plik

TO M II

R o z d z i a ł VIII. W ypadki przy pracy i choroby zawodowe

1. Wypadki przy pracy

1.1. Pojęcie wypadku przy pracy

1.1.1.  Nagłość  zdarzenia
1.1.2.  Przyczyna  zewnętrzna  zdarzenia
1.1.3.  Związek  zdarzenia  z  pracą

1.2. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

1.2.1. Obowiązki pracodawcy w razie zaistnienia wypadku przy

pracy

1.2.2. Powołanie zespołu powypadkowego
1.2.3. Postępowanie powypadkowe

1.3. Dokumentacja powypadkowa

1.3.1.  Protokół  powypadkowy
1.3.2.  Rejestr  wypadków  przy  pracy
1.3.3.  Statystyczna  karta  wypadku  przy  pracy

2. Choroby zawodowe

2.1. Pojęcie choroby zawodowej

2.2. Zgłaszanie podejrzenia choroby zawodowej

2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej

2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych

4. Okoliczności wyłączające prawo do świadczeń z tytułu wypadku przy

pracy

R o z d z i a ł IX. Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i hi

gieny pracy

1. Zasady ogólne

2. Organizatorzy szkolenia

3. Szkolenie wstępne

4. Szkolenie okresowe

5. Szkolenie pracodawców wykonujących zadania służby bhp

6. Egzaminy sprawdzające

R o z d z i a ł X. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie

robocze

R o z d z i a ł XI. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

R o z d z i a ł XII. K onsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz kom isja bezpieczeństwa i higieny pracy

R o z d z i a ł X III. O chrona pracy kobiet, pracowników młodocianych

oraz osób niepełnosprawnych

1. Ochrona pracy kobiet

1.1. Prace wzbronione kobietom

1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ciąży lub karmiącej

dziecko piersią

1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ciąży

2. Ochrona pracy pracowników młodocianych

2.1. Uwagi ogólne

2.2. Prace wzbronione pracownikom młodocianym

2.3. Zatrudnianie młodocianych przy lekkich pracach

2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci

3. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych

R o z d z i a ł XIV. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepi

som i zasadom bhp

L ite ratu ra

Wykaz ważniejszych aktów praw nych

Teksty w ybranych aktów praw nych

1. Kodeks pracy (wyciąg - Dział dziesiąty „Bezpieczeństwo i higiena

pracy”)

2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie

służby bezpieczeństwa i higieny pracy

3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września

1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.

w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia

2007 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny

pracy

W Y K A Z SKRÓTÓW

DzU

- Dziennik Ustaw

FUS

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

k.k.

- kodeks karny

k.p.

- kodeks pracy

k.p.a.

- kodeks postępowania administracyjnego

k.p.k.

- kodeks postępowania karnego

MOP

- Międzynarodowa Organizacja Pracy

NSA

- Naczelny Sąd Administracyjny

ONSA

- Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego

OSN

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego

OSNAP

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna oraz

Izba Pracy

OSNAPiUS

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna oraz

Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

OSNCP

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Cywilna oraz Izba Pracy

i Ubezpieczeń Społecznych

OSP

- Orzecznictwo Sądów Polskich

OSPiKA

- Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych

PIP

- Państwowa Inspekcja Pracy

PIS

- Państwowa Inspekcja Sanitarna

PiZS

- „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”

Pr. Pr.

- „Prawo Pracy”

- Rada Ministrów

sip

- społeczna inspekcja pracy

Sł. Prac.

- „Służba Pracownicza”

- Sąd Najwyższy

ZUS

- Zakład Ubezpieczeń Społecznych

WSTĘP

Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy mieści się w szer

szym  pojęciu  tzw.  ochrony  pracy,  obejmującej  normy  prawne  doty
czące  szeroko  rozumianej  ochrony  życia  i  zdrowia  ludzkiego.  Reali
zowanie  zadań  z  zakresu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przekracza

niejednokrotnie  możliwości  organizacyjne  i  finansowe  poszczegól
nych  pracodawców,  zwłaszcza  małych  i  średnich.  Nie  zawsze  je d
nak  realizacja  tych  zadań  wymaga  większych  nakładów  finanso

wych,  gdyż  często  zależy  to  tylko  od  właściwej  organizacji  pracy
i  przestrzegania  obowiązujących  przepisów,  zarówno  przez  praco
dawców,  osoby  kierujące  pracownikami,  jak   i  samych  pracowników.

Lekceważenie w procesach pracy tych przepisów i zasad bezpiecz
nej pracy jest często przyczyną wypadków przy pracy oraz powsta

wania chorób zawodowych i innych schorzeń związanych z pracą.

Kiedy jednak praca ze swej istoty musi być świadczona w warun

kach  zagrażających  życiu  i  zdrowiu  ludzkiemu  (np.  w   górnictwie,
prace  przy  użyciu  materiałów  niebezpiecznych,  prace  na  wysokoś
ci),  wówczas  powinny  być  podejmowane  starania  mające  na  celu
maksymalne  zmniejszenie  występujących  zagrożeń.  Nie jest  bowiem
możliwe  całkowite  wyeliminowanie  ryzyka,  choćby  za  sprawą  sił
przyrody,  mimo  stałego  postępu  naukowo-technicznego.

Sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być stale na

uwadze  każdego  z  pracodawców,  bez  względu  na  ich  status  prawny,
gdyż jedynym   celem  działalności  nie  może  być  tylko  maksymaliza
cja  zysków,  bez  względu  na  stosowane  środki.

Poradnik niniejszy obejmuje czternaście rozdziałów, w których

omówiono  najistotniejsze  unormowania  dotyczące  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy,  zawarte  przede  wszystkim  w   kodeksie  pracy  i  wie
lu  przepisach  wykonawczych  wydanych  na jego  podstawie.

Podział na rozdziały odpowiada też w zasadzie systematyce

przyjętej w kodeksie pracy. Pewne unormowania zawarte są jednak

także w innych ustawach i przepisach wykonawczych wydanych na

ich podstawie, co również zostało uwzględnione.

Ze względu na swoją objętość poradnik został podzielony na

dwa tomy.

Na końcu tomu II zamieszczony został wykaz ważniejszych ak

tów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, a także
teksty niektórych aktów prawnych (ujednolicone, w przypadku ich

zmiany), co powinno ułatwić Czytelnikowi dotarcie do nich.

R o z d z i a ł I

ZAGADNIENIA OGÓLNE

PRAWNA REGULACJA

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Jakie podstawowe akty prawne regulują problematykę bezpie

czeństwa i higieny pracy?

Zgodnie z art. 66 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

„Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pra
cy”. Temu konstytucyjnemu prawu odpowiada ustanowiony w art.

15 kodeksu pracy obowiązek pracodawcy zapewnienia pracownikom

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, któremu też ustawo

dawca nadał rangę jednej z podstawowych zasad prawa pracy.

Zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy reguluje

przede  wszystkim  kodeks  pracy  w   dziale  dziesiątym  („Bezpieczeń
stwo  i  higiena  pracy”).  Przepisy  zawarte  w   tym   dziale  konkretyzują
wymienioną  podstawową  zasadę  zapewnienia  pracownikom  bez
piecznych  i  higienicznych  warunków  pracy,  określając  obowiązki
pracodawców  oraz  innych  podmiotów,  a  także  pracowników  w   tym
zakresie.  Równocześnie  też  kodeks  pracy  zawiera  szereg  delegacji
zobowiązujących  właściwe  organy  państwowe  (Radę  Ministrów,
Prezesa  Rady  M inistrów  oraz  właściwych  ministrów)  do  wydania
odpowiednich  aktów  wykonawczych,  co  generalnie jest  realizowane.
Przede  wszystkim  istotne  znaczenie  m a  tu  rozporządzenie  M inistra

Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  26  września  1997  r.  w   sprawie
ogólnych  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  (j.t.  DzU
z  2003  r.  nr  169,  poz.  1650  ze  zm.),  wydane  na podstawie  art.  23715

§ 1 kodeksu pracy. Na podstawie ogólnej delegacji zawartej w art.

23715  §  2  k.p.  ministrowie  właściwi  dla  określonych  gałęzi  pracy  lub
rodzajów  prac  upoważnieni  zostali  do  określenia,  w   drodze  rozpo
rządzenia,  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  dotyczących

tych gałęzi lub prac. Na podstawie tych upoważnień ustawowych

wydanych  zostało  kilkadziesiąt  rozporządzeń  właściwych  ministrów
regulujących  szczegółowo  określone  zagadnienia  z  zakresu  bezpie
czeństwa  i  higieny  pracy.

Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy znajduje też wyraz

w innych ustawach i wydanych na ich podstawie aktach wykonaw
czych. Przede wszystkim chodzi o takie ustawy, jak:

• ustawę z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pra

cy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.),

• ustawę z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sani

tarnej (j.t. DzU z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.),

• ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy

(j.t. DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317 ze zm.),

• ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej

i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. DzU
z 2008 r. nr 14, poz. 92),

• ustawę z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (j.t. DzU

z 2004 r. nr 161, poz. 1689 ze zm.),

• ustawę z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach

chemicznych (DzU nr 11, poz. 84 ze zm.),

• ustawę z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności

(j.t. DzU z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.),

• ustawę z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu spo

łecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU
nr 199, poz. 1673 ze zm.),

• ustawę z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji

Pracy (DzU nr 89, poz. 589).

Przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i wydanych na ich

podstawie aktów wykonawczych są źródłami prawa pracy obowią

zującego  powszechnie.  Nie  wszystkie  jednak  spośród  tych  innych
ustaw  i  wydanych  na  ich  podstawie  aktów  wykonawczych  m ają po
wszechny  zasięg  w   tym  sensie,  iż  odnoszą  się  do  wszystkich  pra
cowników  i  pracodawców,  bez  ich  konkretnego  oznaczenia.  Niektó
re  ustawy  i  wydane  na  ich  podstawie  akty  wykonawcze  odnoszą  się

bowiem tylko do określonych kategorii pracowników i m ają „po

wszechne” zastosowanie tylko do tych pracowników, przy uzupeł

niającym stosowaniu przepisów kodeksu pracy w zakresie nieuregu

lowanym tymi przepisami.

Powszechnie obowiązującymi źródłami prawa pracy nie są nato

miast postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych

na ustawie porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów

określających  prawa  i  obowiązki  stron  stosunku  pracy.  Obowiązują
one  bowiem  tylko  w   określonych  branżach,  zawodach  lub  poszcze
gólnych  zakładach  pracy,  w   których  zostały  wprowadzone.  Zgodnie
z  przepisami  art.  9  k.p.  postanowienia  układów  zbiorowych  pracy
i  porozumień  zbiorowych  oraz  regulaminów  i  statutów  nie  m ogą

być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy

oraz innych ustaw i aktów wykonawczych, natomiast postanowienia
regulaminów i statutów nie m ogą być mniej korzystne dla pracow

ników niż przewidują to postanowienia układów zbiorowych pracy

i  innych  porozumień  zbiorowych.  Wymienione  akty  m ogą natomiast
zawierać  postanowienia  korzystniejsze  dla  pracowników  niż  przewi
dują  to  przepisy  kodeksu  pracy  i  innych  ustaw  oraz  aktów  wyko

nawczych, w czym wyraża się tzw. zasada uprzywilejowania pra

cownika.  Postanowienia  aktów  niższej  rangi  nie  m ogą  jedynie
umniejszać  uprawnień  pracowniczych  przewidzianych  w   przepisach
wyższej  rangi.

Jakie dyrektywy unijne dotyczą bezpieczeństwa i higieny pracy?

Kodeks pracy w zakresie swojej regulacji dokonał też wdrożenia

następujących dyrektyw W spólnot Europejskich związanych z pro
blem atyką bezpieczeństwa i higieny pracy:

dyrektywy 83/477/EWG z dnia 19 września 1983 r. w spra

wie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem

na działanie azbestu w miejscu pracy (druga dyrektywa szczegóło

wa w rozumieniu art. 8 dyrektywy 80/1107/EWG) (DzUrz WE L
263 z 24.09.1983 ze zm.),

2) dyrektywy 86/188/EWG z dnia 12 maja 1986 r. w sprawie

ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na
działanie hałasu w miejscu pracy (DzUrz W E L 137 z 24.05.1986),

3) dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie

wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia

pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z 29.06.1989),

4) dyrektywy 89/654/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotyczą

cej  minimalnych  wymagań  w   dziedzinie  bezpieczeństwa  i  ochrony
zdrowia  w   miejscu  pracy  (pierwsza  dyrektywa  szczegółowa  w   rozu
mieniu  art.  16  ust.  1  dyrektywy  89/391/EWG)  (DzUrz  WE  L  393
z  30.12.1989),

5) dyrektywy 89/655/EW G z dnia 30 listopada 1989 r. dotyczą

cej  minimalnych  wymagań  w   dziedzinie  bezpieczeństwa  i  higieny
użytkowania  sprzętu  roboczego  przez  pracowników  podczas  pracy
(druga  dyrektywa  szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dyrekty
wy  89/391/EWG)  (DzUrz  WE  L  393  z  30.12.1989  ze  zm.),

6) dyrektywy 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. w spra

wie  minimalnych  wymagań  w   dziedzinie  bezpieczeństwa  i  ochrony
zdrowia  pracowników  korzystających  z  wyposażenia  ochrony  osobi
stej  (trzecia  dyrektywa  szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dy
rektywy  89/391/EWG)  (DzUrz  W E  L  393  z  30.12.1989),

7) dyrektywy 90/269/EW G z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie

minimalnych  wymagań  dotyczących  ochrony  zdrowia  i  bezpieczeń
stwa  podczas  ręcznego  przemieszczania  ciężarów  w  przypadku  moż
liwości  wystąpienia  zagrożenia,  zwłaszcza  urazów  kręgosłupa  pra
cowników  (czwarta  szczegółowa  dyrektywa  w   rozumieniu  art.  16
ust.  1  dyrektywy  89/391/EWG)  (DzUrz  WE  L  156  z  21.06.1990),

8) dyrektywy 90/270/EW G z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie

minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekra

nowe (piąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dy

rektywy 89/391/EWG) (DzUrz W E L 156 z 21.06.1990),

9) dyrektywy 90/394/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie

ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na

działanie  czynników  rakotwórczych  podczas  pracy  (szósta  dyrektywa
szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dyrektywy  89/391/EWG)
(DzUrz  WE  L  196  z  26.07.1990  ze  zm.),

10) dyrektywy 91/322/EW G z dnia 29 maja 1991 r. w sprawie

ustalenia indykatywnych wartości granicznych w wykonaniu dyrek

tywy 80/1107/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzy

kiem związanym z narażeniem na działanie czynników chemicz

nych, fizycznych i biologicznych w miejscu pracy (DzUrz WE L

177 z 05.07.1991),

11) dyrektywy 91/383/EW G z dnia 25 czerwca 1991 r. uzupeł

niającej środki mające wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia

w   pracy  pracowników  pozostających  w   stosunku  pracy  na  czas
określony  lub  w   czasowym  stosunku  pracy  (DzUrz  W E  L  206
z  29.07.1991),

12) dyrektywy 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie

wprowadzenia  w   życie  minimalnych  wymagań  w   zakresie  bezpie
czeństwa  i  ochrony  zdrowia  w   miejscach  tymczasowych  lub  rucho
mych  budów  (ósma  dyrektywa  szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16
ust.  1  dyrektywy  89/391/EWG)  (DzUrz  WE  L  245  z  26.08.1992),

13) dyrektywy 92/58/EW G z dnia 24 czerwca 1992 r. w spra

wie  minimalnych  wymagań  dotyczących  znaków  bezpieczeństwa
i/lub  zdrowia  w   miejscu  pracy  (dziewiąta  dyrektywa  szczegółowa
w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dyrektywy  89/391/EWG)  (DzUrz  WE

L 245 z 26.08.1992),

14) dyrektywy 92/85/EW G z dnia 19 października 1992 r.

w   sprawie  wprowadzenia  środków  służących  wspieraniu  poprawy
w   miejscu  pracy  bezpieczeństwa  i  zdrowia  pracownic  w   ciąży,  pra
cownic,  które  niedawno  rodziły  i  pracownic  karmiących  piersią
(dziesiąta  dyrektywa  szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dy
rektywy  89/391/EWG)  (DzUrz  W E  L  348  z  28.11.1992),

15) dyrektywy 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie

ochrony pracy osób młodych (DzUrz WE L 216 z 20.08.1994),

16) dyrektywy 96/34/WE z dnia 3 czerwca 1996 r. w sprawie

Porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego zawar
tego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Praco

dawców /UNICE/, Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicz

nych /CEEP/ oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych
/ETUC/ (DzUrz WE L 145 z 19.06.1996),

17) dyrektywy 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie

ochrony  zdrowia  i  bezpieczeństwa  pracowników  przed  ryzykiem
związanym  z  czynnikami  chemicznymi  w   miejscu  pracy  (czternasta
dyrektywa  szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dyrektywy

89/391/EWG) (DzUrz WE L 131 z 05.05.1998),

18) dyrektywy 1999/92/WE z dnia 16 grudnia 1999 r. w spra

wie  minimalnych  wymagań  dotyczących  bezpieczeństwa  i  ochrony
zdrowia  pracowników  zatrudnionych  na  stanowiskach  pracy,  na  któ
rych  może  wystąpić  atmosfera  wybuchowa  (piętnasta  dyrektywa
szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dyrektywy  89/391/EWG)
(DzUrz  WE  L  23  z  28.01.2000),

19) dyrektywy 2000/39/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. ustanawia

jącej pierw szą listę indykatywnych wartości granicznych narażenia

na czynniki zewnętrzne podczas pracy - w związku z wykonaniem

dyrektywy  Rady  98/24/WE  w   sprawie  ochrony  zdrowia  i  bezpie
czeństwa  pracowników  przed  ryzykiem  związanym  ze  środkami
chemicznymi  w   miejscu  pracy  (DzUrz  WE  L  142  z  16.06.2000),

20) dyrektywy 2000/54/WE z dnia 18 września 2000 r. w spra

wie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem

na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy (siódma dy

rektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy

89/391/EWG) (DzUrz WE L 262 z 17.10.2000),

21) dyrektywy 2002/44/WE z dnia 25 czerwca 2002 r. w spra

wie  minimalnych  wymagań  w   zakresie  ochrony  zdrowia  i  bezpie
czeństwa  dotyczących  narażenia  pracowników  na  ryzyko  spowodo
wane  czynnikami  fizycznymi  (wibracji)  (szesnasta  dyrektywa  szcze
gółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dyrektywy  89/391/EWG)
(DzUrz  WE  L  177  z  6.07.2002),

22) dyrektywy 2003/10/WE z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie

minimalnych  wymagań  w   zakresie  ochrony  zdrowia  i  bezpieczeń
stwa  dotyczących  narażenia  pracowników  na  ryzyko  spowodowane
czynnikami  fizycznymi  (hałasem)  (siedemnasta  dyrektywa  szczegó

łowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz
W E L 42 z 15.02.2003).

Czy konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy obowiązu

ją na terytorium Polski?

źródłami prawa pracy, w tym również w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy, są także ratyfikowane przez Polskę konwencje

Międzynarodowej Organizacji Pracy. Konwencje te m ają moc wią

żącą  i  stanowią  część  krajowego  porządku  prawnego.  Jak  bowiem
stanowi  art.  91  Konstytucji  Rzeczypospolitej  Polskiej,  ratyfikowana
umowa  międzynarodowa,  po  jej  ogłoszeniu  w   „Dzienniku  Ustaw”,
stanowi  część  krajowego  porządku  prawnego  i  jest  stosowana  bez
pośrednio.  Umowa  międzynarodowa  ratyfikowana  za  uprzednią zgo
dą w yrażoną w   ustawie  ma  pierwszeństwo  przed  ustawą, jeżeli  usta
wy  tej  nie  da  się  pogodzić  z  umową.  Zgodnie  zaś  z  art.  241  ust.  1

Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej umowy międzynarodowe ra
tyfikowane przed jej wejściem w życie na podstawie obowiązują

cych w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i ogłoszo

ne w „Dzienniku Ustaw” uznaje się za umowy ratyfikowane za

uprzednią  zgodą  w yrażoną  w   ustawie  i  stosuje  się  do  nich  przepisy
art.  91  Konstytucji  Rzeczypospolitej  Polskiej,  jeżeli  z  treści  umowy
międzynarodowej  wynika,  że  dotyczą  one  spraw  wymienionych
w   art.  89  ust.  1  Konstytucji.  Konwencje  MOP  nakładają  zatem  na
państwa,  które je   ratyfikowały,  określone  obowiązki  w   zakresie  bez
pieczeństwa  i  higieny  pracy.

Spośród konwencji MOP, ratyfikowanych przez Polskę, a doty

czących bezpieczeństwa i higieny pracy, wymienić należy m.in.
konwencje:

• nr 5 z dnia 29 października 1919 r. w sprawie określenia naj

niższego wieku dopuszczania dzieci do pracy przemysłowej (ratyfi

kowana przez Polskę dnia 11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54,

poz. 366),

• nr 6 z dnia 29 października 1919 r. w sprawie pracy nocnej

młodocianych w przemyśle (ratyfikowana przez Polskę dnia 11
czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 368),

• nr 7 z dnia 15 czerwca 1920 r. określająca najniższy wiek do

puszczenia dzieci do pracy w marynarce (ratyfikowana przez Polskę
dnia 15 czerwca 1920 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 370),

• nr 10 z dnia 25 października 1921 r. w sprawie wieku dopusz

czenia dzieci do pracy w rolnictwie (ratyfikowana przez Polskę dnia

11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 376),

• nr 13 z dnia 25 października 1925 r. w sprawie używania bie

li ołowianej w malarstwie (ratyfikowana przez Polskę dnia 11
czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 382),

• nr 14 z dnia 25 października

1921 r. o odpoczynku tygodnio

wym w

zakładach przemysłowych

(ratyfikowana przez Polskę dnia

11 czerwca 1924 r., DzU nr 54, poz. 384),

• nr 62 z dnia 3 czerwca 1937 r. w sprawie przepisów o bez

pieczeństwie w przemyśle budowlanym (ratyfikowana przez Polskę
dnia 25 marca 1950 r., DzU z 1951 r. nr 11, poz. 83),

• nr 77 z dnia 19 września 1946 r. dotycząca lekarskiego bada

nia zdatności do zatrudnienia w przemyśle dzieci i młodocianych

(ratyfikowana przez Polskę dnia 3 grudnia 1947 r., DzU z 1948 r.

nr 46, poz. 338),

• nr 78 z dnia 19 września 1946 r. dotycząca lekarskiego badania

zdatności do zatrudnienia dzieci i młodocianych w zajęciach nie

przemysłowych (ratyfikowana przez Polskę dnia 3 grudnia 1947 r.,
DzU z 1948 r. nr 46, poz. 339),

• nr 90 z dnia 17 czerwca 1948 r. dotycząca pracy nocnej mło

docianych w przemyśle (zrewidowana, ratyfikowana przez Polskę
dnia 8 czerwca 1968 r., DzU nr 37, poz. 259),

• nr 103 z dnia 4 czerwca 1952 r. dotycząca ochrony macie

rzyństwa (ratyfikowana przez Polskę dnia 5 lutego 1976 r., DzU nr

16, poz. 99),

• nr 112 z dnia 3 czerwca 1959 r. dotycząca najniższego wieku

dopuszczenia do pracy w rybołówstwie (ratyfikowana przez Polskę
dnia 28 maja 1966 r., DzU nr 32, poz. 192),

• nr 115 z dnia 1 czerwca 1960 r. dotycząca ochrony pracowni

ków przed promieniowaniem jonizującym (ratyfikowana przez Pol
skę dnia 19 października 1964 r., DzU z 1965 r. nr 8, poz. 45),

• nr 119 z dnia 5 czerwca 1963 r. dotycząca zabezpieczenia ma

szyn (ratyfikowana przez Polskę dnia 1 stycznia 1977 r., DzU nr 53,
poz. 53),

• nr 120 z dnia 17 czerwca 1964 r. dotycząca higieny w handlu

i biurach (ratyfikowana przez Polskę dnia 8 czerwca 1968 r., DzU
z 1969 r. nr 3, poz. 21),

• nr 123 z dnia 2 czerwca 1965 r. dotycząca najniższego wieku

dopuszczenia do pracy pod ziem ią w kopalniach (ratyfikowana

przez Polskę dnia 8 czerwca 1968 r., DzU z 1970 r. nr 8, poz. 62),

• nr 124 z dnia 2 czerwca 1965 r. dotycząca badania lekarskiego

zdatności młodocianych do pracy pod ziem ią w kopalniach (ratyfi
kowana przez Polskę dnia 8 czerwca 1968 r., DzU nr 37, poz. 263),

• nr 127 z dnia 7 czerwca 1967 r. dotycząca ciężaru maksymal

nego  ładunków,  dozwolonego  przy  przenoszeniu  ciężarów przez je d
nego  pracownika  (ratyfikowana  przez  Polskę  dnia  6  czerwca  1973  r.,
DzU  nr  25,  poz.  142),

• nr 138 z dnia 6 czerwca 1973 r. dotycząca najniższego wieku

dopuszczenia do zatrudnienia (ratyfikowana przez Polskę dnia 10
lutego 1978 r., DzU nr 12, poz. 53),

• nr 148 z dnia 20 czerwca 1977 r. dotycząca ochrony pracow

ników przed zagrożeniami zawodowymi w miejscu pracy spowodo

wanymi zanieczyszczeniami powietrza, hałasem i wibracjami (ratyfi
kowana przez Polskę dnia 20 stycznia 2005 r., DzU nr 66, poz. 575),

• nr 149 z dnia 1 czerwca 1977 r. dotycząca zatrudnienia oraz

warunków pracy i życia personelu pielęgniarskiego (ratyfikowana

przez Polskę dnia 9 października 1980 r., DzU z 1981 r. nr 2, poz. 4).

ORGANY NADZORU

NAD STANEM BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

W ZAKŁADACH PRACY

Jakie organy państwowe sprawują nadzór nad warunkami pra

cy w zakładach pracy?

Zgodnie z art. 181 k.p. państwowym organem sprawującym nad

zór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów oraz za

sad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy jest  Państwowa  Inspekcja  Pracy,
działająca  na  podstawie  ustawy  z  dnia  13  kwietnia  2007  r.  o  Pań
stwowej  Inspekcji  Pracy  (DzU  nr  89,  poz.  589).  Podobnie  też  stano
wi  art.  1  ustawy  o  PIP,  zgodnie  z  którym  Państwowa  Inspekcja  Pra
cy  jest  organem  powołanym  do  sprawowania  nadzoru  i  kontroli
przestrzegania  prawa  pracy,  w   szczególności  przepisów  oraz  zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących le

galności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określo

nym w ustawie.

Natomiast nadzór i kontrolę przestrzegania zasad oraz przepisów

higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje Państwowa
Inspekcja Sanitarna, działająca na podstawie ustawy z dnia 14 mar

ca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t. DzU z 2006 r. nr

122, poz. 851 ze zm.).

2.1. Uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy

Nadzorem i kontrolą Państwowej Inspekcji Pracy objęci są

wszyscy  pracodawcy,  bez  względu  na  ich  status  prawny  (osoby
prawne,  jednostki  organizacyjne  nieposiadające  osobowości  prawnej
oraz  osoby  fizyczne, jeżeli  zatrudniają pracowników),  a  także  przed
siębiorcy  niebędący  pracodawcami  w   rozumieniu  kodeksu  pracy,  na
rzecz  których  jest  świadczona  praca  przez  osoby  fizyczne  na  innej
podstawie  niż  w   ramach  stosunku  pracy.  Organom  Państwowej  In
spekcji  Pracy  przysługują  też  odpowiednie  środki  prawne  pozwala

jące na wyegzekwowanie od podmiotu kontrolowanego działań

zgodnych z prawem i wyeliminowania stwierdzonych naruszeń
przepisów prawa pracy, w tym przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Jakie uprawnienia przysługują inspektorowi pracy?

Stosownie do art. 24 ust. 1 ustawy o PIP, inspektorzy pracy są

uprawnieni do przeprowadzania, bez uprzedzenia i o każdej porze
dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szcze

gólności  stanu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  kontroli  prze
strzegania  przepisów  dotyczących  legalności  zatrudnienia  i  innej
pracy  zarobkowej,  w   tym  również  zatrudnienia  cudzoziemców.

W toku postępowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo:

1) swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomiesz

czeń podmiotu kontrolowanego,

2) przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk

pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych
i pracy,

3) żądania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich

pracowników lub osób, które są lub były zatrudnione, albo które
w ykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie

niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek

działalność  gospodarczą,  pisemnych  i  ustnych  informacji  w   spra
wach  objętych  kontrolą  oraz  wzywania  i  przesłuchiwania  tych  osób
w   związku  z  przeprowadzaną  kontrolą,

4) żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebu-

do wy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów
i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicz

nej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji
bądź innej działalności podmiotu kontrolowanego, jak również do

starczenia mu próbek surowców i materiałów używanych, wytwa
rzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do

przeprowadzenia analiz lub badań, gdy m ają one związek z przepro

wadzaną kontrolą,

żądania przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumen

tów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub

osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy,

6) zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy

kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją,

7) utrwalania przebiegu i wyników oględzin, o których mowa

w pkt 2, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do
utrwalania obrazu lub dźwięku,

8) wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów lub

wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń sporzą

dzanych na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby żądania ich
od podmiotu kontrolowanego,

9) sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę lub prze

bywających na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przesłuchiwa
nia i żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub pro

wadzenia innej działalności zarobkowej,

10) korzystania z pomocy biegłych i specjalistów oraz akredy

towanych laboratoriów (art. 23 ust. 1 ustawy o PIP).

W przypadkach gdy zachodzi uzasadniona obawa, że udzielenie

inspektorowi  pracy  informacji  w   sprawach  objętych  kontrolą  przez
pracownika  lub  osobę,  która jest  lub  była  zatrudniona  przez  podmiot
kontrolowany  albo  która  wykonuje  lub  wykonywała  pracę  na  jego
rzecz  na  innej  podstawie  niż  stosunek  pracy,  w   tym   osobę  wykonu

ją c ą na własny rachunek działalność gospodarczą - mogłoby narazić

tego pracownika lub osobę na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut
z powodu udzielenia tej informacji, inspektor pracy może wydać po

stanowienie  o  zachowaniu  w   tajemnicy  okoliczności  umożliwiają
cych  ujawnienie  tożsamości  tego  pracownika  lub  osoby,  w   tym   ich
danych  osobowych.  W  razie  wydania  takiego  postanowienia,  oko
liczności,  o  których  mowa  w   art.  23  ust.  2  ustawy  o  PIP,  pozostają
wyłącznie  do  wiadomości  inspektora  pracy.  Protokół  przesłuchania
pracownika  lub  innej  osoby  wolno  udostępniać  pracodawcy  tylko
w   sposób  uniemożliwiający  ujawnienie  danych  osobowych  pracow

nika lub innej osoby, która udzieliła inspektorowi pracy określonych

informacji.  N a  powyższe  postanowienie  inspektora  pracy  w   sprawie
zachowania  w   tajemnicy  danych  osobowych  pracownika  lub  innej
osoby  pracodawcy  przysługuje  zażalenie,  w   terminie  3  dni  od  dnia
doręczenia  tego  postanowienia.  Zażalenie  na  postanowienie  inspek

tora pracy rozpoznaje właściwy okręgowy inspektor pracy. Postępo

wanie dotyczące zażalenia toczy się bez udziału pracodawcy i obję

te jest tajem nicą służbową. W razie uwzględnienia zażalenia proto

kół przesłuchania pracownika lub innej osoby podlega zniszczeniu.

Zasady postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumen
tami, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy służbo

wej, określa główny inspektor pracy (art. 23 ust. 2 -6 ustawy o PIP).

Jakie obowiązki ciążą na podmiocie kontrolowanym wobec in

spektora pracy?

Zgodnie z art. 27 ustawy o PIP, podmiot kontrolowany jest obo

wiązany zapewnić inspektorowi pracy warunki i środki niezbędne
do sprawnego przeprowadzenia kontroli. W szczególności obowiąza

ny jest niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty i materiały,

udostępnić urządzenia techniczne oraz zapewnić terminowe udziela

nie  informacji  przez  pracowników  i  inne  osoby  wykonujące  pracę
na  rzecz  tego  podmiotu  na  innej  podstawie  niż  stosunek  pracy.
W  miarę  możliwości  powinien  też  zapewnić  inspektorowi  pracy  od

dzielne  pomieszczenie  z  odpowiednim  wyposażeniem.  Utrudnianie
inspektorowi  pracy  wykonywania  czynności  kontrolnych,  a  w   szcze
gólności  uniemożliwienie  przeprowadzenia  wizytacji  zakładu  pracy,

niedopuszczenie inspektora pracy do kontroli określonych stanowisk

pracy, nieprzedłożenie wymaganej dokumentacji lub nieudzielenie
żądanych informacji jest wykroczeniem przeciwko prawom pracow

nika, określonym w art. 283 § 2 pkt 8 k.p., za które przewidziana

jest kara grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.

Jakie środki prawne może podjąć właściwy organ PIP w razie

stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy?

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy właściwe

organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do:

1) nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym

terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie

powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników
lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działal

ność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób do

puszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pra
cach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracow

ników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach nie
bezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpo

wiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natych
miastowemu wykonaniu,

3) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sy

tuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla

życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natych
miastowemu wykonaniu,

4) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności

w   miejscach,  w   których  stan  warunków  pracy  stanowi  bezpośrednie
zagrożenie  dla  życia  lub  zdrowia  ludzi;  nakazy  w   tych  sprawach
podlegają natychmiastowemu  wykonaniu,

5) nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa

i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fi
zycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pra

cy,  w   tym  osób  wykonujących  na  własny  rachunek  działalność  go
spodarczą,  zaprzestania  prowadzenia  działalności  bądź  działalności
określonego  rodzaju,

6) nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności

i przyczyn wypadku,

7) skierowania wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naru

szeń  niż  wymienione  wyżej  w   pkt  1-6,  o  ich  usunięcie,  a  także
o  wyciągnięcie  konsekwencji  w   stosunku  do  osób  winnych  (art.  11
ustawy  o  PIP).

Podmiot kontrolowany, do którego została skierowana decyzja,

jest obowiązany poinformować właściwy organ Państwowej Inspek

cji  Pracy  o  jej  realizacji  z  upływem  terminu  określonego  w   decyzji
(art.  35  ustawy  o  PIP).  Zapewnienie  wykonania  nakazów,  wystą
pień,  decyzji  i  zarządzeń  wydawanych  przez  organy  nadzoru  nad
warunkami  pracy  jest  jednym   z  podstawowych  obowiązków  praco
dawcy  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  określonym
w   art.  207  §  2  pkt  3  k.p.  Niewykonanie  w   wyznaczonym  terminie

podlegającego wykonaniu nakazu inspektora pracy jest wykrocze

niem przeciwko prawom pracownika, zagrożonym karą grzywny

w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł (art. 283 § 2 pkt 7 k.p.).

W przypadku gdy pracodawca nie wykonuje dobrowolnie prawomoc
nego nakazu inspektora pracy lub nakazu podlegającego natychmia

stowemu wykonaniu, wówczas nakaz taki podlega wykonaniu w try

bie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgod

nie  bowiem  z  art.  2  §  1  pkt  11  ustawy  z  dnia  17  czerwca  1966  r.
o  postępowaniu  egzekucyjnym  w   administracji  (j.t.  DzU  z  2005  r.  nr
229,  poz.  1954  ze  zm.)  egzekucji  administracyjnej  podlegają  rów
nież  obowiązki  z  zakresu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  nakładane
w   drodze  decyzji  organów  Państwowej  Inspekcji  Pracy.  Decyzje  te
podlegają  przymusowemu  wykonaniu  w   trybie  egzekucji  świadczeń
niepieniężnych,  a  organem  egzekucyjnym  jest  organ,  który  wydał

decyzję w pierwszej instancji (art. 20 § 2 wymienionej ustawy).

Środkiem egzekucyjnym jest grzywna w celu przymuszenia, która

może być nakładana kilkakrotnie w tej samej lub wyższej kwocie
(art. 121 § 1 wymienionej ustawy). Każdorazowo nałożona grzyw

na nie może przekraczać kwoty 10 000 zł, a w stosunku do osób
prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości

prawnej - kwoty 50 000 zł. Grzywny nakładane wielokrotnie nie

m ogą łącznie przekroczyć kwoty 50 000 zł, a w stosunku do osób

prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości
prawnej - kwoty 200 000 zł.

W jakiej formie wydawane są decyzje (nakazy) inspektora pracy?

Decyzje (nakazy) w powyższych sprawach wydawane są w formie:

•  pisemnej,
•  stanowiącej  wpis  do  dziennika  budowy,
•  ustnej.

Decyzja pisemna lub stanowiąca wpis do dziennika budowy

oprócz treści powinna zawierać określenie podstawy prawnej, ter
min usunięcia stwierdzonych uchybień oraz pouczenie o przysługu

jących podmiotowi kontrolowanemu środkach odwoławczych. Decy

zję  w   formie  wpisu  do  dziennika  budowy  inspektor  pracy  wydaje
wówczas,  gdy  na  podstawie  przepisów  prawa  budowlanego  istnieje
obowiązek  prowadzenia  dziennika  budowy.  W  przypadku  wydania

takiej decyzji jej kopia lub odpis stanowi załącznik do protokołu

kontroli.  Natomiast  decyzje  ustne  inspektor  pracy  wydaje  w   celu
usunięcia  ujawnionych  w   toku  kontroli  uchybień  w   zakresie  bezpie
czeństwa  i  higieny  pracy,  jeżeli  m ogą  być  one  usunięte  podczas

trwania kontroli (art. 34 ust. 1-4 ustawy o PIP).

Czy podmiot kontrolowany może się odwołać od decyzji inspek

tora pracy?

Od decyzji inspektora pracy wydanej w formie pisemnej lub sta

nowiącej wpis do dziennika budowy podmiotowi kontrolowanemu

przysługuje  prawo  odwołania  do  okręgowego  inspektora  pracy,
w   terminie  7  dni  od  daty  otrzymania  decyzji.  W   razie  odwołania  od
decyzji  wydanych  w   przypadkach  wymienionych  wyżej  w   pkt.  2-4,
okręgowy  inspektor  pracy  może  wstrzymać  jej  wykonanie  do  czasu
rozpatrzenia  odwołania,  jeżeli  podjęte  przez  podmiot  kontrolowany
przedsięwzięcia  wyłączają  bezpośrednie  zagrożenie  życia  lub  zdro
wia  ludzi  (art.  34  ust.  5  i  6  ustawy  o  PIP).  Natomiast  od  decyzji
(nakazu)  okręgowego  inspektora  pracy  nakazującej  podmiotowi  kon

trolowanemu zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalno

ści  określonego  rodzaju  w   razie  stwierdzenia  w   toku  kontroli,  że
stan  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  zagraża  życiu  lub  zdrowiu  pra
cowników  lub  osób  wykonujących  pracę  na  innej  podstawie  niż  sto
sunek  pracy,  w  tym  osób  wykonujących  na  własny  rachunek  działal

ność gospodarczą (art. 19 ust. 1 pkt 4 ustawy o PIP) - przysługuje

odwołanie do głównego inspektora pracy.

Organ odwoławczy, tj. okręgowy inspektor pracy lub główny in

spektor pracy, wydaje decyzję, w której:

• utrzymuje w mocy zaskarżoną decyzję albo
• uchyla zaskarżoną decyzję w całości lub w części i w tym za

kresie orzeka co do istoty sprawy bądź uchylając tę decyzję - uma
rza postępowanie, albo

• umarza postępowanie odwoławcze (art. 138 § 1 k.p.a.).
Organ odwoławczy - zgodnie z art. 138 § 2 k.p.a. - może też

uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponow

nego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, jeżeli rozstrzy

gnięcie  sprawy  wymaga  uprzedniego  przeprowadzenia  postępowania
wyjaśniającego  w   całości  lub  w   znacznej  części.  Przekazując  spra
wę  organ  odwoławczy  może  zarazem  wskazać,  jakie  okoliczności

należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. D e

cyzja  okręgowego  inspektora  pracy  lub  głównego  inspektora  pracy
wydana  w   postępowaniu  odwoławczym  jest  decyzją  ostateczną,
zgodnie  z  art.  16  ust.  1  k.p.a.,  bowiem  nie  przysługuje  od  niej  od

wołanie w administracyjnym toku instancji. Na decyzję taką służy

natomiast skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego, na pod

stawie art. 16 ust. 1 pkt 1 i art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja

1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (DzU nr 74, poz.

368 ze zm.).

Kiedy inspektor pracy kieruje do podmiotu kontrolowanego wy

stąpienie?

W razie stwierdzenia innych naruszeń przepisów prawa niż wy

mienione  w   art.  11  pkt  1-7  ustawy  o  PIP,  inspektor  pracy  kieruje  do
podmiotu  kontrolowanego  wystąpienie  o  ich  usunięcie,  a  także
o  wyciągnięcie  konsekwencji  w   stosunku  do  osób  winnych  (art.  11
pkt  8  ustawy  o  PIP).  Wystąpienie  takie  powinno  zawierać  wnioski

pokontrolne i ich podstawę prawną. Podmiot kontrolowany lub or

gan sprawujący nad nim nadzór, do którego skierowano wystąpie

nie, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie

dłuższym jednak niż 30 dni, zawiadomić inspektora pracy o term i

nie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych (art. 36 ustawy

0 PIP). Wystąpienie inspektora pracy nie jest decyzją administracyj

n ą w rozumieniu art. 104 § 1 k.p.a. Od wystąpienia inspektora pra

cy nie przysługuje też prawo odwołania do okręgowego inspektora
pracy.

2.2. Uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Jakie zadania realizuje Państwowa Inspekcja Sanitarna?

Państwowa Inspekcja Sanitarna jest powołana do realizacji za

dań  z  zakresu  zdrowia  publicznego,  w   szczególności  poprzez  spra
wowanie  nadzoru,  m.in.  nad  warunkami  higieny  pracy  w   zakładach
pracy.  Wykonywanie  tych  zadań  polega  na  sprawowaniu  zapobie
gawczego  i  bieżącego  nadzoru  sanitarnego  oraz  prowadzeniu  dzia

łalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób
zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska,

a także na prowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej (art. 1
1 2 ustawy o PIS).

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dzie

dzinie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego należy w szczególno
ści m.in.:

1) uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wyma

gań higienicznych i zdrowotnych dotyczących:

a) budowy oraz zmiany sposobu użytkowania obiektów budow

lanych, statków morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych,

b) nowych materiałów i procesów technologicznych przed ich

zastosowaniem w produkcji lub budownictwie;

2) uczestniczenie w dopuszczeniu do użytku obiektów budowla

nych, statków morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych oraz

środków komunikacji lądowej;

3) inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzi

nie zapobiegania negatywnym wpływom czynników i zjawisk fi

zycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi (art. 3
ustawy o PIS).

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dzie

dzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania

przepisów określających w ym agania higieniczne i zdrowotne,

w szczególności dotyczących m.in.:

1) utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości,

zakładów pracy, instytucji, obiektów i urządzeń użyteczności pu

blicznej, dróg, ulic oraz osobowego i towarowego transportu kolejo

wego, drogowego, lotniczego i morskiego,

2) warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapo

biegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związa
nych z warunkami pracy,

3) przestrzegania przez osoby wprowadzające substancje lub

preparaty chemiczne do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Pol

skiej oraz przez użytkowników substancji lub preparatów chemicz

nych obowiązków wynikających z ustawy z dnia 11 stycznia

2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz.

84 ze zm.).

