2011-09-27
1
Ćwiczenie 3
Budowa komórek Eucaryota
struktura
Komórka prokariotyczna
Komórka eukariotyczna
roślinna
Komórka eukariotyczna
zwierzęca
Jądro kom.
-/nukleoid
+
+
Błona kom.
+
+
+
Ściana kom.
+
+
-
cytoplazma
+
+
+
chloroplasty
-/chromatofory
+
-
Retikulum
endoplazmatyczne
-
+
+
wakuole
-
+
-/wodniczki
rybosomy
+
+
+
Aparat Golgiego
-
+
+
lizosomy
-
+
+
miotchondium
-/mezosom
+
+
Wici, rzęski
+/wiele
+/rzadko
+/rzadko
Komórka prokariotyczna
Komórka eukariotyczna
Prosta struktura aparatu jądrowego w formie
nukleoidu/genoforu nie otoczonego błoną;
Występuje jądro otoczone podwójną błoną,
zawierające (zwykle liczne) chromosomy;
Struktura chromosomu- kolista (mogą
dodatkowo występować plazmidy o DNA
liniowym, kolistym) jest stosunkowo prosta, DNA
związane z białkami histonopodbnymi;
Struktura chromosomu złożona ; DNA związane z
białkami histonowymi (nukleosomy);
Organizmy haploidalne, mejoza i mitoza nie
występują;
Organizmy diploidalne; podział komórki wymaga
mitozy i mejozy;
Ściana komórkowa występuje u większości
przedstawicieli; u większości bakterii zawiera
mureinę; u archeonów występuje pseudomureina;
dodatkowo zbudowana z polisacharydów, białek i
glikoproteidów;
Ściana komórkowa jeśli występuje zawiera
składniki strukturalne w postaci celulozy lub
chityny, nigdy nie zawiera mureiny;
Nie występują mitochondria , plastydy, siateczka
endoplazmatyczna, aparat Golgiego, brak
lizosomów; natomiast są kolejno: mezosomy,
chromatofory;
Występują mitochondria, u organizmów
fotosyntetyzujacych także chloroplasty, Obecność
gładkiej i szorstkiej siateczki endoplazmatycznej,
obecność aparatu Golgiego; obecne lizosomy;
Komórki zawierają rybosomy 70S;
Dwa typy rybosomów: 70S (organellowe ) i 80S
(cytoplazmatyczne);
U bakterii ruchliwych najczęściej występują
rzęski o budowie odmiennej niż u eukariotów;
Mogą występować wici o złożonej strukturze;
Jadro komórkowe
Jest to najbardziej charakterystyczny element komórki
eukariotycznej;
W większości komórkach występuje jedno jądro komórkowe, ale są
i takie, w których występuje więcej – wówczas mówi się o
komórczakach;
Składniki chemiczne jadra komórkowego:
OTOCZKA
JĄDROWA
LIPIDY
OTOCZKA
JĄDROWA
ENZYMY
CHROMATYNA
BIAŁKA
ZASADY
AZOTOWE
DEOKSYRYBOZA
RYBOZA
CUKRY -
PENTOZY
DNA, RNA
WODA
SKŁADNIKI
Jądro komórkowe
Składa się z otoczki jądrowej (1),
kariolimfy (4), chromatyny (6) oraz
jąderka (3). Otoczka jądrowa składa
się z dwóch błon plazmatycznych. Jest
„poprzebijana” otworami – porami
jądrowymi (2), dzięki którym
możliwa jest wymiana substancji
pomiędzy jądrem a cytoplazmą.
