Skrypt Prawo Karne Skarbowe

Skrypt Prawo Karne Skarbowe

•

Cechy charakterystyczne prawa karnego skarbowego
1

Przedmiot ochrony

Prawo karne skarbowe chroni interes finansowy Skarbu Państwa, jednostek samorządu
terytorialnego oraz Wspólnot Europejskich. Jest to zatem przedmiot ochrony o charakterze
ekonomicznym, a zarazem ponadindywidualnym. Wpływa to na postrzeganie przestępstw i
wykroczeń skarbowych w oczach opinii społecznej jako przestępstw (i wykroczeń) „bez ofiar",
ponieważ „pokrzywdzony" jawi się jako organizacja anonimowa.

Przestępczość skarbowa ma charakter raczej administracyjny niż kryminalny i obejmuje w zasadzie
czyny drobne. Ta opinia w pewnej części jest prawdziwa (np. w odniesieniu do licznych w prawie
karnym skarbowym czynów o czysto formalnym charakterze, niepowodujących żadnych skutków
finansowych), trzeba jednak również zauważyć, że pewne czyny skarbowe, takie jak oszustwa, wy-
łudzenia finansowe na szkodę Skarbu Państwa czy fałszerstwa stanowią w swej istocie odmiany
ich klasycznych pierwowzorów występujących w powszechnym prawie karnym.

Pojęcie „interesu finansowego" Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego czy Wspólnot
Europejskich jest dość enigmatyczne i w istocie stanowi pewną zbiorczą klauzulę obejmującą
zróżnicowane dobra i interesy związane z funkcjonowaniem i egzekwowaniem różnych danin
publicznych, z obrotem dewizowym oraz z działalnością w zakresie gier i zakładów wzajemnych.
Poszczególne cztery grupy rodzajowe przestępstw i wykroczeń skarbowych (podatkowe, celne,
dewizowe i w zakresie gier i zakładów wzajemnych) cechuje w związku z tym dość daleko
posunięta.

Autonomia

Kolejną charakterystyczną cechą materialnego prawa karnego skarbowego jest jego autonomia
wobec powszechnego prawa karnego. Chodzi o autonomię w dwóch powiązanych ze sobą
aspektach: po pierwsze, mówimy o autonomii karnoskarbowej regulacji normatywnej względem re-
gulacji normatywnej powszechnego prawa karnego, po drugie - o autonomii pojęć „przestępstwa
skarbowego" oraz „wykroczenia skarbowego" względem pojęć „przestępstwa" oraz „wykroczenia"
występujących w powszechnym prawie karnym

Zasadniczo art. 20 § 1 KKS zabrania zastosowania do przestępstw skarbowych przepisów części
ogólnej Kodeksu karnego oraz przepisów ogólnych zawartych w części wojskowej tego Kodeksu.
Podobnie art. 46 KKS zakazuje stosowania do wykroczeń skarbowych przepisów części ogólnej
Kodeksu wykroczeń. Zakaz recepcji z powszechnego prawa karnego doznaje nielicznych wyjątków
poprzez określenie w art. 20 § 2 KKS skromnego katalogu przepisów Kodeksu karnego, które mają
być stosowane odpowiednio do przestępstw skarbowych.

Do wykroczeń zaś skarbowych można z mocy art. 46 KKS stosować odpowiednio jedynie przepisy
Kodeksu wykroczeń dotyczące warunkowego zawieszenia wykonania kary w przypadku
warunkowego zawieszenia wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności.

Za autonomią karnoskarbowej regulacji normatywnej idzie autonomia pojęć „przestępstwa
skarbowego" i „wykroczenia skarbowego" względem pojęć „przestępstwa" i „wykroczenia"
funkcjonujących w powszechnym prawie karnym

Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdza, że pojęcie przestępstwa nie obejmuje przestępstwa
skarbowego.

Subsydiarność wobec prawa finansowego

Subsydiarność prawa karnego skarbowego względem prawa finansowego (a konkretnie względem
prawa podatkowego, celnego, dewizowego oraz regulacji w zakresie gier i zakładów wzajemnych)
polega na tym, że przepisy prawa karnego skarbowego chronią i zabezpieczają za pomocą sankcji
karnych respektowanie norm finansowoprawnych w takim zakresie, w jakim samo prawo finansowe
nie dysponuje wystarczającymi sankcjami w celu przymuszenia do przestrzegania własnych norm.

Norma sankcjonowana nakazuje lub zakazuje określonego zachowania, czyli decyduje o jego
bezprawności. Natomiast norma sankcjonująca przewiduje konsekwencje naruszenia normy
sankcjonowanej, czyli decyduje o karalności określonego zachowania

Przepisy prawa karnego skarbowego zawierają zasadniczo normy sankcjonujące, normy
sankcjonowane bowiem zawarte są w prawie finansowym. Te prawnofinansowe normy
sankcjonowane mają charakter pierwotny w stosunku do wtórnych i subsydiarnych względem nich norm
sankcjonują cych zawartych w prawie karnym skarbowym.

Przepisy części szczególnej materialnego prawa karnego skarbowego praktycznie mogą
obowiązywać tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim obowiązują konkretne nakazy czy
zakazy finansowoprawne. Nie wszystkie oczywiście naruszenia norm prawa finansowego są karalne.

Niektóre w ogóle pozbawione są sankcji {lex imperfecta), za inne zaś grożą jedynie sankcje prawa
finansowego. Jedynie za najpoważniejsze (w ocenie ustawodawcy) grożą sankcje karnoskarbowe.

Blankietowa technika legislacyjna

Pojęcie przepisów „blankietowych" odnoszone jest najogólniej do przepisów, które określając
zagrożenie karne, odsyłają jednocześnie w zakresie opisu czynu do innych źródeł prawa. Ustawowy
opis czynu zabronionego polega na zakazie naruszenia jakiejś normy nieprawnokarnej.

W blankietowych przepisach karnych skarbowych występuje odesłanie 19 poza Kodeks karny
skarbowy, do przepisów prawa finansowego, które dopełniają ustawowe opisy czynów
zabronionych. Bez tego dopełnienia opisu czynów zabronionych są niekompletne.

Niekiedy przepis karnoskarbowy wskazuje konkretny akt prawa finansowego, do którego odsyła i
który wypełnia jego „blankiet''

W innych przypadkach odesłanie jest bardziej enigmatyczne, do bliżej niesprecyzowanej ustawy i
następuje ono za pomocą zwrotów: „kto wbrew przepisom ustawy (...)

W jeszcze innych wreszcie przypadkach odesłanie poza Kodeks karny skarbowy nie następuje w
sposób wyraźny poprzez wskazanie na mniej lub bardziej sprecyzowane „przepisy" prawa
finansowego, lecz w sposób dorozumiany, poprzez zawarcie w opisie czynu takich znamion, które
bez sięgnięcia po odpowiednie przepisy pozostają niezrozumiałe

Wyraźne odesłanie do konkretnych, pozakarnych aktów prawnych ma miejsce także w tych
wyjaśnieniach tzw. słowniczka pojęć (art. 53 KKS),

w których w zakresie rozumienia określonych

pojęć używanych w przepisach części szczególnej Kodeksu karnego skarbowego odsyła się do wska-
zanych aktów prawa podatkowego, celnego, dewizowego czy też odnoszących się do gier i
zakładów wzajemnych.

Hermetyczny charakter

Kodeks karny skarbowy nie posiada odpowiednika art. 116 KK, co
oznacza, że nie przewiduje możliwości zastosowania przepisów swej części ogólnej do
jakichkolwiek istniejących poza Kodeksem karnym skarbowym przepisów karnych, nawet gdyby
miały one ewidentnie „skarbowy" charakter. Wszelkie wątpliwości rozwiewa art. 53 § 1 zd. 2 KKS,
w myśl którego określenie czynu zabronionego jako przestępstwa lub wykroczenia skarbowego
może nastąpić tylko w Kodeksie karnym skarbowym.

Priorytet celu egzekucyjnego przed represją

Bardziej niż o represję chodzi o egzekwowanie należności publicznoprawnych i wyrównanie
uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego upraw-
nionego podmiotu.

Im wcześniej zostanie wyrównany uszczerbek finansowy wierzyciela daninowego i zrealizowane
będą zobowiązania publicznoprawne, na tym większe ulgi i złagodzenia odpowiedzialności karnej
skarbowej może liczyć sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Są to ulgi idące
niekiedy, jak np. w przypadku instytucji tzw. czynnego żalu (art. 16 i 16a KKS), aż do całkowitego
wyłączenia karalności czynu. Warunkiem skorzystania z tych ulg jest zawsze uiszczenie w całości
wymagalnej należności publicznoprawnej (z tytułu podatku, cła, rozliczenia dotacji lub subwencji)
uszczuplonej czynem zabronionym.

•

Funkcje prawa karnego skarbowego

Jako historycznie pierwotną w prawie karnym wymienia się funkcję represyjną, zwaną też
sprawiedliwościową, ponadto mówi się o funkcji ochronnej, prewencyjnej (zarówno w aspekcie
prewencji ogólnej, jak i szczególnej), gwarancyjnej, wreszcie kompensacyjnej.

Funkcja sprawiedliwościowa czy też represyjno-sprawiedliwościowa leży -jak wspomniano - u genezy
prawa karnego. Kojarzona jest niekiedy z odwetem. Zastosowanie represji karnej ma zaspokoić poczucie
sprawiedliwości zarówno indywidualne (pokrzywdzonego), jak i społeczne.

Bez wątpienia prawo karne skarbowe pełni doniosłą funkcję ochronną, chroniąc interesy finansowe
Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i Wspólnot Europejskich.

Jeśli idzie o funkcję prewencyjną prawa karnego to rozróżnia się prewencję ogólną (generalną) oraz
szczególną (indywidualną).

O prewencji ogólnej mówi się w dwóch aspektach czy też wersjach. Tak zwana negatywna
prewencja ogólna oparta jest na negatywnym odczuciu strachu i polega, mówiąc krótko, na
odstraszaniu potencjalnych sprawców od popełniania czynów karalnych. Odstraszanie z zasady
wymaga surowych kar. Natomiast tzw. pozytywna prewencja ogólna polega raczej na utwierdzaniu
przekonania w społeczeństwie, iż określone dobra prawne i wartości społeczne są należycie
chronione, i tym samym na kształtowaniu świadomości prawnej społeczeństwa. Tak rozumiana
prewencja ogólna nie potrzebuje surowego karania, wyznacza ona raczej dolną niż górną granicę

kary, czyli granicę, poniżej której powstać może w społeczeństwie przekonanie o niedostatecznej
ochronie pewnych dóbr i wartości oraz o opłacalności ich naruszania

W praktycznym działaniu oba aspekty ogólnoprewencyjne mogą istnieć obok siebie. Sankcja karna
przewidziana w ustawie lub zastosowana w praktyce jednych może odstraszać, u innych zaś
umacniać i kształtować świadomość społeczną i prawną.

Ustawodawca w Kodeksie karnym skarbowym za wzorem Kodeksu karnego zadekretował w art.
12 § 2 infine tzw. pozytywną prewencję generalną, wyrażając dyrektywę nakazującą wzięcie pod
uwagę przy wymiarze kary również potrzeb w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.

Z kolei w obszarze oddziaływania szczególno czy też indywidualno--prewencyjnego
ukierunkowanym na konkretnego sprawcę przestępstwa czy wykroczenia skarbowego chodzi o
zapobieganie ponownemu naruszeniu prawa oraz o wychowanie w duchu jego poszanowania.
Również o tych celach karania mówi przepis art. 12 § 2 KKS

Funkcja gwarancyjna prawa karnego, mocno podkreślana w demokratycznych państwach prawnych
dotyczy relacji państwo-obywatel. Temu ostatniemu prawo karne powinno gwarantować pewność, że nie
będzie pociągnięty do odpowiedzialności karnej za żadne zachowanie, które w czasie jego realizacji nie
było zabronione pod groźbą kary, że może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej jedynie za
ściśle w ustawie określone zachowania, wreszcie że zastosowanie represji karnej musi również ściśle
opierać się na dokładnej regulacji prawnej.

W prawie karnym skarbowym pewnego „upośledzenia" w stosunku do powszechnego prawa karnego, a
to ze względu na wspomnianą już blankietowość przepisów karnych skarbowych. Z powodu ich ścisłych
powiązań z rozległymi regulacjami prawno finansowymi granica pomiędzy tym, co dozwolone, a tym, co
zakazane nie rysuje się w tym obszarze wyraźnie. „Zaciemniają" ją rozliczne wady techniczno-
legislacyjne prawa finansowego i jego brak normatywnej stabilizacji (zmienność) wchodzące poprzez
blankietowe przepisy na teren prawa karnego skarbowego.

Funkcja kompensacyjna czy też restytucyjna prawa karnego jest najmłodszą z funkcji wymienianych w
karnistyce. W prawie karnym skarbowym występuje pod nazwą funkcji egzekucyjnej czy też
egzekucyjno-kompensacyjnej. Jak już wspomniano, filozofia stosowania represji karnej skarbowej
opiera się na założeniu priorytetu egzekwowania należności publicznoprawnych i wyrównywania
uszczerbku finansowego wierzycieli daninowych przed represją. Jest to więc specyficzna i niezwykle
doniosła funkcja prawa karnego skarbowego, jako bardzo pragmatycznej dziedziny karnistyki.

•

Odpowiedzialność posiłkowa
1

Jej istnienie uzasadniają następujące okoliczności:

szerszy niż w powszechnym prawie karnym zakres, w jakim sprawcy czynów skarbowych działają
za kogoś innego (czy w interesie kogoś innego),

naturalny w tej dziedzinie karnistyki priorytet środków represji ekonomicznej (majątkowej),

większe niż w powszechnym prawie karnym niebezpieczeństwo nie-wyegzekwowania tych
środków, zwłaszcza grzywien. )

Funkcją instytucji odpowiedzialności posiłkowej jest zabezpieczenie realnego wykonania zwłaszcza
grzywny, czyli zabezpieczenie finansowego interesu państwa. Natomiast istota tej instytucji sprowadza
się do „przerzucenia" odpowiedzialności za wykonanie kary majątkowej ze sprawcy czynu na inny
podmiot, pozostający ze sprawcą w określonych relacjach.

Odpowiedzialność posiłkowa uregulowana w Kodeksie karnym skarbowym w przepisach art. 24 i 25
dotyczy jedynie przestępstw skarbowych, nie odnosi się natomiast do wykroczeń skarbowych.

Odpowiedzialność posiłkowa może zostać nałożona nie tylko na osoby fizyczne (choć na nie również),
ale także na osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym odrębne
przepisy przyznają zdolność prawną.

Przesłanki nałożenia odpowiedzialności posiłkowej są następujące:

korzyść majątkowa, którą podmiot odpowiedzialny posiłkowo odniósł lub mógł odnieść z
przestępstwa skarbowego,

działanie sprawcy tego przestępstwa w zastępstwie podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo przy
prowadzeniu jego spraw (sprawca działa jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub w
jakimkolwiek innym charakterze).

Przy spełnieniu tych warunków za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego czyni
się w całości lub w części odpowiedzialnym posiłkowo podmiot pozostający w określonych wyżej
relacjach ze sprawcą przestępstwa skarbowego.

Odpowiedzialność posiłkowa ma obecnie charakter obligatoryjny

Odpowiedzialność posiłkowa nie jest odpowiedzialnością z tytułu sprawstwa czynu, lecz
odpowiedzialnością z powodu czynu innej osoby (sprawcy), zatem odpowiedzialna posiłkowo nie może
być osoba, która sama ponosi odpowiedzialność karną skarbową za przestępstwo skarbowe

Nałożenie odpowiedzialności posiłkowej pozwala odpowiednio podnieść wysokość stawki grzywny,
ponieważ uwzględnia się wówczas sytuację majątkową nie tylko samego sprawcy, ale i
odpowiedzialnego posiłkowo.

Nie może to natomiast wpływać na liczbę orzeczonych stawek dziennych grzywny, gdyż podstawą jest
tu ocena dokonywana wobec czynu i jego sprawcy, a nie fakt, że ktoś trzeci będzie za realne wykonanie
grzywny odpowiadał posiłkowo

Odpowiedzialność posiłkowa ma tylko jedną cechę, taką jak odpowiedzialność karna. Jest nią jej osobisty
charakter jako osobistej odpowiedzialności majątkowej. Dlatego nie obciąża ona spadku po
odpowiedzialnym posiłkowo, czyli wygasa ze śmiercią odpowiedzialnego posiłkowo (jeśli był, on osobą
fizyczną), natomiast nie wygasa w razie śmierci sprawcy skazanego po uprawomocnieniu się orzeczenia
oraz jeżeli kary grzywny lub środka karnego ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku
przedmiotów nie wykonano z powodu nieobecności skazanego w kraju.

Odpowiedzialność posiłkową może ponosić kilka podmiotów, wówczas w zasadzie odpowiadają oni
solidarnie, chyba że ze względu na okoliczności sprawy sąd określi zakres odpowiedzialności każdego z
nich stosownie do osiągniętej korzyści majątkowej.

Odpowiedzialności posiłkowej niestosuje się wobec państwowych jednostek budżetowych, o których
mowa w ustawie o finansach publicznych

Przez długi czas instytucja odpowiedzialności posiłkowej wypełniała brak odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych, obecnie współistnieje ona z odpowiedzialnością ponoszoną przez podmioty zbiorowe na podstawie
ustawy z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary
(Dz.U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) dotyczącej także przestępstw skarbowych.

•

Kryteria podziału czynów zabronionych na przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe
(kontrawencjonalizacja czynów)
1

Ustawowy próg

Niejako „w poprzek" typu czynu jednolitego rodzajowo o identycznych znamionach ogólnych przebiega jego
rozgraniczenie na część stanowiącą już przestępstwo skarbowe i część stanowiącą jeszcze odpowiadające mu
wykroczenie skarbowe. Tą techniką ustawodawca posługuje się w Kodeksie karnym skarbowym najczęściej.
Ponad 3/4 typów czynów zabronionych to typy przepołowione.

Zastosowano 2 podstawowe kryteria tego przepołowienia. Według pierwszego z nich z wykroczeniem
skarbowym mamy do czynienia wówczas, gdy wartość przedmiotu czynu bądź kwota uszczuplonej albo nara-
żonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza tzw. ustawowego progu, czyli pięciokrotnej
wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie popełnienia czynu (art. 53 § 3 i 6 KKS). Jest to więc, jak
widać, kryterium zobiektywizowane.

Na podstawie ustawy z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę

Wypadek mniejszej wagi

Według drugiego kryterium przepołowienia z wykroczeniem skarbowym mamy do czynienia
wówczas, gdy zachodzi tzw. wypadek mniejszej wagi. Zdefiniowano go w art. 53 § 8 KKS jako
zachowanie również odpowiadające swymi znamionami tej części czynu, która stanowi prze-
stępstwo skarbowe, ale różniące się od niego stopniem społecznej szkodliwości, określonym jako
stopień „niski”.

W świetle art. 53 § 8 KKS wypadek mniejszej wagi, stanowiący wykroczenie skarbowe, to czyn,
który w konkretnej sprawie ze względu na jej szczególne okoliczności - zarówno przedmiotowe, jak i
podmiotowe - zawiera niski stopień społecznej szkodliwości, w szczególności gdy uszczuplona lub
narażona na uszczuplenie należność publicznoprawna nie przekracza ustawowego progu, a sposób i
okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie wskazują na rażące lekceważenie przez sprawcę
porządku finansowoprawnego lub reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach albo
sprawca dopuszczający się czynu zabronionego, którego przedmiot nie przekracza kwoty małej
wartości, czyni to z pobudek zasługujących na uwzględnienie. Za małą wartość Kodeks uznaje
wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego nie przekracza dwustukrotnej wysokości
minimalnego wynagrodzenia (art 53 § 14).

Karnoskarbowa definicja wypadku mniejszej wagi zawarta w art 53 § 8 KKS oparta jest na
poglądzie traktującym wypadek mniejszej wagi jako kompleks związanych z czynem elementów
łagodzących o charakterze przedmiotowo –podmiotowyn

Kategoria wypadku mniejszej wagi ma charakter ocenny.

•

Podmiot w prawie karnym skarbowym

W ujęciu Kodeksu karnego skarbowego podmiotem odpowiedzialności 136 karnej skarbowej może być tylko
osoba fizyczna, człowiek odpowiadający zasadniczo takim samym jak w powszechnym prawie karnym kryterium
wieku i poczytalności. Odnośnie do granic wiekowych różnica w stosunku do prawa karnego powszechnego
wyraża się w tym, że Kodeks karny skarbowy nie przewiduje żadnej możliwości obniżenia granicy wiekowej
odpowiedzialności karnej skarbowej, którą wyznacza osiągnięcie 17 lat. Ze względu na charakter deliktów
skarbowych wiążących się w znacznej mierze z czynnościami prawnymi, działalnością gospodarczą, prowadze-
niem rozmaitych ewidencji, z czego wynika duże znaczenie świadomości prawnej oceny zachowania, jest to
zupełnie uzasadnione. Zatem w każdym przypadku popełnienia czynu zabronionego prawem karnym skarbowym
przed ukończeniem 17 lat wchodzi w grę jedynie zastosowanie przepisów ustawy z 26.10.1982 r. o postępowaniu w
sprawach nieletnich.

W stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo lub wykroczenie 137 skarbowe po ukończeniu lat 17, lecz
przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki wychowawcze, lecznicze lub po-
prawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i
warunki osobiste za tym przemawiają (art 5 § 1 i 2 KKS)

W prawie karnym skarbowym aktualny jest podział na czyny powszechne, których podmiotem może być każdy oraz
indywidualne, których podmiot musi mieć cechy określone w ustawie.

Podmiot w Kodeksie karnym skarbowym określany jest bądź zaimkiem „kto", co przeważnie wskazuje na
powszechny charakter czynu, bądź to indywidualnie, mianowicie najczęściej nazwą mającą swoje znaczenie określone
w przepisach prawa podatkowego (np. podatnik, płatnik, inkasent) łub dewizowego (np. rezydent), czasem także
przez bliższe określenie cech podmiotu (np. kto będąc uprawnionym do korzystania z procedury odprawy czasowej
towaru). Zawężenie kategorii podmiotów w prawie karnym skarbowym następuje zasadniczo w typie
podstawowym (a nie np. uprzywilejowanym lub kwalifikowanym) zatem decyduje o bycie przestępstwa lub
wykroczenia skarbowego (a nie o stopniu karalności), co przesądza o tym, że są to tzw. typy indywidualne
właściwe, czyli takie, które nie mają odpowiednika w typach powszechnych.

Określenie podmiotu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego słowem np. „podatnik" - gdy według prawa
podatkowego podatnikiem może być osoba fizyczna, a także osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowości prawnej - nie oznacza bynajmniej przyjęcia odpowiedzialności karnoskarbowej osób prawnych.
Odpowiedzialność według Kodeksu karnego skarbowego mogą ponosić tylko konkretne osoby fizyczne, mianowicie
te, które będąc uprawnione do decydowania o działaniu danej osoby prawnej łub innej jednostki organizacyjnej, są
jednocześnie zobowiązane do przestrzegania reguł obowiązujących w tym działaniu i realizują znamiona
określonego typu czynu. Według art. 9 § 3 KKS za przestępstwa i wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca
także ten, kto na podstawie przepisów prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania
zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki
organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną

Artykuł 1 §4 KKS wprowadził za wzorem art. 2 KK wyraźną podstawę prawną dla karania skutkowych
przestępstw i wykroczeń skarbowych z zaniechania, których podmiotem może być tzw. gwarant, czyli ten, na kim
ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (obowiązek gwaranta Gwarant zobowiązany jest
do racjonalnego wykorzystania w określonej sytuacji wszystkich dostępnych metod i środków, a ocena, czy zachował
się racjonalnie, następować będzie przez porównanie z abstrakcyjnym wzorcem podmiotu mającego odpowiednią
znajomość konsekwencji określonych stanów faktycznych, znajomość ciążącego w konkretnej sytuacji obowiązku,
wreszcie postawę sumiennego jego wykonania.

•

Problem stanu wyższej konieczności w prawie karnym skarbowym

Jego usunięcie z prawa karnego skarbowego nie jest zbyt fortunne. Jest to bardzo ogólny, wręcz
„modelowy", kontratyp mogący dzięki temu znaleźć zastoso anie w każdej dziedzinie prawa karnego.
Wielu przedstawicieli doktryny karnoskarbowej zauważa, że zupełnie realne, a nie tylko czy sto
teoretyczne mogą być wypadki konfliktu interesu finansowego państwa z pewnymi fundamentalnymi
wartościami, jak np. wolność, a nawet życie. Chodzić może przede wszystkim o wypadki tzw.
przymusu kompulsywnego (względnego, czyli niewytaczającego całkowicie możliwości przejawienia
woli, tak jak w przypadkach vis aboluta). gdy sprawca decyduje się na popełnienie czynu zabronionego
prawem karnym skarbowym pod wpływem silnej presji psychicznej, np. groźby karalnej pozbawienia
życia czy wyrządzenia innej poważnej dolegliwości jemu lub jego bliskim.

Doktryna karnistyczna upatruje w klauzuli znikomości społecznej szkodliwości (art. 1 § 2 KK i
analogicznie 1 § 2 KKS) podstawy do tworzenia kontratypów pozaustawowych.

Jest to jednak problematyczne z kilku powodów:

Po pierwsze, usunięcie z prawa karnego skarbowego instytucji stanu wyższej konieczności, która
poprzednio do 1998 r. była w tej gałęzi jest przecież jakąś decyzją ustawodawcy z założenia
racjonalnego. Próba znalezienia dla sytuacji odpowiadających pojęciu wyższej konieczności „za-
stępczej" podstawy w pozaustawowym stanie wyższej konieczności sprawia wrażenie ignorowania
decyzji ustawodawcy i obchodzenia prawa.

Po drugie, klauzula znikomości społecznej szkodliwości jest znacznie bardziej ogólna od regulacji
ustawowej stanu wyższej konieczności. Jeżeli przyczyny znikomego stosowania przez praktykę
ustawowej instytucji stanu wyższej konieczności upatruje się w jej zbyt szerokim ustawowym
ujęciu wywołującym nieufność do tej klauzuli generalnej, to zastąpienie jej jako zbyt szerokiej
klauzulą jeszcze szerszą jest zabiegiem problematycznym.)

Po trzecie, większość karnistów uznaje, że mogą istnieć także poza-ustawowe kontratypy, ale nie
wszyscy są tego zdania, głoszone są bowiem również poglądy przeciwne.

Brak stanu wyższej konieczności nic w rzeczywistości nie zmienia, skoro uznaje się winę w znaczeniu
normatywnym". Jedną z przesłanek winy w ujęciu normatywnym jest wymagalność zachowania zgodnego
z prawem. Wymagalność ta jest jedną z podstaw postawienia sprawcy zarzutu, a granice tej wymagalności
wyznacza właśnie figura prawna stanu wyższej konieczności. Wynika z tego, że pomimo braku ustawowej
regulacji stanu wyższej konieczności w Kodeksie karnym skarbowym można nadal posługiwać się tym
pojęciem, tyle że będzie to pozaustawowy stan wyższej konieczności. Miałby on wyłączać winę.

Należy zauważyć, że Kodeks karny rozróżnia stan wyższej konieczności wyłączający bezprawność (art.
26 § 1 KK) oraz stan wyższej konieczności wyłączający winę (art. 26 § 2 KK). Ten drugi jest szerszy
od pierwszego w tym sensie, że o ile dla wyłączenia przez stan wyższej konieczności bezprawności
wymaga się, aby dobro poświęcone było wartości niższej od dobra ratowanego, o tyle dla wyłączenia
winy oba dobra mogą być równej wartości, a nawet dobro poświęcone może mieć wartość wyższą od
dobra ratowanego, byleby tylko nie była to wartość „oczywiście wyższa

Wyłączenie zatem odpowiedzialności karnej skarbowej przez pozaustawowy stan wyższej konieczności
opierałoby się na klauzuli winy wyrażonej w art 1 § 3 KKS. To zaś oznacza, że podstawy wyłączenia winy
nie muszą być ściśle wyspecyfikowane w przepisach Kodeksu, jak to jest w odniesieniu np. do
nieletności. niepoczytalności czy błędu, dopełnienie tych wyraźnie uregulowanych podstaw wyłączenia
winy miałoby się bowiem zawierać w ogólnej klauzuli winy wyrażonej w art. 1 § 3 KKS.

Takie podejście jest w powszechnej karnistyce niezwykle kontrowersyjne i liczebną przewagę zdają się
tam mieć jego przeciwnicy. W praktyce bowiem rozstrzygnięcia uniewinniające z powołaniem się na
samą tylko klauzulę generalną winy wyrażoną w art. 1 § 3 KKS mogą podlegać wpływów i różnych
pozaprawnych okoliczności, np. osobistego stosunku sędziego do określonych regulacji podatkowych,
celnych czy dewizowych naruszonych przez oskarżonego. Stan wyższej konieczności jako pozaustawowa
okoliczność wyłączająca winę może być np. wykorzystywany do usprawiedliwienia uchylania się od
podatków w celu wspierania nieefektywny eh podmiotów gospodarczy eh czy niegospodarnych po-
datników.

•

Rodzaje i funkcje błędu w prawie karnym skarbowym

Karniści definiują ogólne pojęcie błędu jako niezgodne z rzeczywistością jej odbicie w świadomości
człowieka. Inaczej mówiąc, jest to różnica pomiędzy obiektywną rzeczywistością a jej
odzwierciedleniem w świadomości człowieka.

Wówczas mówi się o urojeniu. Drugą postacią błędu jest nieświadomość.

W Kodeksie karnym skarbowym problematykę błędu reguluje art. 10. Treść poszczególnych jego
paragrafów daje podstawę do wyodrębnienia następujących kategorii błędu:

błąd co do okoliczności stanowiącej ustaw owe znamię czynu zabronionego (art. 10 § ł KKS).

błąd co do okoliczności stanowiącej znamię typu uprzywilejowanego (art. 10 § 2 KKS).

błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu (art. 10 § 3 KKS),

błąd co do karalności czynu (art. 10 § 4 KKS)

Pierwszy z wymienionych, tj. błąd co do okoliczności stanowiącej ustawowe znamię czynu
zabronionego, wyłącza w myśl art. 10 § 1 KKS umyślność, zatem pozostający w takim błędzie nie
popełnia czynu umyślnie. Jeżeli przyjmuje się założenie oddzielenia winy od strony podmiotowej,
sprowadzające się do tezy, że czym innym jest strona podmiotowa (czyli umyślność bądź nieumyślność),
czym innym zaś wina, to błąd co do znamienia ustaw owego nie wyłącza winy, a wyłącza umyślność. W
prawie karnym skarbowym zatem do rozpoznania znamion czynu potrzebna jest wiedza o prawie
finansowym. Błąd co do przepisów prawa finansowego jest tym samym błędem co do znamienia typu
czynu zabronionego, gdyż to znamię ma znaczenie definiowane przez prawo finansowe.

Błąd co do znamienia czynu zabronionego nie wymaga w świetle art. 10 § 1 KKS usprawiedliwienia.
Orzecznictwo podkreśla też, że z faktu, że sprawca powinien znać obowiązujące go w danej sytuacji
przepisy finansowe, nie wynika jeszcze, że je na pewno zna. Należy to dopiero w postępowaniu
ustalić. Nie jest to oczywiście łatwe, ale to kwestia dowodowa. Konsekwencją błędu co do
znamienia jest wyłączenie umyślności, co nie oznacza automatycznie wyłączenia wszelkiej
odpowiedzialności karnej skarbowej.

Teoretycznie może odpowiadać za czyn nieumyślny, jeżeli w danym przypadku Kodeks karny
skarbowy przewiduje nieumyślną formę takiego czynu. W praktyce jednak ze względu na niemal

całkowitą depenalizację zachowań nieumyślnych błąd co do znamienia wyłączy w ogóle
odpowiedzialność karną skarbową, sprawca bowiem nie może odpowiadać za czyn umyślny, zaś
nieumyślna jego forma, z wyjątkami paserstwa akcyzowego i celnego, nie jest przewidziana.

Drugim po błędzie co do znamienia typem błędu jest ujęty w art. 10 § 2 KKS błąd co do znamienia typu
uprzywilejowanego, zwany również urojeniem typu uprzywilejowanego. Urojenie to polega na
błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której zależy
łagodniejsza odpowiedzialność. Jeżeli to błędne przekonanie jest usprawiedliwione, sprawca, który w
takim przekonaniu dopuszcza się czynu zabronionego, odpowiada na podstawie przepisu
przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność, czyli odpowiada za typ uprzywilejowany, który sobie
uroił, pomimo że faktycznie zrealizował znamiona typu podstawowego. W takiej sytuacji zarzut stawia
się sprawcy nie za to, co faktycznie zrobił, ale za to, co obejmował swoją świadomością, z czego wy-
nika wniosek, że funkcją błędu co do znamienia typu uprzywilejowanego jest redukcja, czyli
zmniejszenie winy.

Z reguły jednak błąd co do znamienia typu uprzywilejowanego będzie polegał na urojeniu małej
wartości lub nieprzekroczenia ustawowego progu wartości przedmiotu czynu (transferu, obrotu) lub
należności publicznoprawnej uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie czynem zabronionym .

Błąd co do znamienia typu uprzywilejowanego wymaga usprawiedliwienia definiowanego w
literaturze jako „wybaczalność z punktu widzenia ocen społecznych", przy uwzględnieniu
konkretnego układu sytuacyjnego, tego jak sprawca działał (rozważnie czy pochopnie), jakie były
źródła i jaki charakter miała błędna informacja, którą uzyskał itp)

Kolejnym rodzajem błędu jest uregulowany w art. 10 § 3 KKS błąd co do okoliczności wyłączającej
bezprawność, czyli co do kontratypu, zwany dlatego również urojeniem kontratypu. Ten błąd, podobnie
jak błąd co do znamienia typu uprzywilejowanego, także musi być usprawiedliwiony, aby mógł wyłączyć
winę sprawcy czynu. W świetle Kodeksu karnego skarbowego nie występuje błąd co do okoliczności
wyłączających winę, ponieważ wobec braku w tym Kodeksie stanu wyższej konieczności wyłącza-
jącego winę pozostałe okoliczności, które dotyczą zdolności podmiotu do bycia winnym (nieletniość,
niepoczytalność) oraz okoliczności o charakterze podmiotowym, nie mogą z natury być przedmiotem
istotnego błędu.

Ostatnim rodzajem błędu jest błąd co do karalności czynu, konkretnie zaś nieświadomość karalności (art.
10 § 4 KKS). Jego przeciwieństwo, czyli urojenie karalności polegające na tym, że sprawca błędnie sądzi,
że czyn, który popełnia jest karalny, podczas gdy w rzeczywistości nie jest on karalny, jest nieistotny z
punktu widzenia odpowiedzialności karnej skarbowej.

Nieświadomość karalności to po prostu nieświadomość tego, że czyn jest zagrożony karą. Należy to
odróżnić od nieświadomości bezprawności, która oznacza nieświadomość istnienia
prawnofinansowej normy sankcjonowanej. Treść tej normy jednocześnie uzupełnia blankietowo
określone znamiona zawarte w przepisie Kodeksu karnego skarbowego. Tym samym nieświadomość
bezprawności oznacza błąd co do dopełnienia blankietowego znamienia. Taki zaś błąd wyłącza, w
myśl art. 10 § 1 KKS, umyślność. Natomiast błąd co do karalności to nieświadomość istnienia
normy sankcjonującej, czyli karnoskarbowych konsekwencji naruszenia normy sankcjonowanej
zawartej w prawie finansowym.

Nieświadomość karalności musi być w świetle art. 10 § 4 KKS usprawiedliwiona. W praktyce
wystąpi ona wyjątkowo.

Zgodnie z art. 10 § 5 KKS w przypadkach nieusprawiedliwionego błędu co do kontratypu lub co do
karalności sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a jeżeli czyn zabroniony jest tylko
wykroczeniem skarbowym, sąd może odstąpić od wymierzenia kary łub środka karnego w postaci
przepadku przedmiotów albo ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów, chyba
że przepadek dotyczy przedmiotów objętych zakazem wytwarzania, posiadania, obrotu,
przechowywania, przewozu, przenoszenia lub przesyłania pod groźbą kary.

•

Specyficzna, karnoskarbowa konstrukcja czynnego żalu.

Okoliczności wyłączające karalność przestępstwa lub wykroczenia skarbowego wynikają z przepisów
postanawiających, że w sytuacjach w nich określonych sprawca nie podlega karze. Okoliczności te
zasadniczo zachodzą już po popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Są to przede
wszystkim okoliczności obejmowane ogólnym pojęciem tzw. czynnego żalu.

W aspekcie językowym pojęcie „czynny żal" ma zabarwienie etyczne i moralne, może bowiem
sugerować zmianę w strukturze moralnej człowieka, który zaczyna negatywnie oceniać swoje
postępowanie, ponadto zaś skoro żal ma być „czynny", to mogłoby to oznaczać, że bierne zachowanie
polegające na samym tylko zaprzestaniu, przerwaniu akcji przestępczej nie jest przejawem żalu
„czynnego".

