MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ 

SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO 

 
 
 
 
 
 
 

INSTRUKCJA O DZIAŁALNOŚCI 

SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ  

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

WARSZAWA

 

2009 

 

 

2 

        
 
 

       SZEF 

SZTABU GENERALNEGO WP 
 
 

ROZKAZ Nr 955/Szkol./P7 

SZEFA SZTABU GENERALNEGO WP 

 

z dnia 

21 grudnia

 

2009 r. 

 

 

w sprawie wprowadzen

ia do użytku w Siłach Zbrojnych

 

Rzeczypospolitej 

Polskiej wojskowych wydawnictw specjalistycznych. 

 

Na  podstawie  §  7  ust.  3  „Regulaminu  Organizacyjnego  Ministerstwa 

Obrony  Narodowej"  stanowiącego  załącznik  do  zarządzenia  Nr  40/MON 

Ministra  Obrony  Narodowej  z  dnia  22  listopada  2006  r.  w  sprawie  regulaminu 

organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej (Dz. Urz. MON Nr 21 poz. 270 

z późn. zm.)

1

  

rozkazuję: 

1. 

Z  dniem  31  grudnia  2009  r.  wprowadzić  do  użytku  służbowego  

w  Sztabie  Generalnym  WP    oraz  Siłach  Zbrojnych  RP  „Instrukcję  o 

działalności szkoleniowo-metodycznej”.  

2. 

Jednocześnie  traci  moc  Zarządzenie  nr  03  Szefa  Głównego  Zarządu 

Szkolenia  Bojowego  WP  z  dnia  25.01.1988  r.  wprowadzające  do  użytku 

instrukcję  „Zasady  organizowania  i  prowadzenia  działalności  metodyczno-

szkoleniowej w Siłach Zbrojnych RP” sygn. Szkol. 692/88. 

3. 

Rozkaz wchodzi w życie z dniem podpisania. 

 

 
Szef Sztabu Generalnego WP 

 

/-

/ generał Franciszek GĄGOR 

 

                                                 

1

 

Zmiany  tekstu jednolitego zostały ogłoszone w Dz.Urz.MON.2007.4.38 § 1; 2007. 6.73 § 1; 

2007.17.176 § 1; 2007.21.209 § 1; 2008.8.85; 2008.15.188 § 1 § 1; 2008.23.287 pkt 1; 
2008.20.260 § 1; 2009.2.17 § 1.

 

 

3 

WSTĘP 

                                                                                                        5 

1. 

ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ ............................................................................................ 7 

1.1. Zasady ogólne ......................................................................................... 7 
1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej ........................................... 7 
1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej ............................................ 7 
1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej .......................................... 8 
1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej ........................................ 8 

2. 

FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ..................... 11 

2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna................................................... 11 
2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna .......................................................... 12 
2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych ........................... 13 
2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny .............................................................. 13 
2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne ................................................... 14 
2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne ........................................................ 15 
2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny .............................................................. 16 
2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne ......................................................... 17 
2.9. Metodyczne zajęcia grupowe ................................................................ 18 
2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe ............................................................ 18 
2.11. Instruktaż ............................................................................................. 19 
2.12. Samokształcenie metodyczne ............................................................. 21 

3. 

METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ ................ 22 

3.1. Metody podające ................................................................................... 22 
3.2. Metody 

poglądowe ................................................................................ 23 

3.3. Metody praktyczne ................................................................................ 24 
3.4. Metody problemowe .............................................................................. 25 

4. FORMY SZKOLENIA WOJSK ..................................................................... 30 

4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami ............................................................ 30 
4.2. Zajęcia taktyczne ................................................................................... 30 
4.3. Zajęcia praktyczne ................................................................................. 31 
4.4. Musztra bojowa ...................................................................................... 32 
4.5. Trening ................................................................................................... 33 
4.6. Kurs szkoleniowy ................................................................................... 33 
4.7. Podróż szkoleniowa ............................................................................... 34 

5. 

PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ .......................................................................................... 35 

5.1. Zasady planowania ................................................................................ 35 
5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej ............................... 35 
5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej.......................... 36 
5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej ................. 36 

6. 

ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ ....... 38 

6.1. Sztab Generalny WP ............................................................................. 38 
6.2. Dow

ództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne) .............................. 38 

6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych) ................................ 39 
6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych) ................................................... 39 
6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni) ....................................................... 40 
6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni) .......................................................... 40 
6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni) .......................................................... 40 
6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni) ................................................... 40 

 

 

4 

ZAŁĄCZNIKI ..................................................................................................... 41 
Załącznik nr 1 Formy działalności szkoleniowo-metodycznej. ............... Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 2 Metody działalności szkoleniowo-metodycznej. ............. Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 3 Formy szkolenia wojsk. .......... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 
Załącznik nr 4 Wzór Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej. ........ Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 5 Wzór Planu narady szkoleniowo-metodycznej. .............. Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 6 Wzór Planu kursu szkoleniowo-metodycznego .............. Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 7 Schemat ideowy realizacji ćwiczenia instruktażowo-

metodycznego (wariant) ............................ 

Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 8 Metodyka pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-

metodycznego i zespołu autorskiego podczas jego planowania (wariant)
 .................................................................. 

Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 9 Wzór Planu przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-

metodycznego ........................................... 

Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 10 Podobieństwa i różnice zajęć instruktorsko-metodycznych i 

instruktażowo-metodycznych .................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 11 Wzór Planu kursu instruktorsko-metodycznego ........... Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 12 Metody przeprowadzenia instruktażu ... Błąd! Nie zdefiniowano 

zakładki. 

Załącznik nr 13 Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej ... Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki. 

Załącznik nr 14 Wzór Planu-konspektu ......... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 
Załącznik nr 15 Wzór Planu pracy instruktora na punkcie nauczania .... Błąd! Nie 

zdefiniowano zakładki.

 

 

 

 

5 

 

 

WSTĘP 

 

Metodyczne  przygotowanie  kadry  zawodowej  do  szkolenia  wojsk  

w  zasadniczym  wymiarze  realizuje  szkolnictwo  wojskowe.  Jednak  studia  
w  wyższej  szkole  oficerskiej  (akademii)  lub  nauka  w  szkołach  podoficerskich, 
centrach  i  ośrodkach  szkolenia  stanowi  dopiero  początek  kształtowania 
właściwych cech niezbędnych przyszłemu dowódcy – organizatorowi szkolenia 
lub instruktorowi. Doskonalenie w tym zakresie odbywa się na stanowiskach w 
jednostkach  wojskowych,  gdzie  integralnym  elementem  procesu  szkolenia  jest 
działalność  szkoleniowo-metodyczna  prowadzona  na  każdym  szczeblu 
dowodzenia.  

W  „Instrukcji  o  działalności  szkoleniowo-metodycznej”  usystema-

tyzowano 

pojęciowo  zasady,  formy  i  metody  przedmiotowej  działalności. 

Planowanie  i  organizowanie 

działalności  szkoleniowo-metodycznej  ujęto  jako 

funkcje kierowania i dowodzenia. 

W  instrukcji  sprecy

zowano  zakres  odpowiedzialności  poszczególnych 

szczebli  dowodzenia  za  prowadzenie 

powyższej  działalności.  Instrukcja  jest 

więc  narzędziem  kierowników  ćwiczeń  (zajęć)  wykładowców  i  instruktorów  
w  toku  przygotowania  się  i  prowadzenia  działalności  szkoleniowej,  a  w  tym 
specyficznej 

działalności - szkoleniowo-metodycznej.  

Treści  instrukcji  nie  precyzują  w  pełni  sposobu  realizacji  działalności 

szkoleniowo-

metodycznej w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych, rodzajach 

wojsk  i  służb  oraz  szkolnictwie  wojskowym  ze  wzglądu  na  ich  specyfikę. 
Dlatego też wykorzystując bazę zasad, form i metod działalności szkoleniowo-
metodycznej, 

szczegółowa  problematyka  z  tym  związana  powinna  być 

rozwinięta  w  wewnętrznych  wydawnictwach  RSZ  i  jednostek  szkolnictwa 
wojskowego

, szczególnie w poradnikach przedmiotowych i tematycznych. 

 

6 

 

7 

1. 

ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ 

1.1. Zasady 

ogólne 

1. 

Działalność  szkoleniowo-metodyczna  jest  zespołem  przedsięwzięć 

organizacyjnych  i 

szkoleniowych,  umożliwiających  dowódcom

2

  wszystkich 

szczebli  nabycie  wiedzy  oraz 

praktycznych  umiejętności  metodycznych  

w zakresie prowadzenia szkolenia wojskowego. 

2. 

Zasadniczy cel szkolenia sił zbrojnych identyfikowany jako przygotowanie 

dowództw,  sztabów  i  wojsk  oraz  rezerw  osobowych  do  osiągnięcia  i  utrzymania 
wymaganych  zdolności  operacyjnych  niezbędnych  podczas  realizacji  zadań  
w  ramach  misji  sił  zbrojnych,  zgodnie  z  ich  operacyjnym  przeznaczeniem  jest 
podstawowym  determinantem  planowania,  organizowania  i  prowadzenia 
działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP. 

3. 

W  systemie  szkolenia  SZ  RP  działalność  szkoleniowo-metodyczna  ma 

znaczenie  priorytetowe  i  jako  taka  realizowana  jest  na  strategicznym, 
operacyjnym  i  taktycznym  poziomie  dowodzenia,  a  ponadto  w  jednostkach 
szkolnictwa  wojskowego:  akademiach  wojskowych, 

wyższych  szkołach 

oficerskich, szkołach podoficerskich, centrach i ośrodkach szkolenia RSZ.  

1.2

. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej  

4. 

Istotą 

działalności 

szkoleniowo-metodycznej 

jest 

przygotowanie   

i  doskonalenie 

bezpośrednio  podległych  dowódców  do  prowadzenia 

działalności  szkoleniowej 

z  podległymi  komórkami  organizacyjnymi, 

jednostkami,  pododdziałami  poprzez  precyzyjną  analizę  celu,  dobór  treści 
szkolenia wynikających z zadań i przeznaczenia, właściwe zastosowanie form i 
metod  przy  wykorzystaniu 

dostępnej  bazy  szkoleniowej  i  zabezpieczenia 

materiałowo-technicznego. 

5. 

Umiejętne,  kompleksowe  postępowanie  metodyczne  dowódców  w  czasie 

realizacji  programowych  zada

ń  szkoleniowych  jest  niezbędne  w  całokształcie 

przygotowania  dow

ództw  i  sztabów,  ZT,  oddziałów  i  pododdziałów  do 

prowadzenia efektywnych działań w każdych warunkach pola walki lub w misji.  

1.3

. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej 

6. 

Zasadniczym  celem  działalności  szkoleniowo-metodycznej  w  SZ  RP  jest 

przygotowanie  dowódców    wszystkich  szczebli  dowodzenia,  wykładowców, 
instruktorów,  kandydatów  na  żołnierzy  zawodowych  w  korpusie  oficerów  
i  podoficerów  do  kierowania  i  realizacji  szkolenia  oraz  wdrażanie 
najskuteczniejszych form i metod w 

realizacji przedsięwzięć szkoleniowych. 

7. 

Cele szczegółowe działalności szkoleniowo-metodycznej obejmują: 

a) 

rozwijanie  umiejętności  metodycznych  jej  podmiotów,  stosownie 

do  aktualnych  wymagań  i  potrzeb  procesu  szkolenia  dowództw  
i sztabów oraz wojsk; 

                                                 

2

 

Pod  pojęciem  dowódcy  w  przedmiotowej  instrukcji  rozumiani  są  wszyscy  przełożeni 

prowadzący  działalność  szkoleniowo-metodyczną:  tj,  dowódcy,  szefowie,  komendanci, 
wykładowcy, instruktorzy, itp. 

 

8 

b)  poszukiwanie 

oraz 

stosowanie 

w 

praktyce 

skutecznych, 

efektywnych form i metod prowadzenia zajęć i ćwiczeń; 
c) 

ujedn

olicenie  i  upowszechnianie  rozwiązań  metodycznych 

odpowiednich  do  szczebla  dowodzenia  oraz  specyfiki  rodzaju  wojsk  
i służb;  
d)  przygotowanie  kadry  do  racjonalnego  wykorzystania  w  szkoleniu 
bazy 

szkoleniowej 

i 

środków 

materiałowo-technicznego 

zabezpieczenia 

zajęć (ćwiczeń); 

e) 

kształtowanie  u  przyszłych  dowódców  (oficerów  i  podoficerów) 

pożądanych umiejętności metodycznych, cech i nawyków niezbędnych 
do kierowania i realizacji procesu szkolenia;  
f) 

upowszechnianie 

w działalności szkoleniowej osiągnięć dydaktyki 

wojskowej i doskonalenia kadr.  

8. 

Za  właściwy  dobór  celów  prowadzenia  działalności  szkoleniowo-

metodycznej  na  danym  szczeblu 

dowodzenia  i  kształcenia  odpowiada 

dowódca.  

1.4

. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej 

9. 

Treścią działalności szkoleniowo-metodycznej jest:  

a) 

metodyka przygotowania i prowadzenia zajęć i ćwiczeń; 

b)  doskonalenie form i metod szkolenia; 
c) 

wypracowywanie 

kierunków 

działalności 

szkoleniowo-

metodycznej, ich precyzowanie i weryfikacja; 

d) 

wymiana wniosków i doświadczeń szkoleniowo-metodycznych; 

e)  we

ryfikacja  programów  szkolenia  i  kształcenia  pod  względem 

merytorycznym; 
f) 

racjonalne wykorzystanie bazy szkoleniowej oraz limitów środków 

materiałowych; 
g) 

dostosowanie  elementów  bazy  szkoleniowej  do  wymogów 

programów 

i  planów  szkolenia  oraz  zakładanych  celów 

szkoleniowych; 

h) 

analiza  i  wdrażanie  wniosków  i  doświadczeń  z  misji,  operacji, 

ćwiczeń i bieżącej działalności szkoleniowej; 

i) 

opracowywanie  na  potrzeby  zabezpieczenia  procesu  szkolenia 

instrukcji, poradników metodycznych i pomocy szkoleniowych. 

10. 

Dobór 

treści 

działalności 

szkoleniowo-metodycznej 

leży  

w kompetencjach dowódcy i jest uzależniony od szczebla dowodzenia, poziomu 
kształcenia i potrzeb szkoleniowo-metodycznych.  

1.5

. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej 

11.  Zasady 

szkolenia 

wojskowego

3

 

to 

reguły 

organizowania  

i  prezentowania  treści  szkolenia  (kształcenia),  ogólne  normy  postępowania 
podmiotów  w  czasie  przygotowania  i  prowadzenia  zajęć  umożliwiające 
uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł.  

12.  Zasady  szkolenia  (

kształcenia)  wojskowego,  jako  zasady  działalności 

szkoleniowo-metodycznej

,  są  prawidłowościami  dydaktycznymi,  normującymi  

proces  szkolenia.  Jako  twierdzenia  o  charakterze  normat

ywnym  wynikają  

                                                 

3

 

W  dydaktyce  wojskowej  zasady  kształcenia  określane  są  jako  zasady  szkolenia  (kształcenia) 

wojskowego.  

 

9 

z 

występujących 

zależności 

przyczynowo-skutkowych 

ułatwiających 

zrozumieni

e tych procesów i ich stosowanie.  

13.  Do zasad 

szkolenia (kształcenia) wojskowego należą:  

a) 

zasada świadomego i aktywnego udziału, 

b) 

zasada wiązania teorii z praktyką,  

c) zasada realizmu, 
d) 

zasada poglądowości,  

e) 

zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego, 

f) 

zasada przystępności,  

g) zasada 

stopniowania trudności, 

h) 

zasada systematyczności, 

i) 

zasada operatywności, 

j) 

zasada trwałości. 

