana wyłącznie przez potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów, ponieważ 
stanowi ona podstawę pozazawodowego życia ludzi. Szkoła ogólnokształcąca nie powinna 
zatem przygotowywać specjalistów lecz ułatwiać poznawanie rzeczywistości. Treści powinny 
dotyczyć problemów współczesnego świata (technika, socjologia, sztuka, itp.). Układ treści w 
programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy 
wprowadzać na poziomach ponadpodstawowych. Można zatem nauczać kompleksowo.                

    8.Program nauczania  

     Plan  nauczania  obejmuje  pełny  rejestr  realizowanych  w  szkole  przedmiotów,  ich  rozkład 
na  poszczególne  lata  nauki,  a  także  liczbę  godzin  nauczania  przeznaczoną  dla  każdego 
przedmiotu  w  pełnym  cyklu  pracy  szkoły  jak  i  w  poszczególnych  klasach.  Stanowi  on 
podstawę  opracowania  programu  nauczania.  Program  nauczania  ustala  jakie  wiadomości, 
umiejętności  i  nawyki  o  trwałych  walorach  poznawczych  i  wychowawczych  oraz  w  jakiej 
kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.  

  Na program nauczania składają się:                                                                                                                                                    
*uwagi wstępne (określa się tu cele nauczania danego przedmiotu)                                                         
*materiał nauczania (czyli podstawowe informacje, pojęcia, prawa i ważniejsze hipotezy, 
metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej 
odpowiadającej danemu przedmiotowi)                                                                                                    
*uwagi o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków 
umożliwiających skuteczną realizację materiału. 

              Programy są więc determinowane nie tylko przez treść lecz także przez cele, metody 
i organizację pracy dydaktyczno-wychowawczej. Te czynniki wiążą się z kształtowaniem 

osobowości uczniów i z warunkami nauczania- uczenia się. Programy nie mogą być zatem 
miniaturami dyscyplin naukowych.  

        Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na:                                                           
*obowiązkowe – wspólny dla uczniów kanon wykształcenia                                                          
*fakultatywne – dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do 
zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów. 

 

   Układy treści kształcenia:                                                                                                                                 
*układ liniowy – poszczególne partie nauczania tworzą nieprzerwany ciąg powiązanych i 
warunkujących się wzajemnie ogniw przerabianych zazwyczaj raz w ciągu okresu nauki 
*układ koncentryczny – kiedy treści ( jw.) powtarza się co pewien czas rozszerzając 
stopniowo ich zakres                                                                                                                               
*układ spiralny jego cechą jest to, że uczniowie nie tracą z pola widzenia problemu 
wyjściowego stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji. W układzie tym 
często powraca się do danego zagadnienia i nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji 
poszczególnych tematów. 

        9.Podręczniki:  

  A. właściwe:  

 

uniwersalne – zawierają systematyczne teksty prezentujące za 
pomocą słów i sposobów graficznych daną dziedzinę 
rzeczywistości a obok tego problemy do rozwiązania, 
ćwiczenia, pomysły badawcze, zadania praktyczne.  

 

systematyczne – obejmujące uporządkowaną wiedzę w zasadzie 
odpowiadającą rocznemu programowi danego przedmiotu  

 

do ćwiczeń i zajęć praktycznych – mogące mieć charakter 
podręcznika zwartego (np. ćwiczenia gramatyczne czy zbiory 
zadań z matematyki)  

 

programowane – mogące obejmować część rocznego kursu 
danego przedmiotu lub jego całość 

 B. uzupełniające książki do czytania –wspierające uczenie się danego przedmiotu  

                             - książki podręczne – słowniki, encyklopedie, atlasy, 

Funkcje podręczników:  

 

informacyjna – podręcznik zawiera informacje z tych dziedzin 
rzeczywistości, które są reprezentowane przez dany przedmiot  

 

badawcza – problemowy układ treści  

 

transformacyjna – podręcznik przygotowuje do przetwarzania 
rzeczywistości  

 

samokształceniowa – przez dobór treści podręcznik powinien 
zaciekawiać, pobudzać do podejmowania określonej aktywności  

 

autokontrolna – sprawdzanie ilości i jakości wiedzy 

 

samooceniająca – pozwala na samodzielną ocenę wyników w zakresie 
ilości i jakości wiedzy  

 

autokorektywna – likwidowanie luk w wiadomościach 

 
      Mając na względzie powyższe wiadomości z teorii dydaktyki można zająć się dalszą, 
szczegółową analizą dziedziny kształcenia młodego pokolenia – dzieci specjalnej troski. 
      Pytaniem otwartym pozostaje : które dzieci wymagają większego zaangażowania 
nauczyciela? Gdzie trzeba w większym stopniu dostosować „siebie” do potrzeb ucznia?  
 

II. Dydaktyka specjalna. 

 
   Dydaktyka specjalna - zajmuje się procesem nauczania i uczenia dzieci specjalnej troski. 
Można w niej m.in. wyróżnić:                                                                                                                                      
1. TYFLODYDAKTYKA - zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci niewidzących                 
i niedowidzących. 
 
2. SURDODYDAKTYKA - zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci niesłyszących                 
i niedosłyszących. 
 
3. DYDAKTYKA  RESOCJALIZACYJNA –dla młodych, niedostosowanych społecznie. 
 
4. ORTODYDAKTYKA ( oligofrenopedagogika) - zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci 
od lekko do głęboko upośledzonych umysłowo. Ortodydaktyka zajmuje się ustaleniem celów, 
zasad i przebiegów procesów nauczania jednostek upośledzonych.  
   Najpierw poznajmy kilka definicji upośledzenia umysłowego: 
     H. Spionek niedorozwojem albo oligofrenią nazywa „ogólne zmniejszenie możliwości 
rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnym, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami 
patologicznymi w centralnym układzie nerwowym”.(H. Spionek, 1970). 
     Definicja Clarkow -upośledzenie umysłowe określa jako opóźnienie zdolności 
przystosowania społecznego; niedorozwój umysłowy to: „funkcjonowanie intelektu poniżej 
przeciętnej. Upośledzenie to powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie 
zdolności do przystosowania się” (A.M. Clarke, 1969r.). 
      I.Wald podaje, że „...niedorozwój umysłowy obejmuje te przypadki, w których we  
wczesnym okresie życia doszło do zahamowania lub nieprawidłowego rozwoju ogólnej 
sprawności umysłowej jednostki”(I. Wald, 1968r.). 
      J. Kostrzewski upośledzenie umysłowe określa jako „istotnie niższy od przeciętnego 
ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w 
zakresie przystosowania się, ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym”. 
      Maria Grzegorzewska -oligofrenią nazywa niedorozwój umysłowy istniejący od 
urodzenia lub wczesnego dzieciństwa, powodując wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych 
czynności nerwowych. Otępienie pojawia się później i polega na osłabieniu, rozpadaniu 
procesów korowych. Upośledzenie umysłowe według  autorki charakteryzuje stan 
oligofrenika po zakończeniu jakiegoś procesu. 
   Celem ortodydaktyki jest adaptacja procesu nauczania do indywidualnych możliwości 
oraz potrzeb psychofizycznych dziecka. Życzliwa pomoc, kształtowanie pozytywnej 
atmosfery, aktywność w nauce, dominację wychowania nad nauczaniem i właściwy dobór 
treści.  
  „Oligofrenopedagogika- pedagogika upośledzonych umysłowo jest nauką o 
wychowaniu osób upośledzonych umysłowo, które wymagają specjalnego kształcenia w 

placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych wyłącznie dla 
nich zorganizowanych lub specjalistycznych zabiegów pedagogicznych w przypadku 
przebywania ich w placówkach przeznaczonych dla osób o normalnym poziomie 
rozwoju umysłowego albo w domach rodzinnych. Celem jest zapewnianie im 
optymalnego, dostępnego dla nich, fizycznego i psychicznego rozwoju i przygotowania 
do życia i pracy zgodnie z przyjętymi poglądami oraz potrzebami i warunkami 
panującymi w danym społeczeństwie”. W skład oligofrenopedagogiki wchodzą trzy 
szczegółowe dyscypliny naukowe:  
*teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego upośledzonych umysłowo,                                                     
*teoria specjalnego nauczania upośledzonych;                                                                                            
*teoria oddziaływania interwencyjnego na ujemne i dodatnie odchylania rozwojowe.  
   Obecnie kryteria rozpoznawania upośledzeń umysłowych są podzielone na pięć grup: 
psychologiczne, ewolucyjne, społeczne, pedagogiczne oraz lekarskie. Podczas pełnych badań 
psychologiczno- pedagogiczno- lekarsko- klinicznych dziecka podejrzanego o upośledzenie 
umysłowe uwzględnia się wszystkie kryteria. W kryterium psychologicznym bada się całą 
osobowość człowieka, a w szczególności procesy regulacji, do których zalicza się procesy 
orientacyjno- poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli 
oraz procesy wykonawcze. W kryterium tym ważne są też społeczne cechy osobowości, które 
razem z zestawieniem wyżej wymienionych procesów pomagają stwierdzić, czy u danej 
osoby są istotne odchylenia od normy. Badania te pozwalają na odróżnienie upośledzenia 
ogólnego poziomu intelektualnego od parcjalnych deficytów. Natomiast kryterium 
ewolucyjne polega na porównywaniu poziomu rozwoju czynności orientacyjno- 
poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych w tym 
poziomu rozwoju mowy, rozwoju motorycznego. Porównuje się wyniki badań, z poziomem 
wymienionych czynności prawidłowo rozwijającej się osoby. Pomagają przy tym techniki, 
które pozwalają na obliczanie wieku rozwoju poszczególnych procesów, np. na określenie 
wieku rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej, pamięci świeżej, trwałej, mechanicznej, 
logicznej, pamięci słów, zdań, tekstów, cyfr, figur geometrycznych, melodii, rytmu, mowy 
czynnej, rozumienia mowy, myślenia przyczynowo- logicznego, rozwiązywania problemów, 
wnioskowania indukcyjnego, dedukcyjnego. Wiek rozwoju różnorodnych percepcji                                   
wskaże nam, jakiemu wiekowi życia dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym, 
odpowiada w przybliżeniu dany proces badanego przez nas dziecka . Porównując wyniki 
należy wziąć pod uwagę, że u dzieci umysłowo upośledzonych stwierdza się różnice w 
profilach percepcji, pamięci, motoryki i innych, mimo takiego samego globalnego wieku 
inteligencji. Kryterium społeczne bierze pod uwagę samodzielność jednostki dostosowaną do 
wieku. Jej sposób radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych, zdolności do podjęcia 
decyzji, odpowiedzialności, uspołecznienie. Realizację tego kryterium ułatwia Skala 
Dojrzałości Społecznej- E.A. Dolla. Kryterium pedagogiczne uwzględnia trzy rzeczy: 
pierwsza z nich- jest to zasób wiadomości i umiejętności (rysowania, malowania, lepienia, 
liczenia, czytania, pisania) przewidzianych dla określonego wieku. Przy tym kryterium należy 
wziąć pod uwagę metody nauczania, systematyczność uczęszczania dziecka do przedszkola 
czy do szkoły, oraz współpracę rodziców czy opiekunów ze szkołą. Realizacja tego kryterium 
umożliwia wnikliwą analizę tempa nabywania wiadomości i umiejętności przez dziecko w 
toku jego nauczania przedszkolnego i szkolnego. Do drugiej należy- rodzaj i stopień trudności 
w nauce przedszkolnej czy szkolnej. Pomiar tego zasobu wiadomości i umiejętności dziecka 
przy zastosowaniu rzetelnych, trafnych oraz znormalizowanych na reprezentatywnej próbie 
populacji testów osiągnięć szkolnych.                                                                                                           
Ostatnią, trzecią rzeczą- jest tempo uczenia się, nabywania określonych wiadomości                   
i umiejętności szkolnych lub przedszkolnych. Tempo jest różne u osób z różnym stopniem 
upośledzenia umysłowego i normalnych- w jednakowym wieku życia. Tempo nabywania 

wiedzy pozwala odróżnić dziecko zaniedbane środowiskowo i dydaktycznie, od dziecka 
umysłowo upośledzonego. Kryterium lekarskie uwzględnia całokształt badań lekarskich.               
W tym kryterium bierze się pod uwagę wyniki badań somatycznych,  charakterystyczne cechy 
somatyczne dla wielu zespołów lub jednostek chorobowych-w przebiegu których może 
wystąpić  upośledzenie umysłowe, np. cechy somatyczne charakterystyczne dla choroby 
Bourneville’a (stwardnienia guzowatego), choroby Aperta, fenyloketonurii, niedoczynności 
tarczycy, zespołu Downa. W kryterium lekarskim bierze się również pod uwagę wyniki badań 
neurologicznych, psychiatrycznych, okulistycznych, audiologicznych.  
Także wyniki badań biochemicznych,  jak np. fenyloketonurii, galaktozemii, homocystynurii, 
oraz wyniki badań elektroencefalograficznych, pneumoencefalograficznych. Wyniki badań 
cytogenetycznych- ujawniających aberracje chromosomalne występujące w około 100 
zespołach, jak np. Downa, Pataua, Edwardsa. 
 