W świetle przepisów prawa można zdefiniować czynny żal jako czyn człowieka polegający na podjęciu
działania o charakterze kontrakcji niweczącej jego przestępne zachowanie. W tak ogólnej definicji
mieści się odstąpienie od dokonania czynu i zapobieżenie jego dokonaniu, zapobieżenie skutkowi
przestępnemu, ujawnienie czynu i jego okoliczności przed powołanymi do tego organami państwa,
wreszcie odwrócenie szkodliwych następstw czynu. Możemy tu zatem dostrzec aspekty: zapobiegawczy,
denuncjacyjny (poznawczy) oraz kompensacyjny.

Czynny żal z art. 16 KKS zawiera najbardziej rozbudowane warunki o zróżnicowanym charakterze.

Pierwszym, niejako wstępnym warunkiem skorzystania z dobrodziejstwa czynnego żalu, jest warunek
denuncjacji. Chodzi tu zarówno o samodenuncjację, czyli ujawnienie czynu własnego i jego istotnych
okoliczności, jak i zadenuncjowanie osób współdziałających w jego popełnieniu. Przepis art. 16 § 1 KKS
żąda od sprawcy zawiadomienia o popełnionym czynie i ujawnienia jego istotnych okoliczności, w
szczególności osób współdziałających w jego popełnieniu.

Wydaje się, że okolicznościami „istotnymi" będą np. takie, które mają znaczenie dla ustalenia wysokości
uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej. W każdym razie należy
podkreślić, że brak jest ścisłych mierników owej „istotności", przy czym ocena, czy ujawnione
okoliczności są „istotne", należy do organu dochodzenia, a nie do sprawcy, który w tej mierze może
przecież kierować się inną skalą wartości.

Przepis art. 16 § 1 KKS żąda w szczególności ujawnienia osób współdziałających w popełnieniu czynu

Osoba, która skorzystała z czynnego żalu wyłączającego karalność, ujawniając współuczestników
czynu, może być następnie w sprawie przeciwko tym współuczestnikom powołana na świadka, bez
potrzeby sięgania po ustawę z 1997 r. o świadku koronnym. Dlatego osobę taką słusznie określa się w
literaturze mianem swoistego świadka koronnego.

Zawiadomienie może być zarówno złożone ustnie do protokołu, jak i na piśmie. Można je złożyć w
każdym organie ścigania karnoskarbowego, nawet niewłaściwym w danym przypadku. Sposób
doręczenia czy przedłożenia organowi zawiadomienia pisemnego jest obojętny, dlatego wskazuje się, że
może ono być przedłożone także przez pełnomocnika (nie może jednak, rzecz jasna, mieć charakteru
anonimu na siebie).

10 Przepis art. 16 § 5 KKS wyznacza sprawcy czasowe granice skorzystania z czynnego żalu. Zgodnie z

nim zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone w czasie, kiedy organ ścigania miał już
wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Musi to być wiadomość „wyraźnie udokumentowana", wiąże to określenie z pojęciem dokumentu, nie
wyjaśnia natomiast, czy chodzi wyłącznie o dokumenty procesowe, czy także o dokumenty z czynności
operacyjno-rozpoznawczych.

12 Ciężar udowodnienia posiadania wiadomości, jako przesłanki powodującej bezskuteczność zawiado-

mienia ciąży na organie ścigania

Według art. 16 § 5 pkt 2 KKS zawiadomienie jest także bezskuteczne, jeżeli zostało złożone po
rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności
sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia
skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn
zabroniony.

Dalszy warunek czynnego żalu ma już charakter fiskalny i jest wyrazem jego funkcji egzekucyjnej.
Zgodnie z art. 16 § 2 KKS skuteczna denuncjacja wyłącza karalność tylko wtedy, gdy w terminie
wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego sprawca uiści w całości
wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym.

Jeżeli czyn nie polega na uszczupleniu tej należności, natomiast obligatoryjny jest przepadek
przedmiotów, sprawca powinien złożyć te przedmioty, a w razie niemożności ich złożenia - uiścić ich
równowartość pieniężna. Nie nakłada się obowiązku uiszczenia równowartości pieniężnej, jeżeli
przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz, przenoszenie lub
przesyłanie jest zabronione. Obowiązek uiszczenia równowartości pieniężnej przedmiotów.

Zamiast złożenia samych przedmiotów nakłada się na sprawcę także wówczas, gdyby przedmioty mogły
ulec szybkiemu zniszczeniu lub zepsuciu albo ich przechowywanie byłoby nadmiernie trudne,
niewspółmiernie kosztowne albo powodowałoby znaczne obniżenie wartości przedmiotów.

Omawiana instytucja karnoskarbowego czynnego żalu wyłączającego karalność nie jest w żaden sposób
ograniczona przedmiotowo, tzn. dotyczy wszystkich przestępstw i wykroczeń skarbowych. Jest
natomiast ograniczona podmiotowo, co oznacza, że pewne kategorie sprawców są wyłączone spod tej
instytucji, czyli nie mogą z niej skorzystać. W świetle art. 16 § 6 KKS są nimi:

dopuszczający się czynu w formie tzw. sprawstwa kierowniczego, polegającego na kierowaniu
wykonaniem czynu zabronionego,

dopuszczający się czynu w formie tzw sprawstwa polecającego, polegającego na poleceniu innej
osobie wykonania czynu z wykorzystaniem uzależnienia tej osoby od siebie.

organizatorzy grupy albo związku mającego na celu popełnienie przestępstwa skarbowego oraz
kierujący taką grupą lub związkiem, chyba że zawiadomienia o popełnionym czynie dokonają ze
wszystkimi członkami grupy lub związku,

prowokatorzy, czyli nakłaniający inną osobę do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia
skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

18 Kodeks od 2005 r. zna także szczególną postać czynnego żalu, uregulowaną w art. 16a dodanym do

Kodeksu przez ustawę z 30.6.2005 r. nowelizującą Ordynację podatkową (Dz.U. Nr 143, poz. 1199 ze
zm.). Dotyczy ona tylko oszustw podatkowych wiążących się ze złożeniem deklaracji podatkowych
zawierających nieprawdziwe dane i skutkujących narażeniem podatku na uszczuplenie lub na
nienależny zwrot czy też na nienależne zaliczenie nadpłaty na poczet zaległości podatkowych lub bie-
żących albo przyszłych zobowiązań podatkowych

Czynny żal. o którym mowa w art. 16a KKS. polega na złożeniu prawnie skutecznej w rozumieniu
przepisów Ordynacji podatkowej lub ustawy z 28.9.1991 r. o kontroli skarbowej (tekst jedn. Dz.U. z
2004 r. Nr 8. poz. 65 ze zm.) korekty deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty oraz
na uiszczeniu w całości, niezwłocznie łub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ należności
publicznoprawnej uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie.

Należy uznać, że szczególny czynny żal przewidziany w art. 16a KKS rządzi się wyłącznie swoimi
prawami określonymi w tym przepisie, i tym samym nie stosuje się do niego ani warunków czynnego żalu
stawianych przez przepis art. 16, ani wyłączeń podmiotowych z art. 16 § 6 KKS. Zatem przy czynnym
żalu z art. 16a KKS nie ma wymogu ujawnienia współdziałających, nie ma też wyłączenia spod art. 16a
sprawców kierowniczych, polecających, organizatorów przestępczych struktur czy prowokatorów.
Może to budzić zastrzeżenia z kryminalnopolitycznego punktu widzenia, ale taki właśnie jest rezultat
wykładni literalnej i systemowej.

Najtrudniej jednak zrozumieć kryminalnopolityczny sens połączenia przepisu art. 16a KKS z przepisem
art. 81b § 1 pkt 2a OrdPU. Zgodnie z art. 16a KKS pierwszym warunkiem niekaralności jest złożenie
prawnie skutecznej w rozumieniu Ordynacji podatkowej lub ustawy o kontroli skarbowej korekty
deklaracji. Natomiast z przepisu art. 81b § 1 pkt 2a OrdPU wynika, że po zakończeniu kontroli
podatkowej niezależnie od jej wyniku, zatem nawet wówczas, gdy wykryła ona oszustwo w deklaracji
podatkowej, podatnikowi nadal służy uprawnienie do złożenia prawnie skutecznej korekty tej deklaracji,
co w myśl art. 16a KKS wyłącza karalność (oczywiście pod warunkiem złożenia także jakiegokolwiek
uzasadnienia korekty oraz uiszczenia podatku uszczuplonego lub narażonego na uszczuplenie).

Jest to sprzeczne z podstawowym założeniem, na którym powinny się opierać wszelkie regulacje
dotyczące czynnego żalu z warunkiem denuncjacji (zawiadomienia o popełnionym czynie),
mianowicie, że taki czynny żal powinien być tak długo skuteczny, jak długo organy ścigania
niewiedzą jeszcze o popełnionym czynie

Oprócz specyficznie karnoskarbowych konstrukcji czynnego żalu: ogólnej ujętej w art. 16 KKS i
szczególnej - ujętej w art. 16a KKS, Kodeks recypuje też z Kodeksu karnego jego regulacje czynnego
żalu związane z usiłowaniem (art. 15 KK) oraz przestępczym współdziałaniem (art. 23 KK). Z mocy
art. 20 § 2 KKS odnoszą się one wyłącznie do przestępstw skarbowych.

•

Tzw. idealny zbieg przepisów prawa karnego powszechnego i prawa karnego skarbowego

Konstrukcja zwana idealnym zbiegiem przepisów polega na przyjęciu, że sprawca dopuścił się tylu
przestępstw czy też wykroczeń, ile przepisów karnych naruszył. Konstrukcja ta uregulowana w art. 8 KKS
dotyczy styku prawa karnego skarbowego i powszechnego prawa karnego.

Zgodnie z treścią art. 8 § 1 KKS, jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub
wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego
w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów.

Skoro nakazuje on „stosowanie każdego z tych przepisów", czyli zarówno przepisu karnoskarbowego,
jak i innego karnego do „tego samego czynu", to oznacza, że ten sam czyn stanowi zarówno przestępstwo
lub wykroczenie skarbowe, jak i przestępstwo lub wykroczenie powszechne. W konsekwencji prowadzi
się oddzielne postępowania i wydaje oddzielne orzeczenia odnośnie do przestępstwa lub wykroczenia
skarbowego oraz odnośnie do przestępstwa lub wykroczenia powszechnego. Istotne są te właśnie
konsekwencje, które sprowadzają się do tego, że „ten sam czyn" rozpatrywany jest w jednym
postępowaniu jako delikt skarbowy, w innym zaś -jako przestępstwo lub wykroczenie powszechne.

W świetle art. 8 § 1 KKS należy stwierdzić, że nie ma jednej systemowej zasady w obrębie całej
karnistyki sensu largo, która by głosiła, że „ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo
skarbowe lub powszechne albo tylko jedno wykroczenie skarbowe lub powszechne". Są dwie odrębne,
choć tak samo sformułowane zasady: jedna głosi, że „ten sam czyn może stanowić tylko jedno

przestępstwo skarbowe albo tylko jedno wykroczenie skarbowe" (art. 6 § 1 KKS), druga zaś, że „ten
sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo" (art. 11 § 1 KK). Jedna obowiązuje w prawie
karnym skarbowym, druga (taka sama) w powszechnym. Przepis art. 8 § 1 KKS żadnej z nich nie narusza,
natomiast jego istota polega na tym, że jakby nie pozwala on na połączenie tych dwóch zasad

Żadna z zasad, ani ta wyrażona w art. 6 § 1 KKS, ani ta, która jest wyrażona w art. 11 § 1 KK, nie
doznaje tu wyjątku, natomiast przepis art. 8 § 1 KKS sprawia, że pierwsza z nich ogranicza się do
obrębu prawa karnego skarbowego, druga zaś działa tylko w obszarze prawa karnego powszechnego.

Przepis art. 8 § 2 KKS stanowi, że wykonaniu podlega tylko najsurowsza z kar, co nie stoi na
przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich
zbiegających się przepisów. Środki karne i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, choćby je
orzeczono tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów; w razie orzeczenia za zbiegające
się czyny zabronione zakazów tego samego rodzaju lub pozbawienia praw publicznych sąd stosuje
odpowiednio przepisy o karze łącznej.

Z powyższej regulacji widać, że wykonanie kar oparto na zasadzie absorpcji. Jedynie gdy obok kary
najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega
łącznemu wykonaniu; w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu
podlega tylko grzywna najsurowsza (art. 8 § 3 KKS). W tej regulacji tkwi element represyjności
konstrukcji „zbiegu idealnego"

Jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona kilku przepisów Kodeksu, a zarazem także znamiona przepisu
karnego spoza Kodeksu, to mamy do czynienia ze „spiętrzeniem zbiegów" - czyli z rzeczywistym
zbiegiem przepisów' Kodeksu (do którego stosuje się kumulatywną kwalifikację z art. 7 § 1 KKS) oraz
z rzeczywistym zbiegiem przepisów Kodeksu i innego przepisu karnego (do którego z kolei zastosowanie
znajdzie konstrukcja „zbiegu idealnego" z art. 8 § 1 KKS).

•

Racjonalizacja reakcji karnoskarbowej – prioryet represji majątkowej i celu egzekucyjno
kompensacyjnego.
1

Dwa założenia systemu karnoskarbowych środków penalnych wydają się być odporne na zmiany
społeczno-ekonomicznego podłoża ustawodawstwa skarbowego oraz zmiany tego ostatniego. Jest to
zasada priorytetu czy supremacji represji ekonomicznej (majątkowej) oraz zasada priorytetu celu
egzekucyjno-kompensacyjnego przed represją

Zasada priorytetu represji majątkowej charakteryzowała polskie prawo karne skarbowe już w okresie
międzywojennym

Zasada priorytetu represji ekonomicznej wydaje się więc w sferze prawa karnego skarbowego nie ulegać
wątpliwości. Odpowiada ona starym postulatom analogii między przestępstwem a karą, według których
„sprawca zostaje dotknięty w tej sferze, w której mieścił się zewnętrzny czyn i jego psychiczna
motywacja". Zatem charakter represji ma odpowiadać charakterowi czynu i motywów sprawców.

Znajduje ona głębokie uzasadnienie zarówno w płaszczyźnie odpłaty, jak i w płaszczyźnie utylitarnej,
gdyż dobrze służy realizacji wszystkich założonych w art. 12 § 2 KKS celów kary. Stanowi punkt wyjścia
do osiągnięcia celu prewencyjnego i kompensacyjnego, wraz z uzupełniającą zasadą pozbawienia
sprawcy korzyści z popełnionego przestępstwa skarbowego

Literatura karnoskarbowa rozróżnia cel egzekucyjny od kompensacyjnego celu reakcji karnoskarbowej.
Pierwszy z nich ujmuje jako skłonienie sprawcy do wykonania obowiązku publicznoprawnego
względem Skarbu Państwa, drugi zaś -jako wymierzenie sprawcy dolegliwości, która (poza innymi
celami) może też mieć charakter rekompensaty za wyrządzoną szkodę.

W związku z takim rozróżnieniem egzekucji i kompensacji szkód) powstaje pytanie - czym jest szkoda
w tej sferze, jak należ) ją ujmować. Pod rządem dawnej ustawy karnej skarbowej szkodę utożsamiano z
tym, co obecnie w świetle Kodeksu karnego skarbowego określamy jako uszczuplenie należności
publicznoprawnej (art. 53 § 27 KKS). Wobec tego wskazywano, że tak rozumiana szkoda odpowiada
cywilistycznemu pojęciu lucrum cessans, a nie damnnm emergens. Wynikało to z tego, że nie była
wówczas znana kategoria wyłudzenia bezpodstawnego zwrotu podatku (zob. art. 76 KKS). W
przypadku bezpodstawnego zwrotu podatku rzecz się komplikuje, gdyż o ile przy uszczupleniu fiskus
nie otrzymał tego, co spodziewał się otrzymać, o tyle bezpodstawny zwrot oznacza, że utracił to, co już
posiadał, co już zostało na jego rzecz uiszczone.

Zdaniem niektórych autorów byłoby ryzykowne postawienie znaku równości między kwotą
uszczuplonego podatku a wysokością szkody

W związku z odsetkami za zwłokę od kwot uszczuplonego podatku nasuwa się jeszcze pewien problem.
Mianowicie stosowne przepisy Kodeksu, mówiąc o obowiązku lub warunku uiszczenia uszczuplonej
należności publicznoprawnej, każdorazowo podkreślają, że powinna ona być uiszczona „w całości".
Wątpliwości może budzić kwestia, czy określenie ,,w całości" oznacza, że uiszczenie powinno nastąpić
wraz z odsetkami. W komentarzach do Kodeksu karnego skarbowego spotyka się pogląd, że wprawdzie z

art. 53 § 27 KKS wynika, że należnością uszczuploną jest kwota, od której uiszczenia lub
zadeklarowania zobowiązany się uchylił (czyli karne pojęcie należności uszczuplonej pokrywa się z
finansowym pojęciem należności głównej), ale na gruncie np. podatków ustawa (Ordynacja podatkowa)
zakłada, że nieuiszczony podatek staje się zaległością, od której liczy się odsetki, a wpłaty
niepokrywające całości tych sum, zaliczane są ex legę proporcjonalnie na rzecz zaległości i odsetek (art.
51,53,55 §2 OrdPU), co oznacza, że wpłata całej sumy odpowiadającej niewpłaconemu w terminie
podatkowi nie będzie w istocie, i to z mocy prawa, oznaczała uiszczenia całej uszczuplonej należności

W żadnym z przepisów Ordynacji podatkowej definiujących znaczenie pojęcia podatku nie
stwierdzono, że oznacza ono także odsetki od zaległości podatkowej

Kolejne pytanie sprowadza się do tego, czy grzywna za przestępstwo skarbowe może mieć charakter
kompensacyjny. Doktryna karnistyczna wyróżnią kompensację w znaczeniu węższym i szerszym. W
węższym oznacza ona naprawienie szkody pokrzywdzonemu. Wobec tego powszechna karnistyka
powiada, że zważywszy na to, że grzywna orzekana jest na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz
pokrzywdzonego, trudno przyjąć możliwość pełnienia przez grzywnę funkcji kompensacyjnej w tym
węższym znaczeniu. Jeśli jednak chodzi o przestępstwa skarbowe, to grzywna za te czyny orzekana jest
właśnie na rzecz pokrzywdzonego, gdy jest nim Skarb Państwa, inaczej w przypadku podatkowych
należności samorządu terytorialnego (zob. też art. 187 § 1 KKS). Natomiast w znaczeniu szerokim
kompensacja oznacza naprawienie wszelkich szkód wyrządzonych przestępstwem, w tym także szkody
poniesionej przez społeczeństwo, czyli naprawienie społecznego zła wyrządzonego czynem przestęp-
nym. W tym znaczeniu moglibyśmy mówić o wyrównaniu przez grzywnę także rachunku z pozostałymi,
uczciwie płacącymi daniny publiczne obywatelami.

Zgodnie z treścią art. 15 § 1 KKS orzeczenie zapadłe w postępowaniu w sprawie o przestępstwo lub
wykroczenie skarbowe nie zwalnia od obowiązku uiszczenia należności publicznoprawnej. Dopiero gdy
podmiot zobowiązany w myśl prawa podatkowego obowiązku tego nie wykona i nie da się go także
wyegzekwować w postępowaniu egzekucyjnym, wówczas może wchodzić w grę kompensacyjna funkcja
grzywny. Dotyczy to płaszczyzny indywidualnej, konkretnego przypadku. O kompensacji bowiem
można myśleć także w płaszczyźnie globalnej, jako o pewnym globalnym bilansowaniu, tzn. jeżeli w
określonym roku budżetowym nie wpłynęła do Skarbu Państwa zaplanowana kwota z tytułu podatków, a
za to wpłynęła z tytułu grzywien za delikty podatkowej art. 114 KKS. Stanowi on także, że organ
prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć sprawcę o przysługujących mu uprawnieniach w
razie wyrównania uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub in-
nego uprawnionego podmiotu. Założeniem procesowej części Kodeksu karnego skarbowego jest jak
najszybsze osiągnięcie tego celu. W postępowaniu karnoskarbowym stosuje się m.in. zasadę szybkości
sformułowaną w art. 2 ust. 1 pkt 4 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, jednak na gruncie karnoskarbowym
zasada ta—jak zauważa doktryna procesowa - doznaje istotnej modyfikacji. Jej celem jest bowiem nie
tyle oszczędzenie oskarżonemu zbędnej zwłoki przy rozstrzyganiu kwestii jego odpowiedzialności
karnoskarbowej, lecz jak najszybsze „załatwienie" kwestii roszczeń Skarbu Państwa wobec obywatela.

Na gruncie Kodeksu karnego skarbowego uiszczenie uszczuplonej należności publicznoprawnej pozwala
na zastosowanie następujących środków redukcji, aż do wyłączenia odpowiedzialności:

w ramach czynnego żalu wyłącza karalność (art. 16 i 16a KKS),

pozwala na zastosowanie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności (art. 17 § 1 pkt 1 KKS),

pozwala sądowi odstąpić od wymierzania kary lub środka karnego (art. 19 § 2 KKS), np. w
przypadku uporczywego niepłacenia podatku lub nieodprowadzenia pobranego podatku (art. 57 § 2 i
art. 77 § 4 i 5 KKS),

pozwala uznać za wykonaną karę ograniczenia wolności orzeczoną zamiast pozbawienia wolności
(art. 26 § 2 KKS w zw. z art. 188 KKS),

zapobiega zasadniczo przepadkowi przedmiotów, których dotyczy (art. 31 § 3 pkt 2 KKS),

pozwala na zastosowanie szczególnego trybu nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 36 § 2 KKS), a
także na nadzwyczajne złagodzenie kary płatnikowi za nieodprowadzenie pobranego podatku (art.
77 § 4 KKS),

zapobiega w pewnych przypadkach nadzwyczajnemu obostrzeniu kary (art. 37 § 2 KKS),

jest elementem instytucji probacyjnych: warunkowego umorzenia, zawieszenia kary i zwolnienia
(art. 41 § 2 j 4 KKS),

pozwala na skazanie bez rozprawy (art. 156 § 3 KKS),

pozwala na zastosowanie tzw. skróconej rozprawy (art. 161 § 1KKS).

13 Tak obszerny katalog możliwości złagodzenia, a nawet zredukowania do zera odpowiedzialności karnej

skarbowej warunkowanych zrealizowaniem celu egzekucyjno-kompensacyjnego, w pełni uzasadnia
tezę o priorytecie tego celu przed represja

W ramach obszernej nowelizacji Kodeksu dokonanej w 2005r. omawiana zasada priorytetu celu
egzekucyjno-kompensacyjnego przed represją została w istotny sposób zracjonalizowana i dostosowana
do potrzeb realnej ochrony finansów publicznych. Wyrażają następujące rozwiązania przyjęte we
wspomnianej nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego.

Obecnie stosowane przepisy Kodeksu karnego skarbowego nakładające obowiązek lub warunek
uiszczenia należności publicznoprawnej wyraźnie stanowią, że chodzi wyłącznie o należność
wymagalną i rzeczywiście uszczuploną czynem zabronionym, pomijając taki obowiązek lub
warunek w sytuacjach, gdy nastąpiło jedynie narażenie na uszczuplenie należności
publicznoprawnej bądź gdy nie jest ona wymagalna (wyjątkiem jest jedynie art. 16a KKS, który
ewidentnie odstaje od wszystkich pozostałych przepisów wyrażających priorytet celu egzekucyjno-
kompensacyjnego przed represją, co wydaje się po prostu przeoczeniem ustawodawcy

Mówiąc o obowiązku lub warunku uiszczenia wymagalnej należności publicznoprawnej
uszczuplonej czynem zabronionym, stosowne przepisy Kodeksu karnego skarbowego nie adresują
już tego warunku wprost do sprawcy czynu. Mówią zatem o tym obowiązku czy warunku w
stylistycznej formie bezosobowej, nie wymagając jednoznacznie -tak jak to było przed nowelizacją
Kodeksu - aby ten warunek czy obowiązek zrealizował sam sprawca czynu

•

Racjonalizacja reakcji karnoskarbowej – retrybucja (odpłata)
1

Jak już wspomniano w Rozdziale I, retrybucja, zwana też racjonalizacją sprawiedliwościową albo po
prostu odpłatą, jest historycznie pierwotną racjonalizacją karania

Kant wywodzi prawo karania z nakazu kategorycznego powinności bezwzględnej. Jego zdaniem zarówno
moralne dobro, jak i moralne zło musi się spotkać z odpowiednim koniecznym skutkiem. Kara za
przestępstwo jest wcieleniem idei sprawiedliwości, która domaga się odpłaty złem za zło. Stąd teoria
Kanta określana jest mianem teorii odwetu moralnego.

Z kolei Hegel jest twórcą teorii tzw. odwetu dialektycznego, zwanego też jurydycznym. Według tego
filozofa istotę przestępstwa stanowi zaprzeczenie prawa, natomiast istotę kary stanowi „zaprzeczenie
zaprzeczenia", czyli przywrócenie prawa znoszące pogwałcenie woli ogólnej wyrażonej w prawie. W
przeciwnym razie przestępstwo nie zostałoby zniesione, czyli zostałoby uprawnione. Hegel posługuje się
znaną triadą: teza (wola ogólna wcielona w prawo) - antyteza (przestępstwo) - synteza (kara). Sprawied-
liwość zatem ujmuje Hegel jako antytezę bezprawia

Prawu karnemu skarbowemu z jego brakiem głębszych etyczno-moralnych korzeni (czyny mała
prohibita, a nie mała per se) bliższa wydaje się teoria Hegla niż Kanta, jeżeli mielibyśmy w tej sferze
pojmować karę w sposób absolutnie retrybutywny.

Koncepcji uzasadniających odpłatę z punktu widzenia socjologicznego, np. E. Durkheima, które ujmują
karę jako afirmację żywotności reakcji zbiorowej na próby rozchwiania ładu społecznego, będącą
wyrazem prymatu tego, co społeczne, nad tym, co jednostkowe.

Z dogmatycznego punktu widzenia, nawiązującego do struktury deliktu skarbowego należy zauważyć,
że w przepisie art. 12 § 2 KKS, podobnie jak w art. 53 § 1 KK, wymienione zostały dwa kryteria istotne
z punktu widzenia aktu wymiaru sprawiedliwości, stanowiące jej tradycyjną miarę, tzn. stopień
społecznej szkodliwości czynu (który należy uwzględnić) oraz stopień winy (którego nie wolno
przekroczyć), zatem w przepisie tym zostały zawarte de facto dwie dyrektywy sprawiedliwościowe. Są
nimi: dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości oraz dyrektywa stopnia winy. Odpowiadają one
retrybutywnej racjonalizacji karania.

•

Racjonalizacja reakcji karnoskarbowej – prewencja

Charakteryzując z kolei prewencyjny (utylitarny) nurt w penologii, można najogólniej stwierdzić, że
uzasadnia on karanie tym, iż prowadzić ma ono do społecznie korzystnych efektów w postaci
zapobiegania dalszym przestępstwom, zarówno jeśli chodzi o samego karanego (prewencja
indywidualna, zwana też szczególną), jak i innych (prewencja generalna, zwana też ogólną).

Szczególnoprewencyjny cel reakcji karnoskarbowej poddają w wątpliwość niektórzy autorzy. Wyrażają
pogląd, że funkcją prawa karnego skarbowego jest ochrona dóbr prawa finansowego, a nie jakaś misja
pedagogiczno-etyczna wobec sprawców. Funkcja ta jest raczej zachowawcza - ogranicza się do
utrzymywania porządku społeczno-finansowego w sensie zewnętrznym. Nie ma potrzeby dążenia do
udoskonalenia człowieka, który nie ze względów kryminalnych znalazł się w konflikcie z prawem
finansowym, a przez to także karnym skarbowym.

Przepis art. 12 § 2 KKS zawierający zespół wskazań tworzących „filozofię" systemu środków reakcji
karnoskarbowej wyraźnie nakazuje uwzględniać w karaniu „cele zapobiegawcze i wychowawcze", jakie
kary i inne środki mają osiągnąć w stosunku do sprawcy.

Podobie rzecz się ma, jeśli chodzi o prewencję ogólną (generalną). Również ta racjonalizacja karania
jest wyraźnie wymieniona w przepisie art. 12 § 2 KKS, nakazującym uwzględnienie także „potrzeb w
zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa"

Teoria tzw. pozytywnej prewencji generalnej nie ma w istocie samodzielnego charakteru, gdyż wywodzi
się genetycznie i jest ściśle związana z retrybutywizmem, zatem można ją właściwie określić jako próbę
nowoczesnego wyrażenia (lub objaśnienia) idei retrybutywizmu z punktu widzenia socjologicznego.
Trafnie wskazuje się w literaturze, że w rodowodzie teorii pozytywnej prewencji generalnej (zwanej też
integracyjną) tkwi teoria E. Durkheima, o której wyżej wspomnieliśmy.

Odnośnie do czynnika poznawczego można by powiedzieć, że informowanie o treści norm
karnoskarbowych i o samym ich istnieniu może być uzasadnione wówczas, gdy nie znajdują one swego
odbicia w systemie wartości akceptowanych przez konkretnych adresatów tych norm. Sam jednak
czynnik poznawczy nie może spełniać w tym przypadku funkcji integrującej. Nie daje też sądowi żadnej
praktycznej wskazówki co do rodzaju i czasu trwania kary lub środka karnego. Dyrektywa pozytywnej
prewencji generalnej nie ma zatem samodzielnego waloru praktycznego dla wymiaru kary, gdyż stanowi
tylko wyrażenie pewnej kategorii psychologicznej (czegoś, do czego się dąży. co się wyznacza do
spełnienia, co pozostaje w sferze pragnień), która wynika z faktu ukarania odpowiednio do społecznej
szkodliwości czynu i w granicach winy.

•

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jako środek karny
1

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności istnieje w prawie karnym skarbowym „od zawsze”, gdyż
przewidywała tę instytucję pierwsza polska ustawa karna skarbowa z 1926r.. przy czym do 1998r.
występowała ona pod nazwą „dobrowolnego poddania się karze”. Zmiana nazwy na dobrowolne
poddanie się odpowiedzialności wiązała się z odmiennym ukształtowaniem tej instytucji w systemie
środków reakcji karnoskarbowej i odmienną jej lokalizacją w ramach ustawy karnej skarbowej.

O ile przed nowelizacją była to instytucja zlokalizowana w procesowej części dawnej ustawy karnej
skarbowej, co mogło sugerować jej wyłącznie procesowy charakter, o tyle wspomniana nowelizacja
zakwalifikowała dobrowolne poddanie się odpowiedzialności do kategorii środków karnych.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest instytucją, której prawo karne skarbowe dopracowało
się samodzielnie i która nie została przejęta z prawa karnego powszechnego. Przeciwnie, w tym zakresie
powszechne prawo karne, a ściślej - proces karny wzorował się na prawie karnym skarbowym,
określając w art. 387 KPK instytucję skazania bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, której
istotą jest również ukaranie sprawcy na skutek jego własnej inicjatywy swoiście premiowanej.

Bez wątpienia dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest przejawem konsensualnego załatwiania
spraw karnych

Obecnie literatura karnoskarbowa wyróżnia trzy instytucje konsensualnego załatwiania spraw
karnoskarbowych: jedną swoistą, czyli właśnie dobrowolne poddanie się odpowiedzialności oraz dwie
przejęte z Kodeksu postępowania karnego, lecz autonomicznie częściowo uregulowane w Kodeksie
karnym skarbowym ze względu na specyfikę spraw karnoskarbowych. Są to: tzw. skazanie bez rozprawy
(zob. art. 335 KPK z autonomiczną regulacją art. 156 KKS) oraz instytucja tzw. skróconej rozprawy (art.
387 KPK z autonomiczną regulacją art. 161 KKS). Wymienione trzy instytucje porozumień procesowych
nie stanowią wobec siebie równoważnej alternatywy nadanym etapie postępów anią karnego skarbowego,
lecz stanowią następujące po sobie w kolejnych etapach postępowania propozycje konsensualnego
rozstrzygnięcia, które ustawodawca daje sprawcy czynu. Przywileje zawarte w tych trzech instytucjach,
zaoferowane sprawcy czynu zmniejszają się odwrotnie proporcjonalnie do wydłużającego się czasu
poświęcanego przez organy procesowe na prowadzenie postępowania w danej sprawie.

Dobrowolne zaś poddanie się odpowiedzialności - jak trafnie zauważają niektórzy autorzy - nigdy nie
uchodziło, nie miało uchodzić i nie może uchodzić nadal za „zaniechanie ukarania". Wskazuje się na
warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, wśród których jest warunek uiszczenia kwoty
odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony (art. 17 § 1 pkt 2
KKS). W orzeczeniu zezwalającym na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd orzeka m.in.
tytułem kary grzywny kwotę nie wyższą niż uiszczona przez sprawcę (art. 18 § 1 pkt 1 KKS).

Zatem grzywna określona jest jako „kwota odpowiadająca (...) karze grzywny", sąd zaś orzeka, literalnie
rzecz biorąc, nie grzywnę, lecz „kwotę tytułem kary grzywny".

W związku z rozbieżnościami co do charakteru prawnego omawianej instytucji należy zwrócić uwagę na
różnice punktów widzenia poszczególnych autorów. Jeżeli traktuje się tę instytucję jako pierwowzór dla
nowych rozwiązań Kodeksu postępowania karnego, to można mówić o charakterze procesowym, jeżeli
natomiast zwraca się przede wszystkim uwagę na jej skutki (definitywne załatwienie kwestii
odpowiedzialności), to są to skutki materialnoprawne.

Formalnie Kodeks zalicza dobrowolne poddanie się odpowiedzialności do kategorii środków karnych,
to oznacza, że do jego stosowania stosuje się dyrektywy art. 12 i 13 KKS. Przez to nie jest to instytucja
zupełnie uznaniowa. Jej dobrowolność i fakultatywność nie oznaczają dowolności w jej stosowaniu.

10 Decyzja udzielania zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności leży wyłącznie w gestii

sądu, zaś poprzedzające ją negocjacje ze sprawcą mogą być prowadzone wyłącznie w finansowym
organie postępowania przygotowawczego.

W prawie materialnym (art. 17 KKS) określone są zarówno przesłanki dobrowolnego poddania się
odpowiedzialności, jak i przeszkody do zastosowania tej instytucji (wyłączenia). Tak więc, po pierwsze,
wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie mogą budzić
wątpliwości. Wymóg ten, odnoszony przez przepis art. 17 § 1 KKS wprost do sądu, dotyczyć jednak musi
także siłą rzeczy finansowego organu postępowania przygotowawczego, to ten organ występuje bowiem
do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a
uzasadnienie takiego wniosku powinno wskazywać m.in. dowody świadczące o tym, że wina i
okoliczności czynu nie budzą wątpliwości (art. 145 § 3 KKS).

12 Kolejne warunki adresowane do sprawcy są następujące:

uiszczenie wymagalnej należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem lub
wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;

uiszczenie kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn,
aczkolwiek w toku negocjacji z finansowym organem dochodzenia organ ten może uzależnić wniesienie
do sądu wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od uiszczenia jeszcze
dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z już uiszczoną wysokości połowy sumy
odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia w danym przypadku (art. 146 § 2 pkt 1 KKS);

wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek
jest obowiązkowy, w razie zaś niemożności złożenia przedmiotów - uiszczenie ich równowartości
pieniężnej, chyba że chodzi o przedmioty objęte zakazami wytwarzania, posiadania, obrotu,
przewozu itp.;

uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania

Przepis art. 17 § 1 pkt 3 KKS infine zawiera dyspozycję odpowiedniego stosowania art. 31 § 3 pkt 2
KKS, według którego nie orzeka się przepadku przedmiotów, jeżeli uiszczono należność
publicznoprawną dotyczącą przedmiotów zagrożonych przepadkiem, chyba że należność ta jest nie-
współmiernie niska do kwoty równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów albo przepadek dotyczy
przedmiotów objętych zakazami (wytwarzania, posiadania, obrotu itp.) lub które zostały specjalnie przy
sposobione do popełnienia czynu zabronionego.

Według art. 17 § 2 KKS dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest możliwe tylko w sprawach
zagrożonych wyłącznie grzywną (tym samym zawsze może ono dotyczyć wykroczeń skarbowych), nie
jest natomiast możliwe, nawet jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone wyłącznie grzywną, ale
popełniono je w warunkach stanowiących podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary, wreszcie nie
jest także możliwe, gdy zgłoszono interwencję (czyli roszczenie) co do przedmiotów podlegających
przepadkowi, chyba że interwencja zostanie cofnięta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.