14.  Zasada 

świadomego  i  aktywnego  udziału  oznacza  traktowanie 

szkolonego  jako  podmiotu  szkolenia  (kształcenia)  a  nie  jako  biernego 
uczestnika.  Aktywność  i  świadomość  uczestnika  procesu  szkolenia 
(kształcenia) 

przejawia 

się 

przez 

rozumienie 

celów 

kształcenia, 

współuczestniczenie  w  procesie,  rozwijaniu  zainteresowań  i  wewnętrznych, 
indywidualnych  potrzeb  zdobywania  wiedzy 

i  umiejętności  niezbędnych  do 

właściwego realizowania zadań.  

15.  Zasada 

wiązania  teorii  z  praktyką  umożliwia  szkolonym  zdobywanie 

nowych  umiejętności  przez  łączenie  wiedzy  teoretycznej  zdobytej  uprzednio 
podczas  wykładów,  samokształcenia  itp.  z  umiejętnościami  praktycznymi  
i wykorzystanie ich w określonych sytuacjach.  

16. 

Zasada  realizmu  polega  na  jak  najbardziej  realnym  zbliżeniu  szkolenia 

bojowego do rzeczywistych waru

nków przewidywanego pola walki. 

17. 

Zasada  poglądowości  wiąże  poznanie  zmysłowe  z  poznaniem 

umysłowym  i  zapewnia  sprawdzenie  tego  poznania  w  praktycznym  działaniu. 
Zasada  poglądowości  wskazuje  na  możliwość  kojarzenia  poznania 
teoretycznego 

z  działaniem  praktycznym,  występującym  najczęściej  w  czasie 

zajęć (ćwiczeń praktycznych) na placach ćwiczeń i poligonach.  

18.  Zasada 

jedności  kształcenia  indywidualnego  i  zespołowego  polega  na 

jednolitym  usystematyzowanym  łączeniu  szkolenia  (kształcenia)  indywidualnego 
poszczególnych  dowódców,  oficerów,  żołnierzy,  specjalistów  ze  szkoleniem  
w 

ramach pododdziału (sekcji, zespołu, centrum).  

19. 

Zasada  przystępności  określa  sposób  doboru  treści  szkolenia 

(kształcenia) do właściwości intelektualnych i fizycznych szkolonych. Zgodnie z tą 
zasadą  treści  kształcenia  dobieramy  w  sposób  umożliwiający  ich  opanowanie 
przez szkolonych w 

określonym czasie szkoleniowym.  

20. 

Zasada  stopniowania  trudności  głosi  konieczność  takiego  przekazywania 

wiedzy, aby szkolony  poznawał najpierw  zagadnienia  łatwe i opierając się na  tej 
wiedzy 

zapoznawał się  z trudniejszymi, a bazą do poznawania nowych zagadnień 

był materiał już przez niego opanowany. 

21. 

Zasada 

systematyczności 

polega 

na 

regularnym, 

cyklicznym 

realizowaniu  przedsięwzięć  szkoleniowych  w  celu  utrwalania  wiedzy  
i  umiejętności  już  opanowanych  oraz  poszerzaniu  ich  o  nowe  treści  szkolenia 
(kształcenia). Zasada systematyczności sprowadza się do:  

a) 

realizacji form przedsięwzięć szkoleniowych we właściwej kolejności, 

b) 

nawiązywania do treści już zrealizowanych, 

c) 

podziału treści na określone części, 

d) 

powiązania poszczególnych części w całość, 

 

10 

e) 

podkreślaniu problemów i tematów głównych, zasadniczych. 

22.  Zasada 

operatywności  polega  na  posługiwaniu  się  przez  podmiot 

(szkolonego) 

zdobytą dotychczas wiedzą (wyszkoleniem) oraz wykorzystywaniu 

jej 

w świadomy i planowy sposób w działaniu praktycznym. Wiedza bierna staje 

się w ten sposób wiedzą operatywną. Wiedza teoretyczna poprzez stosowanie 
w praktyce zostaje ugruntowana i poszerzona o bezpośrednie doświadczenie.  

23. 

Zasada  trwałości  polega  na  doborze  takich  treści  kształcenia,  stosowaniu 

takich  metod  i  środków  dydaktycznych,  aby  przyswajane  umiejętności  i  nawyki 
stawały  się  coraz  trwalsze,  dokładniejsze  i  usystematyzowane.  Powiązanie 
złożonych  form  kształcenia  organizowanych  i  realizowanych  w  sposób 
scentralizowany  z formami prostymi umożliwia  pełniejsze wykorzystanie  czasu 
szkoleniowego  i  efektywniejsze  przyswojenie  treści  kształcenia.  Ponadto 
zasada  ta  opiera  się  na  przypominaniu  i  utrwalaniu  już  nabytej  wiedzy  
i umiejętności poprzez powtarzanie kontrolowanie i ocenianie. 

 

11 

2. 

FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ 

 

24. 

Forma 

działalności 

szkoleniowo-metodycznej, 

to 

zewnętrzna, 

organizacyjna  strona 

przedsięwzięcia  szkoleniowego  realizowanego  w ramach 

procesu szkolenia, określająca jego charakter i warunki przebiegu. Odpowiada 
ona  na  pytanie:  kto,  gdzie,  kiedy,  w  jakim  układzie  ma  szkolić,  aby  osiągnąć 
zakładany  cel.  Forma  określa  zewnętrzny  model  zajęcia,  nie  wyjaśniając  jak 
szkolić. 

25. 

Działalność  szkoleniowo-metodyczną  prowadzi  się  wykorzystując  

w tym procesie

, w zależności od potrzeb, odpowiednie formy i metody

4

. 

26. 

Do zasadniczych form działalności szkoleniowo-metodycznej należą:  

Na poziomie strategicznym:  

a)  konferencja szkoleniowo-metodyczna; 
b)  narada szkoleniowo-metodyczna; 
c)    

opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych. 

Na poziomie operacyjnym: 

a)  narada szkoleniowo-metodyczna; 
b)  kurs szkoleniowo-metodyczny; 
c)    

ćwiczenie instruktażowo-metodyczne; 

d) 

opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych. 

Na poziomie taktycznym: 

a)  narada szkoleniowo-metodyczna; 
b)  kurs szkoleniowo-metodyczny; 
c)    

ćwiczenie instruktażowo-metodyczne. 

d) 

zajęcia instruktażowo-metodyczne;  

e)  kurs instruktorsko-metodyczny;  
f)    

zajęcia instruktorsko-metodyczne; 

g) 

metodyczne zajęcia grupowe; 

h) 

metodyczne zajęcia pokazowe; 

i)    

opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych; 

j)    

instruktaż; 

k)    

samokształcenie metodyczne. 

Formy  działalności  szkoleniowo-metodycznej  do  stosowania  na 

p

oszczególnych szczeblach dowodzenia przedstawia Załącznik nr 1. 

2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna 

27.  Konferencja  szkoleniowo-

metodyczna jest formą działalności polegającą 

na  spotkaniu  dowódców,  kadry  dowództw,  wykładowców  zajmujących  się 
problematyką  szkoleniowo-metodyczną.  W  ramach  konferencji  referowane  są 
wyniki  działalności  szkoleniowej  i  metodycznej  oraz  odbywa  się  seria  krótkich 
wykładów.  W  trakcie  konferencji  dopuszcza  się  do  dyskusji  i  poszukuje 
rozwiązań problemów zdefiniowanych na wstępie konferencji.  

28. 

Istotą  konferencji  szkoleniowo-metodycznej  jest  jej  prowadzenie  

w  układzie  przedsięwzięć  organizacyjnych  o  zróżnicowanej  formie.  W  trakcie 

                                                 

4

 

Zaprezentowane w instrukcji formy i metody działalności szkoleniowo-metodycznej stanowią paletę 

narzędzi, które może wykorzystać przełożony w przygotowaniu podwładnych do działalności szkoleniowej 
(prowadzenia  zajęć,  ćwiczeń).  Z  reguły  są  one  przypisane  do  poziomu  i  szczebla  dowodzenia,  jednak 
mogą  być  wykorzystywane  doraźnie  z  pominięciem  ww.  reguły,  przykład:  dowódca  brygady  prowadzi 
zajęcia  instruktażowo-metodyczne  z  podległymi  dowódcami  na  temat:  „Przemieszczenie  batalionu 
transportem kolejowym

”. 

 

12 

konferencji  dopuszcza  się  warsztaty,  wystąpienia  w  formie  wykładu,  głosu  
w dyskusji oraz inne w miarę potrzeb.  

29.  Celem  konferencji  jest  analiza  sytuacji  szkoleniowej  i  poszukiwanie 

nowych rozwiązań w działalności szkoleniowo-metodycznej oraz możliwości ich 
wdrażania w praktyce.  

30. 

Treścią konferencji szkoleniowo-metodycznej jest:  

a) 

przedstawienie 

osiągnięć 

szkoleniowych 

i 

szkoleniowo-   

  metodycznych; 

b)  zaprezentowanie nowych koncepcji i technik szkolenia; 
c)   

poszukiwanie rozwiązań problemów szkoleniowych; 

d) 

prezentacja  rozwiązań  stosowanych  w  innych  armiach  

i możliwości ich transponowania do potrzeb naszych sił zbrojnych. 

31.  Pod

stawową  częścią  wszystkich  konferencji  są  sesje  wykładowe.  

W  ramach  sesji  kolejni  występujący  referują  wyniki  prowadzonej  działalności 
szkoleniowo-

metodycznej.  Po  wystąpieniu  odbywa  się  ograniczona  w  czasie 

dyskusja,  w  trakcie  której  można  zadawać  referującemu  pytania.  Zwykle  nad 
przebiegiem  sesji  wykładowej  czuwa  jej  przewodniczący  lub  moderator,  który 
zapowiada  kolejnych  występujących,  czuwa  nad  przestrzeganiem  limitu  czasu 
wystąpień  oraz  kieruje  dyskusją.  Sesje  dzielone  są  zwykle  na  kilka  bloków, 
między którymi odbywają się przerwy. W ramach dużych konferencji odbywają 
się  zwykle  sesje  plenarne,  w  których  uczestniczyć  mają  w  zamyśle  wszyscy, 
oraz  sesje  panelowe  (syndykaty),  które  często  odbywają  się  równolegle  do 
siebie i są przeznaczone dla grup osób zainteresowanych określonymi, wąskimi 
obszarami. 

Wzór  „Planu  konferencji  szkoleniowo-metodycznej”  przedstawiono  

w Załączniku nr 4. 

2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna 

32.  Narada  szkoleniowo-

metodyczna  jest  jedną  z  form  działalności 

szkoleniowo-

metodycznej służącą wymianie doświadczeń i wniosków.  

33. 

Istotą  narady  szkoleniowo-metodycznej  jest  wymiana  doświadczeń  

z  zakresu  działalności  szkoleniowo-metodycznej,  omówienie  i  rozwiązanie 
uchybień  występujących  w  procesie  szkolenia.  Efektem  końcowym  narady 
szkoleniowo-

metodycznej  są  wytyczne  (kierunki)  do  kształcenia  i  szkolenia 

dowództw, sztabów i wojsk.  

34.  Celem  narady  szkoleniowo-

metodycznej  jest  rozwiązywanie  złożonych 

problemów  szkoleniowo-metodycznych,  analiza  bieżącej  sytuacji  szkoleniowej 
oraz wypracowanie wniosków i wytyczanie kierunków dalszej działalności w tym 
zakresie,  jak  również  ustalanie  i  wdrażanie  efektywnych,  nowatorskich  metod 
realizacji  zamierzeń  szkoleniowych  dowództw,  sztabów,  wojsk  i  kształcenia 
profesjonalnego kadry.  

35. 

Treścią  narady  szkoleniowo-metodycznej  jest  problematyka  dotycząca 

strony  organizacyjnej  i  metodycznej  procesu  szkolenia  wojsk,  doskonalenia 
kadry dydaktycznej, 

dowódczej i sztabowej do realizacji zadań szkoleniowych.  

36.  Liczba  i 

skład  osobowy  uczestników  narady  każdorazowo  wynika  

z potrzeb organizatora. Wskazane jest, aby uczestniczyli w niej dowódca (w roli 
prowadzącego),  jego zastępca i szefowie komórek organizacyjnych dowództwa 
oraz  dowódcy  niższych  szczebli  w  zależności  od  zakresu  poruszanej 
problematyki. 

W 

naradzie 

mogą 

brać 

udział 

przedstawiciele  

innych  jednostek  organizacyjnych, 

w  których  obszarze  odpowiedzialności 

(zain

teresowania)  znajduje  się  poruszana  problematyka.  Narada  szkoleniowo-

 

13 

metodyczna powinna przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który 
jest  rozsyłany  do  zainteresowanych.  Wzór  „Planu  narady  szkoleniowo-
metodycznej” przedstawiono w Załączniku nr 5. 

37. 

Organizacja  i  sposób  prowadzenia  narady  będą  zależeć  od  wielu 

czynników,  m.in.  celu  narady,  czasu  przeznaczonego  na  jej  przeprowadzenie, 
specyfiki  i  złożoności  problemów  do  rozwiązania,  a  także  liczby  uczestników. 
Najczęściej  stosowaną  metodą  prowadzenia  narady  jest  metoda  problemowa, 
polegająca na tym, że na wstępie prowadzący przedstawia temat i cel narady oraz 
problemy  do  rozwiązania  w  toku  dyskusji.  Dyskusję  powinno  poprzedzać 
wystąpienie wprowadzające uczestników w problematykę narady.  

38. 

Prowadzący  decyduje  o  kolejności  wystąpień  i  toku  dyskusji.  Może  on 

zadawać 

dodatkowe 

pytania 

problemowe 

lub 

żądać 

wyjaśnienia 

rozpatrywanych kwestii. Nie powinien narzucać swoich rozwiązań lub podważać 
sądów, opinii i stanowisk uczestników biorących udział w dyskusji. 

39.  Narada 

szkoleniowo-m

etodyczna 

powinna 

zakończyć 

się 

podsumowaniem,  w  którym  prowadzący  ocenia  dyskusję,  obiektywnie 
przedstawia jej wyniki oraz formułuje płynące z nich wnioski. Wnioski powinny 
zostać  szczegółowo  przeanalizowane  i  wdrożone  w  formie  wytycznych  lub 
zaleceń do szkolenia. 

2.

3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych 

40. 

Opracowanie  materiałów  szkoleniowo-metodycznych,  to  specyficzna 

forma  działalności  szkoleniowo-metodycznej  realizowana  indywidualnie  przez 
dowódców.  

41. 

Istotą  opracowania  materiałów  metodyczno-szkoleniowych  jest 

stworzenie narzędzi na potrzeby procesu szkolenia.  

42.  Celem 

opracowania  materiałów  szkoleniowo-metodycznych  jest 

upowszechnianie 

treści pozytywnych doświadczeń metodycznych, co w efekcie 

przekłada  się  na  indywidualne  przygotowanie  kadry  dowódczej  i  dydaktycznej 
do realizacji zadań szkoleniowych. 

43. 

Treścią  i  przedmiotem  tej  działalności  jest  przygotowanie  materiałów 

takich  jak:  opracowania  metodyczne,  podręczniki,  skrypty,  poradniki 
metodyczne,  mapy,  schematy,  foliogramy,  prezentacje,  filmy,  makiety  terenu, 
obiektów,  sprzętu  itp.  Na  szczeblu  pododdziałów  mogą  to  być  przykładowe 
plany-konspekty 

do  zajęć  (ćwiczeń)  i  plany  pracy  instruktorów  do  zajęć  

z problematyki działalności szkoleniowo-metodycznej. 

44.  W  celu  r

ozwiązania  istotnych  i  złożonych  problemów  z  zakresu 

usprawniania  szkolenia, 

dowódca  może  wyznaczyć  zespół  autorski.  

W  zależności  od  skali  ważności  problemów  może  on  zostać  powołany  na 
każdym poziomie dowodzenia. 

45. 