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzi

nie bieżącego nadzoru sanitarnego należy również kontrola przestrze
gania przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów

biobójczych  i  substancji  czynnych  oraz  ich  stosowania  w   działalności
zawodowej  (art.  4  ustawy  o  PIS).  Do  zakresu  działania  Państwowej
Inspekcji  Sanitarnej  należy  również  wydawanie  decyzji  o  stwierdze
niu  choroby  zawodowej  lub  decyzji  o  braku  podstaw  do  jej  stwier

dzenia (o czym bliżej mowa w rozdziale VIII, podtytuł 2.3.).

Państwowy inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgod

ności budowanych obiektów z wymaganiami higienicznymi i zdro

wotnymi,  określonymi  w   obowiązujących  przepisach.  Stwierdzone
w   toku  kontroli  nieprawidłowości  są wpisywane  do  dziennika  budo
wy,  z  wyznaczeniem  terminu  ich  usunięcia  (art.  23  ustawy  o  PIS).

Jakie uprawnienia przysługują państwowemu inspektorowi sa

nitarnemu?

Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o PIS, państwowy inspektor sa

nitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo:

1) wstępu o każdej porze dnia i nocy do zakładów pracy oraz

wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład oraz
do obiektów będących w trakcie budowy,

2) żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania

i przesłuchiwania osób,

3) żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich

danych,

4) pobierania próbek do badań laboratoryjnych.

W razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdro

wotnych,  państwowy  inspektor  sanitarny  nakazuje,  w   drodze  decyzji,
usunięcie  w   ustalonym  terminie  stwierdzonych  uchybień.  Jeżeli  na
ruszenie  powyższych  wymagań  spowodowało  bezpośrednie  zagroże

nie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny nakazu

je unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy,

maszyny lub innego urządzenia), przy czym decyzje w tych sprawach

podlegają natychmiastowemu wykonaniu (art. 27 ustawy o PIS).

Państwowem u inspektorowi sanitarnemu przysługuje prawo

zgłoszenia  sprzeciwu  przeciwko  uruchomieniu  wybudowanego  lub
przebudowanego  zakładu  pracy,  wprowadzeniu  nowych  technologii
lub  zmian  w   technologii,  dopuszczeniu  do  obrotu  materiałów  stoso
wanych  w   budownictwie  lub  innych  wyrobów  mogących  mieć

wpływ  na  zdrowie  ludzi  -   jeżeli  w   toku  wykonywanych  czynności
stwierdzi,  że  z  powodu  nieuwzględnienia  wymagań  higienicznych
i  zdrowotnych  określonych  w   obowiązujących  przepisach  mogłoby

nastąpić zagrożenie życia lub zdrowia ludzi. Zgłoszenie sprzeciwu

wstrzymuje  dalsze  działania  w   tych  sprawach  do  czasu  wydania  de
cyzji  przez  państwowego  inspektora  sanitarnego  wyższego  stopnia
(art.  28  ustawy  o  PIS).

W razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności kontro

lowanej  jednostki,  mogących  mieć  wpływ na  stan  zdrowia  lub  życie
ludzi,  państwowy  inspektor  sanitarny,  niezależnie  od  przysługują
cych  mu  wymienionych  wyżej  środków,  zawiadamia  o  stwierdzo

nych  uchybieniach  kierownictwo  kontrolowanej  jednostki  lub  je d
nostkę  albo  organ  powołany  do  sprawowania  nadzoru  nad  tą   je d
nostką.  Jednostka  organizacyjna  lub  organ,  do  którego  skierowano

zawiadomienie, jest obowiązany w terminie 30 dni od dnia otrzyma

nia powyższego zawiadomienia powiadomić o podjętych i wykona
nych czynnościach właściwego państwowego inspektora sanitarnego

(art. 30 ustawy o PIS).

Doraźne zalecenia, uwagi i wnioski, wynikające z przeprowa

dzonej  kontroli  zakładu  pracy,  państwowy  inspektor  sanitarny  wpi
suje  do  książki  kontroli  sanitarnej,  którą  zakład  pracy  jest  obowią
zany  posiadać.  W   postępowaniu  przed  organami  Państwowej  In
spekcji  Sanitarnej  stosuje  się  przepisy  kodeksu  postępowania  admi

nistracyjnego (art. 31 ustawy o PIS).

3. SPOŁECZNA INSPEKCJA PRACY

Społeczna inspekcja pracy działa na podstawie ustawy z dnia 24

czerwca  1983  r.  o  społecznej  inspekcji  pracy  (DzU  nr  35,  poz.  163
ze  zm.).  Według  art.  1  tej  ustawy,  społeczna  inspekcja  pracy  jest
służbą  społeczną  pełnioną  przez  pracowników,  m ającą  na  celu  za
pewnienie  przez  pracodawców  bezpiecznych  i  higienicznych  warun
ków  pracy  oraz  ochronę  uprawnień  pracowniczych,  określonych

w   przepisach  prawa  pracy.  Społeczna  inspekcja  pracy  reprezentuje
interesy  wszystkich  pracowników  zatrudnionych  u  danego  praco
dawcy  i  jest  kierowana  przez  zakładowe  organizacje  związkowe
(art.  2  ustawy  o  sip).

Zgodnie z art. 3 ustawy o sip, społeczną inspekcję pracy w za

kładzie pracy tworzą:

• zakładowy społeczny inspektor pracy - dla całego zakładu

pracy,

• oddziałowi (wydziałowi) społeczni inspektorzy pracy - dla

poszczególnych oddziałów (wydziałów),

• grupowi społeczni inspektorzy pracy - dla komórek organiza

cyjnych oddziałów (wydziałów).

W myśl art. 16 ustawy o sip, ogólnokrajowe organizacje związ

kowe m ogą określać wytyczne do działalności społecznych inspek

torów pracy, przy czym określenie takich wytycznych w stosunku

do zakładów podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub M ini
strowi Spraw Wewnętrznych i Administracji następuje w porozumie

niu z właściwym ministrem.

Kto może być społecznym inspektorem pracy?

Co do zasady, społecznym inspektorem pracy może być pracow

nik zatrudniony u danego pracodawcy, będący członkiem związku

zawodowego  i  nie  zajmujący  stanowiska  kierownika  zakładu  pracy
(osoby  zarządzającej  w   imieniu  pracodawcy  zakładem  pracy)  lub
stanowiska  kierowniczego  bezpośrednio  podległego  kierownikowi
zakładu  pracy.  Jednakże  zakładowe  organizacje  związkowe  m ogą
postanowić,  że  społecznym  inspektorem  pracy  może  być  również
pracownik  niebędący  członkiem  związku  zawodowego.  Społeczny
inspektor  pracy  powinien  posiadać  niezbędną  znajomość  zagadnień
wchodzących  w   zakres  działania  społecznej  inspekcji  pracy,  przy
czym  zakładowy  społeczny  inspektor  pracy  powinien  posiadać  po

nadto co najmniej pięcioletni staż pracy w branży, do której zakład
należy, i co najmniej dwuletni staż pracy w danym zakładzie, nato

miast oddziałowy (wydziałowy) lub grupowy społeczny inspektor
pracy - co najmniej dwuletni staż pracy w tej branży i co najmniej

jeden rok pracy w danym zakładzie (art. 5 ustawy o sip).

Kto wybiera i w jakim trybie społecznych inspektorów pracy?

Zgodnie z przepisami art. 6 ustawy o sip, społecznych inspekto

rów pracy w ybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy. Społecz

nych inspektorów pracy wybiera się na okres 4 lat. Zakładowych

i oddziałowych (wydziałowych) społecznych inspektorów pracy wy

biera:

1) w zakładach pracy lub w oddziałach (wydziałach) liczących

do 300 pracowników - ogólne zebranie pracowników zakładu pracy
lub oddziału (wydziału);

2) w zakładach pracy lub w oddziałach (wydziałach) liczących

powyżej 300 pracowników:

a) zakładowego społecznego inspektora pracy - zebranie oddzia

łowych (wydziałowych) i grupowych społecznych inspektorów pracy,

b) oddziałowego (wydziałowego) społecznego inspektora pracy

- zebranie grupowych społecznych inspektorów pracy.

Natomiast grupowych społecznych inspektorów pracy wybiera

ogólne zebranie pracowników komórek organizacyjnych oddziału
(wydziału).

W zakładach pracy liczących powyżej 300 pracowników, w któ

rych  nie  wybrano  grupowych  społecznych  inspektorów  pracy,  tryb
wyborów  zakładowego  społecznego  inspektora  pracy  oraz  oddziało
wego  (wydziałowego)  społecznego  inspektora  pracy  określają zakła
dowe  organizacje  związkowe.

Wybory społecznych inspektorów pracy przeprowadzają zakła

dowe organizacje związkowe na podstawie uchwalonych przez sie

bie regulaminów wyborów, przy czym ogólnokrajowe organizacje

związkowe m ogą ustalać ramowe wytyczne do regulaminów wybo
rów społecznych inspektorów pracy.

W jakich przypadkach społeczny inspektor pracy przestaje peł

nić swoją funkcję?

W razie niewywiązywania się ze swoich obowiązków społeczny

inspektor pracy może być odwołany przed upływem okresu, na któ
ry został wybrany, przy czym odwołanie następuje w tym samym

trybie, w jakim dokonano jego wyboru. Odwołanie społecznego in

spektora pracy następuje na wniosek zakładowych organizacji

związkowych  albo  co  najmniej  jednej  piątej  pracowników.  Ponadto
społeczny  inspektor  pracy  przestaje  pełnić  swoją  funkcję  w   razie
zrzeczenia  się  jej  lub  ustania  stosunku  pracy.  W  razie  zaprzestania
pełnienia  przez  pracownika  funkcji  społecznego  inspektora  pracy
w   powyższych  przypadkach,  przeprowadza  się  uzupełniające  wybo
ry  społecznego  inspektora  pracy  (art.  7  ustawy  o  sip).

Jakie uprawnienia przysługują społecznemu inspektorowi pracy?

Zgodnie z art. 4 ustawy o sip, społeczni inspektorzy pracy mają

prawo:

• kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych

i sanitarnych oraz stosowane procesy technologiczne z punktu w i
dzenia bezpieczeństwa i higieny pracy,

• kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym po

stanowień  układów  zbiorowych  i  regulaminów  pracy,  w   szczególno
ści  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  uprawnień  pracowni
ków  związanych  z  rodzicielstwem,  młodocianych  i  osób  niepełno
sprawnych,  urlopów  i  czasu  pracy  oraz  świadczeń  z  tytułu  wypad
ków  przy  pracy  i  chorób  zawodowych,

• uczestniczyć w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy

przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,

• brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków

przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,

• brać udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków

przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia
związane z warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowa

nie przez pracodawców właściwych środków zapobiegawczych,

• uczestniczyć w przeprowadzaniu społecznych przeglądów wa

runków pracy,

• opiniować projekty planów poprawy warunków bezpieczeń

stwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontro
lować realizację tych planów,

• podejmować działania na rzecz aktywnego udziału pracowni

ków w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higie

ny pracy oraz oddziaływać na przestrzeganie przez pracowników

przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

• wykonywać inne zadania określone w ustawie o sip i w prze

pisach szczególnych.

W celu realizacji powyższych zadań społeczny inspektor pracy

m a  prawo  wstępu  w   każdym  czasie  do  pomieszczeń  i  urządzeń  za
kładu  pracy.  Może  też  żądać  od  pracodawcy  (osób  zarządzających
w   jego  imieniu  zakładem  pracy)  oraz  od  kierowników  oddziałów
(wydziałów)  i  innych  pracowników  informacji  oraz  okazania  doku
mentów  w   sprawach  wchodzących  w   zakres  jego  działania,  przy
czym  wykonywanie  tych  czynności  powinno  następować  z  zacho
waniem  przepisów  o  ochronie  tajemnicy  państwowej  i  służbowej
(art.  8  ustawy  o  sip).

W razie stwierdzenia, że nie są przestrzegane przepisy w wyżej

w ym ienionych  sprawach,  społeczny  inspektor  pracy  informuje
0  tym  pracodawcę  (osobę  zarządzającą  w   jego  imieniu  zakładem
pracy)  oraz  kierownika  odnośnego  oddziału  (wydziału),  czyniąc  za
razem  odpowiedni  zapis  w   księdze  zaleceń  i  uwag,  którą pracodaw
ca  jest  obowiązany  założyć.  W   takich  przypadkach  pracodawca
(osoba  zarządzająca  w  jego  imieniu  zakładem  pracy)  oraz  kierownik
oddziału  (wydziału)  są  obowiązani  podjąć  stosowne  działania  mają
ce  na  celu  usunięcie  stwierdzonych  nieprawidłowości  i  poinformo
wać  o  tym   społecznego  inspektora  pracy  (art.  9  ustawy  o  sip).  N a

tomiast w razie stwierdzenia naruszenia przez pracownika przepisów

1  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  społeczny  inspektor  pracy
zwraca  pracownikowi  uwagę  na  obowiązek  przestrzegania  tych
przepisów  i  zasad,  a  jeżeli  zachowanie  pracownika  na  stanowisku
pracy  wskazuje  na  niedostateczną znajomość  tych  przepisów  i  zasad
oraz  brak  umiejętności  wykonywania  pracy  w   sposób  bezpieczny
dla  siebie  lub  innych  pracowników,  wówczas  społeczny  inspektor
pracy  zwraca  się  do  kierownika  właściwej  komórki  organizacyjnej
zakładu  pracy  o  czasowe  odsunięcie  pracownika  od  tej  pracy  i  za
poznanie  go  z  przepisami  oraz  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny

pracy (art. 10 ustawy o sip).

Zgodnie z art. 14 ustawy o sip, pracodawca jest obowiązany za

pewnić społecznym inspektorom pracy warunki umożliwiające reali
zację ich zadań. Pracodawca ponosi też koszty związane z działal

nością społecznej inspekcji pracy.

Kiedy społeczny inspektor pracy wydaje pracodawcy zalecenia

i ja k i je s t ich charakter?

Na podstawie ustaleń własnych oraz oddziałowego (wydziałowe

go) lub grupowego społecznego inspektora pracy zakładowy spo

łeczny inspektor pracy jest uprawniony do wydania pracodawcy,

w   formie  pisemnej,  zaleceń  usunięcia  w   określonym  terminie
stwierdzonych  uchybień.  Natomiast  w   razie  bezpośredniego  zagro
żenia  mogącego  spowodować  wypadek  przy  pracy,  zakładowy  spo

łeczny inspektor pracy występuje do pracodawcy o natychmiastowe

usunięcie tego zagrożenia, a w razie niepodjęcia odpowiednich dzia

łań wydaje, w formie pisemnej, zalecenie wstrzymania pracy dane

go  urządzenia  technicznego  lub  określonych  robót,  zawiadamiając
o  tym  równocześnie  zakładową  organizację  związkową  (organizacje
związkowe,  jeśli  u  pracodawcy  działa  więcej  organizacji  związko
wych).  Od  zalecenia  zakładowego  społecznego  inspektora  pracy
pracodawca  może  wnieść  sprzeciw  do  właściwego  państwowego  in
spektora  pracy,  który  wydaje  stosowną  decyzję  lub  podejmuje  inne
środki  prawne  przewidziane  w   ustawie  z  dnia  13  kwietnia  2007  r.
o  Państwowej  Inspekcji  Pracy.  Sprzeciw  od  zalecenia  zakładowego
społecznego  inspektora  pracy  usunięcia  stwierdzonych  naruszeń
przepisów  prawa  pracy  pracodawca  może  wnieść  w   terminie  7  dni
od  dnia  doręczenia  zalecenia,  natomiast  sprzeciw  od  zalecenia  na

tychmiastowego usunięcia zagrożenia mogącego spowodować wypa

dek przy pracy oraz zalecenia wstrzymania pracy danego urządzenia

technicznego lub określonych robót powinien być wniesiony nie

zwłocznie  (art.  11  ustawy  o  sip).  Zalecenie  zakładowego  społeczne
go  inspektora  pracy  wiąże  pracodawcę,  jeżeli  nie  wniesie  on  sprze
ciwu  w   ustalonym  terminie,  jest  zatem  aktem  o  charakterze  wład
czym,  nie  jest  to  jednak  decyzja  administracyjna  w   rozumieniu  art.

104 kodeksu postępowania administracyjnego (por. J. Skoczyński,

Kontrola i nadzór Państwowej Inspekcji Pracy nad warunkami pracy,

Wydawnictwo  „Biblioteczka  Pracownicza”,  Warszawa  2002,  s.  91).
Rozpatrując  sprzeciw  pracodawcy  od  zalecenia  zakładowego  spo
łecznego  inspektora  pracy,  państwowy  inspektor  pracy  rozstrzyga

sprawę w sposób przewidziany w ustawie o PIP Może zatem wy
dać decyzję administracyjną (nakaz) nakazującą wstrzymanie eks

ploatacji  maszyn  i  innych  urządzeń  technicznych  bądź  zakazać  wy
konywania  prac  w   określonych  miejscach,  jeżeli  eksploatacja  bądź
wykonywanie  prac  stanowi  bezpośrednie  zagrożenie  dla  życia
i  zdrowia  ludzi,  przy  czym  nakazy  takie  podlegają natychmiastowe
mu  wykonaniu  (art.  11  pkt  3  i  4  ustawy  o  PIP).

Zgodnie z art. 12 ustawy o sip, pracodawca jest obowiązany za

łożyć  zakładową  księgę  zaleceń  i  uwag  oraz  oddziałowe  (wydziało
we)  księgi  uwag,  przeznaczone  do  zapisów  społecznych  inspekto
rów  pracy.  Księgi  te  przechowuje  się  w   miejscu  ustalonym  przez
pracodawcę  (osobę  zarządzającą  w   imieniu  pracodawcy  zakładem
pracy)  oraz  udostępnia  do  wglądu  zakładowym  organizacjom  związ
kowym,  organom  samorządu  załogi,  organom  Państwowej  Inspekcji
Pracy  oraz  innym  organom  nadzoru  i  kontroli  warunków  pracy  (np.
organom  Państwowej  Inspekcji  Sanitarnej).  Zapisy  w   powyższych
księgach  m ają moc  dokumentów  urzędowych  w   postępowaniu  przed
organami  państwowymi.

Czy społeczni inspektorzy pracy podlegają szczególnej ochronie

przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy?

Pracownicy pełniący funkcję społecznego inspektora pracy pod

legają  szczególnej  ochronie  przed  wypowiedzeniem  i  rozwiązaniem
stosunku  pracy,  zgodnie  bowiem  z  art.  13  ust.  1  ustawy  o  sip  pra
codawca  nie  może  wypowiedzieć  ani  rozwiązać  umowy  o  pracę
z  pracownikiem  pełniącym  funkcję  społecznego  inspektora  pracy
(zakładowego,  oddziałowego,  wydziałowego,  grupowego)  w   czasie

trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że

zachodzą  przyczyny  uzasadniające  rozwiązanie  umowy  bez  wypo
wiedzenia  (zarówno  z  przyczyn  zawinionych  jak  i  niezawinionych
przez  pracownika).  W  takim jednak  przypadku  rozwiązanie  umowy
o  pracę  może  nastąpić  po  uprzednim  uzyskaniu  zgody  statutowo
właściwego  organu  zakładowej  organizacji  związkowej.  Rozwiąza

nie umowy o pracę może też nastąpić w razie uzyskania przez pra

cownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,

bowiem przepis ust. 1 art. 13 ustawy o sip nie narusza art. 40 k.p.

(art. 13 ust. 2 ustawy o sip).

Pracownikowi pełniącemu funkcję społecznego inspektora pracy

pracodawca nie może też wypowiedzieć warunków pracy i płacy na

jego niekorzyść w okresie wskazanym wyżej, chyba że wypowie

dzenie stało się konieczne ze względu na:

• wprowadzenie nowych zasad w ynagradzania dotyczących

ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich
grupy, do której pracownik należy,

• stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wyko

nywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika

utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania (art. 43 k.p.
w związku z art. 13 ust. 3 ustawy o sip).

Wypowiedzenie warunków pracy i płacy pracownikowi będące

mu  społecznym  inspektorem  pracy  jest  też  dopuszczalne  na  podsta
wie  przepisów  ustawy  z  dnia  13  marca  2003  r.  o  szczególnych  za
sadach  rozwiązywania  z  pracownikami  stosunków  pracy  z  przyczyn

niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.), tj.

w razie dokonywania zwolnień grupowych (art. 5 pkt 5 tej ustawy).

W przypadku gdy wypowiedzenie warunków pracy i płacy powodu

je obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje, do końca

okresu,  w   którym  korzystałby  ze  szczególnej  ochrony  przed  wypo
wiedzeniem  i  rozwiązaniem  stosunku  pracy,  dodatek  wyrównawczy
obliczony  według  zasad  wynikających  z  kodeksu  pracy  (art.  5  ust.  6
wymienionej  ustawy).  Dodatek  wyrównawczy  stanowi  różnicę  mię
dzy  wynagrodzeniem  pracownika  osiąganym  przed  zm ianą  warun
ków  pracy  i  płacy  a  wynagrodzeniem  uzyskiwanym  po  tej  zmianie.

Wysokość dodatku wyrównawczego oblicza się według zasad okre

ślonych  w   rozporządzeniu  M inistra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia
29  maja  1996  r.  w   sprawie  sposobu  ustalania  wynagrodzenia
w   okresie  niewykonywania  pracy  oraz  wynagrodzenia  stanowiącego

podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównaw

czych  do  wynagrodzenia  oraz  innych  należności  przewidzianych
w   Kodeksie  pracy  (DzU  nr  62,  poz.  289  ze  zm.).  Zgodnie  zaś  z  §  2
ust.  2  tego  rozporządzenia  wynagrodzenie  do  celów ustalenia  dodatku
wyrównawczego  oblicza  się  według  zasad  obowiązujących  przy  usta
laniu  wynagrodzenia  za  urlop  wypoczynkowy,  określonych  z  kolei
w   rozporządzeniu  M inistra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  8  stycz

nia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypo

czynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu
oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Dodać należy, że powyższa ochrona trwałości stosunku pracy

odnosi  się  również  do  pracowników  pełniących  funkcję  społecznego
inspektora  pracy  zatrudnionych  na  podstawie  mianowania  lub  spół
dzielczej  umowy  o  pracę  (art.  13  ust.  4  ustawy  o  sip).

Kiedy społeczny inspektor pracy powinien wykonywać swoje

czynności?

Społeczni inspektorzy powinni wykonywać swoje czynności

w   zasadzie  poza  godzinami  pracy.  Jednak  w   razie  konieczności  wy
konywania  swoich  czynności  w   godzinach  pracy  lub  uczestniczenia
w   naradach  i  szkoleniach,  społeczni  inspektorzy  pracy  zachowują
prawo  do  wynagrodzenia.  W  przypadku  znacznego  obciążenia  zada
niami  wynikającymi  z  pełnienia  funkcji  społecznego  inspektora  pra
cy,  pracodawca  -   na  wniosek  zakładowej  organizacji  związkowej  -
może  ustalić  miesięczne  wynagrodzenie  zryczałtowane  do  wysoko
ści  nieprzekraczającej  wynagrodzenia  za  30  godzin  pracy  pracowni
ka  pełniącego  funkcję  społecznego  inspektora  pracy,  a  w   szczegól
nie  uzasadnionych  wypadkach  wynagrodzenie  to  może  być  podwyż

szone do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za 60 godzin
pracy. W zakładach pracy, w których występuje szczególne zagroże

nie  zdrowia  i  życia  pracowników,  a  warunki  pracy  w ymagają  stałe
go  społecznego  nadzoru,  pracodawca  -   na  wniosek  zakładowej  or
ganizacji  związkowej  -   może  zwolnić  pracownika  na  czas  pełnienia
funkcji  zakładowego  społecznego  inspektora  pracy  z  obowiązku  wy
konywania  pracy,  z  zachowaniem  prawa  do  wynagrodzenia,  jakie
przysługiwało  mu  na  stanowisku  pracy  zajmowanym  w   dniu  odde
legowania  do  pełnienia  tej  funkcji,  z  uwzględnieniem  zmian  tego
wynagrodzenia,  jakie  m ogą  nastąpić  w   czasie  pełnienia  tej  funkcji

(art. 15 ustawy o sip).

Społeczni inspektorzy pracy współdziałają z Państwową Inspek

cją Pracy i innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy
(np. z Państwową Inspekcją Sanitarną, Urzędem Dozoru Technicz

nego,  urzędami  górniczymi)  w   zakresie  ustalonym  w   ustawie  oraz
wytycznymi  określanymi  przez  ogólnokrajowe  organizacje  związko
we,  jeśli  takie  są wydawane.

W jakim zakresie Państwowa Inspekcja Pracy współdziała ze

społeczną inspekcją pracy?

Państwowa Inspekcja Pracy udziela pomocy społecznej inspekcji

pracy  w   realizacji  jej  zadań,  a  w   szczególności  przez  poradnictwo
prawne,  specjalistyczną prasę  oraz  szkolenie.  Państwowi  inspektorzy
pracy  przeprowadzają  też  kontrole  wykonania  przez  pracodawców
zaleceń  i  uwag  społecznych  inspektorów  pracy,  zapisanych  w   księ
dze  zaleceń  i  uwag,  a  która  musi  być  udostępniona  do  wglądu  pań
stwowemu  inspektorowi  pracy.  N a  umotywowany  wniosek  zakłado
wego  społecznego  inspektora  pracy,  uzgodniony  z  zakładową  orga

nizacją związkową (organizacjami związkowymi), dotyczący spraw

zagrożenia  życia  i  zdrowia  pracowników,  państwowi  inspektorzy
pracy  przeprowadzają  kontrole  u  pracodawców,  a  także  wszczynają
postępowanie  w   sprawach  o  wykroczenia  przeciwko  prawom  pra
cownika  (art.  17-19  ustawy  o  sip).

Zakładowy społeczny inspektor pracy ma prawo uczestniczyć

w   kontrolach  przeprowadzanych  u  pracodawcy  przez  państwowych
inspektorów  pracy  oraz  w   podsumowaniu  wyników  takich  kontroli
(art.  20  ustawy  o  sip).  W   toku  wykonywania  czynności  kontrolnych
państwowy  inspektor  pracy  powinien  współdziałać  ze  społeczną  in
spekcją pracy.  Współdziałanie  takie  może  w   szczególności  polegać  na:

•  informowaniu  o  tematyce  i  zakresie  przeprowadzanej  kontroli,
•  analizowaniu  zgłoszonych  uwag  i  spostrzeżeń,
•  informowaniu  o  wynikach  kontroli  i  podjętych  decyzjach,
•  udzielaniu  porad  i  informacji  z  zakresu  prawa  pracy  (art.  29

ustawy o PIP).

Do udzielania pomocy społecznej inspekcji pracy w wykonywa

niu jej  zadań  zobowiązane  są również  Państwowa  Inspekcja  Sanitar
na,  Urząd  Dozoru  Technicznego,  a  także  inne  organy  nadzoru  i  kon
troli  warunków  pracy  (art.  21  ustawy  o  sip).

Jakie czyny mogą stanowić wykroczenia przeciwko przepisom

ustawy o sip?

Ustawa o społecznej inspekcji pracy przewiduje też odpowie

dzialność za wykroczenia przeciwko jej przepisom. Zgodnie z art.

22 tej ustawy, popełnia wykroczenie, kto działając w imieniu praco
dawcy narusza jej przepisy, a w szczególności uniemożliwia działal

ność społecznego inspektora pracy, za co ustawa przewiduje karę

grzywny  do  2500  zł.  Tej  samej  karze  podlega,  kto  nie  wykonuje  za
lecenia  społecznego  inspektora  pracy.  Orzekanie  następuje  na  pod
stawie  wniosku  pochodzącego  od  państwowego  inspektora  pracy
w   trybie  określonym  w   kodeksie  postępowania  w   sprawach  o  wy
kroczenia.

4. RZECZOZNAWCY DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA

I HIGIENY PRACY

Jakie zadania wykonują rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa

i higieny pracy?

Istotna rola w zapewnieniu bezpieczeństwa i higieny pracy

w   zakładach  pracy  przypada  uprawnionym  rzeczoznawcom  do
spraw  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Od  rzetelności  ich  opinii  za
leży  bowiem,  czy  pomieszczenia,  w   których  pracownicy  wykony
wać  będą  pracę,  spełniają  wymagania  w   zakresie  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy  oraz  ergonomii.  Ogólne  uregulowania  dotyczące  rze
czoznawców  do  spraw bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  zawiera  usta
wa  z  dnia  13  kwietnia  2007  r.  o  Państwowej  Inspekcji  Pracy,  upo
ważniając  równocześnie  ministra  właściwego  do  spraw  pracy  do
określenia,  po  zasięgnięciu  opinii  głównego  inspektora pracy,  w   dro
dze  rozporządzenia:

1) szczegółowych warunków oraz trybu nadawania i cofania

uprawnień rzeczoznawców, a także wymagań dotyczących przygoto
wania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacji

przez rzeczoznawców, biorąc pod uwagę poziom wykształcenia, do
tychczasową praktykę zawodową w zakresie opiniowania projektów

obiektów budowlanych, a także konieczność okresowego szkolenia,

2) zakresu nadawanych uprawnień, wzoru uprawnień rzeczo

znawcy, wzoru klauzuli i pieczęci imiennej oraz wzoru rejestru opi

niowanych projektów, biorąc pod uwagę rodzaj budownictwa i po

dział na grupy projektowe,

3) wymagań dotyczących opinii rzeczoznawców o projektach

nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych

albo ich części, w których przewiduje się wykonywanie pracy, oraz

trybu postępowania odwoławczego od tych opinii, biorąc pod uwa

gę  specyfikę,  charakter  i  przeznaczenie  obiektu  budowlanego,  a  tak
że  zgodność  przyjętych  rozwiązań  z  obowiązującymi  przepisami
i  normami,

4) trybu powoływania i odwoływania członków Komisji, sposo

bu działania tej Komisji i przeprowadzania egzaminu, biorąc pod

uwagę konieczność zapewnienia sprawnego funkcjonowania Komisji,

5) wysokości wynagrodzenia członków Komisji, biorąc pod

uwagę zakres wykonywanych czynności.

Na podstawie tej delegacji ustawowej M inister Pracy i Polityki

Społecznej wydał rozporządzenie z dnia 19 grudnia 2007 r. w spra

wie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU

nr 247, poz. 1835), zwane dalej rozporządzeniem. Rozporządzenie
to określa:

1) szczegółowe warunki oraz tryb nadawania i cofania upraw

nień rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy,

a także wymagania dotyczące przygotowania kandydatów na rzeczo
znawców i podnoszenia kwalifikacji przez rzeczoznawców,

2) zakres nadawanych uprawnień, wzór uprawnień rzeczoznaw

cy do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, wzór klauzuli i pieczę
ci imiennej oraz wzór rejestru opiniowanych projektów,

3) wymagania dotyczące opinii rzeczoznawców do spraw bez

pieczeństwa i higieny pracy o projektach nowo budowanych lub

przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w któ

rych przewiduje się pomieszczenia pracy, oraz tryb postępowania
odwoławczego od tych opinii,

4) tryb powoływania i odwoływania członków Komisji Kwalifi

kacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców, sposób działa

nia tej Komisji i przeprowadzania egzaminu,

5) wysokość wynagrodzenia członków Komisji Kwalifikacyjnej

do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców.

Kto nadaje i cofa uprawnienia rzeczoznawcy do spraw bezpie

czeństwa i higieny pracy?

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o PIP, uprawnienia rzeczoznawcy

do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy nadaje główny inspektor
pracy na wniosek Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów

na Rzeczoznawców. Prowadzi on także centralny rejestr wydanych

uprawnień.

Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o PIP, uprawnienia rzeczoznawcy

do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy m ogą być nadane osobie,
która:

1) ukończyła wyższe studia techniczne,

2) legitymuje się co najmniej 5-letnią praktyką zawodową w za

kresie ukończonego kierunku studiów,

3) ukończyła kurs przygotowujący do opiniowania projektów

w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  ergonomii,  przepro
wadzony  przez  podmiot  upoważniony  przez  głównego  inspektora
pracy  i  według  programu  zatwierdzonego  przez  głównego  inspekto
ra  pracy,

4) złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin przed Komisją

Kwalifikacyjną.

Uprawnienia rzeczoznawcy są nadawane kandydatowi, spełniają

cemu wyżej wymienione wymagania, w danej grupie projektowej.

Wykaz grup projektowych i oznaczeń grup uprawnień rzeczoznaw

ców jest określony w załączniku nr 1 do powołanego rozporządze

nia. W zór uprawnienia rzeczoznawcy jest określony w załączniku
nr 2 do powołanego rozporządzenia.

Główny inspektor pracy - z własnej inicjatywy lub na wniosek

właściwego okręgowego inspektora pracy - może cofnąć uprawnie

nia rzeczoznawcy w razie wydania przez niego opinii naruszającej

w sposób rażący przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto
główny inspektor pracy może cofnąć uprawnienia rzeczoznawcy -

na wniosek okręgowego inspektora pracy, właściwego ze względu
na lokalizację obiektu budowlanego - w razie stwierdzenia podczas

odbioru tego obiektu lub jego eksploatacji, że w opinii wydanej

przez rzeczoznawcę nie uwzględniono istotnych przepisów bezpie

czeństwa i higieny pracy. Decyzja o cofnięciu uprawnień rzeczo

znawcy powinna być podjęta po uprzednim rozpatrzeniu jego wyja
śnień (art. 9 ust. 4 ustawy o PIP).

W razie cofnięcia uprawnień rzeczoznawcy lub rezygnacji

z tych uprawnień, rzeczoznawca jest obowiązany bezzwłocznie
przekazać okręgowemu inspektorowi pracy, właściwemu ze względu

na miejsce zamieszkania rzeczoznawcy, pieczęć zawierającą klauzu

lę  i  pieczęć  imienną,  o  których  mowa  w   §  14  ust.  3  powołanego
rozporządzenia  z  dnia  19  grudnia  2007  r.  Okręgowy  inspektor  pra
cy  zawiadamia  też  bezzwłocznie  głównego  inspektora  pracy  o  rezy
gnacji  rzeczoznawcy  z  nadanych  mu  uprawnień  w   celu  odnotowania

tego w centralnym rejestrze wydanych uprawnień (§ 17 powołane

go rozporządzenia).

Dodać należy, że koszty związane z przygotowaniem kandyda

tów   na  rzeczoznawców,  podnoszeniem  kwalifikacji  przez  rzeczo
znawców  oraz  nadawaniem  uprawnień  rzeczoznawcom,  ustalone
przez  głównego  inspektora  pracy,  ponosi  odpowiednio  kandydat  na
rzeczoznawcę  lub  rzeczoznawca  (art.  9  ust.  8  ustawy  o  PIP).

Kto powołuje i odwołuje członków Komisji Kwalifikacyjnej i co

należy do ich obowiązków?

Członków Komisji Kwalifikacyjnej, składającej się z 8 osób, po

wołuje  na  4-letnią kadencję  główny  inspektor  pracy  w  porozumieniu
z  ministrem  właściwym  do  spraw  pracy  spośród  kandydatów  zgło
szonych  przez:

1) Główny Urząd Nadzoru Budowlanego,

2) organizacje techniczne, stowarzyszenia zawodowe, izby sa

morządu  zawodowego  określone  w   ustawie  o  samorządach  zawodo
wych  architektów,  inżynierów  budownictwa  i  urbanistów  oraz  spo
śród  przedstawicieli  nauki  i  pracowników Państwowej  Inspekcji  Pra
cy  (art.  9  ust.  5  ustawy  o  PIP).

Zgodnie z przepisami § 6 powołanego rozporządzenia, główny

inspektor  pracy  w   porozumieniu  z  ministrem  właściwym  do  spraw
pracy  wyznacza,  spośród  członków  Komisji  Kwalifikacyjnej,  prze
wodniczącego,  jego  zastępcę  oraz  sekretarza.

Przewodniczący Komisji lub jego zastępca:

1) kieruje pracą Komisji,

2) wnioskuje o odwoływania członków i sekretarza Komisji,
3) przedkłada przed egzaminem pisemnym członkom Komisji

do akceptacji tematy prac egzaminacyjnych przydzielonych poszcze
gólnym kandydatom,

4) przedkłada głównemu inspektorowi pracy wnioski o nadanie

uprawnień rzeczoznawcy wraz z wynikami egzaminów kandydatów.

Członkowie Komisji:

1) uczestniczą w posiedzeniach Komisji i sesjach egzaminacyj

nych,

2) w razie braku możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu lub

egzaminie zawiadamiają o tym sekretarza Komisji.

Do obowiązków sekretarza Komisji należy natomiast:

1) sporządzanie planu posiedzeń Komisji i sesji egzaminacyj

nych oraz ustalanie składu Komisji na egzaminach - w uzgodnieniu

z przewodniczącym Komisji,

2) zaznajamianie członków Komisji z wnioskami kandydatów

0  nadanie  uprawnień  wraz  z  inform acją  o  spełnieniu  przez  poszcze
gólnych  kandydatów  wymaganych  warunków,  określonych  w   §  4
ust.  2  powołanego  rozporządzenia  (zob.  poniżej),

3) zawiadamianie kandydatów o terminie egzaminu co najmniej

na 14 dni przed wyznaczonym terminem,

4) zawiadamianie członków Komisji o terminach posiedzeń

1 egzaminów,

5) sporządzanie protokołów z posiedzeń Komisji i egzaminów.

Główny inspektor pracy w porozumieniu z ministrem właści

wym do spraw pracy może odwołać członka Komisji na wniosek
podmiotu, który zgłosił jego kandydaturę, a także w przypadku sys

tematycznego nieuczestniczenia w pracach Komisji (art. 9 ust. 6

ustawy o PIP).

Stosownie do art. 9 ust. 7 ustawy o PIP, członkowie Komisji

otrzym ują za udział w pracach Komisji wynagrodzenie, a także die

ty i zwrot kosztów podróży na zasadach określonych w przepisach

wydanych  na  podstawie  art.  775  §  2  kodeksu  pracy,  tj.  na  zasadach
określonych  w   rozporządzeniu  M inistra  Pracy  i  Polityki  Społecznej
z  dnia  19  grudnia  2002  r.  w   sprawie  wysokości  oraz  warunków
ustalania  należności  przysługujących  pracownikowi  zatrudnionemu

w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu

podróży służbowej na obszarze kraju (DzU nr 236, poz. 1990 ze zm.).

Jakie dane powinien zawierać wniosek o nadanie uprawnień

rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy?

Zgodnie z przepisami § 4 powołanego rozporządzenia M inistra

Pracy  i  Polityki  Społecznej  z  dnia  19  grudnia  2007  r.,  z  wnioskiem
o  nadanie  uprawnień  rzeczoznawcy  występuje  do  Komisji  kandydat
lub  jednostka,  w   której  jest  on  zatrudniony.

Do wniosku tego dołącza się:

1) uwierzytelniony odpis dyplomu potwierdzającego wykształ

cenie kandydata,

2) dokumentację potwierdzającą posiadanie przez kandydata co

najmniej 5-letniej praktyki zawodowej w zakresie ukończonego kie
runku studiów, w szczególności w zakresie projektowania, spraw

dzania projektów, wykonywania samodzielnych funkcji technicz

nych  w   budownictwie  lub  opiniowania  projektów  w   innych  dziedzi
nach;  przez  projekt  należy  tu  rozumieć  projekt  nowo  budowanego
lub  przebudowywanego  obiektu  budowlanego  albo  jego  części,
w   którym  przewiduje  się  pomieszczenia  pracy,

3) informację określającą grupy uprawnień, o które kandydat się

ubiega,

4) zaświadczenie potwierdzające ukończenie kursu przygotowu

jącego do opiniowania projektów w zakresie bezpieczeństwa i higie

ny pracy oraz ergonomii.

Warunkiem ubiegania się o nadanie uprawnień dotyczących bu

downictwa przemysłowego, rolno-spożywczego i specjalistycznego

jest wcześniejsze uzyskanie uprawnień dotyczących budownictwa

powszechnego i komunalnego.

W ja k i sposób przeprowadza się egzamin przed Komisją Kwali

fikacyjną?

Komisja Kwalifikacyjna przeprowadza egzamin, który składa się

z  części  pisemnej  i  ustnej.  Terminy  części  pisemnej  i  ustnej  egzami
nu  wyznacza  przewodniczący  Komisji  lub  jego  zastępca.  Kandydat
może  ubiegać  się  o  zmianę  terminu  egzaminu, jeżeli  przem awiają za

tym   ważne  przyczyny  usprawiedliwiające  nieobecność  pracownika
w   pracy,  określone  w   przepisach  prawa  pracy  (np.  choroba).  Egza
min  pisemny  przeprowadza  się  w   obecności  przewodniczącego,  je
go  zastępcy  lub  sekretarza  oraz  dwóch  członków  Komisji.  Egzamin
ustny  przeprowadza  się  w   obecności  przewodniczącego  lub jego  za

stępcy, sekretarza i co najmniej trzech członków Komisji. Członków

Komisji wyznacza przewodniczący Komisji lub jego zastępca (§ 7
powołanego rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki Społecznej

z dnia 19 grudnia 2007 r.).

Egzamin pisemny obejmuje test ze znajomości przepisów bez

pieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  opracowanie  opinii  o  projekcie
pod  względem  zgodności  z  przepisami  bezpieczeństwa  i  higieny
pracy  oraz  z  wymaganiami  ergonomii.  Do  części  ustnej  egzaminu

przystępuje kandydat, który w części pisemnej uzyskał wynik pozy
tywny. Z części pisemnej egzaminu są zwolnieni rzeczoznawcy

ubiegający  się  o  nadanie  dodatkowych  grup  uprawnień.  Egzamin
ustny  obejmuje  sprawdzenie  znajomości  przepisów  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy  oraz  ergonomii,  obowiązujących  przy  projektowaniu
(§  8  powołanego  rozporządzenia).

Ogólna ocena wyniku egzaminu jest ustalana podczas posiedze

nia Komisji, bezpośrednio po egzaminie ustnym. O wyniku egzami
nu kandydata decyduje Komisja zw ykłą większością głosów, a w ra

zie równej liczby głosów za i przeciw - rozstrzyga głos przewodni
czącego lub jego zastępcy. Z przebiegu egzaminu pisemnego i ust

nego sporządza się protokoły. Protokoły podpisują członkowie Ko

misji przeprowadzający egzamin. Kandydat, który uzyskał negatyw

ny wynik z egzaminu, może przystąpić do jednego egzaminu po

prawkowego,  nie  wcześniej  jednak  niż  po  upływie  trzech  miesięcy
od  poprzedniego  egzaminu,  po  uiszczeniu  opłaty,  o  której  mowa
w   art.  9  ust.  8  ustawy  o  PIP.  Wysokość  tej  opłaty  określa  główny
inspektor  pracy.

Do jakich czynności upoważniają nadane rzeczoznawcy upraw

nienia?

Nadane uprawnienia upoważniają rzeczoznawcę do opiniowania

projektów nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów bu

do wlanych  albo  ich  części,  w   których  przewiduje  się  pomieszczenia
pracy,  pod  względem  zgodności  z  przepisami  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy  oraz  wymaganiami  ergonomii  (art.  9  ust.  3  ustawy
o  PIP).  Rzeczoznawca  opiniuje  projekty,  biorąc  pod  uwagę  specyfi
kę,  charakter  i  przeznaczenie  obiektu  budowlanego  lub  jego  części,
a  zwłaszcza  warunki  wynikające  z  części  technologicznej  projektu.
Opiniowanie  polega  w   szczególności  na  sprawdzeniu  przez  rzeczo
znawcę  zgodności  przyjętych  rozwiązań  z  przepisami  bezpieczeń
stwa  i  higieny  pracy,  wymaganiami  ergonomii  oraz  z  Polskimi  Nor
mami,  a  także  na  sprawdzeniu,  czy  przyjęte  rozwiązania  likwidują

bądź ograniczają zagrożenia, jakie może spowodować projektowany

proces technologiczny. Rzeczoznawca opiniuje projekty architekto

niczno-budowlane, technologiczne i inne, których rozwiązania m ają

wpływ  na  stan  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Rzeczoznawca,  po
analizie  projektu,  umieszcza  na  rzucie  podstawowym  obiektu  pie
częć  zawierającą  klauzulę  z  opinią  oraz  pieczęć  imienną.  W zór
klauzuli  i  pieczęci  imiennej  jest  określony  w  załączniku  nr  3  do  roz
porządzenia,  natomiast  wzór  rejestru  opiniowanych  projektów  jest
określony  w   załączniku  nr  4  do  powołanego  rozporządzenia  (§  14
powołanego  rozporządzenia  M inistra  Pracy  i  Polityki  Społecznej
z  dnia  19  grudnia  2007  r.).