Stosownie do treści art. 18 § 1 KKS sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności, orzeka „tytułem kary grzywny" kwotę nie wyższą niż uiszczona przez sprawcę w
wyniku negocjacji z finansowym organem dochodzenia, zatem może to być także kwota niższa od
uiszczonej - wówczas należy nakazać zwrot kwoty nadpłaconej. Ponadto sąd orzeka przepadek tylko w
takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę lub uiścił równowartość.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności pozwala sprawcy uniknąć statusu i piętna skazanego oraz
recydywisty skarbowego. Postanowienie w tym zakresie wywołuje skutek res iudicata, nie podlega
jednak wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego, a uiszczona kwota tytułem grzywny nie stanowi
ustawowej przesłanki recydywy skarbowej (art. 18 § 2 i 3 KKS)

Rozległa problematyka procesowa dotycząca dobrowolnego poddania się odpowiedzialności zostanie
przedstawiona w części procesowej niniejszego opracowania. Jest ona podzielona na dwie fazy
postępowania: pierwszą- negocjacyjną i dalszą- decyzyjną. Należy podkreślić, że negocjacje nie mogą
dotyczyć kwestii winy i okoliczności czynu, nie może tu zatem być mowy o „wzięciu przez kogoś
odpowiedzialności za kogoś innego". Poza negocjacjami pozostaje także kwestia uiszczenia
uszczuplonej należności publicznoprawnej. Kodeks kategorycznie wymaga, aby została ona uiszczona
w całości (art. 143 § 1 pkt 1 i art. 146 § 1 KKS). Nie negocjuje się także kwestii wpłacenia najniższej
grzywny i zryczałtowanych kosztów postępowania ani wyrażenia zgody na przepadek (gdy jest on
obligatoryjny) lub uiszczenia równowartości przedmiotów podlegających przepadkowi. Jedynie kwestia
czasu i sposobu uiszczenia należności publicznoprawnej, dopłacenia dodatkowej kwoty tytułem
grzywny oraz wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy podlega

negocjacji w tym sensie, że należy w tych sprawach „wysłuchać sprawcy" (art. 146 § 3 KKS). Sprawca
może zatem w praktyce przedstawić organowi swoje możliwości i propozycje w tym zakresie, po czym
zgodzić się lub nie na decyzję organu, od czego zależeć będzie przejście postępowania do fazy
decyzyjnej.

•

Przepadek korzyści majątkowej i ściągnięcie jej równowartości w prawie karnym skarbowym
1

Począwszy od przepadku korzyści majątkowej, nie znajdują już zastosowania w stosunku do wykroczeń
skarbowych, są zatem przewidziane wyłącznie w odniesieniu do przestępstw skarbowych.

Środek karny przepadku korzyści majątkowej ma charakter subsydiarny wobec przepadku przedmiotów
pochodzących bezpośrednio z przestępstwa skarbowego oraz objętych zakazami wytwarzania,
przechowywania, obrotu itp. W myśl zatem art. 33 § 1 KKS, jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia
przestępstwa skarbowego, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi
przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa skarbowego lub objętych wspomnianymi za-
kazami obrotu, wytwarzania itp., sąd orzeka środek karny przepadku tej korzyści majątkowej.

Kodeks karny skarbowy nie zawiera w istocie definicji korzyści majątkowej, a jedynie w art. 53 § 13
stanowi, że korzyścią majątkową jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogoś innego.

Dla dopuszczalności orzekania środka karnego przepadku korzyści majątkowej nie ma znaczenia
okoliczność, czy sprawca przestępstwa skarbowego działał w celu osiągnięcia takiej korzyści, zresztą w
prawie karnym skarbowym, inaczej niż w powszechnym, okoliczność ta nie należy do ustawowych
znamion czynów skarbowych. Istotny jest tylko fakt osiągnięcia z popełnienia przestępstwa
skarbowego chociażby pośrednio korzyści majątkowej niepodlegającej przepadkowi przedmiotów
określonych w art. 29 pkt 1 lub 4 KKS.

Duża wartość korzyści majątkowej, czyli wartość, która w czasie popełnienia czynu przekracza
pięćsetkrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia (art. 53 § 15 KKS), stanowi przesłankę do
zastosowania domniemań prawnych, których istota sprowadza się do zmiany tradycyjnego rozkładu
ciężaru dowodu w zakresie stwierdzenia przestępczego pochodzenia danych korzyści majątkowych.
Domniemania te, pełniące obok funkcji ułatwienia dowodzenia, także funkcję prewencyjną (wskazując
na ryzyko majątkowe wiążące się z podjęciem przestępczej działalności), mają charakter wzruszalny
{praesumptiones iuris tantum), w przeciwieństwie do niewzruszalnego domniemania wiążącego się
niegdyś z konfiskatą. Regulacje tego rodzaju zasadniczo nie są obecnie kwestionowane, zresztą
podobne stosowane są za granicą. Domniemania te wyrażają przepisy art. 33 § 2 i 3 KKS.

W razie więc skazania za przestępstwo skarbowe, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby
pośrednio, korzyść majątkową dużej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub
do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa skarbowego lub po jego
popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku stanowi korzyść majątkową
uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba
przedstawi dowód przeciwny (art. 33 § 2 KKS).

Jeżeli natomiast okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca taki przeniósł
na osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej,
faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść majątkową uzyskaną z
popełnienia przestępstwa skarbowego, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby
lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana oso-
ba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania (art. 33 § 3 KKS).

Omawianego środka karnego przepadku korzyści majątkowej nie orze- 393 ka się, jeżeli korzyść ta
podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi (art. 33 § 6 KKS). Natomiast w razie
współwłasności orzeka się przepadek Udziału należącego do sprawcy (art. 33 § 5 KKS).

Objęta przepadkiem korzyść majątkowa przechodzi na własność Skarbu Państwa z chwilą
uprawomocnienia się wyroku (art. 33 § 7 KKS).

Środek karny w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej ma
charakter subsydiarny wobec samego przepadku tej korzyści. W razie zatem niemożności orzeczenia
przepadku korzyści majątkowej przepis art. 33 § 1 zd. 2 KKS nakazuje orzec ściągnięcie jej
równowartości pieniężnej. Także tego środka karnego nie stosuje się, jeżeli korzyść majątkowa podlega
zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi (art. 33 § 6 KKS), w razie zaś współwłasności orzeka się
przepadek równowartości pieniężnej udziału należącego do sprawcy (art. 33 § 5 KKS).

Równowartość pieniężna przepadku korzyści majątkowej przechodzi na własność Skarbu Państwa z
chwilą uprawomocnienia się wyroku (art. 33 § 7 KKS).

•

Dyrektywy sądowego wymiary kary w prawie karnym skarbowym

Według doktrynalnych definicji karnistycznych dyrektywy sądowego wymiaru kary to ustawowe wskazania
ukierunkowujące sąd - w ramach przyznanej mu swobody - co do wyboru rodzaju kary i środków karnych oraz ich

wysokości na gruncie indywidualnego przypadku. Celem tych dyrektyw jest zagwarantowanie realizacji
ustawowo określonych celów karania.

Wyróżnia się dyrektywy ogólne i szczególne. Te pierwsze odnoszą się do wszystkich kategorii czynów,
sprawców oraz środków penalnych. Natomiast dyrektywy szczególne mają zastosowanie do
określonych tylko kategorii czynów, sprawców czy kar.

Dyrektywy ogólne zostały wyrażone w art. 12 § 2 KKS. W świetle tego przepisu są nimi:

dyrektywa stopnia winy.

dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości,

dyrektywa prewencji szczególnej (indywidualnej).

dyrektywa prewencji ogólnej (generalnej)

Dwie pierwsze spośród wymienionych dyrektyw określa się mianem dyrektyw sprawiedliwościowych,
natomiast dwie dalsze - mianem dyrektyw prewencyjnych. Dyrektywy sprawiedliwościowe są wyrazem
racjonalizacji retrybutywnej, prewencyjne zaś - utylitarnej.

Dyrektywie stopnia społecznej szkodliwości, która powinna stanowić punkt wyjścia w toku sądowego
wymiaru kan. Tym bardziej że mierniki stopnia społecznej szkodliwości zostały ustawowo określone w
art. 53 § 7 KKS. Są to okoliczności natury zarówno przedmiotowej, jak i podmiotowej związane z
czynem. Pozwalają one na zachowanie właściwej proporcji pomiędzy czynem a reakcją karną skarbową.
Tak ustalona reakcja powinna być następnie skorygowana ze względu na potrzeby prewencji
szczególnej i ogólnej. Zmodyfikowany zaś względami prewencyjnymi wymiar kary nie powinien swą
dolegliwością przekroczyć stopnia winy, który to stopień stanowi granicę limitującą górny pułap kary.
Stopień winy pozostający jednak bez ustaw owo określonych mierników stanowi w istocie dość
enigmatyczną dyrektywę wymiaru kary

W art. 13 § 1 KKS ustawodawca nakazał uwzględnić w szczególności rodzaj i rozmiar ujemnych
następstw czynu zabronionego, rodzaj i stopień naruszenia ciążącego na sprawcy obowiązku
finansowego, motywację sprawcy, jego sposób zachowania się, właściwości i warunki osobiste, sposób
życia przed popełnieniem czynu zabronionego i zachowanie się po jego popełnieniu. W tym zachowaniu
po popełnieniu czynu istotne jest zwłaszcza to, czy sprawca czynił starania o zapobieżenie uszczupleniu
należności publicznoprawnej lub o jej późniejsze wyrównanie.

Z oczywistych względów w prawie karnym skarbowym pod pojęciem „ujemnych następstw czynu
zabronionego" rozumieć będziemy przede wszystkim skutki o charakterze materialnym, przeważnie w
wymiarze ,matematyczno-finansowym". Nie oznacza to jednak, iż nie mogą tu mieć żadnego znaczenia
następstwa czynu o charakterze niematerialnym, czyli nieekonomicznej natury. Będzie to np. w

przypadku

uchylania się od opodatkowania nieuczciwa konkurencja, negatywna selekcja przedsiębiorstw,
destrukcyjny wpływ na tzw. mentalność podatkową itp.

Należy podkreślić, iż wśród okoliczności mających wpływ na wymiar kary nie została wymieniona
nagminność określonych czynów. Okoliczność ta może być wprawdzie rozważona w perspektywie
potrzeb z zakresu społecznych następstw karania (prewencja ogólna), co w sytuacji nadzwyczajnego
wzrostu określonych typów czynów może się przekładać na bardziej restrykcyjne do nich podejście,
jednak w żadnym wypadku nie może to prowadzić do wymierzenia kary przekraczającej stopniem
dolegliwości stopień winy.

Wyliczenie okoliczności wypływających na wymiar kary w art. 13 § 1 KKS ma charakter przykładowy,
na co wskazuje zwrot: „w szczególności". Nie uprawnia to jednak do twierdzenia, że katalog ten może
być dowolnie uzupełniany przez organ orzekający. Przepis art. 13 § 1 KKS nie ma samoistnego
charakteru normatywnego, lecz jest funkcjonalnie powiązany z ustawowym zespołem zasad i dyrektyw
ogólnych sądowego wymiaru kary.

Dyrektywy szczególne wymiaru kary i środków karnych mają - jak wspomniano ograniczone, a nie
uniwersalne zastosowanie, odnosząc się do danych rodzajów czynów, kategorii sprawców czy
określonych rodzajów kar. Wprowadzają one określone preferencje lub też wskazują na pewne
możliwości co do sposobów osiągania celów kary, do których realizacji obligują dyrektywy ogólne.

Przykładem dyrektywy szczególnej może być przepis art. 12 § 3 KKS, według którego wymierzając karę,
środek karny lub inny środek młodocianemu albo nieletniemu, sąd powinien kierować się przede
wszystkim tym, aby sprawcę wychować.

Innym przykładem dyrektywy szczególnej jest przepis art. 58 § 1 KK recypowany przez art. 20 § 2
KKS, nakazujący traktowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności jako środka ostatecznego, gdy
inne środki nie mogą spełnić celów kary.

•

Nadzwyczajne obostrzenie kary w prawie karnym skarbowym

Nadzwyczajne obostrzenie kary uregulowane jest w Kodeksie karnym skarbowym autonomicznie (czyli
bez recepcji określonych rozwiązań z Kodeksu karnego) zarówno co do przesłanek, jak i sposobu

obostrzenia. Od nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego z 2005 r. nadzwyczajne obostrzenie kary ma
charakter obligatoryjny. Przesłanki zastosowania nadzwyczajnego obostrzenia kary są enumeratywnie
wymienione w art. 37 § 1 KKS. Stosownie więc do tego przepisu, nadzwyczajne obostrzenie kary jest
obligatoryjne, jeżeli sprawca:

popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej
wartości, albo popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest
duża;

uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu;

popełnia dwa albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby
nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i każdy z tych czynów wyczerpuje znamiona
przestępstwa skarbowego określonego w tym samym przepisie, a odstępy czasu pomiędzy nimi nie
są długie:

skazany za umyślne przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności lub karę ograniczenia
wolności albo karę grzywny, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia
wolności lub 6 miesięcy kary ograniczenia wolności albo po uiszczeniu grzywny wynoszącej co
najmniej 120 stawek dziennych popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe tego samego rodzaju;

popełnia przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu
popełnienie przestępstwa skarbowego;

popełnia przestępstwo skarbowe, używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem
albo działając wspólnie z inną osobą, która używa przemocy lub grozi natychmiastowym jej
użyciem;

przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadza inną
osobę do popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwo skarbowe.

Z powyższego katalogu przesłanek nadzwyczajnego obostrzenia kary wynika, że są nimi:

duża wartość uszczuplenia należności publicznoprawnej lub przedmiotu czynu (zob. art. 53 § 15
KKS),

zawodowy lub zorganizowany charakter popełnianych przestępstw skarbowych,

recydywa skarbowa,

ciąg przestępstw skarbowych,

szczególnie groźne kategorie zjawiskowe

rozbójniczy sposób działania.

Pomimo zaistnienia przesłanek nadzwyczajnego obostrzenia kary wymienionych wyżej w pkt 1) i 3),
sprawca uniknie obostrzenia, jeżeli przed zamknięciem przewodu sądowego w I instancji uszczuplona w
związku z danym przestępstwem skarbowym i wymagalna należność publicznoprawna zostanie
uiszczona w całości (art. 37 § 2 KKS).

Także sprawca działający w strukturach zorganizowanych (pkt 5) uniknie obostrzenia kary, jeżeli odstąpi
od udziału w zorganizowanej grupie lub związku i ujawni przed organem ścigania istotne okoliczności
zamierzonego przestępstwa skarbowego, przez co zapobiegnie jego popełnieniu.

Odnośnie do pojęcia „stałe źródło dochodu" przyjmuje się, że nie musi to być źródło ani główne, ani
wyłączne, nie jest też ono tożsame z pojęciem „stałego źródła utrzymania". Strona podmiotowa
zachowania opisanego w art. 37 § 1 pkt 2 KKS (czyli „uczynienia sobie z popełniania przestępstw
skarbowych stałego źródła dochodu") polega na tym, że sprawca działa, bądź to z góry powziętym
zamiarem uzyskiwania dochodów w rezultacie powtarzania określonego rodzaju działań sprawczych,
bądź też z zamiarem odnawianym, polegającym na tym, że przy nadarzającej się okazji sprawca, dążąc
do uzyskania dochodu, realizuje znamiona przestępstwa skarbowego, mając świadomość, że jego
zachowanie stanowi fragment pewnej sekwencji czynów, z których każdy przynosi zwiększenie stanu
majątkowego.

W kwestii pojęć „zorganizowanej grupy przestępczej" oraz „związku 456 przestępczego" zachowują
aktualność poglądy doktryny i orzecznictwa powszechnego prawa karnego na temat ich istoty i
charakteru. To samo dotyczy pojęcia „przemocy" i „groźby jej użycia". Są to pojęcia charakteryzujące
tzw. przestępstwa kryminalne.

Zorganizowana grupa przestępcza to porozumienie co najmniej 3 osób o strukturze bardziej uproszczonej
i mniej sformalizowanej, niż to ma miejsce w przypadku zorganizowanego związku przestępczego. Istotną
cechą zorganizowanej grupy jest wyraźne przywództwo. Zorganizowana grupa przestępcza z punktu
widzenia kryterium jej zorganizowanego charakteru jest czymś pośrednim pomiędzy tylko
współsprawstwem a już zorganizowanym związkiem przestępczym. Cechami tego ostatniego są trwałe
formy organizacyjne, oznaczone kierownictwo oraz określona dyscyplina członków. Związek od grupy
odróżnia też inny sposób dopuszczania nowych członków.

Z kolei pod pojęciem przemocy rozumie się takie oddziaływanie środkami fizycznymi, które poprzez
wpływ na procesy motywacyjne ofiary przemocy ma na celu ukierunkowanie jej decyzji w pożądanym
przez stosującego przemoc kierunku lub przełamanie oporu albo wyeliminowanie z góry możliwości
podjęcia jakiejkolwiek decyzji czy przejawienia oporu.

Wreszcie groźba to wyrażona w jakikolwiek sposób zapowiedź wzbudzająca w zagrożonym określoną
obawę. Przesłanka „nadużycia stosunku zależności lub wykorzystania krytycznego położenia" i
„doprowadzenia" innej osoby do popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwo skarbowe jest
szersza od sprawstwa polecającego, które jednak w niej się zawiera. „Uzależnienie" bowiem, jako
pewna relacja pomiędzy osobami, to nic innego jak „stan zależności". Może ono być trwałe lub
przejściowe. Przepis art. 9 § 1 KKS mówi o jego „wykorzystaniu", zaś art. 37 § 1 pkt 7 KKS - o
„nadużyciu". Różnica pomiędzy wykorzystaniem a nadużyciem uzależnienia, czyli stanu zależności, jest
bardzo nieostra. Można nawet wyrazić wątpliwości, czy jakakolwiek różnica pomiędzy tymi pojęciami
dałaby się jednoznacznie i klarownie przeprowadzić.

W art. 37 § 1 pkt 7 KKS jest też mowa o wykorzystaniu „krytycznego położenia". Krytyczne położenie
jest szczególną postacią stanu zależności Ma to być sytuacja, w której określonej osobie grozi
niebezpieczeństwo doznania jakiegoś uszczerbku czy dolegliwości, a niebezpieczeństwu temu może
zapobiec odpowiednie zachowanie sprawcy. W tym ujęciu wykorzystanie krytycznego położenia będzie
szczególną postacią wykorzystania stanu zależności. Oznacza ono skorzystanie ze splotu okoliczności, w
jakich znaleźli się „doprowadzający" i „doprowadzony" do przestępstwa skarbowego. Te okoliczności
łączą ich obu, powodując powstanie pomiędzy nimi określonej relacji, czyli stosunku zależności.

Sposób nadzwyczajnego obostrzenia kary znajduje swoją regulację w art. 38 KKS. W myśl § 1 tego
przepisu, stosując nadzwyczajne obostrzenie kary, sąd wymierza karę pozbawienia wolności:

do 6 miesięcy albo karę ograniczenia wolności, jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone tylko
karą grzywny do 360 stawek dziennych, co nie wyłącza wymierzenia także kary grzywny grożącej za
to przestępstwo,

do roku albo karę ograniczenia wolności, jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone tylko karą
grzywny przekraczającą 360 stawek dziennych, co nie wyłącza wymierzenia także kary grzywny
grożącej za to przestępstwo,

przewidzianą za przypisane przestępstw o skarbowe w wysokości nie niższej niż 1 miesiąc do górnej
granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, co nie wyłącza wymierzenia z takim
samym obostrzeniem także kary grzywny grożącej za to przestępstwo obok kary pozbawienia
wolności.

W sytuacjach określonych w pkt 1) i 2) sąd określa ponadto obowiązek uiszczenia uszczuplonej i
wymagalnej należności publicznoprawnej w całości w wyznaczonym terminie, o ile rzecz jasna do jej
uszczuplenia w

związku z danym przestępstwem skarbowym doszło.

Szczególny sposób nadzwyczajnego obostrzenia kary przewiduje przepis art. 38 § 2 KKS, łącząc to z
dodatkową przesłanką w postaci wielkiej wartości przedmiotu czynu lub uszczuplonej należności
publicznoprawnej (pojęcie wielkiej wartości zdefiniowane jest w art. 53 § 16 KKS). Sposób obostrzenia
przewidziany w art. 38 § 2 KKS dotyczy tylko wyliczonego w tym przepisie katalogu przestępstw
skarbowych charakteryzujących się wielką wartością przedmiotu czynu lub uszczuplonej należności
publicznoprawnej i polega na tym, że sąd wymierza karę pozbawienia wolności w wysokości nie niższej
niż 3 miesiące do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego podwójnie, co nie wyłącza
wymierzenia w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę także
kary grzywny grożącej za to przestępstwo

Sprawca uniknie nadzwyczajnego obostrzenia kary w powyższy sposób jeżeli uszczuplona w związku z
danym przestępstwem skarbowym wymagalna należność publicznoprawna zostanie uiszczona w całości
przed zamknięciem przewodu sądowego w I instancji, a jeśli idzie o działającego w strukturach
zorganizowanych -jeżeli odstąpi od udziału w nich i - ujawniając przed organem ścigania istotne
okoliczności zamierzonego przestępstwa skarbowego - zapobiegnie jego popełnieniu

•

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom
podatkowym oraz rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji:

W uchwale Izby Karnej z 30.9.2003 r. (I KZP 22/03, Biul SN 2003, Nr 9, poz. 9) Sąd ten podkreślił, że
wskazane wyżej różnice w intytulacji stosownych rozdziałów między ustawą karną skarbową z 1960 r.,
ustawą karną skarbową z 1971 r. i obecnym Kodeksem karnym skarbowym są wyraźne i wskazują na
odmienny rodzajowy przedmiot ochrony tzw. czynów podatkowych. Nie są to już - zdaniem Sadu
Najwyższego - czyny określane przez ustawę ogólnikowo jako „podatkowe" czy „z zakresu zobowiązań
podatkowych", ale czyny „przeciwko obowiązkom podatkowym", czyli godzące w te właśnie
obowiązki w takim znaczeniu pojęcia „obowiązku podatkowego", jaki wynika z Ordynacji podatkowej,
do której w tym zakresie odsyła art. 53 § 30 KKS. Przepis ten m.in. stanowi, że użyte w Rozdziale 6

KKS określenie: „obowiązek podatkowy" ma znaczenie nadane mu w ustawie — Ordynacja
podatkowa. Stosownie zaś do art. 4 OrdPU „obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw
podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z
zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach". Stąd - zdaniem Sądu Najwyższego -
obowiązkiem podatkowym nie jest każdy obowiązek płynący z przepisów prawa podatkowego, ale
jedynie obowiązek w takim ściśle znaczeniu, w jakim definiuje go Ordynacja

podatkowa

Obowiązek podatkowy nie obejmuje obowiązków o charakterze instrumentalnym, takich jak np.
obowiązki prowadzenia ksiąg podatkowych czy składania deklaracji stypizowane w tym Rozdziale
czyny stanowią jedynie te zachowania, które w tak rozumiany obowiązek godzą. Natomiast zachowania
godzące jedynie w tzw. obowiązki instrumentalne pozostają- zdaniem SN - poza zakresem penalizacji
przepisów Rozdziału 6 KKS. Analiza jednak przepisów tego rozdziału prowadzi do wniosku, że są tam
(i to liczne) czyny polegające na niedopełnieniu rozmaitych obowiązków instrumentalnych w takim
znaczeniu tego pojęcia, jakie przyjął SN, np. niezłożenie wymaganych deklaracji (art. 56 § 4),
nieprowadzenie ksiąg (art. 60 § 1), niewydanie przez sprzedawcę paragonu z kasy fiskalnej (art. 62 § 4)
itp. Powstaje więc pytanie, czy wymienione tu (tylko przykładowo) przepisy Kodeksu karnego
skarbowego wyrażają normy puste. Byłby to absurd. Jak więc to wyjaśnić? Analizując treść omawianej
uchwały Sądu Najwyższego, należy domyślać się, że Sąd wyznacza w niej pewną dyrektywę
interpretacyjną. Jej celem jest ograniczenie zakresu stosowania przepisów Rozdziału 6 KKS poprzez
wyłączenie tych zachowań, które pomimo że pozornie naruszają określoną normę sankcjonowaną, to
jednak brak w nich ataku na dobro prawne.

Nasuwać się może wniosek, że w zasadzie wszystkie przepisy Rozdziału 6 KKS penalizują naruszenia
obowiązków instrumentalnych. Autorzy ci stwierdzają, że pojęcie „obowiązków podatkowych" użyte w
tytule Rozdziału 6 KKS powinno być rozumiane inaczej niż w Ordynacji podatkowej, mianowicie
szeroko, i obejmować również obowiązki instrumentalne, a nie tylko obowiązek podstawowy, o którym
mówi art. 4 OrdPU i który miał na myśli Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 30.9.2003 r. (I KZP
22/03, Biul. SN 2003, Nr 9, poz. 9). Z tymi poglądami należy się zgodzić.

Ustawodawca, stwierdzając w art. 53 § 30 KKS, że użyte w Rozdziale 6 KKS określenia, m.in.
„obowiązek podatkowy", mają znaczenie nadane im w Ordynacji podatkowej, użył określenia
„obowiązek podatkowy" w liczbie pojedynczej. Również Ordynacja podatkowa definiuje go w liczbie
pojedynczej. Natomiast w Tytule Rozdziału 6 KKS określenie to zostało użyte w liczbie mnogiej
„obowiązki podatkowe". Może to sugerować, że przedmiotem penalizacji w Rozdziale 6 KKS są
naruszenia wszelkich obowiązków podatkowych, tzn. zarówno tego podstawowego (który jest jeden),
jak i instrumentalnych.

W moim przekonaniu z zakresu pojęcia „obowiązków podatkowych" w rozumieniu Tytułu Rozdziału 6
KKS nie można (tak jak to uczynił SN) wyłączać tzw. obowiązków instrumentalnych, gdyż rezultatem
tego byłoby uznanie części przepisów tego Rozdziału za przepisy wyrażające normy puste. Nasuwa się
wniosek, że przepisy Rozdziału 6 („podatkowego") KKS, niezależnie od jego literalnej intytulacji, służą
ochronie zespołu zróżnicowanych dóbr i interesów prawnych związanych - rzecz jasna - w jakiś sposób
z interesem fiskalnym wierzyciela podatkowego .

W sferze prawa podatkowego tymi dobrami prawnymi będą:

mienie wierzyciela podatkowego, które chronione jest przede wszystkim przez przepisy określające
te typy czynów, które polegają na narażeniu podatku na uszczuplenie (zob. art. 53 § 27-29 KKS),
jak np. art. 54-56 § 1-3, art. 76, 76a, 77 i 78 KKS

wiarygodność dokumentacji podatkowej, znaków skarbowych itp. chroniona zwłaszcza przez
przepisy określające typy fałszerstw podatkowych, jak np. art. 59, 62 § 2 czy art. 67 KKS

zasady dokumentowania i ewidencjonowania zdarzeń dla celów podatkowych oraz składania
wymaganych informacji organom skarbowym, chronione przez takie przepisy, jak np. art. 60, 61,
80 i 80a KKS,

zasady ewidencji i identyfikacji podatników i płatników chronione przez przepis art. 81 KKS,

prawidłowość kontroli chroniona przez przepis art. 83 KKS,

instytucja dotacji i subwencji oraz zasady ich rozliczania chronione przez przepis art. 82 KKS

•

Oszustwo w deklaracji podatkowej

Typ określony w art. 56 § 1-3 KKS dość powszechnie nazywany jest oszustwem podatkowym. Polega
ono na podaniu nieprawdy lub zatajeniu prawdy w deklaracji lub oświadczeniu albo na niedopełnieniu
obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co podatek zostaje narażony na
uszczuplenie.

Oszustwo w deklaracji podatkowej poprzez fakt narażenia podatku na uszczuplenie jest czynem
skierowanym bezpośrednio przeciwko mieniu wierzyciela podatkowego. Omawiany typ czynu ma
podobnie jak dwa poprzednie charakter indywidualny, a jego podmiotem może być wyłącznie podatnik.

Kluczowym zagadnieniem dla oceny, czy konkretny czyn odpowiada znamionom oszustwa
podatkowego, jest uświadomienie sobie charakteru pojęcia „prawdy" czy też „nieprawdy" w deklaracji
lub oświadczeniu.

Zmiany w 1990 r. doprowadziły m.in. do nadania szczególnego charakteru prawnego tym deklaracjom
podatkowym, które mają zastosowanie w samowymiarze, czyli takim samoobliczeniom, w ramach
którego deklaracja jest nie tylko oświadczeniem podatkowym, ale staje się także aktem stosowania
prawa. Dlatego literatura podatkowoprawna wyróżnia deklaracje informacyjno--dowodowe, które
występują przy zobowiązaniach podatkowy eh powstających przez obligatoryjne wydawanie decyzji i
deklaracje prawnie wiążące, będące aktami stosowania prawa występującymi przy zobowiązaniach
powstających z mocy prawa.

W deklaracjach informacyjno-dowodowych podatnik obowiązany jest wykazać się wiedzą o faktach i
„bierną" tylko wiedzą o prawie. Na przykład w podatku od nieruchomości elementy kwalifikacji prawnej
to zaledwie wskazanie, z jakiego rodzaju nieruchomością podatnik ma do czynienia. Wypełnienie przez
podatnika jego obowiązku następuje tu przez samo oświadczenie o stanie wiedzy. Kryterium weryfikacji
oświadczenia podatnika jest to, czy ujawnił on wszystkie okoliczności faktyczne i prawne, o których
wiedział, oraz czy nie zataił swej wiedzy lub nie podał nieprawdy. W takim wypadku od składającego
deklarację nie wymaga się więcej, niż na to pozwala jego indywidualny, a przez to i subiektywny stan
świadomości prawnej i doświadczenia życiowego. Obowiązek jest spełniony wtedy, gdy podatnik
oświadczył tyle, ile wiedział, i oświadczył zgodnie z prawdą.

O wiele dalej idące wymagania co do treści deklaracji występują w grupie podatków, które powstają z mocy
prawa. Deklaracje te zawierają kwalifikowane oświadczenia wiedzy. Podatnik powinien w nich nie tylko
oświadczać prawdę o faktach i znać prawo, ale także umieć je interpretować. Słusznie się wskazuje, że
przypisywanie takim deklaracjom charakteru tylko oświadczeń wiedzy maskuje ich rzeczywisty charakter.
Sugeruje proste rozumowanie: jeżeli podatnik nie uzyskał takiego efektu obliczenia, jaki zostanie
ostatecznie przyjęty, to znaczy, że zataił wiedzę lub podał nieprawdę. Założenie takie jest nieprawdziwe,
ponieważ wiedza wymagana do złożenia takich deklaracji z reguły przerasta możliwości przeciętnego
podatnika.

Aby odtworzyć wysokość zobowiązania podatkowego, podatnik musi sam dokonać takich samych
ustaleń, jakich dokonuje organ podatkowy stosujący prawo przy wydawaniu decyzji. Szczegółowe
okoliczności faktyczne i prawne składające się na przedmiot opodatkowania stanowią podstawę do
budowania przez podatnika zbiorczych kategorii prawnopodatkowych, takich jak np. przychód, koszty
uzyskania przychodu, podatek naliczony itp.

Doktryna słusznie wskazuje, że niekiedy wiedza, jaką musi zaangażować podatnik w sporządzenie
takiego rodzaju deklaracji powinna praktycznie odpowiadać kompetencjom fachowym sędziów NSA.
Zdaniem TK „prawda" w rozumieniu badanych przepisów Kodeksu karnego skarbowego jest pojęciem
normatywnym, jednak nierzetelność podatkowa nie powinna być automatycznie utożsamiana z
umyślnym oszustwem podatkowym. Strona podmiotowa oszustwa w deklaracji podatkowej obejmuje
obie postacie zamiaru.

•

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom
celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami.

W zakresie Rozdziału 7 KKS prawo karne skarbowe jest subsydiarne wobec prawa celnego, czyli
przepisów regulujących zasady międzynarodowego obrotu towarowego, pobierania z tego tytułu ceł i
innych należności celnych, prowadzenia kontroli tego obrotu oraz funkcjonowania administracji celnej.
Wyodrębnia się dwie funkcje prawa celnego: ekonomiczną .związaną z realizacją celów polityki
ekonomicznej w zakresie wymiany towarów i usług, zapewnieniem stabilizacji rynku wewnętrznego,
tworzeniem barier ochronnych przed konkurencją itp.) oraz fiskalną (wynikającą rzecz jasna z faktu, że
przywóz, wywóz lub tranzyt określonych dóbr majątkowych przez granice danego obszaru celnego
wiąże się z pobieraniem przez administrację celną ceł i innych opłat celnych). Podobnie jak w
przypadku Rozdziału 6 KKS centralną kategorią było pojęcie podatku, tak w Rozdziale 7 jest nią cło
definiowane jako świadczenie o charakterze również podatkowym pobierane w związku z
przemieszczaniem towarów przez granice obszaru celnego państwa czy międzynarodowej organizacji
gospodarczej, posiadające wprawdzie cechy podatku, jednak ujmowane tradycyjnie jako kategoria
odrębna, na co wpływa odrębność systemu źródeł prawa celnego, wyodrębnienie organizacyjne służb
celnych oraz odrębność postępowania celnego.

Zadaniem przepisów Rozdziału 7 KKS grupującego delikty skarbowe umownie zwane „celnymi" jest
ochrona dochodów państwa z tytułu należności celnych, a od 1.5.2004 r. także ochrona interesów
finansowych Wspólnot Europejskich. Wiadomo, że jedną z form integracji gospodarczej państw Unii
Europejskiej jest unia celna, której istotą jest likwidacja granic celnych między państwami objętymi
unią, utworzenie jednego obszaru celnego na terytorium wszystkich państw Unii, zakaz stosowania ceł

przywozowych i wywozowych, jak również ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie między
państwami członkowskimi, a także innych środków o skutku równoważnym, wreszcie przyjęcie wspólnej
taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi.

Polska stając się z dniem 1.5.2004 r. członkiem Unii Europejskiej, została oczywiście także objęta unią
celną. Wobec tego obecnie system prawa celnego składa się z bezpośrednio stosowanych przepisów prawa
wspólnotowego oraz przepisów krajowych.

Prawo krajowe ma charakter uzupełniający wobec wspólnotowego. Obecnie obowiązuje ustawa z
19.3.2004 r. - Prawo celne (Dz.U. Nr 67, poz. 622 ze zm.) wraz z ustawą z 19.3.2004 r. - Przepisy
wprowadzające ustawę - Prawo celne (Dz.U. Nr 68, poz. 623 ze zm.) oraz akty wykonawcze wydane na jej
podstawie. Ponadto z punktu widzenia zakresu penalizacji Kodeksu karnego skarbowego znaczenie mają
także ustawy z 16.4.2004 r. o administrowaniu obrotem towarowym z zagranicą (Dz.U. Nr 97, poz. 963 ze
zm.) oraz z 10.3.2006 r. o administrowaniu obrotem usługowym z zagranicą (Dz.U. Nr 79, poz. 546).

•

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obrotowi
dewizowemu.

W stosunku do przepisów Rozdziału 8 KKS, mających jak wszystkie przepisy karne skarbowe
charakter wtórny, prawem pierwotnym jest prawo dewizowe, czyli -jak nazwa wskazuje - prawo
odnoszące się do walorów zagranicznych (zagranicznych środków płatniczych, złota czy platyny
dewizowej). Przepisy dewizowe stanowią wyraz ingerencji władz w sle-rę interesów finansowych
jednostek. Ingerencja ta, rozumiana jako jeden z atrybutów władzy, sprowadzała się początkowo w
zasadzie do nakazu stawiania do dyspozycji państwa części lub całości uzyskanych za granicą z handlu
lub ze zdobyczy wojennej wartości: pieniądza kruszcowego, a następnie - monetarnego, jak również
dewiz - oraz do zakazu wywozu do innego kraju, w jakiejkolwiek formie, wartości majątkowych.

Obrót dewizowy będący podstawową konstrukcją prawną ustawodawstwa dewizowego, różnorodnie
ujmowany i określany w ustawach dewizowych zarówno okresu międzywojennego, jak i w Polsce
powojennej, podlegał z reguły różnym ograniczeniom, które były identyfikowane z pojęciem-
„reglamentacja dewizowa". Należy zaznaczyć, że reglamentacja ; dewizowa - poprzez zespół nakazów i
zakazów wpływa bezpośrednio na charakter i intensywność zachowań w sferze gospodarczo-finansowej.
Zakres i stopień szczegółowości tych nakazów i zakazów był zawsze funkcją przyjętej przez
ustawodawcę w danym okresie koncepcji systemowej całej dziedziny ustawodawstwa dewizowego oraz
polityki reglamentacyjnej w tym względzie.

Nakazy i zakazy składające się na pojęcie reglamentacji dewizowej znajdowały swoje usankcjonowanie
karne w przepisach prawa karnego.

