plik

Dawne

jednostki miar

i długości

Jednostka miary wielkości fizycznej lub umownej – określona miara danej wielkości służąca za miarę
podstawową, czyli wzorzec do ilościowego wyrażania innych miar danej wielkości metodą
porównania tych miar, za pomocą liczb. Wartośd liczbową takiej miary wzorcowej przyjmuje się
umownie (w danym układzie jednostek miar), jako równą jedności, stąd jej nazwa – jednostka miary.
Konkretne wartości wielkości można przedstawiad zarówno wielokrotnościami, jak i ułamkami
jednostek, a same wartości, o ile to możliwe, mogą byd zarówno dodatnie, jak i ujemne.

Wzorce metra i kilograma oraz podział dziesiętny opracowano we Francji w 1799 roku, lecz
wprowadzenie tam systemu metrycznego przeciągnęło się do 1840 roku.
Dekret o miarach z dnia 8 lutego 1919 roku, podpisany przez Piłsudskiego, jeden z pierwszych
aktów ustawodawczych niepodległego paostwa, uznali system metryczny jako obowiązujący w
Polsce. Do tego czasu na ziemiach polskich w powszechnym użyciu były miary o staropolskim
rodowodzie, odwołujące się do człowieka jako pierwotnego instrumentu mierniczego:

wiorsta (werszt)

- zasięg donośności głosu ludzkiego

sążeń (siąg)

- największa szerokość rozkrzyżowanych poziomo rąk

łokieć mały (kupiecki)

- odległość od końcu średniego palca do pachy

piędź

- największa rozwartość miedzy końcami palców wielkiego i małego

palec (cal)

- miara zwana calem równa szerokości ośmiu ziaren jęczmienia

stopa

- szerokość skiby ziemi, odległość miedzy rzędami kartofli

pręt (pertyka, laska do mierzenia)

- 15 stóp, 7/ 1 łokcia

morga mórg ( jutrzyna )

- wielkość polu zaoranego lub skoszonego przez jednego

człowieka od rana do południa, do zniesienia pańszczyzny wymiar jednodziennej pracy
zadawanej parobkowi liczył 200 lub 300 prętów kwadratowych

garniec

- miara nasypna ( większa ) i nalewana, nazwa pochodzi od garści zagarniającej

do gatrnka sypane zboża lub zlewane płyny

korzec

- duża miara nasypna, nazwa pochodzi od kory, gdyż pierwotny korzec był

miarą dłubaną, wykonaną z nieokorowanej kłody świerkowej:
korzec dzielono na ć wiertnie (półkorcówki), ćwierci, garnce, kwarty, kwaterki

Przez wieki całe w handlu stosowano zróżnicowane, uznawane lokalnie, umowne miary i wagi,
będące przyczyną konfliktów kupieckich.
Co województwo, co powiat, co miasto
Inna waga i łokied, inszy garniec, korzec
Bezprawie, nierząd wielki, inaczej trudno rzec.
Nie miasta, każdy kupiec ma osobne miary,
Na które sfałszowane sprzedaje towary.
(A.Brückner, Encyklopedia staropolska)

Inne jednostki miar i długości

Aam, jednostka miary.

Abassi to miara ciężkości (360 gramów) stosowana w Persji do początku XX wieku,
równocześnie moneta zdawkowa.

Antał - dawna jednostka objętości stosowana przed 1764 rokiem. 1 Antał odpowiadał 18
garncom. Połowę antału stanowił antałek (zwany też achtelem) równy 9 garncom.

Arszyn - dawna rosyjska miara długości wahająca się w granicach 71,11-81,5 cm.

Beka - w starożytności jednostka miary równa 10 ger, czyli ok. 5,7 gramów.

Cal (ang.: inch) to pozaukładowa jednostka miary długości odpowiadająca szerokości dużego
palca ręki. Jedna z tzw. jednostek imperialnych.

Centnar, Cetnar - dawna jednostka miary masy równa ok. 50 kg (54,5). Pochodzi od łac.
centenarius - setny. Oznacza więc sto funtów.