W  opracowaniu  materiałów  szkoleniowo-metodycznych  istotną  rolę 

odgrywa  przełożony,  który  powinien  ukierunkować  pracę  autora  (zespołu 
autorskiego) i udzielić mu niezbędnej pomocy. 

2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny 

46.  Kurs  szkoleniowo-

metodyczny  jest  formą  szkolenia  (doskonalenia) 

dowódców  ZT,  oddziałów,  batalionów  (równorzędnych)

5

  oraz  personelu 

                                                 

5

 

W  zależności  od  potrzeb  w  kursie  szkoleniowo-metodycznym  uczestniczy  kadra  dowództw  

i sztabów. 

 

14 

dydaktycznego  w  szkolnictwie  wojskowym.  Organizowany  jest  od  szczebla 
oddziału

6

 

wzwyż  oraz  w  szkolnictwie  wojskowym.  Organizowany  może  być 

także w korpusie osobowym lub grupie osobowej

7

. 

47. 

Istotą  kursu  szkoleniowo-metodycznego  jest  prowadzenie  cyklu 

przedsięwzięć szkoleniowych o zróżnicowanej formie.  

48.  Celem  kursu  jest  ujednolicenie  i  ukierunkowanie  szkolenia  oraz 

działalności  szkoleniowo-metodycznej,  proponowanie  najlepszych  form 
organizacyjnych i 

metod doskonalenia dowództw, sztabów i szkolenia wojsk.  

49. 

Treścią kursu szkoleniowo-metodycznego jest:  

  problematyka kierowania szkoleniem; 
 

upowszechnienie najlepszych doświadczeń metodycznych; 

 

przedstawianie problemów mających wpływ na wykonywanie zadań 
szkoleniowych;  

 

zapoznanie  z  nowymi  rodzajami  sprzętu  bojowego,  jego 

możliwościami oraz sposobami wykorzystania; 

 

zapoznanie  uczestników  z  nowymi  kierunkami  w  działalności 
szkoleniowej; 

 

zapoznanie z wnioskami z działalności kontrolnej.  

50.  Liczba  i 

skład  osobowy  uczestników  kursu  wynika  z  potrzeb  oraz 

rozpatrywanych problemów.  

51. 

Kurs powinien przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który 

jest  rozsyłany  do  zainteresowanych.  Kurs  może  odbywać  się  również  
w  ośrodkach  badawczych  i  szkoleniowych.  Wzór  „Planu  kursu  szkoleniowo-
metodycznego” przedstawiono w Załączniku nr 6. 

2.

5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne 

52. 

Ćwiczenie  instruktażowo-metodyczne  jest  formą  metodycznego 

przygotowania  kierownika  ćwiczenia  z  wojskami.  Realizowane  jest  na 
operacyjnym i taktycznym poziomie dowodzenia. 

53. 

Istotą  ćwiczenia  instruktażowo-metodycznego  jest  realizowanie 

jednocześnie dwóch przedsięwzięć szkoleniowych, tj. ćwiczenia instruktażowo-
me

todycznego i ćwiczenia z wojskami. Ćwiczenie z wojskami służy kierownikowi 

ćwiczenia instruktażowo-metodycznego do instruowania podwładnych w zakresie 
przygotowania  i  prowadzenia  ćwiczeń,  np.  dowódca  brygady  prowadzi 
ćwiczenie instruktażowo-metodyczne z dowódcami batalionów (równorzędnych) 
na  bazie  pierwszego  w  oddziale  ćwiczenia  taktycznego/taktyczno-specjalnego 
kompanii w

ynikającego ze struktury szkolenia pododdziału. Kierownik ćwiczenia 

instruktażowo-metodycznego  nie  ingeruje  w  przebieg  ćwiczenia  z  wojskami,  
a  jedynie  wykorzystuje  fakt  jego  prowadzenia  do  realizacji  swoich  celów 
szkoleniowych. 

Schemat  ideowy  ćwiczenia  instruktażowo-metodycznego 

przedstawiono w Załączniku nr 7. 

54.  Celem 

ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest: 

 

zaprezentowanie  kierownikom  ćwiczeń  sposobu  przygotowania  

i przeprowadzenia ćwiczenia; 

 

ujednolicenie sposobu organizacji prowadzenia ćwiczeń;  

 

doskonalenie 

umiejętności 

organizacyjnych 

i 

metodycznych 

kierowników ćwiczeń.  

                                                 

6

 Brygada, pułk. 

7

 

Na przykład Szefostwo Wojsk Rakietowych i Artylerii organizuje kurs dla dowódców jednostek WRiA.  

 

15 

55. 

Ustalone  podczas  ćwiczenia  instruktażowo-metodycznego  sposoby 

organizowania  i  prowadzenia 

ćwiczeń  są  obowiązujące  w  danym  okresie 

szkolenia. 

56. 

Treścią ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest: 

 

miejsce,  rola  i  zadania  kierownika  ćwiczenia  w  procesie 

przygotowania i prowadzenia ćwiczenia z wojskami;  

  struktura i praca 

zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia; 

 

metodyka prowadzenia zasadniczych etapów ćwiczenia; 

 

organizowanie i prowadzenie strzelań (kierowania ogniem); 

 

zabezpieczenie logistyczne ćwiczenia; 

 

zapewnienie  bezpieczeństwa  wojsk  i  zabezpieczenie  rejonu 

ćwiczenia;  

 

przygotowanie dokumentacji do ćwiczeń; 

 

problem ochrony środowiska w ćwiczeniach; 

 

inne wynikające z potrzeb. 

57. 

Przygotowanie  ćwiczenia  instruktażowo-metodycznego  rozpoczyna  się 

od  udzielenia  wytycznych  kierownikowi  ćwiczenia  z  wojskami,  na  podstawie 
którego  będzie  ono  realizowane.  Wytyczne  te  muszą  zostać  uwzględnione  
w  procesie  przygotowania  i  prowadzenia  ćwiczenia  z  wojskami.  Metodykę  
pracy  kierownika  ćwiczenia  instruktażowo-metodycznego  przedstawiono  
w Załączniku nr 8, a plan jego przeprowadzenia  w Załączniku nr 9. 

58. 

W toku trwania ćwiczenia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni 

(oprócz  dowódcy  –  kierownika  prowadzącego  ćwiczenie  z  wojskami)  obserwują 
działanie kierownika, zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia, dowódców 
i  ćwiczących  wojsk.  Prowadzący  ćwiczenie  instruktażowo-metodyczne  kolejno, 
zgodnie 

z  planem  przeprowadzenia  ćwiczenia  instruktażowo-metodycznego, 

realizuje  zagadnienia  szkoleniowe  koncentrując  się  na  działalności  kierownika 
ćwiczenia  z  wojskami  i  sposobach,  jakimi  ten  osiąga  zakładane  cele 
szkoleniowe.  

59. 

Organizacja  ćwiczenia  instruktażowo-metodycznego  nie  wymaga 

ciągłego  uczestnictwa  szkolonych  w  przebiegu  ćwiczenia  z  wojskami. 
Umożliwia  realizację  dodatkowych  zagadnień  szkoleniowych  i  metodycznych, 
jakimi  mogą  być  np.:  udział  pododdziałów  rodzajów  wojsk  w  ćwiczeniu, 
realizacja 

zadań  w  warunkach  szczególnych,  możliwości  obiektów 

szkoleniowych,  zastosowanie 

środków  pozoracji  pola  walki  w  ćwiczeniu, 

wykorzystanie 

dostępnych elementów infrastruktury technicznej placów ćwiczeń 

i ich otoczenia itp.  

60. 

Ćwiczenie 

instruktażowo-metodyczne 

kończy 

się 

udzieleniem 

wytycznych  wszystkim  szkolonym  w  zakresie  przygotowania  i  prowadzenia 
ćwiczeń z wojskami w danym okresie szkolenia.  

 

2.

6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne 

61. 

Zajęcia  instruktażowo-metodyczne  są  formą  działalności  szkoleniowo-

metodycznej  realizowaną  na  szczeblu  plutonu,  kompanii,  batalionu 
(równorzędnych) oraz w szkolnictwie wojskowym.  

62. 

Istotą 

zajęcia 

instruktażowo-metodycznego 

jest 

realizowanie 

jednocześnie  dwóch  przedsięwzięć  szkoleniowych,  tj.  zajęcia  instruktażowo-
metodycznego  i  zajęcia  programowego.  Zajęcie  programowe  służy 
kierownikowi 

zajęcia 

instruktażowo-metodycznego 

do 

instruowania 

 

16 

podwładnych  w  zakresie  przygotowania  i  prowadzenia  zajęć,  np.  dowódca 
batalionu 

(równorzędny) 

prowadzi 

zajęcie 

instruktażowo-metodyczne  

z  dowódcami  kompanii  (równorzędnych)  na  początku  cyklu  tematycznego 
szkolenia  kompanii  (równorzędnej)  w  przedmiocie

8

.  Kierownik  zajęcia 

instruktażowo-metodycznego 

nie 

ingeruje 

w 

prowadzenie 

zajęcia 

programowego,  a  jedynie  wykorzystuje  fakt  jego  prowadzenia  do  realizacji 
swoich celów szkoleniowych.  

63.  Celem 

zajęć instruktażowo-metodycznych jest przygotowanie kierownika 

zajęć  do  prowadzenia  najbardziej  złożonych  zajęć  wynikających  z  programu 
szkolenia. 

Zajęcia instruktażowo-metodyczne ujednolicają sposoby organizowania 

i prowadzenia tych zamierzeń szkoleniowych. 

64. 

Treścią zajęć instruktażowo-metodycznych jest:  

 

planowanie i organizowanie zajęć; 

 

sposób rozpoczęcia i zakończenia zajęć programowych;  

 

prowadzenie złożonych zagadnień szkoleniowych; 

 

zabezpieczenie materiałowo-techniczne zajęć;  

 

warunki bezpieczeństwa; 

  dokumentacja szkoleniowa;  
 

inne według potrzeb.  

65. 

Przygotowanie  zajęcia  instruktażowo-metodycznego  rozpoczyna  się  od 

udzielenia  wytycznych  kierownikowi  zajęcia,  na  podstawie  którego  będą  one 
realizowane. Udzielone wytyczne stanowią podstawę do przygotowania zajęcia.  

66. 

W toku trwania zajęcia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni, 

(oprócz  dowódcy  –  kierownika  prowadzącego  zajęcie)  obserwują  działanie 
kierownika  zajęcia  taktycznego,  szkolących  się  dowódców  i  pododdziałów. 
Prowadzący  zajęcie  instruktażowo-metodyczne  kolejno,  zgodnie  z  planem-
konspektem

9

 

zajęcia  instruktażowo-metodycznego,  realizuje  zagadnienia 

szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika zajęcia, szkolących się 
dowódcach i pododdziałach.  

67. 

Zajęcie  instruktażowo-metodyczne  kończy  się  udzieleniem  wytycznych 

wszystkim  szkolonym  w  zakresie  przygotowania  i  prowadzenia  z

ajęcia 

programowego.  Zasadnicze  różnice  pomiędzy  zajęciami  instruktażowo-
metodycznymi  a  instruktorsko-

metodycznymi  przedstawiono  w  Załączniku  nr 

10. 

2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny 

68.  Kurs  instruktorsko-

metodyczny  jest  formą  grupowego  szkolenia 

(doskonalenia)  dowódców  plutonów  i  drużyn  (równorzędnych)  oraz  
formą  stosowaną  w  szkolnictwie  wojskowym.  Organizowany  jest  w  batalionie 
(równorzędnym)

10

.  Jeżeli  warunki  na  to  pozwalają  organizowany  jest  jako 

oddzielne  przedsięwzięcie  dla  każdego  szczebla  dowodzenia/korpusów 
osobowych  (

w  innym  wypadku  należy  prowadzić  zajęcia  w  ramach  kursu  

w 

kilku  jednolitych  grupach  szkoleniowych,  oddzielnie  dla  poszczególnych 

szczebli dowodzenia 

tj. dowódców plutonów, dowódców drużyn).  

                                                 

8

 

Na przykład w batalionie, w oparciu o pierwsze zajęcia z cyklu zajęć: zgrywających kompanię, kompania 

w  obronie,  kompania  w  natarciu,  itd.,  dowódca  batalionu  prowadzi  zajęcia  instruktażowo-metodyczne  z 
podległymi dowódcami kompanii.  

9

 

Wzór układu planu konspektu przedstawiono w Załączniku nr 14. 

10

 

Organizowanie  i  prowadzenie  wielu  metodycznych  przedsięwzięć  szkoleniowych  w  ramach  kursu 

instruktorsko-

metodycznego  w  kompanii  (równorzędnej)  jest  trudne  i  czasochłonne.  Celowe  jest  więc 

organizowanie i prowadzenie kursu instruktorsko-metodycznego w batalionie. 

 

17 

69. 

Istotą  kursu  instruktorsko-metodycznego  jest  realizacja  w  czasie  jego 

trwania  kilku  zajęć  w  różnych  formach,  np.  instruktorsko-metodycznych, 
metodycznych zajęć pokazowych, metodycznych zajęć grupowych, instruktażu, 
itp.  

70.  Celem kursu instruktorsko-metodycznego jest:  

 

przygotowanie  instruktorów  do  organizowania  i  prowadzenia  zajęć 
programowych, instruowania na punkcie nauczania 

podczas zajęć; 

  podniesienie  poziomu  wiedzy 

instruktorów,  utrwalenie  umiejętności 

instruktorskich,  zapoz

nanie  z  właściwą  organizacją  i  metodyką 

szkolenia.  

71. 

Treścią kursu instruktorsko-metodycznego jest: 

 

udzielenie  praktycznych  wskazówek  metodycznych  co  do  sposobów 

planowania, organizacji i przygotowania zajęć; 

 

uczenie  określonych  czynności  oraz  postępowania  dowódców  

w czasie realizacji zajęć; 

  pokazanie najlepszych form organizacyjnych i metod szkolenia. 

72. 

Szczególnie  dużo  miejsca  należy  poświęcić  zagadnieniom  słabo 

opanowanym,  a  także  złożonym  i  trudnym.  Wszystkie  zajęcia  realizowane  
w  ramach  kursu  powinny  by

ć  ukierunkowane  na  doskonalenie  merytoryczne  

i  metodyczne  uczestników  kursu,  przygotowanie  ich  do  bieżących  
oraz  perspektywicznych  potrzeb  szkoleniowych. 

Wzór  planu  kursu  zawarto  

w Załączniku nr 11. 

2.

8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne 

 

73. 

Zajęcia  instruktorsko-metodyczne  stanowią  formę  przygotowania 

metodycznego  instruktorów  w  pododdziałach  i  szkolnictwie  wojskowym. 
Stosowane są przede wszystkim w ramach kursu instruktorsko-metodycznego. 

74. 

Istotą 

zajęcia 

instruktorsko-metodycznego 

jest 

występowanie 

uczestników  zajęcia  w  roli  instruktorów  i  szkolonych  na  punkcie  nauczania.  
W  trakcie 

zajęcia  doskonalone  są  umiejętności  metodyczne  i  praktyczne 

instruktorów. 

75.  Celem 

zajęć  instruktorsko-metodycznych  jest  przygotowanie  oraz 

doskonalenie  uczestników  w  występowaniu  w  roli  instruktora  na  punkcie 
nauczania.  

76. 

Treścią zajęcia instruktorsko-metodycznego jest: 

 

udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych, co do sposobów 
przygotowania i prowadzenia pracy na punkcie nauczania; 

 

nauka i doskonalenie określonych czynności metodycznych; 

 

działanie instruktora w toku realizacji zagadnienia szkoleniowego; 

 

doskonalenie i sprawdzenie umiejętności prowadzenia nauczania. 

77. 