Aktualnie obowiązująca ustawa z 27.7.2002 r. - Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178 ze zm.) jest
wyrazem dostosowywania polskich regulacji do prawa Unii Europejskiej. Zmieniła ona m.in. cały
Rozdział 8 w Części szczególnej KKS, utrzymując jego tytuł „Przestępstwa skarbowe i wykroczenia
skarbowe przeciwko obrotowi dewizowemu". W obecnej wersji Kodeksu karnego skarbowego zwraca
uwagę rozszerzenie objętości omawianego rozdziału poświęconego przestępstwom i wykroczeniom
dewizowym w stosunku do pierwotnej wersji przyjętej w uchwalonym w 1999 r. Kodeksie karnym
skarbowym.

Znamiona typów czynów zabronionych dostosowane są z większą precyzją do norm prawa dewizowego.
Ułatwia do identyfikację tych norm prawa dewizowego, które chronione są sankcjami karnoskarbowymi.
Wyraźnie widać, że ustawodawca starał się w miarę możliwości wyczerpująco określać znamiona typów
czynów. Zasługuje to z pewnością na uznanie z punktu widzenia gwarancyjnej funkcji prawa karnego
skarbowego, aczkolwiek w tej sferze blankietowość jest nieunikniona, chodzi tylko o taki jej stopień,
który odpowiada aktualnym standardom karnistycznym.

Według art. 2 ust. 1 pkt 16 PrDew obrotem dewizowym jest obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót
wartościami dewizowymi w kraju. W następnych punktach ustawa definiuje pojęcia obrotu dewizowego
z zagranicą oraz obrotu wartościami dewizowymi w kraju. Tak więc obrotem dewizowym z zagranicą
jest:

zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować
dokonywanie między rezydentem i niere-zydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między
rezydentem i nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a
także wykonywanie takich umów lub czynności;

zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować
przeniesienie między rezydentami rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie
dewizowym, a także wykonywanie takich umów;

dokonywanie wywozu, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub
krajowych środków płatniczych, a także dokonywanie ich przywozu, przekazywanie oraz
nadsyłanie z zagranicy do kraju.

Obrotem wartościami dewizowymi w kraju jest zaś zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności
prawnej powodującej łub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między
nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między
nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywanie takich umów lub czynności.

Podmiotami są „rezydenci" i „nierezydenci", które to pojęcia zastąpiły występujące we wcześniejszym
prawie dewizowym pojęcia „osoby krajowej" i „osoby zagranicznej", a jeszcze wcześniej „krajowca
dewizowego" i „cudzoziemca dewizowego". Według art. 2 ust. 1 pkt 1 PrDew rezydentami są:

osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osoby prawne mające siedzibę w kraju,
a także inne podmioty mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i
nabywania praw we własnym imieniu; rezydentami są również znajdujące się w kraju oddziały,
przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa umorzone przez nierezydentów;

polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa
oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub
konsularnych.

Z kolei pojęcie „nierezydentów" definiuje art. 2 ust. 1 pkt 2 PrDew. Są nimi:

osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za
granicą, a także inne podmioty mające siedzibę za granicą, posiadające zdolność zaciągania
zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu; nierezydentami są również znajdujące się za
granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów;

obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje
specjalne i organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i przywilejów
dyplomatycznych lub konsularnych

Przedmiotem obrotu dewizowego są nie tylko wartości dewizowe, ale także krajowe środki płatnicze.
Pojęcie wartości dewizowych definiuje art. 2 ust. 1 pkt 8-14 PrDew. Wartościami dewizowymi są
zagraniczne środki płatnicze oraz złoto i platyna dewizowa. Zagranicznymi środkami płatniczymi są
waluty obce i dewizy.

Walutami obcymi są znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem
płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie; na równi z walutami obcymi
traktuje się wymienialne rozrachunkowe jednostki pieniężne stosowane w rozliczeniach mię-
dzynarodowych, w szczególności jednostkę rozrachunkową Międzynarodowego Funduszu Walutowego
(SDR).

Walutami wymienialnymi są waluty obce państw spełniających wymagania art. VIII statutu
Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Dewizami są papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcje środka płatniczego, wystawione w
walutach obcych.

Złotem dewizowym i platyną dewizową jest złoto i platyna w stanie nieprzerobionym oraz w postaci sztab,
monet bitych po 1850 r., a także półfabrykatów, z wyjątkiem stosowanych w technice dentystycznej;
złotem dewizowym i platyną dewizową są również przedmioty ze złota i platyny zazwyczaj
niewytwarzane z tych kruszców.

Papierami wartościowymi są papiery wartościowe udziałowe, w szczególności akcje i prawa poboru
nowych akcji oraz papiery wartościowe dłużne, w szczególności obligacje, wyemitowane lub
wystawione na podstawie przepisów państwa, w którym emitent lub wystawca ma swoją siedzibę albo w
którym dokonano ich emisji lub wystawienia.

Krajowymi zaś środkami płatniczymi są: waluta polska oraz papiery wartościowe i inne dokumenty
pełniące funkcje środka płatniczego, wystawione w walucie polskiej. Walutą polską są znaki pieniężne
(banknoty i monety) będące w kraju prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz
podlegające wymianie (art. 2 ust. 1 pkt 6 i 7 PrDew).

Prawo Unii Europejskiej, której Polska jest obecnie członkiem, wyraża zasadę swobody
przemieszczania środków pieniężnych między państwami Unii oraz między nimi a państwami trzecimi.
Dopuszczone są jednak wyjątki, z których Polska skorzystała. Zasada swobody obrotu dewizowego
zakłada jego generalną dopuszczalność, z zastrzeżeniem zwyczajnych (stałych) oraz szczególnych
(czasowych) ograniczeń ustawowych. Wszystko zatem, co nie jest w zakresie obrotu dewizowego
ograniczone, jest dozwolone z mocy prawa (zob. art. 3 ust. 1, a także art. 3 ust. 4 PrDew)

Na bazie aktualnych przepisów Prawa dewizowego rozróżnia ograniczenia dewizowe, obowiązki
dewizowe oraz inne obowiązki.

Ograniczenia dewizowe to ograniczenia w samych czynnościach obrotu dewizowego. Występują one
jako ograniczenia zwyczajne, funkcjonujące stale (art. 9 PrDew) oraz ograniczenia szczególne, dawniej
zwane nadzwyczajnymi, wprowadzane przez Radę Ministrów czasowo, np. w przypadku nagłych wahań

kursu waluty polskiej zagrażających jej stabilności, nagłego załamania równowagi bilansu płatniczego
czy dla zapew nienia porządku lub bezpieczeństwa publicznego (art. 10 PrDew). Ograniczeń zwyczaj-
nych, funkcjonujących stale, jak również wprowadzanych jako szczególne, nie stosuje się do obrotu
dewizowego, o ile jedną z jego stron jest:

Skarb Państwa, w zakresie, w jakim jest reprezentowany przez ministra właściwego do spraw budżetu,
finansów publicznych i instytucji finansowych lub ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa,

Narodowy Bank Polski,

organ władzy publicznej podejmujący czynności w postępowaniu karnym, cywilnym lub
administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym (zob. art. 3 ust. 2 PrDew).

Ponadto ograniczeń zwyczajnych nie stosuje się do obrotu dewizowego, o ile jedną z jego stron jest bank
lub inna instytucja finansowa prowadząca działalność pod nadzorem władz nadzorczych, uprawnionych,
na podstawie odrębnych przepisów, do sprawowania nadzoru nad określonymi instytucjami
finansowymi (zob. art. 3 ust. 3 PrDew).

Gdy więc jedną ze stron obrotu dewizowego jest jeden z wymienionych podmiotów, obrót taki nie
wymaga zezwolenia dewizowego, zatem jego dokonanie nie wypełnia znamienia działania „bez
wymaganego zezwolenia dewizowego albo wbrew jego warunkom", występującego w typizacji
deliktów skarbowych omawianego Rozdziału 8 KKS.

Obowiązki dewizowe to określone powinności, których należy dokonać w trakcie legalnego obrotu
dewizowego. Są to przykładowo obowiązki dokonywania określonych zgłoszeń, przedstawiania
wywożonych lub przywożonych wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, korzystania z
pośrednictwa „Poczty Polskiej" lub innych uprawnionych podmiotów albo uprawnionych banków czy
przekazywania do NBP określonych danych (zob. np. art. 18 ust. 1, art. 19, 20 ust. 1, art. 22, 23, 25 ust.
1, art. 30 ust. 1 PrDew). Obowiązki dewizowe wiążą się z różnego rodzaju kontrolą obrotu dewizowego.

Prawo dewizowe przewiduje ponadto obowiązki, które nie są określane mianem „dewizowych", np.
obowiązek zatrudniania w kantorach wymiany walut tylko osób niekaranych, mających fachowe
przygotowanie (zob. art. 13 ust. 1 PrDew).

W ograniczenia w obrocie dewizowym godzą zwłaszcza te czyny, które polegają na dokonywaniu
czynności tego obrotu bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom (art. 98-106c KKS).

•

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko organizacji gier
i zakładów wzajemnych

Rozdział 9 Części szczególnej KKS obejmuje karnoskarbową ochroną pewną szczególną sferę
działalności związanej z organizowaniem i prowadzeniem szeroko rozumianych gier i zakładów. Sfera
ta jest dość newralgiczna i wymagająca karnoprawnej ochrony przynajmniej z dwóch powodów.

Po pierwsze, państwo ma w tej sferze swój monopol (aczkolwiek ma on obecnie tendencję do
ograniczania swego zakresu) i czerpie z tej działalności różnego rodzaju dochody.

Po drugie zaś -jak słusznie podkreśla się w doktrynie - sfera ta jest obecnie przedmiotem penetracji
ze strony pewnych struktur zorganizowanej przestępczości, widzącej w niej zwłaszcza instrument
legalizacji dochodów, czyli „prania brudnych pieniędzy".

Przepisy omawianego Rozdziału KKS chronią w zasadzie różnorodne dobra prawne, nie tylko z kategorii
stricte ekonomicznych, jak interes finansowy państwa i jego monopol, ale także innych, jak porządek
publiczny, interes wymiaru sprawiedliwości (w ujawnianiu dochodów pochodzących z przestępstw) czy
też po prostu rzetelność i uczciwość w prowadzeniu aier (z tego punktu widzenia można powiedzieć, że
przepisy omawianego rozdziału wspomagają w pewnym stopniu nawet karnoprawną ochronę mienia).

Zmiany intytulacji omawianego rozdziału KKS są ewidentnym dowodem subsydiarnego i wtórnego
charakteru prawa karnego skarbowego także w tym zakresie. Również treść art. 53 § 35 KKS wskazuje
na to, że podstawowy aparat pojęciowy stosowany w typizacji przepisów Rozdziału 9 KKS wywodzi
się wprost z ustawy z 29.7.1992 r. o grach i zakładach wzajemnych.

Istota zachowań penalizowanych w przepisach Rozdziału 9 KKS sprowadza się do urządzania lub
prowadzenia nielegalnych gier lub zakładów, uczestnictwa w nich, wreszcie nielegalnej sprzedaży losów.

•

Pojęcie, przedmiot oraz cel procesu karnego skarbowego.

Forma prawna, za pośrednictwem której staje się możliwe ustalenie przede wszystkim tego, czy dane
zachowanie stanowi przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe oraz ewentualnie kto taki czyn
popełnił i jakie powinien ponieść konsekwencje prawne

Proces karny skarbowy stanowi formę prawną niezbędną do urzeczywistnienia materialnego prawa
karnego skarbowego.

Poces karny skarbowy jest rodzajem postępowania karnego sensu largo - postępowania w
sprawach o czyny zabronione pod groźbą kary, stanowiącego przewidzianą prawem działalność
organów państwowych i innych uczestników, zmierzającą do rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu.

Przedmiot postępowania sprowadza się do jakiejś kwestii prawnej, której rozstrzygnięcie lub inne
załatwienie jest zadaniem tego postępowania.

W procesie tym nie dochodzi do badania kwestii odpowiedzialności cywilnej, którą można by obciążyć
osobę winną popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, co związane jest z
faktem wyłączenia na jego gruncie przepisów Kodeksu pompowania karnego dotyczących
pokrzywdzonego. Odpadają tym samym przesłanki, aby w związku z określeniem przedmiotu procesu
karnego skarbowego operować szerokim rozumieniem „kwestii prawnej", odwołującym się w sposób
generalny do odpowiedzialności prawnej wskazanej osoby, obejmującym - na wzór procedury karnej
powszechnej - obok odpowiedzialności karnej również odpowiedzialność cywilną.

Zasadniczym przedmiotem procesu karnego skarbowego jest zatem kwestia odpowiedzialności karnej
osoby ściganej za zarzucane jej przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Kwestia ta rodzi
następujące pytania, na które odpowiedź ma przynieść proces karny skarbowy: czy w ogóle popełniono
przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto je popełnił, w jakiej postaci i jakie konsekwencje
prawne powinny go spotkać.

Analizując zadania procesu karnego skarbowego, stanowiące -jak wyżej zaznaczono podstawowe
kryterium determinujące przedmiot procesu, można bez trudu dojść do zidentyfikowania, znamiennej dla tej
odrębnej formy postępowania karnego, odpowiedzialności posiłkowej w sprawach o przestępstwa
skarbowe, którą - najogólniej rzecz biorąc - można obciążyć inny podmiot niż sprawcę, jeżeli odniósł lub
mógł odnieść korzyść majątkową z przestępstwa skarbowego. Niepodobna zaprzeczyć, że odpo-
wiedzialność posiłkowa, stanowiąca w swej istocie odrębny rodzaj odpowiedzialności prawnej, nie daje
się pomieścić w pojęciu odpowiedzialności karnej, odnoszącym się do sprawcy czynu zabronionego jako
przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe

Ba kanwie twierdzenia, sformułowanego przez M Cieślaka

, że kwestia stanowiąca przedmiot procesu

powinna być na tyle szeroko ujęta, aby odpowiadała procesowi w każdym jego aspekcie, aby była
aktualna w stosunku do każdej odmiany postępowania i do każdego jego stadium szerokie ujęcie
przedmiotu procesu, odpowiadające każdemu aspektowi procesu karnego skarbowego oraz w
konsekwencji do uznania odpowiedzialności posiłkowej za drugi - obok odpowiedzialności karnej
osoby ściganej za zarzucany jej czyn - rodzaj odpowiedzialności składający się na kwestię prawną
stanowiącą przedmiot procesu karnego skarbowego. W obliczu zasadniczego znaczenia kwestii
odpowiedzialności karnej w procesie karnym skarbowym, nie ulega wątpliwości, że odpowiedzialność
posiłkowa stanowi uboczny przedmiot tego procesu

Proces karny skarbowy stanowi prawnie uregulowaną działalność organów państwowych i innych
uczestników, zmierzającą do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej osoby ściganej za
zarzucane jej przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a w sprawach o przestępstwa skarbowe
ewentualnie także do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej.

10 Cel ogólny procesu karnego skarbowego wyłania się na tle podanych w poprzednim paragrafie definicji

pojęcia procesu karnego skarbowego wskazujących, że zmierza on do urzeczywistnienia materialnego
prawa karnego skarbowego poprzez rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu

Realizacja powyższego celu wymaga skonstruowania odpowiedniej aparatury procesowej -
ustanowienia w drodze przepisów procesowego prawa karnego skarbowego (całego arsenału)
odpowiednich środków i mechanizmów procesowych służących osiągnięciu tego celu.

Przewodnią ideę, której realizacji służą przepisy procesowego prawa karnego skarbowego, można
wyrazić w postaci dyrektywy nakazującej ukształtowanie postępowania karnego skarbowego w taki
sposób, aby sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego został wykryty i
pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności, oraz aby
trafnie zastosowano środki reakcji karnej przewidziane w przepisach materialnego prawa karnego
skarbowego (art. 2 § 1 pkt 1 i 2 in principio KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

Respektowanie przytoczonej dyrektywy, którą przyjęło się ujmować w nauce procesu karnego pod
postacią zasady trafnej represji, otwiera drogę do osiągnięcia stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej.
Płaszczyzny ochronnej oraz społeczno-wychowawczej, rozciągającej się m.in. na oddziaływanie
prewencyjne, dotyczy wskazanie, aby uregulowania procesu karnego skarbowego gwarantowały
wypełnienie zadań związanych ze zwalczaniem czynów stanowiących przestępstwa skarbowe lub
wykroczenia skarbowe, przeciwdziałaniem takim czynom oraz umacnianiem poszanowania prawa i zasad
współżycia społecznego (art. 2 § 1 pkt 2 infine KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

Przepisy procesowego prawa karnego skarbowego powinny zapewniać taki kształt postępowania karnego
skarbowego, żeby do rozstrzygnięcia spraw dochodziło w rozsądnym terminie. Realizacja tego
postulatu wymaga przyjęcia takiej konstrukcji procesu karnego skarbowego, aby przebiegał on szybko,
bez zakłóceń wywołanych nieuzasadnioną zwłoką i trwał możliwie najkrócej.

Charakterystycznym celem, któremu powinien być podporządkowany normatywny kształt procesu
karnego skarbowego, odróżniającym tę regulację od przepisów postępowania karnego, jest wyrównanie
uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego
podmiotu, spowodowanego czynem zabronionym (art. 114 § 1 KKS).

W świetle przedstawionego celu, wiążącego się nierozdzielnie ze specyficznym przedmiotem ochrony w
przypadku przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, ukazuje się kompensacyjny aspekt

W doktrynie obok wyszczególnionego już wyżej stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej wymienia się
stan sprawiedliwości proceduralnej, do którego urzeczywistnienia dochodzi w procesie karnym
skarbowym poprzez nadanie mu formy, kształtującej przekonanie podmiotów, przeciwko którym jest
skierowany proces karny skarbowy, że organy państwa - respektując prawo, postępując sumiennie i w
oparciu o najlepszą wolę - dołożyły wszelkich starań, aby zapadło prawidłowe rozstrzygnięcie.

(funkcja) procesu karnego skarbowego, odzwierciedlający symptomatyczne dla obowiązującego modelu
prawa karnego skarbowego założenie przewagi funkcji egzekucyjnej nad represją. Projekcję
omawianego celu można odnaleźć w szeregu szczegółowych rozwiązaniach normatywnych, spośród
których jedynie tytułem przykładu można wymienić pozostającą w ścisłym związku z ubocznym
przedmiotem procesu karnego skarbowego konstrukcję odpowiedzialności posiłkowej (art. 24 i 124-125
KKS) czy instytucję dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, której wykorzystanie jest
uzależnione od uiszczenia uszczuplonej należności publicznoprawnej (zob. m.in. art. 142-150 KKS).

•

Odmiany procesu karnego skarbowego – założenia konstrukcyjne postępowań szczególnych.

Normatywny kształt procesu karnego skarbów ego oparty jest na koncepcji ujednolicenia tej odrębnej
formy postępowania karnego poprzez przyjęcie w zakresie regulacji jego przebiegu jednolitego
standardu, niezależnie od tego, czy czyn zabroniony podlega zakwalifikowaniu jako przestępstwo
skarbowe czy wykroczenie skarbowe, przy jednoczesnym założeniu istnienia pew nych -
niepodważających zasadniczej idei – odrębności związanych głównie ze specyfiką ścigania czynów
zabronionych należących do wskazanej na końcu kategorii, stanowiących rozwiązania normatywne o
charakterze wyjątkowym.

Można wyizolować, stanowiący jej rdzenną część, modelowy przebieg procesu karnego skarbowego
w kwestii odpowiedzialności karnej, który w aktualnym stanie prawnym wyznacza tok procesu w
zasadzie jedynie w odniesieniu do spraw o przestępstwa skarbowe (postępowanie zwyczajne).
Postępowanie zwyczajne jest postępowaniem typu podstawowego

Odmiany procesu o zmodyfikowanym przebiegu w stosunku do przebiegu modelów ego (postępowania
zwyczajnego), które określa się mianem „trybów szczególnych" lub „postępowań szczególnych". Cechę
definiującą postępowania szczególne stanowi to, że jego przebieg związany z nurtem
odpowiedzialności karnej różni się istotnie od przebiegu procesu karnego skarbowego, uznanego za
typowy w danym systemie prawa karnego procesowego.

W celu uniknięcia niejasności warto odnotować, że modelowego znaczenia postępowania zwyczajnego
w sprawach karnych skarbowych nie umniejsza fakt, iż zakres jego zastosowalności jest ograniczony do
czynów zabronionych jako przestępstwa skarbowe (art. 117 § 2 KKS). Nieodzowne staje się przy tym
zaznaczenie, że pomimo jednoznacznego wyłączenia postępowania zwyczajnego w sprawach o
wykroczenia skarbowe trudno byłoby kwalifikować rozpoznanie sprawy o taki czyn w postępowaniu
zwyczajnym w kategorii uchybień, stanowiących bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia. W tym
kontekście wielkie znaczenie ma obserwacja, że postępowanie zwyczajne sąd prowadzi w takim samym
składzie, w jakim rozpoznaje sprawy o wykroczenia skarbowe w ramach postępowań szczególnych,
przy jednoczesnym zachowaniu najwyższego standardu gwarancji procesowych w procesie karnym
skarbowym.

Nieodzowne staje się zaakcentowanie, że w ścisłym znaczeniu szczególny tryb postępowania należy
identyfikować nie tyle z samym postępowaniem szczególnym, ile ze swoistym sposobem procedowania
składającym się na postępowanie szczególne. Szczególnego trybu postępowania nie należy mylić ze
szczególnym trybem ścigania przestępstwa.

Przyjmując formalizm postępowania zwyczajnego za punkt odniesienia dla oceny postępowań
szczególnych, można poddać je klasyfikacji, obejmującej trzy następujące grupy:

postępowania szczególne równoważne (ekwiwalentne), których formalizm procesowy - mimo
wprowadzonych zmian - nie odbiega od formalizmu postępowania zwyczajnego,

postępowania szczególne wzbogacone, których formalizm procesowy podlega zwiększeniu poprzez
wprzęgnięcie do ich przebiegu pewnych czynności nieznanych postępowaniu zwyczajnemu,

postępowania szczególne zredukowane, przewidujące uproszczenie, a niekiedy rezygnację z
czynności obligatoryjnych, występujących w postępowaniu zwyczajnym.

W sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe najliczniejszą grupę tworzą
postępowania szczególne (tryby szczególne) o zredukowanym formalizmie w stosunku do
postępowania zwyczajnego, do których należą:

postępowanie o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,

postępowanie nakazowe,

postępowanie uproszczone (art. 117 § 1 pkt 1-3 KPK).

W przypadku spraw o wykroczenia skarbowe analizę przesłanek zastosowania trybów określonych w
art. 117 § 1 pkt 1-3 KKS powinno poprzedzać sprawdzenie, czy nie wchodzi w rachubę nałożenie
grzywny w postępowaniu mandatowym wskazanym w art. 117 § 3 KKS, dopełniającym katalog
trybów szczególnych zakładających redukcję formalizmu procesowego w sprawach o
najdrobniejsze czyny. Etiologia koncepcji legislacyjnej wykrystalizowującej się na tle rozwiązania
normatywnego zamieszczonego w art. 117 KKS, narzucającej określony porządek rozważania
przesłanek zastosowania postępowań szczególnych, jest dość jasna, stanowią ją względy
kryminalnopolityczne, odpowiadające ogólniejszej - w ostatnim czasie coraz silniej akcentowanej -
tendencji do usprawnienia wymiaru sprawiedliwości oraz zagwarantowania nie tylko trafnej, ale i
szybkiej reakcji karnej w drobniejszych sprawach. Wyizolowanie trybu mandatowego w art. 117 § 3
KKS jest podyktowane jego specyfiką, wyrażającą się w tym, że - w przeciwieństwie do pozostałych
postępowań szczególnych (zob. art. 117 § 1 inprincipio KKS)-rozstrzygnięcie w tym trybie
odpowiedzialności karnoskarbowej za wykroczenie skarbowe nie mieści się w pojęciu orzekania o
przedmiocie procesu, które jest funkcją wymiaru sprawiedliwości zastrzeżoną dla imperatywnej dzia-
łalności władzy sądowej.

Postępowanie w stosunku do nieobecnych (art. 117 § 1 pkt 4 KKS), należące do tradycyjnych
konstrukcji prawa karnego skarbowego. Jego istnienie zdaje się usprawiedliwiać myśl, że wzmożona
ochrona interesu finansowego Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innego
uprawnionego podmiotu uzasadnia potrzebę sprawowania wymiaru sprawiedliwości nawet wtedy, jeśli
sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego przebywa za granicą albo nie można
ustalić jego miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju. Jednoznaczna klasyfikacja postępowania w
stosunku do nieobecnych napotyka pewien opór związany z faktem, że stanowi ono tryb szczególny
procesu karnego skarbowego, „nakładający się na postępowanie zwyczajne lub uproszczone" w tym
sensie, że stosując przepisy regulujące Dostępowanie w stosunku do nieobecnych (art. 173-177 KKS),
dokonuje się modyfikacji procesu karnego skarbowego przebiegającego w trybie zwyczajnym lub w
trybie uproszczonym. Zauważając jednak, że modyfikacje przewidziane w ramach postępowania w
stosunku do nieobecnych - w sprawach złożonych podmiotowo lub podmiotowo-przedmiotowo
znoszące się tylko do nieobecnego podmiotu (jednego z oskarżonych, ewentualnie podmiotu lub
podmiotów pociągniętych do odpowiedzialności posiłkowej)-nie prowadzą do jednobiegunowego,
istotnego zachowania proporcji, jeśli chodzi o formalizm procesowy trybu zwyczajnego lub trybu
uproszczonego, można wysnuć tezę, że analizowane postępowanie stanowi tryb szczególny
równoważny w stosunku do - odpowiednio - postępowania zwyczajnego lub postępowania
uproszczonego.

Aktualna redakcja art. 117 KKS skłania do sformułowania tezy, że przedstawione w tym przepisie
wyliczenie postępowań szczególnych występujących w procesie karnym skarbowym ma charakter
wyczerpujący. Analizując jedną z metod wprowadzania modyfikacji w przebiegu procesu karnego
skarbowego w ramach postępowań szczególnych, można je poddać swoistej gradacji. Konstrukcja
postępowania szczególnego pierwszego stopnia zasadza się na wprowadzeniu pewnych zmian w
przebiegu procesu karnego skarbowego w stosunku do postępowania zwyczajnego. W takim wypadku w
zakresie nieobjęty m zmianami charakteryzującymi postępowanie szczególne przewiduje się odesłanie
wprost do stosowania Popisów regulujących postępowanie zwyczajne. Jeżeli punktem wyjścia dla
odchyleń w przebiegu procesu karnego skarbowego związanych z określonym trybem szczególnym jest
inne postępowanie szczególne (wyjściowa postępowanie szczególne), należy mówić o postępowaniu
szczególnym drugiego stopnia. W czystej postaci do tej ostatniej kategorii na gruncie procesu karnego
skarbowego należy zaliczyć mówiące zmodyfikowaną postać trybu uproszczonego. Można w niej tak e
ul seowićpostępowanie w stosunku do -obecnych, mając na my, konfigurację procesową w której
przepisy regulujące ten tryb szczególny prowadzą do zmian procesu karnego skarbowego
przebiegającego w trybie uproszczonym.

11 Zmiany perspektywy wymaga spojrzenie na uregulowanie postępowania w sprawie dobrowolnego

poddania się odpowiedzialności oraz postępowania mandatowego. W tym wypadku kluczowe staje się
zwrócenie uwagi na odmienną metodę konstrukcji, którą posłużył się ustawodawca w przypadku
wymienionych trybów szczególnych.

Jeśli do rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnoskarbowej nie dojdzie w trybie dobrowolnego
poddania się odpowiedzialności albo trybie mandatowym, wówczas proces karny skarbowy toczy
się na zasadach ogólnych (zob. art. 139 § 4 i art. 140 § 4 KKS), co należy rozumieć w ten sposób, że - w
zależności od spełniania warunków przewidzianych w ustawie - orzeczenie o przedmiocie procesu może
nastąpić w jednym z pozostałych postępowań szczególnych (uproszczonym lub nakazowym) lub - w
przypadku spraw o przestępstwa skarbowe - w postępowaniu zwyczajnym

Przepisy regulujące postępowania szczególne należy ujmować w kategorii unormowań
wyjątkowych, wymagających ścisłej interpretacji. Przyjmując inny punkt widzenia, można stwierdzić,
że w obliczu wyjątkowego charakteru przepisów prawnych ustanawiających odrębności postępowań
szczególnych brak jest podstaw do ich stosowania w oparciu o wykładnię rozszerzającą (exceptiones
non sunt extendendae)

•

Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych
skarbowych

Pierwsze spojrzenie skierować należy na katalog organów postępowania przygotowawczego, ustalony
w art. 118 § 1 i 2 KKS, w którym ustawodawca grupuje następujące organy: urząd skarbowy, inspektora
kontroli skarbowej, urząd celny, Straż Graniczną, Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Centralne Biuro Antykorupcyjne oraz Żandarmerię Wojskową. Kompetencja tych organów do
prowadzenia postępowania przygotowawczego w procesie karnym skarbowym wynika ze
szczegółowych uregulowań, określających zakres spraw należących do ich właściwości (art. 133 oraz 134
KKS).

Przedstawiony katalog organów postępowania przygotowawczego należy uzupełnić, dołączając do
niego prokuratora. Wystarczy w tym aspekcie zwrócić uwagę na unormowania zawarte w art. 134a w
zw. z art. 15 Ib KKS, z których w sposób niedwuznaczny wynika, że wymieniony organ jest uprawnio-
ny, a w określonych sytuacjach również zobowiązany do przeprowadzenia postępowania
przygotowawczego. Niemniej dobitnie pozycję organu prokuratorskiego w sprawach karnych
skarbowych ilustruje art. 298 § 1 zd. 1 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS), przewidujący ogólną regułę,
według której jest on podstawowym organem uprawnionym do prowadzenia postępowania
przygotowawczego

Prokurator posiada szczególną pozycję wśród organów postępowania przygotowawczego. Do
sformułowania takiej tezy upoważnia już sama analiza unormowań zawartych w przepisach
ustrojowych, w których, zakreślając zadania prokuratury, na pierwszy plan wysunięto strzeżenie pra-
worządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw (art. 2 ProkU).

Ów prymat prokuratora wyraża się przede wszystkim w tym, że jest on legitymowany do prowadzenia
postępowania przygotowawczego w każdej sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie
skarbowe, podczas gdy uprawnienie innych organów do kierowania postępowaniem przygotowawczym
podlega ograniczeniu - o czym szczegółowiej będzie jeszcze mowa niżej - do oznaczonej kategorii
spraw. W omawianej materii wielkie znaczenie ma również uzmysłowienie sobie kompetencji
prokuratora do sprawowania nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym w sprawach karnych
skarbowych, w zakresie, w jakim sam go nie prowadzi (zob. art. 326 § 1-3 KPK w zw. z art. 113 § 1
KKS, art. 53 § 39a, art. 122 § 2 KKS), a także do dokonywania czynności procesowych, które
niezależnie od organu kierującego postępowaniem przygotowawczym, są zastrzeżone do wyłącznej
kompetencji omanu prokuratorskiego (zob. art. 122 § 2 KKS). W postępowaniu prowadzonym przez
finansów e organy postępowania przygotowawczego prokurator może wykonywać nadzór obok organu
nadrzędnego nad wskazanymi organami postępowania przygotowawczego, kiedy to czynności
nadzorcze pozostają najczęściej w związku z dokonywaniem czynności zastrzeżonych dla prokuratora
albo zamiast nich (zob. art. 122 § 2 zd. 2 KKS). Oprócz przedstawionych wielorakich aspektów
działalności prokuratora w stadium przygotowawczym procesu karnego skarbowego dla uzyskania
pełnego obrazu jego pozycji procesowej konieczne staje się wyeksponowanie uprawnienia -
pozostającego w zakresie sprawowanego nadzoru - do przejęcia każdej sprawy do osobistego
prowadzenia (art. 326 § 3 KPK w zw. z art. 113 § 1 i art. 122 § 3 KKS)

W procesie karnym skarbowym organem procesowym jest prokurator. Prokuratura jest instytucją,
którą tworzą prokuratorzy. Prokuraturę stanowią: Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy
powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (art. 1 ust. 1 ProkU).

Prokuratura jest zorganizowana na zasadach jednolitości, centralizmu, hierarchicznego
podporządkowania oraz jednolitości i niepodzielności prokuratury.

W ścisłym związku z hierarchicznym podporządkowaniem w ramach prokuratury pozostają dwie
zasady dotyczące sfery działania tej instytucji, a mianowicie:

zasada substytucji, w myśl której prokurator wyższego rzędu może zlecić czynność prokuratorowi
podwładnemu; zasada ta doznaje ograniczeń w sytuacjach, w których przepisy prawa zastrzegają
dokonanie określonej czynności dla prokuratora odpowiedniego stopnia oraz w odniesieniu do
asesorów pełniących obowiązki prokuratora, których zakres uprawnień procesowych jest zawężony;

zasada dewolucji, zakładająca możliwość przejęcia przez prokuratora wyższego rzędu do
osobistego wykonania każdej czynności, która w myśl obowiązujących przepisów należy do
prokuratora niższego rzędu: zasada ta ma charakter bezwzględny, nieprzewidujący wyjątków.

Konsekwencją zorganizowania prokuratury na zasadzie jednolitości, głoszącej, że wszystkie jednostki
organizacyjne prokuratury stanowią jedną organizacyjną całość jest przyjęcie - w odniesieniu do sfery
działania tej instytucji - zasady indyferencji, w myśl której dla skuteczności czynności procesowej nie
ma znaczenia, który z prokuratorów jej dokonuje. Zasada indyferencji podlega takim samym
ograniczeniom, jak przedstawiona wcześniej zasada substytucji.

Zwracając spojrzenie w stronę organów postępowania przygotowawczego tworzących katalog
zaprezentowany na wstępie niniejszego punktu, można zauważyć, że tylko jeden z nich, mianowicie
inspektor kontroli skarbowej, został określony personalnie. W konsekwencji instytucjonalnego
wskazania pozostałych organów nieodzowne staje się podkreślenie, że czynności procesowe w
postępowaniu karnym skarbowym, należące do ich zakresu działania, podlegają wykonaniu przez
upoważnionych przedstawicieli tych organów (art. 118 § 3 KKS). Trzeba przy tym zaznaczyć, że nie
chodzi o indywidualne upoważnienie do prowadzenia konkretnej sprawy, lecz o generalne upoważnienie
do dokonywania czynności w stadium przygotowawczym procesu karnego skarbowego, wynikające z
przepisów ustrojowych, regulujących działalność odpowiednich organów postępowania
przygotowawczego.

10 Respektując treść ustawy, organy wyszczególnione w art. 118 § 1 i 2 KKS należ) sklasyfikować w

dwóch grupach, wyróżniając:

finansowe organy postępowania przygotowawczego, do których należą: urząd skarbowy,
inspektor kontroli skarbowej oraz urząd celny (art. 53 § 37 KKS);

niefinansowe organy postępowania przygotowawczego, do których zaliczają się: Policja, Straż
Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne oraz
Żandarmeria Wojskowa (art. 53 § 38 KKS).

11 W przypadku wymienionych organów nie sposób mówić o wieloaspektowości działalności procesowej,

tak znamiennej dla udziału organu prokuratorskiego w procesie karnym skarbowym. Rola procesowa
tych organów w stadium przygotowawczym procesu karnego skarbowego sprowadza się do
prowadzenia postępowania przygotowawczego w zakresie spraw należących do ich właściwości.

Zagadnienie nadzoru nad postępowaniem kierowanym przez wyszczególnione powyżej organy
postępowania przygotowawczego wymaga odrębnego rozważenia w stosunku do każdej z
przedstawionych kategorii organów (zob. także uwagi na ten temat Nb. 1001-1002).

Jeżeli proces karny skarbowy w pierwszym stadium prowadzi niefinansowy organ postępowania
przygotowawczego, funkcję nadzoru pełni prokurator lub prokurator wojskowy.

Sprawa organu kompetentnego do wykonywania nadzoru przedstawia się w sposób bardziej
skomplikowany w odniesieniu do postępowań, w których organem kierowniczym jest finansowy organ
postępowania przygotowawczego. W postępowaniu przygotowawczym przybierającym formę śledztwa
nadzór nad finansowymi organami postępowania przygotowawczego należy do prokuratora (arg. a contr
ario ex art. 122 § 1 pkt 1 KKS i art. 326 § 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Jeżeli postępowanie
przygotowawcze przybiera formę dochodzenia, regułę stanowi sprawowanie nadzoru przez finansowy
organ nadrzędny nad organem prowadzącym postępowanie przygotowawcze (art. 326 § 1-3 KPK w zw.
z art. 122 § 1 pkt 2 KKS). Ważne staje się podkreślenie, że uprawnienie przysługujące w omawianej
materii finansowym organom nadrzędnym nie uchybia możliwości wykonywania czynności nadzorczych
przez prokuratora (zob. art. 326 § 3 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS i art. 122 § 1 pkt 2 infine i § 2 KKS).
Ustalona reguła doznaje ograniczenia w dwóch grupach sytuacji, w których dochodzi do utraty
uprawnień nadzorczych - na rzecz prokuratora - przez organ nadrzędny nad finansowym organem
postępowania przygotowawczego, a mianowicie:

w razie najdalej idącej ingerencji nadzorczej prokuratora, przyjmującej postać przejęcia przez ten
organ sprawy do swego prowadzenia (art. 122 § 3 KKS);

w przypadkach powołania przez prokuratora biegłych lekarzy psychiatrów w celu zbadania stanu
poczytalności oskarżonego lub wystąpienia przez ten organ z wnioskiem o zastosowanie
tymczasowego aresztowania (art. 122 §2 KKS).

