CHOROBA LEGIONISTÓW- LEGIONELLOZA 

(Legionella pneumophila) 

8 lutego 2005 rzecznik prasowy Wojewódzkiej 

Stacji  Sanitarno  –  Epidemiologicznej  w  Gdańsku 

poinformował, 

iŜ 

w czasie 

kontroli 

wody 

prowadzonej  w około  30  hotelach  na Pomorzu 

stwierdzono 

obecność 

bakterii 

Legionella 

pneumophila, 

wywołujących 

tzw. 

chorobę 

legionistów(legionellozę). 

Kontrole  były  prowadzone  po wystąpieniu  objawów 

choroby 

legionistów 

u 

niemieckiego 

turysty, 

powracającego  z  Gdańska.  W kilku  hotelach  ilości 

bakterii  były  na  tyle  duŜe,  Ŝe  podjęto  decyzję 

o czyszczeniu i dezynfekcji sieci wodnej. 

W  dniu  8  lipca  2008  r.  w  Szpitalu  Morskim 

im.  PCK  w  Gdyni  Redłowie  została  wykryta  Legionella.  Gdyński  sanepid 

ostrzega  -  kolejne  badanie  wody  na  poziom  bakterii  Legionelli  juŜ  21  lipca. 

JeŜeli wyniki badań będą złe, nie będzie juŜ dla szpitala taryfy ulgowej. 

Wydarzenia  te,  świadczące  iŜ  legionelloza  w kaŜdej  chwili  moŜe  zaatakować 

w Polsce, kaŜą nam dokładniej poznać naturę, drogi zakaŜeń, przebieg choroby oraz 

sposoby zapobiegania chorobie legionistów.  

 

HISTORIA 

Pierwsze  masowe  zachorowanie  na chorobę  legionistów  zwaną  takŜe 

legionellozą  (od  łacińskiej  nazwy  gatunku  bakterii  Legionella  pneumophila) 

zanotowano  w roku  1976,  podczas  zjazdu  weteranów  Legionu  Amerykańskiego 

Stanu Pensylwania w Filadelfii w Stanach Zjednoczonych. 

Choroba  dotknęła  wówczas  186  osób,  zarówno  spośród  goszczących 

w jednym hotelu uczestników zjazdu jak i obsługi tego hotelu. 

Po śmierci 29 weteranów i 5 osób z personelu hotelu amerykańskie media wszczęły 

alarm. 

JuŜ  w grudniu  tego  roku,  w wyniku  intensywnych  badań,  Joseph  MacDade 

stwierdził w preparatach histopatologicznych pobranych z płuc jednego ze zmarłych 

nowy,  nieopisany  do tej  pory  zarazek,  w którego  nazwie  postanowił  upamiętnić 

pierwsze ofiary – Legionella pneumophila. 

 

Pałeczki Legionella 

pneumophila. 

 

Przyczyną zakaŜenia okazała się obecność bakterii w hotelowej instalacji 

klimatyzacyjnej. Jak się później okazało, bakterie z grupy Legionella (gatunek 

Legionella micdadei) odpowiedzialne były takŜe za opisany juz w roku 1943 zespół 

objawów określanych jako „tatlock” a takŜe za PPA – „Pittsbourgh pneumonia agent”.  

 

CHARAKTERYSTYKA MIKROBIOLOGICZNA I CZYNNIKI DETERMINUJĄCE 

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ 

Dokładne  i sukcesywnie  prowadzone  badania  pozwoliły  do dnia  dzisiejszego 

poznać budowę i czynniki determinujące chorobotwórczość Legionella pneumophila.  

Jest  to  tlenowa,  Gram  –  ujemna  pałeczka  o wymiarach  0,3  –  0.9  µm  na 2,0 

do 4,0  µm.  Jest  ruchliwa  i  orzęsiona  i  trudna  do zabarwienia  konwencjonalnymi 

metodami. 

W  warunkach  optymalnych  wzrost  Legionella  pneumophila  trwa  od 2  do 6 

dni.  Jego  szybkość  moŜna  dodatkowo  przyspieszać  poprzez  wzbogacenie  podłoŜa 

w Ŝelazo  i mangan  oraz  utrzymywanie  temperatury  35  stopni  C,  wysokiej 

wilgotności i dostarczanie dwutlenku węgla. Legionella pneumophila przeŜywa przez 

dłuŜszy czas w temperaturze od 0 do 63 stopni C. 