Po  otrzymaniu  instruktażu,  uczestnicy  zajęcia  instruktorsko-

metodycznego  przygotowują  się  do  realizacji  określonych  zagadnień 
szkoleniowych. Opracowują plan pracy instruktora na punkcie nauczania. Wzór 
układu planu pracy przedstawiono w Załączniku nr 15. 

78. 

Prowadzenie 

zajęcia 

instruktorsko-metodycznego 

polega 

na 

praktycznej  realizacji  zagadnień  szkoleniowych  przez  wyznaczonych 
uczestników  zajęć  z pozostałymi  występującymi  w  roli szkolonych.  Dopuszcza 
się do powtarzania zagadnienia przez kilku szkolonych lub pokazanie osobiście 
przez  prowadzącego  zajęcie.  Po  zakończeniu  każdego  zagadnienia  (epizodu) 
prowadzący  szkolenie  wysłuchuje  opinii  uczestników  zajęcia,  po  czym  udziela 

 

18 

wytycznych, wskazówek oraz ustaleń organizacyjno-metodycznych odnośnie jego 
przeprowadzenia.  

79. 

Część  końcowa  zajęć  instruktorsko-metodycznych  obejmuje  ocenę 

przygotowania  uczestników,  udzielanie  odpowiedzi  na  pytania,  postawienie 
zadań  oraz  wydanie  wytycznych  i  wskazówek  organizacyjno-metodycznych 
dotyczących prowadzenia nauczania na punkcie nauczania. 

2.9. Meto

dyczne zajęcia grupowe 

80. 

Metodyczne  zajęcia  grupowe  są  formą  przygotowania  i  doskonalenia 

umiejętności  metodycznych  kadry  w  zakresie  planowania,  organizowania  
i  prowadzenia  zajęć  (ćwiczeń)  na  poziomie  operacyjnym,  taktycznym  oraz  
w szkolnictwie wojskowym. 

81. 

Istotą  metodycznych  zajęć  grupowych  jest  występowanie  wszystkich 

szkolonych  w  tej  samej  roli.  Wszyscy  uczestnicy  zajęć  rozwiązują  te  same 
problemy  lub  wykonują  takie  same  zadania  na  tle  przyjętej  sytuacji 
szkoleniowej. 

82.  Celem 

metodycznych  zajęć  grupowych  jest  pogłębienie  wiedzy 

teoretycznej  oraz  nauczanie  i  doskonalenie  umiejętności  praktycznych 
szkolonych w zakresie przygotowania i prowadzenia szkolenia (zajęć). 

83. 

Treścią metodycznych zajęć grupowych jest: 

 

planowanie, organizowanie i prowadzenie zajęć (ćwiczeń); 

 

praktyczne wykonywanie dokumentów szkoleniowych. 

84. 

Zajęcia poprzedzone są instruktażem, w trakcie którego kierownik zajęć 

udziela  wytycznych  dotyczących  przygotowania  szkolonych  do  zajęć  
w warunkach przyjętej sytuacji szkoleniowej.  

85. 

W  trakcie  zajęcia  kierownik  wysłuchuje  wypracowanych  rozwiązań.  

W  sytuacji, 

gdy  szkoleni  z  różnych  przyczyn  nie  są  w  stanie  samodzielnie 

rozwiązać  postawionego  zadania,  kierownik  zajęć  metodami  aktywizującymi 
naprowadza  szkolonych  na  właściwy  tok  postępowania.  W  przypadku 
ni

eosiągnięcia  spodziewanych  rezultatów  prezentowane  jest  rozwiązanie 

autorskie. 

86. 

Dobór  metod  prowadzenia  zajęć  grupowych  zależy  od  zakładanych 

celów oraz szczebla osób funkcyjnych uczestniczących w zajęciu.  

2.

10. Metodyczne zajęcia pokazowe 

87. 

Metodyczne  zajęcia  pokazowe  są  formą  działalności  szkoleniowo-

metodycznej bazującą na metodach poglądowych,  których przedmiotem może 
być  sprzęt,  działanie  (ćwiczenie  praktyczne),  teren  (np.  jego  analiza), 
dokumentacja (mapa, szkic itp.). 

88. 

Istotą metodycznych zajęć pokazowych jest to, że wszystkie czynności 

(działania)  dowódców  (instruktorów)  lub  techniki  bojowej  są  przedstawione 
metodą  poglądową,  wzbogaconą  komentarzem  prowadzącego  (organizatora) 
tych  zajęć.  Zawarte  w  trakcie  zajęcia  treści  organizacyjno-metodyczne  są 
wzorem do twórczego wykorzystania w procesie szkolenia.  

89.  Celem 

metodycznych  zajęć  pokazowych  jest  przedstawienie 

optymalnych  form  organizacji  i  prowadzenia  zajęć,  dotyczących  głównie 
zaprezentowania 

sposobów  wykorzystania  walorów  uzbrojenia  i  sprzętu 

wojskowego lub 

nowych elementów bazy dydaktyczno-szkoleniowej. 

 

19 

90. 

Treścią  metodycznych  zajęć  pokazowych  mogą  być  organizacyjne  

i  metodyczne  aspekty  przygotowania  i  prowadzenia  programowych  zajęć 
szkoleniowych  oraz  prezentacja  sposobów  optymalnego  wykorzystania 
wprowadzanego 

uzbrojenia  i  sprzętu  wojskowego,  elementów  bazy 

szko

leniowej, a przede wszystkim urządzeń wspomagających proces szkolenia 

(symulatory, trenażery itp.). 

91. 

Pododdział  uczestniczący  w  metodycznych  zajęciach  pokazowych 

powinien 

zostać  wcześniej  odpowiednio  przygotowany  (wyćwiczony)  

i  prezentować  w  sposób  wzorowy  realizację  czynności  zarówno  w  aspekcie 
indywidualnym, jak i zespołowym. 

92. 

Zabezpieczenie  materiałowe  zajęć  powinno  odpowiadać  normom 

ustalonym  dla  danego  tematu  i  być  kompletne.  Wykorzystywane  w  pokazie 
uzbrojenie i sprzęt wojskowy muszą być sprawne i w pełni prezentować swoje 
możliwości. 

93. 

W  zajęciach  tego  typu  bardzo  istotną  rolę  odgrywa  komentator,  który 

znając  przebieg  zajęć  na  podstawie  wcześniej  przygotowanego  opracowania 
(komentarza) w sposób komunikatywny wyjaśnia zasadnicze problemy.  

2.

11. Instruktaż 

94. 

Instruktaż jest najprostszą formą działalności szkoleniowo-metodycznej, 

stosowaną  w  szkoleniu  dowództw,  sztabów  i  wojsk,  a  szczególnie  w  procesie 
przygotowania zajęć programowych. 

95. 

Istotą  instruktażu  jest  metodyczne  i  merytoryczne  przygotowanie 

dowódców  (instruktorów)  do  pracy  na  punktach  nauczania,  wskazanie  ich  roli  
w  czasie  konkretnego  zajęcia  programowego.  Udzielający  instruktażu  jest 
jednocześnie kierownikiem przyszłych zajęć.  

96.  Celem 

instruktażu  jest  doskonalenie  umiejętności  metodycznych 

podwładnych 

dowódców 

(instruktorów), 

uzgodnienie 

(ustalenie) 

ich 

postępowania podczas zajęć (ćwiczeń), a także sprawdzenie przygotowania do 
prowadzenia  szkolenia  oraz  umiejętności  korzystania  z  obiektów  bazy 
szkoleniowej i sprzętu technicznego. 

97. 

Treścią instruktażu jest: 

 

omówienie organizacji i przebiegu zajęć; 

 

omówienie warunków bezpieczeństwa; 

 

ustalenie  sposobu  przeprowadzenia  poszczególnych  zagadnień,  
w tym na punktach nauczania; 

 

pokazanie  sposobu  wykonania  ważniejszych/trudniejszych  czynności 
szkoleniowych; 

 

ustalenie  sposobów  wykorzystania  elementów  bazy  szkoleniowej 
oraz pomocy szkoleniowych; 

 

sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczestników instruktażu. 

98.  O  przebiegu  instru

ktażu  i  długości  jego  trwania  decyduje  kierownik 

przyszłych  zajęć  mając  na  uwadze  zakres  tematyczny,  stopień  złożoności  zajęć 
oraz  zasób  wiedzy  i  umiejętności  jego  uczestników.  Podczas  przygotowania  
do 

instruktażu  kierownik  zajęć  powinien  udzielić  wytycznych  (z  takim 

wyprzedzeniem,  aby  instruktorzy  mogli  właściwie  się  przygotować).  Kierownik 
zajęć  określa  w nich  czas i miejsce instruktażu,  podaje  temat, cel, formę oraz 
zagadnienia  szkoleniowe  z  podziałem  na  poszczególnych  instruktorów, 
wskazuje  literaturę,  którą  należy  wykorzystać  w  procesie  przygotowania, 
określa  zabezpieczenie  materiałowo-techniczne.  Instruktaż  do  zajęć 

 

20 

prowadzony jest w miarę możliwości w miejscu ich prowadzenia,  może być on 
przeprowadzony następującymi metodami: 

 

dyrektywną (rozkazodawczą), 

 

pokazową, 

 

kolegialną (aktywizującą). 

Metody przeprowadzenia instruktażu przedstawiono w Załączniku nr 12. 

99. 

Instruktaż składa się z: 

 

podania tematu i celu instruktażu; 

 

podania warunków bezpieczeństwa na czas instruktażu; 

  sprawdzenia 

przygotowania instruktorów do instruktażu (zajęć); 

 

podania tematu, celu zajęć oraz terminu ich realizacji; 

 

podania organizacji zajęć; 

 

podania zagadnień, czasu ich realizacji, miejsca (sytuacji taktycznej – 

jeśli jest taka potrzeba); 

 

podania warunków bezpieczeństwa na czas zajęć; 

 

praktycznego  sprawdzenia  umiejętności  instruktorów  oraz  ustalenie  

i ujednolicenie sposobu instruowania dla przerabianych zagadnień; 

 

określenia  zabezpieczenia  materiałowego  zajęć  (z  podziałem  na 
zagadnienia); 

 

określenia  terminu  przedstawienia  dokumentacji  szkoleniowej  do 
sprawdzenia/zatwierdzenia. 

100. 

W  części  wstępnej  każdej  z  metod  instruktażu  kierownik  zajęć  podaje 

temat  zajęć,  cel  instruktażu  oraz  zagadnienia  szkoleniowe  i  czas  na  ich 
realizację, sprawdza stopień przygotowania się uczestników do instruktażu,. 

101. 

W  części  głównej  instruktażu  prowadzonego  metodą  dyrektywną, 

kierownik  zajęć  podaje:  temat  i  cel  zajęć,  zagadnienia  szkoleniowe  strukturę 
zajęć,  określa  i  precyzuje  sytuację  taktyczną  (tam  gdzie  jest  to  konieczne), 
określa  metodę  instruowania,  ilość  pomocy  szkoleniowych  i  środków 
materiałowych,  omawia  warunki  bezpieczeństwa,  które  powinny  znaleźć  się  
w  planie  pracy  instruktora  na  punkcie  nauczania

.  W  następnej  kolejności 

kierownik  przechodzi  do  praktycznego  instruowania 

–  przerobienia  zagadnień 

szkoleniowych.  Kierownik  zajęć  może  osobiście  wystąpić  w  roli  prowadzącego 
zagadnienie  (szczególnie  w  przypadku  realizacji  zagadnień  i  czynności 
skomplikowa

nych  lub  nowych)  lub  wyznaczyć  do  tego  jednego  

z  uczestników  instruktażu.  Pozostali  uczestnicy  występują  w  roli  szkolonych. 
Podczas 

przerabiania 

kolejnych 

zagadnień 

szkoleniowych 

ustalane  

i ujednolicane są ich treści merytoryczne oraz metody szkolenia. 

102.  I

nstruktaż  prowadzony  metodą  pokazową  w  części  głównej  obejmuje 

pokaz 

–  inscenizację  realizacji  poszczególnych  zagadnień  przez  wcześniej 

przygotowanych  instruktorów  (dowódców),  omówienie  poszczególnych 
zagadnień,  ostateczne  ustalenie  przebiegu  szkolenia  na  każdym  z  punktów 
nauczania. 

103. 

W  metodzie  kolegialnej  zaangażowanie  uczestników  instruktażu  jest 

tym  większe,  im  bogatsze  jest  doświadczenie  instruktorów  i  objawia  się  m.in. 
prezentowaniem  przez  nich  własnych  rozwiązań  i  koncepcji  prowadzenia 
szkolenia na pun

kcie nauczania i wykorzystania elementów bazy szkoleniowej. 

Kierownik  zajęć  może  wskazać  sposoby  pozorowania  pola  walki  i  działań 
przeciwnika  oraz  podaje  limity  środków  materiałowych  niezbędnych  do 
przerobienia poszczególnych zagadnień szkoleniowych.  

104.  W  cz

ęści  końcowej  każdej  z  metod  instruktażu  kierownik  zajęć  ustala 

zakres przygotowania się instruktorów do zajęć oraz odpowiada na ewentualne 

 

21 

pytania  i  wyjaśnia  wszelkie  wątpliwości.  Ponadto,  stawia  zadania  w  zakresie 
przygotowania szkolonych do zajęć (dodatkowe szkolenie, ubiór, wyposażenie 
itp.). 

2.

12. Samokształcenie metodyczne 

105. 

Ważną  rolę  w  metodycznym  przygotowaniu  kadry  odgrywa 

samokształcenie. Powinno ono wynikać z indywidualnego zapotrzebowania na 
wiedzę oraz potrzeb szkoleniowych. 

106. 

Istotą  samokształcenia  jest  indywidualna  praca  z  wykorzystaniem 

materiałów  szkoleniowych  (literatura  fachowa,  monografie,  biografie,  zasoby  
e-larningowe). 

107.  Celem 

samokształcenia  metodycznego  jest  aktualizacja,  pogłębienie  

i 

rozszerzenie 

wiedzy 

oraz 

doskonalenie 

umiejętności  szkoleniowo- 

metodycznych kierowników zajęć wykładowców i instruktorów. 

108. 

Treścią 

samokształcenia 

metodycznego 

jest 

samodzielne 

poszukiwanie,  studiowanie  i  analiza  rozwiązań  organizacyjno-metodycznych 
występujących w procesie szkolenia. 

109.  Samokszt

ałcenie tego typu może być: 

 

kierowane przez przełożonych

11

; 

  realizowane 

według własnych potrzeb. 

110. 

Wskazane jest, aby wiedza pozyskana w wyniku samokształcenia była 

weryfikowana  podczas  dyskusji  w  ramach  innych  form  działalności 
szkoleniowo-

metodycznej, co przyczynia się do jej ugruntowania, popularyzacji, 

uzupełnienia, jak również motywowania innych.  

                                                 

11

 W jednostkach szkolnictwa wojskowego to komendanci określają ich częstotliwość. 

 

22 

3.   

METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ 

111.  Metoda  szkolenia  jest  to 

sposób  przekazywania  wiedzy  szkolonym  

w  celu 

osiągnięcia  zakładanych  rezultatów  szkoleniowych,  wyposażenia  ich  

w  wiadomości,  wyrobienia  umiejętności  oraz  nawyków.  Metody  nauczania 
odpowiadaj

ą  na  pytanie  „jak  uczyć”,  czyli  w  jaki  sposób  należy  przekazywać 

wiedzę,  aby  umożliwić  jej  opanowanie  oraz  zapewnić  kształtowanie 
odpowiednich umiejętności, pożądanych nawyków, postaw i cech charakteru.  

112. 

W  działalności  szkoleniowej  wykorzystuje  się  te  metody,  które 

pozwalają szkolonym  w krótkim czasie  opanować  wiedzę specjalistyczną oraz 
wyrabiają umiejętności i nawyki.  

113.  Do  zasadniczych  metod

12

 

działalności  szkoleniowej  i  metodycznej 

należą: 

a) p

odające: 

 

wykład informacyjny, 

  opowiadanie,  
  opis. 