W obu przedstawionych sytuacjach prokurator jest zobowiązany z mocy ustawy do objęcia nadzoru nad
postępowaniem przygotowawczym; obligatoryjność nadzoru prokuratorskiego ma charakter bezwzględny
i nie zależy ani od treści opinii wydanej przez biegłych, ani też od tego, czy sąd uwzględnił wniosek
prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

15 Zróżnicowanie finansowych organów prowadzących postępowanie 683 przygotowawcze znajduje

odbicie w regulacji organów finansowanych nad nimi nadrzędnych, którymi - zgodnie z art. 53 § 39 pkt
1 i 2 KKS - z reguły są:

miejscowo właściwa izba celna w sprawach należących do właściwości urzędu celnego,

miejscowo właściwa izba skarbowa w sprawach należących do właściwości urzędu skarbowego,

Generalny Inspektor Kontroli, jeżeli postępowanie przygotowawcze prowadził inspektor kontroli
skarbowej.

W odniesieniu do postanowień lub zarządzeń wydanych przez którykolwiek z wyszczególnionych
organów nadrzędnych nad finansowymi organami postępowania przygotowawczego czynności nadzorcze
wykonuje -jako organ nadrzędny - minister właściwy do spraw finansów publicznych (art. 53 § 39 pkt 3
KKS)

•

Oskarżyciel publiczny prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych skarbowych
(ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki wykonywania tej roli procesowej przez finansowe organy
postępowania przygotowawczego)
1

Właściwość finansowych organów postępowania przygotowawczego

Do wyłącznej właściwości prokuratora należy prowadzenie śledztwa w sprawach, w których o
konieczności prowadzenia postępowania przygotowawczego w bardziej sformalizowanej formie
przesądza fakt, że osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży
Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finanso wego organu postępowania przygotowawczego lub
organu nadrzędnego (art. 151b§l oraz art. 151a§ lpkt2i3KKS)

Można wyizolować trzy następujące kryteria determinujące właściwość tych organów:

∗

kwalifikację prawną czynu zabronionego w prawie karnym skarbowym (kryterium
przedmiotowe),

∗

ujawnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego przez określony organ,

∗

pozostawanie czynu zabronionego w zakresie działania finansowego organu postępowania
przygotowawczego

W odniesieniu do inspektora kontroli skarbowej ujawnienie czynu zabronionego w prawie karnym
skarbowym stanowi samodzielne kryterium decydujące o właściwości tego organu, niezależne od
kategorii przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, którego postępowanie miałoby
dotyczyć (art. 133 § 1 pkt 3 KKS).

W pozostałym zakresie następuje rozgraniczenie właściwości urzędów celnych i urzędów
skarbowych. Na tym polu wiodące znaczenie posiada kryterium kwalifikacji prawnej czynu (art.
133 § 1 pkt 1 in principio KKS). W przypadku określonych w ustawie kategorii przestępstw skarbo-
wych i wykroczeń skarbowych uprawnienie urzędów celnych do przeprowadzenia postępowania
przygotowawczego jest uzależnione od spełnienia wymienionych powyżej kryteriów dodatkowych, a
mianowicie ujawnienia czynu przez urzędy celne w zakresie swojego działania (dotyczy to czynów z
art. 99,100,106e, 106f i 106k KKS) albo pozostawania czynu w zakresie działania urzędu celnego
(dotyczy to czynów z art. 54, 56, 57 § 1, art. 76, 80, 83, 84 § 1, art. 107, 107aoraz 109-111 § 1
KKS)

W zakresie obejmującym wszczęcie postępowania kompetencja finansowych organów
postępowania przygotowawczego rozciąga się również na sprawy karne skarbowe nienależące do
ich właściwości (art. 133 § 2 KKS). Przedstawione rozwiązanie jest podyktowane z jednej strony
względami ekonomiki procesowej, z drugiej strony potrzebą usankcjonowania wszczęcia
postępowania przygotowawczego w układzie procesowym, w którym finansowemu organowi
postępowania przygotowawczego nie są znane w chwili inaugurowania procesu okoliczności
determinujące właściwość rzeczową innego organu, np. Żandarmerii Wojskowej (art. 134 § 1 pkt 4
KKS) lub organu prokuratorskiego (zob. art. 15 Ib i 151 a § 1 pkt 2 i 3 KKS). Z art. 133 § 2 infine KKS
jednoznacznie wynika, że finansowy organ postępowania przygotowawczego, który nie jest
właściwy rzeczowo do prowadzenia tego postępowania, powinien ograniczyć podejmowane
czynności do zabezpieczenia dowodów i przekazać sprawę do dalszego prowadzenia organów i
właściwemu.

Oskarżycielem publicznym jest organ państwa, który wnosi i popiera oskarżenie przed sądem albo
popiera oskarżenie wniesione przez inny uprawniony podmiot, którym w sprawach o przestępstwa
skarbowe lub wykroczenia skarbowe - w związku z generalnym wyłączeniem przepisów Kodeksu
postępowania karnego dotyczących pokrzywdzonego (art. 113 § 2 KKS) - może być tylko inny organ
państwowy działający w charakterze oskarżyciela publicznego. Przepisy procesowego prawa karnego
skarbowego nie przewidują innej kategorii oskarżycieli niż oskarżyciel publiczny.

Występuje on jednocześnie w postępowaniu karnym skarbowym jako rzecznik interesu publicznego.
Przyjmując ten punkt widzenia, trzeba zaakcentować, że oskarżyciel publiczny nie może swej
działalności procesowej sprowadzać wyłącznie do podejmowania czynności wspierających tezę
oskarżenia, lecz powinien również - kierując się dyrektywą bezstronności - dokonywać czynności
korzystnych dla oskarżonego, jeżeli przemawiają za tym okoliczności danej sprawy.

Prokurator jest zasadniczym oskarżycielem publicznym zarówno w sprawach o przestępstwa skarbowe,
jak i w sprawach o wykroczenia skarbowe. Ma on pozycję nadrzędną wobec innych organów
uprawnionych do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego, o czym najlepiej świadczy fakt,
że jego udział w procesie w omawianej roli procesowej nie jest uzależniony od spełnienia warunku w
postaci wniesienia i popierania aktu oskarżenia. Uprawnienia prokuratora przysługują również
asesorowi prokuratury, posiadającemu tzw. votum,
z tym zastrzeżeniem, że nie może on występować przed sądem okręgowym i sądem apelacyjnym ani
dokonywać żadnych czynności przed Sądem Najwyższym

W sprawach karnych skarbowych podlegających orzecznictwu sądów wojskowych jedynym organem
uprawnionym do działania w charakterze oskarżyciela publicznego jest prokurator wojskowy (art. 121 §
3 KKS).

W sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe, których rozpoznanie należy do sądów
powszechnych, legitymację do wystąpienia w procesie karnym skarbowym w charakterze oskarżyciela
publicznego posiadają zgodnie z art. 121 § 1 KKS, oprócz prokuratora, inne organy, które wniosły i
popierają akt oskarżenia przed sądem.

W sprawach o wykroczenia skarbowe uprawnienie do sporządzenia i wniesienia aktu oskarżenia oraz do
popierania go przed sądem, a także do dokonywania czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia,
przysługuje - oprócz oczywiście prokuratora - finansowym organom postępowania przygotowawczego,
a także Policji i Straży Granicznej (art. 121 § 2 KKS). W omawianej kategorii spraw wymienione organy
mogą wystąpić w procesie sądowym w charakterze oskarżyciela publicznego, jeżeli spełnią warunek o
którym mowa w art. 121 § 1 infine KKS, a więc wniosą i będą popierały akt oskarżenia przed sądem.
Wobec braku unormowań, z których wynikałoby co innego, należy stwierdzić, że wstąpienie prokuratora
do postępowania sądowego w sprawie o wykroczenie skarbowe nie pozbawia uprawnień
oskarżycielskich działającego w tym postępowaniu finansowego lub niefinansowego organu
postępowania przygotowawczego.

W sprawach o przestępstwa skarbowe, których rozpoznanie nie wymaga przeprowadzenia postępowania
zwyczajnego, generalne uprawnienie do sporządzenia, wniesienia, a następnie popierania oskarżenia
przed sądem powszechnym przysługuje finansowym organom postępowania przygotowawczego (art.
122 § 1 pkt 1 wzw.zart. 155 § 1 i 2 KKS). W konsekwencji oznacza to, że w tej kategorii spraw
finansowy organ postępowania przygotowawczego, inaugurujący postępowanie jurysdykcyjne, działa
przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego

Odrębnej analizy wymaga ocena sytuacji procesowej finansowego organu postępowania
przygotowawczego w postępowaniu sądowym zainaugurowanym przez prokuratora, który sporządził i
wniósł akt oskarżenia (art 331 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS) albo zatwierdził i wniósł akt
oskarżenia sporządzony przez finansowy lub niefinansowy organ postępowania przygotowawczego (art.
331 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 i art. 155 § 2 KKSUWyraźnie zarysowujący się na tle naświetlonej
sytuacji procesowej brak możliwości spełnienia przez finansowy organ postępowania
przygotowawczego warunku wymienionego w art. 121 § 1 KKS w zakresie wniesienia aktu oskarżenia,
nie przesądza bynajmniej treści poglądu w kwestii udziału tego organu w omawianych sprawach w
charakterze oskarżyciela publicznego. W omawianej materii kluczowe znaczenie ma bowiem
unormowanie szczególne zamieszczone w art. 157 § 2 KKS, na mocy którego finansowy organ
postępowania przygotowawczego uzyskuje prawo do wystąpienia przed sądem w charakterze
oskarżyciela publicznego także wówczas, gdy akt oskarżenia wniósł prokurator.

Oskarżyciele publiczni są zobowiązani do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestników
postępowania. Gwarancję bezstronności oskarżycieli publicznych stanowi instytucja wyłączenia
określonego podmiotu od udziału w tym charakterze w procesie karnym skarbowym. Ponieważ do
wyłączenia oskarżyciela publicznego dochodzi z takich samych przyczyn i w takim samym trybie, jak

w przypadku organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, należy w tym miejscu odesłać do
poczynionych już wyżej ustaleń.

Prokurator jest zobowiązany do wzięcia udziału w rozprawie w sprawach o przestępstwa skarbowe
podlegających rozpoznaniu w postępowaniu zwyczajnym (art. 46 KPK w zw. z art. KPK i w zw. z art.
113 § 1 KKS oraz art. 157 § 2 KKS). W przedstawionej konfiguracji procesowej udział finansowego
organu postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciela, obok prokuratora, w charakterze
oskarżyciela publicznego, należy ujmować w sferze uprawnień tych podmiotów. Poza analizowanym
układem procesowym prokuratorowi przysługuje w każdej sprawie o przestępstwo skarbowe lub
wykroczenie skarbowe uprawnienie do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego. Z jego
wykorzystaniem nie należy łączyć uchylenia uprawnień oskarżycielskich innego organu działającego w
tym charakterze w procesie karnym skarbowym

Udział finansowego organu postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciela na rozprawie ma
charakter obligatoryjny w sprawach karnych skarbowych, w których organ tej jest uprawniony do
wniesienia i popierania oskarżenia przed sądem, czyli w sprawach podlegających rozpoznaniu przez sąd
w trybie uproszczonym (art. 157 § 1 KKS i art. 46 KPK w zw. z art. 122 § 1 pkt 1 KKS). W opisanej
konfiguracji procesowej charakteru działalności finansowego organu postępowania przygotowawczego nie
zmienia ani wstąpienie do procesu sądowego prokuratora lub wniesienie przez niego oskarżenia, ani
zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny na podstawie art. 484 KPK w zw. z art. 113
§ 1 KKS (więcej na ten temat zob. Rozdział X, § 4, pkt 3).

W sprawach o wykroczenia skarbowe, w których akt oskarżenia wniosła Policja lub Straż Graniczna,
wymienione organy są uprawnione do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego w
postępowaniu przed sądem (art. 121 § 2 KKS).

•

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej i jego pełnomocnik

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej jest szczególną stroną bierną występującą tylko
w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Jego udział w procesie karnym skarbowym
znajduje umocowanie w regulacji instytucji odpowiedzialności posiłkowej, powszechnie uznawanej za
tradycyjną i specyficzną konstrukcję prawa karnego skarbowego W definicji legalnej podmiotu
pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, zamieszczonej w art. 53 § 40 KKS, ustawodawca
położył nacisk na wezwanie określonego podmiotu przez organ prowadzący postępowanie o
przestępstwo skarbowe do udziału w procesie karnym skarbowym w tym charakterze, a więc
wyeksponował element formalnoprawny determinujący uzyskanie przez osobę fizyczną, osobę prawną
lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej statusu omawianej strony procesowej.

Podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej jest osoba fizyczną, osoba prawna lub
jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, wezwana do udziału w tym charakterze w
procesie karnym skarbowym m sprawie o przestępstwo skarbowe, na którąw rezultacie procesu nakłada
odpowiedzialność w całości lub w części za karę grzywny lub środek karny ściągnięcia równowartości
pieniężnej przepadku przedmiotów orzeczone wobec sprawcy, jeżeli między sprawcą i tym podmiotem
zachodził szczególny stosunek, polegający na tym, że sprawca był zastępcą tego podmiotu, prowadzącym
jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działającym w jakimkolwiek innym
charakterze, a zastępowany podmiot odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa
skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową.

W kontekście przytoczonej definicji warto zwrócić uwagę na dwie kwestie Po pierwsze, na obligatoryjny
charakter nałożenia odpowiedzialności posiłkowej w razie spełnienia warunków określonych w
obowiązujących przepisach, korespondujący z założeniem wzmożenia ochrony publicznego interesu
finansowego. Po drugie, na łączącą się ze stanem zaawansowania procesu karnego skarbowego zmianę
dotyczącą terminologii służącej do definiowania w Kodeksie karnym skarbowym podmiotu, którego
odpowiedzialność posiłkowa jest kwestią stanowiącą uboczny przedmiot procesu. W tej materii należy
zaznaczyć, że do czasu nałożenia odpowiedzialności posiłkowej (chociażby nieprawomocnego - zob. art.
166 KKS) wskazany podmiot jest określany w powołanej ustawie mianem „pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej", natomiast od tego momentu dla oznaczenia analizowanej strony
procesowej ustawodawca operuje nazwą ..odpowiedzialny posiłkowo".

Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej następuje w drodze postanowienia wydawanego przez
organ prowadzący na danym etapie postępowanie karne skarbowe (art. 124 § 1 KKS). Może do niego
dojść zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i w postępowaniu jurysdykcyjnym Analiza
struktury treściowej postanowienia o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej (art. 124 § 3 KKS)
pozwala na sformułowanie tezy że wydanie tej decyzji może nastąpić dopiero wówczas, gdy postępo-
wanie przygotowawcze znalazło się w fazie in personom, wtedy bowiem staje się możliwe wskazanie w
decyzji podejrzanego, któremu zarzucono przestępstwo skarbowe. Jeżeli materialnoprawne przesłanki
odpowiedzialności posiłkowej ujawnią się po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu, ale przed

wyznaczeniem rozprawy głównej, prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie sądu w celu rozważenia
kwestii pociągnięcia do odpowiedzialności posiłkowej (art. 124 § 5KKS)

Na mocy postanowienia o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej określony podmiot
uzyskuje status szczególnej strony biernej procesu karnego skarbowego. Wydanie tego
postanowienia inauguruje postępowanie w kwestii odpowiedzialności posiłkowej, stanowiącej uboczny
przedmiot procesu karnego skarbowego, przebiegające obok zasadniczego nurtu tego procesu,
mianowicie postępowania w kwestii odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe, Spojrzenie na
omawianą decyzję z perspektywy sytuacji procesowej, w jakiej zostaje postawiony podmiot pociągnięty
do odpowiedzialności posiłkowej, upoważnia do sformułowania tezy, że jej funkcje są adekwatne do
funkcji postanowienia o przedstawieniu zarzutów, konstytuującego zasadniczą stronę bierną-po-
dejrzanego. Dokonane spostrzeżenie skłania do zwrócenia uwagi na gwarancyjny charakter
postanowienia o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej. Biorąc pod uwagę, że wydanie tego
postanowienia determinuje uprawnienia osoby, której ono dotyczy, nie można mieć raczej wątpliwości, iż
dokonanie tej czynności należy ujmować w kategorii obowiązku organu procesowego, do którego
realizacji powinno dojść niezwłocznie w razie ustalenia, że zachodzą materialnoprawne podstawy
odpowiedzialności posiłkowej. Zwlekanie z wydaniem analizowanej decyzji i przesłuchanie
określonego podmiotu w charakterze świadka należy uznać za niedopuszczalne.

Postanowienie o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej powinno zawierać wskazanie
oskarżonego, zarzucanego mu przestępstwa skarbowego, kwalifikacji prawnej, podmiotu pociągniętego
do odpowiedzialności posiłkowej oraz podstaw pociągnięcia do tej odpowiedzialności (art. 124 § 3
KKS). Organ procesowy w analizowanym postanowieniu jest zobowiązany przytoczyć nie tylko
podstawę prawną wy dawanej decyzji, czyli sam przepis art. 24 § 1 KKS, ale również wskazać podstawę
faktyczną, a więc okoliczności wskazujące na istnienie w konkretnej konfiguracji procesowej przesłanek
odpowiedzialności posiłkowej.

W toku procesu może dojść do modyfikacji postanowienia o pociągnięciu do odpowiedzialności
posiłkowej (art. 124 § 4 KKS), polegającej na jego zmianie lub uzupełnieniu, które wymagają wydania
kolejnego postanowienia. Modyfikacja ma charakter pierwotny, jeżeli nie jest konsekwencją uprzedniej
modyfikacji zarzutów, i dotyczy np. podmiotowego rozszerzenia postanowienia o pociągnięciu do
odpowiedzialności posiłkowej

W przypadku ustalenia w toku procesu karnego skarbowego, iż odpadły materialnoprawne podstawy
odpowiedzialności posiłkowej, zmiana postanowienia o pociągnięciu do tej odpowiedzialności polega na
jego uchyleniu (art. 124 § 4 zd. 2 KKS). Należy stanąć na stanowisku, że ujawnienie w postępowaniu
karnym skarbowym okoliczności determinujących zmianę lub uzupełnienie postanowienia o
pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej wymaga jego modyfikacji przez organ procesowy.

Respektując ustalony charakter działalności procesów ej podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności
posiłkowej, ustawodawca wzbogaca arsenał środków prawnych przypadających mu w udziale z racji
występowania w charakterze strony procesowej, poprzez wyposażenie go w uprawnienia służące do
obrony, które z reguły przysługują jedynie oskarżonemu

Upodobnienie do pewnego stopnia statusu procesowego podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności
posiłkowej do pozycji procesowej oskarżonego wyraża się również poprzez nałożenie na ten podmiot
obowiązków, które zwykle (w procesie karnym
sensu stricto) spoczywają na oskarżonym

Do uprawnień i obowiązków podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, świadczących
najlepiej o podobieństwie sytuacji procesowej tej strony szczególnej do sytuacji procesowej
oskarżonego należą przede wszystkim:

prawo do korzystania w procesie karnym skarbon z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada
w wystarczającym stopniu językiem polskim (art 72 § 1 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS),

prawo do korzystania z ochrony udzielanej pod postacią gwarancji procesowej wyrażającej się w
regule nemo se ipsum accusare tene-tur (art 74 § 1 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS); uprawnienie to
oznacza że podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej me ma obowiązku dowodzenia
braku podstaw tej odpowiedzialności oraz dostarczania dowodów przeciwko sobie; z uregulowaniem
tym wyraźnie koresponduje unormowanie zamieszczone w art. 125 § 4 KKS, z którego wynika
bezwzględny zakaz przesłuchania podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w
charakterze świadka, osłaniający podmiot, niemający obowiązku dostarczania dowodów na swoją
niekorzyść przed nieuchronnym wewnętrznym konfliktem, w którym znalazłby się kiedy musiałby
składać odpowiadające prawdzie zeznania;

obowiązek stawiania się na każde wezwanie organu procesowego oraz zawiadamiania o każdej
zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni (art. 75 KPK w zw. z
art. 125 § 1KKS);

prawo do otrzymania pouczenia na piśmie o przysługujących uprawnieniach i ciążących
obowiązkach w procesie karnym skarbowym (art 300 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS); podmiot
pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej może również żądać przesłuchania go z udziałem
pełnomocnika (art. 301 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS);

gwarancja posiadania odpowiedniego czasu na przygotowanie się do udziału w rozprawie (art. 353
§ 2 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS); pomiędzy doręczeniem wezwania na rozprawę podmiotowi
pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej a terminem rozprawy powinien być zachowany
termin 7-dniowy, zaś uchybienie temu terminowi w stosunku do tego podmiotu lub jego
pełnomocnika powoduje, że rozprawa na ich wniosek, zgłoszony przed rozpoczęciem przewodu
sądowego, podlega obligatoryjnie odroczeniu.

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej ogranicza się do możliwości jednoczesnego
występowania przez ten podmiot w roli interwenienta w procesie karnym skarbowym.

W procesie karnym skarbowym kluczową rolę odgrywa możliwość korzystania z pomocy
pełnomocnika przez strony szczególne, a więc interwenienta oraz podmiot pociągnięty do
odpowiedzialności posiłkowej (art. 123 § 1 KKS). Oprócz wymienionych stron z pomocy
pełnomocnika może korzystać osoba niebędąca stroną, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się
postępowaniu (art. 87 § 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Interes prawny takiego podmiotu może
wynikać z naruszenia jego praw w drodze czynności procesowych (np. przeszukania)

Koncentrując uwagę na pełnomocniku działającym w imieniu stron szczególnych, można bez trudu
zauważyć, że uprawnienie do występowania w tym charakterze przysługuje zarówno adwokatowi, jak i
radcy prawnemu (art. 123 § 1 zd. 2 KKS)

W sprawach o przestępstwa skarbowe obowiązuje, podyktowane względami porządkowymi, ograniczenie
liczby pełnomocników do trzech (art. 72 w zw. z art. 88 § 1 KPK i w zw. z art. 113 § 1 KKS). Odrębnie
uregulowano ograniczenie reprezentacji interwenienta w sprawach o wykroczenia skarbowe, przyjmując,
że może on korzystać z pomocy tylko jednego pełnomocnika (art. 123 § 3 KKS). Odwołując się do
względów funkcjonalnych, można wyrazić zdanie, że w tej ostatniej kategorii spraw tylko jeden
pełnomocnik może reprezentować osobę niebędąca stroną, której interesy w toczącym się postępowaniu
wymagają udziału pełnomocnika (art. 87 § 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS)

Źródłem umocowania do działania pełnomocnika jest najczęściej jednostronne oświadczenie woli
podmiotu, który ma być reprezentowany. Może być ono złożone na piśmie lub w formie ustnej (art. 83 §
2 w zw. z art. 88 § 2 KPK i w zw. z art. 113 § 1 KKS). Ustne oświadczenie wymaga wpisania do
protokołu przez organ prowadzący proces karny skarbowy. Ustanowienie pełnomocnika w osobie
adwokata lub radcy prawnego przez interwenienta lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posił-
kowej nie podlega kontroli organu procesowego

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej może ustanowić pełnomocnika od momentu
wezwania go w tym charakterze do udziału w procesie karnym skarbowym.

Zawiązanie stosunku pełnomocnictwa w procesie karnym skarbowym może również nastąpić na
podstawie zarządzenia prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy (pełnomocnictwo z urzędu).
Wyznaczenie pełnomocnika z urzędu dotyczy następujących sytuacji:

podmiot uprawniony do korzystania z pomocy pełnomocnika, niemający pełnomocnika z wyboru,
zwróci się do organu procesowego o jego wyznaczenie z urzędu, wykazując, iż nie jest w stanie
bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść kosztów
pełnomocnictwa (art. 78 § 1 w zw. z art. 88 § 1 KPK i w zw. z art. 113 § 1 KKS); ponieważ
wymieniona przesłanka ustanowienia pełnomocnika z urzędu odnosi się wyraźnie do osób
fizycznych, nieodzowne staje się dodatkowo zaznaczenie, że w zakresie pełnomocnictw a z urzędu
dla podmiotu, niebędącego osobą fizyczną, znajdują zastosowanie - stosownie do treści art. 89
KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS - przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, z których wynika, że
taki podmiot korzysta z pełnomocnika z urzędu, jeżeli wykaże brak dostatecznych środków na
koszty, a sąd uzna, iż udział w procesie karnym skarbowym adwokata lub radcy prawnego z urzędu
jest potrzebny dla reprezentowania praw tego podmiotu (art. 113 § 1 i art. 117 § 1 KPC); wniosek o
wyznaczenie pełnomocnika z urzędu podlega rozpoznaniu w trybie właściwym dla rozpoznania
wniosku oskarżonego o wyznaczenie obrońcy z urzędu (art. 81 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS); na
zarządzenie odmawiające wyznaczenia pełnomocnika z urzędu zażalenie nie przysługuje;

podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie posiada pełnomocnika z wyboru, a
ustawa wymaga posiadania pełnomocnika przez tę stronę procesową (pełnomocnictwo
obligatoryjne). Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej musi mieć pełnomocnika w
całym procesie karnym skarbowym, jeżeli:

jest nieletni (art. 79 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS), czyli nie ukończył 17 lat;

jest głuchy, niemy lub niewidomy (art. 79 § 1 pkt 2 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS); w odniesieniu
do wymienionej przyczyny pełnomocnictwa obligatoryjnego zachowują moc ustalenia dokonane w
związku z wyjaśnieniem ekwiwalentnej przyczyny obrony obligatoryjnej (zob. wyżej pkt 3);

zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności (art. 79 § 1 pkt 3 KPK w zw. z art. 125
§ 1 KKS); jeżeli w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność podmiotu
pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej zarówno w chwili popełniania przez oskarżonego
czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, prezes sądu, a na rozprawie sąd może
cofnąć wyznaczenie obrońcy ustanowionego z powodu wystąpienia analizowanej przyczyny (art.79
§ 4 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS);

w ocenie sądu zachodzą okoliczności utrudniające temu podmiotowi samodzielne reprezentowanie
swoich interesów (art. 79 § 2 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS).

Ponieważ wymienione przyczyny wiążą się w przeważającej mierze "z właściwościami człowieka,
można stwierdzić, że determinują obowiązkowy udział pełnomocnika przede wszystkim wówczas, jeżeli
wystąpią po stronie podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, będącego osobą fizyczną

Wystąpienie pełnomocnika z urzędu - podobnie jak obrońcy z urzędu - ma charakter subsydiarny, to
znaczy, że działa on w procesie karnym skarbowym, tylko pod warunkiem że podmiot reprezentowany
nie ma pełnomocnika z wyboru (art. 78 § 1 i art. 81 § 1 w zw. z art. 88 § 1 KPK i art. 113§1KKS )

Zakres działania pełnomocnika obejmuje w zasadzie te czynności, do 'których dokonania uprawniony
jest podmiot reprezentowany. Ograniczenie zakresu umocowania może wynikać z zarządzenia prezesa
sądu o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu lub z aktu pełnomocnictwa albo z charakteru danej
czynności co dotyczy np. wyjaśnień podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej,
skorzystania z prawa do odmowy składania wyjaśnień czy zeznań interwenienta. Należy mieć na uwadze,
że pełnomocnik jest związany ..instrukcją mocodawcy"

Udział pełnomocnika w procesie karnym skarbowym nie wyłącza udziału samego mocodawcy (art. 86 §
2 w zw. z art. 88 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Pełnomocnik jest uprawniony w granicach
umocowania, do powzięcia i wyrażenia woli. która jest uważana za wolę reprezentowanego. W zasadzie
nie jest on ograniczony co do kierunku czynności podejmowanych w imieniu swojego mocodawcy (o
contrario z art. 88 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS), co oznacza, że każda czynność, nawet niekorzystna
dla reprezentowanego, podjęta w granicach umocowania, wywołuje dla niego skutki, również te
niekorzystne. Od ustalonej zasady istnieje jeden istotny wyjątek dotyczący pełnomocnika osoby
pociągniętej do odpowiedzialności posiłkowej, który może podejmować czynności wyłącznie na korzyść
reprezentowanego (art. 86 § 1 KPK w zw. z art. 125 § 1 KKS). W tym świetle warto zaakcentować, że
podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie może ponosić ujemnych skutków zaniedbań
pełnomocnika, np. w zakresie uchybienia terminowi zawitemu do wniesienia środka odwoławczego.

W kwestiach nieuregulowanych w przepisach procesowego prawa karnego skarbowego, dotyczących
pełnomocnika, przewiduje się - opatrzone klauzulą „odpowiedniości" - stosowanie przepisów
obowiązujących w postępowaniu cywilnym (art. 89 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

•

Interwenient

Interwenient jest szczególną stroną czynną procesu karnego skarbowego. Interwenientem jest
podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w procesie karnym skarbowym, zgłosił w
tym procesie roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi (art. 53 § 41 KKS) zdolność
procesową do wystąpienia po stronie czynnej w analizowanej roli procesowej posiadają nie tylko osoby
fizyczne czy osoby prawne, ale s również jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej.
Roszczenie interwenienta może wynikać z prawa własności lub innego prawa, np. ograniczonego prawa
rzeczowego.

Zgłoszenie interwencji może nastąpić ustnie lub na piśmie do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w
I instancji (art. 126 § 1 KKS). Wprawdzie w ustawie nie zakreślono momentu, w którym najwcześniej
może nastąpić zgłoszenie interwencji, nie ulega jednak wątpliwości, że dokonanie tej czynności jest
dopuszczalne od chwili wszczęcia procesu karnego skarbowego, nawet przed skierowaniem
postępowania przeciwko określonej osobie. Dla wywołania skutków procesowych zgłoszenie
interwencji musi zawierać prawdziwe dane dotyczące miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby
podmiotu występującego z roszczeniem (art. 126 § 2 KKS).

Skuteczne zgłoszenie interwencji ma charakter konstytuujący (arg. ex art. 126 oraz 53 § 41 KKS),
powodujący, że od tej chwili w procesie karnym skarbowym występuje interwenient. Wypowiedzianej tezy
nie podważa bynajmniej fakt, że organ kierujący procesem jest uprawniony i zarazem zobowiązany do
zbadania, czy interwencja pochodzi od uprawnionego pomiotu, czy została zgłoszona w terminie, a także
czy jej zgłoszenie zawiera wskazane już wyżej dane, bez których nie wywołuje ona skutków
procesowych. Jeżeli którekolwiek z tych wymagań nie zostało spełnione, interwencję należy uznać za
bezskuteczną. Stwierdzenie bezskuteczności interwencji przez sąd wymaga wydania postanowienia. W

przypadku innych organów kierujących procesem karnym skarbowym za wystarczające należy uznać
potwierdzenie bezskuteczności interwencji w drodze zarządzenia.

Pismo zawierające interwencję powinno odpowiadać ogólnym wymaganiom formalnym pisma
procesowego, określonym w art. 119 KPK. Jeżeli zawiera ono braki dotyczące innych danych niż
wymienione w art. 126 § 2 KKS, organ procesowy wzywa do ich usunięcia w terminie 7 dni. Uzu-
pełnienie braków w zakreślonym terminie powoduje, że pismo wywołuje skutki od chwili jego
wniesienia (art. 120 § 2 zd. 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). W razie nieusunięcia wymienionych
braków interwencję uznaje się za bezskuteczną (art. 120 § 2 zd. 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

Interwenient korzysta w procesie karnym skarbowym z uprawnień, które przepisy procesowego prawa
karnego skarbowego wiążą z faktem występowania w charakterze strony procesowej (np. art. 315 § 2,
art. 317, 339 § 5 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS) oraz dodatkowych uprawnień wynikających z
wyraźnego odesłania do przepisów Kodeksu postępowania karnego dotyczących oskarżonego i
pokrzywdzonego lub innych uczestników procesu (np. art. 315 § 1, art. 316 § 1 KPK w zw. z art. 128
§1KKS).

Uprawnienia interwenienta w procesie karnym skarbowym mają charakter ograniczony,
przysługują mu bowiem jedynie w granicach interwencji (art. 120 § 3 KKS). W tych granicach
interwenient jest legitymowany do podejmowania czynności procesowych zmierzających do za-
pobieżenia orzeczeniu przepadku przedmiotów, których dotyczy zgłoszone przez niego roszczenie.
Uznając inicjowanie czynności dowodowych za jeden z kluczowych aspektów aktywności procesowej
interwenienta, warto zaznaczyć, że wnioski dowodowe pochodzące od tego podmiotu mogą dotyczyć z
jednej strony okoliczności potwierdzających przysługujące mu prawo do przedmiotów podlegających
przepadkowi, z drugiej strony okoliczności, w świetle których orzeczenie przepadku w procesie karnym
skarbowym nie powinno nastąpić. Ponieważ możliwość orzeczenia przepadku przedmiotów zachodzi
tylko w wypadku popełnienia przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych wyraźnie
sprecyzowanych w Kodeksie karnym skarbowym, nie można wykluczyć wypowiadania się przez inter-
wenienta w kwestii kwalifikacji prawnej, jeżeli mogłoby to mieć wpływ na dopuszczalność orzeczenia
przepadku w konkretnej sprawie. Czynności procesowe interwenienta wykraczające poza granice
interwencji należy uznać za bezskuteczne

W procesie karnym skarbowym może wystąpić więcej niż jeden interwenient. W takim wypadku
roszczenia poszczególnych uczestników występujących w tej samej roli procesowej mogą wypływać z
tego samego źródła prawnego (np. w przypadku współwłaścicieli) lub przysługiwać z różnych tytułów
(np. w przypadku właściciela i użytkownika)

Odrębne zagadnienie stanowi kwestia dopuszczalności łączenia roli interwenienta z innymi rolami w
procesie karnym skarbowym. Ważne spostrzeżenie, że z przytoczonej na wstępie definicji legalnej
interwenienta wyraźnie wynika zakaz łączenia roli procesowej tego podmiotu z rolą oskarżonego lub
podejrzanego, nie wyczerpuje całości problematyki można tracić z pola widzenia treści art. 47 w zw. z
art. 40 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, wykluczającego kumulację w sprawach karnych
skarbowych roli procesowej interwenienta i oskarżyciela publicznego. Osobiste zainteresowanie
interwenienta wynikiem sprawy przemawia również przeciwko możliwości jednoczesnego
występowania przez ten podmiot w procesie karnym skarbowym w roli biegłego, którego powinien
cechować obiektywizm (art. 196 § 1 KPK wzw.zart. 113 § 1 KKS).

O kumulacji ról procesowych w przypadku interwenienta należy mówić w związku z możliwością
przesłuchania go w charakterze świadka.

W świetle ustawowego sformułowania zakazu przesłuchania podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej w charakterze świadka wskazującego, że rozciąga się on także na
sytuacje, gdy podmiot ten jest interwenientem (art. 125 § 4 KKS), trudno byłoby uchylić się od konsta-
tacji, że ustawodawca zakłada dopuszczalność kumulacji ról procesowych interwenienta i pociągniętego
do odpowiedzialności posiłkowej. Ponieważ w analizowanej sytuacji chodzi o kumulację ról
procesowych o charakterze ofensywnym i defensywnym, ważne staje się zaakcentowanie, że z istoty
tych ról procesowych nie wynika, aby interesy reprezentowane w ramach każdej z nich, w gruncie
rzeczy wzajemnie się przenikające, pozostawały względem siebie w takim stosunku (przeciwstawności),
który wykluczałby działalność uczestnika postępowania karnego skarbowego w obu tych rolach
jednocześnie, tak jak to ma miejsce np. w przypadku oskarżonego i oskarżyciela posiłkowego na gruncie
postępowania karnego sensu stricto. W sytuacji kumulacji omawianych ról procesowych traci na
znaczeniu w wymiarze praktycznym wynikające z treści art. 120 § 3 KKS ograniczenie działalności
procesowej interwenienta do granic interwencji.