Legionella 

pneumophila 

jest 

drobnoustrojem 

względnie 

wewnątrzkomórkowym.  Po wniknięciu  do organizmu  człowieka  dochodzi  do adhezji 

i penetracji  Legionella  pneumophila  do wnętrza  jednej  z grup  komórek  układu 

odpornościowego – makrofagów. Jest to moŜliwe dzięki specyficznym białkom błony 

bakteryjnej. Równolegle Legionella pneumophila obniŜa odporność komórkową. 

Istotną  rolę  w szkodliwości  Legionella  pneumophila  odgrywają  egzotoksyny, 

m.in. hemolizyny i  cytotoksyny powodujące niszczenie tkanek. 

 

WYSTĘPOWANIE, DROGI PRZENOSZENIA, PODATNOŚĆ NA ZAKAśENIE 

Legionella  pneumophila  występuje  na całym  świecie,  kolonizuje  bardzo 

zróŜnicowane  środowiska,  w środowiskach  wodnych  jest  pasoŜytem  ameb,  we 

wnętrzu  których  mnoŜy  się.  Szczególnie  często  bakterie  Legionella  pneumophila 

spotkać 

moŜna 

w osadach 

wodnych 

z duŜą 

ilością 

glonów, 

pierwotniaków, wapnia i Ŝelaza. 

  

Jako  potencjalne  źródło  zakaŜenia  człowieka  naleŜy  wymienić 

miejsca wilgotne w  których rozmnaŜanie Legionella pneumophila jest bardzo 

szybkie:  instalacje  klimatyzacyjne,  rozpylacze  pryszniców,  krany,  wanny 

z masaŜem wodnym, fontanny. 

W szpitalach  największe  zagroŜenie  stwarza  płukany 

w niesterylnej  wodzie  sprzęt  medyczny  (respiratory,  inhalatory, 

cewniki,  dreny,  aparatura  do spirometrii  i endoskopii).  Jak 

widać ekspozycja na  te bakterie jest ciągła i powszechna!  

Miejscem  szczególnie  szybkiego  wzrostu  Legionella  pneumophila  mogą  być 

instalacje  wodne  wykonane  z tworzyw  sztucznych.  Chlorowanie  wody  nie  jest  dla 

bakterii tej większym zagroŜeniem, gdyŜ doskonale znosi obecność chloru.  

Do  zakaŜenia  dochodzi  głównie  drogą  wziewną,  najczęściej  poprzez 

wdychanie aerozolu wody z zawieszonymi w niej bakteriami Legionella pneumophila. 

Aerozol  taki  powstawać  moŜe  w klimatyzatorach,  łaźniach  wyposaŜonych  w  

urządzenia  wirowe  mieszające  wodę  z powietrzem  (np. 

nawilŜacze  powietrza,  maszyny  do wytwarzania  mgiełki 

wodnej). 

Opisano 

równieŜ 

przypadek 

zakaŜenia 

Legionella  pneumophila  poprzez  przemywanie  otwartej 

rany 

wodą 

z wodociągu. 

Przenoszenie 

choroby 

z człowieka na człowieka nie zostało do tej pory potwierdzone. 

Zachorowania  wywołane  przez  Legionella  pneumophila  odnotowano  juŜ 

w większości  krajów  świata,  takŜe  w Polsce.  Legionelloza  występuje  przewaŜnie 

w formie  epidemii  (np.  niedawna  epidemia  legionellozy  w osiedlu  mieszkaniowym 

w Murcii  w Hiszpanii  w roku  2001).  Szacuje  się,  Ŝe  1 do 16%  pozaszpitalnych 

przypadków zapalenia płuc i aŜ 50% przypadków wewnątrzszpitalnych wywołanych 

moŜe być przez Legionella pneumophila. Prawdopodobnie jednak większość zakaŜeń 

pozostaje nierozpoznana. 