 

b) p

oglądowe: 

 

pokaz przedmiotów, 

 

pokaz działania (ćwiczenia), 

 pokaz terenu, 
 

pokaz obrazów (rysunków, szkiców). 

 

c) praktyczne: 

 

ćwiczenia sensoryczne, 

 

ćwiczenia motoryczne, 

 instruowanie. 

d) problemowe: 

 klasyczna metoda problemowa, 
 

wykład problemowy, 

 metody 

aktywizujące. 

Szczegółowa klasyfikacja metod przedstawiona została w Załączniku nr 2. 

3.

1. Metody podające 

114. 

W metodach podających stroną aktywną jest szkolący, zaś szkolony jest 

zasadniczo odbiorcą, jednak metody te są niezastąpione w przekazie informacji. 

115. 

Do  najczęściej  wykorzystywanych  metod  podających  należą  wykład 

informacyjny, opis, opowiadanie. 

116. 

Wykład  informacyjny  polega  na  przekazywaniu  szkolonym 

określonych  informacji  z  zakresu  przedmiotu  szkolenia.  W  szkoleniu 
wojskowym stosuje się  go  wówczas,  gdy  w stosunkowo krótkim czasie  należy 
omówić  wiele  faktów,  zdarzeń,  praw  itd.  Ponieważ  nie  jest  łatwy  w  odbiorze, 
szkoleni  powinni  być  do  tego  odbioru  odpowiednio  przygotowani,  np. 
sporządzając notatki.  

                                                 

12

 Metody podające, poglądowe i problemowe najczęściej znajdą zastosowanie w procesie kształcenia w 

jednostkach szkolnictwa wojskowego. Metody praktyczne znajdują najczęściej zastosowanie w procesie 
szkolenia realizowanym w jednostkach wojskowych. 

 

23 

117.  Opowiadanie 

jako metodę szkolenia wojskowego stosuje się wówczas, 

gdy  występuje  konieczność  przedstawienia  jakiejś  akcji  (rzeczywistej  lub 
fikcyjnej).  Temat  opowiadania  w  warunkach  szkolenia  wojskowego  może  się 
odnosić  do  wydarzeń  na  hipotetycznym  polu  walki  lub  do  przedstawienia 
wydarzeń  historycznych  dotyczących  prowadzonych  wojen,  bitew,  kampanii. 
Można także posłużyć się zdarzeniami wymyślonymi, zawartymi w scenariuszu 
zajęcia (ćwiczenia).  

118.  Opis  p

olega  na  charakteryzowaniu  przedmiotów,  zjawisk,  faktów 

history

cznych  i  osób.  Opis  dotyczy  cech  istotnych  z  punktu  widzenia 

realizowanego  tematu.  Metoda  opisu  jest  stosowana  powszechnie  na 
wszystkich  szczeblach  szkolenia  wojskowego.  Najczęściej  metoda  opisu 
występuje jako metoda pomocnicza w pokazach. W praktyce pokaz i opis uznaje 
się często za jedną metodę, zwaną opis z pokazem. 

3.

2. Metody poglądowe 

119. 

Metody  poglądowe,  określane  często  mianem  metod  eksponujących, 

s

tosuje się w sytuacjach prezentowania  szkolonym nowego uzbrojenia i sprzętu 

wojskowego

,  działania  sztabów  i  wojsk,  kierowników/instruktorów  podczas 

zajęć/ćwiczeń, itp. 

120.  M

etody  poglądowe  spełniają  w  szkoleniu  wojskowym  samodzielną 

funkcję  tylko  wówczas,  gdy  w danym zajęciu główną rolę  odgrywa  pokaz,  zaś 
słowo mówione (opis, opowiadanie) spełnia funkcję pomocniczą.  

121. 

Pokaz  przedmiotów  polega  na  demonstrowaniu  ich  właściwości  przy 

jednoczesnym  eksponowaniu  ich  cech  najbardziej  istotnych.  Jeżeli  nie  jest 
możliwy  pokaz  oryginalnych  przedmiotów,  to  wówczas  należy  zastąpić  je 
modelami, makietami lub przekrojami. 

122.  Poka

z  działania  powszechnie  stosuje  się  w  szkoleniu  podstawowym 

żołnierzy.  Pokaz  działania  czynności  dotyczy  głównie  takich  przedmiotów 
szkolenia  bojowego,  jak  musztra  indywidualna 

i  zespołowa  oraz  taktyka 

działania  pojedynczego  żołnierza.  Niektóre  czynności  ćwiczone  są  we 
fragmentach  (tempach).  Metoda  ta  jest  stosowana  do  przygotowania 
metodycznego  kadr  dowódczych,  np.  pokaz  prowadzenia  zajęcia  (całości  lub 
części)  oraz  ćwiczenia.  Metoda  pokazu  działania  praktycznego  (ćwiczenia) 
wykorzystywana  jest  też  podczas  ćwiczeń  taktycznych.  Celem  tego  rodzaju 
pokazu 

jest 

najczęściej 

przedstawienie 

wzorowo 

zorganizowanych  

i przeprowadzonych działań bojowych z zastosowaniem nowych technik i metod 
walki oraz praktycznego działania stanowisk dowodzenia w czasie planowania, 
organizowania i prowadzenia walki. 

123.  Pokaz  terenu 

wykorzystuje  się  najczęściej  do  szkolenia  żołnierzy  

w  umiejętnym  orientowaniu  się  w  terenie  oraz  ocenie  terenu  pod  względem 
topograficznym  i  ta

ktycznym.  Metodę  pokazu  terenu  w  szerokim  zakresie 

stosuje  s

ię  w  czasie  zajęć  z  topografii  i  terenoznawstwa.  W  działaniach 

bojowych ważna jest nie tylko znajomość terenu, ale także jego ocena z punktu 
widzenia potrzeb przyszłego pola walki. 

124. 

Metoda  pokazu  obrazów  jest  najczęściej  wykorzystywana  w  toku 

wykładów  i  informacji  oraz  samodzielnej  pracy,  np.  nauki  własnej  przed 
zajęciami  czy  ćwiczeniami.  Największy  efekt  w  tym  zakresie  daje  film 
(prezentacja multimedialna), ponieważ oddaje ruch, ukazuje procesy i zjawiska, 
które są niedostępne bezpośredniej obserwacji.  

 

24 

3.3. Metody praktyczne 

125. 

W  grupie  metod  praktycznych  podstawowe  znaczenie  mają  różnego 

rodzaju  metody  ćwiczeń.  Metody  ćwiczeń  mają  na  celu  zarówno  wyrabianie 
umiejętności praktycznych w zakresie wykonywania określonych czynności przy 
posługiwaniu  się  bronią,  sprzętem,  jak  i  kształtowanie  wprawy  w  myśleniu 
kategoriami  taktyczno-operacyjnymi  czy  metodycznymi

.  Służą  również 

utrwalaniu 

już zdobytej wiedzy, a zwłaszcza jej operatywnego wykorzystania do 

rozwiązywania złożonych problemów. 

126. 

Ćwiczenia  praktyczne  o  charakterze  sprawnościowym  (motorycznym), 

wymagające  aktywnych  czynności  motorycznych,  wyrabiają  wytrzymałość 
fizyczną.  Dzięki  ćwiczeniom  tego  typu  nabywa  się  i  doskonali  umiejętności  
w posługiwaniu się uzbrojeniem i sprzętem wojskowym. 

127. 

Ćwiczenia  typu  sensorycznego  (umysłowego)  mają  na  celu  przede 

wszystkim  kształtowanie  umiejętności  w  zakresie  rozwiązywania  problemów 
operacyjno-

taktycznych.  Podczas  ćwiczeń  sensorycznych  dowódcy  zdobywają 

lub  doskonalą  posiadane  umiejętności  i  nawyki  w  wykonywaniu  czynności 
wynikających  z  procesu  dowodzenia.  Stosowanie  ćwiczeń  praktycznych  typu 
sensorycznego daje możliwość  wyrabiania u  dowódców  wprawy  w  operatywnym 
wykorzystywaniu 

wiedzy  teoretycznej,  a  także  kształtowania  umiejętności 

myślenia  kategoriami  taktyczno-operacyjnymi  oraz  dokonywania  operacji 
myślowych, 

takich 

jak: 

analizowanie, 

syntezowanie, 

porównywanie, 

wnioskowanie czy uogólnienie.  

128. 

Instruowanie  jest  metodą  praktyczną  szeroko  stosowaną  w  ramach 

szkolenia  wojskowego  przede  wszystkim  żołnierzy  w  okresie  szkolenia 
podstawowego i specjalistycznego. W działalności szkoleniowej stosuje się dwa 
zasadnicze modele instruowania: podstawowy i problemowy. 
Podstawowy  model  instruowania  stosuje  się  głównie  w  początkowym  okresie 
szkolenia. Model ten obejmuje: 

 

podanie treści zagadnienia; 

 

określenie celu szkolenia (zagadnienia); 

  wp

rowadzenie w sytuację taktyczną; 

  podanie komendy, n

a jaką się wykonuje tę czynność; 

  wzorowy pokaz; 
 

pokaz z objaśnieniem; 

 

ćwiczenia na tempa; 

 

ćwiczenia etapami; 

 

ćwiczenia do pełnego opanowania; 

  reagowanie 

instruktora na popełniane błędy; 

 

omówienie  zrealizowanego  zagadnienia  ze  wskazaniem  najczęściej 

popełnianych  błędów,  sposobu  ich  usunięcia,  wskazanie  najlepiej  

i najsłabiej ćwiczących, zadań i czynności do pracy samodzielnej. 

Proble

mowy model instruowania  stosowany jest wówczas,  gdy szkoleni 

posiadają  już  odpowiedni  zasób  wiedzy  i  umiejętności,  potrafią  też 

samodzielnie  rozwiązywać  problemy  taktyczne.  Szkolenie  modelem 
problemowym obejmuje: 

  wp

rowadzenie w sytuację taktyczną; 

  przedstawienie  przez  szkolonych  propozycji  sposo

bów  działania  

w danej sytuacji; 

 

odniesienie  się  instruktora  do  wypowiedzi  szkolonych  –  instruktor 

poprawia  lub  uzupełnia  wypowiedzi  oraz  wskazuje,  które  
z przedsta

wionych rozwiązań były poprawne; 

 

25 

  podanie komendy, n

a jaką wykonuje się nauczaną czynność; 

 

po  wzorowym  pokazie  (przez  instruktora)  i  pokazie  z  objaśnieniem 

poszczególnych czynności, przystąpienie instruktora do praktycznego 

ćwiczenia (szkolenia) żołnierzy; 

 

ćwiczenie  praktyczne  czynności  danego  zagadnienia,  aż  do 
poprawnego ich opanowania; 

  kontrol

ę przez instruktora poprawność wykonywania czynności przez 

szkolonych; 

 

omówienie ćwiczenia. 

3.4. Metody problemowe 

129. 

Metody  problemowe  w  najszerszym  zakresie  wykorzystuje  się  

w  szkoleniu  kadr  i  doskonaleniu  (np.  obsad 

stanowisk  dowodzenia).  Dzięki 

stosowaniu  metod  problemowych  szkolony  zdobywa  nową  wiedzę  nie  na 
zasadzie  gromadzenia  informacji,  ich  zapamiętywania  i  rozumienia,  jak  przy 
metodach podających, lecz przez  złożone procesy myślowe (analizę,  syntezę, 
porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie). 

130. 

Podstawą  stosowania  metod  problemowych  jest  sformułowanie 

problemu. W celu rozwiązania zadania, szkolony musi samodzielnie opanować 
nowe  treści  lub  znaleźć  nowe  relacje  z  wiadomościami  już  przyswojonymi.  
W  ćwiczeniach  wojskowych,  szczególnie  w  ćwiczeniach  z  wojskami,  niektóre 
rozwiązywane zadania mają charakter rzeczywisty, gdyż odzwierciedlają realne 
sytuacje pola walki i realne zadania bojowe.  

131. 

Do najbardziej rozpowszechnionych metod problemowych należą: 

  klasyczna metoda problemowa (metoda problemowa), 
 

wykład problemowy, 

  pod

grupa metod aktywizujących. 

132.  Klasyczna  metoda  problemowa  polega  na 

wywołaniu  u  szkolonych 

aktywności,  której  część  stanowi  formułowanie  problemów,  a  następnie 
samodzielne  i aktywne poszukiwanie ich 

rozwiązań.   

133. 

Wykład  problemowy  jest  to  szczególny  typ  wykładu  stosowanego  

w  uczelniach 

wojskowych.  Umożliwia  on  szkolonym  czynny  udział  

w  toku  jego  trwania  (głoszenia).  Polega  najczęściej  na  przedstawianiu  całości 
tematu  w  postaci  problemów  wymagających  rozwiązania  oraz  podaniu 
przykładów  ich  metodologicznej  analizy  i  ukazywania  następstw  przyjętego 
sposobu rozumowania. 

134. 

Istotą tego wykładu jest to, że rozwiązywanie problemów odbywa się na 

oczach  studentów  i  przy  ich  ewentualnym  współudziale.  Prowadzący  wykład 
powinien  dążyć  do  nawiązania  ze  szkolonymi  dialogu.  Często  prowadzący 
wykład  musi  sam  wywoływać  go  poprzez  zadawanie  pytań  uczestnikom  lub 
rozwiązywać  poszczególne  problemy,  wczuwając  się  w  tok  rozumowania 
studentów,  analizując  różne  warianty  rozwiązań,  które  mogłyby  być  ich 
wariantami.  Wyjaśnia  również  wątpliwości,  które  mogłyby  być  wątpliwościami 
szkolonych. Poszukuje argumentów, które mogliby wysuwać szkoleni, wyjaśnia 
ich  wady  oraz  zalety.  Do  właściwego  rozwiązania  dochodzi  drogą  eliminacji 
rozwiązań złych przy jednoczesnym ich uzasadnieniu. 

135. 

Wykład  konwersatoryjny  jest  to  swoista  odmiana  wykładu 

problemowego.  Istotą  tego  wykładu  jest  prowadzenie  dyskusji  szkolącego  ze 
szkolonymi nad wybranymi problemami, po czym następuje wspólne ustalanie 
ich 

rozwi

ązania. 

Prowadzenie 

wykładu 

konwersatoryjnego 

wymaga 

 

26 

odpowiedniego  przygotowania  się  szkolonych.  Przygotowanie  to  polega 
najczęściej  na  przestudiowaniu  określonej  literatury  lub  podzieleniu  się 
spostrzeżeniami i wnioskami z własnego doświadczenia lub praktyki zawodowej 
itp. 

136. 

Wykład  konwersatoryjny  przynosi  pożądane  efekty  wówczas,  gdy 

prowadzący  go  posiada  niezbędną  ilość  materiałów  i  pomocy  dydaktycznych 
oraz  umiejętnie  je  wykorzystuje  do  zilustrowania  określonych  zagadnień 
(problemów) lub argumentowania artykułowanych przez szkolonych rozwiązań. 
Dyskusja  wywoływana  przez  szkolącego  w  toku  wykładu  ma  najczęściej 
charakter  prowokacyjny,  zmuszający  do  wyrażenia  własnej  opinii,  sądów  na 
dany temat. 

137. 

Podczas  wykładu  konwersatoryjnego  szkoleni  mają  możliwość 

wyr

abiania  zdolności  samodzielnego  logicznego  myślenia,  poprawnego 

wyrażania  swoich  myśli  oraz  argumentowania  przedstawianych  rozwiązań. 
Najważniejszą  cechą  tego  wykładu  powinna  być  żywa,  sterowana,  a  także 
inspirowana przez szkolącego dyskusja skierowana na wspólne rozwiązywanie 
problemów teoretycznych lub praktycznych. 

138. 