         Od 1 stycznia 1968 roku obowiązuje czterostopniowa klasyfikacja upośledzenia 
umysłowego, wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia. Składa się ona z 
upośledzenia umysłowego: głębokiego, znacznego, umiarkowanego i lekkiego. Eliminuje 
ona dawne terminy tj. idiotyzm, imbecylizm, debilizm. Klasyfikacja ta opiera się na 
odchyleniach standardowych. Odchylenia te mogą się różnić w różnych technikach pomiaru 
inteligencji i dlatego uwzględniając je, klasyfikacja ta umożliwia porównywanie ilorazów 
inteligencji. W tym podziale jedno odchylenie standardowe od przeciętnej w lewą stronę       
(w stronę odchyleń minusowych) świadczy o prawidłowym rozwoju umysłowym. Iloraz 
inteligencji mieszczący się miedzy –2,01 a –3,00 odchyleniem standardowym wskazuje na 
lekkie upośledzenie umysłowe. Dzieci o takim stopniu upośledzenia kwalifikują się do szkół 
specjalnych dla lekko upośledzonych umysłowo, natomiast iloraz inteligencji mieszczący się 
miedzy –3,01 a -4,00 odchyleniem standardowym sugeruje umiarkowany niedorozwój 
umysłowy. Między –4,01 a –5,00 jest już znaczne upośledzenie umysłowe, gdzie dzieci 
kwalifikują się do szkół specjalnych dla umiarkowanie i znacznie upośledzonych umysłowo. 
Natomiast poniżej –5,01 odchylenia standardowego wskazuje na głębokie upośledzenie 
umysłowe. 
Podsumujmy zatem  - zadaniem oligofrenopedagogiki jest: 
 *ustalenie takich metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej zapewniłyby 
optymalny, wszechstronny rozwój 
 *przystosowanie do warunków społecznych 
 *przygotowanie do zawodu 
 *wspieranie autonomii 
Cele kształcenia niepełnosprawnych i zasady rewalidacji są zatem podstawowymi, 
społecznie koniecznymi wyznacznikami poziomu kultury i umiejętności ludzi 
odpowiedzialnych za pomoc tym, którzy tego wymagają…Przecież nasza społeczność to nie 
grecka  Sparta! 
 Cele kształcenia :                                                                                                                                                                                             
-optymalny rozwój jednostki i najlepsze przystosowanie do życia w środowisku normalnym.  
- dążenie do orzecznictwa opartego na rzetelnej diagnozie wskazującej na potencjał 
rozwojowy dziecka i jego mocne strony. 
 -śledzenie przebiegu edukacji dziecka przez wielospecjalistyczny zespół, zewnętrzny wobec 
szkoły oraz tworzenie warunków partnerskiej współpracy z rodzicami. 
  - powszechność nauczania. 
  -likwidowanie barier architektonicznych. 
  -zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego w sposób dostosowany do tempa 
rozwoju dziecka. 

  -jak najwcześniejsze rozpoznanie zaburzeń oraz wspieranie rozwoju przez zorganizowaną 
działalność psychologiczno - pedagogiczną. 
        Rewalidacja - działanie mające na celu przywrócenie zdrowia osobom. Jest to system 
nauczania i terapii. Pragnę przypomnieć, że jest to podstawowa dziedzina pracy wszystkich 
nauczycieli w Zespole Szkół im. Marii Grzegorzewskiej w Piekarach Śląskich…. 
        Zasady rewalidacji: 
1. Zasada akceptacji - w myśl której dziecko upośledzone powinno być akceptowane nie jako 
„dziecko specjalne”, ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami 
rozwojowymi więc ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy. 
 
2. Zasada pomocy - mająca na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w 
usamodzielnianiu go, w przezwyciężaniu trudności rozwojowych, trudności wynikających z 
upośledzenia.  
 
3. Zasada indywidualizacji - polegająca na dostosowaniu treści kształcących,  
   *aktywności w nauce – aktywny udział dziecka w procesie nauczania, który ma przyczynić 
metod do indywidualnych możliwości dziecka oraz uwzględnieniu jego własnego celu 
kształcenia. 
 
4. Zasada terapii pedagogicznej - polegająca na wspieraniu działań.  
 
             Zasady ortodydaktyki  zgodnie z teorią Ottona Lipkowskiego: 
 
 *życzliwej pomocy – pomoc dziecku w przezwyciężaniu niewiary we własne siły, w 
pokonywaniu trudów pracy szkolnej, uzyskaniu lepszego samopoczucia i pewności siebie, w 
przyjęciu postawy czynnej wobec zadań szkolnych i obowiązków pozaszkolnych 
 
 *kształtowanie pozytywnej atmosfery pracy – wzywanie uczniów po imieniu, nagradzanie, 
życzliwośćsię do rozwoju zainteresowań, ułatwia zrozumienie treści programowych, 
powoduje łatwiejsze i trwalsze zapamiętywanie przekazywanych informacji 
 
 *dominacji wychowania – oznacza wychowywanie w każdym momencie; prowadzone 
zajęcia przedlekcyjne, międzylekcyjne i pozalekcyjne 
 
 *indywidualizacji – zmierza do rozwoju i wzmocnienia pozytywnych i wartościowych cech 
osobowości dziecka; ważna jest znajomość dziecka, jego zainteresowań, doświadczeń 
 
 *treści kształcących - treści nauczania uwzględniają materiał konkretny, przystępny, 
użyteczny w życiu społecznym i przyszłej pracy zawodowej; powinny być związane z typem 
psychicznym dziecka np. w przypadku nadpobudliwości (treści uspokajające, łagodzące, 
odprężające); dziecku apatycznemu, biernemu (treści pobudzające, aktywizujące, ruchowe). 
 
        System nauczania instytucjonalnego w szkolnictwie specjalnym. 
 
   Szkoła specjalna – tym terminem obejmujemy wszystkie jej stopnie (przedszkola 
specjalne, szkołę podstawową, gimnazjum, zawodową i różne formy szkolenia dla dorosłych). 
To instytucja , w której kształci i wychowuje się dzieci z różnymi zaburzeniami, 
upośledzeniami, które nie mogą uczęszczać do szkoły normalnej lub nie mogą sprostać 
wymogom tej szkoły. Kształcenie specjalne – jest szerszym pojęciem; obejmuje zajmowanie 

się dzieckiem, nie tylko w szkole specjalnej, w jej murach, ale także poza klasami (w domu, 
na obozach, zajęciach pozalekcyjnych). 
 
  Szkolne placówki specjalne: 
 *ośrodki wczesnej interwencji – placówki, w których przebywa dziecko od urodzenia do 7 
roku życia; są to miejsca, gdzie rodzice otrzymują np. informacje jak postępować z dzieckiem 
*przedszkola specjalne – od 3 roku życia nawet do 10 roku; dla dzieci niewidomych, 
głuchych, upośledzonych umysłowo (umiarkowane i znaczne upośledzenie), dla dzieci 
przewlekle chorych 
 *szkoły podstawowe specjalne: dla dzieci upośledzonych umysłowo (w stopniu lekkim), 
dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i częściowo znacznym (nie tak 
dawno zwane były : szkoły życia); 
 *dla niewidomych 
 *niesłyszących 
 *niewidomych -upośledzonych umysłowo 
     *gimnazjum – w zakresie takim jak szkoły podstawowe; 
     *zawodowe (dla upośledzonych w stopniu lekkim) przygotowujące do zawodu  
     *szkoły przysposobienia do pracy (przygotowują do różnych rodzajów pracy) 
 *warsztaty terapii zajęciowej – od 16 roku życia, dla osób z umiarkowanym i znacznym   
stopniem upośledzenia; są to zajęcia rekreacyjne, wycieczki, terapia, rehabilitacja;  
 *mieszkania treningowe 
 *ośrodki socjoterapii  
 *ośrodki szkolno – wychowawcze   
    W szerszym zakresie omówiono zagadnienia dotyczące oligofrenopedagogiki, mając na 
uwadze fakt, iż Zespół Szkół im. Marii Grzegorzewskiej w Piekarach Śląskich zajmuje się 
nauczaniem i rewalidacją uczniów z upośledzeniami umysłowymi oraz sprzężeniami. Naszym 
celem jest uzyskanie jak najlepszych efektów wychowawczo-dydaktycznych. Dobro każdego 
dziecka- nam przekazanego przez rodziców-jest najważniejsze. Od sześciu lat prowadzimy 
również zajęcia specjalistyczne z dziećmi dotkniętymi autyzmem. Permanentnie pogłębiana 
jest wiedza nauczycieli   i wzbogacana baza materiałowa szkół, by coraz efektywniej 
oddziaływać na naszych podopiecznych. 
     Czas zatem by bliżej przedstawić Zespół Szkół im. Marii Grzegorzewskiej w Piekarach 
Śląskich oraz nauczycieli tam pracujących….. 
    Służyć temu będzie multimedialna prezentacja oraz elektroniczna wizytówka szkoły. 

                                 

III.  Praca oligofrenopedagoga

 . 

 
 
      Nauczyciel w szkole dla dzieci z upośledzeniem umysłowym musi posiadać wiele cech  
charakterystycznych dla tego rodzaju działań dydaktyczno-rewalidacyjno-wychowawczych. 
Jakie wymagania stawia się przed nauczycielami? Można je podzielić na dwie kategorie, tzn: 
a/. formalne – wykształcenie specjalistyczne;  
b/. nieformalne - predyspozycje osobowościowe, włącznie do odporności na specyficzne    
potrzeby dzieci upośledzonych umysłowo ( konieczność obsługi...).  
  Omówię i wymienię szczegółowo cechy oraz wymagania w stosunku do nauczyciela naszej 
szkoły w podsumowaniu tej pracy. 
      Zadajmy pytanie : co to jest niepełnosprawność? Nauczyciel musi znać na nie odpowiedź!  
Szczególnie zasadnym wydaje się w tym przypadku umiejętność pogodzenia się z rzadkim 
przypadkiem „osiągania sukcesu dydaktycznego” wśród uczniów specjalnej troski.                                          
Kto to jest „człowiek niepełnosprawny”? 