Obowiązuje zasada, że rzeczoznawca będący jednocześnie pro

jektantem nie może opiniować projektów przez niego opracowa

nych. Również rzeczoznawca będący jednocześnie inspektorem pra

cy  nie  może  opiniować  projektów,  jeżeli  dokonuje,  zgodnie  z  prze
pisami  prawa  budowlanego,  kontroli  zgodności  wykonania  tych
obiektów  z  projektem  (§  15  powołanego  rozporządzenia).

W przypadku gdy jednostka projektowania uprawniona do wy

konywania  prac  projektowych  w  budownictwie,  projektant  lub  inwe
stor  nie  zgadza  się  z  opinią  wydaną  przez  rzeczoznawcę,  może
w   terminie  14  dni  od  dnia  otrzymania  opinii  zwrócić  się  do  okręgo
wego  inspektora  pracy,  właściwego  ze  względu  na  lokalizację  pro

jektowanego obiektu budowlanego, o ocenę prawidłowości rozwią

zań przyjętych w projekcie. Stanowisko okręgowego inspektora pra
cy w takim przypadku jest ostateczne (§ 16 powołanego rozporzą
dzenia).

Jakie inne obowiązki ciążą na rzeczoznawcy?

Rzeczoznawca do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy jest

obowiązany do podnoszenia swych kwalifikacji zawodowych przez:

• udział, nie rzadziej niż co 5 lat, w okresowych szkoleniach or

ganizowanych dla rzeczoznawców w jednostce organizacyjnej upo
ważnionej przez głównego inspektora pracy,

• zaznajamianie się z nowo wydanymi przepisami, z Polskimi

Normami i wydawnictwami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz ergonomii (§ 18 powołanego rozporządzenia).

R o z d z i a ł II

OBOWIĄZKI

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA

I HIGIENY PRACY

1. OBOWIĄZKI PRACODAWCY

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Jakie przepisy określają obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

Przepis art. 15 k.p., zamieszczony w katalogu podstawowych za

sad prawa pracy, nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia

pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Odpo

wiada to konstytucyjnej zasadzie, iż „Każdy ma prawo do bezpiecz

nych i higienicznych warunków pracy” (art. 66 ust. 1 Konstytucji
RP). Ponadto obowiązek taki sformułowany został również w art.

94 pkt 4 k.p., poszerzony przy tym o obowiązek prowadzenia sys

tematycznego szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy.

Obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicz

nych warunków pracy odnosi się do wszystkich osób zatrudnionych

przez pracodawcę, bez względu na podstawę praw ną tego zatrudnie

nia, a więc również do osób wykonujących pracę nakładczą, zlece
niobiorców czy wykonujących pracę na podstawie innej umowy cy

wilnoprawnej, a także do osób prowadzących w zakładzie pracy lub

w   miejscu  wyznaczonym  przez  pracodawcę  na  własny  rachunek
działalność  gospodarczą  (art.  304  §  1  k.p.).  Pracodawca  jest  też
obowiązany  zapewnić  bezpieczne  i  higieniczne  warunki  zajęć  odby
wanych  na  terenie  zakładu  pracy  przez  studentów  i  uczniów  niebę-
dących jego  pracownikami  (art.  304  §  2  k.p.).  W   razie  prowadzenia

prac w miejscu, do którego m ają dostęp osoby niebiorące udziału

w   procesie  pracy,  pracodawca jest  też  obowiązany  zastosować  środ
ki  niezbędne  do  zapewnienia  ochrony  życia  i  zdrowia  tym  osobom
(art.  304  §  4  k.p.).

Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy regulują nie tylko przepisy kodeksu pracy i wydane na jego
podstawie przepisy wykonawcze, ale także przepisy szczególne

ustanawiane dla poszczególnych gałęzi pracy, ze względu na ich
specyfikę, jak również przepisy odrębnych ustaw. W rozdziale

I działu dziesiątego kodeksu pracy uregulowane zostały podstawowe

obowiązki  pracodawcy  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.
Obowiązki  te  są  skonkretyzowane  w   innych  przepisach  tego  działu
i  omawiane  przy  poszczególnych  zagadnieniach.

Kto ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny

pracy w zakładzie pracy?

Przepis art. 207 § 1 k.p. wyraża ogólną zasadę, że pracodawca

ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy. Jest to odpowiedzialność bardzo szeroka, doty

czy bowiem ochrony życia i zdrowia pracowników. Pracownik ma
równocześnie prawo żądać od pracodawcy zapewnienia mu bez

piecznych i higienicznych warunków pracy. Odpowiedzialność pra

codawcy za stan bezpieczeństwa i higieny pracy jest odpowiedzial

nością  nie  tylko  wobec  pracowników,  ale  również  wobec  państwa.
Naruszenia  obowiązków  w   tym  zakresie  m ogą  stanowić  wykrocze
nia  przeciwko  prawom  pracownika,  zgodnie  bowiem  z  art.  283  §  1

k.p., kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny

pracy w zakładzie pracy albo kierując pracownikami, nie przestrzega
przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze

grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Szczególnie zaś rażące narusze

nia obowiązków w tym zakresie m ogą wyczerpywać znamiona prze

stępstwa  i  pociągać  za  sobą  odpowiedzialność  karną.  Jak  bowiem
stanowią przepisy  art.  220  §  1  i  2  kodeksu  karnego,  osoba  odpowie
dzialna  w   zakładzie  pracy  za  bezpieczeństwo  i  higienę  pracy,  która

nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pra

cownika  na  bezpośrednie  niebezpieczeństwo  utraty  życia  albo  cięż
kiego  uszczerbku  na  zdrowiu,  podlega  karze  pozbawienia  wolności
do  lat  3.  Jeżeli  natomiast  osoba  ta  działała  nieumyślnie  -   podlega
grzywnie,  karze  ograniczenia  wolności  albo  pozbawienia  wolności
do  roku.

Odpowiedzialność pracodawcy za stan bezpieczeństwa i higieny

pracy  w   zakładzie  pracy  jest  niezależna  od  tego,  czy  pracodawca
posiada  środki  finansowe  na  realizację  określonych  zadań  i  poprawę
warunków  w   tym  zakresie.  Ponadto  pracodawca  ponosi  też  odpo
wiedzialność  nie  tylko  za  własne  działania  bądź  zaniechania,  ale

także za stan obiektów budowlanych i terenu zakładu pracy (np.

dróg wewnątrzzakładowych, oświetlenia terenu, ogrodzeń itp.), sto
sowanych maszyn i innych urządzeń technicznych oraz procesów

technologicznych. Pracodawca nie może przerzucić tej odpowie

dzialności  na  inne  podmioty,  uznając  np.,  że  wadliwość  działania
maszyn  lub  innych  urządzeń  technicznych,  zagrażających  bezpie
czeństwu  pracowników,  jest  wynikiem  błędu  konstruktora  czy  wy

twórcy tych maszyn lub urządzeń. Zarówno bowiem konstruktor, jak

i producent ponoszą odpowiedzialność na podstawie odrębnych

przepisów.

Sformułowany w art. 207 § 2 k.p. ogólny obowiązek pracodaw

cy  dotyczący  ochrony  zdrowia  i  życia  pracowników  powinien  być
realizowany  poprzez  zapewnienie  bezpiecznych  i  higienicznych  wa
runków  pracy  przy  odpowiednim  wykorzystaniu  osiągnięć  nauki
i  techniki.  Nie  oznacza  to  jednak,  że  pracodawca  musi  sięgać  po

najnowsze osiągnięcia nauki i techniki, gdyż taki warunek byłby ra

czej trudny do zrealizowania. Nie można wymagać od pracodawcy,

by  np.  dostarczał  pracownikom  najnowsze  w   świecie  środki  ochro
ny  indywidualnej  bądź  zainstalował  w   pomieszczeniach  pracy  naj
nowsze,  znane  w   świecie,  urządzenia  odpylające.  Wykorzystanie

osiągnięć nauki i techniki może zatem sprowadzać się do pewnego
aktualnego, istniejącego powszechnie stanu w tym zakresie, do tego

co jest dostępne, sprawdzone i powszechnie stosowane. W przepisie

tym   wymienione  też  zostały  niektóre  obowiązki  w   zakresie  zapew
nienia  bezpiecznych  i  higienicznych  warunków pracy,  które  ciążą na
pracodawcy  „w   szczególności”,  jak:

• organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i hi

gieniczne warunki pracy,

• zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz

zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

• wydawanie poleceń usunięcia uchybień w zakresie przestrze

gania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
kontrolowanie ich wykonania,

• zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarzą

dzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, np.

nakazów państwowego inspektora pracy,

• zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy,

przy czym obowiązek ten może dotyczyć tylko pracodawcy, u któ

rego działa społeczna inspekcja pracy.

W jakim zakresie pracodawca oraz osoby kierujące pracowni

kami powinni znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny

pracy?

Przepis art. 207 § 3 k.p. nakłada na pracodawcę oraz osoby kie

rujące  pracownikami  (kierowników  komórek  organizacyjnych  zakła
du  pracy,  mistrzów,  brygadzistów)  obowiązek  znajomości  -   w   za
kresie  niezbędnym  do  wykonywania  ciążących  na  nich  obowiązków
-   przepisów  o  ochronie  pracy,  w   tym   przepisów  oraz  zasad  bezpie
czeństwa  i  higieny  pracy.  Przepisy  o  ochronie  pracy  mają  szeroki
zakres,  obejmują  bowiem  nie  tylko  przepisy  bezpieczeństwa  i  higie
ny  pracy,  ale  również  przepisy  dotyczące  pracy  kobiet,  pracowni
ków  młodocianych  i  osób  niepełnosprawnych.  W   szczególności  zaś
dotyczy  to  znajomości  zakazów  zatrudniania  kobiet  i  młodocianych
przy  określonych  rodzajach  prac,  przepisów  dotyczących  macierzyń
stwa,  czasu  pracy  młodocianych  i  osób  niepełnosprawnych.  Jeśli
chodzi  o  pracodawców będących jednostkami  organizacyjnymi,  obo
wiązek  znajomości  powyższych  przepisów odnosi  się  do  osób  zarzą
dzających  w   imieniu  pracodawcy  zakładem  pracy,  natomiast  praco

dawca  będący  osobą  fizyczną  musi  znać  te  przepisy  osobiście.  Sto
pień  znajomości  przepisów  z  zakresu  ochrony  pracy,  w   tym  przepi
sów  oraz  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  zależy  od  pełnionej

przez daną osobę funkcji w zakładzie pracy. W większym niewątpli

wie  stopniu  znajomość  tych  przepisów  powinny  posiadać  osoby  kie
rujące  pracownikami,  gdyż  to  na  nich  spoczywają  szczególne  obo
wiązki  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  określone  w   art.
212  k.p.  Natomiast  osoba  zarządzająca  (kierująca)  zakładem  pracy
powinna  mieć  chociaż  ogólną znajomość  tych  przepisów.

Jakie obowiązki w zakresie bhp ciążą na osobach kierujących

pracownikami?

Zgodnie z art. 212 k.p., osoba kierująca pracownikami jest obo

wiązana:

1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasa

dami bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich

stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględnia

jąc zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, cho

robami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami
środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy

i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony
zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów

i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę

zdrowotną nad pracownikami.

Wymienione wyżej obowiązki ciążą na każdej osobie kierującej

pracownikami,  jednakże  różny  może  być  zakres  tych  obowiązków,
w   zależności  od  funkcji  danej  osoby.  W   szerszym  zakresie  obowiąz
ki  te  obciążać  będą  np.  kierownika  wydziału  (oddziału)  niż  bryga
dzistę,  kierującego  tylko  określoną  grupą  pracowników,  wchodzącą
w   skład  wydziału  (oddziału).  Istotne  jest  zatem,  aby  obowiązki
w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  spoczywające  na  po

szczególnych osobach kierujących pracownikami w zakładzie pracy,

były jasno określone, co ma służyć nie tylko realizacji tych obo

wiązków, ale także ustaleniu odpowiedzialności osób za niedopeł

nienie tych obowiązków. Od należytego wypełniania przez osoby

kierujące  pracownikami  ciążących  na  nich  obowiązków  w   dużym
stopniu  zależy  stan  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  w   zakładzie  pra
cy.  Bezpośredni  przełożony  pracownika,  z  racji  codziennego  kontak

tu  może  (i  jest  obowiązany)  na  bieżąco  kontrolować  i  korygować
postępowanie  pracowników.  Natomiast  tolerowanie  nieprzestrzega
nia  przez  pracowników  przepisów  oraz  zasad  bezpieczeństwa  i  hi

gieny pracy, ukrywanie przed kierownictwem wyższego szczebla

popełnionych przewinień (np. spożywania alkoholu w czasie pracy),

w imię fałszywie pojmowanej koleżeńskości, może doprowadzić

niejednokrotnie do wypadku przy pracy.

Jakie zasady obowiązują, jeżeli pracownicy zatrudnieni przez

różnych pracodawców wykonują pracę w tym samym miejscu?

W praktyce nieraz się zdarza, że w tym samym miejscu prace

w ykonują pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców (np.

przy budowie obiektów przemysłowych, budynków mieszkalnych,

dróg). W takiej sytuacji zachodzi potrzeba podejmowania przez
wszystkich pracodawców wspólnych działań w celu zapewnienia

tym pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Zgodnie też z przepisami art. 208 k.p., w przypadku gdy jednocze

śnie w tym samym miejscu w ykonują pracę pracownicy zatrudnieni

przez różnych pracodawców, pracodawcy ci m ają obowiązek:

• współpracować ze sobą,
• wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpie

czeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych
w tym samym miejscu,

• ustalić zasady współdziałania uwzględniając sposoby postępo

wania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pra
cowników.

Ze względu na różny charakter prac wykonywanych w tym sa

mym miejscu, wymieniony koordynator powinien mieć bardziej
kompleksową znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i hi

gieny  pracy,  a nie  tylko  dotyczących  prac  wykonywanych  przez  pra
codawcę,  u  którego  jest  zatrudniony.  Przepisy  nie  określają,  w  jaki
sposób  pracodawcy  m ają  wyznaczyć  tego  koordynatora,  ale  niewąt

pliwie powinno to nastąpić w wyniku wzajemnych uzgodnień. Wy

znaczenie takiego koordynatora nie zwalnia jednak poszczególnych

pracodawców  z  obowiązku  zapewnienia  bezpieczeństwa  i  higieny
pracy  zatrudnionym  przez  nich  pracownikom,  ostatecznie  bowiem  to
pracodawcy  ponoszą odpowiedzialność  za niezapewnienie  zatrudnio
nym  przez  nich  pracownikom  bezpiecznych  i  higienicznych  warun

ków pracy.

Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy rozpoczynającym dzia

łalność?

Stosownie do przepisów art. 209 k.p. pracodawca rozpoczynają

cy  działalność jest  obowiązany,  w  terminie  30  dni  od  dnia  rozpoczę
cia  tej  działalności,  zawiadomić  na  piśmie  właściwego  okręgowego
inspektora  pracy  i  właściwego  państwowego  inspektora  sanitarnego
o  miejscu,  rodzaju  i  zakresie  prowadzonej  działalności.  Przepisy  nie
wyjaśniają jednak,  co  należy  rozumieć  przez  „rozpoczęcie  działalno
ści”.  Należy  jednak  przyjąć,  iż  chodzi  tu  o  moment,  kiedy  określo

ny podmiot staje się pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p., a więc

z dniem zatrudnienia choćby jednego pracownika (por. M. Barzyc-
ka-Banaszczyk, Prawo pracy. Komentarz, Wydawnictwo C. H.

Beck, Warszawa 1998, s. 330; R. Celeda, (w:) Kodeks pracy. K o
mentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000,

s. 86; T. Nycz, (w:) Kodeks pracy 2007. Komentarz, red. B. Wagner,

Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.,

Gdańsk 2007, s. 730). Powyższy obowiązek ciąży również na pra
codawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu

prowadzonej działalności, a zwłaszcza zmiany technologii lub profi

lu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększe

nie zagrożenia dla zdrowia pracowników. Ponadto właściwy okręgo

wy  inspektor  pracy  lub  właściwy  inspektor  sanitarny  może  zobowią
zać  pracodawcę  prowadzącego  działalność  powodującą  szczególne
zagrożenia  dla  zdrowia  lub  życia  pracowników  do  okresowej  aktu
alizacji  powyższych  informacji.

OBOWIĄZKI ORGANÓW

SPRAWUJĄCYCH NADZÓR NAD PRZEDSIĘBIORSTWAMI

LUB INNYMI JEDNOSTKAMI ORGANIZACYJNYMI

Jakie obowiązki ciążą na organach sprawujących nadzór nad

przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi pań

stwowymi albo samorządowymi?

Zgodnie z art. 23714 k.p., organy sprawujące nadzór nad przed

siębiorstwami  lub  innymi  jednostkami  organizacyjnymi  państwo wy-
mi  albo  samorządowymi  są  obowiązane  podejmować  działania  na
rzecz  kształtowania  bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy,
a  w   szczególności:

1) udzielać przedsiębiorstwom i jednostkom organizacyjnym po

mocy przy wykonywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny
pracy,

2) dokonywać, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeń

stwa i higieny pracy w przedsiębiorstwach i jednostkach organiza
cyjnych oraz określać kierunki poprawy tego stanu,

3) w miarę potrzeb i możliwości - inicjować i prowadzić bada

nia naukowe dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wymienione obowiązki spoczywają tylko na organach sprawują

cych nadzór nad jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo
samorządowymi. Nie dotyczą zatem organów sprawujących nadzór

nad zakładami pracy działającymi w formie spółek prawa handlowe
go, spółdzielczymi i społecznymi zakładami pracy.

OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

W art. 211 k.p. wymienione zostały w sposób ogólny obowiąz

ki pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, nato
miast uszczegółowienie tych obowiązków następuje w innych prze

pisach  kodeksu  i  przepisach  wykonawczych,  np.  gdy  chodzi  o  szko
lenie  w   zakresie  bhp,  badania  lekarskie,  stosowanie  środków  ochro
ny  indywidualnej  oraz  odzieży  i  obuwia  roboczego  (o  czym  jest
mowa  we  właściwym  miejscu).

Jaki je s t podstawowy obowiązek pracownika w zakresie bhp?

Ustanowiony w art. 211 zdanie 1 k.p. obowiązek przestrzegania

przez  pracownika  przepisów  oraz  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny
pracy  ma  charakter  obowiązku  podstawowego,  a  zatem jego  ciężkie
naruszenie  może  uzasadniać  rozwiązanie  przez  pracodawcę  umowy
0  pracę  bez  wypowiedzenia  z  winy  pracownika  na  podstawie  art.  52

§ 1 pkt 1 k.p. Za nieprzestrzeganie przepisów oraz zasad bezpie

czeństwa  i  higieny  pracy  pracownik  może  też  być  ukarany  karą po
rządkową  upomnienia  lub  nagany  albo  karą pieniężną  (art.  108  §  1
1  2  k.p.).  Ogólny  obowiązek  pracownika  przestrzegania  przepisów
oraz  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  a  także  przepisów  prze
ciwpożarowych,  sformułowany  też  został  w   art.  100  §  2  pkt  3  k.p.

Jakie obowiązki w zakresie bhp w szczególności ciążą na pra

cownikach?

Według art. 211 zdanie 2 k.p. pracownik jest obowiązany

w szczególności:

1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać

udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się
wymaganym egzaminom sprawdzającym,

2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych

w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu

oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przy

dzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia
roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz in

nym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań le

karskich,

6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w za

kładzie  pracy  wypadku  albo  zagrożeniu  życia  lub  zdrowia  ludzkie
go  oraz  ostrzec  współpracowników,  a  także  inne  osoby  znajdujące
się  w   rejonie  zagrożenia,  o  grożącym  im  niebezpieczeństwie,

7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu

obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obowiązkiem pracownika jest znać nie tylko przepisy, ale rów

nież zasady bezpieczeństwa i higieny pracy wykształcone przez do

świadczenie życiowe, czy też wynikające z wiedzy ogólnej lub
z przesłanek naukowych. Nie jest bowiem możliwe uregulowanie

przepisami wszystkich możliwych sytuacji, jakie mogą występować

w procesie pracy, biorąc pod uwagę różnorodność stosowanych

technologii,  specyfikę  poszczególnych  gałęzi  produkcji  i  nieustanny
postęp  techniczny.  Znajomość  sprawdzonych  w   praktyce  zasad  bez
piecznej  pracy  jest  więc  obowiązkiem  każdego  pracownika.  Aby
pracownik  posiadł  znajomość  przepisów  oraz  zasad  bezpieczeństwa

i higieny pracy, jest obowiązany brać udział w szkoleniu i instruk

tażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom

sprawdzającym (art. 211 pkt 1 k.p.). Szczegółowo na temat szkole

nia w zakresie bhp jest mowa w rozdziale IX).

Stosownie do art. 211 pkt 2 k.p. pracownik jest obowiązany wy

konywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bez

pieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych

w   tym  zakresie  poleceń  i  wskazówek  przełożonych.  Poznane  w   cza
sie  szkolenia  wstępnego  i  szkolenia  okresowego  przepisy  oraz  zasa
dy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  pracownik jest  obowiązany  prze
strzegać  w   praktyce,  wykonując  pracę  w   taki  sposób,  by  nie  stwa
rzać  zagrożeń  dla  zdrowia  lub  życia  własnego  oraz  innych  pracow

ników.  W   szczególności  obowiązany jest  stosować  właściwe  metody
pracy  i  używać  właściwych  narzędzi  i  materiałów,  zgodnie  z  ich
przeznaczeniem.  Ogólny  obowiązek  pracowniczy,  wynikający  z  art.

100 § 1 k.p., nakazuje dołożenie należytej staranności i sumienno

ści przy wykonywaniu pracy, a także stosowania się do poleceń

przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne

z przepisami prawa pracy. Wykonywanie poleceń i wskazówek prze

łożonych,  dotyczących  zarówno  metod  wykonywania  pracy,  jak
i  postępowania  pracowników  w   toku  jej  wykonywania  oraz  stoso
wania  środków  zabezpieczających  przed  zagrożeniami,  ma  istotne
znaczenie  dla  stanu  bezpieczeństwa  pracy.

Pracownik jest obowiązany dbać o należyty stan maszyn i in

nych urządzeń technicznych, narzędzi i sprzętu oraz o ład i porzą

dek w miejscu pracy (art. 211 pkt 3 k.p.). Pracownik obowiązany

jest zatem użytkować właściwie powierzone mu maszyny, urządze

nia  i  inny  sprzęt,  a  przede  wszystkim  przestrzegać  instrukcji  obsłu
gi  i  wskazówek  przełożonych,  dokonywać  niezbędnych  przeglądów
i  konserwacji.  O  nieprawidłowościach  w   działaniu  maszyn  i  innych
urządzeń  technicznych  powinien  informować  bezpośredniego  przeło
żonego,  a  w   razie  zagrożenia  dla  bezpieczeństwa  wstrzymać  ruch
maszyny  lub  urządzenia.  Istotne  znaczenie  ma  również  zachowanie
porządku  i  ładu  w   miejscu  pracy.  Nieuporządkowane  miejsce  pracy,
z  nagromadzonymi  materiałami  czy  odpadami,  bywa  często  przy

czyną wypadków przy pracy.

Pracownik jest obowiązany stosować środki ochrony zbiorowej,

a  także  używać  przydzielonych  mu  środków  ochrony  indywidualnej
oraz  odzieży  i  obuwia  roboczego,  zgodnie  z  ich  przeznaczeniem
(art.  211  pkt  4  k.p.).  M a  to  na  celu  zabezpieczenie  pracownika

przed działaniem szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych

czynników  występujących  przy  pracy.  Pracownik  we  własnym  za
kresie  powinien  dbać  o  to,  by  używać  odzieży  i  sprzętu  ochronnego
w   każdym  przypadku  wykonywania  prac  niebezpiecznych  lub  szko
dliwych  dla  zdrowia.  Obowiązkiem  pracodawcy  jest  zaś  przydziela

nie pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży

i obuwia roboczego.

Pracownik jest obowiązany poddawać się wstępnym, okreso

wym i kontrolnym, a także innym wymaganym badaniom lekarskim

i stosować się do zaleceń lekarskich (art. 211 pkt 5 k.p.). Bliżej za
gadnienia te omówiono w rozdziale VII, podtytuł 2.

Obowiązkiem pracownika jest niezwłoczne zawiadomienie prze

łożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagroże
niu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeżenie współpracowni

ków, a także innych osób znajdujących się w miejscu zagrożenia,
0 grożącym im niebezpieczeństwie (art. 211 pkt 6 k.p.). Obowiązki

pracodawcy i pracowników w razie zaistnienia wypadku przy pracy

omówione zostały bliżej w rozdziale VIII, podtytuł 1.2.

Pracownik jest też obowiązany współdziałać z pracodawcą

1 przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpie
czeństwa i higieny pracy (art. 211 pkt 7 k.p.), bowiem tylko wspól

ne działania w tym zakresie m ogą zapewnić należyty stan bezpie

czeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

WYMAGANIA BHP

DOTYCZĄCE OBIEKTÓW BUDOWLANYCH

I TERENU ZAKŁADU PRACY

R o z d z i a ł III

1. POMIESZCZENIA PRACY

Jakie podstawowe wymogi w zakresie bhp powinny spełniać

obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy?

D la zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

istotne  znaczenie  m ają  użytkowane  przez  pracodawcę  obiekty  bu
dowlane  oraz  znajdujące  się  w  nich  pomieszczenia pracy.  W  tym  za
kresie  przepisy  kodeksu  pracy  określają  tylko  ogólne  wymagania,

jakim powinny odpowiadać budynki i pomieszczenia pracy. Przede

wszystkim pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub

przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się po

mieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów
uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozy

tywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgod
nie z odrębnymi przepisami. Przebudowa obiektu budowlanego,

w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna uwzględniać

poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Powyższe zasa

dy stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebu
dowa dotyczy części obiektu budowlanego, w której znajdują się

pomieszczenia pracy (art. 213 k.p.).

Projekt budowy lub przebudowy obiektu budowlanego, w któ

rym  mają  być  pomieszczenia  pracy,  musi  być  pozytywnie  zaopinio
wany  przez  uprawnionego  rzeczoznawcę  co  do  spełniania  wymagań
w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  (o  rzeczoznawcach  do
spraw  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  była  szczegółowo  mowa
w   rozdziale  I,  podtytuł  4).  Rzeczoznawca  opiniuje  projekty,  biorąc

pod uwagę specyfikę, charakter i przeznaczenie obiektu budowlane

go lub jego części, a zwłaszcza warunki wynikające z części tech

nologicznej projektu. Opiniowanie polega w szczególności na

sprawdzeniu  przez  rzeczoznawcę  zgodności  przyjętych  rozwiązań
z  przepisami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  wymaganiami  ergono
mii  oraz  z  Polskimi  Normami,  a  także  na  sprawdzeniu,  czy  przyję

te rozwiązania likwidują bądź ograniczają zagrożenia, jakie może

spowodować  projektowany  proces  technologiczny.  Rzeczoznawca
opiniuje  projekty  architektoniczno-budowlane,  technologiczne  oraz
inne,  których  rozwiązania  mają  wpływ  na  stan  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy.

Zgodnie z art. 214 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewniać

pomieszczenia  pracy  odpowiednie  do  rodzaju  wykonywanych  prac
i  liczby  zatrudnionych  pracowników.  Inne  pomieszczenia  są potrzeb
ne  np.  dla  prac  biurowych,  a  inne  gdzie  praca  wykonywana  jest
w   dużym  zapyleniu,  hałasie  czy  wysokiej  temperaturze.  Odpowied
nia  musi  być  więc  powierzchnia  tych  pomieszczeń,  zapewniona
wentylacja,  odpowiednie  oświetlenie,  zabezpieczenie  przed  wilgocią,

drganiami  oraz  innymi  czynnikami  szkodliwymi  dla  zdrowia.  Praco
dawca jest  obowiązany  utrzymywać  obiekty  budowlane  i  znajdujące
się  w   nich  pomieszczenia  pracy,  a  także  tereny  i  urządzenia  z  nimi
związane  w   stanie  zapewniającym  bezpieczne  i  higieniczne  warunki

pracy. Bliższe wymagania w tym zakresie określa rozporządzenie
M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t.

DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Co należy rozumieć przez pomieszczenia pracy?

Przez pomieszczenia pracy - w myśl § 2 pkt 3 powołane

go rozporządzenia - rozumie się pomieszczenia przeznaczone na

pobyt pracowników, w których wykonywana jest praca. Nie uważa

się jednak za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeń,
w których:

• łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu

jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane

czynności m ają charakter dorywczy bądź praca polega na krótko

trwałym przebywaniu związanym z dozorem albo konserwacją urzą

dzeń lub utrzymaniem czystości i porządku,

• m ają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na za

pew nienie odpowiednich w arunków przebyw ania pracow ników

w celu ich obsługi, bez zastosowania środków ochrony indywidual

nej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,

• jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od

czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się obsługą.

Powołane rozporządzenie odróżnia też pomieszczenia stałej pra

cy, przez które rozumie się pomieszczenia, w których łączny czas

przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekra

cza  4  godziny,  oraz  pomieszczenia  czasowej  pracy,  przez  które  ro
zumie  się  pomieszczenia,  w   których  łączny  czas  przebywania  tego
samego  pracownika  w   ciągu  jednej  doby  trwa  od  2  do  4  godzin
(§  2  pkt  4  i  5  powołanego  rozporządzenia).

Zgodnie z § 3 powołanego rozporządzenia, budynki i inne

obiekty  budowlane,  w  których  znajdują się  pomieszczenia pracy,  po
winny  być  zbudowane  i  utrzymywane  zgodnie  z  wymaganiami
określonymi  w   przepisach  techniczno-budowlanych.

Jakie warunki w zakresie bhp powinny spełniać pomieszczenia

pracy?

Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy

w czystości i porządku oraz zapewnić ich okresowe remonty i kon
serwacje w celu zachowania wymagań bezpieczeństwa i higieny

pracy.  Pomieszczenia  pracy  i  ich  wyposażenie  powinny  zapewniać
pracownikom  bezpieczne  i  higieniczne  warunki  pracy.  W   szczegól
ności  w   pomieszczeniach  pracy  należy  zapewnić  oświetlenie  natu

ralne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz
zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplny

mi  i  nasłonecznieniem,  drganiami  oraz  innymi  czynnikami  szkodli
wymi  dla  zdrowia  i  uciążliwościami.  W   pomieszczeniach  pracy,
w   których  występują  czynniki  szkodliwe  dla  zdrowia  (wysoka  tem

peratura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) po

winny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające

przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy

oraz  do  pomieszczeń  higienicznosanitarnych.  Ściany  i  sufity  po
mieszczeń  pracy,  w   których  wydzielają  się  substancje  szkodliwe  dla
zdrowia  pracowników  lub  pyły  niebezpieczne  pod  względem  wybu
chowym,  powinny  mieć  pokrycie  ochronne,  zabezpieczające  przed
adsorpcją  i  gromadzeniem  się  pyłu  oraz  powinny  być  przystosowa

ne do łatwego czyszczenia lub zmywania. Jeżeli ze względu na rodzaj

wykonywanych  robót  lub  rodzaj  stosowanych  urządzeń  może  zacho
dzić  niebezpieczeństwo  wybuchu,  stropy,  dachy  i  ściany  pomiesz
czeń  pracy  powinny  być  wykonane  zgodnie  z  wymaganiami  bezpie
czeństwa  dla  tego  rodzaju  robót  lub  znajdujących  się  tam  urządzeń
oraz  zgodnie  z  przepisami  techniczno-budowlanymi  (§  14-15  powo

łanego rozporządzenia).

W myśl § 16 powołanego rozporządzenia, w pomieszczeniach

pracy  oraz  na  drogach  znajdujących  się  w   obiektach  budowlanych
podłogi  powinny  być  stabilne,  równe,  nieśliskie,  niepylące  i  odpor
ne  na  ścieranie  oraz  nacisk,  a  także  łatwe  do  utrzymania  w   czysto

ści. W pomieszczeniach, w których m ogą wystąpić mieszaniny wy

buchowe  palnych  par,  pyłów  lub  gazów  z  powietrzem,  powierzchnie
podłóg  powinny  być  wykonane  z  materiału  niepowodującego  iskrze
nia  mechanicznego  lub  wyładowań  elektrostatycznych.  W   przypad

ku  gdy  podłoga jest  wykonana  z  materiału  będącego  dobrym  prze
wodnikiem  ciepła  lub  jeżeli  przy  wykonywaniu  pracy  występuje  jej
zamoczenie,  w   przejściach  oraz  w   miejscach  do  stania  i  siedzenia

powinny  znajdować  się  podesty  izolujące  od  zimna  lub  wilgoci  al
bo  powinny  być  stosowane  inne  środki  izolujące.  Podesty  powinny
być  stabilne,  wytrzymałe  na  obciążenie  użytkowe,  zabezpieczające
przed  poślizgiem  i  potknięciem  oraz  łatwe  do  utrzymania  w   czysto

ści. W pomieszczeniach magazynowych oraz na drogach znajdują
cych się w obiektach budowlanych powinny być umieszczone infor

macje o dopuszczalnym obciążeniu stropów (§ 17 powołanego roz

porządzenia).

Pomieszczenia stałej pracy w zasadzie nie powinny być lokali

zowane  poniżej  poziomu  otaczającego  terenu,  z  pewnymi  wyjątka
mi,  oraz  jeżeli  wymaga  tego  rodzaj  produkcji  (np.  w   chłodniach,
rozlewniach  win  itp.).  Poniżej  poziomu  otaczającego  terenu  mogą
znajdować  się  pomieszczenia  pracy  w   garażu,  kotłowni  i  warszta

tach podręcznych, pomieszczenia handlowe, usługowe i gastrono

miczne  w   ulicznych  przejściach  podziemnych,  w   podziemnych  sta
cjach  komunikacyjnych  i  tunelach,  w   domach  handlowych  i  hote
lach  oraz  w   obiektach  zabytkowych,  pod  warunkiem  zachowania
wymagań  przepisów  techniczno-budowlanych  i  po  uzyskaniu  zgody
właściwego  państwowego  wojewódzkiego  inspektora  sanitarnego,
wydanej  w   porozumieniu  z  okręgowym  inspektorem  pracy.  Przy  za
chowaniu  tych  warunków  i  w   przypadku  zapewnienia  oświetlenia
dziennego,  pomieszczenia  stałej  pracy  m ogą  znajdować  się  w   sute
renach  lub  piwnicach  (§  18  powołanego  rozporządzenia).

Zgodnie z § 19 pow ołanego rozporządzenia, pow ierzchnia

i  wysokość  pomieszczeń  pracy  powinny  zapewniać  spełnienie  wy
magań  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  z  uwzględnieniem  rodzaju
wykonywanej  pracy,  stosowanych  technologii  oraz  czasu  przebywa

nia pracowników w tych pomieszczeniach. Na każdego z pracowni

ków jednocześnie  zatrudnionych  w  pomieszczeniach  stałej  pracy  po
winno  przypadać  co  najmniej  13  m3  wolnej  objętości  pomieszczenia
oraz  co  najmniej  2  m2  wolnej  powierzchni  podłogi  (niezajętej  przez
urządzenia  techniczne,  sprzęt  itp.).

Stosownie do przepisów § 20 powołanego rozporządzenia, wy

sokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż:

1 ) 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czyn

niki szkodliwe dla zdrowia,

2) 3,3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są

prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

Wysokość pomieszczeń stałej pracy może być obniżona w przy

padku zastosowania klimatyzacji, jednak pod warunkiem uzyska
nia zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Wy

sokość pomieszczenia określona wyżej w pkt. 1 może być zmniej
szona do:

1) 2,5 m w świetle:

• jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pra

cowników, a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wol

nej objętości pomieszczenia lub

• w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wy

twórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy

wykonywanych  pracach  nie  występują  pyły  lub  substancje  szkodli
we  dla  zdrowia,  hałas  nie  przekracza  dopuszczalnych  wartości  po
ziomu  dźwięku  w  budynkach  mieszkalnych,  określonych  w  Polskich

Normach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3

wolnej objętości pomieszczenia;

2) 2,2 m w świetle - w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku

ulicznym, dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym

na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.

Natomiast wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może

być mniejsza niż:

1) 2,2 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują

czynniki szkodliwe dla zdrowia,

2) 2,5 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są

prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

W pomieszczeniu o stropie pochyłym wymagania dotyczące wy

sokości  stosuje  się  do  średniej  wysokości  pomieszczenia,  przy  czym
w   najniższym  miejscu  wysokość  pomieszczenia  nie  może  być
mniejsza  w   świetle  niż  1,9  m  (licząc  od  poziomu  podłogi  do  najni
żej  położonej  części  konstrukcyjnej  sufitu).

Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych po

ziomach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami
lub pochylniami. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie

powinny być śliskie, a w miejscach, w których może występować

zaleganie pyłów - powinny być ażurowe. Zamocowane na stałe dra

biny lub klamry m ogą być stosowane jako dojścia dodatkowe

oprócz schodów, a zamiast schodów - tylko w wyjątkowych przy

padkach uzasadnionych względami użytkowymi lub gdy nie ma

technicznych możliwości ich zastosowania. Wymagania, jakie po
winny spełniać schody i pochylnie, określają przepisy techniczno

-budowlane (§ 21 powołanego rozporządzenia).

Wymiary otworów drzwiowych w każdym pomieszczeniu po

winny  być  odpowiednie  do  liczby  pracowników  z  nich  korzystają
cych  oraz  do  rodzaju  i  wielkości  używanych  urządzeń  transporto
wych  i  przemieszczanych  ładunków.  Wymiary  otworów  drzwiowych
określa  Polska  Norma.  Sposób  otwierania  drzwi  z  pomieszczeń  pra
cy  i  z  pomieszczeń  higienicznosanitarnych  powinien  odpowiadać
wymaganiom  przepisów   techniczno-budowlanych  i  dotyczących
ochrony  przeciwpożarowej.  Drzwi  rozsuwane  m uszą być  wyposażo

ne w urządzenia zapobiegające ich wypadnięciu z prowadnic. Nato

miast drzwi i bramy otwierające się do góry m uszą być wyposażo

ne  w   urządzenia  zapobiegające  ich  przypadkowemu  opadaniu.  Wro
ta  bram  powinny  być  wyposażone  w   urządzenia  zapobiegające  ich
przypadkowemu  zamknięciu.  Wahadłowe  drzwi  i  bramy  muszą  być
przezroczyste  lub  posiadać  przezroczyste  panele.  Drzwi  i  bramy
przezroczyste  powinny  być  wykonane  z  materiału  odpornego  na

rozbicie lub ze szkła hartowanego oraz odpowiednio oznakowane
w widocznym miejscu. Pomiędzy pomieszczeniami nie należy wy

konywać  progów,  chyba  że  warunki  techniczne  wymagają  ich  zasto
sowania.  W   takich  przypadkach  należy  je   oznaczyć  w   sposób  w i
doczny.  Drzwi  i  bramy  otwierane  i  zamykane  mechanicznie  powin

ny tak funkcjonować, aby nie stwarzały zagrożenia urazem. Drzwi
takie powinny mieć zamontowane łatwo rozpoznawalne i łatwo do

stępne z obu stron urządzenie do ich zatrzymywania, a także powin

ny być przystosowane do ręcznego otwierania (§ 22 powołanego

rozporządzenia).

Zgodnie z § 23 powołanego rozporządzenia w sprawie ogól

nych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, pomieszczenia pra

cy,  w   których  przebywają  pracownicy,  nie  mogą  być  zamykane
w   sposób  uniemożliwiający  wyjście  z  pomieszczenia.  Jeżeli  istnieją
względy  wymagające  zamykania  pomieszczeń  w   czasie  pracy  przed
osobami  nieupoważnionymi,  powinny  być  stosowane  przy  drzwiach
zamki  uniemożliwiające  wejście  z  zewnątrz,  a jednocześnie  umożli

wiające  wyjście  z  pomieszczenia  bez  użycia  klucza.  W   takiej  sytu
acji  należy  przewidzieć  możliwość  powiadamiania  pracowników
znajdujących  się  w   takich  pomieszczeniach  o  niebezpieczeństwie
grożącym  z  zewnątrz.

Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane,

znajdujące się w pomieszczeniach pracy, narażone na uszkodzenia
w związku z rodzajem prowadzonych prac, powinny być od strony,

po której m ogą znajdować się ludzie, osłonięte siatką zabezpiecza

ją c ą przed odłamkami szkła. Przezroczyste ściany działowe, znajdu
jące się w pomieszczeniach pracy, w pobliżu takich pomieszczeń

lub wzdłuż przejść - m uszą być jednoznacznie oznakowane oraz
wykonane z materiału odpornego na rozbicie lub tak osłonięte, aby

niemożliwe było zetknięcie się pracownika ze ścianą lub jego zranie
nie w razie rozbicia tej ściany (§ 24 powołanego rozporządzenia).

2. OŚWIETLENIE

Jakie oświetlenie powinno być w pomieszczeniach stałej pracy?

Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa

i  higieny  pracy  określa  też  wymagania  dotyczące  oświetlenia  w   po
mieszczeniach  pracy.  Zgodnie  z  §  25  tego  rozporządzenia,  w   po
mieszczeniach  stałej  pracy  powinno  być  zapewnione  oświetlenie
dzienne,  chyba  że  jest  to  niemożliwe  lub  niewskazane  ze  względu

na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie

elektrycznego  pracodawca  uzyskał  zgodę  właściwego  państwowego
wojewódzkiego  inspektora  sanitarnego  wydaną  w   porozumieniu
z  okręgowym  inspektorem  pracy.

Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy po

winno  być  dostosowane  do  rodzaju  wykonywanych  prac  i  wyma
ganej  dokładności  oraz  powinno  spełniać  wymagania  określone
w   Polskiej  Normie.  Niezależnie  od  oświetlenia  dziennego  w   po
mieszczeniach  pracy  należy  zapewnić  oświetlenie  elektryczne  o  pa

rametrach zgodnych z Polskimi Normami (§ 26 powołanego rozpo

rządzenia).

Jakie inne wymagania powinno spełniać oświetlenie w po 

mieszczeniach pracy?

Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszcze

niach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja

wewnętrzna,  nie  powinien  być  większy  niż  5  do  1.  Przy  wyjściu
z  pomieszczeń,  w   których  ze  względów  technologicznych  praca jest
wykonywana  w   ciemności  (np.  ciemnie  optyczne),  powinny  być  za

pewnione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku (§ 27
powołanego rozporządzenia).