Zewnętrzna błona jądrowa przechodzi
w błony siateczki śródplazmatycznej
szorstkiej (5) pokrytej rybosomami
(7). Wnętrze jądra wypełnia kariolimfa
– sok jądrowy. Tworzy ona płynne
środowisko, w którym zanurzona jest
chromatyna (6)
1
2
5
3
6
7
4
Jąderko
Jąderko stanowi nieobłoniony twór, zbudowany z RNA i białek. W jąderku
powstają podjednostki rybosomów;
Kariolimfa wypełnia przestrzenie miedzy strukturami jądra, jest silnie
uwodniona, a jej podstawowym składnikiem są białka, a wśród nich szereg
enzymów związanych z funkcjami jądra;
2011-09-27
2
Organizacja materiału genetycznego
Badania przy użyciu mikroskopu
elektronowego wykazały, że nici
chromatynowe zbudowane są z kwasu
deoksyrybonukleinowego – DNA (1)
„nawiniętego” na specjalne białka
histonowe (2). Połączenie 8 cząsteczek
histonów tworzy rdzeń, na który nawija się
odcinek DNA. W ten sposób powstaje
nukleosom (8) czyli podstawowa jednostka
fibryli chromatynowej (3). Następnie każda
fibryla zwija się ciasno tworząc solenoid (4),
czyli nić chromatynową. Długa i cienka nić
tworzy pofałdowane pętle ułożone jedna
przy drugiej, czyli domeny (5). Poprzez
spiralizację chromatyny powstają
chromosomy (7).
Postacie chromatyny
Chromatyna przechodzi zmiany strukturalne podczas cyklu
życiowego komórki;
Najwyższy stopień kondensacji chromatyny występuje w
chromosomach pojawiających się podczas podziału jądra;
W jądrze interfazowym (nie dzielącym się lub miedzy
podziałami) w zależności od stopnia kondensacji wyróżnia się
chromatynę luźną, aktywną w procesie syntezy RNA
(transkrypcji) – euchromatynę (1), oraz chromatynę
skondensowaną, zbitą, nieaktywną transkrypcyjnie –
heterochromatynę (2).
Budowa chromosomu
Pojedynczy chromosom składa się z
ramion rozdzielonych przewężeniem
pierwotnym (centromerem) – jest to
odcinek pozbawiony DNA, zawiadujący
ruchem chromosomu. W niektórych
chromosomach występuje także
przewężenie wtórne (określane jako
region jąderkotwórczy). Dystalny
fragment chromosomu poza
przewężeniem wtórnym to tzw. trabant
(satelita). Widoczny jest także podział
podłużny chromosomu na dwie połówki –
chromatydy.
Procesy zachodzące w jądrze
komórkowym
Replikacja DNA – podwojenie DNA, tuż przed podziałem
komórki;
Transkrypcja – przepisanie informacji genetycznej z DNA
na RNA;
Procesy potranskrypcyjne związane z dojrzewaniem RNA;
Rola jądra komórkowego
PROGRAM DLA DANEJ
KOMÓRKI
CZY ORGANIZMU
PROGRAM DLA POTOMSTWA
CENTRALA INFORMACJI
GENETYCZNEJ DLA
KOMÓRKI LUB CAŁEGO
ORGANIZMU ZAWIERAJĄCA:
ZAWIERA SUBSTANCJĘ
DZIEDZICZONĄ W POSTACI
DNA W CHROMOSOMACH
REPLIKACJA
DNA
TRANSKRYPCJA
INFORMACJI
KOMÓRKOM
POTOMNYM DROGĄ
PODZIAŁU JĄDRA
KOMÓRKOWEGO
DO CYTOPLAZMY
W BIOSYNTEZIE
BIAŁEK
PRZEKAZYWANIE
INFORMACJI:
JEST REGULATOREM
FUNKCJI KOMÓRKI
ROLA
Mitochondria
Są to organella występujące u wszystkich Eucaryota (z wyjątkiem
erytrocytów ssaków);
Zalicza się je do struktur błoniastych – otoczone są podwójną błoną
lipidowo – białkową. Błona zewnętrzna jest gładka i dość łatwo
przepuszczalna, natomiast wewnętrzna jest trudno przepuszczalna i
tworzy do wnętrza mitochondrium głębokie, prostopadłe wpuklenia,
inaczej grzebienie;
Pomiędzy błonami znajduje się niewielka strefa, którą nazywa się
