Prewencja i Promocja - Dostosowanie maszyn do wymagań minimalnych

OIP

ŁódŜ

90-441 Łódź,

al. Kościuszki 12

tel. (042) 636-23- 13

fax (042) 636-85-13

e-mail:

kancelaria@lodz.oip.pl

godziny pracy:

- 16

od poniedziałku do piątku

Dostosowanie maszyn i urządzeń technicznych

do minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

Przepisy rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie uŜytkowania maszyn przez pracowników w czasie pracy (

Dz. U. Nr 191, poz. 1596

ze zmianami z

2003 r. Nr 178, poz. 1745

) nałoŜyły na pracodawców obowiązek dostosowania do dnia 1 stycznia 2006 r.

maszyn i urządzeń uŜytkowanych na stanowiskach pracy do tzw. wymagań minimalnych. Obowiązek ten dotyczy maszyn
i innych urządzeń technicznych, narzędzi oraz instalacji uŜytkowane podczas pracy, nabytych przed dniem 1 stycznia
2003 r. Sprzęt roboczy stanowiący wyposaŜenie stanowisk pracy nabywany przez pracodawców po tym dniu, powinien
spełniać wymagania minimalne określone przepisami w/w rozporządzenia.

Maszyny nowe, to jest wprowadzone do obrotu po dniu 30 kwietnia 2004 r., powinny spełniać bardziej rygorystyczne tzw.
wymagania zasadnicze, czego świadectwem jest oznakowanie maszyny znakiem „CE” oraz wystawienie przez producenta
(importera) deklaracji zgodności UE.

MoŜna przyjąć, Ŝe maszyna oznakowana znakiem „CE” spełnia równieŜ wymagania minimalne (określające niŜszy poziom
wymagań niŜ wymagania zasadnicze).

Aby dostosować maszyny do wymagań minimalnych, warto zacząć od sporządzenia

wykazu

maszyn stanowiących

wyposaŜenie stanowisk pracy. Następnie naleŜy dokonać oceny, czy maszyny spełniają wymagania minimalne, zaczynając od
maszyn najstarszych lub stwarzających największe zagroŜenie. MoŜe w tym pomóc

lista kontrolna

oraz

poradnik

. Na

podstawie dokonanej oceny moŜna sporządzić

plan

dostosowania maszyn do wymagań minimalnych, albo podjąć decyzję o

wycofaniu maszyny z uŜytkowania, jeśli jej dostosowywanie byłoby ekonomicznie nieopłacalne.

Wątpliwości pojawiające się w trakcie oceny pomogą wyjaśnić

przykłady ocenionych maszyn.

Zwracamy się do Państwa z uprzejmą prośbą o poinformowaniu nas o efektach swoich działań poprzez przesłanie na adres
Okręgowego Inspektoratu Pracy w Łodzi, al. Kościuszki 123, 90-441 Łódź lub

kancelaria@lodz.oip.pl

wypełnionej informacji

o dostosowaniu maszyn do minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie uŜytkowania przez
pracowników podczas pracy.

Dopuszczenie przez pracodawcę do uŜytkowania na stanowiskach pracy sprzętu roboczego nie spełniającego wymagań

minimalnych stanowi wykroczenie.

Schemat postępowania pracodawcy przy ocenie spełnienia wymagań minimalnych przez sprzęt roboczy uŜytkowany
podczas pracy.

wykaz maszyn i sprzętu roboczego uŜytkowanych przez pracowników podczas pracy
lista kontrolna - ocena spełniania przez maszyny minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w
zakresie uŜytkowania przez pracowników podczas pracy
plan dostosowania maszyny do minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
poradnik - dostosowanie maszyn do minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
informacja o dostosowaniu maszyn do minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
uŜytkowania przez pracowników podczas pracy

OCENA SPEŁNIANIA WYMAGAŃ MINIMALNYCH – PRZYKŁADY

Elementy sterownicze

Uruchamianie maszyny
Zatrzymywanie awaryjne
Osłony
Odłączanie maszyny od źródeł energii
Znaki ostrzegawcze
Zabezpieczenie przed ryzykiem poŜaru, wybuchu, poraŜeniem prądem