Wyższość  problemowych  metod  szkolenia  nad  podającymi  wynika  już  

z samej sytuacji obydwu podmiotów tego procesu oraz ich poziomu aktywności. 
Szczególne  znaczenie  w  tym  zakresie  ma  podgrupa  metod  aktywizujących  
w  grupie  metod  problemowych,  gdzie  aktywność  szkolonych  z  założenia 
powinna  nawet  przewyższać  aktywność  szkolącego.  Do  najbardziej 
rozpowszechnionych metod tej podgrupy stosowanych w szkoleniu należą

13

: 

 

metoda przypadków (zdarzeń), 

  metoda sytuacyjna, 
  metoda inscenizacji, 
  metoda gier, 
  metoda dyskusji, 
  seminarium, 
  konwersatorium, 
  repetytorium. 

139. 

Metodę  przypadków,

 

zwaną  także  metodą  zdarzeń,  uważa  się  za 

najprostszą w podgrupie metod aktywizujących oraz odpowiadającą warunkom  
i  tradycji  szkolenia  w  wojsku.  Poza  nabywaniem  umiejętności  rozwiązywania 
problemów  i  podejmowania  decyzji  trudnych,  nietypowych  (np.  dotyczących 
działalności szkoleniowej) uczestnicy zajęć (ćwiczeń) prowadzonych tą metodą 
ćwiczą umiejętność zbierania informacji.  

140. 

Istotą metody przypadków jest analiza opisu zdarzeń rzeczywistych lub 

fikcyjnych  odnoszących  się  do  konkretnej  sytuacji  (np.  szkoleniowej),  
a  następnie  dyskusja  w  całej  grupie  szkoleniowej  (dowództwie).  Do  realizacji 
zajęć  metodą  przypadków  potrzebna  jest  uprzednio  zdobyta  wiedza,  na 
podstawie której każdy uczestnik zajęć (ćwiczenia) może podejmować decyzje.  

141. 

Metodę  przypadków  (zdarzeń)  wykorzystuje  się  głównie  w  kształceniu 

studentów  szkół,  akademii  wojskowych,  a  także  w  szkoleniu  dowództw 
(sztab

ów).  Dzięki  walorom  dydaktycznym  zapewnia  ona  dobre  wyniki  

w kształtowaniu umiejętności samodzielnego gromadzenia faktów, dokładnego  
i  jednoznacznego  formułowania  pytań,  ujawniania  przyczyn  powstawania 
zdarzeń oraz możliwych sposobów rozwiązania. 

                                                 

13

 

Są to metody należące do podgrupy metod aktywizujących w grupie metod problemowych. 

 

27 

142.  Metoda  sytuacyjna  jest  w  swej  istocie  podobna  do  metody 

przypadków.  Różnica  dotyczy  jakościowej  strony  podstawowego  środka 
dydaktycznego  stosowanego  w  tych  metodach,  tj.  opisu.  Jeśli  bowiem  opis 
przypadków  (incydentów)  obejmuje  pojedyncze  zdarzenie,  to  w  opisie  sytuacji 
przedstawiany  jest  ciąg  zdarzeń.  Polega  ona  na  wprowadzeniu  szkolonych  
w jakąś złożoną sytuację, jej analizowaniu i podejmowaniu decyzji w sprawie jej 
rozwiązania. Stosowanie tej metody ma na celu nie tylko przekazywanie nowych 
wiadomości,  ale  także  kształtowanie  umiejętności  samodzielnego  podejmowania 
decyzji.  Zadaniem  szkolonych  jest  więc  wypracowanie,  stosownie  do 
analizowanej sytuacji decyzji, łącznie z przewidywanymi skutkami jej podjęcia. 

143. 

Metoda  sytuacyjna  ma  najszersze  zastosowanie  w  ćwiczeniach 

grupowych.  Polega  ona  na  stwarzaniu  umownych,  ale  r

ealistycznych  opisów 

sytuacji, 

w  ramach  których  szkoleni  rozwiązują  określone  zadania  (problemy), 

podejmują  decyzje,  organizują  działania  i  nimi  kierują.  W  ćwiczeniach 
wojskowych opis sytuacji ma najc

zęściej formę sytuacji wyjściowej na pierwszy 

dzień  ćwiczenia.  W  dokumencie  tym  winny  być  zawarte  wszystkie  istotne 
informacje  potrzebne  do  podjęcia  decyzji.  W  metodzie  sytuacyjnej  nie  ma 
uzupełniania  opisu  przez  szkolącego.  Sytuację  wyjściową  na  pierwszy  dzień 
ćwiczenia  w  tym  przypadku,  mimo  swej  nieraz  znacznej  objętości  należy 
zakończyć  niewielką  liczbą  pytań  (najwyżej  trzy,  cztery),  wokół  których  na 
zajęciach będzie się toczyć dyskusja.  

144.  W 

metodzie 

inscenizacji

, 

której 

celem 

jest 

maksymalne 

uprawdopodobnienie  rozgrywanych  sytuacji, 

szkolący  się  przyjmują  na  siebie 

rolę osób występujących w inscenizowanym zdarzeniu. 

145. 

W  szkoleniu  wojskowym  działanie  to  jest  szczególnie  istotne  podczas 

realizacji  różnego  typu  ćwiczeń.  W  tym  wypadku  inscenizacja  będzie  polegać 
na  włączeniu  do  umownego  tła  sytuacji  fragmentów  działań  osób,  środków, 
które  występowałyby  realnie  w  działaniu.  Taka  inscenizacja  ma  wielkie 
znaczenie  w  grach  wojennych  i  ćwiczeniach  dowódczo-sztabowych,  prowadzi 
się  je  bowiem  w  rzeczywistych  warunkach  terenowych,  wyposażając 
szkolonych  (działających  w  konkretnych  rolach  –  funkcjach)  w  sprzęt, 
uzbrojenie oraz środki dowodzenia i transportu. 

146. 

Metoda  inscenizacji  może  być  także  zastosowana  w  innych 

ćwiczeniach,  np.  grupowych  oraz  treningach  sztabowych.  W  warunkach 
realizacji tych ćwiczeń, chociaż szkoleni rozmieszczeni są w salach, ośrodkach 
szkolenia,  to  jednak  wyposażenie  miejsc  pracy  oraz  sposoby  działania  (praca 
na  mapach,  przekazywanie  meldunków,  sprawozdań  itp.)  wprowadzają  do 
ćwiczenia pewne elementy realności. 

147.  Metoda  gier  -  g

ry  dydaktyczne,  wojskowe  i  kierownicze  są  swego 

rodzaju ćwiczeniami. Udział w nich odbywa się według ściśle ustalonych reguł 
(zasad). 

148. 

Odmianą  gry  dydaktycznej  jest  gra  symulacyjna.  Metoda  gry 

symulacyjnej  polega  na  tym,  że  prowadzący  grę,  wykorzystując  rzeczywistą 
(historyczną) sytuację problemową (scenariusz wydarzeń), stara się uzyskać jej 
rozwiązanie przez szkolonych, a następnie porównuje rezultaty z rozwiązaniami 
faktycznymi. 

Charakterystyczne  dla  gry  symulacyjnej  jest  to,  że  odnosi  się  do 

konkretnej,  a  nie  fikcyjnej  rzeczywistości  i  obejmuje  próbę  odtworzenia  tej 
rzeczywistości, np. faktów historycznych, czynności określonych osób.  

149. 

Kolejną  odmianą  gry  dydaktycznej  jest  gra  decyzyjna.  Grę  tę 

opracowano do rozwijania umiejętności kierowniczych i dowódczych. Metoda ta 

 

28 

jest  również  wykorzystywana  w  procesie  kształcenia  w  uczelniach  wyższych. 
Właściwością  metody  gier  decyzyjnych  jest  to,  że  wykorzystuje  się  ją  do 
nabywania lub dosk

onalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo 

krótkim  czasie  i  w  warunkach  konkurencji  (w  wypadku  szkolenia  wojskowego  
w warunkach zagrożenia ze strony przeciwnika). 

150.  Metoda  dyskusji 

traktowana  jest  jako  sposób  transmisji  wiedzy  

w  relacjach  szko

lący-szkolony  i  szkolony-szkolący.  Wyróżnia  się  kilka  odmian 

tego typu dyskusji: 

 

dyskusja związana z wykładem, 

 

dyskusja okrągłego stołu, 

  dyskusja wielokrotna (grupowa), 
 

burza mózgów (giełda pomysłów), 

  dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana), 
  metaplan. 

151.  Dys

kusja  związana  z  wykładem  ma  na  celu  wyjaśnienie  wątpliwości 

szkolonych, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz zorientowanie 
się, na ile przedstawione treści są dla nich zrozumiałe. 

152. 

Dyskusja okrągłego stołu to metoda polegająca na swobodnej wymianie 

poglądów między prowadzącym dyskusję a uczestnikami szkolenia, seminarium 
naukowego  itp.  Cechą  charakterystyczną  tego  rodzaju  dyskusji  jest  swoboda 
wypowiedzi  wszystkich  jej  uczestników  bez  względu  na  ich  zależności 
funkcjonalne,  organizacyjne  i  inn

e.  Celem  dyskusji  okrągłego  stołu  jest 

doprowadzenie  do  zbliżenia  stanowisk  różnych  uczestników  i  osiągnięcia 
swoistego  kompromisu,  zwanego  konsensus

em.  Tego  typu  metoda  może  być 

stosowana  w  czasie  wypracowania  określonych  rozwiązań  (koncepcji)  
w zakresie 

szkolenia, działalności metodycznej, a także działań bojowych. 

153.  Metoda dyskusji wielokrotnej w swej ist

ocie sprowadza się do dyskusji 

w małych grupach (zespołach), przy czym przedmiotem tej dyskusji może być 
to samo zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości.  

154. 

Metoda  burzy  mózgów  często  zaliczana  jest  do  „technik  grupowego 

samodzielnego i twórczego myślenia”. Poprawne prowadzenie zajęć tą metodą 
stwarza  warunki  swobodnego  i  ścisłego  przedstawiania  pomysłów  przez 
szkolonych  zgodnie  z  zasadą  „pierwsza  myśl  najlepsza”.  Jest  to  sposób 
intuicyjnego  rozwiązywania  problemów,  wsparty  intensywnym  procesem 
myślowym  i  wyobraźnią.  Istota  burzy  mózgów  sprowadza  się  do  postawienia 
szkolonym  jednego  i  tylko  jednego  problemu  do  rozwiązania,  a  ich  zadaniem 
jest znalezienie jak największej liczby różnych niekonwencjonalnych pomysłów 
jego rozwiązania. W metodzie tej najważniejsze jest zapewnienie uczestnikom 
zajęcia swobody w zgłaszaniu pomysłów. Wręcz wskazane jest, aby w dyskusji 
brali  udział  zarówno  osoby  znające  rozwiązywany  problem,  jak  i  osoby 
nieznające tego problemu, tzw. laicy.  

155. 

Cechą  charakterystyczną  dyskusji  panelowej  jest  istnienie  dwóch 

gremiów: dyskusyjnego (eksperci – panel) i słuchającego (audytorium – uczący 
się),  z  tym,  że  w  fazie  dyskusji  głos  mogą  również  zabrać  osoby  wchodzące  
w  skład  audytorium.  Dobre  przygotowanie  dyskusji  panelowej  wymaga 
starannego doboru c

złonków panelu, którzy powinni być specjalistami wysokiej 

klasy.  Powinni  oni  bowiem  naświetlić  problem  z  różnych  punktów  widzenia, 
reprezentując  różne  opcje  i  rozwiązania.  Przebiegiem  panelu  kieruje  osoba 
prowadząca  zajęcia  (ćwiczenia),  która  czuwa  nad  dyscypliną  merytoryczną 
(nieodchodzenie od istoty problemu) i czasową.  

 

29 

156.  Metoda  metaplanu  jest  sposobem  dyskusji  dydaktycznej,  gdzie  do 

przeprowadzenia  zajęć  (sesji)  trzeba  odpowiednio  ukierunkować  uczestników 
zajęcia,  a  także  przygotować  określone  tablice  i  rekwizyty  w  postaci 
różnorodnych  kartek,  na  których  będą  zapisywane  hasła  stanowiące 
rozwiązanie  danego  problemu.  Istota  tej  metody  sprowadza  się  do  tworzenia 
podczas  dyskusji  plakatu,  który  nosi  nazwę  metaplanu.  Na  plakacie  tym 
zapisuje się temat problemu, a następnie ustala kryteria, według których się go 
omawia i poszukuje rozwiązania.  

157. 

Metoda metaplanu charakteryzuje się wieloma dodatnimi stronami, np. 

wszyscy  uczestnicy  mają  możliwość  wypowiadania  się  na  dany  temat, 
oddziaływanie  wizualne  pozwala  uczestnikom  skoncentrować  się  na  celu 
dyskusji, ponadto nie ma potrzeby prowadzenia notatek (wszystko jest zapisane 
na  plakacie),  a  to  daje  możliwość  skupienia  całej  energii  na  tworzeniu 
rozwiązania postawionego zadania.  

158.  Seminarium 

podobnie  jak  wykład  jest  audytoryjną  metodą  szkolenia. 

Seminarium  stwarza  dogodne  warunki  do  aktywizacji  procesu  dydaktycznego, 
gdyż  umożliwia  stosowanie  w  jego  ramach  różnych  metod  aktywizujących,  
a  przede  wszystkim  metody  dyskusji.  Istotą  seminarium  jest  rozwiązywanie 
problemów  poprzez  ogólną  dyskusję  w  grupie  szkoleniowej,  dowództwie, 
sztabie. 

159. 

W  szkoleniu  seminarium  występuje  po  wykładzie,  po  cyklu  wykładów, 

po  ćwiczeniu  (ćwiczeniach),  na  zakończenie  okresu  (etapu)  szkolenia. 
Seminarium może być prowadzone przed ćwiczeniem, ale także po ćwiczeniu. 
Nie  powinno  jednakże  występować  przed  kolejnym  wykładem,  jeżeli  wiedza, 
która  została  zaprezentowana  na  poprzednim  wykładzie  była  wprowadzająca, 
ukierunkowująca kształcenie uczestników szkolenia. 

160. 

Celem  seminarium  jest  pogłębienie  i  poszerzenie  wiedzy  w  zakresie 

danej  dziedziny  wiedzy,  specjalności  zdobytej  w  czasie  wykładu,  zajęć 
praktycznych,  ćwiczeń  taktycznych  i  operacyjnych  lub  samodzielnego 
studiowania. 

161.  Konwersatorium 

jest  metodą  szkolenia  dowództw  (sztabów),  która 

pozwala  na  wspólne  rozwiązywanie  (analizę)  problemów  przy  współudziale 
prowadzącego  konwersatorium  i  utrwalanie  wiedzy,  umiejętności  w  żądanym 
zakresie.  Konwersatorium  to  obcowanie  szkolącego  z  audytorium,  zespołem 
dowództwa (sztabu). 

162. 

Konwersatorium  jest  aktywizującą,  a  jednocześnie  doskonalącą 

wiadomości i umiejętności metodą szkolenia. Prowadzi się go najczęściej przed 
ćwiczeniami  taktycznymi  lub  operacyjnymi.  Udział  w  konwersatorium  wymaga 
nie  tylko  przygotowania  odpowiedzi  na  zadane  wcześniej  zagadnienia 
(problemy),  ale  t

akże  sformułowania  własnych  (uczestnika  konwersatorium) 

pytań i przedstawienie ich w trakcie jego trwania. 

163.  Konwersatorium 

wymag

a 

gruntownego 

przygotowania 

się 

prowadzącego,  jak  również  uczestników.  Jest  ono  z  powodzeniem  stosowane  
w wyższym szkolnictwie wojskowym.  

164.  Repetytorium 

jest  metodą  problemową,  której  głównym  celem  jest 

sprawdzenie  uprzednio  opanowanej  przez  szkolonych  wiedzy  oraz  jej 
powtarzanie 

i 

utrwalanie. 

Repetytorium 

powinno 

mieć 

charakter 

podsumowujący określony cykl szkolenia lub blok tematyczny.  