Chalkus, chalk - w starożytności jednostka monetarna równa 1 hemitartemorion czyli 1/8
obola (niektóre źródła podają 1/6). Jako jednostka miary równa była 1/4800 część miny.

Ćwierć - dawna jednostka miary, odpowiadała 1/4 części łokcia. Stanowiło to 14,89 cm (po
1764 roku i 14,4 cm po 1819 roku).

Dłoń - dawna jednostka miary długości. Dłoń odpowiadała 1/2 ćwierci czyli ok. 7,44 cm.

Funt, jednostka masy wywodząca się od rzymskiej libry. Nazwa waluty w wielu krajach, np.
funt brytyjski.

Furlong -skrót fur anglosaska, archaiczna jednostka długości.

Garniec - jednostka objętości stosowana od średniowiecza. Nazwę wzięła od naczynia.

Gera - w starożytności jednostka miary równa dzisiaj ok. 0,6 gram. 10 ger stanowiło 1 beka.

Grzywna to dawna jednostka monetarna, a także jednostka masy używana w Polsce,
Czechach, na Rusi. W niektórych krajach zachodniej Europy znana jako marka.

Grzywna, jednostka płatnicza miary kruszców użwana w średniowieczu. Jedna grzywna
oznaczała masę pół funta srebra - odpowiednik 60 sztuk ( kopy) monet praskich, lub 48
groszy praskich.

Grzywna krakowska - dawna jednostka miary stosowana w średniowiecznej i nowożytnej
Polsce.

Kamień - staropolska jednostka masy.

Konew - dawna jednostka objętości (stosowana po 1764 roku). 1 konew odpowiadała 5
garncom.

Korczyk - dawna jednostka objetości stosowana dla ciał sypkich po 1764 roku. Jeden
korczyk odpowiadał 16 garncom.

Korzec - dawna jednostka objętości stosowana dla ciał sypkich. Istniało ok. 300 różnych
korców.

Krok jest pozaukładową jednostką miary długości stosowaną od starożytności ( passus). Jest
to długość podwójnego kroku, czyli odległość między kolejnymi śladami jednej stopy.
1 krok = ok. 1,5 metra

Kwarta jednostka wagowa stosowana w średniowieczu głównie na Śląsku. Znana również w
Małopolsce i Wielkopolsce.

Kwaterka ( łac. quarta pars - czwarta część)

Łan jest dawną jednostką powierzchni używaną w rolnictwie. W przybliżeniu odpowiadała
wielkości chłopskiego gospodarstwa feudalnego. Była to podstawa uposażenia chłopa
osadzonego na wsi na prawie niemieckim.

Łaszt - dawna jednostka miary objętości, stosowana od XIV do XIX wieku. Liczyła od 3000
do 3840 litrów (dm

). Łaszt dzielił się na 30 lub 60 korcy.

Ławka to dawna, polska jednostka długości.

Łokieć (niem. Elle, franc. Aune, ang. Ell) - jednostka długości o różnej wartości w zależności
od państwa, regionu i epoki historycznej.

Łut to dawna, jednostka miary masy.

Mila – dawna jednostka długości o różnej wartości, zależnej od rejonu i okresu. Nazwa
pochodzi z łac. mille – tysiąc. Początkowo mila oznaczała 1000 kroków podwójnych.

Mila admiralska jest pozaukładową jednostką odległości aktualnie niestosowaną.

Mila angielska (Mila anglosaska, land mile, statute mile) - jest pozaukładową jednostką
odległości stosowaną w krajach anglosaskich.

Mila geograficzna jest jednostką długości. Wynosi ona Mila londyńska jest pozaukładową
jednostką odległości aktualnie niestosowaną.

Mila polska jest jednostką długości. Wynosi ona 7 wiorst

pl.shortopedia.com, the smart choice.

Mila pruska - miara odległości równa 7532,48 metrom. Używana była w Prusach, również
na ziemiach polskich pod zaborem pruskim jako miara pocztowa, tzw. mila pocztowa.