W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii

oświetlenia  mogą  wystąpić  zagrożenia  dla  życia  lub  zdrowia  pra
cowników,  powinno  być  zapewnione  oświetlenie  awaryjne  spełniają
ce  wymagania  określone  w   odrębnych  przepisach  i  Polskich  Nor
mach.  Instalacje  oświetleniowe  w   pomieszczeniach,  w   których  znaj
dują  się  miejsca  pracy,  oraz  w   korytarzach  powinny  być  dobrane
i  wykonane  tak,  aby  nie  narażały  pracownika  na  wypadek  powodo
wany  rodzajem  zainstalowanego  oświetlenia.  Okna,  świetliki  i  na
świetla  w   pomieszczeniach  pracy  o  dużej  wilgotności  powietrza  po
winny  być  wykonane  w   sposób  zapobiegający  skraplaniu  się  w   nich

pary wodnej. W przypadku szczególnie dużego zaparowania po

mieszczenia  i  możliwości  spadania  kropel  wody  na  stanowisko  pra
cy,  należy  zainstalować  rynienki  lub  inne  urządzenia  odprowadzaj ą-
ce  wodę  z  okien,  świetlików  i  naświetli.  Szyby  w   oknach  i  świetli
kach  powinny  być  czyste  oraz  przepuszczać  dostateczną  ilość  świa

tła. Do mycia okien i świetlików powinien być zapewniony dogod
ny i bezpieczny dostęp. Okna i świetliki powinny być wyposażone

w   odpowiednie  urządzenia  eliminujące  nadmierne  operowanie  pro
mieni  słonecznych  padających  na  stanowiska  pracy.  Okna  i  świetli
ki,  przeznaczone  do  wietrzenia  pomieszczeń,  powinny  być  wyposa
żone  w   urządzenia  pozwalające  na  otwieranie  ich  w   sposób  łatwy
i  bezpieczny  z  poziomu  podłogi  oraz  ustawienie  części  otwieranych
w   pożądanym  położeniu  (§  28-29  powołanego  rozporządzenia).

3. OGRZEWANIE I WENTYLACJA

Jaka temperatura powinna być w pomieszczeniach pracy?

W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona temperatura

odpowiednia do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysił
ku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższa niż

14°C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwala

ją. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka

praca  fizyczna,  i  w  pomieszczeniach  biurowych  temperatura nie  mo
że  być  niższa  niż  18°C  (291  K).  Jeżeli  zatem  pracodawca  nie  jest
w   stanie  zapewnić  takiej  temperatury  w   pomieszczeniach  pracy  po
winien  zwolnić  pracowników  z  obowiązku  świadczenia  pracy.  Po
mieszczenia  i  stanowiska  pracy  powinny  też  być  zabezpieczone
przed  niekontrolowaną  em isją  ciepła  w   drodze  promieniowania,
przewodzenia  i  konwekcji  oraz  przed  napływem  chłodnego  powie
trza  z  zewnątrz.

Jakie zadania powinny spełniać urządzenia wentylacyjne i kli

matyzacyjne?

W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana

powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomiesz

czeń,  bilansu  ciepła  i  wilgotności  oraz  zanieczyszczeń  stałych  i  ga
zowych.  W   pomieszczeniach  pracy,  w   których  wydzielają  się  sub
stancje  szkodliwe  dla  zdrowia,  powinna  być  zapewniona  taka  wy
miana  powietrza,  aby  nie  były  przekraczane  wartości  najwyższych
dopuszczalnych  stężeń  tych  substancji.  Wymagania  dotyczące  para
metrów  powietrza  w   pomieszczeniach  pracy  określają odrębne  prze

pisy  i  Polskie  Normy.  Urządzenia  lub  ich  części,  z  których  m ogą
wydzielać  się  szkodliwe  gazy,  pary  lub  pyły,  powinny  być  zherme-
tyzowane.  W   razie  niemożliwości  zhermetyzowania,  urządzenia  te
powinny  być  wyposażone  w   miejscowe  wyciągi.

Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy

zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być
oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Klima

tyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębie
nia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentyla

cji  awaryjnej.  Strumień  powietrza  pochodzący  z  urządzeń  wentyla
cji  nawiewnej  nie  powinien  być  skierowany  bezpośrednio  na  stano
wisko  pracy.  M aksymalna  temperatura  nawiewanego  powietrza  nie

powinna przekraczać 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wy

sokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pra
cy i 45°C (318 K) - w pozostałych przypadkach. W pomieszcze

niach pracy, w których występują łatwo palne lub niebezpieczne pod

względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna tempera

tura nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami

w sprawie ochrony przeciwpożarowej.

W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji

mechanicznej pracodawca powinien zapewnić:

1) odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyj

nych i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii,

2) stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia

i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urzą
dzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.

Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substan

cji  szkodliwych  dla  zdrowia  awaria  wentylacji  może  zagrażać  zdro
wiu  pracowników,  powinien  być  zastosowany  system  kontrolny  sy
gnalizujący  stan  zagrożenia.  Przy  stosowaniu  w   pomieszczeniach

pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacją powietrza ilość powie
trza świeżego nie powinna być mniejsza niż 10% ogólnej ilości wy

mienianego powietrza. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeń

pracy przy stosowaniu recyrkulacji zanieczyszczenie czynnikami

szkodliwymi  dla  zdrowia  nie  powinno  przekraczać  poziomu,  przy
którym  suma  stosunków  stężeń  poszczególnych  substancji  do  odpo
wiadających  im  wartości  najwyższych  dopuszczalnych  stężeń  prze

kracza  0,3.  Recyrkulacja powietrza nie  powinna być  stosowana  w  po
mieszczeniach  pracy,  w   których  występują  szkodliwe  czynniki  biolo
giczne,  czynniki  chemiczne  stwarzające  zagrożenia  określone  w  prze

pisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z wy

stępowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych, materiały

wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy albo możliwe jest

nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych,

a także w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (§ 30-38 powoła

nego rozporządzenia).

4. POMIESZCZENIA I URZĄDZENIA

HIGIENICZNOSANITARNE

Zgodnie z art. 233 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić

pracownikom odpowiednie urządzenia higienicznosanitarne oraz do

starczyć  niezbędne  środki  higieny  osobistej,  a  także  zapewnić  środ
ki  do  udzielania  pierwszej  pomocy  w   razie  wypadku.  Konkretne
obowiązki  pracodawcy  w   tym  zakresie  określa  powołane  rozporzą
dzenie  M inistra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  w   sprawie  ogólnych  prze

pisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Co należy rozumieć przez pomieszczenia higienicznosanitarne?

Przez pomieszczenia higienicznosanitarne - w myśl § 2 pkt 2

powołanego rozporządzenia - rozumie się szatnie, umywalnie, po

mieszczenia  z  natryskami,  pomieszczenia  higieny  osobistej  kobiet,
ustępy,  palarnie,  jadalnie  z  wyjątkiem  stołówek,  pomieszczenia  do
wypoczynku,  pomieszczenia  do  ogrzewania  się  pracowników  oraz

pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży

roboczej i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidual

nej. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomiesz

czenia  i  urządzenia  higienicznosanitarne,  których  rodzaj,  ilość
i  wielkość  powinny  być  dostosowane  do  liczby  zatrudnionych  pra
cowników,  stosowanych  technologii  i  rodzajów  pracy  oraz  warun
ków,  w  jakich  ta  praca jest  wykonywana.  Szczegółowe  wymagania
dla  pomieszczeń  i  urządzeń  higienicznosanitarnych  określa  załącz

nik nr 3 do powołanego rozporządzenia (§ 111 powołanego roz
porządzenia).

Gdzie powinny znajdować się urządzenia higienicznosani-

tarne?

Pom ieszczenia higienicznosanitarne powinny znajdować się

w budynku, w którym odbywa się praca, albo w budynku połączo

nym z nim obudowanym przejściem, które w przypadku przecho

dzenia  z  ogrzewanych  pomieszczeń  pracy  powinno  być  również
ogrzewane.  Pomieszczenia  higienicznosanitarne  powinny  być  usytu
owane  w   sposób  uniemożliwiający  pracownikom  korzystającym
z  nich  przechodzenie  przez  pomieszczenia,  w   których  stosowane  są
substancje  trujące  lub  materiały  zakaźne  albo  wykonywane  są  prace
szczególnie  brudzące,  jeżeli  nie  pracują  oni  w   kontakcie  z  tymi
czynnikami.  Pom ieszczenia  higienicznosanitarne  pow inny  być
ogrzewane,  oświetlone  i  wentylowane  zgodnie  z  przepisami  tech

niczno-budowlanymi  i  Polskimi  Normami.  Wysokość  pomieszczeń
higienicznosanitarnych  nie  powinna być  w   świetle  mniejsza niż  2,5  m.
Dopuszcza  się  zmniejszenie  wysokości  pomieszczeń  higienicznosa-
nitarnych  do  2,2  m  w   świetle  -   w  przypadku  usytuowania  ich  w   su
terenie,  piwnicy  lub  na  poddaszu  (§  1  załącznika  nr  3  do  powoła
nego  rozporządzenia).

Jakie wymogi powinny spełniać urządzenia higienicznosani-

tarne?

Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia higie-

nicznosanitarne oraz znajdujące się w nich urządzenia w stanie za
pewniającym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich przez pra

cowników. Podłogi oraz ściany pomieszczeń higienicznosanitarnych

powinny być tak wykonane, aby możliwe było łatwe utrzymanie

czystości w tych pomieszczeniach. Ściany pomieszczeń do wysoko
ści co najmniej 2 m powinny być pokryte materiałami gładkimi,

nienasiąkliwymi  i  odpornymi  na  działanie  wilgoci.  W   pomieszcze
niach  umywalni  i  natrysków  na  podłogach  wykonanych  z  materia
łów   o  dużym  przewodnictwie  ciepła  powinny  być  ułożone  w   miej

scach mycia się podkładki izolujące (podesty). Szatnie, umywalnie,

pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone od

dzielnie dla kobiet i mężczyzn. Nie dotyczy to zakładu pracy,
w którym jest zatrudnionych do dziesięciu pracowników na jednej

zmianie  -   pod  warunkiem  zapewnienia  możliwości  osobnego  korzy
stania  przez  kobiety  i  mężczyzn  z  tych  pomieszczeń.  Pracodawca
zatrudniający  do  dwudziestu  pracowników powinien  zapewnić  im  co

najmniej ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego prze

chowywania  odzieży  własnej  (domowej),  roboczej  i  ochronnej  oraz
do  higienicznego  spożywania  posiłków.  Jeżeli  w   zakładzie  pracy  ta
kiego  pracodawcy  nie  występują  czynniki  szkodliwe  dla  zdrowia
i  prace  brudzące  lub  nie  występują szczególne  wymagania  sanitarne,
miejsca  do  spożywania  posiłków,  przechowywania  odzieży  oraz
umywalki  m ogą  znajdować  się  w   jednym   pomieszczeniu  ( § 2   i S
załącznika  nr  S  do  powołanego  rozporządzenia).

Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych po

winien zapewnić dostosowanie urządzeń higienicznosanitarnych oraz
dojść do nich - do potrzeb i możliwości tych pracowników wynika

jących ze zmniejszonej sprawności, zgodnie z przepisami technicz

no-budowlanymi (§ d i 5 załącznika nr S do powołanego rozporzą

dzenia).

4.1. Szatnie

Gdzie pracownicy powinni przechowywać swoją odzież?

Odzież powinna być przechowywana w szatniach lub w innych

pomieszczeniach, jeżeli w zakładzie pracy nie występują czynniki

szkodliwe dla zdrowia i prace brudzące lub nie występują szczegól

ne  wymagania  sanitarne.  Pracownicy  zatrudnieni  w  pomieszczeniach
biurowych  m ogą przechowywać  swoją odzież  w   przeznaczonych  do
tego  miejscach  w   pomieszczeniach  pracy.

Gdzie powinny być urządzone szatnie?

Szatnie powinny być urządzone w oddzielnych lub wydzielo

nych pomieszczeniach. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie po

winny być suche i, w miarę możliwości, oświetlone światłem dzien

nym.  Szatnie  m ogą  być  urządzone  w   suterenach  lub  w   piwnicach,
pod  warunkiem  zastosowania  odpowiedniej  izolacji  ścian  zewnętrz
nych  i  podłóg  zabezpieczającej  pomieszczenia  przed  w ilgocią i  nad

miernymi stratami ciepła oraz zapewnienia warunków ewakuacji lu
dzi z tych pomieszczeń. Szatnie takie przeznaczone dla ponad 25

pracowników  powinny  być  wyposażone  w   wentylację  mechaniczną.
W   szatniach  należy  zapewnić  przynajmniej  czterokrotną  wymianę
powietrza  na  godzinę,  a  w   szatniach  wyposażonych  w   okna  otwie-

ralne przeznaczonych dla nie więcej niż 10 pracowników wymiana

powietrza nie może być mniejsza niż dwukrotna na godzinę.
W szatni powinny być zapewnione miejsca siedzące dla co najmniej

50% zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Szerokość przejść

między dwoma rzędami szaf oraz głównych przejść komunikacyj

nych powinna być nie mniejsza niż 1,5 m. Szerokość przejść mię

dzy rzędami szaf a ścianą powinna być nie mniejsza niż 1,1 m. Sza
fy na odzież powinny spełniać wymagania Polskiej Normy. Szatnie

powinny być dostosowane do rodzaju prac, stopnia narażenia pra

cownika  na  zabrudzenie  ciała  i  zanieczyszczenia  jego  odzieży  sub
stancjami  szkodliwymi,  trującymi  lub  materiałami  zakaźnymi.  W   ze
spole  szatni  przeznaczonym  dla  pracowników  zatrudnionych  przy

pracach powodujących znaczne zabrudzenie odzieży (stwarzające

możliwość zanieczyszczenia wnętrza szafy) lub jej zamoczenie, oraz
dla pracowników, których odzież robocza, z uwagi na rodzaj wyko

nywanej pracy, musi spełniać szczególne wymagania higienicznosa-
nitarne, powinny znajdować się pomieszczenia wyposażone w urzą

dzenia do odkażania, odpylania i suszenia odzieży oraz czyszczenia
obuwia - odpowiednio do potrzeb. W przypadku zainstalowania je d

nocześnie kilku urządzeń, każde z nich powinno być umieszczone

w   oddzielnym  pomieszczeniu.  Wydajność  i  ilość  tych  urządzeń  po
winny  zapewniać  oczyszczenie  i  wysuszenie  odzieży  i  obuwia
w   czasie  trwania jednej  zmiany.

Jakiego rodzaju odróżnia się szatnie?

Szatnie dzieli się na:

szatnie odzieży własnej pracowników - przeznaczone do

przechowywania odzieży należącej do pracowników (domowej), je

żeli ze względów higienicznych odzież ta nie powinna się stykać
z odzieżą roboczą i środkami ochrony indywidualnej,

2) szatnie odzieży roboczej i ochronnej - przeznaczone do prze

chowywania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony in
dywidualnej,

3) szatnie podstawowe - przeznaczone do przechowywania

odzieży własnej pracowników oraz odzieży roboczej i środków
ochrony indywidualnej,

4) szatnie przepustowe - składające się z części przeznaczonej

na odzież własną pracowników, części przeznaczonej na odzież ro
boczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespołu

sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części (§ 6-10 załącz

nika nr 3 do powołanego rozporządzenia).

Jakie wymogi powinna spełniać szatnia odzieży własnej pra

cowników?

Szatnia odzieży własnej pracowników powinna być wyposażona

w   szafy  przeznaczone  do  indywidualnego  użytku  każdego  pracowni
ka.  W   pomieszczeniu  szatni  powinno  przypadać  co  najmniej  0,3  m2
wolnej  powierzchni  podłogi  na  każdego  pracownika  korzystającego
z  tej  szatni.  Szatnia  odzieży  własnej  pracowników  może  być  urzą
dzona  w   formie  szatni  wieszakowej,  jeżeli  nie  ma  do  tego  przeciw
wskazań  ze  względu  na  rodzaj  pracy,  warunki  jej  wykonywania,  ro
dzaje  występujących  zanieczyszczeń  itp.  oraz jeżeli  jest  zapewniona
szybka  obsługa.  Szatnia  taka  powinna  odpowiadać  następującym
wymaganiom:

1) powinna być urządzona osobna szatnia dla mężczyzn i osob

na dla kobiet; w przypadku zatrudnienia mniej niż pięciu pracowni

ków na jednej zmianie szatnie m ogą być wspólne dla mężczyzn
i kobiet, z tym że powinny być urządzone kabiny do przebierania się,

2) przyjmowanie odzieży do szatni i wydawanie odzieży powin

no być wykonywane przez specjalnie do tego wyznaczony personel,

3) powinna być wyposażona w stojaki wieszakowe na odzież

w łasną pracowników; odzież ta powinna być przechowywana, na in
dywidualnych wieszakach,

4) stojaki wieszakowe powinny być jednopoziomowe i mieć

w dolnej części siatkowe półki na obuwie, w górnej zaś - półki na

nakrycia głowy, teczki itp.,

5) szerokość przejścia dla obsługi szatni powinna wynosić co

najmniej 1,1 m między rzędami wieszaków na dwóch sąsiednich

stojakach, zaś co najmniej 0,95 m między ścianą a zewnętrznym
rzędem wieszaków,

6) powinna w niej znajdować się przebieralnia wyposażona

w miejsca do siedzenia i wieszaki na odzież; liczba miejsc do sie
dzenia powinna wynosić co najmniej 30% liczby zatrudnionych na

najliczniejszej zmianie.

Szatnie wieszakowe przeznaczone dla pracowników niemających

obowiązku stosowania odzieży roboczej i ochronnej mogą nie speł

niać wymagań określonych wyżej w pkt 1 i 6 (§ 11 i 12 załączni

ka nr 3 do powołanego rozporządzenia).

Jakim wymogom powinna odpowiadać szatnia odzieży roboczej

i ochronnej?

Szatnia odzieży roboczej i ochronnej powinna być urządzona -

niezależnie od szatni odzieży własnej pracowników - dla pracowni

ków zatrudnionych przy pracach powodujących znaczne zabrudzenie
odzieży (stwarzające możliwość zanieczyszczenia wnętrz szafy do

przechowywania odzieży) lub jej zamoczenie oraz dla pracowników,

których  odzież  robocza,  z  uwagi  na  rodzaj  wykonywanej  pracy,  mu
si  spełniać  szczególne  wymagania  higienicznosanitarne.  Szatnia  po
winna  być  wyposażona  w   szafy  przeznaczone  do  indywidualnego
użytku  każdego  pracownika.  W  pomieszczeniu  szatni  powinno  przy

padać co najmniej 0,3 m2 wolnej powierzchni podłogi na każdego
pracownika korzystającego z tej szatni. Szatnia odzieży roboczej

i ochronnej powinna też mieć bezpośrednie połączenie z umywalnią,
z natryskami i szatnią odzieży własnej pracowników (§ 13 załącz

nika nr 3 do powołanego rozporządzenia).

Jakie wymogi powinna spełniać szatnia podstawowa?

Szatnia podstawowa może być urządzona zamiast osobnych

szatni  odzieży  własnej  pracowników  oraz  szatni  odzieży  roboczej
i  ochronnej  dla  zatrudnionych  przy  pracach,  podczas  których  zabru
dzenie  odzieży  roboczej  i  środków  ochrony  indywidualnej  występu

je w tak małym stopniu, że nie stwarza ryzyka zanieczyszczenia

odzieży własnej pracowników. Szatnia ta powinna mieć bezpośred

nie  połączenie  z  umywalnią.  W   szatni  podstawowej  powinno  przy
padać  co  najmniej  0,5  m2  wolnej  powierzchni  podłogi  na  każdego
pracownika  korzystającego  z  tej  szatni.  Szatnia  powinna  być  wypo

sażona  w   dwie  szafy  pojedyncze  lub jed n ą  szafę  podwójną  dla  każ
dego  pracownika  korzystającego  z  tej  szatni.  Jedna  szafa pojedyncza
lub  jedna  część  szafy  podwójnej  powinna  być  przeznaczona  na
odzież  roboczą  i  środki  ochrony  indywidualnej,  zaś  druga  -   na
odzież  własną  pracowników.  Szatnia  podstawowa  może  być  urzą
dzona  w   formie  szatni  wieszakowej,  z  tym  że  stojaki  wieszakowe

powinny być osobne na odzież w łasną pracowników i osobne na

odzież roboczą i ochronną (§ 14 i 15 załącznika nr 3 do powołane
go rozporządzenia).

Jakie wymogi powinna spełniać szatnia przepustowa?

Szatnia przepustowa powinna być urządzona dla pracowników

zatrudnionych  przy  pracach  związanych  ze  stosowaniem  lub  wy
dzielaniem  się  substancji  trujących,  zakaźnych,  promieniotwórczych,
drażniących  lub  uczulających  oraz  innych  substancji  o  nieprzyjem

nym zapachu, a także przy pracach pylących, w wilgotnym i gorą

cym mikroklimacie lub powodujących intensywne brudzenie. Po
winna ona spełniać następujące wymagania:

1) część szatni przeznaczona na odzież roboczą i środki ochro

ny indywidualnej powinna odpowiadać wymaganiom jak dla szatni

odzieży roboczej i ochronnej (zob. wyżej),

2) część szatni przeznaczona na odzież w łasną pracowników

powinna odpowiadać wymaganiom jak dla szatni odzieży własnej,

określonym w § 11 lub § 12 załącznika nr 3,

3) ruch użytkowników szatni przepustowej pomiędzy obu jej

częściami powinien odbywać się wyłącznie przez zespół sanitarny
z natryskami.

Dla pracowników mających kontakt z substancjami trującymi

lub zakaźnymi powinna być przeznaczona odrębna szatnia przepu
stowa, spełniająca powyższe wymagania (§ 16 załącznika nr 3 do

powołanego rozporządzenia).

4.2.

Umywalnie

i pomieszczenia z natryskami

Jak powinny być urządzone umywalnie?

W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalnie łatwo do

stępne dla pracowników i zapewniające bezkolizyjny ruch pracow

ników już  umytych  i  przebranych  w   odzież  własną.  Umywalnia  po
winna  być  wyposażona  w   umywalki  emaliowane  lub  wykonane
z  materiału  odpornego  na  korozję,  zgodne  z  Polską  Normą.  Do
umywalek  powinna  być  doprowadzona  woda  bieżąca  -   ciepła  i  zim
na.  Szerokość  przejścia  między  umywalkami  a  ścianą  przeciwległą
powinna  wynosić  nie  mniej  niż  1,3  m,  a  między  dwoma  rzędami
umywalek  -   nie  mniej  niż  2  m.

N a każdych dziesięciu pracowników najliczniejszej zmiany

powinna  w   umywalni  przypadać  co  najmniej  jedna  umywalka  indy
widualna,  a  przy  pracach  brudzących  i  w   kontakcie  z  substancja
mi  szkodliwymi  lub  zakaźnymi  -   co  najmniej  jedna  umywalka  na
każdych  pięciu  pracowników  -   lecz  nie  mniej  niż jedna  przy  mniej -

szej liczbie zatrudnionych. W przypadku zastosowania umywalek
szeregowych do mycia zbiorowego (np. na placach budowy) powin

no przypadać co najmniej jedno stanowisko do mycia (zawór

czerpalny wody) na każdych pięciu pracowników jednocześnie za

trudnionych. Na każdych trzydziestu mężczyzn lub na każde dwa

dzieścia kobiet jednocześnie zatrudnionych przy pracach biurowych
lub w warunkach zbliżonych do tych prac powinna przypadać co

najmniej  jedna  umywalka,  lecz  nie  mniej  niż  jedna  umywalka  przy
mniejszej  liczbie  zatrudnionych.  Umywalki  powinny  być  instalo
wane  w   pomieszczeniach  ustępów  lub  w   ich  przedsionkach  izola

cyjnych.

Dla pracowników narażonych na zabrudzenie nóg przy pracy

powinny  być  instalowane  w   umywalniach  brodziki  do  mycia  nóg
z  doprowadzeniem  ciepłej  wody,  w   ilości  co  najmniej  jeden  brodzik
na  każdych  dziesięciu  użytkowników.  Brodziki  nie  są jednak  wyma
gane  dla  pracowników  zatrudnionych  przy  pracach  na  otwartej  prze

strzeni - poza terenem zakładu pracy.

Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia z natryskami?

W zespole szatni powinny znajdować się pomieszczenia z natry

skami, jeśli wymagają tego warunki pracy lub ochrona zdrowia pra
cowników. Pomieszczenia z natryskami powinny być łatwo dostęp

ne dla pracowników i zapewniać bezkolizyjny ruch pracowników

ju ż umytych i ubranych w odzież własną. N a każdych ośmiu pra

cowników najliczniejszej zmiany wykonujących prace powodujące
zabrudzenie ich ciała powinna przypadać co najmniej jedna kabina

natryskowa, a przy pracach, o których mowa w § 16 ust. 1, co naj

mniej  jedna  kabina  natryskowa  na  każdych  pięciu  pracowników  -
lecz  nie  mniej  niż  jedna  przy  mniejszej  liczbie  zatrudnionych.  Wy
miary  kabin  natryskowych  powinny  być  zgodne  z  przepisami  tech

niczno-budowlanymi. Szerokość przejścia między dwoma rzędami

kabin,  przy  zastosowaniu  zasłon  zasuwanych  lub  ścianek  osłaniają
cych  powinna  wynosić  co  najmniej  1,30  m,  a  między  kabinami
i  ścianą -   co  najmniej  0,90  m.

W pomieszczeniu z natryskami poszczególne sitka powinny być

zainstalowane  w   oddzielnych  kabinach  i  umieszczone  w   taki  spo
sób,  aby  strumień  wody  spływał  na  ramiona,  a  nie  na  głowę.  Po
mieszczenie  z  natryskami,  w   którym  znajduje  się  więcej  niż  sześć
sitek,  powinno  być  oddzielone  od  szatni  pomieszczeniem  izoluj ą-
cym.  Do  natrysków  powinna  być  doprowadzona  woda  bieżąca  zim

na i ciepła. Woda zużyta powinna być odprowadzana do kanalizacji.
Przy pomieszczeniach z natryskami powinna znajdować się wydzie

lona kabina z jed n ą m iską ustępową na każde dziesięć natrysków,
lecz nie mniej niż jedną.

Temperatura wody ciepłej doprowadzonej do umywalek, natry

sków  i  brodzików  przy  stosowaniu  centralnej  regulacji  lub  zbioro
wego  mieszania  wody  powinna  wynosić  od  35°C  do  40°C  (od  308  K
do  313  K),  a  w   przypadku  indywidualnego  mieszania  wody  -   od

50°C do 60°C (323 K do 333 K). W pomieszczeniach umywalni na

leży zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu
godziny, natomiast w pomieszczeniach z natryskami wymiana ta nie

powinna być mniejsza niż pięciokrotna w ciągu godziny (§ 17-24

załącznika nr 3 do powołanego rozporządzenia w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

4.3. Jadalnie

Którzy pracodawcy powinni urządzić jadalnię dla pracowników?

Zgodnie z § 29 załącznika nr 3 do powołanego rozporządzenia,

pracodawca zatrudniający powyżej dwudziestu pracowników na je d
nej zmianie powinien zapewnić pracownikom pomieszczenie do

spożywania posiłków (jadalnię). Obowiązek taki dotyczy również

pracodawców zatrudniających dwudziestu i mniej pracowników, je

żeli narażeni są na kontakt ze szkodliwymi środkami chemicznymi
lub promieniotwórczymi, materiałami biologicznie zakaźnymi albo

przy pracach szczególnie brudzących. Nie dotyczy to jednak zakła

dów pracy, w których wykonywane są prace wyłącznie o charakte
rze biurowym. W jadalni powinny być umieszczone w widocznych

miejscach napisy lub znaki informujące o zakazie palenia tytoniu.

Jakiego rodzaju mogą być jadalnie?

Przepisy ustalają trzy typy jadalni:

1) jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych

(typ ty

2) jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych

i wydawania napojów (typ II),

3) jadalnia z zapleczem - przeznaczona do spożywania posił

ków profilaktycznych (typ III), przy czym dopuszcza się łączenie ja
dalni typu II i III.

W pomieszczeniu jadalni typu I powinno przypadać co najmniej

1,1 m2 powierzchni na każdego z pracowników jednocześnie spoży

wających posiłek. Powierzchnia jadalni nie powinna być mniejsza

niż 8 m2. Jadalnia typu II powinna składać się z dwóch części:

• jadalni właściwej odpowiadającej wymaganiom jadalni typu

I oraz

• pom ieszczeń do przygotow yw ania, w ydaw ania napojów

i zmywania naczyń stołowych.

Jadalnia typu III powinna odpowiadać wymaganiom określonym

dla jadalni typu II oraz powinna posiadać węzeł sanitarny dla kon
sumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla pracowników obsługi.

Jakie wymogi powinna spełniać jadalnia?

Dla każdego pracownika spożywającego posiłek w jadalni po

winno  być  zapewnione  indywidualne  miejsce  siedzące  przy  stole.
Jadalnia  powinna  być  wyposażona  w   umywalki  w   ilości  nie  mniej
szej  niż jedna  umywalka  na  dwadzieścia  miejsc  siedzących  w  jadal

ni, lecz nie mniej niż jedna umywalka. Przy każdej umywalce po

winny  znajdować  się  ręczniki jednorazowe  lub  powinna być  zainsta
lowana  suszarka  do  rąk.  W  jadalni  powinny  być  zainstalowane  urzą
dzenia  do  podgrzewania  przez  pracownika  posiłku  własnego  oraz
zlewozmywaki  dwukomorowe  w   ilości jeden  zlewozmywak  na  dwa
dzieścia  miejsc  w  jadalni, jednak  nie  mniej  niż jeden  zlewozmywak.

W jadalniach typu I i II lub przy nich powinny znajdować się indy

widualne zamykane szafki przeznaczone do przechowywania w hi
gienicznych warunkach własnego posiłku pracownika.

W pomieszczeniu jadalni powinna być zapewniona przynajmniej

2-krotna wymiana powietrza w ciągu godziny. D la pracowników za

trudnionych przy wykonywaniu prac w kontakcie z materiałami za

kaźnymi lub trującymi powinny być urządzone oddzielnie jadalnie

niedostępne dla innych pracowników. Jadalnia ta powinna też być od

dzielona  od  pomieszczeń  pracy  pomieszczeniem  izolującym,  w   któ
rym  należy  urządzić  miejsca  do  pozostawiania  odzieży  ochronnej
oraz  zainstalować  umywalki  z  ciepłą bieżącą w odą (§  29-36  załącz

nika nr 3 do powołanego rozporządzenia).

4.4. Palarnie

Czy pracodawca je st obowiązany urządzić palarnię dla pra

cowników?

Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie

w   odpowiednio  przystosowanych  pomieszczeniach  (palarniach).
Obowiązek  urządzenia  palarni  ciąży  na  każdym  pracodawcy  zatrud
niającym  co  najmniej  dwudziestu  pracowników.  Tak  wynika  z  wy
roku  NSA  z  dnia  4  kwietnia  2007  r.,  I  OSK  892/06  („Rzeczpospo
lita”  z  dnia  18  kwietnia  2007  r.,  dodatek  „Dobra  Firma”,  s.  10,  po
wołany  w   artykule  G.  Ordak,  Każdy  s ze f musi  respektować  prawa

palaczy). Jak uznał NSA, bezwględny obowiązek utworzenia palar

ni  wynika  z  art.  5  ust.  1  pkt  3  ustawy  z  dnia  9  listopada  1995  r.
o  ochronie  zdrowia  przed  następstwami  używania  tytoniu  i  wyro
bów   tytoniowych  (DzU  z  1996  r.  nr  10,  poz.  55  ze  zm.).

Jakie wymogi powinna spełniać palarnia?

Bliższe wymagania dotyczące palarni określa załącznik nr 3 do

powołanego rozporządzenia. W myśl tych przepisów palarnie po

winny być usytuowane w sposób nienarażający osób niepalących na
wdychanie dymu tytoniowego. W palarni powinno przypadać co

najmniej 0,1 m2 powierzchni podłogi na każdego pracownika naj

liczniejszej zmiany korzystającego z tego pomieszczenia, z tym je d

nak, że powierzchnia poszczególnych pomieszczeń przeznaczonych
na palarnie nie powinna być mniejsza niż 4 m2. W palarni należy

zapewnić przynajmniej dziesięciokrotną wymianę powietrza w ciągu
godziny (§ 40-42 załącznika nr 3 do powołanego rozporządzenia).

4.5. Ustępy

Gdzie powinny być urządzone ustępy dla pracowników?

Ustępy powinny być zlokalizowane w odległości nie większej

niż 75 m od stanowiska pracy. Odległość ta może być większa je

dynie  dla  pracowników  pracujących  stale  na  otwartej  przestrzeni,
lecz  nie  powinna  przekraczać  125  m  od  najdalszego  stanowiska pra
cy.  W   budynkach  ustępy  powinny  być  urządzone  na  każdej  kondy
gnacji.  Jeżeli  na  kondygnacji  pracuje  mniej  niż  dziesięć  osób,  ustę

py m ogą znajdować się nie dalej niż na sąsiedniej kondygnacji.
Wejścia do ustępów powinny prowadzić bezpośrednio z pomiesz

czeń, korytarzy lub dróg służących do komunikacji ogólnej. Ustęp

powinien  mieć  wejściowe  pomieszczenie  izolujące  wyposażone
w   umywalki  z  dopływem  ciepłej  i  zimnej  wody  w   ilości  co  naj
mniej  jedna  umywalka  na  trzy  miski  ustępowe  lub  pisuary,  jednak
nie  mniej  niż jedna  umywalka.  Drzwi  prowadzące  do  pomieszczenia
izolującego  oraz  drzwi  łączące  je  z  dalszą  częścią  ustępu  powinny
zamykać  się  samoczynnie.

Jakie wymogi powinny spełniać ustępy?

Zainstalowane w ustępach miski ustępowe i pisuary powinny

być  spłukiwane  bieżącą w odą oraz  podłączone  do  kanalizacji.  Ustę
py  powinny  być  wyposażone  w   instalację  i  urządzenia  przeznaczo
ne  do  utrzymania  wymagań  higienicznosanitarnych.  W   pomieszcze

niach ustępów powinna być zapewniona wymiana powietrza w ilości
nie mniejszej niż 50 m3 na godzinę na 1 miskę ustępową i 25 m3 na

1 pisuar. D la pracowników zatrudnionych na otwartej przestrzeni

poza terenem zakładu pracy przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące

oraz zatrudnionych w budynkach niewyposażonych w instalację wo

dociągową i kanalizacyjną mogą być urządzane ustępy wyposażone
w szczelne zbiorniki nieczystości. W takim przypadku ustępy mogą

nie spełniać powyższych wymagań.

Szerokość przejść wzdłuż kabin ustępowych przy jednostronnym

ich rozmieszczeniu powinna wynosić co najmniej 1,3 m. Jeżeli na

przeciwko  kabin  są  umieszczone  pisuary,  odległość  między  ścianą,
na  której  są  zainstalowane,  a  kabinami  nie  powinna  być  mniejsza
niż  2  m.  Przejście  między  rzędami  kabin  powinno  mieć  szerokość

co najmniej 2 m.

Na każdych trzydziestu mężczyzn zatrudnionych na jednej zmia

nie powinna przypadać co najmniej jedna miska ustępowa i jeden
pisuar, lecz nie mniej niż jedna miska i jeden pisuar przy mniejszej

liczbie zatrudnionych. Natomiast na każde dwadzieścia kobiet za

trudnionych  na jednej  zmianie  powinna  przypadać jedna  miska  ustę
powa,  lecz  nie  mniej  niż jedna  miska  przy  mniejszej  liczbie  zatrud
nionych  (§  25-28  załącznika  nr  3  do  powołanego  rozporządzenia).

4.6. Pomieszczenia do ogrzewania pracowników

Kiedy pracodawca powinien zapewnić pracownikom pomiesz

czenia do ogrzania się i ja k powinny być one urządzone?

Zgodnie z przepisami § 44 załącznika nr 3 do powołanego roz

porządzenia, przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni
lub w nieogrzewanych pomieszczeniach pracodawca powinien za

pewnić  pracownikom  w   pobliżu  miejsc  pracy  pomieszczenia  umoż
liwiające  im  schronienie  się  przed  opadami  atmosferycznymi,  ogrza
nie  się  oraz  zmianę  odzieży.  Pomieszczenia  te  powinny  być  zaopa
trzone  w   urządzenia  do  podgrzewania  posiłków.  W   pomieszczeniach

do ogrzewania się pracowników powinna być zapewniona tempera

tura  co  najmniej  16°C  (289  K),  a  na  każdego  pracownika  najlicz
niejszej  zmiany  powinno  przypadać  co  najmniej  0,1  m2  powierzch
ni,  przy  czym  całkowita  powierzchnia  pomieszczenia  nie  może  być

mniejsza niż 8 m2. W razie gdy ze względu na rodzaje prac wyko

nywanych na otwartej przestrzeni w okresie zimowym nie jest moż

liwe  zapewnienie  powyższych  pomieszczeń,  należy  zapewnić  pra
cownikom  w   pobliżu  miejsca  ich  pracy  odpowiednio  urządzone  źró
dła  ciepła,  przy  zachowaniu  wymagań  ochrony  przeciwpożarowej.

4.7. Pomieszczenia do wypoczynku

Kiedy pracodawca powinien zapewnić pracownikom pomiesz

czenia do wypoczynku?

Wymagania dotyczące pomieszczeń do wypoczynku określone

zostały w rozdziale 6 załącznika nr 3 do powołanego rozporządze

nia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

(§ 37-39). Zgodnie z tymi przepisami pracodawca jest obowiązany

zapewnić  łatwo  dostępne  pomieszczenia  przeznaczone  do  wypo
czynku  pracowników,  jeżeli  wymaga  tego  ich  bezpieczeństwo
i  zdrowie,  w   szczególności  gdy:

• wykonywana praca wymaga stosowania indywidualnych środ

ków ochrony układu oddechowego,

• prace okresowe, w szczególności montażowe, konserwacyjne

i remontowe, są wykonywane przez pracowników w pomieszcze

niach ciasnych lub niskich, niespełniaj ących wymagań określonych

w § 19 ust. 2 i § 20 powołanego rozporządzenia,

• praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których tempe

ratura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa

niż 30°C (303 K).

Jak powinny być urządzone pomieszczenia do wypoczynku?

Pracownikom zatrudnionym w powyższych warunkach należy

stworzyć  też  możliwość  umycia  ciała,  szczególnie  w   ciepłej  porze
roku  -   poprzez  umieszczenie  w   pobliżu  pomieszczeń  pracy  natry
sków  ręcznych  na  giętkich  przewodach,  z  doprowadzeniem  zimnej
i  ciepłej  wody.  Pomieszczenia  przeznaczone  do  wypoczynku  powin

ny być wyposażone w stoły oraz krzesła z oparciami spełniające

wymagania  ergonomii.  Liczba  miejsc  siedzących  powinna  być  nie
mniejsza  niż  jedno  miejsce  na  pięciu  pracowników  korzystających
z  pomieszczenia,  zatrudnionych  na  najliczniejszej  zmianie.  Odle
głość  od  najdalszego  stanowiska  pracy  do  pomieszczenia  przezna
czonego  do  wypoczynku  nie  powinna  przekraczać  75  m.

W pomieszczeniach przeznaczonych do wypoczynku należy za

pewnić przynajmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu godzi
ny. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku dla pracowników

wykonujących  prace  w   pomieszczeniach,  w   których  temperatura
spowodowana  procesami  technologicznymi  jest  stale  wyższa  niż
30°C,  powinny  być  klimatyzowane.  Wymóg  ten  nie  dotyczy  po
mieszczeń  przeznaczonych  do  wypoczynku  dla pracowników  zatrud

nionych w podziemnych zakładach górniczych.

W zakładzie pracy zatrudniającym na jedną zmianę więcej niż

dwadzieścia kobiet w jednym budynku należy urządzić pomieszcze

nie z miejscami do wypoczynku w pozycji leżącej dla kobiet w cią

ży  i  karmiących  matek,  przyjmując  co  najmniej  jedno  miejsce  na
każdych  trzysta  kobiet  zatrudnionych  na  jednej  zmianie,  lecz  nie
mniej  niż  jedno  miejsce.  Powierzchnia  takiego  pomieszczenia  nie
może  być  mniejsza  niż  8  m2.

Pracodawca zatrudniający pracowników przy pracach wykony

wanych w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana

procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30°C (303 K),

jest obowiązany zapewnić klimatyzowane pomieszczenie do wypo

czynku,  wyposażone  w   stoły  oraz  krzesła  z  oparciem  spełniające
wymagania  ergonomii.  Liczba  miejsc  siedzących  powinna  być  nie
mniejsza  niż  jedno  miejsce  na  pięciu  pracowników  korzystających
z  pomieszczenia,  zatrudnionych  na  najliczniejszej  zmianie.  Odleg

łość od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia klimatyzo

wanego  nie  powinna  przekraczać  75  m.  Pracownikom  zatrudnionym
w   warunkach,  gdzie  temperatura  spowodowana  procesami  technolo
gicznymi  jest  stale  wyższa  niż  30°C,  należy  stworzyć  możliwość
obmycia  ciała,  szczególnie  w   ciepłej  porze  roku  -   poprzez  umiesz
czenie  w   pobliżu  pomieszczeń  pracy  natrysków  ręcznych  na  gięt
kich  przewodach,  z  doprowadzeniem  ciepłej  wody.  Jako  pomiesz
czenia  do  wypoczynku  m ogą  być  wykorzystane  jadalnie,  o  ile  są
klimatyzowane  i  wyposażone  w   stoły  oraz  krzesła  z  oparciem  speł

niające wymagania ergonomii (§ 114 powołanego rozporządzenia).

4.8. Pralnie, punkty pierwszej pomocy,

woda do picia, środki higieny osobistej

W jakich przypadkach pracodawca je s t obowiązany urządzić

pralnię w zakładzie pracy?

W myśl § 43 załącznika nr 3 do powołanego rozporządzenia,

w przypadkach gdy przeznaczona do prania odzież robocza lub
ochronna może stać się powodem skażenia innej odzieży pranej je d

nocześnie lub jeżeli jest ona szczególnie zabrudzona, a także gdy

wymagają tego specjalne względy higieny produkcji, w zakładzie

pracy  powinna  być  urządzona  specjalna  pralnia  odzieży  wyposażo
na  w   urządzenia  mechaniczne  do  prania.  Przy  pralni  należy  też  za
pewnić  możliwość  odpylania,  dezynfekcji  i  suszenia  odzieży  i  obu

wia  roboczego  oraz  środków  ochrony  indywidualnej,  a  także  napra
wy  odzieży  i  obuwia  roboczego.  W   zakładzie  pracy,  w   którym
odzież  i  obuwie  robocze  oraz  środki  ochrony  indywidualnej  stoso
wane  przez  pracowników  są  narażone  na  zanieczyszczenie  substan
cjami  lub  preparatami  chemicznymi  sklasyfikowanymi  jako  niebez

pieczne, powinny być stosowane urządzenia służące do neutralizacji
tych substancji lub preparatów.

Jak powinny być zorganizowane punkty pierwszej pomocy

w razie wypadku?

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie

funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz

środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności zaś powi

nien zapewnić:

1) punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w któ

rych  wykonywane  są  prace  powodujące  duże  zagrożenia  wypadko
we  lub  związane  z  wydzielaniem  się  par,  gazów  albo  pyłów  sub
stancji  sklasyfikowanych  jako  niebezpieczne  ze  względu  na  ostre
działanie  toksyczne,

2) apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu

pracy.

Ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy

i  apteczek  powinny  być  ustalone  w   porozumieniu  z  lekarzem  spra
w ującym   profilaktyczną  opiekę  zdrow otną  nad  pracownikami,
z  uwzględnieniem   rodzajów   i  nasilenia  występujących  zagro
żeń.  Obsługa  punktów  pierwszej  pomocy  i  apteczek  na  każdej
zmianie  pow inna  być  powierzana  wyznaczonym  pracownikom,

przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. W punktach pierw

szej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny

być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie

wypadku  oraz  wykazy  pracowników  obsługujących  punkty  pierw
szej  pomocy  i  apteczki.  Punkty  pierwszej  pomocy  i  miejsca  usytu
owania  apteczek  powinny  być  też  odpowiednio  oznakowane,  zgod

nie z Polską Normą, i łatwo dostępne (§ 44 powołanego rozpo

rządzenia).

Czy pracodawca je st obowiązany dostarczać pracownikom wo

dę zdatną do picia oraz środki higieny osobistej?

Pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom

wodę  zdatną  do  picia  lub  inne  napoje,  a  pracownikom  zatrudnionym
stale  lub  okresowo  w   warunkach  szczególnie  uciążliwych  zapewnić
oprócz  wody,  inne  napoje.  Ilość,  rodzaj  i  temperatura  tych  napojów

powinny  być  dostosowane  do  warunków  wykonywania  pracy  i  po
trzeb  fizjologicznych  pracowników.  Szczegółowe  zasady  zaopatrze
nia  w   napoje  pracowników  zatrudnionych  w   warunkach  szczególnie

uciążliwych określają odrębne przepisy (§ 112 powołanego rozpo
rządzenia).

Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdować się

nie dalej niż 75 m od stanowisk pracy. Zbiorniki, przewody i miej

sca  czerpania  wody  powinny  być  zabezpieczone  przed  zanieczysz
czeniem  lub  zakażeniem.  Czerpanie  wody  ze  zbiorników  powinno
odbywać  się  wyłącznie  z  zaworów  czerpalnych.  M iejsca  czerpania
wody  nienadającej  się  do  picia  powinny  być  oznakowane  zgodnie
z  Polską N orm ą  (§  113  powołanego  rozporządzenia).

Zgodnie z § 115 powołanego rozporządzenia, pracodawca jest

też  obowiązany  zapewnić  dostarczanie  pracownikom  środków  higie
ny  osobistej,  których  ilość  i  rodzaje  powinny  być  dostosowane  do
rodzaju  i  stopnia  zanieczyszczenia  ciała  przy  określonych  pracach.

5. TEREN ZAKŁADU PRACY

Jakie wymogi powinny spełniać drogi i przejścia na terenie za

kładu pracy?

Pracodawca jest obowiązany zapewnić na terenie zakładu pracy

wykonane  i  oznakowane,  zgodnie  z  Polskimi  Normami  i  właściwy
mi  przepisami,  drogi  komunikacyjne  i  transportowe,  drogi  dla  pie
szych  (przejścia)  i  dojazdy  pożarowe  oraz  utrzymywać  je  w   stanie

niestwarzającym zagrożeń dla użytkowników. Drogi i przejścia oraz

dojazdy  pożarowe  nie  m ogą  prowadzić  przez  miejsca,  w   których
występują  zagrożenia  dla  ich  użytkowników.  Drogi  i  przejścia  po
winny  posiadać  wymiary  odpowiednie  do  liczby  potencjalnych  użyt
kowników  oraz  rodzajów  i  wielkości  stosowanych  urządzeń  trans

portowych i przemieszczanych ładunków. M inimalne wymiary dróg

i przejść określają Polskie Normy. Nawierzchnia dróg, placów ma

newrowych, postojowych i składowych, dojazdów pożarowych

i przejść powinna być równa i twarda lub utwardzona oraz posiadać

nośność odpowiednią do obciążenia wynikającego ze stosowanych

środków transportowych oraz przemieszczanych i składowanych
materiałów. Drogi, przejścia oraz place manewrowe, postojowe

i składowe powinny też posiadać urządzenia lub inne rozwiązania

techniczne zapewniające odprowadzanie wód opadowych (§ 4 po

wołanego rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpie
czeństwa i higieny pracy). N a drogach transportowych i w magazy

nach  nie  powinny  występować  progi  ani  stopnie.  W  przypadku  zróż
nicowania  poziomów  podłogi,  różnice  te  powinny  być  wyrównane
pochylniami  o  nachyleniu  dostosowanym  do  rodzaju  używanego

środka transportu, jednak nie większym niż 8%. Pochylnie takie po
winny umożliwiać bezpieczne poruszanie się pracowników i dogod

ny transport ładunków (§ 5 powołanego rozporządzenia).

Drogi, przejścia i dojazdy pożarowe nie powinny być zastawia

ne materiałami, środkami transportu, sprzętem i innymi przedmiota

mi,  a  na  skrzyżowaniach  dróg  powinna  być  zapewniona  dobra  w i
doczność.  W   tunelach  przeznaczonych  do  stałej  komunikacji  nie  po
winny  znajdować  się  rurociągi  służące  do  transportu  materiałów nie

bezpiecznych oraz transportu cieczy lub gazów pod ciśnieniem albo

0 temperaturze wyższej niż 70°C lub niższej niż -15°C. Wymóg ten

nie  dotyczy  przewodów  służących  do  ogrzewania  tunelu,  jeżeli  tem
peratura  czynnika  grzewczego  nie  przekracza  95°C.  Pracodawca jest
też  obowiązany  zapewnić  drogi  ewakuacyjne  ze  wszystkich  po

mieszczeń  obiektu  budowlanego,  w   których  mogą  przebywać  pra
cownicy,  umożliwiające  szybkie  wydostanie  się  pracowników  na
otwartą  przestrzeń.  Drogi  ewakuacyjne  oraz  dojścia  do  nich  prowa
dzące  nie  m ogą  być  zastawiane.  Wymagania  dla  dróg  ewakuacyj

nych i warunki ewakuacji określają przepisy techniczno-budowlane

1 dotyczące ochrony przeciwpożarowej (§ 7 -9 powołanego rozpo
rządzenia).

Do obowiązków pracodawcy należy też zapewnienie opracowa

nia  zasad  ruchu  na  drogach  wewnątrzzakładowych,  zgodnych
z  przepisami  prawa  o  ruchu  drogowym.  W   zasadach  ruchu  powinny
być  określone  w   szczególności  maksymalne  prędkości  środków
transportu  i  komunikacji  na  drogach  wewnątrzzakładowych  oraz
w   pomieszczeniach  zakładu  pracy,  uzależnione  od  szerokości  dróg,
natężenia  ruchu,  widoczności  itp.  Drogi  powinny  być  również  ozna
kowane  znakami  drogowymi  zgodnymi  z  przepisami  prawa  o  ruchu

drogowym.  Natomiast  wymagania  dotyczące  transportu  przy  użyciu
dźwignic,  przenośników,  wózków  jezdniowych  z  napędem  silniko
wym  oraz  kolei  wewnątrzzakładowych  określają  odrębne  przepisy
(§  66  i  67  powołanego  rozporządzenia).

Jak powinny być oznakowane na terenie zakładu pracy miejsca

stwarzające zagrożenia dla pracowników?

Miejsca na terenie zakładu pracy, w których występują zagroże

nia  dla  pracowników,  powinny  być  oznakowane  widocznymi  barwa
mi  lub  znakami  bezpieczeństwa  zgodnie  z  wymaganiami  określony
mi  w   załączniku  nr  1  do  powołanego  rozporządzenia  i  w   Polskich
Normach.  Jeżeli  oznakowanie  takie  nie  jest  wystarczające  dla  za
pewnienia  bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia  pracownika,  miejsca
niebezpieczne  powinny  być  wyłączone  z  użytkowania  poprzez  ich
odpowiednie  wygrodzenie  lub  w  inny  sposób.  W szelkie  otwory  i  za
głębienia  powinny  być  zamknięte  odpowiednimi  pokrywami,  a jeże

li  jest  to  niemożliwe  -   właściwie  ogrodzone  i  oznakowane.  Miejsca
niebezpieczne  na  przejściach  zagrażające  potknięciem  się,  upadkiem
lub  uderzeniem  (np.  stopnie)  powinny  być  pomalowane  barwami
bezpieczeństwa  zgodnie  z  Polskimi  Normami.  N a  drogach  -   w  miej
scach,  w  których  możliwe jest  niespodziewane  wtargnięcie  pieszych,
w   szczególności  przed  bramami,  drzwiami  i  przejściami,  należy
ustawić  barierki  lub  zastosować  inne  skuteczne  środki  ochronne
(§  6  powołanego  rozporządzenia).

Zgodnie z § 11 powołanego rozporządzenia, zakład pracy po

winien  być  wyposażony  w   urządzenia  zapobiegające  zanieczysz
czeniu  lub  skażeniu,  w   stopniu  szkodliwym  dla  zdrowia  ludzkiego  -
powietrza,  gruntu  oraz  wód  -   substancjami  chemicznymi,  pyłami,
środkami  promieniotwórczymi  albo  szkodliwymi  czynnikami  bio

logicznymi,  w   związku  z  produkcją bądź  inną  działalnością zakładu
pracy.  Pracodawca jest  też  obowiązany  zapewnić  ochronę  obiektów
budowlanych  i  urządzeń  technicznych  przed  gromadzeniem  się
ładunków  i  wyładowaniami  elektryczności  statycznej  -   stwarzają
cymi  zagrożenia  w   środowisku  pracy  (§  12  powołanego  rozpo
rządzenia).

Czy teren zakładu pracy powinien być oświetlony?

We wszystkich miejscach na terenie zakładu pracy, w których

mogą przebywać pracownicy, pracodawca jest obowiązany zapewnić
oświetlenie elektryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzien

ne jest niewystarczające. Wymagania dotyczące oświetlenia określa

ją Polskie Normy. Instalacje i urządzenia elektryczne powinny być

tak  wykonane  i  eksploatowane,  aby  nie  narażały  pracowników  na
porażenie  prądem  elektrycznym,  przepięcia  atmosferyczne,  szkodli
we  oddziaływanie  pól  elektromagnetycznych  oraz  nie  stanowiły  za
grożenia  pożarowego,  wybuchowego  i  nie  powodowały  innych

szkodliwych skutków (§ 10 powołanego rozporządzenia).

R o z d z i a ł IV

WYMAGANIA BHP DOTYCZĄCE MASZYN

I INNYCH URZĄDZEŃ TECHNICZNYCH

Jak powinny być konstruowane i budowane maszyny oraz inne

urządzenia techniczne i narzędzia?

O bezpieczeństwie pracy decydują w dużej mierze maszyny i in

ne urządzenia techniczne stosowane u danego pracodawcy. Przepisy

kodeksu  pracy,  a  zwłaszcza  przepisy  szczególne,  zawierają  też
w   tym  zakresie  określone  wymagania  co  do  ich  konstrukcji,  budo
wy  i  użytkowania.  Jak  stanowi  przepis  art.  215  §  1  k.p.,  maszyny
i  inne  urządzenia  techniczne  powinny  być  tak  konstruowane  i  budo
wane,  aby  zapewniały  bezpieczne  i  higieniczne  warunki  pracy,
a  w   szczególności  zabezpieczały  pracownika  przed  urazami,  działa

niem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem

elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, dzia

łaniem  wibracji  i  promieniowania  oraz  szkodliwym  i  niebezpiecz
nym  działaniem  innych  czynników  środowiska  pracy.  Powinny  rów
nież  uwzględniać  zasady  ergonomii.  Maszyny  i  inne  urządzenia
techniczne,  które  nie  spełniają  takich  wymagań,  powinny  być  wypo

sażone w odpowiednie zabezpieczenia, eliminujące zagrożenia dla
zdrowia lub życia pracownika. W przypadku gdy konstrukcja za

bezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, wyposażenie

maszyny lub innego urządzenia technicznego w odpowiednie zabez

pieczenia należy do obowiązków pracodawcy (art. 216 k.p.).

Zgodnie z art. 217 k.p., niedopuszczalne jest wyposażanie sta

nowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie

spełniają  wymagań  dotyczących  oceny  zgodności  określonych
w   ustawie  z  dnia  30  sierpnia  2002  r.  o  systemie  oceny  zgodności
(j.t.  DzU  z  2004  r.  nr  204,  poz.  2087  ze  zm.).

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy

(art. 218 k.p.). Narzędzia pracy powinny być więc tak konstruowa

ne i wykonane, aby zapewniały bezpieczne wykonywanie pracy. Po

winny też spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności.

Bardziej szczegółowe wymagania dotyczące maszyn i innych

urządzeń technicznych określa powołane wcześniej rozporządzenie

M inistra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kto ponosi odpowiedzialność za wadliwie skonstruowane lub

wykonane maszyny i inne urządzenia techniczne?

Bez względu na to, czy maszyna lub inne urządzenie techniczne

zostały błędnie zaprojektowane przez konstruktora, czy też zbudowa

ne  wadliwie  przez  producenta,  to  pracodawca  ponosi  odpowiedzial
ność  za  użytkowanie  takich  maszyn  lub  urządzeń.  W   żadnym  wy
padku  nie  może  przerzucić  tej  odpowiedzialności  na  konstruktora

lub  producenta.  Od  odpowiedzialności  tej  nie  zwalnia  też  pracodaw
cy  fakt,  że  producent  uznał  maszynę  lub  urządzenie  za  bezpieczne
w   pracy.  Natomiast  konstruktor  oraz  producent  maszyn  i  innych
urządzeń  technicznych  ponoszą  odpowiedzialność  za  niedopełnienie
obowiązków  określoną  w   odrębnych  przepisach  (art.  215  §  2  k.p.).

Jakie wymogi powinny spełniać maszyny oraz inne urządzenia

techniczne?

Maszyny i inne urządzenia techniczne, powinny spełniać wyma

gania bezpieczeństwa i higieny pracy, określone w odrębnych prze

pisach, przez cały okres ich użytkowania. Montaż, demontaż i eks
ploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny odbywać się przy

zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergono
mii, uwzględniających instrukcje zawarte w dokumentacji technicz

no-ruchowej. Miejsce i sposób zainstalowania oraz użytkowania ma

szyn powinny uwzględniać minimalizację ryzyka zawodowego,
w szczególności poprzez:

• zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiędzy ruchomymi

częściami maszyn a ruchomymi lub stałymi elementami otoczenia,

• zapewnienie, aby wszystkie używane lub produkowane mate

riały  bądź  energia  były  w   bezpieczny  sposób  dostarczane  i  odpro
wadzane  ze  stanowiska  pracy  ( § 5 1   powołanego  rozporządzenia
w   sprawie  ogólnych  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy).

W myśl przepisów § 52 powołanego rozporządzenia, każda ma

szyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczo

ny  do  jej  całkowitego  i  bezpiecznego  zatrzymywania.  Jeżeli  jest  to
konieczne  w   związku  z  zagrożeniami,  jakie  stwarza  maszyna,  i  jej
nominalnym  czasem  zatrzymania  się,  maszyna  powinna  być  wypo

sażona  w   urządzenie  do  zatrzymywania  awaryjnego.  Elementy  ste
rownicze  maszyn  mające  wpływ  na  bezpieczeństwo  m uszą  być  w i
doczne  i  możliwe  do  zidentyfikowania  oraz  oznakowane  zgodnie
z  wymaganiami  określonymi  w   Polskich  Normach.  Elementy  ste
rownicze  nie  m ogą stwarzać jakichkolwiek  zagrożeń,  w   szczególno
ści  spowodowanych  ich  niezamierzonym  użyciem.

Maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się

i  odpowiednio  oznakowane  urządzenia  do  odłączania  od  wszystkich
źródeł  energii.  Włączenie  zasilania  energią nie  może  powodować  za
grożenia  dla  obsługi.  W   przypadku  zespołowej  obsługi  maszyny  lub
gdy  stwarza  ona  zagrożenie  dla  otoczenia,  należy  zapewnić  sygnali
zację  ostrzegawczą i  alarmową,  która powinna być  łatwo  dostrzegal
na  i  zrozumiała.  Maszyny  wielostanowiskowe  powinny  być  wyposa
żone  w   urządzenia  sygnalizacji  dźwiękowej  lub  świetlnej  automa
tycznie  wysyłające  sygnały  uprzedzające  o  uruchomieniu  maszyny.

Sygnały te powinny być odbierane na wszystkich stanowiskach pra

cy przy danej maszynie. Elementy ruchome i inne części maszyn,
które w razie zetknięcia się z nimi stwarzają zagrożenie, powinny

być do wysokości co najmniej 2,5 m od poziomu podłogi (podestu)

stanowiska  pracy  osłonięte  lub  zaopatrzone  w   inne  skuteczne  urzą
dzenia  ochronne,  z  wyjątkiem  przypadków,  gdy  spełnienie  tych  wy
magań  nie  jest  możliwe  ze  względu  na  funkcję  maszyny.  Pasy,  łań
cuchy,  taśmy,  koła  zębate  i  inne  elementy  układów  napędowych

oraz części maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad sta

nowiskami pracy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od po

ziomu  podłogi,  powinny  być  osłonięte  co  najmniej  od  dołu  trwały
mi  osłonami.  Osłony  stosowane  na  maszynach  powinny  uniemożli
wiać  bezpośredni  dostęp  do  strefy  niebezpiecznej.  Osłony  niepełne
(wykonane  z  siatki,  blachy  perforowanej,  prętów  itp.)  powinny  znaj
dować  się  w   takiej  odległości  od  elementów  niebezpiecznych,  aby

przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpo

średnie  dotknięcie  tych  elementów.  Odległości  bezpieczeństwa  okre
ślają  Polskie  Normy.  Maszyny  powinny  być  oznakowane  znakami
i  barwami  bezpieczeństwa,  zgodnie  z  wymaganiami  określonymi
w   załączniku  nr  1  do  powołanego  rozporządzenia  oraz  w   Polskich

Normach (§ 53-55 powołanego rozporządzenia).

Jakim wymogom powinny odpowiadać urządzenia ochronne

przy maszynach?

W myśl § 56 powołanego rozporządzenia w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, urządzenia ochronne sto

sowane przy maszynach powinny spełniać następujące ogólne wy
magania:

1) zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnio

nemu bezpośrednio przy obsłudze maszyny, jak i osobom znaj duj ą-

cym się w jej pobliżu,

2) działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wy

trzymałość,

3) funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi ob

sługującego, w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe,

4) nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy na

rzędzi,

5) nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej

ani ograniczać możliwości śledzenia jej przebiegu, jak też nie mogą

powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia fizycznego lub psy

chicznego pracowników.

Urządzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecz

nych powinny być tak skonstruowane, aby:

100

1) zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie urządzenia ochronnego po

wodowało natychmiastowe zatrzymanie maszyny bądź jej niebez

piecznych elementów lub niemożliwe było zdjęcie albo otwarcie

osłony podczas ruchu osłanianych elementów,

2) ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia

ochronnego nie uruchamiało automatycznie maszyny.

Używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub

przy jego nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne. Szcze
gółowe wymagania dla urządzeń ochronnych określają Polskie
Normy.

Jak powinna przebiegać obsługa maszyn?

Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być

utrzymywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewnia

jącej użytkowanie ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pra

cowników  oraz  stosowane  tylko  w   procesach  i  warunkach,  do  któ
rych  są  przeznaczone.  O  dostrzeżonych  wadach  lub  uszkodzeniach
maszyny  pracownik  powinien  niezwłocznie  zawiadomić  przełożone
go.  Maszyny,  których  uszkodzenie  stwierdzono  w   czasie  pracy,  po
winny  być  niezwłocznie  zatrzymane  i  wyłączone  z  zasilania  energią.

W znowienie  pracy  maszyny  bez  usunięcia  uszkodzenia  jest  niedo
puszczalne.  Maszyny  niesprawne,  uszkodzone  lub  pozostające  w  na
prawie  powinny  być  wycofane  z  użytkowania  oraz  wyraźnie  ozna

kowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób unie
możliwiający ich uruchomienie. M aszyn będących w ruchu nie wol

no pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba że dokumentacja
techniczno-ruchowa stanowi inaczej. Pracodawca jest obowiązany

ustalić rodzaje maszyn, które wymagają stałej obsługi, a pozosta
wianie ich bez niej może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub

pożaru, oraz ustalić szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pra

cą tych maszyn (§ 57-59 powołanego rozporządzenia w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i sma

rować, z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń
określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej. Pracownicy za

trudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą

101

pracować  w   odzieży  z  luźnymi  (zwisającymi)  częściami,  jak  np.
luźno  zakończone  rękawy,  krawaty,  szaliki,  poły,  oraz  bez  nakryć
głowy  okrywających  włosy  (§  60  powołanego  rozporządzenia).

Jeżeli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powo

duje zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników -

pracodawca  powinien  zapewnić,  aby  czynności  te  wykonywane  by
ły  przez  pracowników  upoważnionych  i  posiadających  odpowiednie
przygotowanie.  W   czasie  ruchu  maszyny  niedopuszczalne  jest  ręcz
ne  zakładanie  i  zrzucanie  pasów  pędnych,  lin  i  taśm.  Czynności  te

m ogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych urządzeń

przeznaczonych do tego celu. Pędnie powinny posiadać urządzenia

do zawieszania pasów pędnych zapobiegające zetknięciu się zrzuco

nych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu. Pa

sy  pędne,  liny  i  taśmy  pędne  m ogą  być  napinane,  naprawiane,  łą
czone,  skracane  i  smarowane  dopiero  po  unieruchomieniu  napędu
maszyny  (§  61  powołanego  rozporządzenia).

R o z d z i a ł V

PROCESY PRACY

1. UWAGI WSTĘPNE

Jakie działania powinien podejmować pracodawca w celu

ograniczania ryzyka zawodowego?

Zgodnie z przepisami § 39 powołanego rozporządzenia w spra

wie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, pracodaw
ca jest obowiązany zapewniać pracownikom bezpieczeństwo i higie

nę pracy, w szczególności przez ograniczanie ryzyka zawodowego

w   wyniku  właściwej  organizacji  pracy  oraz  stosowania  koniecznych
środków  profilaktycznych,  a  także  informowanie  i  szkolenie  pra
cowników.  Działania  te  powinny  być  podejmowane  na  podstawie
ogólnych  zasad  dotyczących  zapobiegania  wypadkom  i  chorobom
związanym  z  pracą,  w   tym   w   szczególności  przez:

1) ograniczanie ryzyka zawodowego,

2)  przeprowadzanie  oceny  ryzyka  zawodowego,
3)  likwidowanie  zagrożeń  u  źródeł  ich  powstawania,
4)  dostosowanie  warunków  i  procesów  pracy  do  możliwości

pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i or

ganizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń tech

nicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy -

z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy
monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia

negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników,

103

5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych,

6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych,

urządzeń, substancji i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej

niebezpiecznymi,

7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środ

kami ochrony indywidualnej,

8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i hi

gieny pracy.

Pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego występującego

przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wypo

sażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i prepara

tów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych

oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego
uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące

przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Sto

sowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilak

tyczne, metody oraz organizacja pracy powinny:

• zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony

zdrowia pracowników,

• być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodaw

cę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

Pracodawca jest obowiązany prowadzić dokumentację oceny ry

zyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profi

laktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka za
wodowego powinien uwzględniać w szczególności:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

•  stosowanych  maszyn,  narzędzi  i  materiałów,
•  wykonywanych  zadań,
•  występujących  na  stanowisku  niebezpiecznych,  szkodliwych

i uciążliwych czynników środowiska pracy,

•  stosowanych  środków  ochrony  zbiorowej  i  indywidualnej,
•  osób  pracujących  na  tym  stanowisku;
2)  wyniki  przeprowadzonej  oceny  ryzyka  zawodowego  dla  każ

dego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilak

tyczne zmniejszające ryzyko;

104

datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny

(§ 39a powołanego rozporządzenia).

Przy pracach stwarzających zagrożenia - jeżeli wymaga tego sy

tuacja - do kierowania ludźmi wykonującymi te prace powinny być

stosowane sygnały bezpieczeństwa, ręczne lub komunikaty słowne,
zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do powoła

nego rozporządzenia. Pracodawca jest obowiązany informować pra

cowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagroże

niach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej

oraz  przekazywać  informacje  o  tych  środkach  i  zasadach  ich  stoso
wania.  Szczegółowe  zasady  stosowania  środków  ochrony  indywidu
alnej  określa  załącznik  nr  2  do  powołanego  rozporządzenia  (§  39b
i  39c  powołanego  rozporządzenia  w   sprawie  ogólnych  przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy).

Jakie inne działania pracodawca powinien podejmować w celu

zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa przy wykonywaniu pracy?

W myśl § 40 powołanego rozporządzenia, pracodawca jest obo

wiązany  zapewnić  systematyczne  kontrole  stanu  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy  ze  szczególnym  uwzględnieniem  organizacji  proce
sów  pracy,  stanu  technicznego  maszyn  i  innych  urządzeń  technicz
nych  oraz  ustalić  sposoby  rejestracji  nieprawidłowości  i  metody  ich
usuwania.  W   razie  stwierdzenia bezpośredniego  zagrożenia  dla  życia
lub  zdrowia  pracowników,  osoba  kierująca  pracownikami  jest  obo
wiązana  do  niezwłocznego  wstrzymania  prac  i  podjęcia  stosownych
działań  w   celu  usunięcia  tego  zagrożenia.

Pracodawca jest też obowiązany udostępnić pracownikom, do

stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny

pracy dotyczące:

• stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz

wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub
zagrożeniami zdrowia pracowników,

• obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,
• postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i nie

bezpiecznymi,

• udzielania pierwszej pomocy.

105

Instrukcje takie powinny w sposób zrozumiały dla pracowników

wskazywać  czynności,  które  należy  wykonać  przed  rozpoczęciem
danej  pracy,  zasady  i  sposoby  bezpiecznego  wykonywania  pracy,
czynności  do  wykonania po jej  zakończeniu  oraz  zasady  postępowa

nia w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub

zdrowia  pracowników.  Instrukcje  dotyczące  prac  związanych  ze  sto
sowaniem  niebezpiecznych  substancji  i  preparatów  chemicznych  po
winny  uwzględniać  informacje  zawarte  w   kartach  charakterystyki

tych substancji i preparatów (§ 41 powołanego rozporządzenia).

Wszelkie zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstruk

cyjne urządzeń technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania

pomieszczeń powinny być poprzedzone oceną pod względem bez
pieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalonym przez pracodawcę

(§ 42 powołanego rozporządzenia).

Jeżeli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko

jedna osoba, m ogą w sytuacji awaryjnej wystąpić zagrożenia dla

zdrowia  lub  życia  pracowników,  a  w   szczególności  zagrożenia:  po
żarowe,  wybuchowe,  porażenia  prądem  elektrycznym,  wydzielanie
się  gazów  lub  par  substancji  sklasyfikowanych jako  niebezpieczne  -

pracodawca powinien wprowadzić obowiązek meldowania się tej

osoby w ustalony sposób w oznaczonych porach. Pracodawca powi

nien również ustalić rodzaje takich pomieszczeń, a także określić

sposób meldowania się pracownika oraz postępowania w razie bra
ku meldunków (§ 43 powołanego rozporządzenia).

2. ORGANIZACJA STANOWISK PRACY

W ja k i sposób powinny być zorganizowane stanowiska pracy?

Zgodnie z przepisami § 45 powołanego rozporządzenia w spra

wie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiska

pracy  powinny  być  urządzone  stosownie  do  rodzaju  wykonywanych
na  nich  czynności  oraz  psychofizycznych  właściwości  pracowników,
przy  czym  wymiary  wolnej  (niezajętej  przez  urządzenia)  powierzch

106

ni stanowiska pracy powinny zapewnić pracownikom swobodę ru

chu  wystarczającą  do  wykonywania  pracy  w   sposób  bezpieczny,
z  uwzględnieniem  wymagań  ergonomii.  Stanowiska  pracy,  na  któ
rych  występuje  ryzyko  pożaru,  wybuchu,  upadku  lub  wyrzucenia

przedmiotów albo pojawienia się czynników szkodliwych dla zdro

wia lub niebezpiecznych, powinny być zaopatrzone w odpowiednie
urządzenia ochronne. Stanowiska pracy, na których wykonywane

prace powodują występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia

lub niebezpiecznych, powinny być tak usytuowane i zorganizowane,
aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie byli naraże

ni na te czynniki. Stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz po

mieszczeń powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pra
cownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczegól

ności:

1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub

wysoką temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami,

2) ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwy

mi gazami, parami lub pyłami.

W razie niebezpieczeństw a powinno być możliwe szybkie

opuszczenie stanowisk pracy przez pracowników lub - w razie po

trzeby - udzielenie im szybkiej pomocy.

Na stanowiskach pracy powinna być zapewniona - wynikająca

z technologii - powierzchnia oraz odpowiednie urządzenia pomoc

nicze przeznaczone na składowanie materiałów, wyrobów, przyrzą

dów, narzędzi i odpadów. N a stanowiskach pracy nie m ogą być

przechowywane surowce, gotowe wyroby, materiały pomocnicze

i  odpady  w   ilościach  większych  od  wynikających  z  potrzeb  techno
logicznych,  umożliwiających  utrzymanie  ciągłości  pracy  na  danej
zmianie.  Odpady  produkcyjne  powinny  być  sukcesywnie  usuwane.

Materiały  stosowane  do  czyszczenia,  nasycone  lub  zanieczyszczone
podczas  pracy  substancjami  i  preparatami  sklasyfikowanymi  jako
niebezpieczne  albo  wydzielające  uciążliwe  zapachy  powinny  być
przechowywane  w   zamkniętych  naczyniach  z  materiału  niepalnego

oraz co najmniej raz na dobę usuwane z pomieszczeń pracy i nisz
czone w sposób określony w instrukcjach (§ 46 powołanego rozpo
rządzenia).

107

Do każdego stanowiska pracy powinno być zapewnione bez

pieczne  i  wygodne  dojście,  przy  czym  jego  wysokość  na  całej  dłu
gości  nie  powinna  być  mniejsza  w   świetle  niż  2  m.  W   przypadkach
uzasadnionych  względami  konstrukcyjnymi  maszyn  i  innych  urzą

dzeń technicznych dopuszcza się zmniejszenie wysokości dojścia do

1,8 m przy jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu zna

kami bezpieczeństwa zgodnymi z Polską Normą. Przejścia mię
dzy maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przeznaczone

tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej

0,75 m, a jeżeli w przejściach tych odbywa się ruch dwukierunko
wy - szerokość ich powinna wynosić co najmniej 1 m (§ 47 powo

łanego rozporządzenia).

Zgodnie z § 48 powołanego rozporządzenia, pracodawca zatrud

niający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dosto

sowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich - do potrzeb i możli
wości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności.

Przy wykonywaniu pracy niewymagającej stale pozycji stojącej

należy  zapewnić  pracownikom  możliwość  siedzenia.  Przy  wyko
nywaniu  pracy  wymagającej  stale  pozycji  stojącej  lub  chodzenia
należy  zapewnić  pracownikom  możliwość  odpoczynku  w   pobliżu
miejsca  pracy  w   pozycji  siedzącej.  M iejsca  do  siedzenia  powin
ny  spełniać  wymagania  Polskich  Norm  (§  49  powołanego  rozpo
rządzenia).

Jakie wymagania powinny spełniać stosowane w zakładzie pra

cy drabiny przenośne?

Stosowane w zakładzie pracy drabiny przenośne powinny speł

niać  wymagania  określone  w  Polskich  Normach.  Drabiny  przenośne
powinny  być  stosowane  zgodnie  z  ich  przeznaczeniem,  w   sposób
niestwarzający  zagrożeń  dla  ich  użytkowników  i  osób  przebywają

cych  w  pobliżu.  Wymagania  bezpieczeństwa  przy  stosowaniu  drabin
są  określone  w   przepisach  w   sprawie  minimalnych  wymagań  doty
czących  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  w   zakresie  użytkowania
maszyn  przez  pracowników  podczas  pracy  (§  50  powołanego  roz

porządzenia).

108

3. TRANSPORT W EW NĘTRZNY I MAGAZYNOWANIE

Jakie zasady powinny być stosowane przy przemieszczaniu cię

żarów?

Zgodnie z przepisami § 62 powołanego rozporządzenia w spra

wie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, pracodaw
ca powinien zapewnić zastosowanie odpowiednich rozwiązań orga

nizacyjnych  i  technicznych,  zwłaszcza  w  zakresie  wyposażenia  tech
nicznego,  w   celu  wyeliminowania  potrzeby  ręcznego  przemieszcza
nia  ciężarów,  a jeżeli  nie  ma  możliwości  uniknięcia  ręcznego  prze

mieszczania  ciężarów  -   powinien  podjąć  odpowiednie  przedsięwzię
cia,  w   tym   wyposażyć  pracowników  w   niezbędne  środki  w   celu
zmniejszenia  uciążliwości  i  zagrożeń  związanych  z  wykonywaniem

tych czynności.

Ręczne przemieszczanie i przewożenie ciężarów o masie prze

kraczającej  obowiązujące  normy  jest  niedopuszczalne.  Szczegółowe
w ym agania  dotyczące  ręcznego  transportu  określają  przepisy
w   sprawie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  ręcznych  pracach

transportowych oraz przepisy o pracach wzbronionych kobietom

i młodocianym (§ 63 powołanego rozporządzenia). Chodzi tu m.in.
o przepisy rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 10 września

1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodli

wych dla zdrowia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.) oraz roz

porządzenia Rady M inistrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnia

nia przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).

M asa ładunków przemieszczanych przy użyciu środków trans

portowych nie powinna przekraczać dopuszczalnej nośności lub

udźwigu  danego  środka  transportowego.  M asa  i  rozmieszczenie  ła
dunku  na  środkach  transportowych  powinny  zapewniać  bezpieczne
warunki  zarówno  przewozu  jak  i  przeładunku.  Ładunek  powinien

być  odpowiednio  zabezpieczony,  w   szczególności  przed  upadkiem,
przemieszczeniem  i  zsypywaniem  się  ze  środka transportu.  Stosowa
ne  do  załadunku  i  rozładunku  pomosty  i  rampy  powinny  być  odpo

wiednie do wymiarów i masy ładunków przeznaczonych do trans

109

portu,  przy  czym  na  pomost  i  rampę  powinno  prowadzić  co  naj
mniej  jedno  wejście  (§  64  i  64a powołanego  rozporządzenia  w   spra
wie  ogólnych  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy).

Jakie wymagania powinny być spełnione przy magazynowaniu

i składowaniu materiałów?

M ateriały i inne przedmioty powinny być magazynowane tylko

w   pomieszczeniach  i  miejscach  do  tego  przeznaczonych.  Pomiesz
czenia  magazynowe  powinny  spełniać  wym agania  bezpieczeń
stwa,  stosownie  do  rodzaju  i  właściwości  składowanych  w   nich
materiałów.

Przy składowaniu materiałów należy:

• określić dla każdego rodzaju składowanego materiału miejsce,

sposób i dopuszczalną wysokość składowania,

• zapewnić, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała

dopuszczalnego obciążenia urządzeń przeznaczonych do składowa

nia (regałów, podestów itp.),

• zapewnić, aby masa składowanego ładunku, łącznie z masą

urządzeń przeznaczonych do jego składowania i transportu, nie

przekraczała dopuszczalnego obciążenia podłóg i stropów, na któ

rych odbywa się składowanie,

• wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu

podłóg, stropów i urządzeń przeznaczonych do składowania.

Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną kon

strukcję  oraz  zabezpieczenia  przed  ich  przewróceniem  się.  Szero
kość  odstępów  między  regałami  powinna  być  odpowiednia  do  sto
sowanych  środków  transportowych  oraz  powinna  umożliwiać  bez

pieczne operowanie tymi środkami i ładunkami. Sposób układania

materiałów na  regałach  i  ich  zdejmowania  nie  może  stwarzać  zagro
żeń  dla  bezpieczeństwa  pracowników.  Przedmioty  łatwo  tłukące  się,
substancje  i  preparaty  sklasyfikowane jako  niebezpieczne  oraz  mate
riały  o  największej  masie  powinny  być  składowane  na  najniższych

półkach regałów. Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decy

dują  o  ich  indywidualnym  sposobie  składowania,  powinny  być  usta
wiane  lub  układane  stabilnie,  z  uwzględnieniem  położenia  ich  środ
ka  ciężkości,  tak  aby  zapobiec  ich  wywróceniu  się  lub  spadnięciu.

110

Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić:

• stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależ

nioną od rodzaju materiałów (ich wymiarów, masy, kształtu) oraz

wytrzymałości opakowań,

• wiązanie między warstwami,
• układanie stosów tak, aby środek ciężkości przedmiotów skła

dowanych pozostawał wewnątrz obrysu stosów,

• zachowanie odległości między stosami, umożliwiającej bez

pieczne układanie i przemieszczanie materiałów.

Rozładunek stosów powinien być prowadzony kolejno począw

szy od najwyższych warstw i niedopuszczalne jest wyjmowanie ma

teriałów ze środka stosów (§ 68-72 powołanego rozporządzenia

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

Przy składowaniu materiałów sypkich luzem należy zapewnić:

1) powierzchnię składową, która przy zachowaniu kąta zsypu

naturalnego umożliwi zachowanie przejść lub przejazdów wokół
hałdy lub zwału,

2) wytrzymałość zapór odpowiednią do parcia składowanego

materiału sypkiego,

3) w miarę potrzeby wynikającej z ochrony sąsiednich stref pra

cy oraz technicznych możliwości - szczelne obudowanie miejsca

przeładunku i urządzeń przeładunkowych oraz połączenie ich

z urządzeniami odciągającymi pył w miejscu jego powstawania,

4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy ręcznym pobiera

niu i przenoszeniu materiałów.

Wchodzenie pracowników na zwały materiałów sypkich grożą

cych zasypaniem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyjątkowej
konieczności z zastosowaniem pomostów lub innych urządzeń za

pewniających bezpieczeństwo, a także przy zapewnieniu asekuracji
przez drugiego pracownika oraz odpowiedniego nadzoru (§ 74 po

wołanego rozporządzenia).

Przy składowaniu materiałów pylących luzem należy zapew

nić  szczelne  ogrodzenie  co  najmniej  do  wysokości  0,5  m  ponad
wysokość  składowanego  materiału.  Transport  takich  materiałów
może  odbywać  się  wyłącznie  specjalnymi  środkami  transportu  lub
w   zamkniętych  pojemnikach  (np.  kontenerach).  Przy  składowaniu

111

materiałów  skłonnych  do  samozapalenia  się  należy  je   zabezpie
czyć  przed  samozapłonem,  a  w   szczególności  ograniczyć  wysokość
składowania,  stosować  kominy  wentylacyjne  oraz  przesypywać  lub
często  przerzucać  hałdy  i  zwały  (§  75  i  76  powołanego  rozpo
rządzenia).

Zgodnie z § 77 powołanego rozporządzenia niedopuszczalne

je st składow anie m ateriałów bezpośrednio pod elektroenerge

tycznymi liniami napowietrznymi lub w odległości mniejszej (licząc
w poziomie od skrajnych przewodów) niż:

1) 2 m - od linii niskiego napięcia,

2)  5  m  -   od  linii  wysokiego  napięcia  do  15  kV,
3)  10  m  -   od  linii  wysokiego  napięcia  do  30  kV,
4)  15  m  -   od  linii  wysokiego  napięcia  powyżej  30  kV.

4. OCHRONA PRZED HAŁASEM

Jakie działania powinien podejmować pracodawca w celu

ograniczenia narażenia pracowników na hałas?

Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników

przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szcze

gólności zapewnić stosowanie:

• procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego

hałasu,

• maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możli

wie najmniejszy hałas, nieprzekraczaj ący dopuszczalnych wartości,

• rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.

Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy określają

właściwe przepisy i Polskie Normy. Natomiast na stanowiskach pra
cy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicz

nych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne nor

my, pracodawca jest obowiązany zapewnić:

• ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu ha

łasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicz

112

nych i organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniej

szenie narażenia pracowników na hałas,

• zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu,

dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidu
alnych pracowników oraz ich stosowanie,

• ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie

przerw w pracy,

• oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to

uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ogra

niczenie dostępu do tych stref poprzez ich odgrodzenie.

W ymagania dotyczące ochrony zdrowia pracowników zatrudnio

nych przy pracach związanych z narażeniem na hałas są określone

w   przepisach  w   sprawie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  pra
cach  związanych  z  narażeniem  na  hałas  lub  drgania  mechaniczne
(§  78  i  79  powołanego  rozporządzenia  w   sprawie  ogólnych  przepi
sów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy).

5. PRACE SZCZEGÓLNIE NIEBEZPIECZNE

Jakie prace uznawane są za prace szczególnie niebezpieczne?

Według § 80 ust. 1 powoływanego rozporządzenia M inistra Pra

cy  i  Polityki  Socjalnej  w   sprawie  ogólnych  przepisów  bezpieczeń
stwa  i  higieny  pracy  przez  prace  szczególnie  niebezpieczne  rozumie
się  prace,  o  których  mowa  w   tym  rozporządzeniu,  oraz  prace  okre
ślone  jako  szczególnie  niebezpieczne  w   innych  przepisach  dotyczą
cych  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  lub  w   instrukcjach  eksploatacji
urządzeń  i  instalacji,  a  także  inne  prace  o  zwiększonym  zagrożeniu
lub  wykonywane  w   utrudnionych  warunkach,  uznane  przez  praco
dawcę jako  szczególnie  niebezpieczne.  Powołane  rozporządzenie  na
kłada  też  na  pracodawcę  obowiązek  ustalenia  i  aktualizowania  wy
kazu  prac  szczególnie  niebezpiecznych  występujących  w   zakładzie

pracy (§ 80 ust. 2 powołanego rozporządzenia).

113

Jakie działania pracodawca powinien podjąć w celu zapewnie

nia bezpieczeństwa pracowników przy wykonywaniu prac szczegól
nie niebezpiecznych ?

Pracodawca powinien określić szczegółowe wymagania bezpie

czeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie nie

bezpiecznych, a zwłaszcza zapewnić:

1) bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym

celu osób;

2)  odpowiednie  środki  zabezpieczające;
3)  instruktaż  pracowników  obejmujący  w   szczególności:
a)  imienny  podział  pracy,

b) kolejność wykonywania zadań,

c) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczegól

nych czynnościach.

Pracodawca powinien też zapewnić, aby dostęp do miejsc wykony

wania prac szczególnie niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważ

nione i odpowiednio poinstruowane (§ 81 powołanego rozporządzenia).

5.1.

Roboty budowlane, remontowe i inne

prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy

Jakie wymagania powinny być zachowane przy robotach bu

dowlanych, remontowych i innych prowadzonych bez wstrzymania
ruchu zakładu pracy?

Do prac szczególnie niebezpiecznych należą roboty budowlane,

rozbiórkowe,  remontowe  i  montażowe  prowadzone  bez  wstrzymania
ruchu  zakładu  pracy  lub  jego  części  w   miejscach  przebywania  pra
cowników  zatrudnionych  przy  innych  pracach  lub  działania  maszyn
i  innych  urządzeń  technicznych  powinny  być  organizowane  w   sposób

nienarażający pracowników na niebezpieczeństwa i uciążliwości wy
nikające z prowadzonych robót, z jednoczesnym zastosowaniem szcze

gólnych środków ostrożności (§ 82 powołanego rozporządzenia).

Przed rozpoczęciem takich robót pracodawca, u którego m ają

być prowadzone roboty, i osoba kierująca robotami powinni ustalić
w podpisanym protokole szczegółowe warunki bezpieczeństwa i hi

114

gieny pracy, z podziałem obowiązków w tym zakresie. O prowadzo

nych robotach oraz o niezbędnych środkach bezpieczeństwa, jakie
należy stosować w czasie trwania prac, pracodawca powinien poin

formować pracowników przebywających lub mogących przebywać

na terenie prowadzenia robót albo w jego sąsiedztwie. Teren prowa

dzenia robót powinien być wydzielony i wyraźnie oznakowany.

W miejscach niebezpiecznych powinny być umieszczone znaki in

formujące o rodzaju zagrożenia oraz stosowane inne środki zabez

pieczające przed skutkami zagrożeń, np. siatki, bariery itp. (§ 83 po

wołanego rozporządzenia).

Spawanie wykonywane w ramach wymienionych wyżej robót po

winno  być  prowadzone  na  podstawie  pisemnego  pozwolenia  wydane
go  w   trybie  ustalonym  u  danego  pracodawcy.  Natomiast  szczegóło
we  wymagania bezpieczeństwa i  higieny  pracy  przy  spawaniu  i  cięciu
metali  regulują  odrębne  przepisy  (§  84  powołanego  rozporządzenia).

5.2.