Urealnieniu prawa do zgłoszenia interwencji służy nałożenie na organy prowadzące proces karny
skarbowy obowiązku niezwłocznego zawiadomienia o uprawnieniu do wystąpienia z roszczeniem co do
przedmiotów podlegających przepadkowi (art. 127 § 2 KKS)

konsekwencje niezgłoszenia interwencji przez osobę uprawnioną do czasu rozpoczęcia przewodu
sądowego w procesie karnym skarbowym z przyczyn niezależnych od niej W zilustrowanej sytuacji w
razie prawomocnego orzeczenia przepadku przedmiotów wchodzi w rachubę dochodzenie roszczeń od
Skarbu Państwa w drodze powództwa o bezpodstawne wzbogacenie (art. 119 § 2KKS) Roszczenie z
tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wygasa, jeżeli powództwa nie wytoczono w terminie 3 miesięcy,
licząc od dnia, w którym powód dowiedział się o prawomocnym orzeczeniu przepadku przedmiotów nie
później jednak niż przed upływem 2 lat od daty uprawomocnienia 'się tego orzeczenia (art. 119 § 3
KKS). Upływ tego terminu wywołuje skutek prekluzji, polegający na wygaśnięciu ex legę wskazanego
roszczenia Dokonując oceny, czy niezgłoszenie interwencji nastąpiło z przyczyn niezależnych od
uprawnionego podmiotu, należy brać pod uwagę z jednej strony czynniki natury obiektywnej, z drugiej
strony subiektywne kryterium winy.

Oprócz spełnienia warunków wynikających z treści art. 119 § 2 i 3 KKS do uwzględnienia powództwa o
bezpodstawne wzbogacenie, opartego na roszczeniach dotyczących przedmiotów, których przepadek
prawomocnie orzeczono w procesie karnym skarbowym, niezbędne jest - stosownie do treści art 405
KC - wykazanie, że Skarb Państwa w wyniku orzeczenia przepadku przedmiotów uzyskał, kosztem
osoby zgłaszającej roszczenie, korzyść majątkową bez podstawy prawnej.

•

Nadzór nad śledztwem i dochodzeniem w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

W zakresie nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym w sprawach karnych skarbowych funkcjonuje
podział kompetencji między prokuratorem oraz organami nadrzędnymi nad finansowymi organami
postępowania przygotowawczego. Wymienionym w art. 53 § 39 KKS organom nadrzędnym przysługują
uprawnienia nadzorcze w odniesieniu do dochodzeń prowadzonych przez finansowe organy
postępowania przygotowawczego. W pozostałym zakresie, a zatem w odniesieniu do śledztwa, które pro-
wadzi finansowy organ postępowania przygotowawczego, oraz dochodzenia prowadzonego przez organy
niefinansowe, nadzór nad postępowaniem przygotowawczym stanowi domenę prokuratora. Zarówno
prokuratorowi, jak i finansowym organom nadrzędnym przysługuje prawo do objęcia nadzorem czynności
sprawdzających przeprowadzanych w celu ustalenia podstawy do wszczęcia postępowania
przygotowawczego.

Wyłącznie organ prokuratorski może przejąć dochodzenie prowadzone przez finansowy organ
postępowania przygotowawczego do własnego prowadzenia (arg. a contr ario ex art. 122 § 1 pkt 2 KKS
oraz art. 122 § 3 KKS). Wskazana koncepcja przejawia się również w zastrzeżeniu do wyłącznej
kompetencji prokuratora wielu czynności postępowania przygotowawczego, m.in. wymienionych w art.
122 § 2 KKS, które są dokonywane przez organ prokuratorski na wniosek finansowego organu
postępowania przygotowawczego, z pominięciem organu nad nim nadrzędnego, sprawującego bieżący
nadzór nad dochodzeniem

W ramach sprawowanego nadzoru prokurator lub organ nadrzędny nad finansowym organem
postępowania przygotowawczego są zobowiązani do czuwania nad prawidłowym przebiegiem całego
postępowania przygotowawczego (art. 326 § 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 i art. 122 § 1 pkt 2 KKS).
Wywiązanie się z tego obowiązku może poważnie utrudniać - znajdująca oparcie w zapisie ustawowym -
rezygnacja z powiadomienia wymienionych organów nadzorczych o wszczęciu dochodzenia (art. 325e §
3 KPK w zw. z art. 113 § 1 i art. 122 § 1 pkt 2 KKS).

Stojąc na straży prawidłowego przebiegu śledztwa lub dochodzenia zmierzającego do osiągnięcia celów
postępowania przygotowawczego, rozpatrywanych na tle ogólnych celów procesu karnego skarbowego
prokurator lub organ nadrzędny nad finansowym organem postępowania przygotowawczego mogą w
szczególności:

zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie przygotowawcze, wskazywać
kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia („wytyczne"),

żądać przedstawienia sobie materiałów zgromadzonych w postępowaniu,

uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, przeprowadzać je
osobiście, przy czym tylko prokurator może przejąć sprawę do swego prowadzenia,

wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia lub
zarządzenia wydawane przez prowadzącego postępowanie (art. 326 § 3 KPK w zw. z art. 113 § 1 i
art. 122 § 1 pkt 2 KKS).

Do czynności nadzorczych należy zaliczyć zatwierdzanie postanowień kończących postępowanie
przygotowawcze.Konsekwencją niewykonania przez organ nieprokuratorski zarządzenia lub polecenia
wydanego przez prokuratora w ramach nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym jest wszczęcie -
na żądanie prokuratora - postępowania służbowego w stosunku do funkcjonariusza, który uchylił się od
obowiązku wynikającego z decyzji organu prokuratorskiego. O wyniku tego postępowania należy
poinformować prokuratora (art. 326 § 4 KPK wzw.zart. 113 § 1 KKS).

•

Postępowanie mandatowe (przesłanki postępowania mandatowego, jego przebieg, rodzaje mandatów
karnych, uchylenie prawomocnego mandatu karnego)

Postępowanie mandatowe zostało wprowadzone do procedury karnej skarbowej w drodze ustawy -
Kodeks karny skarbowy z 1999 r. Postępowanie to charakteryzują najdalej idące redukcje formalizmu
w procesie karnym skarbowym w stosunku do postępowania zwyczajnego. Na pierwszy plan należy
wysunąć przekazanie kompetencji do rozstrzygania o odpowiedzialności karnej za wykroczenia
skarbowe organom niesądowym prowadzące w istocie do ograniczenia kompetencji sądu do
sprawowania wymiaru sprawiedliwości we wskazanej kategorii spraw. O dalszych uproszczeniach
najlepiej świadczy specyfika analizowanego postępowania szczególnego, która wyraża się w możliwości
wystąpienia przez niesądowy organ procesowy (oman postępowania przygotowawczego) lub jego
upoważnionego przedstawiciela w określonym układzie okoliczności faktczno-prawnych z propozycją
nałożenia kary grzywny w oznaczonej wysokości w drodze mandatu karnego, a następnie wydania
takiej decyzji procesowej, jeżeli sprawca wyraża zgodę na rozstrzygnięcie w tej formie kwestii jego
odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe.

zamysł usprawnienia procesu karnego skarbowego i przyspieszenia reakcji karnej w sprawach o czyny
zabronione o stosunkowo niewielkim ciężarze gatunkowym poprzez maksymalne odformalizowanie
procesu, pozwalające na uniknięcie wielu, nierzadko czasochłonnych, czynności procesowych.

Dopuszczalność postępowania mandatowego i nałożenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest
uzależniona od zachowania, obok przesłanek ogólnych warunkujących proces karny skarbowy,
obejmujących zasięgiem swego działania postępowanie mandatowe, dodatkowych warunków,
stanowiących przesłanki szczególne tego postępowania.

Wśród przesłanek szczególnych występują takie stany, które są konieczne, aby postępowanie mogło być
prowadzone w postępowaniu mandatowym (szczególne przesłanki dodatnie) oraz takie, których
wystąpienie wyklucza możliwość toczenia postępowania w tym trybie (szczególne przesłanki ujemne).

Dopuszczalność postępowania mandatowego warunkują następujące przesłanki pozytywne:

sprawa dotyczy czynu stanowiącego wykroczenie skarbowe;

brak jest wątpliwości co do osoby sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego
(art. 137 § 1 KKS); spełnienie tej przesłanki należy łączyć z posiadaniem przez organ postępowania
przygotowawczego   informacji   wskazujących   ponad   wszelką   wątpliwość   na   fakt   popełnienia
wykroczenia skarbowego oraz sprawstwo określonej osoby, a w ięc okoliczności mające znaczenie
dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe; do nałożenia grzywny za
wykroczenie skarbowe w drodze mandatu karnego nie jest wymagane  przyznanie się określonej
osoby do popełnienia czynu zabronionego; przyjmując inną optykę, należy zaznaczyć, że sam fakt
przyznania się do popełnienia wykroczenia skarbowego nie stwarza jeszcze podstaw  do przyjęcia
analizowanej przesłanki, jeśli oświadczenie takie nie znajduje oparcia w zgromadzonych w sprawie
dowodach, które uznano za wiarygodne;

według organu postępowania przygotowawczego nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej
niż kara grzywny w rozmiarze do podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia (art. 137 § 1 w
zw. z art. 48 § 2 KKS); dolną granicę tej kary stanowi - zgodnie z treścią art. 48 § 1 KKS -jedna
dziesiąta wysokości minimalnego wynagrodzenia;

sprawca wyraża zgodę na przyjęcie mandatu karnego (art. 137 § 3 KKS); oświadczenie sprawcy w
tej   kwestii   powinno   być   wyrażone   dobrowolnie   i   musi   być   wolne   od   wad;   ustawodawca   nie
formułuje wymagań formalnych, jakim miałoby odpowiadać oświadczenie sprawcy; wziąwszy pod
uwagę specyficzny przebieg postępowania mandatowego, należy przyjąć, że udzielenie zgody z
reguły przybierze formę ustnego oświadczenia (art. 116 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS), nie można
jednak   wykluczyć,   że   zgoda   zostanie   w   sposób   jednoznaczny   wyrażona  za   pomocą   gestu
sprowadzającego  się  do  faktycznego   przyjęcia  mandatu  karnego;   jej   udzielenie   przez  sprawcę
wymaga odnotowania na dokumencie mandatu karnego (art. 137 § 3 infine KKS).

W aspekcie szczególnych przesłanek pozytywnych postępowania mandatowego odrębne miejsce należy poświęcić
problematyce zgody sprawcy na przepadek przedmiotów. W drodze noweli z 28.7.2005 r. (Dz.U. Nr 178, poz. 1479)
przyjęto  rozwiązanie wprowadzające - w miejsce negatywnej przesłanki trybu mandatowego polegającej na
obowiązku orzeczenia przepadku przedmiotów - przesłankę pozytywną w postaci wymogu wyrażenia przez
sprawcę zgody na przepadek przedmiotów, jeżeli przepisy materialnego prawa karnego skarbowego przewidują
jego obligatoryjne orzeczenie w sprawie o wykroczenie skarbowe (art. 137 § 3 KKS). W ślad za tym ustanowiono
obowiązek wystąpienia do sądu przez organ nakładający grzywnę w drodze mandatu karnego z wnioskiem
o   orzeczenie   przepadku   przedmiotów   tytułem   środka   zabezpieczającego   w   razie   istnienia   podstaw
sprecyzowanych w art. 47 § 4 KKS (art. 138 § 6 KKS) To ostatnie unormowanie miało służyć realizacji
standardów   konstytucyjnych,   z   których   wynika   obowiązek  każdorazowego   orzeczenia   o   przepadku

przedmiotów przez niezawisły sąd (art. 46 Konstytucji RP)

Do przesłanek negatywnych postępowania mandatowego należą:

uszczuplenie należności publicznoprawnej w związku z wykroczeniem skarbowym, chyba że do
chwili przyjęcia mandatu karnego wymagalna należność została w całości uiszczona (art. 137 § 2
pkt 1 KKS); konstrukcja tej przesłanki stanowi rezultat wyważenia racji pomiędzy - podyktowaną
względami ekonomiki procesowej - potrzebą sprawnego rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej
w sprawach o drobne czyny, do jakich można zaliczyć wykroczenia skarbowe oraz
zabezpieczeniem kompensacyjnego celu reakcji karnej, sprowadzającego się w istocie do
wyrównania uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego
uprawnionego podmiotu;

wystąpienie   zbiegu   przepisów   określonego   w   art.   7   §   1   KKS,   gdy   ten  sam   czyn   sprawcy
wykroczenia skarbowego wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa skarbowego (art. 137 § 2 pkt
2   KKS);   przesłanka  ta   wynika   w   sposób   logicznie   konieczny   z   przyjętego   w   prawie   karnym
skarbowym założenia, że tryb mandatowy znajduje zastosowanie jedynie w sprawach o wykroczenia
skarbowe;  warto  odnotować,   że  nie  stanowi  przeszkody  w  prowadzeniu   postępowania   w  trybie
mandatowym fakt, że czyn wyczerpuje znamiona kilku wykroczeń skarbowych;

za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów (art. 137 § 2 pkt 4 KKS); ta
przesłanka negatywna wynika z uchylenia w opisanym wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego
przepisów  art. 137 § 3 i art. 138 § 6 KKS, które pozwalały na nałożenie grzyw ny w drodze
mandatu   karnego   i   wystąpienie   do   sądu   o   uzupełniające   orzeczenie   dotyczące   przepadku
przedmiotów.   Wypada   zauważyć,   że   obecne   ujęcie   normatywne   analizowanej   przesłanki
negatywnej, przyjęte w wyniku noweli z 7.11.2008 r. (Dz.U. Nr 215, poz. 1355), trudno byłoby
uznać za w pełni zadawalające z punktu widzenia standardu konstytucyjnego wyznaczonego w art.
46 Konstytucji RP, można bowiem odnieść wrażenie, że za jego pomocą ustawodawca zwykły
sankcjonuje przeniesienie decyzji w kwestii orzeczenia przepadku ze szczebla niezawisłego sądu
na szczebel organów postępowania przygotowawczego.

Postępowanie mandatowe ma charakter fakultatywny, co oznacza, że nałożenie grzywny w drodze
mandatu karnego w sytuacji istnienia szczególnych przesłanek dodatnich i braku szczególnych
przesłanek ujemnych pozostaje w sferze uprawnień organu postępowania przygotowawczego, który w
miejsce wskazanej decyzji procesowej może nadać sprawie bieg i prowadzić ją na zasadach ogólnych
(w formie dochodzenia) lub w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności (arg. ex. art. 137 §
1 KKS)

Przebieg postępowania mandatowego. Rodzaje mandatów karnych

Kompetencja   w   tej   materii   przysługuje   przede   wszystkim   finansowym   organom   postępowania
przygotowawczego lub ich upoważnionemu przedstawicielowi albo  upoważnionym przez urząd
celny funkcjonariuszom celnym pełniącym służbę w izbie celnej (art. 136 § 1 in principio KKS).
Umocowanie   nie-finansowych   organów   postępowania   przygotowawczego   do   prowadzenia
postępowania   mandatowego   musi   wypływać   z   przepisu   szczególnego.   Takie   szczególne
upoważnienie przewiduje rozporządzenie Rady Ministrów z 31.1.2006 r. (Dz.U. Nr 25, poz. 184)
w sprawie nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia skarbowe, wydane
na podstawie delegacji ustawowej zamieszczonej w art. 136 § 2 KKS.

Przysługuje - oprócz finansowych organów postępowania przygotowawczego - upoważnionym
funkcjonariuszom Policji, upoważnionym funkcjonariuszom Straży Granicznej oraz upoważ-
nionym funkcjonariuszom Żandarmerii Wojskowej (§ 2 pkt 4-6 rozporządzenia)

Postępowanie mandatowe i nałożenie w jego ramach grzywny za wykroczenie skarbowe w drodze
mandatu karnego nie wymaga uprzedniego wszczęcia procesu karnego skarbowego. W świetle
aktualnego brzmienia art. 136 § 1 infine KKS nie można mieć wątpliwości co do tego, że ewen-
tualne wszczęcie postępowania przygotowawczego w sprawie o wykroczenie skarbowe nie stanowi
przeszkody w nałożeniu grzywny w drodze mandatu karnego.

W procesie karnym skarbowym przewiduje się dwa rodzaje mandatów karnych, na podstawie
których nakłada się grzywnę za wykroczenie skarbowe, a mianowicie:

∗

mandat karny wydawany ukaranemu po uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio na ręce
organu, który ją nałożył; ten rodzaj mandatu określa się mianem gotówkowego;
dopuszczalność wydania mandatu karnego gotówkowego została wąsko zakreślona w ustawie,
przewiduje się bowiem jego wydanie wyłącznie w stosunku do osób czasowo przebywających
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nie-mających stałego miejsca zamieszkania albo
stałego miejsca pobytu (art. 138 § 2 KKS) oraz osób wprawdzie stale przebywających na tery-
torium Rzeczypospolitej Polskiej, jednak czasowo opuszczających to terytorium (art. 138 § 3

KKS);   analizowane   rozwiązanie   służy   zagwarantowaniu   efektywnej   represji   karnej   i
uiszczenia nałożonej przez organ postępowania przygotowawczego grzywny w sytuacjach, w
których   wyegzekwowanie   mandatu   karnego   kredytowanego   mogłoby   natrafiać   trudności;
mandat   gotówkowy   staje   się   prawomocny   z   chwilą   uiszczenia   grzywny   organowi
postępowania przygotowawczego, który ją nałożył;

∗

mandat karny kredytowany, wydawany za potwierdzeniem odbioru ukaranemu, na
którym spoczywa obowiązek uiszczenia nałożonej grzywny w terminie 7 dni; ta forma
mandatu karnego stanowi regułę w procesie karnym skarbowym; mandat karny kredytowany z
chwilą pokwitowania jego odbioru zyskuje cechę prawomocność

Upoważniony organ postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciel, wymierzając karę
grzywny w drodze mandatu karnego, jest zobowiązany do określenia wykroczenia skarbowego
zarzucanego sprawcy oraz pouczenia o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego, a
przede wszystkim o skutkach prawnych braku zgody na przyjęcie mandatu karnego. Udzielenie
pouczenia   w   tej   ostatniej   kwestii   sprowadza   się   do   poinformowania   o   treści   art.   139   KKS,
przewidującego - w sytuacji braku wymaganej w przepisach zgody sprawcy - rozpoznanie sprawy
na zasadach ogólnych (§ 1 powołanego przepisu), a ponadto możliwość - zwłaszcza gdy sprawca
wykroczenia   skarbowego   przebywa   stale   za   granicą   albo   gdy   nie   można   ustalić   jego   miejsca
zamieszkania lub pobytu w kraju - tymczasowego zajęcia mienia ruchomego sprawcy, w szczegól-
ności przedmiotów zagrożonych przepadkiem. Warto przy tej okazji odnotować, że jeśli w terminie
7   dni   od   daty   dokonania   tymczasowego   zajęcia  nie   zostanie   wydane   postanowienie   o
zabezpieczeniu, tymczasowe zajęcie upada ipso iure (art. 295 § 4 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). W
przypadku  wydania mandatu karnego kredytowanego pouczenie powinno dodatkowo  obejmować
informację o obowiązku uiszczenia nałożonej kary grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia
mandatu oraz o skutkach  jego  niedopełnienia (art.  138 § 5 KKS), polegających  na wszczęciu
egzekucji w trybie określonym przepisami postępowania egzekucyjnego w administracji (art. 187 §
2 KKS),  bez  potrzeby kierowania  sprawy do sądu. Należy zaznaczyć,  że pouczenie nie może
przybierać   formy,   która   stanowiłaby   przejaw   wywierania   presji   na   sprawcę   wykroczenia
skarbowego

Nadzór nad postępowaniem mandatowym  prowadzonym  przez finansowe organy postępowania
przygotowawczego  albo Straż  Graniczną  lub Policję  należy do ministra  właściwego  do spraw
finansów publicznych,  natomiast nad postępowaniem mandatowym, które prowadzi Żandarmeria
Wojskowa,   nadzór   sprawuje   Minister   Obrony   Narodowej.   W   ramach   sprawowanego   nadzoru
właściwi   ministrowie  korzystają   jedynie   z  instrumentów  o charakterze   administracyjnym,  które
mogą   przybrać   formę   żądania  sprawozdań,   domagania   się   określonych   szkoleń   lub   udzielenia
wyjaśnień dotyczących konkretnych postępowań

10 Uchylenie prawomocnego mandatu karnego

Przyczynę   uchylenia   prawomocnego  mandatu  karnego   stanowi  uchybienie   polegające   na
nałożeniu kary grzywny w drodze mandatu karnego za czyn niebędący czynem zabronionym, jako
wykroczenie skarbowe (art. 140 § 1 KKS). Przedstawione uchybienie może wynikać z pociągnięcia
do odpowiedzialności karnej  w trybie mandatowym  za czyn, który  jest prawnie irrelewantny z
punktu   widzenia   norm   szeroko   rozumianego  prawa   karnego   materialnego   albo   za   czyn
wypełniający   znamiona   wykroczenia   pospolitego,   przestępstwa   lub   przestępstwa   skarbowego.
Przyjmując inną perspektywę, można stwierdzić, że uchylenia mandatu karnego  w postępowaniu
karnym skarbowym nie determinuje ani fakt, iż czyn stanowiący wykroczenie skarbowe, w związku z
którym wydano mandat karny, należało zakwalifikować na podstawie innego przepisu penalizującego
wykroczenie skarbowe niż wskazany przez organ procesowy,  ani też brak  upoważnienia organu
postępowania   przygotowawczego   lub   jego   przedstawiciela   do   wydania   mandatu   karnego.   Nie
wymaga również uchylenia mandatu karnego uchybienie polegające na wymierzeniu kary grzywny
w   wysokości   przekraczającej   granicę   dopuszczalnej   grzywny,   jaką   można   wymierzyć   w  trybie
mandatowym.   W   ostatniej   z   opisanych   sytuacji   ukarany   może   dochodzić   roszczeń   przeciwko
Skarbowi Państwa na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu

Postępowanie   w   przedmiocie   uchylenia   prawomocnego   mandatu   jest
inaugurowane   na   wniosek   ukaranego   lub   z   urzędu.   Ponieważ   uchylenie   do
tyczy   decyzji   procesowej   posiadającej   cechę   prawomocności,   wniosek   inicjujący   postępowanie
sądowe

tej

kwestii

należy

uznać

nadzwyczajny

środek zaskarżenia, tyle że odnoszący się do decyzji wydanej przez organ niesądowy

Uprawnienie ukaranego podlega ograniczeniu w drodze zakreślenia siedmiodniowego terminu
zawitego, w którym wniosek może zostać złożony, biegnącego od daty uprawomocnienia się

mandatu,  a  więc  od  chwili   uiszczenia   grzywny   nałożonej   mandatem   gotówkowym   lub  od   daty
przyjęcia (za pokwitowaniem odbioru) mandatu kredytowanego. W razie uchybienia ustalonemu
terminowi wniosek ukaranego nie wywołuje skutków prawnych (art. 120 § 2 KPK w zw. z art. 113
KKS). Zawity charakter  analizowanego terminu przesądza o możliwości jego przywrócenia przez
sąd właściwy do rozpoznania wniosku o uchylenie prawomocnego mandatu karnego. Wychodząc od
spostrzeżenia,   że   wniosek   o   uchylenie   mandatu   karnego   nie   należy   do   kategorii   środków
odwoławczych (zwyczajnych lub nadzwyczajnych), trzeba przyjąć, że z jego wniesieniem nie wiąże
się obowiązywanie zakazu  reformationis in peius (arg. ex  art. 434, 443 KPK  wzw.zart. 113 § 1
KKS)

Regułę stanowi orzekanie w przedmiocie uchylenia prawomocnego mandatu karnego przez sąd
rejonowy, w którego okręgu został on wydany (art. 140 § 2 KKS w zw. z art. 115 § 2 KKS).
Odchylenie od tej reguły dotyczy sytuacji, w której ukaranym jest żołnierz w czynnej służbie woj-
skowej, kiedy o uchyleniu decyduje wojskowy sąd garnizonowy (art. 116 § 2 KKS). Sąd orzeka
jednosobowo na posiedzeniu (art. 140 § 2 zd. 2 KKS i art. 30 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS), w
którym może uczestniczyć ukarany, organ, który nałożył karę grzywny w drodze mandatu karnego,
albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony interwenient (art. 140 § 2 zd. 3 KKS). Wymienione
podmioty powinny być zawiadomione o czasie i miejscu posiedzenia sądu (art. 117 § 1 KPK w zw.
z art. 113 § 1 KKS), podczas którego mogą składać oświadczenia oraz wnioski w formie ustnej lub
na piśmie (art. 116 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). W celu ustalenia podstaw do uchylenia
prawomocnego mandatu karnego sąd może zarządzić czynności sprawdzające.

W wyniku rozpoznania wniosku o uchylenie prawomocnego mandatu karnego sąd wydaje
postanowienie o uchyleniu lub odmowie uchylenia mandatu karnego. Pierwsza z wymienionych
decyzji zapada w razie stwierdzenia opisanej wyżej przyczyny uchylenia prawomocnego mandatu
karnego. W pozostałych wypadkach sąd odmawia uchylenia mandatu karnego. Przyjęcie w ustawie
możliwości udziału wymienionych powyżej podmiotów w posiedzeniu w przedmiocie uchylenia
mandatu karnego skłania do wyrażenia aprobaty dla poglądu, że rozstrzygnięcie negatywne w tej
kwestii powinno zapaść nie tylko w postępowaniu zainaugurowanym na wniosek ukaranego, ale
także w postępowaniu wszczętym z urzędu (T. Grzegorczyk, Komentarz, s. 470). Postanowienia o
uchyleniu lub odmowie uchylenia prawomocnego mandatu karnego nie podlegają zaskarżeniu
(arg. ex art. 459 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS)

Jeżeli   uchybienie   stanowiące   podstawę   uchylenia   prawomocnego   mandatu   karnego   polega   na
nałożeniu kary grzywny za czyn, który nie stanowi czynu zabronionego w świetle obowiązującego
prawa, sąd, uchylając mandat karny, powinien nakazać podmiotowi, na którego rachunek bankowy
lub do którego kasy wpłacono grzywnę, niezwłoczny zwrot ukaranemu kwoty, która została przez
niego  uiszczona. Odmiennie przedstawiają się  konsekwencje uchylenia prawomocnego mandatu
karnego z powodu uchybienia sprowadzającego się do nałożenia kary grzywny w procesie karnym
skarbowym   za   czyn   wyczerpujący   znamiona   przestępstwa   skarbowego,   przestępstwa
powszechnego   lub   wykroczenia   powszechnego.   W   naświetlonej   konfiguracji   procesowej
zasadniczym skutkiem uchylenia mandatu karnego jest rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych
według przepisów regulujących postępowanie o czyny zabronione należące do kategorii, pod którą
w rzeczywistości podpada czyn, w związku z którym wydano mandat karny (art. 140 § 4 KKS).
Dodatkowym  skutkiem jest zatrzymanie  ex legę  uiszczonej przez ukaranego grzywny do czasu
zakończenia postępowania - bez konieczności wydania decyzji w tej kwestii -jako zabezpieczenia
majątkowego grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania
(art. 140 § 3 KKS).

•

Postępowanie w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności (faza negocjacyjna
postępowania w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności)

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności zostało wprowadzone po raz pierwszy do procedury karnej
skarbowej w drodze ustawy karnej skarbowej z 2.8.1926 r. (Dz.U. Nr 105, poz. 609)

Na wyeksponowanie zasługuje przede wszystkim konsensualny charakter tworzącego analizowaną
instytucję szczególnego trybu procedowania, o którym świadczy dopuszczalność rozstrzygnięcia sprawy
karnej skarbowej na kanwie porozumienia zawartego pomiędzy finansowymi organami postępowania
przygotowawczego i sprawcą, opartego na zasadzie do uł des. Motywem przewodnim tej koncepcji
normatywnej jest - podobnie jak w przypadku postępowania mandatowego - pragmatyczny zamysł
odciążenia wymiaru sprawiedliwości od spraw drobniejszych, zalegających w sądach w wyniku
stosowania tradycyjnych, długotrwałych procedur. Nieodzowne staje się zaznaczenie, że wzgląd na
odformalizowanie i usprawnienie procesu karnego skarbowego za pośrednictwem dobrowolnego
poddania się odpowiedzialności nie przysłonił kompensacyjnej funkcji prawa karnego skarbowego,

której realizacja została zagwarantowana poprzez nałożenie na sprawcę, korzystającego z dobrodziejstw
analizowanej instytucji, obowiązku wyrównania uszczerbku w sferze publicznoprawnej, wynikającego
z popełnienia czynu zabronionego

Kwintesencję dobrowolnego poddania się odpowiedzialności rozpatrywanego w kategoriach
szczególnego trybu postępowania stanowią określone modyfikacje przebiegu procesu karnego
skarbowego w stosunku do postępowania zwyczajnego.

Struktura postępowania szczególnego w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności
obejmuje dwie - wyodrębnione w ustawie -fazy. Na pierwszą z nich składają się negocjacje prowadzone
ze sprawcą przez finansowy organ postępowania przygotowawczego, których zwieńczeniem może być
wystąpienie do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności (faza negocjacyjna). Drugą fazę wypełnia postępowanie przed sądem, zmierzające do
zweryfikowania porozumienia zawartego w fazie negocjacyjnej i do wydania końcowego rozstrzygnięcia
w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności wyodrębnione fazy zostaną poniżej kolejno
zanalizowane.

Faza negocjacyjna postępowania – wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności:

Zainauaurowanie postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności,
równoznaczne z rozpoczęciem pierwszej fazy tego postępowania, następuje na podstawie wniosku
sprawcy przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego o zezwolenie na dobrowolne
poddanie się odpowiedzialności. Sprawca może wystąpić ze wskazanym wnioskiem zarówno w
postępowaniu prowadzonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego, jak i w
postępowaniu prowadzonym przez inny organ tyle że w tym ostatnim wypadku złożenie wniosku
implikuje przekazanie sprawy o wykroczenie skarbowe lub przestępstwo skarbowe finansowemu
organowi postępowania przygotowawczego w celu przeprowadzenia postępowania negocjacyjnego
(art. 134 § 4 w zw. z art. 142 § 1 KKS

Pojęcie „sprawcy", będącego osobą legitymowaną do wystąpienia z wnioskiem o zezwolenie na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności należy definiować poprzez odwołanie się do
wszelkich postaci sprawstwa określonych w art. 9 KKS, a w przy padku spraw o przestępstwa
skarbowe również form zjawiskowych popełnienia czynu zabronionego w postaci podżegania i
pomocnictwa oraz formy stadialnej w postaci usiłowania. Spraw ca inicjujący postępowanie w
kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności korzy sta z uprawnień przysługujących podej-
rzanemu, w tym rzecz jasna z domniemania niewinności i prawa do obrony (art. 142§ 5 KKS).
Należy zaznaczyć, że wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może
zostać złożony przez sprawcę przed skierowaniem przeciwko niemu postępowania karnego, a
zatem przed przedstawieniem zarzutów w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie
skarbowe

Na organach prowadzących postępowanie przygotowawcze spoczywa obowiązek pouczenia
sprawcy o uprawnieniu do złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności (art. 142 § 2 KKS oraz art. 16 § 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 i art. 114 § 2
KKS), chyba że rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w analizowanym postępowaniu szczególnym
byłoby niedopuszczalne ze względu na zagrożenie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego inną
karą niż grzywna lub popełnienie czynu w warunkach uzasadniających obostrzenie kary {arg. ex
art. 17 KKS). Pouczenie o prawie do złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności powinno nastąpić przed pierwszym przesłuchaniem, co oznacza obowiązek jego
udzielenia po ogłoszeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub poinformowaniu o treści
zarzutu, a przed przesłuchaniem określonej osoby w charakterze podejrzanego

Wniesienie aktu oskarżenia w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, w której
dopuszczalne jest zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, bez uprzedniego
pouczenia sprawcy o prawie do złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
może prowadzić do zwrotu sprawy przez sąd na podstawie art. 345 § 1 w zw. z art. 339 § 3 pkt 4 KPK w zw.
z art. 113 § 1 KKS w celu usunięcia braku wynikającego z nieudzielenia pouczenia.

Złożenie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może nastąpić
jedynie do momentu wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Podany termin należy do kategorii
terminów prekluzyjnych, co wyklucza możliwość jego przywrócenia. Wniosek złożony z
naruszeniem terminu nie wywołuje skutków procesowych. Odrodzenie prawa do złożenia
przedmiotowego wniosku jest możliwe pod warunkiem zwrotu sprawy przez sąd do uzupełnienia
postępowania przygotowawczego (art. 345 w zw. z art. 339 § 3 pkt 4 KPK w zw. z art. 113 § 1
KKS).

Wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może zostać złożony na
piśmie lub ustnie do protokołu (art. 142 § 4 zd. 1 KKS). Biorąc pod uwagę konsekwencje, jakie

pociąga za sobą wystąpienie z takim wnioskiem, należy przyjąć, że regułą powinno być jego
osobiste złożenie przez sprawcę. Odchylenia od sformułowanej reguły są podyktowane względami
gwarancyjnymi związanymi z przedstawicielstwem ustawowym po stronie biernej. Przedstawiciel
ustawowy może złożyć wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w
imieniu sprawcy, który wprawdzie ukończył 17 lat, ale jest osobą małoletnią (art. 142 § 3 KKS) lub
ubezwłasnowolnioną (art. 76 KPK w zw. żart. 113 § 1 KKS).

Do wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedział- 1083 ności sprawca jest
zobowiązany dołączyć dowody wykonania czynności określonych w art. 143 § 1-3 KKS,
stanowiących warunki brzegowe (wstępne), od których spełnienia zależy skuteczność składanego
wniosku. Do warunków tych należą:

∗

uiszczenie należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub
wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności, chyba że do chwili zgłoszenia
wniosku ta wymagalna należność została w całości uiszczona (art. 143 § 1 pkt 1 KKS);
warunek ten jest wy razem dążenia do wyrównania uszczerbku finansów ego wy rządzonego
przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym:

∗

wpłacenie tytułem kary grzywny kwoty odpowiadającej co najmniej jednej trzeciej
minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe - kwoty odpowiadającej co
najmniej jednej dziesiątej tego wynagrodzenia (art. 143 § 1 pkt 2 KKS): przyjąć należy, że
podstawę ustaleń co do kwoty, jaka w inna być uiszczona tytułem kary grzyw ny, stanów i
minimalne wy nagrodzenie z daty zgłoszenia wniosku;

∗

uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania (art. 143 § 1
pkt 3 KKS); rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 8.12.2005 r. w sprawie wysokości
zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na
dobrowolne poddanie się odpow iedzialności w sprawach o przestępstwa skarbowe i
wykroczenia skarbowe (Dz.U. Nr 244, poz. 2074) określa wysokość tych kosztów w
sprawach o przestępstwa skarbowe na jedną dziesiątą minimalnego wynagrodzenia, natomiast
w sprawach o wykroczenia skarbowe na jedną dwunastą minimalnego wynagrodzenia;

∗

wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów, jeżeli przepisy niniejszego kodeksu przewidują
jego obligatoryjne orzeczenie, a w razie niemożności złożenia takich przedmiotów uiszczenie
kwoty   stanowiącej   ich   równowartość   (art.   143   §   2   KKS);   jeżeli   orzeczenie   przepadku
przedmiotów ma charakter fakultatywny,  wymagania stawiane sprawcy  ulegają  złagodzeniu,
przysługuje   mu   bowiem   uprawnienie   do   ograniczenia   zakresu   zgody   na   przepadek
przedmiotów, do niektórych  z nich,  a nawet  do złożenia wniosku o całkowite zaniechanie
orzekania przepadku przedmiotów; w ostatniej z naświetlonych sytuacji niemożność złożenia
przedmiotów, których przepadek mógłby zostać orzeczony również powoduje, że w to miejsce
sprawca  jest  zobowiązany uiścić ich równowartość  pieniężną, przy czym  możliwe jest  jej
ograniczenie do kwoty odpowiadającej wartości tylko niektórych przedmiotów zagrożonych
przepadkiem; w analizowanym wypadku wchodzi także w rachubę wystąpienie przez sprawcę
z   wnioskiem   o   całkowite   zaniechanie   orzekania   obowiązku   uiszczenia   równowartości
pieniężnej  przedmiotów   zagrożonych   przepadkiem   (art.   143   §   3   KKS   ;   uiszczenie
równowartości   pieniężnej   jest   wykluczone,   gdyby   miało   odnosić  się   do   przedmiotów
zagrożonych przepadkiem, których wytwarzanie,  posiadanie, obrót, przewóz, przenoszenie lub
przesyłanie jest zabronione (art 143 § 4 w zw. z art. 29 pkt 4 KKS); wymóg zgody na przepa-
dek   przedmiotów   lub   uiszczenia   ich   równowartości   pieniężnej   odpada   w   sytuacji
uiszczenia   przez   sprawcę,   przy   złożeniu   wniosku  o   dobrowolne   poddanie   się
odpowiedzialności,   należności   publicznoprawnej   dotyczącej   przedmiotów   zagrożonych
przepadkiem,
chyba że należność ta jest niewspółmiernie niska do kwoty równowartości pieniężnej przepadku
przedmiotów

albo

Przepadek

dotyczy

mienionych powyżej przedmiotów, określonych w art. 29 pkt 4 KKS
lub przedmiotów specjalnie przysposobionych do popełnienia czynu
zabronionego (art. 143 § 5 w zw. z art. 31 § 3 pkt 2 KKS).