      Niepełnosprawność - grupa osób niepełnosprawnych obejmuje ludzi o różnych 
zaburzeniach i stopniu upośledzenia czynności bio-psycho-społecznych. 
 Przyjmując jako kryterium rodzaj niepełnosprawności, wyróżnia się: 
·        osoby z uszkodzeniami sensorycznymi, do których należą osoby niewidome i słabo 
widzące oraz głuche i słabo słyszące, 
·         osoby z niesprawnością motoryczną, czyli osoby z uszkodzeniem narządu ruchu oraz 
osoby z przewlekłymi chorobami, 
·         osoby z niepełnosprawnością psychiczną, w tej grupie znajdują się osoby 
umysłowo upośledzone,  
·        osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania oraz osoby cierpiące 
na epilepsję, 
·        osoby z niepełnosprawnością złożoną (sprzężoną) - dotknięte więcej niż jedną 
niepełnosprawnością, 
·        osoby z zaburzeniami komunikacji językowej, 
·         osoby z zaburzeniami emocjonalnymi, 
·        osoby z autyzmem dziecięcym i pokrewnymi schorzeniami - np. schizofrenią dziecięcą, 
zespołami: hospitalizacyjnym, deprawacyjnym, strachu, itp., 
·        osoby ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się - w tej grupie znajdują się osoby, 
które nie potrafią - w czasie przewidzianym przez program nauczania- przyswoić sobie 
określonej wiedzy i umiejętności lub postępy w nauce dokonują się kosztem wysiłku i 
nakładu pracy niewspółmiernych do uzyskiwanych efektów, 
·        osoby z niepełnosprawnością społeczną - np. zagrożone patologią rodzinną lub 
środowiskową, itp. 
·        osoby z przewlekłymi schorzeniami somatycznymi - to te osoby, które cierpią na 
chorobę nieuleczalną albo nawracającą lub postępującą, trwającą jeden rok lub więcej. 
    Należy pamiętać o jednym, że sama wada nie tworzy osobowości człowieka, a głębokość 
wady nie określa jego możliwości. Dzieci niepełnosprawne różnią się między sobą tak 
bardzo, jak wszystkie inne dzieci. Są wśród nich dzieci powolne i bardzo szybkie, jedne lubią 
rywalizację, inne unikają porównań, są dzieci wesołe, gadatliwe, pedanci i bałaganiarze są 
dzieci pracowite i leniwe, są pogodne i złośliwe. Wszystkie łączy jedno - potrzeba 
zrozumienia i akceptacji. Stąd płyną wymagania w stosunku do tych ludzi, którzy 
podejmują się trudu pomocy i nauczania „ …dzieci gorszego boga…” W Zespole Szkół im. 
Marii Grzegorzewskiej w Piekarach Śląskich są dzieci z prawie wszystkimi wymienionymi 
niepełnosprawnościami. Zajmę się pobieżnym wyjaśnieniem pytania które nurtuje „młodych 
stażem” nauczycieli: kto jest upośledzony umysłowo w stopniu lekkim? Odpowiedź na to 
zagadnienie oraz uwewnętrznienie faktów z tego płynących ,pozwala na pracę nauczyciela- 
oligofrenopedagoga…oczekującego sukcesu dydaktycznego.                                                                                                                                  
Definicja upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim. 
   Upośledzenie umysłowe ma różnorodną etiologię i może być uważane za efekt różnych 
procesów patologicznych, które oddziaływają na funkcjonowanie centralnego systemu 
nerwowego. Kryterium A - podstawową cechą upośledzenia umysłowego jest niższy poziom 
funkcjonowania intelektualnego. Kryterium B - społeczne (porozumiewanie się, troska o 
siebie, tryb życia domowego, troska o zdrowie i bezpieczeństwo, zdolności szkolne, 
kierowanie sobą). Kryterium C - niedorozwój umysłowy ujawnia się przed 18 rokiem życia.  
      Dzieci te funkcjonują poznawczo na poziomie właściwym dla stadium operacji 
konkretnych , tzn. potrafią trafnie wnioskować oraz wykonywać pewne operacje myślowe 
(logiczne) - np. szeregowanie, dodawanie, mnożenie.  Pod warunkiem, że odwołają się do 
zjawisk i zdarzeń konkretnych, od których to nie umieją się oderwać (np. nie potrafią 
ujmować zagadnień symbolicznie). Myślenie formalne (czyli abstrakcyjne) jest dla nich 
niedostępne lub dostępne w sposób wybiórczy (niepełny). Dzieci te nie potrafią  wykonywać 

operacji umysłowych w samym umyśle, bez odwoływania się do rzeczywistości, ujmować 
zagadnień  symbolicznie czy metaforycznie. Myślenie tych uczniów charakteryzują: trudności 
w ujmowaniu związków pomiędzy zjawiskami, konkretność, zwolnione tempo, brak ciągu 
myślowego oraz niepewność i pochopność własnych sądów i decyzji.  
      W zakresie pamięci obserwuje się: upośledzenie pamięci logicznej (świeżej i trwałej). 
Dzieci te mają więc trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie.  
Mogą pojawiać się u nich zmyślenia i konfabulacje, uzupełniające luki pamięciowe. Brak 
różnic w zakresie pamięci mechanicznej- skojarzeniowej (świeżej i trwałej). Uczeń wolniej 
zapamiętuje, niedokładnie. Posiada ograniczoną pojemność pamięci- przewaga pamięci 
mechanicznej nad trwałą (logiczną). 
      Mowa: jest uboga w pojęcia abstrakcyjne (z uwagi na występujące u tych dzieci trudności 
w przyswajaniu i rozumieniu ich sensu). Ogólnie charakteryzuje się ona ubogim słownictwem 
(przewaga słownictwa biernego nad czynnym). Dzieci te mówią często ułamkami zdań , tzw. 
rwane zdania, posługują się czasownikami oraz rzeczownikami, rzadziej przymiotnikami.  
       Proces spostrzegania jest zwolniony, a jego zakres jest wąski. Spostrzeganie otaczającego 
świata jest utrudnione i nie odzwierciedla ono w pełni rzeczywistości (dziecko nie dostrzega 
szczegółów, spostrzega ogólnie). Jego jakość zależy w znacznym stopniu od codziennych 
doświadczeń jednostki. 
      Uwaga jest dowolna, występują jednak trudności w jej kierowaniu i słaba jest jej 
podzielność. Trwałość uwagi dowolnej oraz podzielność uwagi jest u tych dzieci gorsza niż u 
jednostek o prawidłowym rozwoju umysłowym. Stąd trudności zachowania się na lekcjach. 
      Samodzielność: generalnie są niesamodzielne. Potrzebują, aby nimi kierować. Cały czas 
wymagają, potrzebują nadzoru. Należy je przygotować do życia w społeczeństwie, do 
podejmowania różnych ról społecznych. To trudne zadanie szkoły specjalnej! 
      Osłabiona kontrola emocji, popędów i dążeń; Zdolne są do uczuć wyższych (miłość, 
przyjaźń). Utrudnione przystosowanie społeczne. Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień 
uspołecznienia ,co owocuje ich pracą np.w obsłudze sklepów, warsztatów rzemieślniczych. 
      Zaburzenia: percepcji wzrokowej i słuchowej; orientacji przestrzennej; rozwoju 
ruchowego; rozwoju ruchowego w zakresie sprawności manualnej, w zakresie lateralizacji. 
 
DIAGNOZA I WCZESNE ROZPOZNANIE: 
1) Medyczna - bada wady i zaburzenia rozwoju fizycznego, ze szczególnym uwzględnieniem 
rozwoju i funkcji systemu nerwowego; 
2) Psychologiczna - bada ogólny rozwój umysłu dziecka, procesy poznawcze: mowa, 
myślenie i funkcje percepcyjne. 
3) Pedagogiczna - bada stopień zaawansowania w nauce: braki i niepowodzenia. 
4) Socjalna - bada sytuację i warunki życia w rodzinie, panujące więzi emocjonalne. 
    Diagnoza w pedagogice specjalnej ma na celu ustalenie u dziecka odbiegającego od normy 
możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój i kompensacyjnych oraz 
ustalenie skuteczności stosowania metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia.  
Powinna być rozwojowa, kompleksowa, prognostyczna i nieinwazyjna.  
Orzeczenie zawiera: 
- określenie rodzaju i stopnia upośledzenia 
- określenie formy dalszego kształcenia 
- wskazania metod i form pracy . 
 Działania rewalidacyjno-dydaktyczne prowadzone są w : 
          - klasach dzieci z upośledzeniem umysłowym lekkim ; 
          - zespołach edukacyjno-terapeutycznych dla dzieci z upośledzeniem umiarkowanym i 
sprzężeniami ; 
          - zespołach edukacyjno-terapeutycznych dla dzieci z autyzmem. 

   W skład Zespołu Szkół wchodzi : szkoła podstawowa i gimnazjum – uczą w nich ci sami 
nauczyciele, specjaliści. Do szkół przyjmowane są dzieci na wniosek Poradni Psychologiczno 
– Pedagogicznej oraz za zgodą rodziców . Trwają prace nad powołaniem Szkoły 
Przysposabiającej do Pracy dla dzieci z umiarkowanym upośledzeniem po 21 roku życia. 
     Co zatem w szkole specjalnej jest ważne w systemie nauczania i rewalidacji?                                         
„Piętą Achillesa” w każdej szkole jest „sprawiedliwość….”a szczególnie w ocenach wysiłków 
każdego uczestnika procesu dydaktycznego! 

   Kilka refleksji  na  temat  szkolnego  oceniania. 

     Dotychczas  stosowany  system  oceniania  budzi  wiele  wątpliwości  i  rozterek,  zarówno 
wśród  uczniów  i  ich  rodziców,  jak  i  nauczycieli.  Jego  zasadniczym  mankamentem  jest 
niespójność  wynikająca  z  dowolności  stosowanych  kryteriów  oceniania.  Brak  tychże 
ujednoliconych  kryteriów  oceny  prowadzi  do  wielu  nieporozumień  i  zakłóca  relacje  między 
nauczycielami,  uczniami  i  rodzicami.  W  różnych  środowiskach  wyraźny  jest  pogląd,  że 
zaistniała  konieczność  zmiany  systemu  oceniania  na  lepszy.  Lepszy,  to  znaczy  taki,  który 
pozwalałby  na  właściwe  weryfikowanie  i  wspomaganie  rozwoju  uczniów.  Co  można  zatem 
uczynić,  by  zmiany  rzeczywiście  prowadziły  do  wypracowania  nowego  i  doskonalszego 
systemu ? 
    Prof. Niemierko twierdzi, że: ocenianie szkolne należy zasadniczo ulepszyć, ale nie da  się 
tego dokonać drogą administracyjną, gdyż wymaga przebudowy całej dydaktyki.  Dydaktyka 
ma  się tak zmienić,  by jej  głównym  walorem była  skuteczność, a  głównym przeciwnikiem  - 
pozory skuteczności, wyrażające się m.in. ocenami bez pokrycia. 
   Według  Charlesa  Galloweya:  ocenianie  to  proces  zbierania  informacji  i  formułowania 
sądów o informacjach, podejmowania decyzji. 
Wspomniany autor sformułował także następujące główne cele oceniania: 

1.  Przewidywanie  i  selekcja  -  same  przez  się  niewystarczające,  jako  że  nie  służą 

bezpośrednio ulepszaniu procesu uczenia się i nauczania. 

2.  Wywołanie  maksimum  pożądanych  zmian  u  poszczególnych  uczniów      -  nie  zaś 

sposób  na  wyselekcjonowanie  na  każdym  poziomie  tych,  którzy  ,,mogą"  i  tych, 
którzy ,, nie mogą". 

3.  Wprowadzenie  informacji  oceniającej  w  formie  korygującego  sprzężenia 

zwrotnego. 

Ocenianie również: 

  jest procesem gromadzenia informacji zwrotnej 
 

jest integralną częścią procesu uczenia się i nauczania 

 

powinno służyć wspieraniu szkolnej kariery uczniów i ich motywowaniu. 

J. Chodnicki wyróżnia następujące cele oceniania: 
1.  diagnoza - określenie indywidualnych potrzeb i przyczyn trudności każdego ucznia, 
2.  informacja  o  efektywności  procesu  nauczania  -  opisywanie  rozwoju  i  postępów 

uczniów, ewaluacja i modyfikacja procesu nauczania, 

3.  ocenianie dla stopnia - różnicowanie i klasyfikowanie uczniów, 
4.  upowszechnianie osiągnięć uczniów - porównywanie osiągnięć szkół, określenie stopnia 

opanowania standardów, 

5.  ewaluacja  programów  nauczania  -  ocena  efektywności  różnych  modeli  kształcenia.   

Rozporządzenie  dotyczące  oceniania,  promowania  i  klasyfikowania  uczniów  wymienia 
następujące cele oceniania: 

a)  poinformowanie  ucznia  o  poziomie  jego  osiągnięć  edukacyjnych  i  postępach  w  tym 

zakresie, 

b)  pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swego rozwoju, 
c)  motywowanie ucznia do dalszej pracy, 

d)  dostarczanie  rodzicom  (prawnym  opiekunom)  i  nauczycielom  informacji  o  postępach, 

trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia, 

e)  umożliwienie  nauczycielom  doskonalenia  organizacji  i  metod  pracy  dydaktyczno  – 

wychowawczej, 

    Podstawowe kryteria szkolnego systemu oceniania: 
a)  szkoła ma jeden spójny system oceniania, 
b)  ocena opiera się na wymaganiach programowych szkolnego programu nauczania, 
c)  uczniowie i rodzice (prawni opiekunowie) dobrze znają kryteria oceniania, 
d)  ocena jest rzetelną informacją zwrotną o efektywności uczenia się, 
e)  ocena motywuje ucznia do dalszej pracy, 
f)  w 

ocenianiu  wykorzystywane  są  różnorodne  sposoby  zbierania  informacji  

o osiągnięciach ucznia, 

g)  ocena uwzględnia wkład pracy ucznia. 
   Zatem ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje: 
a)  formułowanie  przez  nauczycieli  wymagań  edukacyjnych  oraz  informowanie  o  nich 

uczniów i rodziców (prawnych opiekunów), 

b)  bieżące  ocenianie  i  śródroczne  klasyfikowanie,  według  skali  i  w  formach  przyjętych  

w danej szkole oraz zaliczanie niektórych zajęć edukacyjnych, 

c)  nauczyciele oceniają: 

  wiadomości uczniów 
  umiejętności uczniów 
  postawy uczniów (w najmniejszym stopniu) 

d)  przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych, poprawkowych i sprawdzających, 
e)  ustalanie  ocen  klasyfikacyjnych  na  koniec  roku  szkolnego  (semestru)  i  warunki  ich 

poprawiania, 

Efektem procesu oceniania jest ocena: 

  dydaktyczna  -  czyli  taka,  która  uwzględnia  wyłącznie  spełnienie  wymagań 

programowych, 

 

społeczno-wychowawcza  -  czyli  taka,  która  uwzględnia  inne  kryteria  poza 
wymaganiami programowymi. 