Prace w zbiornikach, kanałach

i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych

Pracami szczególnie niebezpiecznymi są prace w zbiornikach,

kanałach,  studniach,  studzienkach  kanalizacyjnych,  wnętrzach  urzą
dzeń  technicznych  i  w   innych  zamkniętych  przestrzeniach,  do  któ
rych  wejście  odbywa  się  przez  włazy  lub  otwory  o  niewielkich  roz
miarach  lub jest  w   inny  sposób  utrudnione,  określane  ogólnie  praca
mi  w   zbiornikach  (§  85  powołanego  rozporządzenia  w   sprawie
ogólnych  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy).

Kiedy praca w zbiorniku może być podjęta i prowadzona?

Podjęcie i prowadzenie pracy w zbiornikach może nastąpić jedy

nie na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalo
nym przez pracodawcę. Przy pracy w zbiornikach należy zapewnić

stały nadzór. Osoba wydająca polecenie wykonania takiej pracy po
winna sprawdzić, czy przygotowania organizacyjne i techniczne za

pew niają bezpieczeństwo pracownikom podczas wykonywania pra

cy. Pracownikowi znajdującemu się w zbiorniku należy zapewnić

115

możliwość udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie

nagłej potrzeby lub wypadku (§ 86 powołanego rozporządzenia).

Zgodnie z § 87 powołanego rozporządzenia, prace w zbiorniku

mogą być podjęte i prowadzone po spełnieniu następujących wymagań:

1) zbiornik należy opróżnić i wstępnie oczyścić przez przemy

cie, przedmuchanie parą lub gazem obojętnym oraz przedmuchanie

powietrzem; przedmuchiwanie zbiornika tlenem jest niedopuszczalne,

2) jeżeli praca w zbiorniku może być związana z zagrożeniem

pożarowym, należy stosować niezbędne środki ochrony przeciwpo

żarowej,

3) odłączyć dopływ do zbiornika materiałów, substancji i czyn

ników z innych zbiorników, przewodów, aparatury itp.,

4) znajdujące się we wnętrzu zbiornika grzejniki, urządzenia ru

chome i inne mogące stworzyć zagrożenie należy odłączyć od źró
deł zasilania,

5) na czas trwania prac w zbiorniku należy wyłączyć z ruchu

lub unieruchomić tory kolejowe, zwrotnice, przenośniki, miejsca
zsypu itp., znajdujące się nad zbiornikiem,

6) bezpośrednio przed przystąpieniem do pracy wewnątrz zbior

nika powietrze w zbiorniku należy zbadać na zawartość tlenu oraz

gazów i par substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne,

7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna się różnić od

temperatury otoczenia o więcej niż 5°C (5 K),

8) zapewnienie niezbędnych środków ochrony zbiorowej i indy

widualnej.

Wymagania określone w § 87 pkt 1 powołanego rozporządzenia

nie dotyczą przygotowania kanału do wykonywania w nim pracy,

a pkt 3 - kanału i studzienki kanalizacyjnej. Przed wykonywaniem

prac w kanale lub studzience należy przewietrzyć dany odcinek ka
nału, pozostawiając otwarte włazy, oraz wyłączyć ten odcinek kana

lizacyjny, a jeżeli to nie jest możliwe - maksymalnie ograniczyć
spływ ścieków.

Bezpośrednio przed przystąpieniem pracow ników do pracy

w zbiorniku osoba kierująca pracownikami jest obowiązana poinfor
mować ich o:

1) zakresie pracy, ja k ą m ają wykonać,

2) rodzaju zagrożeń, jakie m ogą wystąpić,

116

3) niezbędnych środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej

oraz o sposobie ich stosowania,

4) sposobie sygnalizacji między pracującymi wewnątrz zbiorni

ka a asekurującymi ich na zewnątrz zbiornika,

5) postępowaniu w razie wystąpienia zagrożenia (§ 88 powoła

nego rozporządzenia).

Jakie warunki bezpieczeństwa powinny być zachowane przy

pracy wewnątrz zbiornika?

Pracownik lub pracownicy wykonujący pracę wewnątrz zbiorni

ka powinni być asekurowani co najmniej przez jed n ą osobę znajdu

ją c ą się na zewnątrz. Osoba asekurująca powinna być w stałym kon

takcie z pracownikami znajdującymi się wewnątrz zbiornika oraz
mieć możliwość niezwłocznego powiadomienia innych osób mogą

cych, w razie potrzeby, niezwłocznie udzielić pomocy. Pracownik
wchodzący do wnętrza zbiornika powinien być wyposażony w od

powiednie środki ochrony indywidualnej, a w szczególności:

1) szelki bezpieczeństwa z linką umocowaną do odpowiednio

wytrzymałego elementu konstrukcji zewnętrznej,

2)  hełm  ochronny  i  odzież  ochronną,
3)  sprzęt  izolujący  ochronny  układu  oddechowego.
Wyposażenie  w   środki  ochrony  indywidualnej  osoby  asekurują

cej powinno być takie, jak wyposażenie pracowników wchodzących
do wnętrza zbiornika. Niestosowanie ochron układu oddechowego

jest dopuszczalne wyłącznie w warunkach, gdy zawartość tlenu

w   powietrzu  zbiornika  wynosi  co  najmniej  18%  oraz  gdy  w   powie
trzu  tym  nie  występują  substancje  szkodliwe  dla  zdrowia  w   stężeniu
przekraczającym  najwyższe  dopuszczalne  stężenia  czynników  szko
dliwych  dla  zdrowia  w   środowisku  pracy  ani  nie  istnieje  niebezpie
czeństwo  ich  wystąpienia podczas  przebywania  pracownika  w   zbior
niku.  Decyzję  o  niestosowaniu  przez  pracowników  ochron  układu
oddechowego  w   związku  ze  spełnieniem  powyższych  warunków
może  podjąć  jedynie  osoba  kierująca  pracownikami  (§  89  powoła
nego  rozporządzenia).

W czasie przebywania pracowników wewnątrz zbiornika wszyst

kie włazy powinny być otwarte, a jeżeli nie jest to wystarczające do
utrzymania wymaganych parametrów powietrza w zbiorniku - nale

117

ży w tym czasie stosować stały nadmuch powietrza. Wnętrze zbior

nika  powinno  być  oświetlone  przy  użyciu  źródła  światła  elektrycz
nego  o  bezpiecznym  napięciu.  Transport  narzędzi,  innych  przedmio
tów   i  materiałów  wewnątrz  zbiornika  powinien  odbywać  się  w   spo

sób niestwarzający zagrożeń i uciążliwości dla zatrudnionych tam

pracowników. Jeżeli istnieje możliwość powstania stężeń wybucho

wych w zbiorniku, należy zastosować środki zapobiegające wybu
chowi. W przypadku gdy praca ma być wykonana wewnątrz zbior

nika zawierającego materiały płynne lub sypkie, w którym istnieje

możliwość utonięcia lub zasypania pracownika - niezależnie od za

bezpieczenia odpowiednimi środkami ochrony indywidualnej - pra

cownik powinien być opuszczany do wnętrza na pomoście lub in

nym urządzeniu umożliwiającym bezpieczne wykonanie pracy (§ 90
powołanego rozporządzenia).

5.3. Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych

Jakie materiały uznaje się za materiały niebezpieczne?

M ateriałami niebezpiecznymi w rozumieniu § 91 powołanego

rozporządzenia  w   sprawie  ogólnych  przepisów  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy  są  w   szczególności  substancje  i  preparaty  chemiczne
sklasyfikowane jako  niebezpieczne,  zgodnie  z  przepisami  o  substan
cjach  i  preparatach  chemicznych,  oraz  materiały  zawierające  szko
dliwe  czynniki  biologiczne  zakwalifikowane  do  3  lub  4  grupy  za
grożenia  zgodnie  z  przepisami  w   sprawie  szkodliwych  czynników

biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdro

wia  pracowników  zawodowo  narażonych  na  te  czynniki.  Chodzi  tu
zatem  o  przepisy  ustawy  z  dnia  11  stycznia  2001  r.  o  substancjach
i  preparatach  chemicznych  (DzU  nr  11,  poz.  84  ze  zm.)  oraz  rozpo
rządzenia  M inistra  Zdrowia  z  dnia  22  kwietnia  2005  r.  w   sprawie
szkodliwych  czynników  biologicznych  dla  zdrowia  w   środowisku

pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na
te czynniki (DzU nr 81, poz. 716).

Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o wła

ściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych
w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych

118

oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związa

nym z ich stosowaniem, a także o sposobach bezpiecznego ich sto

sowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych. Nato
miast materiały o nieznanych właściwościach, do czasu ich zbada

nia, m ogą być stosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, do

celów badawczych i doświadczalnych, przy zastosowaniu wzmożo

nych środków ostrożności (§ 92 powołanego rozporządzenia w spra

wie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

W ja k i sposób powinny być przechowywane materiały niebez

pieczne?

Materiały niebezpieczne powinny być przechowywane w miej

scach  i  opakowaniach  przeznaczonych  do  tego  celu  i  odpowiednio
oznakowanych.  Pomieszczenia,  aparatura,  środki  transportu,  zbiorni
ki  i  opakowania,  w   których  są  stosowane,  przemieszczane  lub  prze
chowywane  materiały  niebezpieczne  powinny  być  odpowiednie  do
właściwości  tych  materiałów.  W   czasie  transportu,  składowania
i  stosowania  materiałów  niebezpiecznych  należy  stosować  odpo
wiednie  środki  ochrony  zbiorowej  i  indywidualnej  -   chroniące  pra
cowników  przed  szkodliwym  lub  niebezpiecznym  działaniem  tych
materiałów  (§  93  powołanego  rozporządzenia  w   sprawie  ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

Zbiorniki, naczynia oraz inne opakowania służące do przecho

wywania materiałów niebezpiecznych powinny być:

1) oznakowane w sposób określony w odrębnych przepisach,

2) wykonane z materiału niepowodującego niebezpiecznych reak

cji chemicznych z ich zawartością i nieulegającego uszkodzeniu w wy

niku działania znajdującego się w nich materiału niebezpiecznego,

3) wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewnątrz

odpowiednio do warunków ich stosowania,

4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem

się z nich niebezpiecznej zawartości lub dostaniem się do ich wnę

trza innych substancji, które w kontakcie z ich zawartością m ogą

stworzyć stan zagrożenia,

5) wypełnione w sposób zapewniający w olną przestrzeń odpo

wiednio do możliwości termicznego rozszerzania się cieczy w wa
runkach przechowywania, transportu i stosowania.

119

Opróżnione pojemniki po materiałach niebezpiecznych przezna

czone do wielokrotnego użycia powinny spełniać wymagania okre
ślone wyżej w pkt. 1-4. Niedopuszczalne jest przechowywanie ma

teriałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach służących

do środków spożywczych (§ 94 powołanego rozporządzenia).

Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w sta

łych zbiornikach należy:

1) stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem

i rozprzestrzenianiem się zawartości zbiornika w razie jego uszko
dzenia, jak np. wanny, rynny, koryta, zbiorniki rezerwowe,

2) zapewnić urządzenie do bezpiecznego pomiaru ilości cieczy

zawartej w zbiorniku,

3) uniemożliwić dostęp osób niepowołanych do miejsc, w któ

rych znajdują się zbiorniki.

Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi oraz cieczami

gorącymi m ogą być umieszczane nad stanowiskami pracy lub przej
ściami wyłącznie w przypadkach wymuszonych przez proces tech

nologiczny. W takich przypadkach należy stosować urządzenia chro
niące przed oblaniem pracowników znajdujących się pod tymi

zbiornikami. Nad pomieszczeniami, w których znajdują się stałe
zbiorniki z gazami sprężonymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi

pod ciśnieniem nie mogą być organizowane stanowiska pracy (§ 95
powołanego rozporządzenia).

Niedopuszczalne jest pakowanie, składowanie, załadunek i trans

port materiałów niebezpiecznych z innymi materiałami stwarzający

mi dodatkowe zagrożenie na skutek wzajemnego oddziaływania

tych materiałów w przypadku uszkodzenia opakowania. W magazy
nach powinny być wywieszone instrukcje określające sposób skła

dowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecz

nych; z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnio
nych przy tych pracach (§ 96 powołanego rozporządzenia).

Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia przeznaczone do

składowania lub stosowania materiałów niebezpiecznych?

Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania

materiałów niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybu

120

chowym  oraz  pomieszczenia,  w   których  istnieje  niebezpieczeństwo
wydzielania  się  substancji  sklasyfikowanych jako  niebezpieczne,  po
winny  być  wyposażone  w   urządzenia  zapewniające  sygnalizację
0  zagrożeniach  oraz  odpowiedni  sprzęt  i  środki  gaśnicze,  środki

neutralizujące, apteczki oraz odpowiednie środki ochrony zbioro

wej i indywidualnej, stosownie do występujących zagrożeń. Pracow

nicy  zatrudnieni  w   pomieszczeniach  przeznaczonych  do  składowa
nia  lub  stosowania  materiałów  niebezpiecznych  powinni  mieć  za
pewniony  stały  dostęp  do  środków  łączności  na  wypadek  awarii,

wybuchu lub pożaru. Pracodawca je st obowiązany ustalić i podać do
wiadomości pracowników warunki, jakie powinny być spełnione

przed wejściem pracowników do pomieszczeń, w których są skła

dowane lub stosowane materiały niebezpieczne (§ 97 powołanego
rozporządzenia).

W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii m ogą wydzie

lać  się  substancje  toksyczne  lub  bardzo  toksyczne  albo  substancje
stwarzające  zagrożenie  wybuchem,  pracodawca  powinien  zapewnić
awaryjną  wentylację  wyciągową  uruchamianą  od  wewnątrz  i  z  ze
wnątrz  pomieszczeń  -   zapewniającą wymianę  powietrza  dostosowa

n ą do przeznaczenia pomieszczeń zgodnie z właściwymi przepisami

1 Polskimi Normami (§ 98 powołanego rozporządzenia).

Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych

powinien zapewniać:

1) zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasło

necznieniem stosownie do rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich

właściwości,

2) przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowa

nia i stosowania materiałów,

3) ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do

ilości dopuszczalnej dla danego materiału i danego pomieszczenia,

4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego

czasu składowania poszczególnych materiałów,

5) zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla skła

dowania materiałów i ich stosowania,

6) rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowa

dzenie kontroli składowania i składowanych materiałów.

121

Szczegółowe warunki składowania i stosowania materiałów nie

bezpiecznych powinny być określone w instrukcjach ustalających co
najmniej wymagania wymienione wyżej oraz zasady postępowania

w sytuacjach awaryjnych (§ 99 powołanego rozporządzenia).

Przeładunek materiałów niebezpiecznych powinien odbywać się

w miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowied

nich do tego celu urządzeń oraz środków ochrony zbiorowej i indy

widualnej chroniących przed zagrożeniami i skutkami zagrożeń,
szczególnie pochodzących od elektryczności statycznej oraz wystę

pujących  przy  przelewaniu  cieczy.  W   miejscu  przeładunku  materia
łów   niebezpiecznych  nie  mogą  przebywać  osoby  niezatrudnione
przy  tych  pracach  (§  100  powołanego  rozporządzenia).

Jakie działania powinien podjąć pracodawca, jeżeli procesy

pracy powodują występowanie czynników rakotwórczych, biologicz

nych i innych stwarzających niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia

pracowników?

W przypadkach gdy procesy pracy powodują występowanie

czynników rakotwórczych, biologicznych o działaniu zakaźnym i in

nych  stwarzających  niebezpieczeństwo  dla  zdrowia  i  życia  pracow
ników  -   pracodawca  powinien  podjąć  przedsięwzięcia  w   kierunku
zastąpienia  tych  procesów  innymi,  w   których  czynniki  te  nie  wystę
pują.  Jeżeli  zaś  przedsięwzięcia  takie  nie  są  technicznie  możliwe,
pracodawca jest  obowiązany  w   szczególności:

1) ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na

powyższe czynniki,

2) ograniczyć do minimum występowanie tych czynników

w środowisku pracy,

3) zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej, a gdy na

rażenie nie może być zlikwidowane w inny sposób - środków
ochrony indywidualnej,

4) zapewnić stosowanie przez pracowników wymagań higieny,

a w szczególności niedopuszczanie do spożywania posiłków, picia
i palenia tytoniu w miejscach pracy,

5) określić w instrukcjach odpowiednie zasady postępowania

w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powodujących poważ
ne zagrożenia dla pracowników,

122

6) zapewnić oznaczenie miejsc stwarzających ryzyko dla zdro

wia pracowników związane z występowaniem czynników rakotwór
czych, poprzez umieszczenie w miejscach narażenia pracowników

na te czynniki odpowiednich napisów i znaków ostrzegawczych,

7) zapewnić pomieszczenia, instalacje i urządzenia przystosowa

ne do regularnego i skutecznego czyszczenia.

Wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów technolo

gicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, sposób ich re

jestrowania oraz szczegółowe warunki ochrony pracowników przed

zagrożeniami spowodowanymi przez te substancje, preparaty lub

procesy technologiczne określają odrębne przepisy (§ 101 powoła
nego rozporządzenia). Chodzi tu o rozporządzenie M inistra Zdrowia

z  dnia  1  grudnia  2004  r.  w   sprawie  substancji,  preparatów,  czynni
ków  lub  procesów  technologicznych  o  działaniu  rakotwórczym  lub
mutagennym  w   środowisku  pracy  (DzU  nr  280,  poz.  2771  ze  zm.),
wydane  na  podstawie  art.  222  §  3  k.p.

Zgodnie z przepisami § 102 rozporządzenia w sprawie ogólnych

przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  pracodawca jest  obowią
zany  poinformować  pracowników  o  możliwości  powstania  nieprze
widzianych  sytuacji,  podczas  których  mogłyby  wystąpić  poważne
zagrożenia  dla  zdrowia  lub  życia,  związane  z  występowaniem  czyn
ników  o  działaniu  rakotwórczym  lub  mutagennym.  W   razie  powsta
nia  takich  zagrożeń,  do  czasu  ich  usunięcia  należy  dopuścić  do  pra

cy  w   warunkach  zagrożeń  jedynie  pracowników  niezbędnych  do
usunięcia  awarii,  zapewniając  im  odpowiednie  do  tych  prac  środki
ochrony  indywidualnej  oraz  ograniczając  do  minimum  czas  przeby
wania  w   tych  warunkach,  natomiast  pracownikom  niezatrudnionym

przy powyższych pracach zakazać wstępu do zagrożonych miejsc.

Jakie środki powinny być zastosowane w celu zabezpieczenia

pracowników przed innymi niebezpieczeństwami występującymi

w procesie pracy?

W przypadkach gdy podczas procesów pracy występuje niebez

pieczeństwo oblania pracowników środkami żrącymi lub zapalenia

odzieży na pracowniku - nie dalej niż 20 m w linii poziomej od sta

nowisk, na których wykonywane są te procesy, powinny być zain

123

stalowane  natryski  ratunkowe  (prysznice  bezpieczeństwa)  do  obmy
cia  całego  ciała  oraz  oddzielne  natryski  (prysznice)  do  przemywania
oczu.  Natryski  powinny,  w   razie  potrzeby,  umożliwiać  ich  natych
m iastow e  uruchom ienie  sam oczynne  lub  w   inny  sposób  -
z  uwzględnieniem  ograniczonej  sprawności  osób  z  nich  korzystają
cych.  Natryski  powinny  być  zasilane  w odą  nieogrzewaną  i  działać

niezawodnie bez względu na warunki atmosferyczne. Przy wyjściu

z pomieszczenia, w którym odbywa się praca przy użyciu materia

łów zakaźnych lub toksycznych, powinna znajdować się co najmniej

jedna umywalka z doprowadzoną do niej ciepłą wodą - na każdych

dwudziestu  pracow ników   jednocześnie  zatrudnionych,  lecz  nie
mniej  niż  jedna  umywalka  przy  mniejszej  liczbie  zatrudnionych
(§  103  powołanego  rozporządzenia  w   sprawie  ogólnych  przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy).

5.4. Prace na wysokości

Jaka praca je s t pracą na wysokości?

P racą na wysokości w rozumieniu § 105 powołanego rozporzą

dzenia  w   sprawie  ogólnych  przepisów bezpieczeństwa  i  higieny  pra
cy  jest  praca  wykonywana  na  powierzchni  znajdującej  się  na  wyso
kości  co  najmniej  1,0  m  nad  poziomem  podłogi  lub  ziemi.  Do  pra
cy  na  wysokości  nie  zalicza  się  natomiast  pracy  na  powierzchni,

niezależnie  od  wysokości,  na jakiej  się  znajduje, jeżeli  powierzchnia
ta  osłonięta jest  ze  wszystkich  stron  do  wysokości  co  najmniej  1,5  m
pełnymi  ścianami  lub  ścianami  z  oknami  oszklonymi  lub  wyposażo
na jest  w   inne  stałe  konstrukcje  lub  urządzenia  chroniące  pracowni

ka przed upadkiem z wysokości.

Jakie wymogi powinny być spełnione przy pracy na wysokości?

Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m

nad poziomem podłogi lub ziemi, na których w związku z wykony

w aną pracą m ogą przebywać  pracownicy,  lub  służących jako  przejś
cia,  powinny  być  zainstalowane  balustrady  składające  się  z  poręczy
ochronnych  umieszczonych  na  wysokości  co  najmniej  1,1  m  i  kra

124

wężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą
i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości po

przeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób unie

możliwiający wypadnięcie osób. W ymagania te nie dotyczą ramp

przeładunkowych. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykony

wania prac na wysokości zastosowanie balustrad jest niemożliwe,

powinny być stosowane inne skuteczne środki ochrony pracowni

ków przed  upadkiem  z  wysokości,  odpowiednie  do  rodzaju  i  warun
ków   w ykonyw ania  pracy  (§  106  pow ołanego  rozporządzenia
w   sprawie  ogólnych  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy).

Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane

w sposób niezmuszający pracownika do wychylania się poza poręcz

balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi. Przy pracach na:

drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych podwyższeniach nie-

przeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokości do 2 m nad pozio

mem podłogi lub ziemi niewymagających od pracownika wychyla

nia się poza obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania

innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości, na
leży zapewnić, aby:

1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia by

ły stabilne i zabezpieczone przed nieprzewidywaną zm ianą położe
nia oraz posiadały odpowiednią wytrzymałość na przewidywane ob

ciążenie;

2) pomost roboczy spełniał następujące wymagania:
a) powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pra

cowników, narzędzi i niezbędnych materiałów,

b) podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana

do elementów konstrukcyjnych pomostu,

c) w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone

czytelne informacje o wielkości dopuszczalnego obciążenia (§ 107
i 108 powołanego rozporządzenia).

Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości po

wyżej 2 m od otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrzne
go oraz na podestach ruchomych wiszących należy w szczególności:

zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i doj

ścia do stanowiska pracy,

125

2) zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzyma

łość na przewidywane obciążenia,

3) przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania należy dokonać

odbioru technicznego w trybie określonym w odrębnych przepisach.

Rusztowania i podesty ruchome wiszące powinny spełniać wy

magania określone odpowiednio w odrębnych przepisach oraz
w Polskich Normach (§ 109 powołanego rozporządzenia).

Przy pracach na słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych,

kominach,  konstrukcjach  budowlanych  bez  stropów,  a  także  przy
ustawianiu  lub  rozbiórce  rusztowań  oraz  przy  pracach  na  drabinach
i  klamrach  na  wysokości  powyżej  2  m  nad  poziomem  terenu  ze
wnętrznego  lub  podłogi  należy  w   szczególności:

1) przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstruk

cji lub urządzeń, na których m ają być wykonywane prace, w tym
ich stabilność, wytrzymałość na przewidywane obciążenie oraz za

bezpieczenie przed nieprzewidywaną zmianą położenia, a także stan
techniczny stałych elementów konstrukcji lub urządzeń mających

służyć do mocowania linek bezpieczeństwa,

2) zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do

rodzaju  wykonywanych  prac,  sprzętu  chroniącego  przed  upadkiem
z  wysokości  jak:  szelki  bezpieczeństwa  z  linką  bezpieczeństwa  przy
mocowaną  do  stałych  elementów  konstrukcji,  szelki  bezpieczeństwa
z pasem biodrowym  (do  prac  w  podparciu -  na  słupach,  masztach  itp.),

3) zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych.

Powyższe wymagania dotyczą również prac wykonywanych na

galeriach,  pomostach,  podestach  i  innych  podwyższeniach,  jeżeli  ro
dzaj  pracy  wymaga  od  pracownika  wychylenia  się  poza  balustradę
lub  obrys  urządzenia,  na  którym  stoi,  albo  przyjmowania  innej  wy
muszonej  pozycji  ciała  grożącej  upadkiem  z  wysokości  (§  110  po
wołanego  rozporządzenia).

CZYNNIKI ORAZ PROCESY PRACY

O SZCZEGÓLNYM ZAGROŻENIU

DLA ZDROWIA LUB ŻYCIA

R o z d z i a ł VI

MATERIAŁY

I PROCESY TECHNOLOGICZNE

Czy materiały i procesy technologiczne mogą być stosowane

bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia

pracowników?

Przepis art. 220 § 1 k.p. ustanawia zakaz stosowania materia

łów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia

ich  szkodliwości  dla  zdrowia  pracowników  i  podjęcia  odpowiednich
środków  profilaktycznych.  Stały  postęp  techniczny  wymusza  nieja
ko  stosowanie  w   procesach  produkcyjnych  coraz  to  nowych  mate
riałów  i  technologii,  mogących  jednak  równocześnie  nieść  za  sobą
określone  zagrożenia  dla  zdrowia  pracowników.  Niezbędne  staje  się
zatem  ustalenie,  czy  i  w   jakim   stopniu  stosowane  materiały  lub
wprowadzany  proces  technologiczny  m ogą  wpływać  ujemnie  na
zdrowie  pracowników,  w   celu  podjęcia  odpowiednich  środków  eli
minujących  bądź  zmniejszających  te  szkodliwe  oddziaływania.  Cho
dzi  tu  o  materiały  i  procesy  technologiczne,  które  dotychczas  nie

były w ogóle stosowane, nie tylko przez danego pracodawcę. Jeśli

127

bowiem  określone  materiały  lub  procesy  technologiczne  są  ju ż  po
wszechnie  stosowane,  pracodawca,  który  zamierza  je  stosować,  nie
m a  obowiązku  uprzedniego  ustalenia  stopnia  ich  szkodliwości  dla
zdrowia  pracowników.  Jest  jednak  obowiązany  podjąć  odpowiednie

środki profilaktyczne, stosowane w takich przypadkach.

Na podstawie § 2 art. 220 k.p. Minister Zdrowia zobligowany

został do określenia, w drodze rozporządzenia, w porozumieniu
z Ministrem Pracy i Polityki Społecznej oraz właściwymi ministrami:

1) wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań

materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia
ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakres tych badań,

2) zakazu albo ograniczenia stosowania, obrotu lub transportu

materiałów i procesów technologicznych ze względu na ich szkodli
wość dla zdrowia albo uzależnienia ich stosowania, obrotu lub

transportu od przestrzegania określonych warunków,
- przy czym nie dotyczy to substancji i preparatów chemicznych.

Na podstawie tej delegacji ustawowej Minister Zdrowia i Opie

ki  Społecznej  wydał  rozporządzenie  z  dnia  12  lipca  1996  r.  w   spra
wie  wykazu  jednostek  upoważnionych  do  przeprowadzania  badań
materiałów  i  procesów  technologicznych  w   celu  ustalenia  stopnia
ich  szkodliwości  oraz  zakresu  tych  badań  (DzU  nr  101,  poz.  473).

W załączniku do tego rozporządzenia wymienionych jest kilkanaś

cie takich jednostek, z równoczesnym określeniem zakresu badań,

np. w zakresie oceny materiałów i procesów technologicznych pod

względem szkodliwości fizycznych, chemicznych, biologicznych,

palności i wybuchowości. Rozporządzenie to nie obowiązuje w czę

ści  dotyczącej  substancji  i  preparatów  chemicznych.  W   tym  bowiem
zakresie  zastosowanie  mają  przepisy  ustawy  z  dnia  11  stycznia
2001  r.  o  substancjach  i  preparatach  chemicznych  (DzU  nr  11,  poz.

84 ze zm.).

Jeżeli zatem nie jest znany w ogóle stopień szkodliwości dla

zdrowia  pracowników  określonych  materiałów  lub  procesów techno
logicznych,  pracodawca  przed  ich  stosowaniem jest  obowiązany  zle
cić  przeprowadzenie  odpowiednich  badań  przez  upoważnioną  do  te
go  jednostkę.

128

2. SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE

Jakie zakazy obowiązują w odniesieniu do stosowania substan

cji i preparatów chemicznych?

W myśl przepisów art. 221 k.p. niedopuszczalne jest stosowa

nie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w spo

sób widoczny, umożliwiający ich identyfikację. Podobnie też niedo

puszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecz
nych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych

substancji  i  preparatów  oraz  kart  charakterystyki,  a  także  opakowań
zabezpieczających  przed  ich  szkodliwym  działaniem,  pożarem  lub
wybuchem.  Stosowanie  niebezpiecznych  substancji  i  niebezpiecz

nych preparatów chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem za

stosowania  środków  zapewniających  pracownikom  ochronę  ich
zdrowia  i  życia.  Zasady  klasyfikacji  substancji  i  preparatów  che
micznych  pod  względem  zagrożeń  dla  zdrowia  lub  życia,  wykaz
substancji  niebezpiecznych,  wymagania  dotyczące  kart  charaktery
styki  substancji  lub  preparatów  niebezpiecznych  oraz  sposób  ich
oznakowania  określa  ustawa  z  dnia  11  stycznia  2001  r.  o  substan
cjach  i  preparatach  chemicznych  (DzU  nr  11,  poz.  84  ze  zm.)  i  wy
dane  na jej  podstawie  przepisy  wykonawcze.

Co to są substancje chemiczne i preparaty chemiczne?

Według art. 2 ust. 1 powołanej ustawy, przez substancje che

miczne  rozumie  się  pierwiastki  chemiczne  i  ich  związki  w   stanie,
w   jakim   występują  w   przyrodzie  lub  zostają  uzyskane  za  pomocą
procesu  produkcyjnego,  ze  wszystkimi  dodatkami  wymaganymi  do
zachowania  ich  trwałości,  oprócz  rozpuszczalników,  które  można
oddzielić  bez  wpływu  na  stabilność  i  skład  substancji,  i  wszystkimi
zanieczyszczeniami  powstałymi  w   wyniku  zastosowanego  procesu
produkcyjnego.  Natomiast  przez  preparaty  chemiczne  rozumie  się
mieszaniny  lub  roztwory  składające  się  co  najmniej  z  dwóch  sub
stancji  chemicznych.  W   rozumieniu  art.  2  ust.  2  powołanej  ustawy
substancjami  niebezpiecznymi  i  preparatami  niebezpiecznymi  są
substancje  i  preparaty  zaklasyfikowane  co  najmniej  do jednej  z  grup
wyszczególnionych  w   tym  przepisie  (15  grup),  a  mianowicie:

129

•  substancje  i preparaty  o  właściwościach  wybuchowych,
•  substancje  i preparaty  o  właściwościach  utleniających,
•  substancje  i preparaty  skrajnie  łatwo  palne,
•  substancje  i preparaty  wysoce  łatwo  palne,
•  substancje  i preparaty  łatwo  palne,
•  substancje  i preparaty  bardzo  toksyczne,
•  substancje  i preparaty  toksyczne,
•  substancje  i preparaty  szkodliwe,
•  substancje  i preparaty  żrące,
•  substancje  i preparaty  drażniące,
•  substancje  i preparaty  uczulające,
•  substancje  i preparaty  rakotwórcze,
•  substancje  i preparaty  mutagenne,
•  substancje  i preparaty  działające  szkodliwie  na  rozrodczość,
•  substancje  i preparaty  niebezpieczne  dla  środowiska.

Zgodnie z art. 4 wymienionej ustawy, substancje i preparaty che

miczne  podlegają  klasyfikacji  pod  względem  stwarzanych  przez  nie
zagrożeń  dla  zdrowia  człowieka  lub  dla  środowiska,  z  określeniem
kategorii  zagrożenia.  Równocześnie  ustawa  zobowiązuje  ministra
właściwego  do  spraw  zdrowia  do  określenia  w   drodze  rozporządze

nia, w porozumieniu z właściwymi ministrami, kryteriów i sposobu

klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych, a także wykazu
substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem.

N a podstawie delegacji ustawowej w powyższych sprawach M ini

ster Zdrowia wydał następujące rozporządzenia:

• z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji nie

bezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (DzU nr 201,
poz. 1674),

• z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie karty charakterystyki

(DzU nr 215, poz. 1588),

• z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu kla

syfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171, poz.

1666 ze zm.),

• z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań

substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (DzU nr

173, poz. 1679),

130

• z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych

i  preparatów  niebezpiecznych,  których  opakowania  należy  zaopatry
wać  w   zamknięcia  utrudniające  otwarcie  przez  dzieci  i  w  wyczuwalne
dotykiem  ostrzeżenie  o  niebezpieczeństwie  (DzU  nr  140,  poz.  1174),

• z dnia 14 sierpnia 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia

karty charakterystyki niektórych preparatów niezaklasyfikowanych

jako niebezpieczne (DzU nr 142, poz. 1187).

Jakie informacje zawiera karta charakterystyki?

W myśl art. 5 powołanej ustawy, karta charakterystyki substan

cji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego stanowi zbiór in
formacji o niebezpiecznych właściwościach danej substancji lub pre

paratu oraz zasadach i zaleceniach bezpiecznego ich stosowania.

Osoba stosująca substancję niebezpieczną lub preparat niebezpiecz

ny jest obowiązana zapoznać się z kartą charakterystyki (art. 7 po

wołanej ustawy). Obowiązujące obecnie rozporządzenie M inistra

Zdrowia z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie karty charakterysty

ki nie określa wzoru tej karty, lecz odsyła do przepisów unijnych.

W zór karty charakterystyki jest określony w załączniku II do rozpo

rządzenia  (WE)  nr  1907/2006  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady
z  dnia  18  grudnia  2006  r.  w   sprawie  rejestracji,  oceny,  udzielania  ze
zwoleń  i  stosowanych  ograniczeń  w   zakresie  chemikaliów  (REACH),
utworzenia  Europejskiej  Agencji  Chemikaliów,  zmieniającego  dy
rektyw ę  1999/45/W E  oraz  uchylającego  rozporządzenie  Rady
(EWG)  nr  793/93  i  rozporządzenie  Komisji  (WE)  nr  1488/94,  jak
rów nież  dyrektyw ę  Rady  76/769/EW G   i  dyrektyw y  Komisji
91/155/EWG,  93/67/EWG,  93/105/WE  i  2000/21/WE  (DzUrz  UE

L 396 z 30.12.2006, str. 1, DzUrz UE L 136 z 29.05.2007, str. 3).
Kartę charakterystyki wypełnia się w sposób określony w art. 31

rozporządzenia  (WE)  nr  1907/2006,  z  tym  że  w   przypadku  dostar
czania  karty  charakterystyki  odbiorcy  mającemu  siedzibę  na  teryto
rium  innych  państw  członkowskich  Unii  Europejskiej  oraz  teryto
rium  Islandii,  Liechtensteinu  i  Norwegii  w   kartach  charakterystyki
uwzględnia  się,  na  życzenie  odbiorcy,  wymagania  przepisów  krajo
wych  obowiązujących  w   tym  państwie.  Karty  charakterystyki  spo
rządza  się,  aktualizuje  i  dokonuje  się  ich  dystrybucji  zgodnie  z  prze

pisami tytułu IV rozporządzenia (WE) nr 1907/2006.

131

Jak powinny być oznakowane opakowania substancji i prepa

ratów niebezpiecznych?

Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu

niebezpiecznego powinno zawierać nazwę umożliwiającą jednoznacz
n ą identyfikację takiej substancji lub preparatu, tożsamość osoby wpro

wadzającej substancję lub preparat do obrotu oraz odpowiednie zna
ki ostrzegawcze i napisy, a także informacje o wymaganym postę

powaniu z opróżnionymi opakowaniami (art. 25 powołanej ustawy).

Opakowania  substancji  niebezpiecznych  i  preparatów niebezpiecznych
wprowadzanych  do  obrotu  powinny  m.in.  mieć  konstrukcję  uniemoż
liwiającą  wydostanie  się  na  zewnątrz  w   sposób  przypadkowy,  być
wykonane  z  materiałów  odpornych  na  niszczące  działanie  ich  za
wartości  oraz  zachowywać  szczelność  (art.  28  powołanej  ustawy).

Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy zatrudniającym pracow

ników w warunkach narażenia na czynniki lub procesy technolo

giczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym?

Zgodnie z art. 222 k.p., w razie zatrudniania pracownika w wa

runkach  narażenia  na  działanie  substancji,  preparatów,  czynników
lub  procesów  technologicznych  o  działaniu  rakotwórczym  lub  muta
gennym,  pracodawca  powinien  zastępować  te  substancje,  preparaty,
czynniki  lub  procesy  technologiczne  mniej  szkodliwymi  dla  zdrowia
lub  stosować  inne  dostępne  środki  ograniczające  stopień  tego  nara
żenia,  przy  odpowiednim  wykorzystaniu  osiągnięć  nauki  i  techniki.

Pracodawca jest też obowiązany rejestrować wszystkie rodzaje prac

w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami

technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, okre

ślonymi w wykazie ustalonym przez ministra właściwego do spraw
zdrowia w drodze rozporządzenia, a także prowadzić rejestr pracow

ników zatrudnionych przy tych pracach.

Na podstawie art. 222 § 3 k.p. minister właściwy do spraw

zdrowia,  w   porozumieniu  z  ministrem  właściwym  do  spraw  pracy,
uwzględniając  zróżnicowane  właściwości  substancji,  preparatów,
czynników  lub  procesów  technologicznych  o  działaniu  rakotwór
czym  lub  mutagennym,  ich  zastosowanie  oraz  konieczność  podjęcia

niezbędnych środków zabezpieczających przed zagrożeniami wyni

132

kającymi z ich stosowania, jest obowiązany określić, w drodze roz

porządzenia:

1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów tech

nologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób

ich rejestrowania,

2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie po

woduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami, pre

paratami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu

rakotwórczym lub mutagennym,

3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych

przy tych pracach,

4) wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na

substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działa

niu rakotwórczym lub mutagennym oraz sposób przechowywania

i przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do
rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych,

5) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagroże

niami spowodowanymi przez substancje, preparaty, czynniki lub
procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników

narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub pro

cesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

W wykonaniu tej delegacji ustawowej M inister Zdrowia wydał

rozporządzenie z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, pre

paratów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu ra

kotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU nr 280,

poz.  2771  ze  zm.).  Wykaz  substancji,  preparatów,  czynników  lub
procesów  technologicznych  o  działaniu  rakotwórczym  lub  mutagen
nym  stanowi  załącznik  nr  1  do  wymienionego  rozporządzenia.

Zgodnie z § 3 powołanego rozporządzenia M inistra Zdrowia,

pracodawca zatrudniający pracownika w warunkach narażenia na

działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technolo
gicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym jest obowiąza

ny wykonywać ich pomiary, a w szczególności stosować metody

wczesnego wykrywania narażenia podczas awarii lub w przypadku
wystąpienia innych nieprzewidzianych okoliczności.

133

Jakie rejestry powinny być prowadzone w przypadku prac, któ

rych  wykonywanie powoduje  konieczność pozostawania  w  kontak
cie  z  czynnikami  lub procesami  technologicznymi  o  działaniu  ra
kotwórczym  lub  mutagennym?

Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr prac, których wy

konywanie  powoduje  konieczność  pozostawania  w   kontakcie  z  sub
stancjami,  preparatami,  czynnikami  lub  procesami  technologicznymi
o  działaniu  rakotwórczym  lub  mutagennym.  Rejestr  ten  powinien
zawierać:

• wykaz procesów technologicznych i prac, w których substan

cje, preparaty lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagen

nym  są  stosowane,  produkowane  lub  występują jako  zanieczyszcze
nia bądź  produkt  uboczny  oraz  wykaz  substancji,  preparatów  i  czyn
ników  o  działaniu  rakotwórczym  lub  mutagennym  wraz  z  podaniem

ilościowej wielkości produkcji lub stosowania,

• uzasadnienie konieczności stosowania substancji, preparatów,

czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwór
czym lub mutagennym,

• wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie

na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne

o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

• liczbę pracowników pracujących w narażeniu, w tym liczbę

kobiet,

• określenie rodzaju substancji, preparatów, czynników lub pro

cesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

powodujących narażenie, rodzaj kontaktu, wielkość narażenia i czas

jego trwania,

• rodzaj podjętych środków i działań ograniczających poziom

narażenia.

Powyższe dane pracodawca przekazuje właściwemu państwo we-

mu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu
okręgowemu inspektorowi pracy niezwłocznie po rozpoczęciu dzia

łalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia na druku

„Informacji o substancjach, preparatach, czynnikach lub procesach

technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym”, któ

134

rej wzór stanowi załącznik nr 2 do powołanego rozporządzenia M i

nistra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r.

Pracodawca jest również obowiązany prowadzić rejestr pracow

ników narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników

lub  procesów  technologicznych  o  działaniu  rakotwórczym  lub  muta
gennym  i  przechowywać  go  przez  okres  40  lat  po  ustaniu  narażenia,
a  w   razie  likwidacji  zakładu  pracy  -   przekazać  właściwemu  woje
wódzkiemu  inspektorowi  sanitarnemu.  W   przypadku jednostek  orga

nizacyjnych M inisterstwa Obrony Narodowej i komórek organiza

cyjnych urzędu zapewniającego obsługę Ministrowi Spraw Wew

nętrznych  i  Administracji  oraz  jednostek  organizacyjnych  podleg
łych  ministrowi  właściwemu  do  spraw  wewnętrznych  rejestr  taki
pracodawcy  przekazują  odpowiednio  właściwemu  komendantowi

wojskowego  ośrodka  medycyny  prewencyjnej  i  właściwemu  pań
stwowemu  inspektorowi  sanitarnem u  M inisterstw a  Spraw  We
wnętrznych  i  Administracji.

Dane zawarte w wymienionych wyżej rejestrach są udostępniane:

1) lekarzom sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikami, których dane dotyczą, oraz przedstawicielom instytu

cji  wykonujących  z  mocy  odrębnych  przepisów  nadzór  nad  realiza
cją  zadań  z  zakresu  bezpieczeństwa  pracy  i  ochrony  zdrowia  pra
cowników  -   bez  ograniczeń  (np.  organom  Państwowej  Inspekcji

Pracy),

2) pracownikom - w zakresie informacji, które dotyczą ich oso

biście, oraz przedstawicielom pracowników - w zakresie anonimo

wych informacji zbiorowych.

Centralny rejestr danych o narażeniu na substancje, preparaty,

czynniki  lub  procesy  technologiczne  o  działaniu  rakotwórczym  lub
mutagennym  prowadzi  Instytut  Medycyny  Pracy  im.  prof.  dr.  J.  No-
fera  w   Łodzi  na  podstawie  danych  przekazanych  przez  wojewódz
kich  inspektorów  sanitarnych.  Natomiast  rejestry  substancji,  prepara

tów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rako
twórczym lub mutagennym, występujących w jednostkach organiza

cyjnych  M inisterstwa  Obrony  Narodowej  i  w   komórkach  organiza
cyjnych  urzędu  zapewniającego  obsługę  Ministrowi  Spraw  We
wnętrznych  i  Administracji  oraz  w   jednostkach  organizacyjnych

135

podległych  ministrowi  właściwemu  do  spraw  wewnętrznych,  są pro
wadzone  odpowiednio  przez  Wojskowy  Instytut  Higieny  i  Epide
miologii  imienia  Generała  Karola  Kaczkowskiego  oraz  Głównego

Inspektora Sanitarnego M inisterstwa Spraw Wewnętrznych i Admi

nistracji (§ 4 powołanego rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia

1 grudnia 2004 r.).

Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy stosującym czynni

ki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub muta

gennym?