Niedopełnienie któregokolwiek z wymienionych warunków należy uznać za brak w zakresie
wymagań formalnych wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,
podlegający usunięciu w trybie określonym w art. 143a kks.

Wniosek   sprawcy   o   zezwolenie   na   dobrowolne   poddanie   się   odpowiedzialności   podlega
kontroli finansowego organu postępowania przygotowawczego pod kątem spełnienia wymagań
formalnych.  Kontrola obejmuje sprawdzenie zarówno warunków  szczególnych  wniosku, które
zostały przedstawione wyżej (zob. art. 142 § 4 zd. 2 i art. 143 §  -3 KKS) jak i ogólnych wymagań

formalnych pisma procesowego, jeżelii wniosek został przez sprawcę złożony w formie pisemnej
(art. 119 § 1 KPK w zw. z art 113 § 1 KKS) W razie stwierdzenia braków formalnych wniosku
finansowy organ postępowania przygotowawczego wzywa sprawcę do ich usunięcia w terminie 7
dni. Wezwanie wymaga wydania zarządzenia (art. 93 § 2 i 3 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS), które
należy doręczyć wnoszącemu pismo z pouczeniem o skutkach nieusunięcia braku, a więc o implikacji
w   postaci   bezskuteczności   złożonego   wniosku   (art.   143a   §   2   zd.   2   KKS).   Stwierdzając
bezskuteczność wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, finansowy
organ   postępowania   przygotowawczego   wydaje   zarządzenie,   które   nie   podlega   zaskarżeniu
zażaleniem  (arg. a contr ario ex  art. 466 i 459 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Skutek zawitości
wynikający z uchybienia 7-dniowemu terminowi do usunięcia  braków wniosku o zezwolenie na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności stanowi kryterium, na podstawie którego analizowany
termin można zaliczyć do kategorii terminów zawitych.

Uzupełnienie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w terminie 7
dni pociąga za sobą skutki ex tunc, sprawia bowiem, iż wniosek wywołuje skutki od dnia jego
pierwotnego wniesienia (art. 143a § 2 zd. 1 KKS).

Wniosek   sprawcy  o  udzielenie   zezwolenia  na  dobrowolne  poddanie  się  odpowiedzialności
może   zostać   cofnięty.  Cofnięcie   wniosku   jest   oświadczeniem   woli   sprawcy,   obejmującym
odstąpienie od inicjatywy zmierzającej do rozstrzygnięcia jego odpowiedzialności za przestępstwo
skarbowe  lub wykroczenie  skarbowe  w drodze dobrowolnego  poddania  się odpowiedzialności.
Może ono być złożone na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 116 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).
Jeżeli pisemne cofnięcie wniosku, nie odpowiada wymaganiom formalnym, usunięcie braków for-
malnych następuje w trybie określonym  w art. 120 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS. W razie
skutecznego   cofnięcia   wniosku   o   zezwolenie   na   dobrowolne   poddanie   się   odpowiedzialności
sprawca traci prawo jego ponownego złożenia w sprawie o ten sam czyn zabroniony,  którego
dotyczył uprzednio złożony wniosek (art. 143a § 2 KKS)

Uprawnienie do cofnięcia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
jest ograniczone w dwojaki sposób. Z jednej strony, przewiduje się, że cofnięcie wniosku jest
niedopuszczalne przed upływem miesiąca od dnia jego złożenia. Z drugiej strony, ustawa zakłada, że
analizowane uprawnienie może być wykorzystane najpóźniej do czasu wniesienia do sądu wniosku
o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 144 § 1 KKS)

Cofnięcie przez sprawcę wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest całkowicie
wykluczone,   jeżeli   w   terminie   miesiąca   od  jego   złożenia   finansowy   organ   postępowania
przygotowawczego zakończył  fazę negocjacyjną,  występując  do sądu z wnioskiem  o udzielenie
zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Cofnięcie wniosku dokonane w sytua-
cji   istnienia   przedstawionych   ograniczeń   jest   bezskuteczne,   co   oznacza,  że   postępowanie   w
przedmiocie dobrowolnego podania się odpowiedzialności toczy się nadal, na podstawie uprzednio
złożonego przez sprawcę wniosku. W tej kwestii za wy starczające należy uznać stwierdzenie przez
finansowy   organ   postępowania   przygotowawczego   okoliczności   powodującej,   iż   cofnięcie   nie
wywołuje skutków prawnych.

Uiszczone przez sprawcę kwoty podlegają z mocy prawa - bez konieczności wydawania posta-
nowienia w tej kwestii - zatrzymaniu do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie grożących
mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania (art. 144 § 3 KKS)

Ponieważ w konsekwencji skutecznego cofnięcia wniosku jego rozpoznanie jest niedopuszczalne, na-
leży uznać, że w rozpatrywanej konfiguracji procesowej finansowy organ postępowania
przygotowawczego wydaje postanowienie o pozostawieniu wniosku o zezwolenie na dobrowolne
poddanie się odpowiedzialności bez rozpoznania

Faza negocjacyjna – rozpoznanie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności:

W razie złożenia przez sprawcę wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego może zamiast wniesienia
aktu oskarżenia wystąpić niezwłocznie do sądu z wnioskiem o udzielenie takiego zezwolenia
albo odmówić wystąpienia z takim wnioskiem. W rozpatrywanym zakresie uprawnienia organu
procesowego znamionuje swoista „asymetryczność". Wymóg „niezwłoczności" wniesienia przez
organ finansowy wniosku o udzielenie przez sąd zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowie-
dzialności należy odczytywać funkcjonalnie, zauważając, że przestrzeń czasową, dzielącą moment
złożenia przez sprawcę wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i
skierowanie do sądu wniosku o udzielenie takiego zezwolenia, wypełniają czynności zmierzające do
kontroli formalnej wniosku sprawcy oraz negocjacje finansowego organu postępowania
przygotowawczego ze sprawcą. Zasadniczym przejawem konsensualnego charakteru

analizowanego postępowania szczególnego jest możliwość uzależnienia przez finansowy organ
postępowania przygotowawczego wystąpienia do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od spełnienia przez sprawcę dodatkowych warunków
zakreślonych przez wskazany organ, wykraczających poza zakres obowiązków, stanowiących
warunki brzegowe, od których realizacji zależy skuteczność wniosku sprawcy. Sformułowanie
takich dodatkowych warunków jest w istocie punktem wyjścia dla przeprowadzenia negocjacji i
zawarcia porozumienia pomiędzy sprawcą i finansowym organem postępowania przygotowawczego,
co do treści składanego do sądu wniosku, a pośrednio także zapadającego w postępowaniu sądowym
wyroku. Negocjacje powinny mieścić się w ramach wyznaczonych z jednej strony przez warunki
brzegowe, które wymagają spełnienia przy wniesieniu przez sprawcę wniosku o zezwolenie na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, z drugiej natomiast strony przez sprecyzowane dalej
maksymalne wymagania, jakie mogą być postawione sprawcy.

Dodatkową gwarancję kompensacji uszczerbku finansowego, który wystąpił w sferze
publicznoprawnej w wyniku przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, stanów i
nałożenie na finansowy organ postępowania przygotowawczego obowiązku uzależnienia złożenia
do sądu wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od
uiszczenia w całości uszczuplonej należności publicznoprawnej (art. 146 § 1 KKS)

Dodatkowe warunki stawiane sprawcy przez finansowy organ postępowania
przygotowawczego mogą wiązać się z uzależnieniem wystąpienia do sądu z wnioskiem o
udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od:

∗

uiszczenia tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z
kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego
zagrożenia za dany czyn zabroniony (art. 146 § 2 pkt 1 KKS); w przypadku wykroczeń skarbo-
wych, określając maksimum wymagań, które w analizowanym zakresie mogą być stawiane
sprawcy, należy za punkt odniesienia przyjąć górną granicę grzywny dla czynów należących do
omawianej kategorii, odpowiadającą dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia (art.
48 § 1 KKS); sprawa jest nieco bardziej skomplikowana w przypadku przestępstw
skarbowych, w tym wypadku bowiem maksimum wymagań stanowi kwota, która łącznie z już
uiszczoną przez sprawcę - tytułem kary grzywny - kwotą, odpowiada iloczynowi połowy licz-
by stawek dziennych grzywny, jaką jest zagrożone dane przestępstwo skarbowe i ustalonej
przez organ procesowy wysokości jednej stawki dziennej (w granicach od jednej trzydziestej
minimalnego wynagrodzenia do czterystukrotności tej ułamkowej kwoty - art. 23 § 3 KKS);

∗

wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy o zezwolenie na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a w razie niemożności ich złożenia - od
uiszczenia równowartości pieniężnej tych przedmiotów (art. 146 § 2 pkt 2 KKS); uiszczenie
równowartości pieniężnej jest wykluczone, gdyby miało zastępować złożenie przedmiotów,
których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione
jako przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe (art. 146 § 2 pkt 1 KKS);

∗

uiszczenia pozostałych kosztów postępowania (art. 146 § 2 pkt 3 KKS); odwołując się do
reguł wykładni funkcjonalnej i systemowej, analizowany warunek należy łączyć z kosztami
postępowania poprzedzającego sformułowanie żądania ich dodatkowego uiszczenia, jeżeli
przekroczyły one zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania uiszczoną przy złożeniu
wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Przed określeniem rodzaju, czasu i sposobu wykonania spoczywających na sprawcy lub nałożonych
na niego obowiązków finansowy organ postępowania przygotowawczego powinien wysłuchać
sprawcę, a jeżeli jest on niepełnoletni, jego przedstawiciela ustawowego (art. 146 § 3 KKS)

Uznając w wyniku przeprowadzonych negocjacji, że zachodzą podstawy do złożenia do sądu
wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, finansowy organ
postępowania przygotowawczego przystępuje niezwłocznie do jego sporządzenia. Odwołując się
do wykładni językowej art. 145 § 1 KKS, można stwierdzić, że wniosek o udzielenie zezwolenia na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności stanowi czynność zastępującą akt oskarżenia, jako
podstawową skargę inicjującą postępowanie sądowe w kwestii rozstrzygnięcia odpowiedzialności
karnej skarbowej, jest zatem surogatem aktu oskarżenia. Ustalone znaczenie analizowanego
wniosku uwidacznia się w obrębie jego struktury treściowej (art. 145 § 2 i 3 KKS) poprzez
wyraźną zbieżność poszczególnych jej elementów z wymaganiami w zakresie treści aktu
oskarżenia

Na strukturę treściową wniosku o udzielenie przez sąd zezwolenia na dobrowolne poddanie
się odpowiedzialności składają się:

∗

imię i nazwisko sprawcy oraz inne dane określające jego tożsamość,

∗

dokładne określenie czynu zarzucanego sprawcy ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i

okoliczności jego popełnienia, a zwłaszcza wysokości uszczuplonej lub narażonej na
uszczuplenie należności publicznoprawnej,

∗

wskazanie przepisów Kodeksu, pod które zarzucany czyn podpada,

∗

dokładne określenie wykonanych przez sprawcę obowiązków, o których mowa w art. 143 § 1-
3 KKS,

∗

wskazanie sądu właściwego do udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności (art. 145 § 2 KKS).

Powinno obejmować sprecyzowanie zarówno obowiązków, którym sprawca powinien był uczynić
zadość, składając  wniosek o zezwolenie na dobrowolne  poddanie   się   odpowiedzialności,   jak  i
dodatkowych   obowiązków,   które   sprawca   spełnił   realizując   warunki   porozumienia
wypracowanego  w   fazie   negocjacyjnej   przed   finansowym   organem   postępowania   przygoto-
wawczegoiW treści wniosku finansowy organ postępowania przygotowawczego określa kwotowe
sumę, którą sprawca uiścił tytułem kary grzywny.

Możliwość ograniczenia uzasadnienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie
się   odpowiedzialności   do   dwóch   kwestii,   z   których   pierwszą   stanowi   wskazanie   dowodów
świadczących o tym, że wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości.
Ważne staje się podkreślenie, że ustawa nie przewiduje warunku w postaci przyznania się sprawcy
do   winy.   Trzeba   jednak   przyjąć,   że   w   wypadku   braku   wyjaśnień,   w   których   sprawca
przyznawałby się do popełnienia czynu,  na organie finansowym spoczywa obowiązek dokonania
szczególnie wnikliwej i ostrożnej oceny zebranego materiału dowodowego, co powinno znaleźć
odzwierciedlenie   w   uzasadnieniu   skierowanego   do   sądu   wniosku   o   udzielenie   zezwolenia   na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Druga z kwestii, do których można zawęzić uzasadnienie analizowanego wniosku, łączy się z
obowiązkiem   wykazania,   że   udzielenie   zezwolenia   na   dobrowolne   poddanie   się
odpowiedzialności   stanowi   wystarczającą   reakcję   na   przestępstwo   skarbowe   lub   wykroczenie
skarbowe,   zwłaszcza   z   punktu   widzenia   zaspokojenia   interesu   finansowego   Skarbu   Państwa,
jednostki   samorządu   terytorialnego   lub   innego   uprawnionego   podmiotu.   Realizację   przedsta-
wionych   wymagań   dotyczących   treści   uzasadnienia   należy   uznać   za   niezbędną   dla
zagwarantowania rozstrzygnięcia przez sąd kwestii odpowiedzialności karnej określonej osoby w
analizowanym trybie szczególnym w sposób odpowiadający prawdzie i poczuciu sprawiedliwości.

Z   wnioskiem   o   udzielenie   zezwolenia   na   dobrowolne   poddanie   się   odpowiedzialności   należy
przesłać sądowi cały materiał zgromadzony w postępowaniu poprzedzającym  złożenie wniosku
wraz z załącznikami, pod postacią np. dokumentów lub dowodów rzeczowych (art. 145 § 4 KKS).
Finansowy   organ   postępowania   przygotowawczego   jest   zobowiązany   zawiadomić   sprawcę   o
wniesieniu   do   sądu   wniosku   o   udzielenie   zezwolenia   na   dobrowolne   poddanie   się
odpowiedzialności,   a   jeżeli   sprawca   nie   uzyskał   jeszcze   pełnoletności,   również   jego
przedstawiciela ustawowego (art. 145 § 5 KKS)

Druga spośród wymienionych na wstępie alternatywnych decyzji,  do których wydania może
dojść w konsekwencji rozpoznania wniosku sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności,   ma   charakter   negatywny   i  przyjmuje   formę   postanowienia   o   odmowie
wystąpienia   do   sądu   z   wnioskiem   o   udzielenie   zezwolenia   na   dobrowolne   poddanie   się
odpowiedzialności.  Decyzja   tej   treści   powinna   zapaść   w   razie   niespełnienia   przez   sprawcę
chociażby jednego z warunków brzegowych określonych w art. 143 § 1-3 KKS lub niewykonania
dodatkowych obowiązków nałożonych przez finansowy organ postępowania  przygotowawczego,
stosujący art. 146 § 2 KKS, albo ujawnienia okoliczności wyłączającej dopuszczalność udzielenia
zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, ustalonej w przepisach materialnego
prawa   karnego   skarbowego   (art.   17   §   2   KKS)   przyczyn   negatywnego   rozstrzygnięcia   w
przedmiocie wniosku sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności należy
ponadto   zaliczyć   pojawienie  się   wątpliwości   co   do   winy   lub   okoliczności   popełnienia   czynu
zabronionego, którego dotyczy wniosek albo ustalenie, że w konkretnym układzie procesowym
pociągnięcie do odpowiedzialności w analizowanym trybie nie stanowi wystarczającej reakcji na
przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

W razie wydania negatywnej decyzji w przedmiocie wniosku o zezwolenie na dobrowolne
poddanie się odpowiedzialności niezbędne jest wyczerpujące podanie powodów nieuwzględnienia
wniosku sprawcy, a zatem skrupulatne wyjaśnienie podstawy faktycznej postanowienia, a także
wskazanie przesłanek prawnych jego wydania

Na postanowienie odmawiające wniesienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne

poddanie się odpowiedzialności przysługuje zażalenie do organu nadrzędnego nad finansowym
organem postępowania przygotowawczego, o czym należy sprawcę pouczyć (art. 147 KKS). Or-
gan II instancji dysponuje uprawnieniami charakterystycznymi dla rewizyjnego modelu kontroli
odwoławczej, ma zatem prawo uchylić lub utrzymać w mocy zaskarżone orzeczenie. Uchylenie
postanowienia o odmowie wniesienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności   pociąga   za   sobą   konieczność   wydania   rozstrzygnięcia  wtórnego,   na   mocy
którego sprawa podlega przekazaniu finansowemu organowi postępowania przygotowawczego w
celu ponownego rozważenia  kwestii podstaw do wystąpienia do sądu z omawianym wnioskiem.
Utrzymanie w mocy postanowienia o odmowie wystąpienia do sądu z wnioskiem o udzielenie
zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności oznacza wyczerpanie  toku instancji
zażaleniowej   i   uzyskanie   przez   zaskarżoną   decyzję   atrybutu   prawomocności.   Zasadniczą
konsekwencją   uprawomocnienia   się   negatywnej   decyzji   w   kwestii   wniosku   o   zezwolenie   na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest powrót do sytuacji sprzed złożenia tego wniosku,
oznaczający   w   istocie   kontynuację   postępowania   przygotowawczego   w   danej   sprawie.   W
analizowanej   konfiguracji  procesowej   następuje   ponadto   zatrzymanie   z   mocy   prawa   kwot
wpłaconych przez sprawcę tytułem grzywny i kosztów procesu w celu zabezpieczenia grożących
sprawcy kar. środków karnych i innych środków oraz kosztów postępowania (art. 147 zd. 2 KKS).

Faza sądowa postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Do zainaugurowania postępowania sądowego w trybie dobrowolnego poddania się
odpowiedzialności dochodzi - zgodnie z zasadą skargowości (art. 14 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1
KKS) - na podstawie skargi, która w analizowanym postępowaniu szczególnym przybiera postać
wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

W I instancji wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
rozpoznaje sąd rejonowy albo wojskowy sąd garnizonowy, a w sprawach o przestępstwa skarbowe
popełnione przez żołnierz) posiadających stopień majora i wyższy (art. 115 § 2 i art. 654 § 1 pkt 1
KPK w zw. z art. 115 § 3 KKS) wojskowy sąd okręgowy. W zakresie właściwości miejscowej sądu
należy odwołać się do kryteriów sprecyzowanych w art. 31 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS)

Sąd rozpoznaje analizowany wniosek na posiedzeniu w składzie jednoosobowym. Sprawcy oraz
jego obrońcy, a także - w określonych wypadkach (zob. art. 142 § 3 KKS) -jego przedstawicielowi
ustawowemu przysługuje bezwzględne uprawnienie do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu. co
oznacza, że wymienione podmioty należy powiadomić o czasie i miejscu posiedzenia (art. 148 § 3
zd. 1 KKS i art. 117 § 1 KPK w zw. żart. 113 § 1 KKS). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo
wskazanych uczestników postępowania prawidłowo zawiadomionych o posiedzeniu nie stoi na
przeszkodzie procedowaniu nad wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności (art. 148 § 3 KKS). Uregulowanie kwestii uczestnictwa w analizowanym
posiedzeniu finansowego organu postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciela jest
podporządkowane innej regule, ponieważ poza sytuacją, w której wskazany organ lub jego
przedstawiciel zostaje zobowiązany przez prezesa sądu lub sąd do stawienia się na posiedzeniu,
przysługuje im jedynie względne uprawnienie do wzięcia w nim udziału (art. 96 § 2 KPK w zw. z
art. 113 § 1 KKS), co oznacza, że mogą w nim uczestniczyć, jeśli się stawią, nie jest jednak
konieczne informowanie ich o czasie i miejscu posiedzenia.

Sąd powinien przystąpić do rozpoznania wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie
się odpowiedzialności niezwłocznie, czyli bez zbędnej zwłoki, tak szybko, jak to jest w
okolicznościach danej sprawy możliwe. Wymóg niezw tocznego przystąpienia do orzekania przez sąd
nie przekreśla bynajmniej kontroli formalnej wniosku skierowanego do sądu przez finansowy
organ postępowania przygotowawczego. W tej kwestii znajduje zastosowanie tryb określony w art.
120 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS

W konsekwencji merytorycznego rozpoznania wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne
poddanie się odpowiedzialności sąd wydaje jedno z następujących alternatywnych rozstrzygnięć:

∗

udziela zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 148 § 5 KKS); w
wyniku noweli do Kodeksu karnego skarbowego z 28.7.2005 r. (Dz.U. Nr 178, poz. 1479),
dostosowującej regulację kodeksową do standardów konstytucyjnych (art. 42 ust. 3 Konstytucji
RP), omawiane rozstrzygnięcie wymaga zachowania formy wyroku; wyrok udzielający
zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności powinien zawierać elementy
wyszczególnione w art. 413 § 1 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS), które podlegają
doprecyzowaniu w art. 18 § 1 KKS, przewidującym, że sąd, udzielając zezwolenia na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną
przez sprawcę oraz przepadek przedmiotów, przy czym tylko w takich granicach, w jakich
sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności złożenia przedmiotów w zakresie, w jakim

uiścił ich równowartość; ponieważ omawiany wyrok jest wydawany poza rozpraw ą, jego treść
udostępnia się publicznie przez złożenie odpisu wyroku na okres 7 dni w sekretariacie, o czym
należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia (art. 418a KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS);
odpis wyroku podlega doręczeniu finansowemu organowi postępowania przygotowawczego
oraz sprawcy (arg ex. art. 100 § 3 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS); prawomocny wyrok o
zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego
Rejestru Karnego (art. 18 § 2 KKS), co gwarantuje uniknięcie piętna skazania i zachowanie
przymiotu niekaralności, mimo rzeczywistego pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za
przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe;

∗

zwraca sprawę finansowemu organowi postępowania przygotowawczego (art. 148 § 6
KKS); negatywna decyzja sądu w kwestii zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności przybiera formę postanowienia (art. 93 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS);
przyczyna wydania decyzji tej treści została ujęta w ustawie mało precyzyjnie poprzez
odwołanie się do uznania przez sąd, że nie ma podstaw do uwzględnienia wniosku:
wypełniając tę ogólną formułę treścią, należałoby wskazać przede wszystkim okoliczności
wymienione w art. 17 § 2 KKS, wyłączające dopuszczalność uwzględnienia wniosku o
udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, niewypełnienie przez
sprawcę ciążących na nim lub nałożonych na niego obowiązków w zakresie określonym w art.
143 § 1-3 i w art. 146 § 1 i 2 KKS, a także pojawienie się wątpliwości co do winy sprawcy i
okoliczności popełnienia czynu zabronionego; ponadto należy przyjąć, iż brak podstaw do
uwzględnienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialno-
ści może wynikać z uznania przez sąd, że propozycja rozstrzygnięcia sprawy karnej skarbowej
sformułowana we wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności nie stanowi wystarczającej reakcji na przestępstwo skarbowe lub
wykroczenie skarbowe; w kontekście ostatniej z wymienionych okoliczności nieodzowne staje
się zaakcentowanie faktu związania sądu treścią odnośnego wniosku; uwzględnienie wniosku
przez sąd pociąga za sobą konieczność udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się od-
powiedzialności na warunkach objętych porozumieniem finansowego organu postępowania
przygotowawczego ze sprawcą i zaproponowanych we wniosku; sąd nie ma uprawnienia do
modyfikowania treści wniosku i uzależnienia jego uwzględnienia np. od spełnienia przez
sprawcę dalszych obowiązków; związanie sądu propozycją rozstrzygnięcia sprawy
sformułowaną we wniosku stanowi przejaw konsensualnego charakteru instytucji
dobrowolnego poddania się odpowiedzialności i oznacza w istocie ograniczenie roli sądu do
zatwierdzenia, ewentualnie odmowy zatwierdzenia, propozycji, która została wypracowana w
fazie negocjacyjnej, bazującej na porozumieniu pomiędzy finansowym organem postępowania
przygotowawczego i sprawcą; w przypadku negatywnego rozstrzygnięcia w przedmiocie
wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności uiszczone
przez sprawcę kwoty podlegają zatrzymaniu ipso iure do czasu zakończenia postępowania,
jako zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów
postępowania (art. 148 § 6 zd. 2 KKS); postanowienie sądu odmawiające uwzględnienia
analizowanego wniosku nie podlega zaskarżeniu {arg. a contr ario ex art. 459 § 1 KPK w zw.
z art. 113 § 1 KKS).

decyzje sądu wydawane w analizowanym postępowaniu szczególnym, które nie stanowią
orzeczeń in merito. Do takich decyzji należą:

∗

postanowienie o zwrocie sprawy w celu uzupełnienia postępowania; decyzja ta stanowi
konsekwencję stwierdzenia przez sąd, że prawidłowe rozpoznanie wniosku i wydanie
merytorycznego rozstrzygnięcia nie jest możliwe na skutek niekompletności materiału
dowodowego; podstawę tej decyzji stanowi art. 345 § 1 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KPK),
którego transpozycja na grunt analizowanej konfiguracji procesowej upoważnia do
sformułowania tezy, że sąd jest legitymowany do zwrotu sprawy w celu uzupełniania
postępowania, jeżeli materiał dowodowy wykazuje istotne braki w zakresie przesłanek
decydujących o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, uniemożliwiające
merytoryczne orzekanie w przedmiocie wniosku złożonego przez finansowy organ
postępowania przygotowawczego, a dokonanie niezbędnych czynności przez sąd
powodowałoby znaczne trudności; zastrzeżenie uprawnienia do przeprowadzenia fazy
negocjacyjnej i złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności do wyłącznej kompetencji finansowego organu postępowania
przygotowawczego posiada zasadnicze znaczenie dla argumentacji wspierającej tezę, że
adresatem postanowienia sądu o zwrocie sprawy do uzupełnienia postępowania jest
wymieniony organ finansowy; postanowienie wydane na podstawie art. 345 § 1 KPK w zw. z

art. 113 § 1 KPK podlega zaskarżeniu zażaleniem, które przysługuje stronom (art. 345 § 3
KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS); uprawomocnienie się analizowanego postanowienia oznacza
ustanie zawisłości sprawy przed sądem i cofnięcie postępowania do fazy negocjacyjnej, w
której decyzję co do dalszego biegu procesu karnego skarbowego podejmuje finansowy organ
postępowania przygotowawczego; 2) postanowienie o umorzeniu postępowania; do wydania
tego orzeczenia w analizowanym postępowaniu dochodzi w konsekwencji ujawnienia przez
sąd przeszkody procesowej, wynikającej z braku warunku dopuszczalności procesu karnego
skarbowego (art. 17 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS); ponieważ analizowane postanowienie
zamyka drogę do wydania wyroku, należy uznać, że przysługuje od niego zażalenie (art. 459 §
1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

∗

Postępowanie odwoławcze w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest w
zasadzie podporządkowane ogólnym standardom obowiązującym w postępowaniu przed sądem
II instancji w sprawach karnych skarbowych. Odchylenia od tego założenia legislacyjnego
dotyczą w gruncie rzeczy trzech zagadnień, a mianowicie kwestii składu orzekającego sądu
odwoławczego, forum, na którym dochodzi do rozpoznania środka odwoławczego oraz kwestii
zakresu kontroli odwoławczej wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności.

Dwie pierwsze spośród podniesionych kwestii uregulowano w szczególny sposób w art. 149 § 2
KKS, z którego wynika, że sąd rozpoznaje środek odwoławczy w trybie dobrowolnego poddania się
odpowiedzialności na posiedzeniu w składzie jednoosobowym.

Zakresu kontroli odwoławczej dotyczy ograniczenie możliwości uchylenia lub zmiany przez sąd
odwoławczy wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności do sytuacji, w
której w zaskarżonym wyroku dopuszczono się uchybienia polegającego na orzeczeniu tytułem
kary grzywny kwoty innej niż uiszczona przez sprawcę lub przepadku przedmiotów albo uiszczenia
ich równowartości pieniężnej w zakresie nieobjętym zgodą sprawcy (art. 149 § 1 KKS).

Odwołując się do założenia racjonalności ustawodawcy, uznać należy, że ograniczenie zakresu
kontroli apelacyjnej, wynikające z art. 149 § 1 KKS, dotyczy wyłącznie względnych przyczyn
odwoławczych, co oznacza, że powołany przepis stanowi uregulowanie o charakterze lex specialis
tylko w stosunku do unormowania zamieszczonego w art. 438 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS). W
konsekwencji można zatem przyjąć, że analizowane unormowanie nie tamuje drogi do weryfikacji
wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności pod kątem rażących uchybień
przepisom prawa, stanowiących bezwzględne przyczyny odwoławcze wymienione w art. 439, 440 i
455 KPK, która finalnie może doprowadzić do zmiany lub uchylenia orzeczenia z innych przyczyn
niż wskazane w art. 149 § 1 KKS.

Sąd odwoławczy przeprowadzający kontrolę wyroku o udzieleniu 1098 zezwolenia na
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ma do dyspozycji pełen wachlarz rozstrzygnięć
przewidzianych w art. 437 § 1 KPK. W zależności od wyników kontroli sąd wydaje jedno z
następujących rozstrzygnięć:

∗

utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok; takie rozstrzygnięcie zapada wówczas, gdy sąd I
instancji orzekł tytułem grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę oraz przepadek przedmiotów
lub uiszczenie ich równowartości pieniężnej w zakresie, w jakim sprawca wyraził zgodę na
orzeczenie wskazanych środków represji karnej i nie zachodzi żadna z bezwzględnych
przyczyn odwoławczych, determinujących zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia
niezależnie od granic środka odwoławczego;

∗

zmienia zaskarżony wyrok; zmiana wyroku wymaga uwzględnienia w orzeczeniu
zapadającym w instancji odwoławczej porozumienia zawartego przez finansowy organ
postępowania przygotowawczego ze sprawcą, co w praktyce powinno z reguły polegać na
dostosowaniu treści wyroku sądu odwoławczego do wysokości kwoty uiszczonej tytułem
grzywny przez sprawcę lub do zakresu udzielonej przez sprawcę zgody na orzeczenie przepadku
przedmiotów albo uiszczenie ich równowartości pieniężnej;

∗

uchyla zaskarżony wyrok; uchylenie stanowi rozstrzygnięcie pierwotne instancji
odwoławczej, na mocy którego wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności przestaje obowiązywać; wydaje się, że choć rozstrzygnięcie wtórne
polegające na przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania będzie na tle analizowanej konfi-
guracji procesowej stanowiło regułę, to nie można całkowicie wykluczyć rozstrzygnięcia w
postaci umorzenia postępowania np. w wypadku przewidzianym w art. 439 § 1 pkt 9 KPK w zw.
z art. 113 § 1 KKS.

•

Postępowanie uproszczone (przesłanki postępowania uproszczonego, wyrok zaoczny i jego
zaskarżenie)

Postępowanie uproszczone spełnia kluczową rolę w procesie karnym skarbowym ze względu na zakres
spraw o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe podlegających rozpoznaniu w tym trybie.
Stanowi ono przy tym podstawowy tryb procesu dla spraw o wykroczenia skarbowe, w tych sprawach
nie prowadzi się bowiem postępowania w trybie zwyczajnym.

Postępowanie uproszczone zasadza się na jednostopniowej modyfikacji (redukcji formalizmu) przebiegu
procesu, polegającej na wprowadzeniu określonych zmian bezpośrednio w stosunku do postępowania
zwyczajnego. W płaszczyźnie normatywnej projekcję tego założenia konstrukcyjnego znajdujemy w
art. 468 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, z których wynika, że w postępowaniu uproszczonym w
sprawach karnych skarbowych należy stosować przepisy o postępowaniu zwyczajnym, jeżeli przepisy
regulujące analizowany tryb szczególny zamieszczone w Rozdziale 51 KPK oraz inne przepisy
procesowego prawa karnego skarbowego, dotyczące rozpoznania sprawy w tym trybie (m.in. art. 122 §
1 pkt 1, art. 157 KKS), nie stanowią inaczej

Prowadzenie postępowania uproszczonego jest uzależnione od zachowania przesłanek ogólnych,
decydujących o dopuszczalności każdego procesu karnego skarbowego oraz przesłanek szczególnych
warunkujących analizowany tryb szczególny. Na gruncie obowiązującej regulacji postępowania
uproszczonego jedynym dodatkowym warunkiem pozytywnym (pozytywną przesłanką szczególną)
decydującym o prawnej dopuszczalności procedowania przez sąd w tym trybie jest przeprowadzenie
postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia (art. 469 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).
Oddziaływanie negatywnej przesłanki postępowania uproszczonego, którą stanowi podleganie sprawy
orzecznictwu sądów wojskowych, ma zasięg ograniczony do spraw o przestępstwa skarbowe. W
sprawach o wykroczenia skarbowe postępowanie przed sądem wojskowym przebiega według przepisów o
postępowaniu uproszczonym (art. 646 KPK w zw. z art. 113 § 1 i art. 116 §5 KKS).

Sama możliwość prowadzenia dochodzenia w sprawie o przestępstwo skarbowe nie wystarcza dla jej
urzeczywistnienia. Patrząc z tej perspektywy, uznać należy, że w kontekście dopuszczalności sądowego
postępowania uproszczonego bez znaczenia pozostaje odpadnięcie negatywnego warunku prowadzenia
dochodzenia w czasie trwania śledztwa, jeżeli postępowanie przygotowawcze - mimo możliwości jego
przekształcenia i przyjęcia mniej sformalizowanej formy procedowania - dokończono w formie śledztwa. Tutaj
nieodzowne staje się uzupełniające wyjaśnienie, że o ile w odniesieniu do dochodzenia na pierwszy plan wysuwa
się konieczność zweryfikowania dopuszczalności tej formy postępowania, o tyle podobna weryfikacja nie jest
potrzebna w przypadku śledztwa, prawna dopuszczalność (legalność) sumowi bowiem trwały atrybut tej formy
postępowania przygotowawczego, co w rezultacie oznacza, że śledztwo jest legalnie prowadzone również wtedy,
gdy sprawa o przestępstwo skarbowe może być prowadzona w dochodzeniu.^ < ^ Uzależnienie możliwości
procedowania w postępowaniu uproszczonym od faktycznego przeprowadzenia dochodzenia (art. 469 KPK w zw.
z art. 113 § 1 KKS), nie zaś od warunków dopuszczalności tej formy postępowania przygotowawczego, oznacza, że
wystąpienie okoliczności wykluczających prowadzenie dochodzenia w toku procesu sądowego pozostaje bez
wpływu na dopuszczalność rozpoznania sprawy w analizowanym trybie szczególnym.

Modyfikacje charakteryzujące postępowanie uproszczone, stanowiące kwintesencję tego trybu
szczególnego można przedstawić w trzech grupach.

Pierwszą grupę tworzą modyfikacje dotyczące składu orzekającego. W wyniku nowelizacji
Kodeksu postępowania karnego z 15.3.2007 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 766), ustanawiającej regułę
rozpoznania spraw w I instancji, w składzie jednego sędziego (art. 28 § 1 KPK), szczególne unor-
mowanie funkcjonujące w postępowaniu uproszczonym, przewidujące rozpoznanie sprawy w
składzie jednego sędziego (art. 476 § 1 inprincipio KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS), utraciło swoje
dotychczasowe znaczenie modyfikujące, stając się w istocie przejawem swoistej nadregulacji (su-
perflmtm). W aspekcie rozważanej problematyki charakter modyfikujący posiada natomiast
uregulowanie przewidujące wyłączenie możliwości postanowienia przez sąd orzekający w trybie
uproszczonym o rozpoznaniu sprawy w składzie trzech sędziów ze względu na jej wagę lub
zawiłość (art. 476 § 1 zd. 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Inna modyfikacja dotycząca omawianej
grupy zagadnień wyraża się w możliwości wydania przez prezesa sądu okręgowego zarządzenia o
rozpoznaniu w składzie jednego sędziego apelacji od wyroku wydanego w postępowaniu
uproszczonym (art. 476 § 2 KPK w zw. z art. 113 §1 KKS).

Druga grupa zmian łączy się z rozszerzeniem kręgu organów uprawnionych do wystąpienia w
roli oskarżyciela publicznego w sprawach karnych skarbowych poprzez udzielenie upoważnienia
do wniesienia i popierania oskarżenia w postępowaniu uproszczonym prowadzonym w tej kategorii
spraw organom nieprokuratorskim. Upoważnienie to stanowi wyjątek od reguły obowiązującej w
systemie prawa karnego procesowego, zgodnie z którą głównym oskarżycielem publicznym przed
wszystkimi sądami jest prokurator (art. 45 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Źródłem
umocowania innych organów państwa do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego w
sprawach karnych skarbowych są przepisy Kodeksu karnego skarbowego, określające jednocześnie
zakres przysługujących im uprawnień (art. 45 § 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Ponieważ

problematyka organów legitymowanych do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego
w sprawach karnych skarbowych została już przedstawiona wyżej (Rozdział IV, § 3, pkt 2), tutaj
należy ograniczyć się do przypomnienia, że w omawianej kategorii spraw generalne uprawnienie
do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego zamiast łub obok prokuratora
przysługuje finansowym organom postępowania przygotowawczego (art. 122 § 1 pkt 1 w zw. z art.
155 § 1 i § 2 KKS). Ponadto w sprawach o wykroczenia skarbowe w roli oskarżyciela publicznego
może wystąpić Policja lub Straż Graniczna (art. 121 § 2 KKS), pod warunkiem że wniesie i będzie
popierać akt oskarżenia przed sądem.