przestrzenią perymitochondrialną;
Wnętrze mitochondium wypełnia jednorodna macierz, w której
znajdują się cząstki mitochondrialnego DNA, RNA, enzymy,
rybosomy;
2011-09-27
3
Budowa mitochondrium
Mitochondria
Są organellami półautonomicznymi, zawierającymi własny,
mitochondrialny DNA w formie podwójnej helisy nie związanej z
białkami, przypominającej nukleoid prokariotyczny. Nukleoid ten
znajduje się w macierzy mitochondrialnej, w której zawarte są
rybosomy typu 70 S oraz enzymy. Informacja genetyczna zawarta w
mitochondrialnym DNA pozwala jednak na syntezę tylko niewielkiej
części białek znajdujących się w mitochondriach;
Podobieństwo mitochondriów do komórek prokariotycznych
(nukleoid, rybosomy 70S, podwójna błona jak u bakterii
gramujemnych) stanowi podstawę hipotezy o pochodzeniu tych
organelli od jednokomórkowych organizmów prokariotycznych, które
w zamierzchłych ewolucyjnie czasach wniknęły jako symbionty do
komórek eukariotycznych i na tyle uzależniły się od swego partnera, że
utraciły zdolność do samodzielnego życia i stały się jego integralnym
składnikiem;
Mitochondria
Mitochondria są zazwyczaj pod względem kształtu i wymiaru podobne do
bakterii, aczkolwiek ich właściwości mogą się różnić w zależności od tylu
komórki. Są niezwykle ruchliwymi organellami, stale zmieniają kształt i
położenie. Występują w dużej ilości i mogą tworzyć długie łańcuchy
związane z mikrotubulami cytoszkieletu. W niektórych komórkach
komórkach pozostają jednak nieruchome, np. w komórce mięśnia
sercowego mitochondria przylegają do aparatu kurczliwego, natomiast w
plemniku ciasno oplatają ruchomą witkę.
MITOCHONDRIA
Mitochondria – fabryki energii
Mitochondria dostarczają energii użytecznej biologicznie w postaci ATP.
ATP
(adenozynotrifosforan) nazywany jest uniwersalnym akumulatorem i
przenośnikiem energii, głównym jego źródłem jest proces
oddychania
wewnątrzkomórkowego
, polegającego na utlenianiu związków
organicznych w następującej kolejności: węglowodany, tłuszcze i białka.
Najwydatniejsze - tlenowe etapy tego procesu zachodzą właśnie w
mitochondriach
ATP
Siateczka śródplazmatyczna (ER)
ER (endoplasmic reticulum) jest najlepiej rozwiniętym
systemem błonowym w komórce eukariotycznej. Struktura ta
jest bardzo powszechna u Eucaryota (z wyjątkiem erytrocytów
ssaków). W komórkach Procaryota ER nie występuje;
Stanowi układ spłaszczonych błon, tworzących kanaliki,
cysterny i pęcherzyki. Ma połączenie z błoną jądrową i błoną
cytoplazmatyczną.
Retikulum endoplazmatyczne - rodzaje
Z uwagi na charakter błon ER wyróżnia się:
Siateczkę śródplazmatyczną gładką – retikulum
endoplazmatyczne agranularne, w skrócie SER. Na jej błonach
nie występują rybosomy;
Siateczkę śródplazmatyczną szorstką – retikulum
endoplazmatyczne granularne, w skrócie RER. Na błonach tej
siateczki występują ziarnistości. Są to przytwierdzone do
powierzchni błony liczne rybosomy.
2011-09-27
4
ER gładkie (agranularne)
Na powierzchni zewnętrznych błon nie występują rybosomy. Jej
główną funkcją jest synteza lipidów. SER jest szczególnie
rozwinięta w komórkach specjalizujących się w syntezie
niebiałkowych składników organicznych.