Okręgowy Inspektorat Pracy w Łodzi

http://www.lodz.oip.pl/Prewencja/kamp_dostosowanie_maszyn.htm

1 z 5

2009-06-9 07:57

§ 9 ust. 1. Elementy sterownicze, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników, powinny być widoczne i
moŜliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane.
Warunek ten moŜe być spełniony poprzez:
4Oznakowanie czytelnymi napisami w języku polskim lub za pomocą zrozumiałych symboli (wysokość napisów i symboli
powinna wynosić minimum 3 mm).
4 Zastosowanie właściwych barw elementów sterowniczych:
• uruchomianie (włączanie) – biała (dopuszczalne: szara, czarna bądź zielona),
• zatrzymywanie (wyłączanie) – czarna (dopuszczalne: biała, szara bądź czerwona),
• zatrzymywanie awaryjne – czerwona na Ŝółtym tle.

Przykłady prawidłowo oznakowanych elementów sterowniczych

§ 12. 1. Uruchomienie maszyny powinno być moŜliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego celu
układ sterowania.
2. Wymagania, o których mowa w ust. 1, stosuje się do:
1) ponownego uruchomienia maszyny po jej zatrzymaniu, bez względu na przyczynę zatrzymania;
2) sterowania, w przypadku znaczących zmian w parametrach pracy maszyny, w szczególności prędkości i ciśnienia,
o ile ponowne uruchomienie maszyny lub zmiana w jej parametrach pracy nie stwarzają zagroŜenia.

PowyŜsze wymaganie ma zastosowanie między innymi do sytuacji chwilowego zaniku napięcia w instalacji elektrycznej
zasilającej maszynę. Ponowne załączenie zasilania nie moŜe spowodować samoczynnego uruchomienia maszyny, zwłaszcza
jeśli wiązałoby się to ze stworzeniem zagroŜenia dla obsługi. Uruchomienie maszyny moŜe nastąpić dopiero bo celowym
zadziałaniu na przeznaczony do tego celu element sterowniczy. Rozwiązaniem tego problemu jest zastosowanie wyłącznika
stycznikowego w obwodzie zasilania maszyny. W razie wątpliwości, praktycznym sposobem sprawdzenia powyŜszego
wymogu jest odłączenie zasilania maszyny w trakcie jej pracy i po chwili ponowne załączenie zasilania (po uprzednim
upewnieniu się, Ŝe eksperyment taki nie spowoduje zagroŜenia dla obsługi i nie spowoduje uszkodzenia maszyny).

W obwodzie zasilania termoformierki nie przewidziano wyłącznika stycznikowego, po chwilowym zaniku napięcia, powrót

zasilania powoduje samoczynne wykonanie ruchu roboczego, w tym dociśnięcie pokrywy i szybki przesuw

noŜa odcinającego folię

Widoczny na zdjęciu wyłącznik, powoduje samoczynne uruchomienie maszyny po chwilowym zaniku zasilania. Zastosowanie

go w maszynie szwalniczej (stębnówce) nie stwarza jednak zagroŜenia, poniewaŜ po załączeniu silnik maszyny pracuje na

biegu jałowym, a uruchomienie napędu igły wymaga uŜycia dodatkowego wyłącznika (noŜnego).

PowyŜszych wymagań nie stosuje się do ponownego uruchomienia lub zmian parametrów pracy maszyny, o ile są
spowodowane prawidłowym cyklem roboczym urządzenia automatycznego.

§ 14. 1. Ze względu na zagroŜenia, jakie stwarzają maszyny, w zaleŜności od czasu ich zatrzymywania, wyposaŜa
się je w urządzenie zatrzymania awaryjnego.

Uwaga: nie wymaga się urządzenia zatrzymania awaryjnego w przypadku:
• maszyn, w których jego wprowadzenie nie pozwoliłoby na skrócenia czasu zatrzymania lub uniemoŜliwiłoby zastosowanie
specjalnych środków wymaganych ze względu na zagroŜenia,
• przenośnych maszyn trzymanych i prowadzonych ręcznie.