 

OBJAWY CHOROBY 

Szybkość  wystąpienia  i natęŜenie  objawów  zaleŜą  od ilości  wchłoniętych 

bakterii  i zjadliwości  szczepu.  Zwykle  pierwsze  objawy  obserwować  moŜna  po 2 

do 10  dniach  od ekspozycji  na skaŜoną  wodę.  Najczęstszą  konsekwencją  zakaŜenia 

Legionella  pneumophila  jest  postać  płucna  czyli  choroba  legionistów  objawiająca 

się zapaleniem płuc.  

Ma ono znacznie cięŜszy przebieg niŜ zapalenia płuc wywoływane przez inne 

drobnoustroje. Towarzyszą mu: bardzo wysoka gorączka powyŜej 39 – 40 stopni C, 

wodnista  biegunka,  silne  bóle  głowy,  kaszel,  trudności  w oddychaniu,  ból  w klatce 

piersiowej,  dreszcze,  bóle  mięśniowe,  zaburzenia  świadomości  (od  początkowego 

pobudzenia  aŜ  do osłupienia,  splątania,  dezorientacji  i śpiączki).  Znamienny  jest 

rozlany  dotkliwy  ból  brzucha  przy  uciskaniu.  W stolcu  i plwocinie  obserwować 

moŜna krew. 

Znane są jednak liczne przypadki znacznie łagodniejszego przebiegu choroby, 

w których  opisywano  jedynie  bóle  głowy,  mięśni  i gorączkę.  Charakterystyczny  dla 

choroby  legionistów  jest  brak  kataru,  bólu  gardła,  zaplenia  śluzówki  nosa.  

W płucnej  postaci  zakaŜenia  Legionella  pneumophila  śmiertelność  wynosi  od 15 

do 20%,  jednak  u osób  z obniŜoną  odpornością  lub  w cięŜkim  przebiegu  choroby 

moŜe dochodzić nawet do 80%. 

Postać  pozapłucna  Legionella  pneumophila  spotykana  jest  stosunkowo 

rzadko,  w jej  przebiegu  –  oprócz  zapalenia  płuc  –  występują  objawy  związane 

z zakaŜeniem  innych  narządów:  zapalenie  mięśnia  sercowego,  błon  surowiczych, 

upośledzenie i uszkodzenie nerek i wątroby. Postać pozapłucna zakaŜenia Legionella 

pneumophila często prowadzi do śmierci. 

Trzecią  opisaną  postacią  zakaŜenia  Legionella  pneumophila  oraz  Legionella 

micdadei jest tzw. gorączka Pontiac. Po raz pierwszy opisana została w roku 1968, 

kiedy  to  liczne  zachorowania  stwierdzono  w budynku  departamentu  zdrowia 

w Pontiac w stanie Michigan.  

W  przebiegu  gorączki  Pontiac  nie  obserwuje  się  zajęcia  płuc,  jej  przebieg 

przypomina  zaś  zwykłą  grypę:  obserwuje  się  ogólne  osłabienie,  uczucie  rozbicia, 

bóle  mięśniowe  i stawowe,  podwyŜszoną  temperaturę  ciała,  dreszcze.  W obrębie 

błony śluzowej gardła i krtani występują zmiany zapalne, co objawia się meczącym 

suchym  kaszlem.  Cechą  łączącą  gorączkę  Pontiac  z chorobą  legionistów  są  wolne 

stolce,  bóle  brzucha,  nudności.  Wszystkie  te  objawy  ustępują  po kilku  dniach  nie 

pozostawiając  Ŝadnych  trwałych  następstw.  Gorączka  Pontiac  jest  bardzo  zakaźna, 

mechanizm  jej  przenoszenia  nie  został  jednak  dotychczas  ostatecznie  wyjaśniony.  

 

ZAPOBIEGANIE 

Do  skutecznych  metod  zapobiegawczych  (trudnych  jednak  w wykonaniu 

i bardzo  kosztownych)  moŜliwych  do realizowania  przez  organy  Państwowej 

Inspekcji Sanitarnej, naleŜy zaliczyć:  

* 

kontrolę 

bakteriologiczną 

źródeł 

wody 

i 

systemów 

kanalizacyjnych,  

a ponadto: 

* 

kontrole 

aparatury 

medycznej 

na obecność 

Legionella 

pneumophila: respiratorów, inhalatorów, sprzętu endoskopowego 

i  spirometrycznego.