Na trzecią, najobszerniejszą grupę zmian wyróżniających postępowanie uproszczone
składają się modyfikacje związane bezpośrednio z jego przebiegiem, które wyłaniają się na tle
następujących rozwiązań normatywnych:

∗

w rezultacie ustalenia, że akt oskarżenia spełnia warunki formalne, a sprawa wymaga
rozpoznania na rozprawie, można dokonać jednocześnie dwóch czynności procesowych, łącząc
doręczenie oskarżonemu, podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej oraz
interwenientowi odpisu aktu oskarżenia z wezwaniem na rozprawę (art.475 KPK w zw. z art.
113 § 1, art. 125 § 1 i art. 128 § 1 KKS);

∗

w razie zainaugurowania postępowania sadowego w trybie uproszczonym udział w rozprawie
finansowego organu postępowania przygotowawczego w charakterze oskarżyciela publicznego
jest obligatoryjny (art. 157 § 1 KKS stanowiący lex specialis w stosunku do przepisu art. 477
KPK oraz art. 46 KPK w zw. z art. 122 § 1 pkt 1 KKS), a niestawiennictwo tego organu tamuje
rozpoznanie sprawy; w naświetlonej konfiguracji procesowej udział prokuratora w rozprawie
należy oceniać przez pryzmat art. 477 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, przyjmując, że nie jest
on obowiązkowy, a jego niestawiennictwo nie tamuje toku rozprawy;

∗

niestawiennictwo prawidłowo wezwanego oskarżonego na rozprawie głównej nie stoi na
przeszkodzie prowadzeniu postępowania podczas jego nieobecności, chyba że usprawiedliwszy
swoje niestawiennictwo, wniósł o odroczenie rozprawy; jeżeli oskarżony nie zgłosił wniosku o
odroczenie rozprawy połączonego z należytym usprawiedliwieniem niestawiennictwa, a nie
stawił się również jego obrońca, istnieje możliwość wydania wyroku zaocznego (art. 479 § 1 i
art. 480 KPK); należy zaznaczyć, że na analogicznych zasadach oparta jest regulacja dotycząca
oceny niestawiennictwa na rozprawie podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności
posiłkowej, przy czym zakres jej zastosowania jest szerszy, obejmuje bowiem również
rozprawę prowadzoną w trybie zwyczajnym (art. 158 KKS oraz art. 480 KPK w zw. z art. 125
§ 1 KKS);

∗

każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać nie dłużej niż 21 dni (art. 484 § 1 KPK w zw. z
art. 113 § 1 KKS); konsekwencję przekroczenia terminu przerwy w sprawach o przestępstwa
skarbowe stanowi zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny; w omawianej
sytuacji kontynuacja rozpoznania sprawy w postępowaniu zwyczajnym jest niezależna od
stanowiska oskarżonego lub innych stron (art. 484 § 2 KPK wzw. z art. 113 § 1 KKS);
ponieważ zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny na podstawie art. 484
KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS w sprawie o przestępstwo skarbowe nie powoduje
przewartościowania sprawy, utrzymującej nadal status sprawy, w której uprawniony do
wniesienia i popierania oskarżenia jest finansowy organ postępowania przygotowawczego,
należy przyjąć - na podstawie art. 46 KPK w zw. z art. 122 § 1 pkt 1 KKS - że wymieniony
organ jest zobowiązany do udziału w rozprawie kontynuowanej w trybie zwyczajnym, a jego
niestawiennictwo tamuje jej dalszy bieg; w przedstawionej sytuacji udział prokuratora w
rozprawie wyznaczonej w trybie zwyczajnym nie jest obowiązkowy.

Wyrok zaoczny

Wyrokowanie zaoczne w zakresie odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub
wykroczenie skarbowe stanowi zmodyfikowaną postać postępowania uproszczonego. Konstrukcja
ta ma charakter fakultatywny, co oznacza, że wydanie wyroku zaocznego pozostaje w sferze
uprawnień sądu. Uprawnienie to w zakresie rozstrzygnięcia o głównym przedmiocie procesu
karnego skarbowego aktualizuje się w sytuacji, w której - obok zachowania przesłanek ogólnych i
szczególnych decydujących o dopuszczalności postępowania uproszczonego - spełnione są na-
stępujące, dodatkowe warunki wyrokowania zaocznego:

∗

na rozprawie nie stawił się zarówno oskarżony, jak i jego obrońca, mimo że zostali ojej
terminie prawidłowo powiadomieni, a jednocześnie brak jest wniosku oskarżonego o odroczenie
rozprawy, który byłby połączony z usprawiedliwieniem jego niestawiennictwa (art. 479 § 1 i
art. 480 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS),

∗

istnieje możliwość odczytania wyjaśnień oskarżonego (art. 479 § 2 KPK w zw. z art. 113 §1
KKS).

Poza wymienionymi warunkami pozytywnymi sytuuje się okoliczność wyłączająca możliwość
wydania wyroku zaocznego (negatywna przesłanka wyrokowania zaocznego), którą stanowi
potrzeba orzeczenia tytułem środka zabezpieczającego innego środka niż przepadek przedmiotów
(art. 481 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

Należy zaakcentować, że wyrok wydany na rozprawie, na której wprawdzie nie stawił się
oskarżony, nie usprawiedliwiając swojej nieobecności, ale był obecny jego obrońca, nie jest
wyrokiem zaocznym (arg. ex art. 479 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Nie stanowi również
wyroku zaocznego wyrok wydany na rozprawie prowadzonej w dalszym ciągu pod nieobecność
oskarżonego, który po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego
(art. 376 § 1 zd. 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS) lub wydany pomimo jego nieobecności w
sytuacjach określonych w art. 377 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS).

W każdym wypadku niestawiennictwa oskarżonego na rozprawie wyznaczonej w postępowaniu
uproszczonym odczytuje się uprzednio złożone przez niego wyjaśnienia. Można wówczas dokonać
również czynności dowodowych w formie tzw. rekwizycyjnego przeprowadzenia dowodu przez
sędziego wyznaczonego ze składu lub sąd wezwany do pomocy prawnej fart. 479 § 2 KPK w zw. z
art. 113 § 1 KKS).

Z zastrzeżeniem ograniczenia wynikającego z dopuszczalności orzeczenia tytułem środka
zabezpieczającego jedynie przepadku przedmiotów (art. 481 KPK), przyjąć należy, że treścią
wyroku zaocznego może być każde rozstrzygnięcie. Oznacza to przede wszystkim, że oprócz
skazania, wyrokiem zaocznym można również oskarżonego uniewinnić lub umorzyć postępowanie.

Wyrok zaoczny podlega z urzędu doręczeniu oskarżonemu, podmiotowi pociągniętemu do
odpowiedzialności posiłkowej oraz interwenientowi (art.482 § 1 zd. 1 KPKwzw.zart. 113 § l,art.
125 § 1 iart. 128 § 1 KKS). W terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego oskarżony
może wnieść sprzeciw, usprawiedliwiając jednocześnie swą nieobecność na rozprawie (art. 482 § 1
zd. 2 KPK). Oprócz oskarżonego prawo do wniesienia sprzeciwu, stanowiącego procesową formę
braku zgody na wydany wyrok zaoczny, przysługuje podmiotowi pociągniętemu do
odpowiedzialności posiłkowej. Sprzeciw tego podmiotu dla swej skuteczności nie wymaga
usprawiedliwienia nieobecności na rozprawie. Wniesienie sprzeciwu niewyczerpuje sposobów
zakwestionowania wyroku zaocznego, podlega on bowiem zaskarżeniu na zasadach ogólnych
poprzez wniesienie zwyczajnego środka odwoławczego w postaci apelacji. Względy gwarancyjne
przesądziły o wprowadzeniu rozwiązania przewidującego, że oskarżony oraz podmiot pociągnięty
do odpowiedzialności posiłkowej mogą połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku na
piśmie na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu (art. 482 § 1 zd. 3 KPK).

Przyjęcia sprzeciwu należy odmówić, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę
nieuprawnioną, a także wtedy, gdy sprzeciw pochodzący od oskarżonego w ogóle nie zawiera
usprawiedliwienia nieobecności na rozprawie i brak ten nie został usunięty w terminie 7-dniowym,
wyznaczonym na podstawie art. 120 § 1 KPK. W drodze wnioskowania per analogiom do art. 506
§ 2 KPK można przyjąć, że decyzja o przyjęciu lub odmowie przyjęcia sprzeciwu od wyroku
zaocznego należy do prezesa sądu. Na zarządzenie prezesa sądu o odmowie przyjęcia sprzeciwu,
jako zamykające drogę do wydania wyroku, przysługuje zażalenie (art. 459 § 1 KPK). Od odmowy
przyjęcia sprzeciwu, stanowiącej rozstrzygnięcie formalne, należy odróżnić nieuwzględnienie
sprzeciwu, do którego może dojść w następstwie merytorycznej kontroli tego środka zaskarżenia.
Sąd wydaje postanowienie o nieuwzględnieniu sprzeciwu, jeżeli uzna nieobecność oskarżonego na
rozprawie za nieusprawiedliwioną. Postanowienie to podlega zaskarżeniu zażaleniem (art. 482 § 2
KPK).

Jeżeli oskarżony lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej wnieśli sprzeciw, nie
połączywszy z nim wniosku o uzasadnienie wyroku na piśmie, nieprzyjęcie lub nieuwzględnienie
sprzeciwu powoduje, że wyrok zaoczny staje się prawomocny, chyba że nie upłynął jeszcze termin
do złożenia wskazanego wniosku lub wniosek taki został złożony przez inny uprawniony podmiot.
W razie nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu, z którym połączono wniosek o uzasadnienie
wyroku zaocznego na piśmie, sąd jest zobowiązany sporządzić uzasadnienie, które następnie
doręcza się oskarżonemu.

Uwzględnienie sprzeciwu otwiera drogę do ponownego rozpoznania sprawy w zakresie
rozstrzygnięcia o zasadniczym przedmiocie procesu karnego skarbowego (art. 482 § 3 KPK). Nie
powoduje ono jednak automatycznej utraty mocy prawnej przez wyrok zaoczny. Do wywołania ta-
kiego skutku konieczne jest stawienie się oskarżonego lub jego obrońcy na rozprawie wyznaczonej
w następstwie uwzględnienia sprzeciwu (art. 482 § 3 KPK). Gdy do tego dojdzie, wyrok zaoczny
traci moc ipso iure. W świetle brzmienia art. 482 § 3 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS nie sposób
uchylić się od konstatacji, że stawiennictwo oskarżonego lub obrońcy na rozprawie wyznaczonej w
następstwie wniesienia sprzeciwu warunkuje utratę mocy prawnej przez wyrok zaoczny, również w

sytuacji jego zaskarżenia sprzeciwem w zakresie dotyczącym rozstrzygnięcia kwestii
odpowiedzialności karnej w sprawie karnej skarbowej przez podmiot pociągnięty do
odpowiedzialności posiłkowej.

Ponieważ połączenie ze sprzeciwem wniosku o uzasadnienie wyroku zaocznego następuje
wyłącznie „na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu" (art. 482 § 1 zd. 3 KPK),
należy uznać, że ów wniosek nie wywołuje żadnych skutków w sytuacji wyznaczenia rozprawy w
następstwie uwzględnienia sprzeciwu

Od wyroku zaocznego w stosunku do oskarżonego należy odróżnić wyrok rozstrzygający kwestię
odpowiedzialności posiłkowej w sytuacji niestawiennictwa podmiotu pociągniętego do takiej
odpowiedzialności, prawidłowo zawiadomionego o terminie rozprawy. Możliwość wydania wyroku
w przedstawionej konfiguracji procesowej oznacza w istocie dopuszczalność wyrokowania
zaocznego, tyle że w odniesieniu do podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo (art. 479 § 1 KPK w
zw. z art 113 § 1 KKS). Uprawnienie sądu do wydania wyroku mającego charakter zaoczny w
stosunku do podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej zostało ujęte szerzej aniżeli
wyrokowanie zaoczne w zakresie głównego przedmiotu procesu karnego skarbowego (względem
oskarżonego), może być bowiem wykorzystane zarówno w postępowaniu uproszczonym, jak i w
postępowaniu zwyczajnym.

Warunkiem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności posiłkowej pod nieobecność podmiotu
pociągniętego do tej odpowiedzialności jest jego niestawiennictwo na rozprawie, o której został
prawidłowo powiadomiony, oraz brak wniosku tego podmiotu o odroczenie rozprawy, który byłby
połączony z usprawiedliwieniem niestawiennictwa (art. 158 § 2 KKS). W aspekcie dopuszczalności
wydania wyroku mającego charakter zaoczny w stosunku do podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej bez znaczenia pozostaje stawienie się na rozprawie jego
pełnomocnika.

Wyrok wydany w rozpatrywanym układzie procesowym, w którym sąd rozstrzygnął o nałożeniu
odpowiedzialności posiłkowej, podlega doręczeniu podmiotowi pociągniętemu do tej
odpowiedzialności (art. 482 § 1 zd. 1, KPK w zw. z art. 158 § 3 KKS). Wymienionemu podmiotowi
przysługuje w takim wypadku sprzeciw od wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o nałożeniu
odpowiedzialności posiłkowej (art. 482 § 1 zd. 2 KPK w zw. z art. 158 § 3 KKS). Sprzeciw tego
podmiotu jest skuteczny, jeżeli zostanie wniesiony w terminie 7 dni od doręczenia wyroku i zawiera
usprawiedliwienie jego nieobecności na rozprawie. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności
posiłkowej może połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku, zabezpieczając sobie w
ten sposób możliwość uruchomienia kontroli odwoławczej na wypadek nieprzyjęcia lub
nieuwzględnienia sprzeciwu (art. 482 § 1 zd. 3 KPK w zw. z art. 158 § 3 KKS).

Wniesienie sprzeciwu przed podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej w zakresie
rozstrzygnięcia o nałożeniu tej odpowiedzialności prowadzi do utraty mocy prawnej wyroku w
części obejmującej wskazane rozstrzygnięcie, jeżeli na rozprawie wyznaczonej w następstwie
uwzględnienia sprzeciwu stawi się podmiot, od którego ten środek zaskarżenia pochodził, lub jego
pełnomocnik (art. 482 § 3 zd. 2 infine KPK w zw. z art. 158 § 3 KKS). W analizowanej sytuacji na
nowo wyznaczonej rozprawie sąd ponownie rozpoznaje kwestię odpowiedzialności posiłkowej.

Wyrok mający charakter wyroku zaocznego tylko w stosunku do podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej może zostać zakwestionowany przez pozostałe strony procesowe
wyłącznie na zasadach ogólnych poprzez wniesienie apelacji

Uwzględnienie sprzeciwu przez sad i stawienie się na rozprawie podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej lub jego pełnomocnika powoduje, że apelacja którejkolwiek z pozostałych
stron procesowych w zakresie obejmującym rozstrzygnięcie o nałożeniu odpowiedzialności posiłkowej musi
być uznana za bezprzedmiotową ze względu na brak substratu zaskarżenia (utratę w tej części mocy prawnej
przez zaskarżony wyrok), co oznacza, że podlega rozpoznaniu tylko w odniesieniu do pozostałych
rozstrzygnięć zamieszczonych w wyroku, jeżeli były one objęte zakresem zaskarżenia.

Wyrok zapadający w postępowaniu uproszczonym w sprawie o przestępstwo skarbowe może mieć charakter
wyroku zaocznego zarówno w stosunku do podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, jak i
oskarżonego. W takim wypadku w razie wykorzystania uprawnienia do wniesienia sprzeciwu przez
oskarżonego ewentualne wnioski o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie, pochodzące od innych
stron, pozostawia się bez biegu do czasu wyznaczenia nowej rozprawy dla oskarżonego. Ponieważ sprzeciw
oskarżonego wywołuje dalej idące skutki niż apelacja, należy uznać, że w razie uwzględnienia sprzeciwu i
stawienia się oskarżonego lub jego obrońcy na rozprawie wskazane wnioski stają się bezprzedmiotowe,
dotyczą bowiem sporządzenia uzasadnienia wyroku, który już nie funkcjonuje w obrocie prawnym. Należy im
jednak nadać bieg, gdy ani oskarżony, ani jego obrońca nie stawią się na rozprawie. Jeżeli w wypadku
skutecznego wniesienia sprzeciwu zarówno przez podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej,
jak i oskarżonego, na rozprawie stawił się tylko pierwszy z wymienionych uczestników postępowania lub

jego pełnomocnik, a pochodzący od nich sprzeciw obejmował jedynie rozstrzygnięcie o nałożeniu
odpowiedzialności posiłkowej, wyrok traci moc jedynie w zakresie tego rozstrzygnięcia, co oznacza, że w
pozostałym zakresie orzeczenie to może zostać poddane kontroli odwoławczej, a zatem konieczne staje się
jego doręczenie wraz z uzasadnieniem stronom, które o to występowały i są uprawnione do wniesienia
apelacji. Odwołując się do funkcjonalnych reguł wykładni, należy zaakceptować pogląd, że w zobrazowanej
sytuacji zaskarżony wyrok nie wymaga uzasadnienia w zakresie rozstrzygnięcia nakładającego
odpowiedzialność posiłkową

Zmiana trybu postępowania

Zmiana trybu postępowania może zmierzać do przejścia z trybu zwyczajnego na tryb uproszczony.
Jej podstawę stanowi ujawnienie przez sąd do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego, że w sprawie le-
galnie przeprowadzono dochodzenie, które pozwala na wydanie postanowienia o zmianie trybu
postępowania sądowego ze zwyczajnego na uproszczony.

Konieczność dokonania zmiany trybu postępowania zmierzającej w odwrotnym kierunku, aktualizująca
się jedynie w sprawach o przestępstwa skarbowe (arg. ex art. 117 § 1 KKS), może stanowić konsekwencję:

∗

stwierdzenia braku pozytywnej przesłanki szczególnej postępowania uproszczonego; w tym zakresie
należy mieć na uwadze dwie zasadnicze konfiguracje procesowe, a mianowicie:

ustalenie w fazie wstępnej kontroli oskarżenia, że wskazany w akcie oskarżenia tryb uproszczony jest
nieadekwatny - w świetle art. 469 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS - do formy postępowania przygoto-
wawczego, ponieważ w sprawie o przestępstwo skarbowe faktycznie przeprowadzono śledztwo; w
przedstawionej sytuacji sąd powinien wydać na podstawie art. 339 § 3 pkt 3 KPK postanowienie o
zmianie trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny; warto odnotować, że wydanie takiego
postanowienia nie wchodzi w rachubę w przypadku stwierdzenia na tym samym etapie procesu, że
brak przesłanki postępowania uproszczonego wynika z przeprowadzenia w spawie dochodzenia,
mimo niedopuszczalności tej formy postępowania przygotowawczego, oznaczałoby to bowiem -
niemożliwe do zaakceptowania w tej fazie procesu sądowego - sankcjonowanie nieprawidłowości
pierwszego stadium postępowania poprzez zmianę trybu postępowania sądowego; przyjąć należy,
że w ostatniej z naświetlonych sytuacji procesowych wykrystalizowuje się istotny brak postępowania
przygotowawczego, którego usunięcie wymaga zwrotu sprawy do postępowania przygotowawczego,
na podstawie art. 345 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS);

ustalenie braku w zakresie przesłanki postępowania uproszczonego po rozpoczęciu przewodu
sądowego; w takim wypadku sąd jest uprawniony do prowadzenia sprawy w dalszym ciągu w po-
stępowaniu zwyczajnym, pod warunkiem że oskarżony wyrazi na to zgodę (art. 483 KPK w zw. z
art. 113 § 1 KKS); w razie braku zgody oskarżonego nieodzowne staje się odroczenie rozprawy i
wyznaczenie jej ponownie w trybie zwyczajnym; ten sam sposób procedowania należy przyjąć dla
układu procesowego, w którym niedopuszczalność postępowania uproszczonego ustalono w
toku rozprawy głównej przed rozpoczęciem przewodu sądowego;

∗

przekroczenia dwudziestojednodniowego terminu przerwy w rozprawie; w takiej sytuacji
sąd rozpoznaje sprawę o przestępstwo skarbowe w dalszym ciągu w postępowaniu
zwyczajnym, niezależnie od tego, jak strony, w tym oskarżony, zapatrują się na kwestię
kontynuacji procesu sądowego (art. 484 § 2 KPK).

Możliwa jest również zmiana postępowania uproszczonego na inne postępowanie szczególne,
np. postępowanie nakazowe. Wstępnej oceny w tej kwestii dokonuje prezes sądu, który może
skierować sprawę na posiedzenie sądu w celu rozważenia zmiany trybu postępowania wskazanego
w akcie oskarżenia (art. 339 § 3 pkt 3 KPK). Jeżeli sąd na posiedzeniu ustali, że zachodzą przesłanki
do wydania wyroku nakazowego, może wydać postanowienie o zmianie trybu postępowania z
uproszczonego na nakazowy, otwierając w ten sposób drogę do rozstrzygnięcia sprawy na
posiedzeniu w formie wyroku nakazowego.

•

Postępowanie w stosunku do nieobecnych (przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych,
przebieg tego postępowania oraz kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do
nieobecnych)
1

Postępowanie w stosunku do nieobecnych należy do tradycyjnych konstrukcji prawa karnego
skarbowego. ^Funkcjonowanie tego trybu w procesie karnym skarbowym jest genetycznie
podporządkowane koncepcji zakładającej wzmożoną ochronę interesu finansowego Skarbu Państwa,
jednostek samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu, której urzeczywistnienie
wymaga sprawowania wymiaru sprawiedliwości nawet wtedy, jeśli sprawca lub podmiot
odpowiedzialny posiłkowo przebywa za granicą

Postępowanie w stosunku do nieobecnych stanowi tryb szczególny postępowania karnego skarbowego,
„nakładający się na postępowanie zwyczajne lub uproszczone" w tym sensie, że przepisy regulujące

analizowane postępowanie szczególne przewidują zmodyfikowanie przebiegu procesu karnego
skarbowego prowadzonego w trybie zwyczajnym lub w trybie uproszczonym.

Proces karny skarbowy toczy się w rozpatrywanym trybie szczególnym w stosunku do nieobecnej
strony biernej procesu karnego skarbowego, a więc oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej (art. 173 § 3 KKS). W układzie procesowym, w którym po stronie
biernej występuje więcej niż jeden podmiot, dopuszczalne jest stosowanie trybu w stosunku do
nieobecnych wobec niektórych z defensywnych stron procesowych, np. tylko w stosunku do podmiotu
pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej bądź w odniesieniu do niektórych współoskarżonych
lub współ pociągniętych do odpowiedzialności posiłkowej.

Odchylenia od pełnej realizacji zasady prawa do obrony w postępowaniu w stosunku do nieobecnych
mają jedynie charakter czasowy i są w istocie podyktowane postawą procesową samego oskarżonego
lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, uchylających się od wymiaru
sprawiedliwości. Świadczy o tym najlepiej fakt, iż zgłoszenie się oskarżonego lub podmiotu
pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej do organu ścigania karnego lub sądu powoduje natych-
miastowe uchylenie trybu w stosunku do nieobecnych i kontynuowanie procesu na zasadach ogólnych
(w trybie zwyczajnym lub uproszczonym) z zachowaniem wyższego standardu gwarancji procesowych
chroniących prawa wymienionych stron procesowych.

Wzgląd na efektywność reakcji karnej na przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, której
pełne urzeczywistnienie wobec sprawcy przebywającego poza granicami kraju albo sprawcy, którego
miejsca zamieszkania lub pobytu nie można ustalić, mogłoby natrafiać trudności, stanowi motyw
przewodni rozwiązania normatywnego zakładającego możliwość ograniczenia wydanego w
postępowaniu w stosunku do nieobecnych jedynie do przepadku przedmiotów (art. 19 & 4 KKS).

W związku z tym, że postępowanie w stosunku do nieobecnych tworzy się poprzez modyfikacje
nakładające się na postępowanie zwyczajne lub uproszczone nieodzowne staje się podkreślenie, że
dopuszczalność analizowanego trybu zależy zarówno od zachowania przesłanek szczególnych
znamionujących ten tryb, jak i spełnienia przesłanek postępowania bazowego (zwyczajnego lub
uproszczonego).

Do urzeczywistnienia dodatniej przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych dochodzi w
razie wystąpienia jednego z następujących stanów:

sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo podmiot pociągnięty do
odpowiedzialności posiłkowej przebywa stale za granicą (art. 173 § 1 inprincipio KKS); w drodze
argumentacji a contrario z art. 173 § 1 inprincipio KKS można postawić tezę, że prowadzenie
postępowania w stosunku do nieobecnych nie wchodzi w rachubę, jeżeli pobyt sprawcy przestępstwa
skarbowego łub wykroczenia skarbowego albo podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności
posiłkowej za granicą nie ma stałego charakteru; w takim wypadku można rozważać zawieszenie
postępowania karnego skarbowego na podstawie art. 22 § 1 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS); w
aspekcie realizacji omawianego warunku dopuszczalności postępowania w stosunku do nieobecnych
bez znaczenia pozostaje obywatelstwo sprawcy lub pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej,
będącego osobą fizyczną;

nie jest możliwe ustalenie miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju sprawcy lub podmiotu
pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej; stwierdzenie opisanego stanu powinno być
poprzedzone czynnościami o charakterze sprawdzającym, a w sprawach o przestępstwa skarbowe
(ograniczenie dotyczące wykroczeń skarbowych wynika z art. 113 § 3 pkt 1 KKS) również
czynnościami poszukiwawczymi; konsekwencją ujawnienia, że niemożność ustalenia miejsca
pobytu sprawcy w kraju wynika z faktu jego ukrywania się przed wymiarem sprawiedliwości,
powinno być zawieszenie postępowania karnego skarbowego (art. 22 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1
KKS) i podjęcie w sprawach o przestępstwa skarbowe poszukiwań, które mogą być prowadzone przy
zastosowaniu instytucji listu gończego (art. 278 i 279 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

Do przesłanek negatywnych postępowania w stosunku do nieobecnych, których wystąpienie
wyklucza możliwość jego prowadzenia, należą następujące stany:

wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego albo istnienie podstaw
odpowiedzialności posiłkowej budzą wątpliwości (art 173 §2 pkt l i § 3 KKS); przesłanka ta ma
istotne znacznie gwarancyjne; w obliczu faktu orzekania pod nieobecność strony biernej, nie do
pomyślenia byłoby rozstrzygniecie kwestii odpowiedzialności karnej lub odpowiedzialności
posiłkowej w postępowaniu w stosunku do nieobecnych, gdyby zebrany materiał dowodowy pozo-
stawiał miejsce na wątpliwości co do oceny określonego zachowania, wyczerpującego znamiona
przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego oraz jego sprawcy albo warunków do
nałożenia odpowiedzialności posiłkowej na określony podmiot;

oskarżony o przestępstwo skarbowe lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej
ukrył się po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a także wówczas, gdy w toku postępowania

przed sądem ustalono miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju danego podmiotu (art. 173 §
2 pkt 2 w zw. z § 3 KKS); ukrycie się oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej po zainaugurowaniu postępowania sądowego powinno skutkować od-
roczeniem rozprawy lub zawieszeniem postępowania i zarządzeniem poszukiwań sprawcy w
przypadku przestępstwa skarbowego (art. 278 i 279 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS); jeżeli ukrycie
się miało miejsce po doręczeniu odpisu aktu oskarżenia, może wchodzić w rachubę wyrokowanie
zaoczne w sprawie o przestępstwo skarbowe

Przebieg postępowania w stosunku do nieobecnych

Zainaugurowanie procedowania w trybie dla nieobecnych następuje na podstawie
postanowienia wydawanego przez organ prowadzący postępowanie. Ponieważ okoliczności,
stanowiące przesłanki pozytywne postępowania w stosunku do nieobecnych mogą zostać ujawnione
w toku postępowania przygotowawczego lub postępowania przed sądem, należy zaznaczyć, że w
pierwszym stadium procesu karnego skarbowego legitymowany do wydania odnośnego
postanowienia jest - legę non distinguente - każdy organ prowadzący to postępowanie, natomiast w
postępowaniu jurysdykcyjnym - sąd. W postępowaniu przygotowawczym postanowienie organu
nieprokuratorskiego o prowadzeniu sprawy w trybie w stosunku do nieobecnych wymaga
zatwierdzenia przez prokuratora. W razie braku zatwierdzenia przez organ prokuratorski analizowane
postanowienie nie wywołuje skutków procesowych, co w konsekwencji oznacza prowadzenie postępowania na
zasadach ogólnych. W pierwszym stadium procesu karnego skarbowego specyfika omawianego postępowania
szczególnego wyraża się poprzez zmiany w przebiegu postępowania przygotowawczego prowadzonego w
formie śledztwa lub dochodzenia.

Postanowienia o zastosowaniu postępowania w stosunku do nieobecnych nie ogłasza się nieobecnej stronie,
co jest logiczną konsekwencją faktycznej niemożności dokonania tej czynności (art. 175 § 2 KKS). Ana-
lizowane postanowienie nie podlega również zaskarżeniu (a contrario z art. 459 § 1 i 2 KPK w zw. z
art. 113 §1 KKS).

W postępowaniu w stosunku do nieobecnych obowiązuje zasada, 1122 w myśl której nie stosuje się w
jego ramach przepisów wymagających obecności oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do
odpowiedzialności posiłkowej (art. 174 KKS). Należy zaznaczyć, że w stadium jurysdykcyjnym
przytoczonej zasadzie podporządkowane jest wprowadzenie modyfikacji w ramach analizowanego
postępowania szczególnego zarówno w stosunku do postępowania zwyczajnego, jak i postępowania uprosz-
czonego: Na tej podstawie można przyjąć, że postępowanie w stosunku do nieobecnych przebiega w stadium
sądowym według przepisów regulujących postępowanie zwyczajne lub uproszczone, z tym zastrzeżeniem,
że ^^ dodatkowo znajdują w nim zastosowanie przepisy normujące analizowane postępowanie szczególne,
natomiast nie stosuje się unormowań Kodeksu karnego skarbowego lub Kodeksu postępowania karnego (w
zw. z art. 113 § l KKS), przewidujących czynności procesowe związane z osobą oskarżonego lub podmiotem
pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej i oparte na ich osobistym udziale, np. przesłuchania
wymienionych stron (art. 171 KPK), przeprowadzenia konfrontacji (art. 172 KPK) lub okazania osoby z ich
udziałem (art 173 KPK).

Jednym z podstawowych instrumentów gwarancyjnych, zabezpieczających interesy procesowe oskarżonego
lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w szczególnej sytuacji procesowej związanej z
rozstrzygnięciem kwestii odpowiedzialności prawnej (karnej lub posiłkowej) podczas ich nieobecności, jest
obowiązek wyznaczenia przez prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy odpowiednio obrońcy lub
pełnomocnika z urzędu dla nieobecnej strony biernej (art. 176 § 1 i 2 KKS). Obowiązek ten aktualizuje się
z chwilą wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w trybie w stosunku do nieobecnych, niezależnie od
fazy, w jakiej znajduje się wówczas proces karny skarbowy. Aby uniknąć niejasności, należy wyjaśnić, że
wyznaczenie obrońcy z urzędu dla nieobecnego oskarżonego jest obowiązkowe zarówno w sprawach
o przestępstwa skarbowe, jak i w sprawach o wykroczenia skarbowe,

Obrońcą wyznaczonym z urzędu może być wyłącznie adwokat, natomiast w sprawach o
wykroczenia skarbowe również radca prawny (zob. art. 122a § 2 KKS). Dla nieobecnego podmiotu
pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej wyznaczenie z urzędu adwokata lub radcy prawnego
(zob. art. 123 § 1 KKS) jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa (art 176 § 2 zd. 2 KKS).
W postępowaniu w stosunku do nieobecnych obrońca oskarżonego lub pełnomocnik pociągniętego
do odpowiedzialności posiłkowej jest zobowiązany do uczestnictwa nie tylko w rozprawie
odwoławczej, ale w całym postępowaniu, zainaugurowanym na skutek wniesienia środka
odwoławczego (art. 176 § 1 zd. 2 w zw. z § 2 KKS).

Uchybienie procesowe, polegające na zaniechaniu ustanowienia z urzędu obrońcy dla nieobecnego
oskarżonego lub pełnomocnika dla nieobecnego podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności
posiłkowej podlega ocenie przez pryzmat bezwzględnej przyczyny uchylenia orzeczenia prze-
widzianej w art. 439 § 1 pkt 10 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS).

10 Kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych

Wyrok wydany w postępowaniu w stosunku do nieobecnych może być zaskarżony przez wszystkie
strony, w tym nieobecną stronę bierną, na zasadach ogólnych w drodze wniesienia apelacji (zob.
Rozdział XI, w szczególności § 2 i 3).

Specyficznym środkiem zaskarżenia, przysługującym od prawomocnego wyroku skazującego
wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnego oskarżonego, jest wniosek o wyznaczenie
rozprawy. Ocena tego środka zaskarżenia przez pryzmat skutków procesowych, jakie wywołuje jego
wniesienie, pozwala na zaliczenie go do kategorii quasi sprzeciwów. Uprawnienie do złożenia
wniosku o wyznaczenie rozprawy przysługuje wyłącznie skazanemu. Nie można jednak wykluczyć
jego wniesienia przez obrońcę (art. 86 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

Urealnieniu prawa skazanego do złożenia wniosku o wyznaczenie rozprawy służy obowiązek
doręczenia temu podmiotowi prawomocnego wyroku, aktualizujący się z chwilą zgłoszenia się
skazanego do dyspozycji sądu lub z chwilą jego ujęcia (art. 177 § 1 KKS). Przy doręczeniu wyroku
skazanemu należy udzielić pouczenia o uprawnieniu do złożenia wniosku o wyznaczenie rozprawy
oraz terminie do jego wniesienia (art. 16 § 2 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).

Skuteczność wniosku o wyznaczenie rozprawy zależy od zachowania czternastodniowego terminu
biegnącego od doręczenia skazanemu prawomocnego wyroku. Termin ten ma charakter zawity, co wywołuje
konsekwencje w kontekście możliwości jego przywrócenia i ewentualnego wstrzymania wykonalności
orzeczenia (art. 126 i 127 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Skazany nie ma obowiązku podnosić jakichkolwiek
zarzutów przeciwko zapadłemu rozstrzygnięciu, składany wniosek powinien jednak odpowiadać ogólnym
wymaganiom stawianym pismom procesowym (art. 119 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS). Uzupełnienie
ewentualnych braków formalnych wniosku o wyznaczenie rozprawy następuje w trybie określonym w art.
120 KPK (w zw. z art. 113 § 1 KKS). Konsekwencję wniesienia wniosku o wyznaczenie rozprawy przez
osobę nieuprawnioną lub po terminie albo nieusunięcia braków odnośnego wniosku w terminie
siedmiodniowym, stanowi odmowa jego przyjęcia przez prezesa sądu, w którym zapadł kwestionowany w
drodze quasi sprzeciwu wyrok.

Złożenie wniosku o wyznaczenie rozprawy nie przesądza o utracie mocy prawnej wyroku wydanego w
postępowaniu w stosunku do nieobecnych. Dla wywołania takiego skutku prawnego konieczne jest
dodatkowo stawienie się skazanego na rozprawie wyznaczonej w następstwie wniesienia wniosku

Obowiązek wyznaczenia rozprawy spoczywa na sądzie, którego wyrok się Uprawomocnił, a zatem na sądzie I
instancji, jeżeli od wyroku tego sądu nie wniesiono apelacji, a na sądzie odwoławczym w razie wyczerpania toku
instancji. Moc prawną na skutek wniesienia omawianego quasi--sprzeciwu traci jedynie wyrok zapadły w
instancji, w której uzyskał cechę prawomocności.

Wychodząc od stwierdzenia, że wniosek o wyznaczenie rozprawy nie jest środkiem odwoławczym, należy
przyjąć, że z jego wniesieniem nie łączy się działanie zakazu reformationis inpeius. W postępowaniu wyzna-
czonym w następstwie złożenia wniosku skazany korzysta z ochrony wynikającej z zakazu reformationis in
peius tylko wówczas, gdy utracił moc wyrok sądu II instancji, wydany w następstwie kontroli odwoławczej,
zainaugurowanej wyłącznie na korzyść oskarżonego.

Konieczne staje się podkreślenie, że oprócz wniosku skazanego o wyznaczenie rozprawy, wzruszenie
prawomocnego wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych może nastąpić w drodze
nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postaci kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania (zob. Nb.
1174 i U86).