Ocenie szkolnej przypisano następujące funkcje: 

 

klasyfikacyjną  -  ocena    jest  wyrażona  za  pomocą  umownego  symbolu  i  służy 
zróżnicowaniu oraz porządkowaniu uczniów zgodnie z pewną skalą, 

 

diagnostyczną  -  wspieranie  szkolnej  kariery  ucznia,  monitorowanie  jego 
postępów i określanie indywidualnych potrzeb. 

Nie  jest  dobrze,  jeśli  jedna  z  wymienionych  funkcji  przejmuje  nad  drugą  przewagę.  Każda  
z nich spełnia inną rolę i każda służy innym celom. 
Funkcja klasyfikacyjna jest użyteczna przy: 
- ocenie poziomu opanowania wiedzy w dłuższym czasie 
- różnicowaniu i selekcji uczniów ze względu na dalsze kształcenie 
- porównywaniu osiągnięć uczniów ze standardami 
- informowaniu nadzoru i środowiska 
Funkcja diagnostyczna jest użyteczna przy: 
- rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb każdego ucznia 
- opisie kompetencji ucznia 
- porównywaniu efektywności programów nauczania 
- planowaniu procesu nauczania 
- braniu przez ucznia odpowiedzialności za proces uczenia się 
- informacji zwrotnej dla ucznia i rodziców 
- określaniu efektywności stosowanych metod 

Ocenianie  powinno  być  integralną  częścią  procesu  nauczania.  W  trakcie  nauczania  
i  uczenia  się  występuje  ocenianie  wspomagające,  które  w  żaden  sposób  nie  przerywa 
przebiegu procesu. Finałem oceniania sumującego jest komunikowanie - w dowolny sposób - 
efektów uzyskanych przez ucznia. Celem oceniania wspomagającego jest bieżąca obserwacja 
rozwoju ucznia przy zastosowaniu wszelkich metod sprawdzania.  
     Natomiast  ocenianie sumujące  ma charakter okresowy i  odbywa  się  co pewien  czas, np. 
na  zakończenie  semestru,  klasy  czy  innego  etapu  edukacji.  Ocenianie  sumujące  przerywa 
proces  nauczania  i  uczenia  się.  Jego  celem  jest  dokonanie  selekcji  uczniów  
i obserwacja  systemu  szkolnego.  Stosowane  metody  sprawdzania  osiągnięć uczniów  zgodne 
są  ze  standardami,  a  wyniki  służą  do  analizy  ilościowej  i  jakościowej.  Tego  typu  ocenianie 
jest wykorzystywane głównie przez nadzór, środowisko i administrację wszystkich szczebli. 
    Otrzymane  wyniki  oceniania  sumującego powinny prowadzić  do analizy  efektów  procesu 
edukacyjnego i planowania kolejnego etapu procesu nauczania.  
Ocenianie zatem to: 

  planowanie procesu nauczania, 
  przebieg procesu nauczania, 
  sposoby zbierania informacji, 
  sposoby komunikowania, 
  ewaluacja pracy nauczyciela 

Nowe podejście do oceniania wymusza na nauczycielu zmianę stylu pracy. 
   Ocena  szkolna  powinna  zawierać  bogatą  informację  zwrotną.  Postrzeganie  “stopnia” 
wyłącznie  jako  atrybutu  selekcji  i  decydowanie  na  tej  podstawie  o  „karierze”  ucznia  może 
spowodować nieodwracalne skutki zarówno dla niego, jak i dla społeczeństwa. 
    Osoby  zainteresowane  ocenianiem  oczekują,  że  będzie  ono  sprawiedliwe,  obiektywne   
i rzetelne. W spełnieniu tych oczekiwań pomoże nauczycielowi poniższy dekalog oceniania: 
1.  Ocenianie powinno brać pod uwagę specyfikę uczenia się i wspierać je. 
2.  W  ocenianiu  należy  uwzględnić  różnice  pomiędzy  poszczególnymi  uczniami.  Ocenianie 

i  stosowane  narzędzia  oceny  powinny  zachęcać  ich  do  zaprezentowania  swojej 
kreatywności i oryginalności. 

3.  Cel oceniania trzeba jasno określić. Nauczyciel i uczeń muszą wiedzieć, z jakiego powodu 

dokonuje się oceny, i znać uzasadnienie wyboru danej formy sprawdzania. 

4.  Ocenianie  powinno  być  trafne.  To  znaczy,  że  wybrana  metoda  powinna  sprawdzać 

dokładnie to, co podlega ocenie. 

5.  Ocenianie  powinno  być  rzetelne.  O  ile  to  tylko  możliwe,  należy  wyeliminować 

subiektywizm, a ocenę uczynić niezależną od osoby oceniającej. 

6.  Wszystkie formy oceniania muszą zapewnić uczniowi otrzymanie informacji zwrotnej na 

temat wyników jego uczenia się oraz stymulować rozwój ucznia, wskazując mu kierunek 
poprawy.  Również  w  przypadku  sprawdzania  sumującego  uczeń  powinien  otrzymać 
informację zwrotną na temat swojej pracy, dowiedzieć się, co jest jego mocną stroną, a co 
wymaga powtórzenia. 

7.  Ocenianie  powinno  skłaniać  zarówno  ucznia,  jak  i  nauczyciela  do  refleksji  na  temat 

dotychczasowej  pracy.  Wobec  tego  niezbędna  jest  nieustanna  ewaluacja  i  doskonalenie 
oceniania. 

8.  Ocenianie  jest  integralną  częścią  planu  nauczania.  Nauczanie  i  uczenie  się  trzeba 

zaplanować  razem  z  formami  sprawdzania  i  oceniania,  tak  aby  uczniowie  mogli  jak 
najlepiej zaprezentować wyniki swojego uczenia się. 

9.  Ocenianie  wymaga rozsądnego  wyważenia. Zbyt dużo kontroli w krótkim  czasie  obciąża 

zarówno efektywne uczenie się, jak i nauczanie. 

10. Kryteria oceniania powinny być zrozumiałe i znane. Uczniowie muszą wiedzieć, czego się    
      od nich oczekuje. 

 
 
 
Projektując szkolny system oceniania, pamiętano o jego założeniach, a więc o tym, że: 
 

 

Każdy uczeń jest w stanie rozwijać się i czynić postępy w trakcie nauki. 

 

Notowanie postępów i osiągnięć ucznia jest potrzebne dla wielu różnych celów 
i wielu różnych podmiotów procesu edukacyjnego. 

 

Dla  różnych  celów  informacja  powinna  być  dostarczana  z  różnych  źródeł, 
różnymi sposobami i gromadzona w różny sposób. 

    Rozważania  o tworzeniu nowego  systemu oceniania należałoby  zacząć  od analizy  potrzeb  
i  oczekiwań  podmiotów  najbardziej  zainteresowanych  procesem  oceniania  tj.  uczniów, 
nauczycieli i rodziców. 
Czego zatem oczekują uczniowie? 
 

-  aby ocena była sprawiedliwa, obiektywna, jawna, 

-  chcą  rzetelnej  informacji  zwrotnej  (wskazanie  mocnych  i  słabych  stron,  wskazania 
dalszej drogi itp.) 

 

-  czytelnych kryteriów, 

 

-  porównywalności wymagań pomiędzy klasami i szkołami, 

 

-  rozróżniania oceny za postęp od oceny stanu aktualnego, 

 

-  chcą mieć wpływ na kształt systemu oceniania, 

 

-  chcą mieć prawo do dyskusji o ocenie (bezpieczeństwo), 

 

-  by było miejsce dla samooceny. 

Czego oczekują nauczyciele? 
   System oceniania musi być jasny, przejrzysty, czytelny, funkcjonalny, elastyczny i zawierać 
kryteria ogólnie akceptowane przez wszystkie podmioty. Dobry system musi: 
 

-  informować na bieżąco o postępach ucznia, 

 

-  motywować i wspierać ucznia w procesie uczenia się, 

 

-  dać możliwość porównywania osiągnięć ucznia, 

 

-  wskazywać drogi samodoskonalenia zawodowego, 

 

-  ułatwiać całoroczną ocenę, 

 

-  dostarczać zainteresowanym informacji o pracy nauczyciela 

Czego oczekują rodzice od systemu oceniania? 
   Aby: 

- 

był napisany zrozumiałym językiem, 

- 

miał określone, jasne, czytelne kryteria zrozumiałe dla mnie i dla  mojego dziecka, 

- 

informował  o  postępach  i  rozwoju  dziecka  oraz  wskazywał  drogę  dalszego 
kształcenia, 

 

- 

nie  stresował  lecz  motywował  do  pracy  (bazowanie  na  pozytywach)  i  brał  pod 
uwagę możliwości mojego dziecka, 

- 

był sprawiedliwy i nie poniżał mojego dziecka, 

- 

oceniał co istotne, 

- 

odkrywał uzdolnienia i talenty dziecka, wspomagał umiejętności, 

- 

umożliwiał dostanie się mojego dziecka do wybranej szkoły, 

- 

dawał prawo do błędu, 

- 

był porównywalny z innymi szkołami, 

- 

mogli współuczestniczyć w tworzeniu szkolnego systemu oceniania. 

     Szkolny  system  oceniania  powinien  odpowiadać  potrzebom  osób  zainteresowanych 
ocenianiem. Powinien również uwzględniać określone kryteria. 
 

 
 
KRYTERIA SZKOLNEGO SYSTEMU OCENIANIA 

  Wymagania programowe 
  Poziom klasy 
 

Poziom szkoły 

 

Możliwości intelektualne ucznia 

 

Wkład pracy 

  Opinia o uczniu 
  Sytuacja rodzinna 

   Budując  szkolny  system  oceniania  należy  też  wziąć  pod  uwagę  czynniki  zewnętrzne,  do 
których zaliczamy: 

  podstawy  programowe,  które  wyznaczają  kompetencje  i  drogi  ich  rozwoju, 

określają  cele  i  poziomy  edukacji,  wyznaczają  obszary  kształcenia  i  oceniania, 
wyznaczają ramy prawne 

  system  klasyfikowania  i  oceniania  (dokument  MEN)  -  wyznacza  i  porządkuje 

system norm i reguł klasyfikowania i oceniania, gwarantuje drożność oceniania , 

 

standardy osiągnięć i wymagań - są podstawą opracowania WSO, wyznaczają 
poziom wymagań. Wymagania ogólne są wspólnie przyjęte dla wszystkich 
przedmiotów, jak również dla każdego konkretnego przedmiotu. Zadaniem 
nauczyciela jest zatem opracowanie i przedstawienie uczniom wymagań na 
poszczególne oceny w zakresie konkretnego przedmiotu.                                                             

 

system egzaminów zewnętrznych - na pewno spowoduje przeniesienie kryteriów 
zewnętrznych  do  szkół,  będzie  podstawą  wyciągania  wniosków  do  dalszej  pracy 
oraz do doskonalenia nauczycieli. 