 

30 

4.  FORMY SZKOLENIA WOJSK 

165. 

Szkolenie  wojsk  jest  podstawowym  obszarem    funkcjonowania  sił 

zbrojnych  w  okresie  pokoju.  Realizowane  jest  w  garnizonach  (MSD)  w  kraju  
i  poza  jego  granicami, 

w  obiektach  poligonowych,  centrach  i  ośrodkach 

szkolenia. Szkolenie realizowane jest w cyklach, okresach i etapach szkolenia, 
a  ich  czas  trwania  jest  zróżnicowany  i  wynika  z  przeznaczenia, 
ukompletowania, potrzeb oraz możliwości ich zabezpieczenia.  

166.  W  jednostkach  wojskowych,  s

zkolenie  wojsk  prowadzi  się  najczęściej  

w takich formach  jak: 

a) 

ćwiczenie taktyczne z wojskami (ćwiczenie taktyczno-specjalne)

14

; 

b) 

zajęcia taktyczne (taktyczno-specjalne); 

c) 

zajęcia praktyczne;  

d) musztra bojowa; 
e) trening: 

  sensoryczny (o charakterze teoretycznym); 
  motoryczny (o charakterze praktycznym); 

f) kurs szkoleniowy; 
g) p

odróż szkoleniowa

15

. 

Formy szkolenia wojsk przedstawiono w Załączniku nr 3. 

167.   

Zajęcia  mogą  być  realizowane 

w  następujących  formach 

organizacyjnych:  

  szkolenie blokowe; 
  szkolenie potokowe; 
  szkolenie zintegrowane; 
 

szkolenie zgrywające; 

168. 

Dobór  właściwych  form  szkolenia  wojsk  zależy  od  decyzji  właściwego 

dowódcy,  który  powinien  uwzględnić:  szczebel  dowodzenia  i  poziom 
wyszkolenia  pododdziału,  rzeczywiste  potrzeby,  warunki  i  możliwości  ich 
realizacji oraz cykl, okres lub etap szkolenia. 

 

4.1. 

Ćwiczenie taktyczne z wojskami 

169. 

Ćwiczenia  taktyczne  z  wojskami  to  najwyższa  forma  praktycznego 

szkolenia  dowództw,  sztabów  i  wojsk,  w  ramach  której  ćwiczący,  dążąc  do 
wykonania określonego zadania bojowego, na tle umownej sytuacji taktycznej, 
uczą  się  rozwiązywania  problemów  z  zakresu  przygotowania  i  prowadzenia 
walki.

16

  

 

4.2. 

Zajęcia taktyczne  

170. 

Zajęcia  taktyczne  (taktyczno-specjalne)  są  formą  szkolenia  wojsk 

składającą  sie  z  zagadnień  szkoleniowych  obejmujących  określony  zakres 
tematyczny.    Realizuje  się  je  w  ramach  szkolenia  programowego  na  szczeblu 
drużyny  i  plutonu  (równorzędnych)  oraz  na  szczeblu  kompanii  i  batalionu 

                                                 

14

 Ćwiczenie taktyczne z wojskami (taktyczno-specjalne) jest formą ćwiczeń a jednocześnie 

najwyższą formą szkolenia wojsk.  

15

 

Np. podróż wojskowo-geograficzna, historyczno-geograficzna, studyjna.

  

16

 

Szczegółowy opis zawarto w Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń z 

d

owództwami, sztabami i wojskami w Siłach Zbrojnych RP” DD/7.1.1. 

 

31 

(równorzędnych)  z  wyjątkiem  tematów,  które  zostały  zaklasyfikowane  jako 
ćwiczenia. W czasie zajęć taktycznych  wykorzystywana jest już nabyta, w toku 
szkolenia programowego, wiedza i umiejętności. Zajęcia taktyczne, jako forma 
szkolenia  pododdziałów,  integrują  pozostałe  przedmioty  szkolenia  bojowego  i 
prowadzą    do  kompleksowego  przygotowania  pododdziałów  do  działań 
bojowych zgodnie z przeznaczeniem. 

 

4.3

. Zajęcia praktyczne 

171. 

Zajęcia  praktyczne  są  formą  szkolenia  wojsk  skoncentrowaną  na 

praktycznej realizacji zagadnień szkolenia programowego.  

172.  Celem 

zajęć  praktycznych  jest  przekazanie  wiedzy,  nauka  

i  doskonalenie  umiejętności,  a  także  zgranie  w  działaniu  zespołowym.  Zajęcia 
te  prowadzone  są  w  ramach  całego  procesu  szkolenia  programowego  tj.: 
indywidualnego

, pododdziałów, oddziałów i ZT. 

173.  Istota 

zajęć  praktycznych  sprowadza  się  do  realizowania  tematyki 

szkolenia  programowego  w  terenie  (na  placach 

ćwiczeń,  miejscach 

rozmieszczenia trenażerów, PST itp.). W zajęciach praktycznych przygotowuje 
się szkolonych do realizacji zadań kompleksowo zgodnie z przeznaczeniem. 

174. 

Treścią zajęć praktycznych jest: 

 

nauka  i  doskonalenie  indywidualnych  umiejętności  specjalistycznych 
żołnierzy; 

 

zgrywanie  żołnierzy  do  działania  w  składzie  pododdziałów,  grup 
zadaniowych; 

 

utrzymanie  określonych  zdolności  i  podwyższanie  sprawności 
pododdziałów. 

175. 

Zajęcia  praktyczne  mogą  być  prowadzone  w  tzw.  zgrupowaniach 

szkoleniowych jako 

szkolenie blokowe, potokowe lub zintegrowane. Działanie to 

podyktowane  jest 

dążeniem  do  zwiększenia  efektywności  szkolenia  poprzez 

wykorzystanie  merytorycznie  przygotowanych 

instruktorów  i  specjalistycznej 

bazy szkoleniowej oraz  racjonalne gospodarowanie 

środkami materiałowymi.  

176.  Szkolenie  blokowe 

polega  na  połączeniu  kilku  tematów,  zagadnień  

z  danego  przedmiotu  w  bloki  szkoleniowe  (tematyczne),  realizowanych  na 
specjalistycznym  obiekcie  szkoleniowym. 

Szkoleniem  kieruje  dowódca 

pododdziału (TGB, ZZ, ZB

17

) 

z udziałem instruktorów rodzajów wojsk lub służb.  

177.  Szkolenie  potokowe  polega  na  szkoleniu  realizowanym  na 

odpowiednio  przygotowanym  obiekcie  szkoleniowym  (w  oparciu  o  punkty 
nauczania)

, kolejno zmieniających się pododdziałów. Po zakończeniu szkolenia 

na  da

nym punkcie nauczania pododdział przechodzi na następny i kontynuuje 

szkolenie, 

natomiast instruktorzy pozostają na punktach nauczania i realizują tą 

samą  problematykę  z  kolejnym  pododdziałem.  Szkolenie  takie  prowadzi  
z reguły dowódca (kierownik zajęcia) w oparciu o zespół instruktorów.  

178.  Szkolenie  zintegrowane 

polega  na  równoczesnym  szkoleniu  całości 

pododdziału, 

TGB, 

ZZ, 

ZB, 

najczęściej 

wzmocnionego 

batalionu 

(równorzędnego) z wykorzystaniem odpowiedniej bazy szkoleniowej. Integracja 
szkolenia  obejmuje  sz

ereg  obszarów:  przedmiotowy,  tematyczny,  uczestników 

szkolenia,  tworzenia  niejednolitych  pod  względem  specjalności/funkcji 
zgrupowań  szkoleniowych,  wykorzystania  bazy  szkoleniowej.  Kierownikiem 

                                                 

17

 TGB – Taktyczna Grupa Bojowa, ZZ – Zespół Zadaniowy, ZB – Zgrupowanie Bojowe. 

 

32 

zajęć  zintegrowanych  jest  zazwyczaj  dowódca  najwyższego  (w  strukturze 
dowodzenia) 

szkolącego się pododdziału.  

179. 

Szkolenie  zgrywające  jest  specyficzną  formą  zajęć  praktycznych 

stosowaną w szkoleniu bojowym, zwłaszcza w taktyce. Poprzedza przejście od 
szkolenia  indywidualnego    do  szkolenia  w  składzie  pododdziału  wyższego 
szczebla.  Szkolenie  z

grywające  jest  realizowane  od  szczebla  plutonu  poprzez 

kompanię  do  batalionu  /równorzędnych/  włącznie.  Polega  na  praktycznym 
nauczeniu  i  doskonaleniu  umiejętności  zespołowego  działania  w  składzie 
pododdziału.  Treścią  szkolenia  jest  głównie  przyjmowanie  ugrupowania 
bojowego  (szyków)  i  ich  zmiana,  manewr  na  polu  walki  oraz  kierowanie 
działaniem  podwładnych.  Kierownikiem  zajęć  zgrywających  jest  dowódca 
zgrywanego 

pododdziału.  W  zajęciach  zgrywających  żołnierze  występują  

z  etatowy

m  uzbrojeniem  i  wyposażeniem  oraz  środkami  dowodzenia  i 

łączności.  

 

4.4. Musztra bojowa 

180. 

Musztra  bojowa stanowi podstawową formę szkolenia  bojowego wojsk 

w  szkoleniu  indywidualnym,  sekcji,  drużyny,  załogi  oraz  plutonu 
(równorzędnych).  Ze  względu  na  swoją  specyfikę  musztra  bojowa  posiada 
cechy  zarówno  metody  jak  i  formy.  Może  być  stosowana  samodzielnie  lub  
w ramach zajęć praktycznych.  

181.  Musztra  bojowa  ma  na  celu 

przygotowanie  żołnierza,  pododdziału  do 

sprawnego,  nawykowego  działania.  Celem  musztry  bojowej  jest  pełne 
opanowanie ćwiczonych czynności oraz nabycie określonych nawyków.  

182. 

Istotą  musztry  bojowej  jest  wielokrotne  ćwiczenie  czynności  –  aż  do 

pełnego ich opanowania. Charakteryzuje się ona następującymi cechami: 

 

każde zagadnienie szkoleniowe traktowane jest jako oddzielne, oderwane 
od pozostałych zagadnień realizowanych podczas danego zajęcia; 

 

każde  zagadnienie  (a  nawet  czynność)  ćwiczy  się  z  żołnierzami 
(pod

oddziałem) kilkakrotnie, aż do pełnego opanowania; 

  w  przypadku  stwierdzenia 

nieprawidłowego  wykonywania  czynności, 

działanie przerywa się (stosując komendę „WRÓĆ”), nakazuje się powrót 
do  sytuacji  (podstawy)  wyjściowej,  wskazuje  błędy,  pokazuje  (omawia) 
sp

osób prawidłowego działania, po czym ponawia się ćwiczenie. 

183. 

Treścią  musztry  bojowej  jest  nauczanie  właściwego  wykonywania 

czynności indywidualnych i zespołowych.  

184. 

Do  musztry  bojowej  z  wykorzystaniem  sprzętu  bojowego  przystępuje 

się dopiero po przećwiczeniu podobnego zagadnienia bez sprzętu.  

185. 

W  zajęciach  prowadzonych  w  formie  musztry  bojowej  stwarza  się 

proste sytuacje taktyczne. Nie obowiązuje w tym przypadku zasada zachowania 
ciągłości  taktycznej  i  kierunku  działania.  Umożliwia  to  stosowanie  w  szkoleniu 
dz

iałania  pododdziałów  po  pętli  w  wybranym  kierunku  i  z  powrotem,  a  także  

z jednego centralnego punktu 

– jednocześnie – w różnych kierunkach. 

186. 

W sytuacji, gdy czas przeznaczony na wykonanie określonego zadania 

skończył  się  a  nie  opanowano  danego  zagadnienia,  należy  zrezygnować  
z  przerobienia  innego 

–  mniej  ważnego,  a  dążyć  do  pełnego  opanowania 

zagadnienia zasadniczego.  

 

 

33 

 

4.5. Trening  

187. 

Trening  jest  formą  szkolenia  żołnierzy  i  pododdziałów  polegającą  na 

systematycznym  ćwiczeniu  czynności  sensorycznych  (umysłowych)  lub 
motorycznych  (prakty

cznych) dla  uzyskania  określonego poziomu wyszkolenia 

indywidualnego  lub 

zespołowego.  Może  odbywać  się  w  terenie  (ośrodkach 

szkolenia  i  plac

ach  ćwiczeń)  lub  w  pomieszczeniach  szkoleniowych  

z wykorzystaniem symulatorów i trenażerów, a także UiSW. Do treningu można 
przystąpić  wtedy,  kiedy  zakres  wiedzy  i  podstawowe  umiejętności  praktyczne  
z danej dziedziny są już szkolonym znane.  

188.  Celem  treningu  jest  doskonalenie,  odtworzenie,  podtrzymywanie  lub 

podwyższenie umiejętności u szkolonych.  

189. 

Istotą treningu jest to, że szkolony poprzez systematyczne powtarzanie 

czynności  wyrabia  w  sobie  określone  nawyki  i  zachowania  lub  umiejętność 
elastycznego  zastosowania  posiadanej  wiedzy  w  praktyce.  Trening  prowadzi 
się  także,  gdy  cele  szkolenia  programowego  nie  zostały  osiągnięte,  nie 
uzyskano  odpowiedniego  poziomu  wyszkolenia  lub  istnieje  potrzeba  jego 
odtworzenia. 

190. 

Treścią  treningu  są  powtarzające  się  czynności  sensoryczne  

i motoryczne wykonywane indywidualnie lub zespołowo w składzie pododdziału. 

191. 

Przebieg  treningu  uzależniony  jest  od  charakteru  wykonywanych 

czynności  praktycznych  (sensorycznych  lub  motorycznych).  W  obu 
przypadkach 

rozpoczyna  się  od  podania  tematu,  wskazania  celu  i  znaczenia 

wyodrębnionych  umiejętności.  Częścią  główną  treningu  jest  wykonywanie 
czynności  pod  nadzorem  instruktora  (kierownika  treningu)  w  dalszej  części 
samodzielnie.  Częścią  końcową  jest  kontrola  i  ocena  stopnia  sprawności 
szkolonych prowadzone przez instruktora (kierownika treningu). 

4.6. Kurs szkoleniowy  

192. 

Kurs  szkoleniowy  jest  zorganizowaną  formą  szkolenia  żołnierzy 

specjalistów w ośrodkach, centrach szkolenia i jednostkach wojskowych. Kursy 
szkoleniowe

18

 

można  prowadzić  w  poszczególnych  okresach  szkolenia 

pododdziałów (drużyna, pluton, kompania, batalion).  

193.  Celem 

kursu  jest  wyposażenie  żołnierzy  w  nową  wiedzę  oraz 

doskonalenie  umiejętności  i  nawyków  w  ramach  posiadanej  lub  dodatkowej 
specjalności. 

194. 

Istotą  kursu  szkoleniowego  jest  prowadzenie  cyklu  szkoleń  

o  zróżnicowanej  formie  organizacyjnej  i  tematycznej.  Kursy  szkoleniowe 
prowadzi się dla poszczególnych grup specjalistów.  

195. 

Treścią kursu szkoleniowego jest:  

  przekazanie nowej wiedzy specjalistycznej;  
 

wyrabianie nawyków; 

 

nauka i doskonalenie procedur i technik działania; 

  efektywne wykorzystanie UiSW;  
 

doskonalenie i utrwalanie umiejętności  

 

inne (według potrzeb). 

                                                 

18

 Plan kursu szkoleniowego opr

acowuje się wg. Załącznika nr 6.  

 

34 

4.7

. Podróż szkoleniowa 

196. 

Podróże  szkoleniowe  są  formą  szkolenia  żołnierzy  -  kandydatów  na 

dowódców  w  WSO,  centrach,  ośrodkach  szkolenia  oraz  formą  szkolenia 
indywidualnego  lub 

zespołowego  dowództw  polegająca  na  porównaniu 

(analizie)  prowadzonych  w  historii  działań  zbrojnych  (walk)  w  danym  terenie 
z 

podjętymi decyzjami przez szkolonych.