Mila rzymska - łacińskie millie passus, czyli 1000 kroków. Równowartość dzisiejszych
1478,5 metra.

Mila wrocławska, używana we Wrocławiu, a od 1630 roku oficjalnie na całym Śląsku,
jednostka długości równa 10 282 metrom.

Mina, Mna ( grec Μνα) - w starożytności zbiór 100 drachm. Jako jednostka miary liczyła 50
sykli (czyli według dzisiejszej miary: 470 lub 572 lub 685,5 g). Morga - jednostka
powierzchni używana w rolnictwie. Początkowo oznaczała obszar, jaki można było zaorać
jednym zaprzęgiem w ciągu dnia, a jej wielkość wynosiła - zależnie od jakości gleby,
zaprzęgu i narzędzi - 0,56 - 0,72 hektara

Pacierz - zwyczajowa, pozaukładowa miara czasu (a pośrednio również odległości) równa
około 25 sekundom – stanowiąca okres potrzebny na odmówienie chrześcijańskiej modlitwy
Ojcze Nasz lub określająca odległość przebywaną zwykle per pedes w tym czasie. Polska
nazwa - za pośrednictwem czeskim - wywodzi się od pierwszych słów modlitwy po łacinie:
Pater noster. Także potoczna nazwa samej modlitwy.

Parasanga lub parasang to starożytna perska miara odległości, która została także przejęta
przez starożytnych Greków.

Piędź - dawna miara długości, określana jako odległość między końcami kciuka i palca
małego.

Rio - japońska historyczna jednostka wagowa równa ok. 17 gram.

Sążeń - niemetryczna jednostka długości używana do określania głębokości morza na
brytyjskich mapach nawigacyjnych.

...Wikipedia "Sążeń"

Scripulum - rzymska jednostka wagowa. Ciężar = 1,137 g.

Sekstula - rzymska jednostka wagowa równa 1/6 uncji.

stadion – miara długości używana w starożytnej Grecji równa

Stągiew - dawna jednostka objętości stosowana w XIX wieku (po 1819 roku). Stągiew
odpowiadała 50 garncom czyli ok. 200 litrów.

Stopa – dawna jednostka miary nawiązująca do przeciętnej długości stopy ludzkiej.
Wielkością różniła się w zależności od czasu i miejsca.

Świeca to dawna, pozaukładowa jednostka natężenia światła, w układzie SI zastąpiona przez
kandelę.

Sykl - starożytna jednostka miary - wagi. Równa była 2 beki. 50 sykli odpowiadało 1 minie.
Według dzisiejszych miar równa była ok. 11,4 gram.

Talent - w starożytności jednostka miary - wagi. Służyła do odważania głównie złota lub
srebra i równa była 60 minom. Dzisiejszy odpowiednik to 32,2 kg lub 41,2 kg. Werszek -
dawna rosyjska miara długości, wynosząca 4,45 cm. Wzrost człowieka ponad dwa arszyny
określano w werszkach.

Wiardunek - średniowieczna jednostka wagowa stosowana w Niemczech i w Polsce.

Wiorsta - niemetryczna rosyjska miara długości równa 1/7 mili rosyjskiej.

Włóka to dawna ( średniowieczna) miara powierzchni. Odpowiadała wielkością łanowi
chełmińskiemu. Nazwa ta bywała często

Zdrowaśka - dawna jednostka miary czasu (a pośrednio również odległości) odpowiadająca
około 20 sekundom – stanowi okres potrzebny na odmówienie chrześcijańskiej modlitwy
Zdrowaś Mario (Ave Maria) lub określa odległość przebywaną zwykle per pedes w tym
czasie.

Źreb (zgrzeb, hak, dziedzina) - we wczesnym średniowieczu zabudowania i ziemia
wchodzące w skład jednego gospodarstwa rodzinnego i stanowiące w całości przedmiot
dziedziczenia. Zazwyczaj 20 - 35 ha, 1,5 włóki