 

osoby zaangażowane w szkolny system oceniania i odbiorcy informacji 

 

program szkoły 

 

zasoby szkoły 

  stan wiedzy pedagogicznej nauczycieli 
  oferty rynku wydawniczego 

   Zadaniem  szkoły  jest  określenie  pewnego  systemu  wartości,  który  będzie  akceptowany  i 
przestrzegany  przez  całą  społeczność  szkolną.  Dotychczas  dowolność  kryteriów  oceniania 
wykluczała  porównywalność  wyników  kształcenia  już  na  poziomie  szkoły,  nie  mówiąc  o 
takiej porównywalności w skali miasta czy kraju. Brak owej porównywalności w stosunku do 
systemu  szkolnictwa  specjalnego  uniemożliwia  to,  co  w  reformowanym  systemie  polskiego 
szkolnictwa  jest  najważniejsze  -  wszechstronny  rozwój  ucznia,  formowany  harmonijną 
realizacją  przez  nauczycieli  zadań  w  zakresie  nauczania,  kształcenia  umiejętności  i 
wychowania.  Tak  wyznaczony  cel  skłania,  by  spojrzeć  na  sposoby  i  metody  oceniania  oraz 
egzaminowania  pod kątem  ich  przydatności  w  zdobywaniu  wiedzy  o uczniu, jego rozwoju i 
osiągnięciach.  Na  ile  jest  celowym  przeprowadzanie  egzaminów  wśród  uczniów  szkół 
specjalnych?  Trudne  pytanie  lecz  nie  bez  racji  jest  stawiane  w  środowisku 
oligofrenopedagogów…..tym  bardziej,  że  w  arsenale  oddziaływań  wychowawczych  jest  to  
ważny element dla uczącego się. 
     Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007r.( z późniejszymi zmianami) w sprawie 
zasad  oceniania, klasyfikowania, promowania i egzaminowania ustala zasady i określa ramy 
zmian, sytuując ocenianie w dwóch ścieżkach: wewnątrzszkolnej i zewnętrznej.  
     Najistotniejszym jednak zmianom uległo ocenianie w nauczaniu zintegrowanym. 

Nowy  sposób  oceniania  nazwano ocenianiem opisowym,  jako, że  w  dokumentach  pozostaje 
semestralna i roczna ocena opisowa. Wprowadzenie oceny opisowej zmienia charakter relacji 
edukującego (nauczyciela) z edukowanym (uczniem). 
    Uczeń współuczestniczy, staje się partnerem nauczyciela w procesie uczenia się, dokonuje 
ewaluacji własnej działalności. Ocenianie opisowe stanowi ważne narzędzie przekazywania 
informacji o efektach szkolnej działalności uczniów oraz nauczycieli. Ocenie podlega 
aktualny poziom opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności ,w porównaniu z 
celami kształcenia ale również ich postępy w procesie uczenia się (dotyczy to klas dla dzieci 
z upośledzeniem lekkim).   
     Ocenie również podlega praca nauczyciela - efektywność stosowanych metod oraz jakość 
własnych oddziaływań dydaktycznych. Oznacza to wzrost motywacji uczniów do nauki, 
zarówno pod kierunkiem nauczyciela, jak i samodzielnej, oraz wzrost kompetencji uczniów     
i poziomu samodzielności. W procesie oceniania nauczyciel winien zwrócić uwagę na 
osiągnięcia uczniów, a nie porażki. Zgodne jest to z założeniami współczesnej pedagogiki. 
    Formułując 

ocenę  opisową,  ważne  jest,  by  nauczyciel  potrafił  wyszukać  

i  odpowiednio  wyeksponować  najmniejsze  nawet  osiągnięcia,  gdyż  są  to  właśnie  sukcesy 
tego  konkretnego  dziecka.  Ocenianie  procesu  uczenia  się  daje  szanse  na  kształtowanie 
indywidualnej drogi rozwoju dziecka, sprzyja jego rozwojowi, eliminuje napięcia, rywalizację 
i prowadzi do zamierzonych celów edukacyjnych. 

Ocena  opisowa  to  ustne  lub  pisemne  poinformowanie  o  postępach  ucznia.  O  tym  jak 

wykonał  zadania,  przy  czym  najpierw  podkreślamy  w  niej  to,  co  uczeń  wykonał  dobrze,  
a  później  wskazujemy  niedociągnięcia  i  sposób  ich  poprawy.  Celem  oceny  opisowej  jest 
dostarczenie  informacji:  uczniowi,  nauczycielowi  oraz  rodzicom.  Uczniowi-dostarcza 
informacji  o  efektach  jego  szkolnej  aktywności  i  wskazówek,  jak  pokonać  napotkane 
trudności. Poza tym: 

 

 

-motywuje do dalszego wysiłku, 

-zachęca do samooceny (najtrudniejszy do osiągnięcia element), 
-umacnia wiarę we własne możliwości. 

 Ocena opisowa ponadto daje dziecku informację o tym: 

 

co  już  umie,  nad  czym  musi  popracować,  jak  daleko  jest  na  drodze  do  osiągnięcia 
celu, 

 

bierze pod uwagę wkład pracy dziecka, jego wysiłek włożony w wykonanie zadania, 

  nie etykietuje ucznia (ważny społecznie element), 
 

zachęca do dalszej pracy, uświadamia, że wysiłek się opłaca, 

 

nie pełni funkcji nagrody czy kary, 

  nie zawiera krytyki osoby, 
 

uwzględnia postęp, jaki dokonał się w dziecku, 

 

pełni funkcję informacyjną, korekcyjną i motywacyjną. 

Nauczycielowi  –  dostarcza  informacji  na  jakim  poziomie  rozwoju  znajduje  się  uczeń  w 
danym  momencie  edukacji  oraz  o  tym,  czy  stosowany  przez  nauczyciela  system  pracy   
z uczniem jest efektywny. 
Rodzicom – dostarcza rzetelnej,  szczegółowej informacji o  ich  dziecku, na podstawie której 
będą mogli w porę podejmować właściwe działania( jeżeli zechcą..!) na rzecz jego dalszego, 
prawidłowego rozwoju. Pomaga w akceptacji dziecka… 
Zatem za najistotniejsze w ocenianiu dziecka w uznaje się: 

 

wkład pracy dziecka 

 

efekt, jaki ono osiąga, 

 

jego możliwości. 

Ocenę  za  opanowanie  wiadomości  i  umiejętności  z  poszczególnych  działów  redaguje  się  na 
podstawie wpisów do kart obserwacji uczniów, znajdujących się w dziennikach lekcyjnych. 

 
 
 
Stosuje się następujące terminy uwarunkowane rodzajem oceny opisowej: 

 

Wstępna ocena rozwoju ucznia i jego możliwości. 

Dokonywana  jest  na  początku  września.  Dostarcza  informacji  o  indywidualnych 
możliwościach  i  poziomie  rozwoju  fizycznego,  społeczno-emocjonalnego  dziecka  oraz 
rozwoju  jego  funkcji  poznawczo  –  motorycznych,  warunkujących  osiąganie  sukcesów  w 
dalszej  edukacji  szkolnej.  Jest  jednocześnie  podstawą  do  wypracowania  przez  nauczyciela 
systemu pracy zapewniającego każdemu dziecku maksymalny rozwój. 

 

Ocena bieżąca (ciągła) oraz ocena etapowa 

Odbywa się każdego dnia w trakcie zajęć szkolnych. Polega na stałym informowaniu ucznia o 
jego  zachowaniu  i  postępach.  Ocena  ta  motywuje  do  aktywności  i  wysiłku;  wyraźnie 
wskazuje  osiągnięcia  i  to,  co  należy  jeszcze  wykonać.  Ocena  etapowa  dokonywana  jest  po 
zakończeniu działu lub ośrodka pracy. 

 

Ocena podsumowująca: semestralna, końcoworoczna. 

Semestralna  ocena  jest  oceną  podsumowująco  –  zalecającą.  Jest  redagowana  pisemnie  na 
koniec  semestru  (styczeń/luty).  Ocena  ta  informuje  o  osiągnięciach  ucznia,  ale  jednocześnie 
zawiera  wskazania,  nad  czym  uczeń-  nauczyciel  powinien  intensywniej  popracować  w 
następnym semestrze, by nie dopuścić do  braków edukacyjnych. 
Końcowa ocena  jest  oceną   podsumowująco – klasyfikacyjną. Jest  ona  wyrażona na  piśmie 
na  koniec  roku  szkolnego.  W  sposób  syntetyczny  informuje  ona  o  osiągnięciach  ucznia  
w  danym  roku  edukacji  w  zakresie  osiągnięć  edukacyjnych,  zachowania  oraz  osiągnięć 
szczególnych. Ocena ta też zawiera  wskazania i zalecenia. 
   Istota  oceniania    wewnętrznego  dotyczy  roli  i  miejsca  ucznia  w  szkole.  Wprowadzenie 
oceny  opisowej  zmienia  charakter  jego  pracy  i  postępów.  Ma  służyć  wartościowaniu, 
planowaniu i wyborowi strategii edukacyjnej przez każdego nauczyciela. Zatem sens reformy 
w ocenianiu polega na tym, że oceniamy co innego inaczej. Nie stan wiedzy, a praca i postęp, 
wskazujemy uczniowi, co już  osiągnął i jak może pokonać trudności.  Konkretnie wyraża się 
to  w  poinformowaniu ucznia  o postępie i  poziomie jego  osiągnięć  edukacyjnych,  pomocy  w 
samodzielnym  planowaniu  rozwoju  przez  ucznia,  motywowaniu  go  do  pracy,  dostarczaniu 
rodzicom  informacji  o  postępach  ich  dziecka,  trudnościach  i  ewentualnie  specjalnych 
uzdolnieniach.  
    Dobrze  przemyślane  i  zaplanowane  ocenianie  wewnętrzne  powinno  kształtować  proces 
nauczania i wychowania, chroniąc przed pułapką ,,nauczania pod egzamin". Jego podstawową 
właściwością  ma  stać  się  rozpoznawanie  postępów  ucznia  w  stosunku  do  wymagań 
edukacyjnych.  Oczywiste  jest,  że  sposób  informowania  o  efektach    wymagał  wielu 
doświadczeń i korekt, zanim stał się odczuwalną pomocą w codziennej pracy nauczycielskiej, 
jak również sygnałem rozumianym i oczekiwanym przez ucznia i rodziców. 
      Kolejnym  etapem  w  pracy  oligofrenopedagoga  jest  umiejętne  stosowanie  nagród  i  kar. 
Jest  to  trudna  dziedzina  życia  szkolnego.  W  szkole  specjalnej  stosujemy  przede  wszystkim 
nagrody  i  wyróżnienia.  Formy  są  różnorodne,  począwszy  od  ustnych  pochwał  a 
zakończywszy  na rzeczowych  nagrodach (np. rowery,  radiomagnetofony itp.).  Dzieci  starają 
się uzyskać każdą pochwałę i wyróżnienie, tym bardziej , że ich status materialny jest niski. 
   Ogromna  rola  nauczyciela  polega  na  umiejętnym  stosowaniu  form  nagradzania,  by  nie 
krzywdzić  innych  dzieci(-nie  wyróżnianych  w  danej  chwili-)  oraz  nie  wywoływać  uczucia 
zazdrości.  Zatem  nauczyciel  powinien  być  wolnym  od  wszelakich  uprzedzeń  i  ciągle 
pamiętać w procesie nauczania o całym „bagażu doświadczeń” każdego dziecka w klasie lub 
zespole.  Nie  ulega  więc  wątpliwości  fakt,  że  tylko  doświadczenie  pedagogiczne  i  życiowe 
predysponują do efektywnej pracy w szkole specjalnej. 

    Na gruncie pedagogiki dochodzi nieustannie do pewnych napięć miedzy obrazem nauki, 
który funkcjonuje w świadomości jej teoretyków, a rzeczywistymi poczynaniami pedagogów. 
Jest to napięcie między tym, co idealne, a tym co faktyczne. Dlatego żadna szkoła nie nauczy 
nauczyciela empatii, dobra, współczucia, sprawiedliwego podejścia do ucznia.  
   Tylko tak, jak mówili starożytni uczeni : „…barba non facit philosophum – boni semper 
beati”( łac.…broda nie czyni mądrym-dobry zawsze szczęśliwy..) - idealnym obrazem i 
przykładem nauczyciela powinien być człowiek szczęśliwy, by mógł to przekazać ! 
Rzeczywistość jest daleka od ideału-niestety!!! 
     Najważniejszym zadaniem pedagogiki, jako nauki humanistycznej, jest odkrywanie 
właśnie humanistycznego sensu życia każdego człowieka i humanistycznego sensu działań 
ludzkich. Trzeba jakby na nowo odkryć nauki pedagogiczne i edukację w nowym, 
demokratycznym systemie. Zwrócić im ogólnoludzką wartość. Nie przepis lecz człowiek- 
chce się niejednokrotnie krzyknąć!!! Jest to trudne zadanie tych , którzy przygotowują 
przyszłe kadry nauczycielskie – mowa tutaj o szkołach wyższych. 
       Czym kierują się w pracy nauczyciele – oligofrenopedagodzy, jakimi metodami się 
posługują? Omówię skrótowo metody pracy w Zespole Szkół im. Marii Grzegorzewskiej- 
Piekary Śląskie a także wskaże podstawowe metody , którymi posługują się nauczyciele w tej 
placówce oświatowej. 
 