19

  

                                                 

19

 

Szczegółowy opis zawarto w Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń  

z 

dowództwami, sztabami i wojskami w Siłach Zbrojnych RP” DD/7.1.1. 

 

 

35 

5. 

PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ 

5.1. Zasady planowania 
 

197.  Planowanie 

jest  jedną  z  funkcji  kierowania  i  dowodzenia.  Opiera  się  na 

wnikliwej analizie zadań szkoleniowych i ocenie sytuacji szkoleniowej. Planowanie 
polega 

na 

przewi

dywaniu 

układu 

rzeczowo-czasowo-przestrzennego 

przedsięwzięć szkoleniowych oraz formułowaniu do tego układu odpowiednich 
celów. Realizowane jest jako proces cykliczny, którego celem jest racjonalizacja 
przedsięwzięć  szkoleniowych  poprzez  opracowanie  planu  ogólnego  i  planów 
cząstkowych  z  różnym  stopniem  szczegółowości.  Odbywa  się  poprzez 
udzielenie  odpowiedzi  na  pytania:  co,  gdzie,  kiedy, 

przez kogo i  w jaki sposób 

ma być wykonane, aby osiągnąć zakładane cele.  

198. 

Przedmiotem  planowania  działalności  szkoleniowo-metodycznej  są: 

zadania,  cele,  formy,  metody,  czas,  baza  szkoleniowa  i  zabezpieczenie 
materiałowo-techniczne.  

199. 

Planowanie  działalności  szkoleniowo-metodycznej  dotyczy  wszystkich 

szczebli 

dowodzenia  do  kompanii  (równorzędnej)  włącznie.  Prowadzi  się  je  w 

ramach  programowania  ćwiczeń  i  planowania  działalności  bieżącej  w  Siłach 
Zbrojnych RP.  

200. 

W  ramach  programowania  ćwiczeń  poszczególnych  szczebli 

dowodzenia 

–  planuje  się  jedno  ćwiczenie  instruktażowo-metodyczne  do 

realizacji w okresie objętym programowaniem.  
 
5.

2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej 

 

201. 

Częstotliwość  przedsięwzięć  szkoleniowo-metodycznych  uzależniona 

jest od poziomu i szczebla dowodzenia oraz od cyklu planowania.  

202. 

Na poziomie strategicznym prowadzi się:  

 

konferencję  szkoleniowo-metodyczną  –  według  potrzeb  (czas  trwania 
od 1 do 2 dni); 

 

naradę  szkoleniowo-metodyczną  –  według  potrzeb  (jednak  nie  dłużej, 

niż 2 dni); 

 

opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb. 

203. 

Na poziomie operacyjnym prowadzi się:  

 

naradę  szkoleniowo-metodyczną  –  według  potrzeb  (nie  dłużej,  niż  

1 dzień); 

  kurs szkoleniowo-metodyczny 

– co najmniej raz w roku (2–3 dni); 

 

ćwiczenie  instruktażowo-metodyczne  –  jedno  w  okresie  objętym 

programowaniem ćwiczeń; 

 

opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb. 

Dodatkowo można prowadzić wg potrzeb: 

 

metodyczne zajęcia grupowe; 

 

metodyczne zajęcia pokazowe; 

 

instruktaż. 

204. 

Na poziomie taktycznym prowadzi się:  

 

naradę  szkoleniowo-metodyczną  –  co  najmniej  raz  w  roku  na 

szczeblu  ZT  (równorzędnego)

20

  i  w  szkolnictwie  wojskowym  wg 

                                                 

20

 

Do jednostek organizacyjnych równorzędnych ZT, zważywszy na jego specyfikę, należy zaliczyć 

m.in. dowództwa okręgów wojskowych, szefostwa RSZ.  

 

36 

potrzeb

,  natomiast  na  szczeblu  oddziału  (równorzędnego)  według 

potrzeb jednak n

ie dłużej, niż 1 dzień; 

  kurs  szkoleniowo-metodyczny 

–  co  najmniej  raz  w  roku  (od  1  do  

3 dni); 

 

ćwiczenie  instruktażowo-metodyczne  –  jedno  w  okresie  objętym 

programowaniem ćwiczeń; 

 

zajęcia  instruktażowo-metodyczne  –  na  początku  okresu  szkolenia 

(drużyny, plutonu);  

  kurs  instruktorsko-metodyczny 

–  co  najmniej  raz  –  w  okresie 

poprzedzającym 

szkolenie 

podstawowe 

i 

specjalistyczne  

w  ośrodkach  szkolnictwa  wojskowego  oraz  w  jednostce  wojskowej 

przed rozpoczęciem szkolenia w I etapie I okresu szkolenia (2-3 dni)  
i  w  I  etapie  II  okresu  szkolenia  (2-3  dni)  oraz 

przed  rozpoczęciem 

szkolenia do udziału w misji (1 – 3 dni);  

 

zajęcia  instruktorsko-metodyczne  –  w  ramach  kursu  instruktorsko-
metody

cznego i według potrzeb; 

 

metodyczne  zajęcia  grupowe  –  w  ramach  kursu  instruktorsko-

metodycznego i według potrzeb; 

 

metodyczne  zajęcia  pokazowe  –  w  ramach  kursu  instruktorsko-

metodycznego i według potrzeb; 

 

opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb; 

 

instruktaż – do wszystkich zajęć z wykorzystaniem środków bojowych, 

pozoracji pola walki, UiSW, do pozostałych zajęć według potrzeb. 

 
5.

3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej  

 

205. 

Organizowanie  polega  na  przygotowaniu  i  realizacji  czynności  oraz 

działań zmierzających do osiągnięcia celu.  

206. 

W  ramach  organizowania  działalności  szkoleniowo-metodycznej,  

w  zależności  od  formy  tej  działalności,  przygotowuje  się  plany  ich 
przeprowadzenia, a w tym:  

  plan  konferencji  szkoleniowo-metodycznej;  narady  szkoleniowo-

metodycznej,  kursu  metodyczno-szkoleniowego,  kursu  instruktorsko-
metodycznego; 

 

plan przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego; 

  plan

–konspekt  do 

zajęć 

instruktażowo-metodycznych, 

zajęć 

instruktorsko-

metodycznych, 

metodycznych 

zajęć 

grupowych  

i metodycznych zajęć pokazowych; 

 

podstawą  do  udzielenia  instruktażu  jest  plan  –  konspekt  do  zajęć, 
plan przeprowadzen

ia ćwiczenia itp. 

 

W 

celu 

właściwego  zorganizowania  działalności  szkoleniowo-

metodycznej 

wydaje  się  rozkazy  o  ich  realizacji,  zabezpiecza  się  obiekty  

i 

stosowne środki materiałowe, przygotowuje sprzęt i pomoce szkoleniowe oraz 

przygotowuje materiały poglądowe. 
 
5.

4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej 

 

207. 

Prowadzenie  działalności  szkoleniowo-metodycznej  polega  na 

praktycznej realizacji przedsięwzięć metodyczno-szkoleniowych właściwych dla 
danego  poziomu  i  szczebla  dowodzenia. 

Sposób  realizacji  poszczególnych 

form działalności szkoleniowo-metodycznej opisano w rozdziale 2.  

 

 

37 

208. 

Kontrola  działalności  szkoleniowo-metodycznej  prowadzona  jest  

w ramach działalności bieżącej SZ RP. Kontrolę prowadzą przełożeni

21

 poprzez 

nadzór  służbowy,  kontrolę  problemową  lub  w  ramach  kontroli  kompleksowej. 
Szczegółowy zakres kontroli określają odrębne instrukcje. 

209. 

Kontrola  działalności  szkoleniowo-metodycznej  jest  funkcją  kierowania 

szkoleniem, która ma na celu ustalenie, czy rezultaty działalności szkoleniowo-
metodycznej  są  zgodne  z  założonymi  i  czy  należy  ewentualnie  zastosować 
środki zaradcze.  

                                                 

21

 

Właściwi do prowadzenia form działalności kontrolnej danego poziomu i szczebla dowodzenia.  

 

38 

6.   

ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ 

 

210. 

Zakres  odpowiedzialności  szkoleniowo-metodycznej  określa  obowiązki  

i odpowiedzialność poszczególnych dowódców za: 

 

przygotowanie bezpośrednich podwładnych (dowódców, kierowników 

ćwiczeń,  kierowników  zajęć,  wykładowców  i  instruktorów)  do 

kierowania działalnością szkoleniową lub szkolenia; 

 

kształtowanie  i  doskonalenie  umiejętności  potrzebnych  do  realizacji 

zadań szkoleniowych u bezpośrednio podległych dowódców; 

 

wskazywanie,  poszukiwanie  i  wdrażanie  najskuteczniejszych  form  

i metod realizacji przedsięwzięć szkoleniowych. 

211. 

Dowódcy  na  wszystkich  poziomach  dowodzenia  mają  obowiązek 

samokształcenia, 

doskonalenia 

i 

podnoszenia 

swoich 

umiejętności  

w zakresie planowania, organizowania i prowadzenia działalności szkoleniowo- 
metodycznej. 

212. 

Na  organizatorach  szkolenia  spoczywa  obowiązek  doskonalenia 

procesu  nauczania  poszczególnych  przedmiotów  oraz  dostosowania  form  
i  metod  prowadzonej  działalności  szkoleniowo-metodycznej  do  wymogów 
obowiązujących i charakteru przyszłych zadań szkoleniowych.  

213. 

Zakres 

odpowiedzialności 

szkoleniowo-metodycznej 

przedstawia 

Załącznik nr 13. 
 
6.1. Sztab Generalny WP 
 

214.   Sztab Generalny WP odpowiada za: 

 

określenie  strategicznych  celów,  zadań  i  kierunków  działalności 
szkoleniowo-metodycznej w SZ RP; 

  opracowanie 

dokumentów  normujących  działalność  metodyczno-

szko

leniową  obejmujących  swoim  zasięgiem  przedmiotowym  Siły 

Zbrojne RP; 

 

koordynację  przedsięwzięć  działalności  szkoleniowo-metodycznej  
w SZ RP; 

 

określenie  zasadniczych  założeń  i  wydanie  wytycznych  do 
opracowan

ia  dokumentów  normujących  działalność  metodyczno-

szkoleniową w RSZ; 

 

realizację  działalności  szkoleniowo-metodycznej  na  szczeblu 
strategicznym; 

 

gromadzenie  i  upowszechnianie  doświadczeń  i  wniosków  

z działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP; 

 

kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej. 
 

6

.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne)

22

 

 

215. 

Dowódcy rodzajów sił zbrojnych odpowiadają za:  
 

planowanie,  organizowanie  i  kontrolę  działalności  szkoleniowo- 
metodycznej; 

                                                 

22

 

Do  jednostek  organizacyjnych  równorzędnych  Dowództwom  Rodzajów  Sił  Zbrojnych  zważywszy 

na specyfikę należy zaliczyć: Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, 
Komendę Główną Żandarmerii Wojskowej, Dowództwo Garnizonu Warszawa. 

 

39 

 

metodyczne  przygotowanie  bezpośrednio  podległych  dowódców    do 

organizacji i prowadzenia szkolenia, ze szczególnym uwzględnieniem 

ćwiczeń wojskowych; 

 

realizację  form  działalności  szkoleniowo-metodycznej  na  poziomie 
operacyjnym; 

 

transponowanie  na  grunt  podległego  rodzaju  sił  zbrojnych 

dokumentów  do  działalności  szkoleniowo-metodycznej  nadrzędnego 
szczebla dowodzenia; 

 

opracowanie  i  wdrażanie  dokumentów  związanych  z  działalnością 
szkoleniowo-

metodyczną (metodyki, podręczniki, poradniki itp.); 

 

gromadzenie, 

analizę 

oraz 

upowszechnianie 

doświadczeń  

i 

wniosków z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej; 

    

ocenę  stanu  działalności  szkoleniowo-metodycznej  w  jednostkach 

wojskowych. 

 
6

.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych) 

 

216. 

Dowódcy związków taktycznych odpowiadają za:  
  planowanie,  organizowan

ie  i  kontrolę  działalności  szkoleniowo-

metodycznej; 

 

poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń); 

 

metodyczne  przygotowanie  bezpośrednio  podległych  dowódców 

oddziałów i pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia, ze 

szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych; 

 

realizację  form  działalności  szkoleniowo-metodycznej  na  szczeblu 
ZT; 

 

gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków 

z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej; 

 

współpracę  i  wymianę  doświadczeń  z  innymi  jednostkami 
wojskowymi  i  jednostkami 

szkolnictwa  wojskowego,  a  następnie 

wykorzystywanie tych doświadczeń w procesie szkolenia; 

 

ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w związku taktycznym. 
 

6

.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych) 

 

217. 

Dowódcy oddziałów odpowiadają za:  
 

planowanie,  organizowanie  i  kontrolę  działalności  szkoleniowo-
metodycznej; 

 

poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń); 

 

metodyczne  przygotowanie  bezpośrednio  podległych  dowódców 

pododdziałów  do  organizacji  i  prowadzenia  szkolenia,  ze 

szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych; 

 

realizację  form  działalności  szkoleniowo-metodycznej  na  szczeblu 

oddziału; 

 

gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków 

z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej; 

 

wymianę doświadczeń szkoleniowych w oddziale; 

 

ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w oddziale. 

 

 

 

40 

 
6

.5. Dowódcy batalionów (równorzędni) 

 

218. 

Dowódcy batalionów  odpowiadają za:  
 

planowanie,  organizowanie  i  kontrolę  działalności  szkoleniowo-
metodycznej; 

 

poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń); 

 

metodyczne  przygotowanie  bezpośrednio  podległych  dowódców 

pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia; 

 

realizację  form  działalności  szkoleniowo-metodycznej  na  szczeblu 

batalionu (równorzędnego); 

 

gromadzenie, 

analizę 

oraz 

upowszechnianie 

doświadczeń  

i  wniosków  z  zakresu  działalności  szkoleniowo-metodycznej  w 
batalionie; 

 

ocenę  działalności  szkoleniowo-metodycznej  w  dowodzonym 
pododdziale. 
 

6

.6. Dowódcy kompanii (równorzędni) 

 

219. 

Dowódcy kompanii odpowiadają za:  
 

planowanie,  organizowanie  i  kontrolę  działalności  szkoleniowo-
metodycznej; 

 

poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć; 

 

metodyczne  przygotowanie  bezpośrednio  podległych  dowódców  

i instruktorów do organizacji i prowadzenia zajęć; 

 

realizację  form  działalności  szkoleniowo-metodycznej  na  szczeblu 
kompanii; 

 

ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w kompanii. 

 
6

.7. Dowódcy plutonów (równorzędni) 

 

220. 

Dowódcy plutonów odpowiadają za:  

  organizowanie  i 

realizację  działalności  szkoleniowo-metodycznej  na 

szczeblu plutonu; 

 

poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć; 

 

metodyczne  przygotowanie  dowódców  drużyn/instruktorów  do 
organizacji i prowadzenia szkolenia na punktach nauczania; 

  udzielanie  pomocy 

w  zakresie  przygotowywania  się  dowódców 

drużyn do zajęć oraz sprawdzanie poziomu tego przygotowania. 

 
6

.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni) 

 

221. 

Dowódcy drużyn odpowiadają za:  
 

poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć; 

  metodyczne przygotowanie 

podległych dowódców sekcji/instruktorów 

do organizacji i prowadzenia szkolenia na punktach nauczania; 

 

udzielanie  pomocy  w  zakresie  przygotowywania  się  dowódców 
sekcji

/instruktorów  do  zajęć  oraz  sprawdzanie  poziomu  tego 

przygotowania. 

 

 
 

 

 

41 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ZAŁĄCZNIKI 

 

 

42