BŁONY ER
ER szorstkie (granularne)
Na zewnętrznych powierzchniach błon ER zlokalizowane są
rybosomy. Jej główną funkcją jest synteza białek
przeznaczonych na „eksport”, stąd też licznie występuje m.in. w:
komórkach nabłonka gruczołowego trzustki (wydzielają enzymy
trawienne);
neuronach bez- i kręgowców (o dużej ilości białek
przenośnikowych);
komórkach kościotwórczych (wydzielają enzymy pomagające
przy rekonstrukcji i przebudowie kości);
RYBOSOMY
Aparat Golgiego
Jest to system błon złożony z płaskich cystern, rurek i
pęcherzyków, blisko związany z siateczką śródplazmatyczną,
stanowiący jakby jej przedłużenie pod względem pochodzenia i
funkcji;
Strukturą podstawową aparatu Golgiego jest diktiosom – stos
płaskich woreczków (
cystern - 1
). Na brzegach cystern tworzą się
liczne rozdęcia, które odłączają się następnie w postaci kulistych
pęcherzyków – 2
.
DIKTIOSOM
Aparat Golgiego nie występuje u Procayrota.
Najlepiej rozwinięty jest natomiast w komórkach wydzielniczych
1
2
Funkcje Aparatu Golgiego
Modyfikacja i sortowanie białek, zwłaszcza przyłączanie do
nich reszt cukrowych;
Synteza niektórych cukrów;
udział w procesach wydzielniczych komórki;
transport wydzielin w kierunku błony komórkowej;
Lizosomy
Są to otoczone pojedynczą błoną biologiczną pęcherzyki,
powszechne tylko u Eucaryota;
Zawierają enzymy hydrolityczne, które prowadzą kontrolowane
wewnątrzkomórkowe trawienie zarówno materiału
zewnątrzkomórkowego jak i zużytych organelli;
Enzymy te są optymalnie aktywne w środowisku kwaśnym
utrzymywanym w lizosomach, dzięki czemu nawet gdyby nastąpił
jakiś przeciek, zależność enzymów od dużego zakwaszenia chroni
zawartość komórki przed strawieniem;
ENZYMY HYDROLITYCZNE
Plastydy
Organelle otoczone podwójną
błoną plazmatyczną,
występujące tylko u roślin oraz
protistów roślinopodobnych;
Plastydy rozwijają się z
proplastydów – jednego rodzaju
struktur wyjściowych, a niekiedy
mogą się przekształcać z jednego
rodzaju w inny;
Protoplastydy posiadają słabo
wykształconą lub
niewykształconą strukturę
wewnętrzną. Występują w
komórkach embrionalnych i
merystematycznych;
2011-09-27
5
Plastydy dzielimy na:
Bezbarwne, wytwarzane bez udziału światła, aktywne podczas procesów metabolicznych:
- leukoplasty, których główną funkcją jest przechowywanie materiałów zapasowych,
do których zaliczają się:
* lipidoplasty, olejoplasty, elajoplasty (magazynujące tłuszcze)
* amyloplasty (magazynujące węglowodany – w postaci ziaren skrobi,
uczestniczące w zjawisku geotropizmu statolity)
* proteoplasty, proteinoplasty (magazynujące białka – w postaci ziaren
aleuronowych)
- etioplasty, powstają z proplastów w etiolacji zawieraja protochlorofil
Barwne wytwarzane z udziałem światła:
- aktywne w procesie fotosyntezy i innych procesach metabolicznych:
* chloroplasty oraz inne różnobarwne aktywne chromatofory, występujące w
niektórych glonach, mające za zadanie produkowanie glukozy z wykorzystaniem energii
świetlnej (fotosynteza)
- nieaktywne podczas fotosyntezy i innych procesów metabolicznych
* chromoplasty – zawierające barwnik czerwony karoten lub żółty ksantofil, czyli
barwniki nadające barwę kwiatom, owocom, a czasem również korzeniom (np. marchwi);
Nie wszystkie komórki bez jądra komórkowego to
komórki prokariotyczne -> erytrocyty tracą jądro
podczas dojrzewania, przez co NIE STAJĄ SIĘ
komórkami prokariotycznymi.