Założenia humanistycznej teorii nauczania. 

      Teoria humanistyczna - to najnowsza koncepcja procesu uczenia się, która powstała w 
ostatnich dwudziestu latach. Główne jej założenia mogą pomóc zmienić podejście do ucznia, 
a tym samym zmienić sposób nauczania.  
HUMANISTYCZNA TEORIA UCZENIA - ZAŁOŻENIA: 
1) Człowiek z natury jest zdolny do uczenia się. 
2) Każdy człowiek jest jednostką twórczą. 
3) Podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje poczucie bezpieczeństwa. 
4) Rzeczywiste uczenie odbywa się przez doświadczenie. 
5) Uczenie się jest efektywne, gdy angażuje się nie tylko umysł, ale i emocje. 
6) Samoocena jest kluczowym aspektem procesu uczenia się. 
7) Podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje prawo do godności i liczenie się z jego 
potrzebami oraz możliwościami. 
     Fundamentem najnowszych koncepcji uczenia się-  jest uczenie się przez doświadczanie, 
oparte na trzech założeniach: 
*  Najlepiej uczymy się wtedy , gdy jesteśmy włączeni w przeżycie dostarczające nauki. 
*  Wiedzę najlepiej odkrywamy samodzielnie. 
*  Uczymy się z zapałem  jeśli mamy możliwość wyboru celu i sposobu nauki. 
    Teoria humanistyczna w centrum procesu uczenia się widzi ucznia. Zakłada, że uczeń jest 
w stanie kierować swoim procesem uczenia się, jeżeli zostanie obdarzony zaufaniem i 
podmiotowo potraktowany przez nauczyciela - jest w stanie ocenić swoje osiągnięcia. W 
nowej sytuacji edukacyjnej nauczyciel stwarza warunki, aby jego uczeń potrafił uczyć się i 
komunikować, myśleć i poszukiwać, doskonalić, działać i współpracować w zespole. W myśl 
teorii humanistycznej każde dziecko jest zdolne do uczenia się, ale każde uczy się inaczej.       
Założenia teorii humanistycznej dały początek wielu zmianom w podejściu do nauczania . Co 
zatem stosuje się w szkole specjalnej? Wymienię kilka… 
 
  1.Metoda Ruchu Rozwijającego wg. Weroniki  Sherborne - opracowana została przede 
wszystkim z myślą o dzieciach upośledzonych w stopniu głębokim. Celem tej metody jest 
posługiwanie się ruchem jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego 
dziecka i w terapii zaburzeń rozwoju. Wyróżniamy w niej cztery grupy ćwiczeń: 

*  Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała. 
*  Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w kontakcie. 
*  Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami i grupą.  
*  Ćwiczenia twórcze rozwijanie aspektów ruchu proponowanych przez członków grupy.  
  Można ją zaliczyć do niewerbalnych treningów interpersonalnych. To metoda nastawiona na 
rozwijanie, poprzez odpowiednie ćwiczenia i zabawy ruchowe, takich cech, jak: poczucie 
własnej wartości i pewności siebie; poczucie bezpieczeństwa; odpowiedzialność; wrażliwość; 
umiejętność nawiązywania kontaktów. Ogólnie - metoda : kształtuje świadomość własnego 
ciała (prowadzi do poznania własnego ciała); pomaga zdobyć pewność siebie i poczucie 
bezpieczeństwa w otoczeniu; ułatwia nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i 
grupą; rozwija twórczość; pobudza ekspresję, inwencję; relaksuje. 
 
  2.Metoda Dobrego Startu - została opracowana przez Martę Bogdanowicz .Posiada 
zarówno aspekt profilaktyczno- terapeutyczny, jak też diagnostyczny. Metoda stymuluje 
rozwój psychomotoryczny dziecka. Ułatwia naukę czytania i pisania. Może być stosowana dla 
dzieci o prawidłowym, jak też zaburzonym rozwoju. Wyróżniamy w niej trzy grupy ćwiczeń: 
 * Ćwiczenia ruchowe - usprawniają analizator kinestetyczno - ruchowy. 
 * Ćwiczenia ruchowo - słuchowe angażują dwa analizatory: kinestetyczno - ruchowy i 
słuchowy. 
 * Ćwiczenia ruchowo -słuchowo -wzrokowe kształcą  trzy analizatory: kinestetyczno - 
ruchowy, słuchowy i wzrokowy.  
    Założenia: jednoczesne rozwijanie funkcji językowych i funkcji spostrzeżeniowych 
(wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych i motorycznych) oraz 
współdziałania między tymi funkcjami (czyli rozwijanie integracji percepcyjno-motorycznej). 
   MDS  wszechstronnie oddziałuje na rozwój psychomotoryczny dziecka i ułatwia naukę 
czytania i pisania. Może być wykorzystywana w pracy: 
* z dziećmi o prawidłowym rozwoju w celu stymulowania rozwoju,  
* z dziećmi o zaburzonym rozwoju w celu rehabilitacji zaburzeń. 
   MDS spełnia też rolę profilaktyczną.  Zapobiega: występowaniu specyficznych trudności w 
czytaniu i pisaniu, a tym samym niepowodzeniom szkolnym. 
Zgodnie z zdaniem M. Bogdanowicz metoda ta ma nie tylko aspekt stymulujący, 
profilaktyczno-terapeutyczny, ale także aspekt diagnostyczny.  
MDS składa się z dwóch części : 
 *Piosenki do rysowania . Piosenki do wzorów graficznych. Materiał graficzny zawiera 25 
prostych wzorów graficznych uporządkowanych w/g stopnia trudności. 
 *Alfabet piosenek. Piosenki na literki. Jest to zestaw 22 drukowanych liter i dobranych do 
nich piosenek.Wybór właściwej części MDS do pracy z grupą uwarunkowany jest od wieku, 
stopnia upośledzenia, zaburzeń w rozwoju psychoruchowym. 
  MDS rozwija, usprawnia i kształci wszechstronnie. Dziecko łącząc różne rodzaje 
aktywności: śpiewa, dotyka, słucha, rysuje, pisze, wykonuje ćwiczenia relaksacyjne i 
ruchowe. W wyniku tego następuje integracja wzrokowo - słuchowo - dotykowo -ruchowa. 
 
      3.  Pedagogika Montessori 
        Maria Montessori (1870-1952), włoska lekarka i pedagog. Jedna z największych 
reformatorek wychowania przedszkolnego. Twórczyni "metody Montessorii", która kładzie 
nacisk na umożliwienie dziecku swobodnej aktywności oraz kształcenie jego zmysłów.             
M. Montessori krytykowała współczesną sobie szkołę, której symbolem była dla niej "szkolna 
ławka" - wyrażająca bezruch i tłumienie aktywności dzieci. 
Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, 
duchowego, kulturowego i społecznego. Wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność. 

Jakie są cele pedagogiki Montessori? 
     Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości,                                     
w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i 
współdziałania.  
Zadania pedagogiki Montessori: 
* uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną 
aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami 
*samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy 
(indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne 
uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.  
* koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych 
zadań.  
* lekcje ciszy: dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i 
grupowych. 
*porządek: dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim 
działaniu.  
* społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja 
to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie 
rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj. 
*obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i 
uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.  
* indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje 
uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, 
podejmując zadania, do których jest już gotowe. 
  W szkole specjalnej mamy możliwości lokalowe oraz odpowiednie wyposażenie gabinetu – 
klasy do pracy  z uwzględnieniem tej metody. Są też odpowiednio wyszkoleni nauczyciele. 
   Baza materialna szkół jest stale wzbogacana. Tym samym możliwości oddziaływań 
prowadzącego zajęcia na dzieci zwiększają się diametralnie. Niemałą rolę w tym procesie 
odgrywa Unia Europejska jako sponsor środków niezbędnych do wyposażenia 
specjalistycznych gabinetów do  rewalidacji. 
    Wymienione metody pracy z dzieckiem upośledzonym, to tylko wierzchołek możliwości      
i sposobów oddziaływania w relacji nauczyciel- uczeń. Do tego trzeba dodać wieloletnie 
doświadczenie w zakresie pedagogiki ,dydaktyki specjalnej i….mamy pełny obraz 
nauczyciela-oligofrenopedagoga. Czy jednak można stwierdzić, że taki pedagog jest już w 
pełni wykształcony? Przecież życie przynosi nowe wyzwania wraz z nowymi uczniami. Nie 
wolno poddać się rutynie- cały czas należy się uczyć i z pokorą podchodzić do wiedzy.  
   Pytaniem retorycznym jawi się następująca  kwestia: kto wspiera nauczyciela w procesie 
nauczania i rewalidacji? W naszym przypadku nie są to zawsze rodzice!!! Przecież powinni… 
 

Postawy rodzicielskie. 

    Postawy rodzicielskie mają różnoraki wpływ na dzieci. Wyróżniamy postawy właściwe –
zdrowe- mają pozytywny wpływ na psychospołeczny rozwój dziecka oraz postawy 
niewłaściwe –chorobotwórcze. Te mają ujemny wpływ a nawet mogą być przyczyną nerwic.  
  Postawy właściwe: 
*Postawa akceptacji dziecka - przyjęcie go takim, jakim ono jest, z jego cechami fizycznymi, 
usposobieniem, umysłowymi możliwościami i trudnościami w jakichś dziedzinach. Rodzice 
dają mu do zrozumienia, że jest kochane, cenione. Znają jego potrzeby i starają  się je 
zaspokajać. W takiej rodzinie dziecko czuje się bezpiecznie. Jest zadowolone ze swego 
istnienia, nawiązuje trwałe więzi emocjonalne, potrafi wyrażać swoje uczucia, jest wesołe, 
miłe, odważne.  