Funkcję urządzenia zatrzymania awaryjnego moŜe pełnić wyłącznik bezpieczeństwa samodzielny lub uruchamiany za
pośrednictwem linki, listwy itp. Zadziałanie wyłącznika bezpieczeństwa powinno powodować odłączenie zasalania energią
wszystkich napędów maszyny. Ponowne uruchomienie maszyny powinno być moŜliwe dopiero po ustaleniu przyczyny
wyłączenia i celowym zadziałaniu na przeznaczony do włączania element sterowniczy.

Okręgowy Inspektorat Pracy w Łodzi

http://www.lodz.oip.pl/Prewencja/kamp_dostosowanie_maszyn.htm

2 z 5

2009-06-9 07:57

Wyłącznik bezpieczeństwa tokarki – z lewej strony pierwszy od góry

Listwa bezpieczeństwa – zatrzymująca napęd wrzeciona tokarki (rok prod. 1949 !!!)

§ 15 ust. 3. W przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyn, mogącego
powodować wypadki, stosuje się osłony lub inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby dostępowi do strefy
zagroŜenia lub zatrzymywałyby ruch części niebezpiecznych.
4. Osłony i urządzenia ochronne:
1) powinny mieć mocną (trwałą) konstrukcję;
2) nie mogą stwarzać zagroŜenia;
3) nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania;
4) powinny być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy zagroŜenia;
5) nie powinny ograniczać pola widzenia cyklu pracy urządzenia;
6) powinny umoŜliwiać wykonywanie czynności mających na celu zamocowanie lub wymianę części oraz umoŜliwiać
wykonywanie czynności konserwacyjnych, pozostawiając jedynie ograniczony dostęp do obszaru, gdzie praca ma
być wykonywana, w miarę moŜliwości bez zdejmowania osłon i urządzeń zabezpieczających;
7) powinny ograniczać dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny.

Uwaga: przy doborze osłon naleŜy uwzględnić występującą częstotliwość interwencji (dostępu) operatora w strefie
niebezpiecznej, i tak:
• dostęp nie jest wymagany - osłony stałe (moŜliwe do usunięcia tylko przy uŜyciu narzędzi),
• dostęp nie moŜe być całkowicie zabroniony - osłony samoczynne i osłony nastawne,
• dostęp wymagany tylko podczas nastawiania, regulacji i konserwacji:
  - nie częściej niŜ raz na zmianę – osłona ruchoma blokująca z ryglowaniem lub bez ryglowania albo osłona stała,
  - częściej niŜ raz na zmianę – w sytuacji, gdy otwarcie osłony powoduje ustanie zagroŜenia przed dostępem, stosuje się
osłony
     ruchome blokujące bądź osłony sterujące, a jeśli zagroŜenie to nie ustaje - osłony ruchome blokująca z ryglowaniem,
• dostęp podczas pracy cyklicznej – wskazane jest zastosowanie takich samych rozwiązań, jak przy dostępie częstszym niŜ
raz na zmianę.

Osłona przekładni pasowej napędu frezarki do metali, konieczność dostępu sporadyczna, jedynie w celu kontroli lub wymiany

paska) – zamek otwierany ręcznie, powinna być zastosowana osłona ruchoma blokująca albo stała (do otwarcia konieczne

uŜycie narzędzia, np. klucza płaskiego, wkrętaka itp.) lub

Przekładnie pasowe i łańcuchowa automatu dziewiarskiego - powinna być zastosowana osłona ruchoma blokująca albo stała

(do otwarcia konieczne uŜycie narzędzia, np. klucza płaskiego, wkrętaka itp.

Okręgowy Inspektorat Pracy w Łodzi

http://www.lodz.oip.pl/Prewencja/kamp_dostosowanie_maszyn.htm

3 z 5

2009-06-9 07:57

Osłona uchwytu tokarki – otwierana częściej niŜ raz na zmianę – powinna być zastosowana osłona blokująca, uniemoŜliwiająca
załączenie napędu wrzeciona przy otwartej osłonie i jednocześnie uniemoŜliwiająca otwarcie osłony podczas gdy wrzeciona się
obraca. Wymóg ten wynika nie tylko z wymagań minimalnych, ale równieŜ z obowiązującego juŜ przepisu § 17 ust. 1
rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 6 listopada 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze
obrabiarek skrawających do metali (Dz. U. Nr 204, poz. 1723). Widoczna na zdjęciu osłona ma dodatkowo nie dość mocną i
trwała konstrukcję, zbyt daleko się otwiera, co stwarza zagroŜenie dla operatora (kontaktu z uchwytem tokarskim, w czasie
sięgania do osłony w celu jej zamknięcia).