Stosownie do przepisów § 5 powołanego rozporządzenia M ini

stra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r., pracodawca jest obowiązany

poinformować pracownika o opakowaniu, zbiorniku i instalacji za

wierającej  substancję,  preparat  lub  czynnik  o  działaniu  rakotwór
czym  lub  mutagennym,  a  także  o  wymaganiach  dotyczących  ozna
kowania  i  znakach  ostrzegawczych.  Jest  też  obowiązany  przeszkolić

pracownika w zakresie:

• ryzyka dla zdrowia, jakie wynika z oceny narażenia zawodo

wego i dodatkowego ryzyka wynikającego z palenia tytoniu oraz
środków ostrożności, które powinny być podejmowane w celu ogra

niczenia narażenia,

• wymagań higienicznych, które powinny być spełnione w celu

ograniczenia narażenia,

• konieczności używ ania środków ochrony indyw idualnej,

w tym noszenia ubrania ochronnego,

• działań zapobiegających wypadkom oraz koniecznych do pod

jęcia przez pracowników, w tym pełniących obowiązki ratownicze,

podczas wypadków oraz działań ratowniczych.

Pracodawca jest również obowiązany:

• zapewnić udział pracowników lub ich przedstawicieli w pro

jektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na sub

stancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym lub ograniczających jego poziom,

• stworzyć warunki do dokonania wyboru rodzaju środków

ochrony indywidualnej, zapewniających bezpieczeństwo i ochronę
zdrowia pracowników,

136

• umożliwić pracownikom i ich przedstawicielom kontrolę sto

sowania wymagań określonych przepisami rozporządzenia i innymi

przepisami regulującymi zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Udział pracowników w powyższych uzgodnieniach nie zwalnia

w żaden sposób pracodawcy od odpowiedzialności za realizację
obowiązków określonych przepisami prawa.

Ponadto pracodawca jest obowiązany informować na bieżąco

pracowników  i  ich  przedstawicieli  o  narażeniu  na  substancje,  prepa
raty,  czynniki  lub  procesy  technologiczne  o  działaniu  rakotwórczym
lub  mutagennym,  a  w   razie  narażenia  powstałego  wskutek  awarii
lub  innych  zakłóceń  procesu  technologicznego  lub  w   wyniku  podej
mowanych  prac  remontowych,  konserwacyjnych  i  w  innych  okolicz
nościach  -   o  przyczynach  powstałego  narażenia  oraz  o  środkach  za
pobiegawczych,  jakie  ju ż  zostały  lub  które  będą  podjęte  w   celu  po
prawy  sytuacji  (§  6  powołanego  rozporządzenia  M inistra  Zdrowia
z  dnia  1  grudnia  2004  r.).

Zgodnie z § 8 powołanego rozporządzenia, w razie rozpoznania

lub podejrzenia u pracownika zmian w stanie zdrowia, o których
można przypuszczać, że powstały w wyniku narażenia zawodowego

na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów tech
nologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, praco

dawca  -   na  wniosek  lekarza  sprawującego  profilaktyczną  opiekę
zdrowotną  nad  pracownikami  -   jest  obowiązany  zlecić  przeprowa
dzenie  dodatkowych  badań  stanu  zdrowia  innych  pracowników  na
rażonych  w   podobny  sposób,  a  także  dokonać  weryfikacji  uprzed

niej oceny narażenia zawodowego, a w razie potrzeby zastosować

odpowiednie dodatkowe środki zapobiegawcze.

Jakie obowiązki ciążą na lekarzu sprawującym profilaktyczną

opiekę  zdrowotną  nad  pracownikami  narażonymi  na  działanie
czynników  lub  procesów  technologicznych  o  działaniu  rakotwór
czym  lub  mutagennym?

Rozporządzenie M inistra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. na

kłada też określone obowiązki na lekarza sprawującego profilaktycz

n ą opiekę zdrowotną nad pracownikami. W myśl przepisów § 7 te

go rozporządzenia, lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdro

137

wotną nad pracownikami narażonymi na działanie substancji, prepa
ratów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rako

twórczym lub mutagennym jest obowiązany zapoznać się z warun

kami  ich  pracy  i  posiadać  udokumentowane  informacje  dotyczące
rodzaju  i  wielkości  narażenia.  Na  wniosek  lekarza  pracodawca  jest
obowiązany  zlecić  prowadzenie  biologicznego  monitorowania  nara
żenia  na  substancje,  preparaty,  czynniki  lub  procesy  technologiczne
o  działaniu  rakotwórczym  lub  mutagennym  oraz  zastosowanie  in

nych metod umożliwiających wykrycie wczesnych skutków tego na

rażenia. Lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikami jest też obowiązany do udzielania informacji:

• każdemu pracownikowi o wynikach badań i ocenie jego stanu

zdrowia oraz o zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej, jakiej po
winien się poddać po ustaniu pracy w warunkach narażenia na dzia

łanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicz
nych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

• pracodawcy, przedstawicielom pracowników oraz działającej

w zakładzie pracy komisji bezpieczeństwa i higieny pracy - o oce

nie stanu zdrowia pracowników, dokonanej z uwzględnieniem ta

jem nicy lekarskiej.

3. CZYNNIKI BIOLOGICZNE

SZKODLIWE DLA ZDROWIA

Jakie podstawowe obowiązki ciążą na pracodawcy zatrudniają

cym pracowników w warunkach narażenia na działanie czynników
biologicznych szkodliwych dla zdrowia?

W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na

działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca powi

nien stosować wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a je

żeli jest to niemożliwe - ograniczające stopień tego narażenia, przy
odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca

jest obowiązany prowadzić rejestr prac narażających pracowników

138

na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pra

cowników zatrudnionych przy takich pracach (art. 2221 § 1 i 2 k.p.).

Bliżej obowiązki te określa rozporządzenie M inistra Zdrowia z dnia

22  kwietnia  2005  r.  w   sprawie  szkodliwych  czynników biologicznych
dla  zdrowia  w   środowisku  pracy  oraz  ochrony  zdrowia pracowników
zawodowo  narażonych  na  te  czynniki  (DzU  nr  81,  poz.  716),  wyda

ne na podstawie § 3 art. 2221 k.p. Rozporządzenie to określa:

1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,

2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynni

ków biologicznych,

3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagroże

niami spowodowanym i przez szkodliwe czynniki biologiczne,

w   tym   rodzaje  środków  niezbędnych  do  zapewnienia  ochrony  zdro
wia  i  życia  pracowników  narażonych  na  działanie  tych  czynników,
zakres  stosowania  tych  środków  oraz  warunki  i  sposób  monitorowa

nia stanu zdrowia narażonych pracowników,

4) sposób prowadzenia rejestrów prac i pracowników zatrudnio

nych przy pracach narażających na działanie szkodliwych czynni

ków biologicznych oraz sposób przechowywania i przekazywania

tych rejestrów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub

stwierdzania chorób zawodowych

- uwzględniając zróżnicowane działanie czynników biologicznych
na organizm człowieka oraz konieczność podjęcia niezbędnych

środków zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z wy
konywania pracy w warunkach narażenia na działanie czynników

biologicznych.

Klasyfikacja i wykaz szkodliwych czynników biologicznych są

określone  w   załączniku  nr  1  do  powyższego  rozporządzenia  z  dnia
22  kwietnia  2005  r.  Natomiast  wykaz  prac  narażających  pracowni
ków  na  działanie  czynników  biologicznych jest  określony  w   załącz

niku nr 2 do tego rozporządzenia ( § 2 i 3 powołanego rozporzą

dzenia).

Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują drobnoustroje komór

kowe, pasożyty wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do re

plikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfi

kowane genetycznie hodowle komórkowe, które m ogą być przyczy

139

ną zakażenia, alergii lub zatrucia (§ 2 ust. 2 powołanego rozporzą

dzenia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

W myśl przepisów § 4 powołanego rozporządzenia, w celu

ochrony  pracowników  przed  zagrożeniami  spowodowanymi  przez
szkodliwy  czynnik  biologiczny  pracodawca  jest  obowiązany  stoso
wać,  na  warunkach  określonych  w   tym   rozporządzeniu,  wszelkie
dostępne  środki  eliminujące  narażenie  lub  ograniczające  stopień  te
go  narażenia.  Jeżeli  pracownik  jest  zatrudniony  w   warunkach  nara
żenia  na  działanie  szkodliwego  czynnika  biologicznego  zakwalifiko
wanego  do  grupy  1  zagrożenia,  pracodawca  stosuje  środki  zapobie
gawcze  określone  w   przepisach  z  zakresu  bezpieczeństwa  i  higieny

pracy.  W   przypadku  gdy  w   środowisku  pracy  występują  mikroorga
nizmy  genetycznie  zmodyfikowane,  co  do  których  istnieje  podejrze
nie,  że  mogą  wykazywać  właściwości  chorobotwórcze,  pracodawca
-   w   zakresie  swojej  właściwości  -   powinien  zapewnić  warunki

określone  w   przepisach  ustawy  z  dnia  22  czerwca  2001  r.  o  organi
zmach  genetycznie  zmodyfikowanych  (DzU nr  76,  poz.  811  ze  zm.).
Jeżeli  zaś  w   środowisku  pracy  występują  mikroorganizmy  o  nieusta
lonej  przynależności  gatunkowej,  co  do  których  istnieje  podejrzenie,
że  mogą  wykazywać  właściwości  chorobotwórcze,  pracodawca  -
w   zakresie  swojej  właściwości  -   powinien  zapewnić  środki  zapobie
gawcze,  przewidziane  dla  szkodliwego  czynnika  biologicznego  za
kwalifikowanego  do  najwyższej  grupy  zagrożenia.

Przed wyborem odpowiedniego środka zapobiegawczego praco

dawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może

być narażony pracownik, uwzględniając w szczególności:

• klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,
• rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie szko

dliwego czynnika biologicznego,

• informację na temat:
a) potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szko

dliwego czynnika biologicznego,

b) choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej

pracy,

c) stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wyko

ny w aną pracą,

140

• wskazówki organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwo

wej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.

Natomiast w zakładach opieki zdrowotnej i zakładach leczni

czych dla zwierząt pracodawca powinien uwzględnić ponadto:

• informację na temat potencjalnego występowania szkodliwego

czynnika biologicznego u pacjenta lub zwierzęcia oraz w materiale
i próbkach od nich pobranych,

• zagrożenie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego,

o  którym  wiadomo,  że jest  obecny  lub  którego  obecność jest  podej
rzewana  u  pacjenta  lub  u  zwierzęcia  oraz  w   materiałach  i  próbkach
od  nich  pobranych,

• ryzyko wynikające z rodzaju pracy (§ 5 powołanego rozpo

rządzenia M inistra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

W myśl § 6 powołanego rozporządzenia, ocena ryzyka zawodo

wego,  na jakie jest  lub  może  być  narażony  pracownik,  powinna  być
aktualizowana  w   szczególności  w   odniesieniu  do  zmian  mających
znaczenie  dla  zdrowia  pracowników  w   miejscu  pracy.

Zgodnie z przepisami § 7 powołanego rozporządzenia, stosowanie

środków zapobiegawczych nie zwalnia pracodawcy od obowiązku:

1) unikania stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, je

żeli  rodzaj  prowadzonej  działalności  na  to  pozwala,  poprzez  jego
zastąpienie  innym  czynnikiem  biologicznym,  który  zgodnie  z  wa
runkami  używania  nie jest  niebezpieczny  lub jest  mniej  niebezpiecz

ny dla zdrowia pracownika;

2) prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na

działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego
do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi re

jestrowej, uwzględniającego w szczególności informacje dotyczące:

a) liczby pracowników wykonujących te prace,

b) wykazu czynności, podczas których pracownik jest lub może

być narażony na działanie szkodliwych czynników biologicznych,

c) imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego

pracodawcy lub osoby przez niego upoważnionej do nadzoru w za

kresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3) ograniczania liczby pracowników narażonych lub potencjal

nie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;

141

4) projektowania procesu pracy w sposób pozwalający na unik

nięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika
biologicznego w miejscu pracy;

5) zapewniania pracownikom środków ochrony zbiorowej lub -

w   przypadku  gdy  w   inny  sposób  nie  można  uniknąć  narażenia  -
środków  ochrony  indywidualnej,  odpowiednich  do  rodzaju  i  pozio
mu  narażenia;

6) zapewniania pracownikom środków hermetyczności w celu

zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia
szkodliwego czynnika biologicznego;

7) stosowania znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biolo

gicznym, który jest określony w załączniku nr 3 do powołanego roz

porządzenia M inistra Zdrowia, oraz innych znaków ostrzegawczych;

8) sporządzenia planu postępowania na wypadek awarii z udzia

łem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do

grupy 3 lub 4 zagrożenia;

9) przeprowadzania badań na obecność szkodliwego czynnika

biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne,

z wyłączeniem pierwotnie zamkniętej przestrzeni;

10) zapewniania warunków bezpiecznego zbierania, przechowy

wania oraz usuwania odpadów przez pracowników, z zastosowaniem

bezpiecznych i oznakowanych pojemników;

11) stosowania procedur bezpiecznego postępowania ze szkodli

wymi czynnikami biologicznymi;

12) zapewniania pracownikom systematycznego szkolenia;
13) poinformowania pracownika o badaniach lekarskich, z któ

rych pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia;

14) prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie

szkodliwych  czynników  biologicznych  zakwalifikowanych  do  grupy
3  lub  4  zagrożenia,  w   formie  elektronicznej  lub  księgi  rejestrowej,
uwzględniając  w   szczególności  informacje  dotyczące:

a) rodzaju wykonywanej pracy,

b) stopnia zagrożenia spowodowanego działaniem szkodliwego

czynnika biologicznego,

c) awarii i wypadków związanych z narażeniem na działanie

szkodliwego czynnika biologicznego,

142

d) wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy

szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia,

e) liczby pracowników narażonych na działanie szkodliwego

czynnika biologicznego,

f) imienia, nazwiska, stanowiska oraz numeru telefonu kontak

towego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo

i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników;

15)

informowania na wniosek pracownika lub jego przedstawi

ciela o:

a) liczbie pracowników narażonych,

b) osobie odpowiedzialnej za bezpieczeństwo i higienę pracy

oraz ochronę zdrowia pracowników.

Informację dotyczącą użycia szkodliwego czynnika biologiczne

go w celach naukowo-badawczych lub przemysłowych pracodawca

przekazuje właściwemu inspektorowi sanitarnemu:

1) co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy

szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy
2 -4 zagrożenia,

2) w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające

znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy,

3) w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności przez przedsię

biorstwo lub zakład,

4) niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, któ

re mogły spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biolo
gicznego zakwalifikowanego do grupy 2 -4 zagrożenia.

Informacja powyższa powinna uwzględniać w szczególności:

• nazwę i adres przedsiębiorstwa lub zakładu oraz rodzaj pro

wadzonej działalności,

• komórkę organizacyjną lub stanowisko pracy, w którym wy

stępuje narażenie objęte zgłoszeniem,

• imię, nazwisko, stanowisko służbowe oraz numer telefonu

kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeń
stwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników,

• wynik przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego z poda

niem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagroże
nia, rodzaju wykonywanej pracy i czasu narażenia,

143

• przewidywane środki zapobiegawcze,
• liczbę narażonych pracowników.

Laboratoria świadczące usługi diagnostyczne w odniesieniu do

szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy
4 zagrożenia przekazują właściwemu inspektorowi sanitarnemu wy

łącznie informacje wymienione wyżej w pkt. 1 i 3 ( § 8 powołane

go rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

Systematyczne szkolenie pracowników, przewidziane w § 7 pkt

12 powołanego rozporządzenia, powinno obejmować zagadnienia

dotyczące:

• potencjalnego zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników

spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego,

• środków, które należy podjąć w celu zapobiegania zagrożeniom

spowodowanym działaniem szkodliwego czynnika biologicznego,

• wymagań higieniczno-sanitarnych,
• wyposażenia i stosowania środków ochrony zbiorowej i indy

widualnej,

• działań, które pracownicy podejm ują w razie występowania

awarii lub wypadków, lub dla ich zapobiegania.

Szkolenie powyższe jest przeprowadzane w trybie określonym

w  przepisach  w   sprawie  szkolenia  w   dziedzinie  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy  (§  9  powołanego  rozporządzenia),  o  czym  była  szcze
gółowo  mowa  w   rozdziale  IX.

Przez ja k i okres powinien być przechowywany rejestr pracow

ników narażonych na działanie czynników biologicznych szkodli
wych dla zdrowia i komu może być udostępniany?

R ejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych

czynników  biologicznych  zakwalifikowanych  do  grupy  3  lub  4  za
grożenia,  pracodawca  przechowuje  przez  okres  nie  krótszy  niż  10
lat  od  dnia  ustania  narażenia.  Natomiast  w   przypadku  narażenia  na
szkodliwy  czynnik  biologiczny,  który  może  być  przyczyną  choroby:

1) przewlekłej lub utajonej,

2) która - w świetle obecnej wiedzy - jest niemożliwa do zdia-

gnozowania do czasu rozwinięcia się choroby,

3) o wyjątkowo długim okresie wylęgania,

144

4) o nawracającym charakterze w długim okresie pomimo le

czenia,

5) mogącej powodować poważne, długookresowe powikłania

- powyższy rejestr przechowywany jest przez okres 40 lat od dnia

ostatniego odnotowanego przypadku narażenia.

Pracownikowi lub przedstawicielowi pracownika udostępnia się

informacje zawarte w wymienionym rejestrze:

• w pełnym zakresie - w przypadku gdy informacja dotyczy te

go pracownika,

• w zakresie ograniczonym zapewniającym anonimowość osób,

których informacja dotyczy - w przypadku gdy informacja dotyczy
innych pracowników.

Dostęp do wymienionego rejestru posiadają również: właściwa

jednostka organizacyjna służby medycyny pracy, właściwy inspektor

sanitarny  oraz  właściwy  inspektor  pracy.  W   razie  likwidacji  lub  upa
dłości  pracodawcy  przekazuje  on  rejestr  właściwemu  ze  względu  na
swoją  siedzibę  wojewódzkiemu  ośrodkowi  medycyny  pracy  oraz
właściwemu  inspektorowi  sanitarnemu  (§  10  powołanego  rozporzą
dzenia  M inistra  Zdrowia  z  dnia  22  kwietnia  2005  r.).

Jakie inne jeszcze obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie

ochrony pracowników przed działaniem szkodliwych dla zdrowia
czynników biologicznych?

W ramach ochrony pracownika przed zagrożeniem spowodowa

nym przez szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest ponadto

obowiązany do:

1) zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków spoży

wania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach;

2) wyposażenia pracownika w odpowiednie środki ochrony indy

widualnej i przechowywania ich w wyraźnie oznakowanym miejscu;

3) zapewnienia właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno

-sanitarnych, a także środków higieny osobistej oraz, jeżeli to ko

nieczne, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych;

4) stworzenia i stosowania procedur:
a)

pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materia

łów pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego,

145

b) dezynfekcji,

c) umożliwiających bezpieczne usuwanie i postępowanie ze ska

żonymi odpadami;

5) zapewnienia bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia,

a  w   razie  konieczności  niszczenia  odzieży,  środków  ochrony  indy
widualnej  i  wyposażenia,  które  uległy  skażeniu  szkodliwym  czynni
kiem  biologicznym;

6) dostarczenia pracownikowi aktualnych pisemnych instrukcji

postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym;

7) niezwłocznego informowania wszystkich pracowników narażo

nych w wyniku awarii lub wypadku lub ich przedstawiciela o tym

zdarzeniu,  jeżeli  mogło  ono  spowodować  uwolnienie  się  szkodliwe
go  czynnika biologicznego,  a także  o jego  przyczynach  oraz podjętych
i  proponowanych  środkach  mających  na  celu  opanowanie  sytuacji;

8) podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwi

dację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku;

9) zgłaszania awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem

się  szkodliwego  czynnika  biologicznego,  w   zależności  od  jego  ro
dzaju,  do  właściwych  jednostek  służby  medycyny  pracy  oraz  wła
ściwego  inspektora  sanitarnego.

Instrukcje wymienione wyżej w pkt. 6 obejmują także procedu

rę  postępowania  ze  szkodliwym  czynnikiem  biologicznym  w   razie
awarii  lub  wypadku  związanych  z  uwolnieniem  się  szkodliwego
czynnika  biologicznego  bądź  narażenia na  szkodliwy  czynnik  biolo
giczny  zakwalifikowany  do  grupy  3  lub  4  zagrożenia  (§  11  powoła

nego rozporządzenia M inistra Zdrowia).

Jakie warunki powinny być spełnione przy wykonywaniu prac

związanych z narażeniem na szkodliwe czynniki biologiczne za
kwalifikowane do 2 -4 grupy zagrożenia?

Stosownie do przepisów § 12 powołanego rozporządzenia M ini

stra  Zdrowia  z  dnia  22  kwietnia  2005  r.,  w   laboratoriach,  w   tym
w   laboratoriach  diagnostycznych,  oraz  w   pomieszczeniach  dla  zwie
rząt  laboratoryjnych,  które  zostały  celowo  zainfekowane  szkodliwy
mi  czynnikami  biologicznymi  zakwalifikowanymi  do  grupy  2 -4   za
grożenia  lub  które  są  podejrzane  o  zainfekowanie  takimi  czynnika

146

mi, do celów badawczych, rozwoju, edukacji lub diagnostyki, po

przeprowadzeniu oceny narażenia oraz ustaleniu stopnia hermetycz
ności wymaganego dla poszczególnych szkodliwych czynników bio

logicznych, przyjmuje się odpowiednie środki hermetyczności.

W wymienionych miejscach czynności związane z narażeniem na

szkodliwe czynniki biologiczne powinny być prowadzone na stano
wiskach pracy do tego wyznaczonych odpowiadających przynaj
mniej:

1) 2. stopniowi hermetyczności, dla szkodliwego czynnika bio

logicznego zakwalifikowanego do grupy 2 zagrożenia,

2) 3. stopniowi hermetyczności, dla szkodliwego czynnika bio

logicznego zakwalifikowanego do grupy 3 zagrożenia,

3) 4. stopniowi hermetyczności, dla szkodliwego czynnika bio

logicznego zakwalifikowanego do grupy 4 zagrożenia.

Jeżeli w wymienionych miejscach prowadzone są prace z mate

riałami, w odniesieniu do których istnieje niepewność co do obec

ności szkodliwych czynników biologicznych mogących wywoływać

choroby  u  ludzi,  a  których  celem  nie jest  prowadzenie  badań  nad ty
mi  czynnikami,  w   tym  prowadzenie  hodowli  lub  ich  gromadzenie,
stosuje  się  2.  stopień  hermetyczności,  a  stopnie  hermetyczności  3.
lub  4.  wtedy,  gdy  zachodzi  taka  konieczność.

W procesach przemysłowych, w trakcie których stosowane są

szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do grupy 2 -4 za
grożenia, czynności związane z narażeniem na te czynniki powinny

być prowadzone na stanowiskach pracy do tego wyznaczonych,

z uwzględnieniem stopni hermetyczności i środków hermetyczności.

Właściwy inspektor sanitarny oraz właściwy inspektor pracy, na

podstawie oceny ryzyka związanego z wykorzystaniem szkodliwych

czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 2 -4 zagroże

nia, m ogą nakazać stosowanie odpowiednich środków hermetyczno

ści  w   wykorzystaniu  przemysłowym  szkodliwych  czynników  biolo
gicznych.  Środki  hermetyczności  i  stopnie  hermetyczności  dla  pro
cesów  przemysłowych  określone  zostały  w   załączniku  nr  5  do  po
wołanego  rozporządzenia  (§  13  powołanego  rozporządzenia  M ini
stra  Zdrowia  z  dnia  22  kwietnia  2005  r.).

147

Jeżeli w wyniku analiz nie jest możliwe przeprowadzenie roz

strzygającej oceny szkodliwości czynnika biologicznego i zachodzi

podejrzenie, że zastosowanie danego czynnika może stanowić po

ważne  zagrożenie  dla  zdrowia  pracowników,  prace  i  procesy  okre
ślone  w   §  12  i  §  13  powołanego  rozporządzenia  (zob.  wyżej)  po
winny  być  prowadzone  wyłącznie  na  stanowiskach  pracy,  gdzie  za

pewniony jest przynajmniej 3. stopień hermetyczności (§ 14 powo
łanego rozporządzenia M inistra Zdrowia).

W przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środo

wisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremu

jest dostępna szczepionka, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy

z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach
(DzU. nr 126, poz. 1384 ze zm.). Pracodawca powinien zlecać wy

konywanie  prac  związanych  z  narażeniem  na  kontakt  ze  szkodli
wym  czynnikiem  biologicznym  zakwalifikowanym  do  grupy  3  lub
4  zagrożenia  pracownikom  właściwie  zabezpieczonym,  w   tym  uod

pornionym przy użyciu dostępnych szczepionek (§ 16 powołanego

rozporządzenia M inistra Zdrowia).

Jakie czynności powinien podjąć pracodawca w razie rozpo

znania u pracownika choroby mogącej być skutkiem narażenia na
działanie szkodliwego czynnika biologicznego?

W razie rozpoznania u pracownika choroby, która może być

skutkiem narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologiczne
go, do obowiązków pracodawcy należy:

1) poinformowanie właściwego inspektora sanitarnego o zaist

niałym przypadku zachorowania,

2) zapewnienie pozostałym pracownikom narażonym na działa

nie szkodliwego czynnika biologicznego, w takim stopniu jak cho

remu pracownikowi, możliwości przeprowadzenia badań lekarskich,

3)  przeprowadzenie  ponownej  oceny  ryzyka  na  stanowisku  pracy,
4)  eliminacja  powstałego  zagrożenia.
Odnosi  się  to  również  do  przypadku,  gdy  nastąpił  zgon  pracow

nika, wywołany działaniem szkodliwego czynnika biologicznego

w miejscu pracy (§ 15 powołanego rozporządzenia Ministra Zdrowia).

148

OCHRONA

PRZED PROMIENIOWANIEM JONIZUJĄCYM

Co to je st promieniowanie jonizujące? Jakie przepisy regulują

zatrudnianie pracowników w warunkach narażenia na promienio
wanie jonizujące?

Zgodnie z art. 223 k.p., pracodawca jest obowiązany chronić

pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym
ze źródeł sztucznych (np. aparatów rentgenowskich) i naturalnych

(pochodzenia  naturalnego  ziemskiego  i  kosmicznego),  występują
cych  w   środowisku  pracy.  Dawka  promieniowania jonizującego  po
chodzącego  ze  źródeł  naturalnych,  otrzymywana  przez  pracownika

przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie, nie może
przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepi

sach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego.

Przez promieniowanie jonizujące - w myśl art. 3 pkt 33 ustawy

z  dnia  29  listopada  2000  r.  -   Prawo  atomowe  (j.t.  DzU  z  2007  r.  nr
42,  poz.  276  ze  zm.)  -   rozumie  się  promieniowanie  składające  się
z  cząstek  bezpośrednio  lub  pośrednio  jonizujących  albo  z  obu  ro
dzajów  tych  cząstek  lub  fal  elektromagnetycznych  o  długości  do

100 nm (nanometrów). Powołana ustawa odnosi się jednak tylko do

ochrony przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źró
deł sztucznych. Przepis art. 223 § 1 k.p. nakazuje natomiast chronić

pracowników przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym
także ze źródeł naturalnych. Zarazem jednak przepis § 2 art. 223

k.p. stanowi, że dawka promieniowania jonizującego pochodzącego
ze źródeł naturalnych otrzymywana przez pracownika nie może

przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepi

sach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego. Chodzi tu
zatem o przepisy powołanej ustawy - Prawo atomowe i wydane na

jej podstawie przepisy wykonawcze.

Przepisy rozdziału 3 ustawy - Prawo atomowe określają podsta

wowe zasady zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na

promieniowanie jonizujące. Pracownikiem w rozumieniu art. 3 pkt

149

29 prawa atomowego jest zaś osoba zatrudniona w ramach stosun
ku pracy, osoba wykonująca pracę na podstawie innej niż stosunek

pracy, jak również osoba wykonująca działalność na własny rachu
nek, które w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące

mogą  otrzymać  dawki  przekraczające  wartości  dawek  granicznych
określonych  dla  osób  z  ogółu  ludności.  Pojęcie  „pracownik”  jest  tu
więc  szersze  niż  określone  w   art.  2  k.p.

Kto je st odpowiedzialny za przestrzeganie wymagań dotyczą

cych bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej? Jakie
obowiązki w tym zakresie ciążą na osobie odpowiedzialnej?

Za przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochro

ny radiologicznej odpowiedzialny jest kierownik jednostki organiza

cyjnej wykonującej działalność związaną z narażeniem na działanie

promieniowania jonizującego. W jednostce organizacyjnej wykonu

jącej działalność wymagającą zezwolenia istnieje obowiązek opraco

wania  i  wdrożenia  programu  bezpieczeństwa  jądrowego  i  ochrony
radiologicznej,  zawierającego  co  najmniej  opis  urządzeń  i  procedur
mających  na  celu  ochronę  pracownika,  ogółu  ludności  i  środowiska

przed zagrożeniem. W jednostce organizacyjnej wykonującej dzia
łalność wymagającą zezwolenia wewnętrzny nadzór nad przestrze

ganiem wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicz

nej sprawuje osoba, która posiada uprawnienia inspektora ochrony

radiologicznej. Wymaganie takie nie dotyczy jednostki organizacyj

nej wykonującej działalność z aparatami rentgenowskimi do celów

weterynaryjnych pracującymi w systemie zdjęciowym oraz jednost
ki organizacyjnej wykonującej działalność z urządzeniami rentge

nowskimi przeznaczonymi do kontroli osób, przesyłek i bagażu (art.

7 prawa atomowego).

Zgodnie z art. 7a prawa atomowego, kierownik jednostki orga

nizacyjnej zasięga opinii inspektora ochrony radiologicznej na temat
badania i sprawdzania urządzeń ochronnych i przyrządów pomiaro

wych, obejmującej w szczególności:

ocenę urządzeń mających wpływ na ochronę radiologiczną -

przed dopuszczeniem do ich stosowania,

150

2) dopuszczenie do stosowania nowych lub zmodyfikowanych

źródeł promieniowania jonizującego, z punktu widzenia ochrony ra
diologicznej,

3) częstotliwość sprawdzania skuteczności stosowanych środ

ków i technik ochrony przed promieniowaniem,

4) częstotliwość wzorcowania przyrządów pomiarowych, spraw

dzanie ich sprawności i właściwego użytkowania.

W myśl przepisów art. 9 prawa atomowego, kierownik jednost

ki organizacyjnej jest obowiązany zapewnić wykonywanie działal

ności zgodnie z zasadą optymalizacji, wymagającą, aby - przy roz

sądnym uwzględnieniu czynników ekonomicznych i społecznych -
liczba narażonych pracowników i osób z ogółu ludności była jak

najmniejsza, a otrzymywane przez nich dawki promieniowania jo n i

zującego były możliwie małe. Kierownik jednostki organizacyjnej

jest też obowiązany przeprowadzić ocenę narażenia pracowników,

a jeżeli z analizy optymalizacyjnej wynika taka konieczność - usta
lić dla nich dalsze ograniczenia narażenia, tak, żeby otrzymane

przez nich dawki promieniowania jonizującego były nie wyższe niż

ustalone  dla  nich  ograniczniki  dawek  (limity  użytkowe  dawek).  Je
żeli  ograniczniki  dawek  zostaną  ustalone  w   zezwoleniu,  to  możli
wość  ich  przekroczenia  podlega  zgłoszeniu  przez  kierownika  je d

nostki organizacyjnej organowi, który wydał zezwolenie. Przez

ogranicznik  dawki  (limit  użytkowy  dawki)  należy  rozumieć  ograni
czenie  przewidywanych  dawek  indywidualnych,  które  mogą  pocho
dzić  od  określonego  źródła  promieniowania  jonizującego,  uwzględ

nione podczas planowania ochrony radiologicznej w celach związa
nych z optymalizacją (art. 3 pkt 23 prawa atomowego).

Co to są dawki graniczne promieniowania jonizującego?

Przez dawkę graniczną rozumie się wartość dawki promieniowa

nia jonizującego, w yrażoną jako dawka skuteczna lub równoważna,

dla określonych osób, pochodzącą od kontrolowanej działalności za
wodowej, której nie wolno przekroczyć. Dawka skuteczna (efektyw

na) zaś - to suma ważonych dawek równoważnych od zewnętrzne

go i wewnętrznego napromienienia tkanek i narządów, wyrażona od

powiednim wzorem określonym w załączniku do powołanej ustawy

151

- Prawo atomowe. Natomiast dawka równoważna - to dawka po

chłonięta  w   tkance  lub  narządzie,  ważona  dla  rodzaju  i  energii  pro
mieniowania  jonizującego,  wyrażona  również  wzorem  określonym
w   załączniku  do  powołanej  ustawy  -   Prawo  atomowe.

Dawki graniczne obejmują sumę dawek pochodzących zarówno

od  narażenia  zewnętrznego,  jak  i  wewnętrznego  (art.  13  ust.  1  pra
wa  atomowego).  Suma  dawek  promieniowania jonizującego  dla  pra
cowników  oraz  ogółu  ludności,  pochodzących  od  wszystkich  rodza

jó w wykonywanej działalności łącznie, nie może, z pewnymi wyjąt

kami,  przekraczać  dawek  granicznych  określonych  w   przepisach
wy danych  na  podstawie  art.  25  pkt  1  ustawy  (art.  14  ust.  1  prawa
atomowego).  Na  podstawie  tej  delegacji  ustawowej  Rada  M inistrów
wydała  rozporządzenie  z  dnia  18  stycznia  2005  r.  w   sprawie  dawek
granicznych  promieniowania  jonizującego  (DzU  nr  20,  poz.  168).

Przepisy tego rozporządzenia wdrażają postanowienia dyrektywy

96/29/Euratom z dnia 13 maja 1996 r. w sprawie podstawowych

norm  bezpieczeństwa  dotyczących  ochrony  zdrowia  przed  promie
niowaniem  jonizującym  pracowników  i  ogółu  ludności  (DzUrz  WE
L  159  z  29.06.1996).

Powyższe rozporządzenie określa dawki graniczne promieniowa

nia jonizującego, wskaźniki pozwalające na wyznaczenie dawek sto

sowane  przy  ocenie  narażenia  oraz  sposób  i  częstotliwość  dokony
wania  oceny  narażenia  w   odniesieniu  do  pracowników  oraz  osób
z  ogółu  ludności.

Dla pracowników dawka graniczna, wyrażona jako dawka sku

teczna  (efektywna),  wynosi  20  mSv  (milisiwertów)  w   ciągu  roku
kalendarzowego.  Dawka  ta  może  być  w   danym  roku  kalendarzo
wym  przekroczona  do  wartości  50  mSv,  jednak  pod  warunkiem,  że
w   ciągu  kolejnych  pięciu  lat  kalendarzowych  jej  sumaryczna  war
tość  nie  przekroczy  100  mSv.  Natomiast  dawka  graniczna,  wyrażo
na jako  dawka  równoważna,  wynosi  w   ciągu  roku  kalendarzowego:

1) 150 mSv - dla soczewek oczu,

2) 500 mSv - dla skóry, jako wartość średnia dla dowolnej po

wierzchni 1 cm2 napromienionej części skóry,

3) 500 mSv - dla dłoni, przedramion, stóp i podudzi.

152

Kobieta, od chwili zawiadomienia przez n ią kierownika jednost

ki organizacyjnej o ciąży, nie może być zatrudniona w warunkach

prowadzących do otrzymania przez mające urodzić się dziecko daw

ki  skutecznej  (efektywnej)  przekraczającej  wartość  1  mSv.  Nato
miast  kobieta  karmiąca  piersią  nie  może  być  zatrudniona  w   warun
kach  narażenia  na  skażenie  wewnętrzne  i  zewnętrzne  (§  2  i  3  po
wołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  18  stycznia  2005  r.).

Dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku 18 lat i powy

żej, m ają zastosowanie wartości dawek granicznych ustalone wyżej
w § 2 powołanego rozporządzenia RM (jak dla pracowników). N a

tomiast dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku od 16 lat

do 18 lat, dawka graniczna, wyrażona jako dawka skuteczna (efek

tywna) wynosi 6 mSv w ciągu roku kalendarzowego, przy czym

dawka graniczna, wyrażona jako dawka równoważna, wynosi w cią
gu roku kalendarzowego:

1) 50 mSv - dla soczewek oczu,

2) 150 mSv - dla skóry, jako wartość średnia dla dowolnej po

wierzchni 1 cm2 napromienionej części skóry,

3) 150 mSv - dla dłoni, przedramion, stóp i podudzi.

D la uczniów, studentów i praktykantów, w wieku poniżej 16 lat,

mają  zastosowanie  wartości  dawek  granicznych  ustalone  poniżej
w   §  5  dla  osób  z  ogółu  ludności.  Osoby  w  wieku poniżej  18  lat  mo
gą być  zatrudnione  w   warunkach  narażenia jedynie  w   celu  nauki  lub

przyuczenia do zawodu (§ 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia

18 stycznia 2005 r.).

Natomiast dla osób z ogółu ludności dawka graniczna, wyrażo

na jako  dawka  skuteczna  (efektywna),  wynosi  1  mSv  w   ciągu  roku
kalendarzowego,  przy  czym  dawka  graniczna,  wyrażona jako  dawka
równoważna,  wynosi  w   ciągu  roku  kalendarzowego:

1) 15 mSv - dla soczewek oczu,

2) 50 mSv - dla skóry, jako wartość średnia dla dowolnej po

wierzchni 1 cm2 napromienionej części skóry.

Powyższa dawka może być w danym roku kalendarzowym prze

kroczona, pod warunkiem że w ciągu kolejnych pięciu lat kalenda
rzowych jej sumaryczna wartość nie przekroczy 5 mSv (§ 5 powo

łanego rozporządzenia RM).

153

Narażenie pracowników oraz osób z ogółu ludności ocenia się

w   oparciu  o  otrzymane  przez  nich  dawki  skuteczne  (efektywne)
i  dawki  równoważne,  wyznaczone  z  uwzględnieniem  wielkości
i  wartości  wskaźników pozwalających  na  wyznaczenie  dawek  stoso
wanych  przy  ocenie  narażenia.  Wielkości  i  wartości  wskaźników po
zwalających  na  wyznaczenie  dawek  stosowanych  przy  ocenie  nara
żenia  określone  zostały  w  załączniku  do  powołanego  rozporządzenia

RM. Przy wyznaczaniu dawek skutecznych, zmniejsza się je o daw

ki wynikające z naturalnego tła promieniowania jonizującego wystę

pującego na danym terenie, uwzględniając rzeczywisty czas naraże
nia. Jeżeli tło naturalne nie jest znane, za jego wartość przyjmuje

się 2,4 mSv w ciągu roku kalendarzowego. Wyznaczanie dawek dla

pracowników jest dokonywane na podstawie pomiarów dozyme
trycznych (§ 6 powołanego rozporządzenia RM).

Oceny narażenia pracowników dokonuje się dla każdego roku

kalendarzowego  w   oparciu  o  dawki  wyznaczone  na  podstawie  po
miarów  dozymetrycznych,  wykonywanych  w   okresach  nie  dłuż
szych  niż  trzymiesięczne,  a  jeżeli  okres  zatrudnienia  w   warunkach

narażenia jest krótszy niż trzy miesiące, po zakończeniu tego okre

su.  W   warunkach  zdarzenia  radiacyjnego  ocena  narażenia  pracowni
ków  i  osób  z  ogółu  ludności  jest  dokonywana  z  częstotliwością
umożliwiającą  określenie  środków  oraz  działań  niezbędnych  do
ochrony  zdrowia  (§  7  powołanego  rozporządzenia  RM).

W szczególnych przypadkach, z wyłączeniem zdarzeń radiacyj

nych, pracownicy kategorii A, za ich zgodą i za zgodą Prezesa Pań

stwowej Agencji Atomistyki, m ogą otrzymać określone przez wy
mienionego Prezesa dawki przekraczające wartości dawek granicz

nych, jeżeli jest to konieczne dla wykonania określonego zadania

w określonym miejscu pracy i w określonym czasie. Kierownik je d

nostki organizacyjnej jest obowiązany uzasadnić konieczność takie

go  narażenia  i  z  wyprzedzeniem  szczegółowo  omówić  związane
z  tym  kwestie  z  zainteresowanymi  pracownikami  -   ochotnikami  lub
ich  przedstawicielami,  oraz  z  uprawnionym  lekarzem  i  inspektorem
ochrony  radiologicznej,  a  także  poinformować  zainteresowanych

pracowników - ochotników o ryzyku związanym z takim naraże
niem i o niezbędnych środkach ostrożności. Postępowanie w powyż

154

szych  sprawach  wymaga  udokumentowania  w   formie  pisemnej.
Otrzymane  przez  pracownika  dawki  przekraczające  wartości  dawek
granicznych  są  oddzielnie  rejestrowane  w   dokumentacji  określonej
w   art.  30  ust.  3  prawa  atomowego  (o  dokumentacji  tej  będzie  mo
wa  dalej).  Otrzymanie  tych  dawek  nie  może  powodować  odsunięcia

pracownika od normalnych zajęć lub przesunięcia go na inne stano

wisko  bez  jego  zgody,  z  pewnymi  jednak  zastrzeżeniami  przewi
dzianymi  w   art.  31  ust.  2  i  3  prawa  atomowego  (art.  19  prawa  ato
mowego).  Narażenie  na  dawki  przekraczające  wartości  dawek  gra

nicznych  jest  jednak  niedopuszczalne  w   odniesieniu  do  praktykan
tów,  uczniów,  studentów  oraz  kobiet  w   ciąży,  a  kobiet  karmiących
piersią,  jeżeli  w   wyniku  narażenia  jest  prawdopodobne  powstanie

skażeń promieniotwórczych ciała.

Osoba uczestnicząca w usuwaniu skutków zdarzenia radiacyjne

go oraz w działaniach interwencyjnych nie może otrzymać w czasie

trwania tych działań dawki przekraczającej wartość rocznej dawki

granicznej dla pracowników, z wyjątkiem sytuacji narażenia wyjąt
kowego, o którym mowa poniżej.

W sytuacji narażenia wyjątkowego wynikającego z działań ma

jących na celu:

1) zapobieżenie poważnej utracie zdrowia,

2) uniknięcie dużego napromieniowania znacznej liczby osób,
3) zapobieżenie katastrofie na większą skalę

- należy dołożyć wszelkich starań, żeby osoba uczestnicząca w takich

działaniach nie otrzymała dawki skutecznej przekraczającej 100 mSv.

Osoby, które otrzymały powyższe dawki nie mogą być odsunię

te od dalszej pracy zawodowej w warunkach narażenia bez ich zgo

dy, jednak z zastrzeżeniem przepisów art. 31 ust. 2 i 3 prawa ato
mowego.

Natomiast osoba uczestnicząca w ratowaniu życia ludzkiego mo

że otrzymać dawkę skuteczną przekraczającą 100 mSv, jednakże na
leży dołożyć wszelkich starań, żeby nie otrzymała dawki skutecznej

przekraczającej 500 mSv. Osobę, która otrzymała taką dawkę, kie

rownik jednostki organizacyjnej jest obowiązany skierować na bada

nia lekarskie. Odpowiednie zastosowanie m ają tu również przepisy

art. 31 ust. 2 i 3 prawa atomowego, o czym będzie jeszcze mowa.

155

Osobami podejmującymi powyższe działania m ogą być wyłącz

nie ochotnicy, którzy przed podjęciem tych działań zostali poinfor

mowani  o  związanym  z  ich  działaniem  ryzyku  dla  zdrowia,  a  na
stępnie  dobrowolnie  podjęli  decyzję  o  udziale  w   działaniach.  Rezy
gnacja  z  udziału  w   działaniach  nie  może  stanowić  podstawy  do  roz
wiązania  stosunku  pracy.  Podczas  powyższych  działań  należy  podej
mować  wszelkie  środki  w   celu  zapewnienia  odpowiedniej  ochrony
osób  biorących  udział  w   działaniach  oraz  dokonania  oceny  i  udoku
mentowania  dawek  otrzymywanych  przez  te  osoby.  Po  zakończeniu
działań  osoby  te  są informowane  o  otrzymanych  dawkach  i  wynika

jącym z tego ryzyku dla zdrowia (art. 20 prawa atomowego).