*Postawa współdziałania z dzieckiem -świadczy o zainteresowaniu rodziców  tym, co robi 
dziecko. Rodzice angażują je w zajęcia i sprawy domowe, odpowiednie do jego możliwości 
rozwojowych. Ma ono prawo do wyrażania swojej własnej opinii. 
* Postawa „dania rozumnej swobody” - rodzice darzą dziecko zaufaniem i pozostawiają mu 
duży margines swobody. Potrafią jednak utrzymać swój autorytet i odpowiednio kierować 
dzieckiem. Dziecko w takiej rodzinie jest bystre, pomysłowe, współdziała z rówieśnikami.  
* Postawa uznawania praw dziecka - rodzice pozwalają dziecku samodzielnie działać i dają 
mu do zrozumienia, że jest odpowiedzialne za wyniki swego działania. Kierują nim stosując 
sugestie, wyjaśnienia, tłumaczenia, wspólne uzgadnianie jego praw i obowiązków. Dziecko 
dokładnie wie czego się od niego oczekuje, na miarę jego możliwości rozwojowych. Młody 
człowiek z takiej rodziny jest samodzielny. 
  Postawy niewłaściwe:  
*Postawa odtrącająca, odrzucenia dziecka. Cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym  
i dominacją rodziców. Dziecko jest dla nich ciężarem, wzbudza ich niechęć. Rodzice tacy 
otwarcie krytykują dziecko, nie dopuszczają go do głosu, stosują surowe kary. 
*Postawa unikająca kontaktu z dzieckiem - cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym 
rodziców wobec dziecka, ich uległością i biernością. Rodzice wykazują beztroskę posuniętą 
do braku odpowiedzialności. Ignorują dziecko, zaniedbują je pod względem uczuciowym, 
opiekuńczym oraz stawianych wymagań. Dzieci z takich rodzin cechuje brak wytrwałości w 
działaniu, nieufność, strach, konfliktowość w kontaktach z ludźmi. 
*Postawa nadmiernie wymagająca od dziecka. Przejawia się dominacją rodziców w 
postępowaniu z dzieckiem. Zmuszają je aby dostosowało się do wytworzonego przez nich 
wzoru, bez liczenia się z możliwościami dziecka, bez uznania jego praw i poszanowania jego 
indywidualności. Stawiają mu wygórowane wymagania, ograniczają jego samodzielność i 
swobodę. Stosują sztywne reguły postępowania. Dzieci takie charakteryzuje brak wiary we 
własne siły, niepewność, lękliwość, uległość, przewrażliwienie, brak zdolności do 
koncentracji uwagi. 
* Postawa nadmiernie chroniąca dziecko - podejście rodziców do dziecka jest bezkrytyczne, 
uważają je za wzór doskonałości, ulegają mu, tolerują jego niewłaściwe postępowanie. 
Zaspokajają każdy kaprys, pozwalają panować nad całą rodziną. Są przesadnie opiekuńczy i 
nadmiernie troskliwi przez co utrudniają dziecku samodzielność. Dzieci z takich rodzin 
wykazują opóźnienie dojrzałości społecznej, bierność, zarozumiałość, poczucie większej 
wartości, nadmierną pewność siebie, zależność od matki, nieustępliwość.  
   W codziennych wysiłkach dydaktyczno-rewalidacyjnych jest konieczne dogłębne 
rozpoznanie przez nauczyciela środowiska rodzinnego dziecka. Dopiero pełna wiedza na ten 
temat pozwala na dobranie odpowiednich metod i środków w nauczaniu. Każde dziecko 
posiada indywidualny program wsparcia i nauczania, opracowany przez zespół specjalistów.    
Koordynuje całą wiedzę o uczniu oraz informuje pozostałych nauczycieli o specyficznych 
wymaganiach w stosunku do dziecka, nauczyciel- wychowawca. To w jego rękach zbiegają 
się wszystkie wiadomości o postępach i niedociągnięciach wychowawczo-dydaktycznych 
dziecka. Współpraca z rodzicami jest niejednokrotnie wysoce trudna. Od nauczyciela 
wymaga się zrozumienia sytuacji życiowej rodziców, stanu ich psychiki, nawet poziomu 
materialnego- statusu rodziny…a wszystko w jednym celu: zrozumienia potrzeb dziecka! 
 Co musi zrobić nauczyciel by być „przygotowanym do nauczania-uczenia”? 
◄ PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELA DO LEKCJI ►składa się z 3 zakresów: 
1. przygotowanie merytoryczne – zwane przedmiotowym, związane z treściami – 
znajomość treści, wybór konkretnych zagadnień, które będą omawiane, wybór treści, które 
wg nauczyciela są niezbędne. W trakcie tego przygotowania nauczyciel określa, jakie treści, 
w jakim celu i w jakim porządku będzie realizował. 

2. przygotowanie metodyczne – jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić 
przygotowaną lekcję?”. Podstawowe zadania to: 
a. określić rodzaj lekcji 
b. określić typ lekcji 
c. określić metody nauczania 
d. przegląd środków dydaktycznych 
e. ustalić czynności nauczyciela i ucznia 
f. ustalić formy i metody kontroli 
g. ustalić zakres pracy domowej oraz ćwiczeń dla rodziców (ewentualnie!) 
3. przygotowanie organizacyjne – czyli sprawy które należy przewidzieć poza treścią 
przedmiotową i rozwiązaniami metodycznymi. Przygotowanie organizacyjne to 
przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych…. 
   Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, 
układ materiału do przekazania i opracowania z uczniami, metody i środki dydaktyczne do 
wykorzystania w toku pracy. Konspekt lekcji (scenariusz zajęć) zawiera: 
1. Temat 
2. Cele – po co ma być ta lekcja? 
a. ogólne – np. przekazywanie wiadomości na temat miasta i regionu życia ucznia; 
b. szczegółowe – co ja chcę żeby uczeń wyniósł z zajęć dot. jego środowiska życia… 
3. Formy pracy 
a. Zbiorowa 
b. Grupowa 
c. Indywidualna 
4. Określenie rodzaju i typu lekcji 
5. Metody – sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych 
rezultatów np: 
a. dyskusja – metody oparte na słowie 
b. wykład – oparte na słowie 
c. „burza mózgów” – metody problemowe 
d. pogadanka – „giełda pomysłów”  – oparte na słowie 
e. opowiadanie – metoda oparta na słowie 
f. pokaz – oparte na obserwacji i pomiarze 
g. wyjaśnienie 
h. prezentacja – na obserwacji i pomiarze 
i. laboratoryjna – oparte na praktycznej działalności 
j. ćwiczeniowa – praktyczne działania 
6. Środki dydaktyczne – to przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć 
7. Przebieg zajęć – po kolei w punktach to, co będziemy robić. Część wstępna, główna, 
końcowa (zależy od rodzaju lekcji)…. 
 
◄ CELE KSZTAŁCENIA ►Nauczyciel ma je uwewnętrznione i potrafi nimi się wspierać. 
Podział: 
· Cele ogólne – wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów 
instytucjonalnych 
· Cele pośrednie – otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w 
kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności 
· Cele szczegółowe – charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się 
postać operacyjną – cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym 
zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele 
zostały osiągnięte.  

Cele operacyjne wyróżniają się takimi cechami jak: 
* odpowiedzialność * jednoznaczność * wykonalność *logiczność * obserwowalność 
* mierzalność. 
  Formułując cel musimy mieć jasność tego, co ma robić uczeń oraz kiedy jego działanie 
uznamy za osiągnięcie celu. Do formułowania celów w postaci operacyjnej służą taksonomie 
m.in. Beniamin Bloom – pierwszy autor taksonomii(wspomniany wcześniej). 
      W pracy nauczyciela ważne są stosowane metody nauczania. Rozwińmy trochę ten temat. 
  Termin : metoda- pochodzi od greckiego słowa „methodos”, co znaczy badanie, sposób 
badania, droga dochodzenia do prawdy. Metoda kształcenia jest to wypróbowany i 
systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie 
w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. 
Stosowane we współczesnej szkole metody nauczania dzieli się na pięć zasadniczych grup: 
1. Metody podające 
2. Metody problemowe 
3. Metody eksponujące 
4. Metody programowane 
5. Metody praktyczne. 
Typowe metody podające (metody asymilacji wiedzy) to:- wykład - pogadanka- opowiadanie- 
prelekcja- anegdota- odczyt- objaśnienie lub wyjaśnienie. 
   Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy jakiemuś 
audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga od słuchaczy wysiłku i znacznej 
dojrzałości umysłowej. Z tego względu stosowany może być sporadycznie w gimnazjum, 
częściej w szkołach ponadgimnazjalnych i stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w 
szkołach wyższych. Wykładowca powinien treść wykładu wiązać umiejętnie z życiem, 
dobierać trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiać. Wykład nie powinien 
również być zbyt długi. W szkole specjalnej nie ma racji bytu! 
    Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej 
rozmowie osobą kierującą. Zmierzając do osiągnięcia zaplanowanego celu stawia uczniom 
pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi.  Pogadanka może służyć: 
- przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji 
- zaznajamianiu ich z nowym materiałem 
- systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości.  Stosuje się tę metodę sporadycznie w 
gimnazjum dla dzieci z upośledzeniem lekkim. 
    Opowiadanie to przedstawienie jakiejś akcji, rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w 
określonym czasie. Jego celem jest zaznajomienie uczniów z pewnymi rzeczami, zjawiskami, 
wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu. Opowiadanie wdraża uczniów do 
słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów oraz uczy poprawnego 
wyrażania myśli. Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im 
bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami 
historycznymi itp. Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania 
odpowiedniego pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie 
opisywanych przedmiotów lub ich modeli czy rysunków. 
     Anegdota to zwięzłe opowiadanie, często z życia znanej osobistości, zamknięte zabawną i 
zaskakującą puentą. Jej celem jest rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcenie uczniów 
do samodzielnego zdobycia większej ilości informacji na dany temat oraz ułatwienie 
zapamiętania pewnych faktów. Często stosowana przez oligofrenopedagogów. 
    Prelekcja to odmiana wykładu o treści popularnonaukowej. Odczyt to również jedna z 
odmian wykładu. Metoda ta polega na zreferowaniu treści przygotowanych na piśmie. Nie 
można je z powodzeniem stosować w warunkach nauczania dzieci upośledzonych umysłowo.  

    Objaśnienie lub wyjaśnienie to tłumaczenie polegające na wyprowadzeniu uznanego z góry 
twierdzenia z innych, wcześniej już znanych- sporadycznie stosowana w wąskim zakresie. 
     Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś 
przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji i wyjaśnieniu tego przypadku. 
 
    Metoda sytuacyjna polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której 
takim lub innym rozwiązaniem przemawiają racje -za? i -przeciw? Zadanie uczniów polega 
na zrozumieniu tej sytuacji oraz podjęciu decyzji w sprawie jej rozwiązania. Następnie 
uczniowie muszą przewidzieć skutki tej decyzji. Metoda ta doskonale może sprawdzić się 
podczas realizacji zadań przygotowujących uczniów do wyboru dalszego kierunku 
kształcenia. Dotyczy szczególnie uczniów trzecich klas gimnazjum ( upośledzenie lekkie). 
   Metoda inscenizacji polega na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem w tej 
metodzie jest odtwarzanie przez uczniów zachowań jakiejś postaci, wcielenie się w nią, 
przejęcie na siebie jej roli. Inscenizacje o charakterze realnym służą do odtwarzania wydarzeń 
historycznych, biografii sławnych ludzi, funkcjonowania instytucji lub organizacji. 
Inscenizacje o charakterze fikcyjnym stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, itp. 
    Dyskusja dydaktyczna to metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań między 
nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami. Uczestnicy dyskusji prezentują własne 
poglądy lub odwołują się do poglądów innych osób. Stosowanie tej metody zaleca się wtedy, 
gdy uczniowie już potrafią dokonywać ocen swego zachowania, postaw społecznych. 
Dobrze przeprowadzona dyskusja uczy głębszego rozumienia problemu, samodzielnego 
zajmowania stanowiska, operowania argumentami i krytycznego myślenia. Uczy 
jednocześnie liczenia się ze zdaniem innych i uznawania ich argumentów, jeśli są trafne oraz 
lepszego rozumienia innych ludzi. Sprzyja powstaniu własnych przekonań i kształtowaniu 
własnego poglądu na świat niejednokrotnie postrzegany w sposób patologiczny. 
   Dyskusja wielokrotna polega na podziale uczniów na dwie grupy reprezentujące dwa 
odmienne stanowiska na dany temat. Każda z grup przygotowuje stosowne argumenty i stara 
się przekonać do swych racji przeciwników. 
   Gry dydaktyczne są pewną formą zabawy podlegającej dokładnie sprecyzowanym regułom. 
Wyróżniamy gry: symulacyjne, decyzyjne i psychologiczne. Gry symulacyjne polegają na 
odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych. Są to najczęściej różnego rodzaju 
gry strategiczne. Przedmiotem symulacji jest w nich określona rzeczywistość. Uczą, że 
podjęcie określonych działań wpływa na zmianę tej rzeczywistości. 
    Gry decyzyjne służą wyrabianiu u uczniów umiejętności analizowania problemów 
składających się na pewną określoną sytuację, podejmowania na tej podstawie odpowiednich 
decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami. 
    Gry psychologiczne stwarzają możliwość ćwiczenia nowych zachowań, są okazją do 
uzewnętrzniania nowych umiejętności w sytuacjach pozbawionych stresu, zachęcają do 
podejmowania prób zmiany zachowań. Najczęściej stosowaną grą psychologiczną jest 
psychodrama, czyli odgrywanie krótkich scenek na określony temat, czasem w oparciu o 
przygotowany wcześniej scenariusz. Metoda ta stosowana jest zwykle wtedy, gdy zależy nam 
na odwołaniu się do uczuć, jakie towarzyszą uczniom w określonych, trudnych sytuacjach 
życiowych. Stosowane są często przez psychologa i pedagoga szkolnego. 
Typowe metody eksponujące to:- film- sztuka teatralna- ekspozycja- pokaz połączony z 
przeżyciem. Ważne w działaniu szkół lecz wymagają nakładów finansowych, co często staje 
się barierą nie do przebycia w realiach stwarzanych przez poziom dochodów rodzin dzieci. 
Nauczanie programowe. 
   Teoretyczną podstawę nauczania programowanego stanowią następujące zasady ogólne:  
1. Zasada podziału materiału na niewielkie, ściśle ze sobą powiązane porcje 
2. Zasada aktywizacji dzieci uczących się programowany tekst 