Stopka z osłoną igły, zabezpieczającą przed urazem palca

Wyłącznik bezpieczeństwa osłony przestrzeni roboczej termoformierki próŜniowej (wyłączający napęd w razie otwarcia

osłony)

§ 18. 1. Maszyny wyposaŜa się w:
1) łatwo rozpoznawalne urządzenia słuŜące do odłączania od źródeł energii; ponowne przyłączenie maszyny do
źródeł energii nie moŜe stanowić zagroŜenia dla pracowników;

Wymóg ten moŜe być spełniony poprzez:
4Zastosowanie odpowiednich środków do odłączanie energii elektrycznej i ich oznakowanie (np. rozłączniki izolacyjne,
wyłączniki samoczynne, zestawy wtyczka – gniazdo).
4Zastosowanie urządzeń odcinających dopływ gazów, cieczy, pary technologicznej i innych nośników energii oraz
wprowadzenie odpowiednich oznakowań.

2) znaki ostrzegawcze i oznakowania konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników.

Przykłady znaków ostrzegawczych

(1)

(2)

(3)

(1) Ogólny znak ostrzegawczy (umieszczany na przykład na osłonach elementów niebezpiecznych
(2) OstrzeŜenie przez niską temperaturą
(3) OstrzeŜenie przed poraŜeniem prądem elektrycznym

Przykład zastosowania ogólnego znaku ostrzegawczego

§ 19. Maszyny odpowiednio zabezpiecza się w celu ochrony pracowników przed:
1) ryzykiem poŜaru, przegrzania lub uwolnienia się gazu, pyłu, płynu oraz innych substancji
wytwarzanych, uŜywanych lub zmagazynowanych w maszynach;
2) ryzykiem wybuchu urządzenia lub substancji wytwarzanych, uŜywanych albo zmagazynowanych
w maszynach;
3) zagroŜeniami wynikającymi z bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z energią elektryczną.

Wymagania te mogą być spełnione poprzez:

Zastosowanie instalacji i urządzeń elektrycznych wykonanych w wersji dostosowanej do występujących zagroŜeń (np.
w wykonaniu przeciwwybuchowym).
Zapewnienie urządzeń pozwalających na kontrolę parametrów pracy (temperatury, ciśnienia, napięcia, natęŜenia prądu
elektrycznego itp.).

Okręgowy Inspektorat Pracy w Łodzi

http://www.lodz.oip.pl/Prewencja/kamp_dostosowanie_maszyn.htm

4 z 5

2009-06-9 07:57

Zabezpieczenie przewodów elektrycznych i do przesyłu gazów, cieczy oraz innych mediów, przed uszkodzeniami
mechanicznymi.
Zapewnienie warunków utrzymania na odpowiednim poziomie parametrów pracy maszyn.
Zastosowanie urządzeń zabezpieczających (np. zaworów bezpieczeństwa).
Zastosowanie takich rozwiązań technicznych, by zagroŜenia związane z energią elektryczną były wyeliminowanie lub
moŜna im było zapobiec (np. zastosowanie środków ochrony przeciwporaŜeniowej – dotyk bezpośredni lub pośredni).
Zastosowanie rozwiązań eliminujących bądź ograniczających moŜliwość powstawania niebezpiecznych ładunków
elektrostatycznych lub środków do ich wyładowania.
Potwierdzenie protokołem pomiarów instalacji elektrycznej maszyny skuteczności ochrony przed poraŜeniem prądem.

NaraŜone na uszkodzenie przewody elektryczne

Brak ochrony przed dotykiem bezpośrednim przyłącza elektrycznego silnika napędu tokarki

Okręgowy Inspektorat Pracy w Łodzi

http://www.lodz.oip.pl/Prewencja/kamp_dostosowanie_maszyn.htm

5 z 5

2009-06-9 07:57