3. Zasada natychmiastowej oceny każdej odpowiedzi 
4. Zasada indywidualizowania tempa i treści uczenia się 
5. Zasada empirycznej weryfikacji tekstów programowanych. 
Nauczanie programowane (liniowe, rozgałęzione, mieszane i blokowe) charakteryzują 
następujące elementy: 
- materiał nauczania podzielony jest na małe części, 
- każda udzielona przez ucznia odpowiedź (zarówno w drodze wyboru, jak i przez 
wypełnienie luk w tekście) na bieżąco porównywana jest z odpowiedzią poprawną, 
- jeśli uczeń udzielił błędnej odpowiedzi ponownie analizuje daną partię materiału, a jeśli 
poprawnej przechodzi do następnej części, 
- każda następna część posiada większy stopień trudności od części poprzedniej. 
Nauczanie programowane prowadzone być może z użyciem komputera, maszyny 
dydaktycznej lub podręcznika programowanego. Obecnie dostępnych jest wiele 
komputerowych programów dydaktycznych spełniających warunki nauczania 
programowanego. W naszej szkole wykorzystywane są programy do nauczania zasad ruchu 
drogowego, wykonywania działań sposobem pisemnym, działań na ułamkach oraz 
przygotowujące do egzaminu gimnazjalnego.  
   Metody praktyczne ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości oraz 
pozwalają na wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów 
praktycznych. Do grupy tej zaliczamy: 
- pokaz 
- ćwiczenia przedmiotowe 
- ćwiczenia laboratoryjne 
- ćwiczenia produkcyjne 
- metodę projektów 
- metodę przewodniego tekstu 
  Pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, 
zjawisk, wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech. 
  Ćwiczenia przedmiotowe polegają na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla 
nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i 
praktycznych. Szczególną rolę odgrywają w nauczaniu zasad ortografii, matematyki i 
języków obcych. 
  Podczas ćwiczeń laboratoryjnych uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty 
biologiczne, chemiczne czy fizyczne. Eksperymenty te pozwalają na formułowanie pewnych 
uogólnień, zilustrowanie wcześniej poznanych praw, zasad i reguł (tradycyjna metoda 
laboratoryjna) oraz ułatwiają uczniom przewidywanie nie znanych im jeszcze zjawisk i 
procesów (problemowa metoda laboratoryjna). Zespół Szkół posiada bardzo bogato 
wyposażone pracownie – pomocą stała się w tym wypadku Unia Europejska. 
  Ćwiczenia produkcyjne sprowadzają się do bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych. 
Przebiegają one według następującego schematu: 
- uświadomienie sobie przez uczniów celu, warunków i środków oraz efektu końcowego 
realizacji danego zadania 
- przygotowanie materiałów i narzędzi 
- wykonanie prac 
- samokontrola, kontrola i ocena wykonanych prac. 
  Zajęcia szkolne uczniów, zarówno lekcyjne jak i pozalekcyjne, wymagają zastosowania 
zróżnicowanych form organizacyjnych, ponieważ mają przygotować uczniów do pracy w 
różnych sytuacjach i układach społecznych.  Ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u 
uczniów umiejętności pracy indywidualnej (jednostkowej) oraz zbiorowej. Stąd podział 

stosowanych form pracy na dwie podstawowe grupy: 1. Praca indywidualna 2. Praca 
zbiorowa: 
- praca w grupach 
- praca z całą klasą 
Zarówno praca indywidualna jak i praca zbiorowa może być jednolita lub zróżnicowana.  
Praca jednolita polega na rozwiązywaniu przez wszystkich uczniów tych samych problemów 
praktycznych lub teoretycznych a następnie wspólnym uzgodnieniu i usystematyzowaniu 
uzyskanych wyników. 
Praca zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu różnych zadań składających się 
na określoną całość (przygotowanie gazetki, wystawy, przedstawienia, opracowanie 
twórczości pisarza itp.). W realizacji celów kształcenia i wychowania szczególne znaczenie 
ma praca w grupach. Sprzyja ona realizacji celów społeczno-wychowawczych, przyzwyczaja 
do odpowiedzialności, umiejętności podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy 
innym oraz partnerstwa. Rozwija aktywność poznawczą oraz samodzielność uczniów. 
Zwiększa ich wiarę we własne siły, obiektywizuje proces samooceny i ocenianiu innych. 
Zadanie nauczyciela polega tu na tworzeniu takiej atmosfery, by każdy uczeń, pogłębiając 
wiarę we własne możliwości, zwiększał swoją dyspozycyjność w procesie uczenia się, 
dostrzegał problemy i współpracując z innymi- rozwiązywał je. 
Wybór odpowiednich metod nauczania oraz form pracy zależy od wielu czynników.  
Najważniejsze z nich to: 
1. specyfika przedmiotu nauczania, 
2. cele operacyjne lekcji, 
3. wiek uczniów, 
4. zakres posiadanej przez uczniów wiedzy i umiejętności, 
5. środki dydaktyczne jakimi dysponujemy, 
6. warunki pracy. 
 Jest jeszcze jedna dziedzina pracy dydaktycznej o której nie wolno zapominać! W pracy 
nauczyciela szkoły specjalnej ma ona diametralne znaczenie. Ważna jest na każdym etapie 
nauki i rewalidacji. Jest to zabawa. Gry i zabawy - dają dziecku okazję do porządkowania 
swoich wiadomości, operowania nimi, rozumowania: 
- wyzwalają większą aktywność uczniów, 
- powodują szybszy rozwój osobowości uczniów, 
- motywują do samodzielnego myślenia, 
- rozwijają wyobraźnię, 
- uczą współpracy w grupie i odpowiedzialności za własną pracę, 
- wzbogacają uczniów o nowe doświadczenia, 
- częściowo eliminują stres lekcyjny, co zwiększa percepcję uczniów, 
- pomagają nauczycielowi sprawdzić, w mniej stresujący sposób, poziom wiedzy uczniów, 
- bawiąc- uczą, 
- podnoszą efektywność procesu nauczania - uczenia się, 
- doskonalą niemal wszystkie operacje intelektualne, 
- zwiększają spójność grupy, 
- mają korzystny wpływ na komunikację. 

   V. Wnioski i oceny. 

  Czy jest to wyczerpujący obraz warsztatu naukowego nauczyciela? Ocenę pozostawiam tym, 
którzy na co dzień posługują się wszelkimi formami i metodami oddziaływań na dzieci z 
upośledzeniem umysłowym . Oczywiście, nie pragnę w jakikolwiek sposób konkurować  z 
ludźmi profesjonalnie zajmujących się teorią dydaktyki. Są to jedynie przemyślenia praktyka 
z ponad trzydziestoletnim stażem  pracy z ludźmi wymagającymi pomocy i zrozumienia.    

Pozostało mi jedynie teraz przyjrzeć się  kompetencjom merytorycznym i metodycznym 
pedagoga specjalnego. 
      Współczesny pedagog specjalny - powinien to być refleksyjny praktyk, który wie jaką ma 
wiedzę, jak pracować i z kim pracuje.  Refleksyjny praktyk potrafi zobaczyć plusy i minusy 
swojej pracy. Widzi błędy i potrafi się do nich przyznać. Potrafi weryfikować swoje 
umiejętności i dostosowywać je do zmieniającej się rzeczywistości. Posiada odpowiedni 
zasób wiedzy z nauk zajmujących się rozwojem, wychowaniem i nauczaniem dzieci i 
młodzieży w tym niepełnosprawnych. Ma  umiejętności specjalnego pełnienia opieki, 
wychowania i nauczania dzieci i młodzieży. Cechują go pozytywne postawy emocjonalne 
wobec dzieci, wrażliwość na ich potrzeby rozwojowe oraz skłonność do ich zaspokojenia. 
Uwewnętrznił przekonanie o wartości integracyjnego wychowania i nauczania dzieci oraz 
młodzieży niepełnosprawnej. 
    Potrafi umiejętnie i chętnie współpracować z innymi specjalistami (psycholog, terapeuta, 
rehabilitant, lekarz) dla dobra dziecka i uzyskania sukcesu dydaktycznego. Ma głębokie 
poczucie odpowiedzialności za organizowany proces dydaktyczno- wychowawczy z 
jednostką upośledzoną. Praca ta wymaga aby odznaczał się łatwością w nawiązywaniu 
kontaktów z różnymi osobami, dlatego : zaufanie, cierpliwość, wytrwałość, pogodne 
usposobienie, przychylność do jednostek upośledzonych jawią się jako cechy podstawowe 
charakteru nauczyciela-oligofrenopedagoga. 
     Co za tę pracę może oczekiwać od społeczeństwa nauczyciel? Zrozumienia dla trudu i 
znoju codziennej pracy- NIE! Zapłaty godnej, gratyfikującej trud i umiejętności – NIE! 
Wdzięczności i pomocy w razie trudności-NIE! Wsparcia poprzez tworzenie gotowych 
planów i zaopatrzenia w niezbędne pomoce dydaktyczne, ułatwień w zdobywaniu wiedzy 
merytorycznej- bardzo rzadko lub wcale! Co zatem jest zapłatą za ten trud i niejednokrotnie 
siermiężną pracę? Może uśmiech dzieci, bukiet kwiatów w święto Komisji Edukacji 
Narodowej…rzadkie chwile satysfakcji zawodowej, gdy się dowiadujemy, iż wychowanek 
daje sobie radę w gąszczu życia? Tak, to jest tylko ważne by nasza praca dała efekty w 
postaci codziennego życia naszych uczniów! By odnaleźli miejsce w tym społeczeństwie. 
 
       

Non scholae sed vitae discimus 

( łac .nie dla szkoły lecz dla życia się uczymy) – 

zmienione słowa Seneki z „Listów” niech będą podsumowaniem tej pracy.   
 
 
BIBLIOGRAFIA: 
 
 Brzana M. ( 1995 ). Uczymy się nauczać. Warszawa, WSiP. 
 
 Brzezińska A. ( 1994 ). Edukacja przez aktywne uczestnictwo. Edukacja i Dialog nr 9  
. 
 Hudańska I. ( 1999 ). Szkolny System Oceniania. Oficyna Wydawnicza Poznań 
 
 Jackowicka M. ( 1994 ). Ocena szkolna w przemianach edukacyjnych. Życie Szkoły nr 8. 
 
 Misiorna E. ( 1993 ). Oceny szkolne w opinii uczniów. Edukacja i Dialog nr 6. 
  
 Misiorna E. ( 1994 ). Kontrowersje wokół oceny szkolnej. Życie Szkoły nr 8. 
 
 Sierpowska-Glapiak I. ( 1999 ). O czym powinniśmy  wiedzieć reformując  szkołę. Poradnik 
dla dyrektorów szkół, Leszno. 
 

Palka S. red. "Pogranicza pedagogiki i nauk pomocniczych" Wyd. Uniwersytetu 
Jagiellońskiego, Kraków 2004. 
 
Tchorzewski A. "Wychowanie jako byt społeczny" w: "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu 
Gdańskiego - Pedagogika, Historia Wychowania", Gdańsk 1993, nr 23. 
 
W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1997.  
  
J. Obuchowska, Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa 1991.  
 
J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2000. 
 
J. Głodkowska, Poznanie ucznia szkoły specjalnej, WSiP, Warszawa 1999. 
  
C. Kosakowski (red.), Nauczanie i wychowanie osób lekko upośledzonych umysłowo, 
Wydawnictwo Edukacyjne "Akapit", Toruń 2001.  
 
A. Kosińska, A. Polak, D. Żiżka, Uczę metodą ośrodków pracy, WSiP, Warszawa 1996. 
  
A. Mikrut, J. Wyczesany, Elementy metodyki nauczania początkowego dzieci upośledzonych 
umysłowo, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1998.  
 
S. Sadowska (red.), Nauczanie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu 
lekkim, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 2006. 
  
G. Tkaczyk, Metodyka nauczania i wychowania początkowego w szkole specjalnej, 
Wydawnictwo UMCS, Toruń 1997. 
  
J. Wyczesany, A. Mikrut (red.), Kształcenie zintegrowane dzieci o specjalnych potrzebach 
edukacyjnych, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2002. 
 
Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2001. 
 
Czesław Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, Warszawa 2000. 
 
Mieczysław Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 
Warszawa 1982. 
 
Mieczysław Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Impuls, Kraków 
1999. 
 
Władysław Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 
Warszawa 1997.