Jakie kategorie pracowników zostały ustalone w zależności od

wielkości zagrożenia na promieniowanie jonizujące?

Zgodnie z przepisami art. 17 prawa atomowego, w celu dosto

sowania  sposobu  oceny  zagrożenia  pracowników  w  jednostkach  or
ganizacyjnych  do  jego  spodziewanego  poziomu,  w   zależności  od
wielkości  zagrożenia,  wprowadza  się  dwie  kategorie  pracowników:

1) kategorię A obejmującą pracowników, którzy m ogą być nara

żeni  na  dawkę  skuteczną przekraczającą 6  mSv  w   ciągu  roku  lub  na
dawkę  równoważną  przekraczającą  trzy  dziesiąte  wartości  dawek
granicznych  dla  soczewek  oczu,  skóry  i  kończyn,  określonych
w   rozporządzeniu  RM   z  dnia  18  stycznia  2005  r.  w   sprawie  dawek
granicznych  promieniowania jonizującego,

2) kategorię B obejmującą pracowników, którzy m ogą być nara

żeni  na  dawkę  skuteczną przekraczającą  1  mSv  w   ciągu  roku  lub  na
dawkę  równoważną  przekraczającą jed n ą  dziesiątą  wartości  dawek
granicznych  dla  soczewek  oczu,  skóry  i  kończyn,  określonych
w   rozporządzeniu  RM   z  dnia  18  stycznia  2005  r.  w   sprawie  dawek
granicznych  promieniowania  jonizującego,  i  którzy  nie  zostali  zali
czeni  do  kategorii  A.

Ocena narażenia pracowników prowadzona jest na podstawie

kontrolnych pomiarów dawek indywidualnych lub pomiarów dozy
metrycznych w środowisku pracy. Pracownicy kategorii A podlega

j ą ocenie narażenia prowadzonej na podstawie systematycznych po

miarów dawek indywidualnych, a jeżeli m ogą być narażeni na ska

156

żenie wewnętrzne mające wpływ na poziom dawki skutecznej dla

tej kategorii pracowników, podlegają również pomiarom skażeń we

wnętrznych.  Natomiast  pracownicy  kategorii  B  podlegają ocenie  na
rażenia  prowadzonej  na  podstawie  pomiarów  dozymetrycznych
w   środowisku  pracy  w   sposób  pozwalający  stwierdzić  prawidłowość
zaliczenia  pracowników  do  tej  kategorii,  chyba  że  kierownik  je d

nostki organizacyjnej zadecyduje o objęciu ich systematycznymi po

miarami dawek indywidualnych. Zezwolenie może zawierać warunek

prowadzenia oceny narażenia pracowników kategorii B wykonujących
prace określone w tym zezwoleniu na podstawie pomiarów dawek in

dywidualnych. W przypadku gdy pomiar dawki indywidualnej jest nie
możliwy lub niewłaściwy, ocena dawki indywidualnej otrzymanej

przez pracownika kategorii A może być dokonana na podstawie wyni

ków pomiarów dawek indywidualnych przeprowadzonych dla innych

narażonych pracowników tej kategorii albo na podstawie wyników po

miarów  dozymetrycznych  w   środowisku  pracy.  Zaliczenia  pracowni
ków  zatrudnionych  w   warunkach  narażenia  do  kategorii  A lub  B  do
konuje  kierownik jednostki  organizacyjnej,  w   zależności  od  przewidy
wanego  poziomu  narażenia  tych  pracowników.  Ze  względu  na  zdol

ność do wykonywania pracy w grupie pracowników kategorii A usta

la  się  następującą klasyfikację  medyczną:  zdolny,  zdolny  pod  pewny
mi  warunkami,  niezdolny.  Klasyfikacji  medycznej  pracownika  kate
gorii  A  dokonuje  uprawniony  lekarz,  który  sprawuje  nadzór  medycz

ny nad tym pracownikiem. Pracownik nie może być zatrudniony na

określonym stanowisku w kategorii A, jeżeli uprawniony lekarz wy
dał orzeczenie, że jest on niezdolny do wykonywania takiej pracy.

Zgodnie z art. 21 prawa atomowego, kierownik jednostki orga

nizacyjnej obowiązany jest prowadzić rejestr dawek indywidualnych

otrzymywanych przez pracowników zaliczonych do kategorii A na

podstawie wyników pomiarów dawek indywidualnych oraz pomia

rów  służących  ocenie  dawek  od  narażenia  wewnętrznego,  dokony
wanych  przez  podmioty  posiadające  akredytację  otrzym aną na  pod
stawie  odrębnych  przepisów.  Centralny  rejestr  dawek  indywidual

nych prowadzi natomiast Prezes Państwowej Agencji Atomistyki na
podstawie wyników pomiarów i ocen otrzymywanych od kierowni

ka jednostki organizacyjnej.

157

Inspektor ochrony radiologicznej, do czasu dokonania pomiarów

dawek indywidualnych oraz pomiarów służących ocenie dawek od

narażenia wewnętrznego przez podmiot posiadający akredytację, do

konuje wstępnej operacyjnej oceny dawek indywidualnych otrzyma

nych przez pracowników zewnętrznych wykonujących działalność
na terenie kontrolowanym w jednostce organizacyjnej. Inspektor

ochrony radiologicznej może, do czasu dokonania pomiarów dawek
indywidualnych oraz pomiarów służących ocenie dawek od naraże

nia wewnętrznego przez podmiot posiadający akredytację, dokonać

wstępnej operacyjnej oceny dawek indywidualnych otrzymanych

przez innych niż pracownicy zewnętrzni pracowników wykonują

cych pracę w jednostce organizacyjnej.

Co to są „tereny kontrolowane” i „tereny nadzorowane”?

Stosownie do art. 18 prawa atomowego, w celu dostosowania

działań  i  środków  ochrony  radiologicznej  pracowników  do  wielko
ści  i  rodzajów  zagrożeń,  kierownik  jednostki  organizacyjnej  wpro
wadza  podział  lokalizacji  miejsc  pracy  na:

1) tereny kontrolowane - tam, gdzie istnieje możliwość otrzy

mania  dawek  określonych  dla  pracowników  kategorii  A,  istnieje
możliwość  rozprzestrzeniania  się  skażeń  promieniotwórczych  lub
m ogą  występować  duże  zmiany  mocy  dawki  promieniowania  jo n i
zującego,

2) tereny nadzorowane - tam, gdzie istnieje możliwość otrzy

mania dawek określonych dla pracowników kategorii B i które nie
zostały zaliczone do terenów kontrolowanych.

Za spełnienie wymagań określonych w przepisach wydanych na

podstawie  art.  25  pkt  2  prawa  atomowego  dla  terenów  kontrolowa
nych  i  nadzorowanych  jest  odpowiedzialny  kierownik  jednostki  or
ganizacyjnej,  który  podejmuje  określone  działania  w   celu  spełnienia
tych  wymagań  po  zasięgnięciu  opinii  inspektora  ochrony  radiolo
gicznej  i  lekarza  medycyny  pracy.  Na  podstawie  tej  delegacji  usta
wowej  Rada  M inistrów  wydała  rozporządzenie  z  dnia  6  sierpnia
2002  r.  w   sprawie  podstawowych  wymagań  dotyczących  terenów
kontrolowanych  i  nadzorowanych  (DzU  nr  138,  poz.  1161).  Rozpo
rządzenie  to  określa:

158

1) podstawowe wymagania dotyczące terenów kontrolowanych

i nadzorowanych, w tym sposób oznakowania, warunki dostępu
i opuszczania tych terenów dla pracowników i innych osób,

2) warunki, jakie muszą być spełnione dla wykonywania pomia

rów   dozymetrycznych  w   środowisku  pracy  na  tych  terenach,
w   szczególności  odnośnie  do  zakresu  programu  pomiarów  i  kryte
riów   doboru  osób  wykonujących  pomiary.

Przepis § 2 ust. 1 powyższego rozporządzenia RM określa nastę

pujące podstawowe wymagania dotyczące terenów kontrolowanych:

1) granice terenu kontrolowanego oznacza się znakami ostrze

gawczymi, których wzór zawiera załącznik do rozporządzenia, oraz

tablicami informacyjnymi podającymi rodzaj źródeł promieniotwór

czych i związane z nimi zagrożenie;

2) znaki ostrzegawcze i tablice informacyjne, o których mowa

w pkt 1, umieszcza się przy wejściu na teren kontrolowany; w przy

padku wytyczenia tego terenu poza pomieszczeniem zamkniętym

umieszcza się je w odstępach nie większych niż 10 m;

3) dostęp do terenu kontrolowanego, ograniczony przez zastoso

wanie środków technicznych, w szczególności drzwi, bram lub w i
docznych blokad mają:

a) pracownicy zatrudnieni na tym terenie,

b) pacjenci poddawani zabiegom diagnostycznym lub terapeu

tycznym,

c) za zgodą kierownika jednostki organizacyjnej lub upoważnio

nej przez niego osoby inne przeszkolone osoby wyposażone w daw

komierze osobiste umożliwiające bezpośrednie określenie dawki
otrzymanej w czasie przebywania na tym terenie;

4) osoby wymienione wyżej w pkt 3 pod lit. a i lit. c, m ają do

stęp do terenu kontrolowanego i jego opuszczania na podstawie

przepustek, kart wstępu lub identyfikatorów,

5) dla terenu kontrolowanego opracowuje się instrukcje pracy,

odpowiednie do zagrożenia związanego z występującymi źródłami
i wykonywanymi czynnościami.

Jeżeli na terenie kontrolowanym występuje możliwość rozprze

strzeniania się skażeń promieniotwórczych, poza wymaganiami wy
mienionymi wyżej, zapewnia się:

159

1) przy wejściu - możliwość zmiany odzieży osobistej na odzież

roboczą oraz pomiar skażeń osobistych i wnoszonego sprzętu,

2) przy wyjściu - pomiar skażeń osobistych i wynoszonego

sprzętu  oraz  środki  i  urządzenia  do  usuwania  tych  skażeń,  zależne
od  prowadzonych  prac,  a  także  zamianę  odzieży  roboczej  na  osobi
stą  i  pojemniki  na  skażoną  odzież  roboczą  (§  2  ust.  2  powołanego
rozporządzenia  RM   z  dnia  6  sierpnia  2002  r.).

Natomiast przepisy § 3 powołanego rozporządzenia RM okreś

lają następujące podstawowe wymagania dotyczące terenów nadzo
rowanych:

1) granice terenu nadzorowanego oznacza się znakami ostrze

gawczymi, których wzór zawiera załącznik do rozporządzenia,

2) granice terenu nadzorowanego można oznaczyć również ta

blicami informacyjnymi, podającymi rodzaj źródeł promieniotwór

czych i związane z nimi zagrożenie, zależnie od prowadzonych prac

na tym terenie,

3) znaki ostrzegawcze i tablice informacyjne umieszcza się przy

wejściu na teren nadzorowany; w przypadku wytyczenia tego terenu

poza pomieszczeniem zamkniętym umieszcza się je w odstępach nie

większych niż 10 m,

4) dostęp do terenu nadzorowanego i jego opuszczanie przez oso

by inne niż pracownicy zatrudnieni na tym terenie podlega rejestracji.

W przypadku gdy jest to uzasadnione rodzajem czynności wyko

nywanych na terenie nadzorowanym, poza powyższymi wymagania

mi, opracowuje się instrukcje pracy, odpowiednie do zagrożenia zwią
zanego z występującymi źródłami i wykonywanymi czynnościami.

Powołane rozporządzenie RM z dnia 6 sierpnia 2002 r. (§ 4)

określa następujące warunki wykonywania pomiarów dozymetrycz

nych w środowisku pracy na terenach kontrolowanych i nadzorowa
nych:

1) ustalenie miejsca, czasu i częstotliwości przeprowadzania po

miarów,

2) ustalenie rodzajów wykonywanych pomiarów,
3) wskazanie metod, przyrządów oraz procedur pomiarowych.

Zakres programu pomiarów dozymetrycznych w środowisku

pracy obejmuje:

160

1) pomiar mocy dawki z określeniem rodzaju i energii promie

niowania,

2) pom iar i identyfikację skażeń prom ieniotw órczych po

wierzchni i powietrza - w przypadku możliwości rozprzestrzeniania
się skażeń promieniotwórczych.

Pomiary powyższe powinny umożliwiać:

1) ciągłą ocenę warunków pracy, w tym ocenę narażenia pra

cowników i innych osób znajdujących się na terenach kontrolowa

nych albo nadzorowanych,

2) kontrolę przestrzegania limitów użytkowych dawek określo

nych w zezwoleniu na prowadzenie działalności na tych terenach,

3) weryfikację granic terenu kontrolowanego i nadzorowanego,
4) ocenę narażenia osób znajdujących się poza tymi terenami,

spowodowanego prowadzoną działalnością, w tym w wyniku usu
wania substancji promieniotwórczych z tych terenów.

Zgodnie z § 5 powołanego rozporządzenia RM z dnia 6 sierp

nia 2002 r., pomiary dozymetryczne w środowisku pracy m ogą wy
konywać osoby:

1) posiadające uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej,

2) przeszkolone przez inspektora ochrony radiologicznej w za

kresie wykonywania pomiarów.

Wymagania dotyczące sprzętu dozymetrycznego określone zo

stały w załączniku do rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 23
grudnia 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących sprzętu dozyme

trycznego (DzU nr 239, poz. 2032), wydanego na podstawie art. 28
prawa atomowego. Rozporządzenie to określa wymagania dotyczące

sprzętu dozymetrycznego stosowanego w warunkach normalnych
oraz w sytuacji zdarzeń radiacyjnych.

Działalność zawodowa związana z występowaniem promienio

wania naturalnego prowadzącego do wzrostu narażenia pracowni
ków lub ludności, istotnego z punktu widzenia ochrony radiologicz

nej, wymaga oceny tego narażenia. Ocena tego narażenia dokony

wana jest na podstawie pomiarów dozymetrycznych w środowisku

pracy. Do działalności zawodowej związanej z występowaniem pro

mieniowania naturalnego zalicza się w szczególności działalność
związaną z wykonywaniem prac:

161

1) w zakładach górniczych, jaskiniach i innych miejscach pod

powierzchnią ziemi oraz w uzdrowiskach,

2) w lotnictwie, z wyłączeniem prac wykonywanych przez per

sonel naziemny.

Ponadto Rada M inistrów uprawniona została do określenia,

w drodze rozporządzenia:

• innych niż wymienione wyżej rodzaje działalności zawodowej

związanej  z  występowaniem  promieniowania  naturalnego  prowadzą
cego  do  wzrostu  narażenia  pracowników  lub  ludności  istotnego
z  punktu  widzenia  ochrony  radiologicznej,

• sposobów dokonywania oceny narażenia powstałego w związ

ku  z  wykonywaniem  powyższej  działalności,  trybu  postępowania
mającego  na  celu  zmniejszenie  tego  narażenia  oraz  innych  działań
mających  na  celu  ochronę  radiologiczną  narażonych  pracowników
i  ludności

- uwzględniając zalecenia Unii Europejskiej, przepisy powoływane

go  rozporządzenia  RM   z  dnia  18  stycznia  2005  r.  w   sprawie  dawek
granicznych  promieniowania  jonizującego,  specyfikę  wykonywanej
działalności  zawodowej  i  specyfikę  pracy  osoby  narażonej  (art.  23

prawa atomowego).

Jakie podstawowe wymogi muszą być spełnione przy zatrud

nianiu pracownika w warunkach narażenia na promieniowanie jo
nizujące?

Według art. 10 prawa atomowego, pracownik może być zatrud

niony w warunkach narażenia na działanie promieniowania jonizu

jącego po orzeczeniu braku przeciwwskazań do takiego zatrudnienia

wydanym przez uprawnionego lekarza, tj. lekarza posiadającego od

powiednie kwalifikacje. Kwalifikacje uprawnionego lekarza, tryb

wydawania i przechowywania orzeczeń oraz rodzaje i częstotliwość

badań stanu zdrowia pracowników zatrudnionych w warunkach na

rażenia na promieniowanie jonizujące określają przepisy prawa pra
cy, chyba że ustawa - Prawo atomowe stanowi inaczej.

Do pracy przy materiale jądrowym, źródle promieniowania jo n i

zującego, odpadach promieniotwórczych lub wypalonym paliwie ją
drowym można dopuścić pracownika, który posiada odpowiednią do

162

stanowiska pracy znajomość przepisów z zakresu bezpieczeństwa ją
drowego i ochrony radiologicznej oraz niezbędne umiejętności.

Kierownik jednostki organizacyjnej jest obowiązany zapewnić

prowadzenie wstępnych i okresowych - nie rzadziej niż co 5 lat -

szkoleń pracowników w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochro

ny radiologicznej, zgodnie z opracowanym przez siebie programem.

Szkoleniem takim powinni być objęci również pracownicy uczestni

czący  w   transporcie  materiałów  jądrowych,  źródeł  promieniotwór
czych,  odpadów  promieniotwórczych  lub  wypalonego  paliwa jądro
wego.  Szkolenia  powyższe  powinny  obejmować  w   szczególności:

1) ogólne procedury ochrony radiologicznej i podejmowane

środki ostrożności związane z działalnością wykonywaną przez je d

nostkę organizacyjną,

2) procedury ochrony radiologicznej i podejmowane środki

ostrożności związane z konkretnym stanowiskiem pracy,

3) w przypadku kobiet - także informację o konieczności nie

zwłocznego  powiadomienia  kierownika  jednostki  organizacyjnej
o  ciąży  oraz  informację  o  ryzyku  skażenia  promieniotwórczego
dziecka  karmionego  piersią  przez  matkę,  w   przypadku  gdy  istnieje
możliwość  skażenia  promieniotwórczego  ciała  matki.

Programy szkoleń, opracowane przez kierownika jednostki organi

zacyjnej działającej na podstawie zezwolenia, podlegają zatwierdze

niu przez organ, który wydał zezwolenie (art. 11 prawa atomowego).

Jak stanowi przepis art. 22 prawa atomowego, przed zatrud

nieniem pracownika w warunkach narażenia na działanie promienio

wania jonizującego  kierownik  jednostki  organizacyjnej  jest  obowią
zany  wystąpić  do  Prezesa  Państwowej  Agencji  Atomistyki  z  wnios
kiem  o  informację  z  centralnego  rejestru  dawek  o  dawkach  otrzyma

nych przez tego pracownika w roku kalendarzowym, w którym wy

stępuje z wnioskiem, oraz w okresie czterech poprzednich lat kalen
darzowych.

Zgodnie z art. 26 prawa atomowego, kierownik jednostki orga

nizacyjnej zatrudniającej pracowników w warunkach narażenia jest

obowiązany zapewnić:

opiekę medyczną pracownikom oraz niezbędne środki ochro

ny indywidualnej i sprzęt dozymetryczny, stosownie do warunków
narażenia,

163

prowadzenie pomiarów dawek indywidualnych albo pomia

rów dozymetrycznych w środowisku pracy oraz rejestrowanie da

nych w tym zakresie.

Kierownik jednostki organizacyjnej jest obowiązany zapewnić

pracow nikom zewnętrznym ochronę radiologiczną rów noważną

ochronie,  ja k ą   zapewnia  pracownikom  zatrudnionym  w   jednostce
organizacyjnej.  Każdemu  pracownikowi  zewnętrznemu  Prezes  Pań
stwowej  Agencji  Atomistyki  wydaje  indywidualny  dokument  naraże

nia pracownika zewnętrznego (paszport dozymetryczny), w którym
pracodaw ca zew nętrzny i kierow nik jednostki organizacyjnej

umieszczają  informacje  określone  w   przepisach  wydanych  na  pod
stawie  art.  29  ust.  3  pkt  2  prawa  atomowego,  do  wydania  których
zobligowana  została  Rada  M inistrów  (art.  29  prawa  atomowego).

Pracownikiem zewnętrznym - w rozumieniu art. 3 pkt 30 prawa

atomowego - jest pracownik zaliczony do kategorii A, zatrudniony

przez pracodawcę zewnętrznego lub wykonujący działalność na włas
ny rachunek, prowadzący dowolną działalność na terenie kontrolo

wanym, za który nie jest odpowiedzialny ani on, ani jego pracodaw
ca. Natomiast pracodawcą zewnętrznym jest pracodawca zatrudnia

jący pracowników kategorii A, prowadzących dowolną działalność

na terenie kontrolowanym u innego pracodawcy (art. 3 pkt 28 pra
wa atomowego).

Za nadzór medyczny nad pracownikami kategorii A odpowie

dzialny  jest  kierownik  jednostki  organizacyjnej  oraz  uprawniony  le
karz,  któremu  zapewnia  się  dostęp  do  informacji  niezbędnych  do
wydania  orzeczenia  o  zdolności  tych  pracowników  do  wykonywania
określonej  pracy,  łącznie  z  inform acją o  warunkach  środowiskowych
w   miejscu  pracy.  Nadzór  medyczny  obejmuje  wstępne  badania  le
karskie  pracownika  przed  jego  zatrudnieniem  dla  określenia,  czy

pracownik może być zatrudniony w kategorii A, oraz okresowe ba

dania  lekarskie  przeprowadzane  co  najmniej  raz  w   roku,  które  po
zw alają  stwierdzić,  czy  pracownik  może  nadal  wykonywać  swoje
obowiązki.  D la  każdego  pracownika  kategorii  A  uprawniony  lekarz
zakłada  dokumentację  medyczną,  prowadzoną i  aktualizowaną przez
cały  okres  zaliczenia  do  tej  kategorii.  Dokumentacja jest  przechowy
wana  do  dnia  osiągnięcia  przez  pracownika  wieku  75  lat,  jednak  nie

164

krócej  niż  przez  30  lat  od  dnia  zakończenia  przez  niego  pracy
w   warunkach  narażenia.  Dokumentacja  medyczna  obejmuje  infor
macje  o  rodzaju  wykonywanej  pracy,  wynikach  badań  lekarskich

przeprow adzonych przed podjęciem zatrudnienia w kategorii

A i o wynikach badań okresowych oraz rejestr dawek indywidual

nych, o którym była wcześniej mowa. Po ustaniu zatrudnienia

w   warunkach  narażenia  uprawniony  lekarz  może  zalecić  kontynu
ację  nadzoru  medycznego,  jeżeli  uzna  to  za  konieczne  dla  ochrony
zdrowia  pracownika  (art.  30  prawa  atomowego).

W przypadku stwierdzonego przekroczenia którejkolwiek z da

wek granicznych, określonych w powołanym wyżej rozporządzeniu

RM z dnia 18 stycznia 2005 r., kierownik jednostki organizacyjnej

jest obowiązany skierować pracownika na badania lekarskie. Dalsza

praca  w   warunkach  narażenia  wymaga  zgody  uprawnionego  lekarza.
W   razie  braku  takiej  zgody  na  dalsze  zatrudnienie  pracownika
w   warunkach  narażenia  stosuje  się  odpowiednio  przepisy  prawa pra

cy  odnoszące  się  do  pracownika,  u  którego  stwierdzono  objawy
wskazujące  na powstanie  choroby  zawodowej  (art.  31  prawa  atomo
wego).  Od  orzeczenia  uprawnionego  lekarza  pracownikowi  służy
odwołanie  do  sądu  pracy  (art.  32  prawa  atomowego).

Jakie zasady ochrony pracowników przed promieniowaniem jo 

nizującym powinny być stosowane podczas pracy na terenie kon
trolowanym?

Na podstawie delegacji zawartej w art. 29 ust. 3 prawa atomo

wego, Rada M inistrów wydała rozporządzenie z dnia 27 kwietnia
2004 r. w sprawie ochrony przed promieniowaniem jonizującym

pracowników zewnętrznych narażonych podczas pracy na terenie

kontrolowanym (DzU nr 102, poz. 1064). Rozporządzenie to doko

nuje transpozycji dyrektywy 90/641/Euratom z dnia 4 grudnia 1990 r.

w sprawie praktycznej ochrony pracowników zewnętrznych narażo

nych na promieniowanie jonizujące podczas pracy na terenie kontro

lowanym (DzUrz WE L 349 z 13.12.1990). Rozporządzenie weszło
w życie z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Euro

pejskiej, tj. z dniem 1 maja 2004 r. Rozporządzenie to określa:

165

1) szczegółowe obowiązki kierownika jednostki organizacyjnej,

pracodawcy zewnętrznego i pracownika zewnętrznego w zakresie

ochrony radiologicznej pracowników zewnętrznych narażonych pod
czas pracy na terenie kontrolowanym,

2) informacje umieszczane przez kierownika jednostki organiza

cyjnej, pracodawcę zewnętrznego i uprawnionego lekarza w pasz

porcie dozymetrycznym,

3) tryb wydawania oraz wzór paszportu dozymetrycznego.

Zgodnie z § 2 powołanego rozporządzenia RM z dnia 27 kwiet

nia 2004 r., kierownik jednostki organizacyjnej, w zakresie ochrony

radiologicznej pracowników zewnętrznych narażonych podczas pra
cy na terenie kontrolowanym jest w szczególności obowiązany:

1) sprawdzić, czy pracownicy zewnętrzni posiadają aktualne

orzeczenia lekarskie o zdolności do pracy, w tym stwierdzające brak

przeciwwskazań do pracy w warunkach narażenia, wydane przez

uprawnionego lekarza,

2) zapew nić

pracow nikom

przeszkolenie

specjalistyczne

uwzględniające  specyfikę  terenu  kontrolowanego  i  planowanej  pra
cy,  niezależnie  od  podstawowego  szkolenia  w   zakresie  bezpieczeń
stwa jądrowego  i  ochrony  radiologicznej,

3) zapewnić im niezbędne środki ochrony indywidualnej, sto

sownie do warunków narażenia,

4) zapewnić warunki pracy umożliwiające przestrzeganie zasad

ochrony radiologicznej oraz ograniczeń dawek promieniowania jo n i
zującego zgodnie z art. 8, 9, 13, 14, 19 i art. 25 pkt 1 prawa ato
mowego,

5) zapewnić prowadzenie pomiaru dawek indywidualnych oraz

innych  pomiarów  dozymetrycznych  w   sposób  dostosowany  do  wa
runków  narażenia,  jak  również  prowadzenie  dokumentacji  tych  po
miarów  zgodnie  z  wymaganiami  przepisów  wydanych  na  podstawie
art.  28  pkt  1  prawa  atomowego,  oraz  dokonywanie  w   tym   zakresie
wpisów  w   paszportach  dozymetrycznych.

Stosownie do przepisów § 3 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 27 kwietnia 2004 r., pracodawca zewnętrzny w zakresie
ochrony radiologicznej swoich pracowników narażonych podczas

pracy na terenie kontrolowanym w szczególności powinien zapewnić:

166

1) przestrzeganie zasad ochrony radiologicznej oraz ograniczeń

dawek promieniowania jonizującego zgodnie z przepisami prawa
atomowego,

2) podstawowe szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeń

stwa  jądrowego  i  ochrony  radiologicznej,  obejmujące  informację
0  zagrożeniach  związanych  z  pracą  w   warunkach  narażenia  na  pro
mieniowanie jonizujące  i  stosowanych  środkach  ochrony  oraz  o  zna
czeniu  przestrzegania  odpowiednich  wymagań  technicznych  i  me
dycznych  w   tym  zakresie,

3) objęcie pracowników oceną narażenia, a także nadzorem me

dycznym stosownie do art. 26, 30 i 31 prawa atomowego, w tym

badaniami lekarskimi w celu uzyskania orzeczenia uprawnionego le

karza o zdolności pracownika do pracy z określeniem, jeśli wynika

to z klasyfikacji medycznej pracownika zgodnie z art. 17 ust. 7 pra

wa  atomowego,  warunków  dopuszczenia  do  pracy  uwzględniających
zagrożenia  naprom ieniow aniem   zew nętrznym ,  skażeniam i  w e
wnętrznymi  oraz  ewentualne  przeciwwskazania  zdrowotne  w   stoso
waniu  środków  ochrony  dróg  oddechowych,  potwierdzone  odpo
wiednimi  wpisami  w   częściach  D6,  D7  i  D8  paszportu  dozyme

trycznego dokonanymi przez uprawnionego lekarza,

4) uzyskanie paszportów dozymetrycznych dla zatrudnianych

przez siebie pracowników zewnętrznych przed skierowaniem ich do
prac na terenie kontrolowanym innej jednostki organizacyjnej i do

konanie wpisów w częściach D9 i D10 tych paszportów,

5) uaktualnianie danych radiologicznych indywidualnego moni

toringu narażenia poszczególnych pracowników w częściach D4, D5

1  D9  paszportów  dozymetrycznych,  w   szczególności  danych,  o  któ
rych  mowa  w   §  7  pkt  1  lit.  b  powołanego  rozporządzenia  RM
z  dnia  27  kwietnia 2004  r.,  a także  w   centralnym  rejestrze  dawek  in
dywidualnych.

Pracodawca zewnętrzny może, w drodze umowy, powierzyć kie

rownikowi jednostki organizacyjnej wykonanie wszystkich lub nie
których obowiązków wymienionych wyżej w pkt. 1-3 i 5. W przy

padku pracownika zewnętrznego wykonującego na własny rachunek

działalność na terenie kontrolowanym, obowiązki pracodawcy ze

167

wnętrznego określone wyżej wykonuje ten pracownik (§ 3 powoła

nego rozporządzenia RM z dnia 27 kwietnia 2004 r.).

W zakresie ochrony radiologicznej pracownik zewnętrzny nara

żony podczas pracy na terenie kontrolowanym jest obowiązany:

1) przestrzegać zasad bezpiecznej pracy w warunkach naraże

nia, w tym szczegółowych przepisów obowiązujących na danym

stanowisku pracy w jednostce organizacyjnej, w której wykonuje

pracę na terenie kontrolowanym,

2) współdziałać z kierownikiem jednostki organizacyjnej w za

kresie poprawy warunków pracy i właściwej kontroli otrzymanych
dawek promieniowania jonizującego,

3) dbać o terminowość i kompletność wpisów w paszporcie do

zymetrycznym (§ 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia 27
kwietnia 2004 r.).

Kierownik jednostki organizacyjnej przed dopuszczeniem pra

cownika zewnętrznego do wykonywania prac na terenie kontrolowa

nym jest obowiązany sprawdzić, czy wpisy do paszportu dozyme
trycznego pracownika zawierają odpowiednie informacje oraz:

1) sprawdzić na podstawie wpisów do paszportu dozymetrycz

nego, czy wykonywanie przewidzianych prac nie narusza wymagań,

o których mowa w § 2 pkt 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia
27 kwietnia 2004 r., w zakresie dopuszczalnego narażenia pracow

nika i udokumentować to,

2) sprawdzić, czy zostały spełnione pozostałe warunki, o któ

rych mowa w § 2 pkt 1-3 i 5 powołanego rozporządzenia RM,

3) w przypadku dopuszczenia pracownika zewnętrznego do prac

na terenie kontrolowanym dokonać wpisu do jego paszportu dozy

metrycznego, potwierdzającego rozpoczęcie wykonywania tych prac.

Informacje umieszczane w paszporcie dozymetrycznym pracow

nika zewnętrznego przed przystąpieniem do pracy na terenie kontro

lowanym obejmują:

1) nazwę, adres i numer REGON pracodawcy zewnętrznego,

2) medyczną klasyfikację pracownika zewnętrznego wraz z datą

ostatniego badania okresowego,

3) wyniki oceny dawek indywidualnych otrzymanych przez pra

cownika zewnętrznego (§ 5 powołanego rozporządzenia RM z dnia
27 kwietnia 2004 r.).

168

Zgodnie z § 6 powołanego rozporządzenia RM, kierownik je d

nostki  organizacyjnej  w   okresie  wykonywania  przez  pracownika  ze
wnętrznego  pracy  na  terenie  kontrolowanym  dokonuje  w  jego  pasz
porcie  dozymetrycznym  w   częściach  D2  i  D3  wpisów  obejmujących:

1) datę początku i końca każdego z okresów wykonywania

przez pracownika zewnętrznego pracy na terenie kontrolowanym,

2) zmierzone dawki równoważne, dawki od narażenia we

wnętrznego  oraz  dawkę  skuteczną  (efektywną)  na  koniec  każdego
z  kolejnych  okresów  narażenia,  w   całym  okresie  pracy  na  terenie
kontrolowanym  w   danej  jednostce  organizacyjnej.

W sytuacjach przekroczenia dawek granicznych kierownik je d

nostki organizacyjnej dokonuje odpowiednich wpisów w części D5
paszportu dozymetrycznego.

Kierownik jednostki organizacyjnej po zakończeniu przez pracow

nika zewnętrznego wykonywania pracy na terenie kontrolowanym:

1) niezwłocznie dokonuje w paszporcie dozymetrycznym:

a) wpisu potwierdzającego zakończenie wykonywania pracy

w tej jednostce z datą końca ostatniego z okresów narażenia,

b) uaktualnienia danych w częściach D4, D5 i D9, w przypad

ku, o którym mowa w § 5 ust. 4 powołanego rozporządzenia RM,

niezwłocznie po ich uzyskaniu;

2) rejestruje dane dotyczące narażenia pracownika zewnętrznego

obejmujące:

a) informacje o pracowniku zawarte w częściach B i C jego

paszportu dozymetrycznego,

b) informacje o pracodawcy zewnętrznym zawarte w części D10,

c) wyniki pomiarów dozymetrycznych stanowiących podstawę

oceny  dawki  promieniowania  jonizującego  otrzymanej  przez  pra
cownika  zewnętrznego  zawarte  w   częściach  D2  i  D3  paszportu  do
zymetrycznego,  wraz  z  informacją  o  podmiocie  dokonującym  po
miarów  i  o  stosowanych  metodach  pomiarowych;

3) przekazuje dane o narażeniu pracownika zewnętrznego do

centralnego rejestru dawek i uprawnionemu lekarzowi, ze wskaza

niem, że dotyczy to pracownika zewnętrznego, i podaniem numeru

jego paszportu dozymetrycznego (§ 7 powołanego rozporządzenia

RM z dnia 27 kwietnia 2004 r.).

169

Paszport dozymetryczny wydaje Prezes Państwowej Agencji

A tom istyki na pisem ny w niosek pracodaw cy zew nętrznego,
a w przypadku pracownika zewnętrznego wykonującego działalność

na własny rachunek, na wniosek tego pracownika, zawierający:

1) nazwę, adres i numer REGON pracodawcy zewnętrznego,

2) imię i nazwisko, płeć, adres, datę i miejsce urodzenia oraz

numer PESEL, a w przypadku cudzoziemca numer paszportu albo

innego dokumentu potwierdzającego tożsamość pracownika ze
wnętrznego.

Wzór paszportu dozymetrycznego stanowi załącznik do powoła

nego rozporządzenia RM (§ 8 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 27 kwietnia 2004 r.).

Kto prowadzi i w jakiej form ie rejestr dawek indywidualnych?

Zgodnie z przepisami § 2 rozporządzenia Rady M inistrów

z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących rejestra
cji dawek indywidualnych (DzU nr 207, poz. 1753), wydanego na

podstawie art. 28 prawa atomowego - rejestracja dawek indywidu

alnych otrzymywanych przez pracowników kategorii A jest dokony
wana w rejestrze, który obejmuje następujące dane:

1) nazwisko, imiona, nazwisko rodowe, płeć, datę i miejsce uro

dzenia, imiona rodziców pracownika;

2) informację o rodzaju pracy wykonywanej przez pracownika

w okresie rejestracyjnym, tj. w okresie, dla którego jest dokonywa

na ocena narażenia pracowników;

3) uzyskaną z centralnego rejestru dawek informację o daw

ce skutecznej (efektywnej), otrzymanej przez pracownika przed za

trudnieniem w warunkach narażenia w jednostce organizacyjnej,

z wyodrębnieniem dawek otrzymanych w ostatnich 4 latach kalen
darzowych;

4) wyniki pomiarów dozymetrycznych stanowiących podstawę

oceny  dawki  skutecznej  (efektywnej)  w   okresie  rejestracyjnym,
wraz  z  informacją  o  podmiocie  dokonującym  pomiarów  i  o  stoso
wanych  metodach  pomiarowych;

5) ocenę dawki skutecznej (efektywnej), w tym skutecznej daw

ki obciążającej, a także, w zależności od rodzaju pracy wykonywa

170

nej przez pracownika, dawek równoważnych dla soczewek oczu,

skóry oraz dłoni, przedramion, stóp i podudzi, otrzymanych przez

pracownika w okresie rejestracyjnym, wraz z inform acją o podmio

cie dokonującym oceny i o podstawie oceny;

6) informację o okolicznościach, w jakich powstało narażenie:
a) w wyniku wykonywania przez pracownika rutynowych czyn

ności,

b) na skutek przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy,

c) w szczególnych przypadkach, o których mowa w art. 19 ust.

1 ustawy,

d) na skutek narażenia wyjątkowego, o którym mowa w art. 20

ust. 1 ustawy.

Okres rejestracyjny obejmuje rok kalendarzowy, z tym że kie

rownik jednostki  organizacyjnej  może,  w   zależności  od  rodzaju  pra
cy  wykonywanej  przez  pracownika,  określić  krótszy  okres  rejestra
cyjny.  Jeżeli  narażenia  powstały  w   okolicznościach  wymienionych
wyżej  w   pkt  6  lit.  b-d ,  okresem  rejestracyjnym jest  okres  narażenia.

Dawek indywidualnych otrzymanych w okolicznościach wymie
nionych wyżej w pkt 6 lit. a i b, nie sumuje się z dawkami indywi

dualnymi otrzymanymi w okolicznościach wymienionych w pkt 6
lit. c i d.

Rejestr dawek indywidualnych jest prowadzony w formie pisem

nej lub elektronicznej księgi rejestrowej, składającej się z kart ewi

dencyjnych odrębnych dla każdego pracownika. Karty ewidencyj

ne rejestru dawek indywidualnych obejmują dane określone wyżej

w § 2 powołanego rozporządzenia RM (§ 3 powołanego rozporzą
dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

Dane do rejestracji dawek indywidualnych oraz dokumenty sta

nowiące podstawę rejestracji przechowuje się do dnia osiągnięcia
przez pracownika wieku 75 lat, jednak nie krócej niż przez okres 30

lat od dnia zakończenia przez niego pracy w warunkach narażenia
w danej jednostce organizacyjnej. Jeżeli rejestr dawek indywidual

nych jest prowadzony w formie elektronicznej księgi rejestrowej,

kierownik jednostki organizacyjnej sporządza na informatycznych

nośnikach danych kopię zawartych w księdze danych, co najmniej

raz na miesiąc według stanu na ostatni dzień miesiąca. Kopię da

171

nych zawartych w księdze przechowuje się przez okres 5 lat od dnia

sporządzenia (§ 4 i 5 powołanego rozporządzenia RM z dnia 5 li
stopada 2002 r.).

Przepisy § 2, 3 i 5 powołanego rozporządzenia RM z dnia 5 li

stopada  2002  r.  stosuje  się  odpowiednio  do  rejestracji  dawek  indy-
wi dualnych  otrzymywanych  przez  pracowników  kategorii  B,  jeżeli
zezwolenie  na  prowadzenie  działalności  związanej  z  narażeniem  za
wiera  warunek  prowadzenia  oceny  narażenia  tych  pracowników  wy
konujących  prace  określone  w   zezwoleniu  na  podstawie  pomiarów
dawek  indywidualnych.  Przepisy  §  2  ust.  1  pkt  1,  4 -6   ust.  2  i  3  oraz

§ 3-5 powołanego rozporządzenia RM stosuje się odpowiednio do

rejestracji dawek indywidualnych otrzymywanych przez inne osoby

niż pracownicy kategorii A, w sytuacji narażenia:

1) na skutek przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 1 prawa

atomowego,

2) wyjątkowego, o którym mowa w art. 20 ust. 1 prawa atomowe

go (§ 6 powołanego rozporządzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

Kierownik jednostki organizacyjnej przekazuje w terminie do

dnia 15 kwietnia roku następnego:

1) uprawnionemu lekarzowi prowadzącemu dokumentację me

dyczną pracowników kategorii A dane, o których mowa w § 2 ust.

1 powołanego rozporządzenia RM,

2) do centralnego rejestru dawek dane, o których mowa w § 2

ust. 1 pkt 1, 5 i 6 powołanego rozporządzenia RM

- dotyczące roku kalendarzowego poprzedzającego przekazanie.

W przypadku gdy praca w warunkach narażenia ustała przed

upływem roku kalendarzowego, przekazanie powyższych danych

następuje niezwłocznie po ustaniu tej pracy. Niezwłocznie po usta
niu narażenia osób wymienionych w § 6 ust. 2 powołanego rozpo

rządzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r., kierownik jednostki orga

nizacyjnej w sytuacji narażenia na skutek przypadku, o którym mo

wa w art. 16 ust. 1 prawa atomowego, oraz osoba kierująca usuwa

niem skutków zdarzenia radiacyjnego lub działaniami interwencyj
nymi w sytuacji narażenia wyjątkowego, przekazują:

do centralnego rejestru dawek dane określone w § 2 ust. 1

pkt 1, 5 i 6 powołanego rozporządzenia RM,

172

uprawnionemu lekarzowi dane określone w § 2 ust. 1 powo

łanego rozporządzenia RM - w przypadku osób wymienionych

w art. 20 ust. 3 prawa atomowego.

Dane wymienione wyżej przekazuje się do centralnego rejestru

dawek  w   formie  karty  zgłoszeniowej.  W zór  karty  zgłoszeniowej  do
centralnego  rejestru  dawek  określa  załącznik  nr  1  do  rozporządzenia
(§  7  powołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  5  listopada  2002  r.).

Centralny rejestr dawek jest prowadzony w formie elektronicz

nej bazy danych składającej się z ułożonych alfabetycznie elektro
nicznych kart ewidencyjnych, odrębnych dla każdego pracownika

kategorii  A  oraz  inne  osoby.  W zór  karty  ewidencyjnej  centralnego
rejestru  dawek  określa  załącznik  nr  2  do  rozporządzenia.  W prowa
dzenie  danych  do  centralnego  rejestru  dawek  odbywa  się  na  podsta
wie  kart  zgłoszeniowych  (§  8  powołanego  rozporządzenia  RM
z  dnia  5  listopada  2002  r.).

Dane w centralnym rejestrze dawek oraz karty zgłoszeniowe

przechowuje  się  do  dnia  osiągnięcia  przez  pracownika  kategorii  A
lub  osobę,  o  której  mowa  w   §  6  ust.  2  powołanego  rozporządzenia
RM,  wieku  75  lat,  jednak  nie  krócej  niż  przez  okres  30  lat,  licząc
od  końca  roku  kalendarzowego,  w   którym  sporządzono  ostatni  wpis
w   centralnym  rejestrze  dawek  dotyczący  pracownika  lub  tej  osoby

(§ 9 powołanego rozporządzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

Prezes Państwowej Agencji Atomistyki sporządza na informa

tycznych nośnikach danych kopię zawartych w centralnym rejestrze

dawek  danych,  corocznie  według  stanu  na  dzień  31  grudnia.  Kopię
danych  przechowuje  się  przez  okres  5  lat  od  zakończenia  roku,
w   którym  została  sporządzona.  Z  centralnego  rejestru  dawek  Prezes

Państwowej Agencji Atomistyki przekazuje dane o dawkach otrzy

manych przez osobę, której dane są zarejestrowane w rejestrze,
z uwzględnieniem okoliczności narażenia:

1) na wniosek kierownika jednostki organizacyjnej, w której

osoba ta ma być zatrudniona w warunkach narażenia,

2) na wniosek osoby, której dane są zarejestrowane w rejestrze.

Wniosek kierownika jednostki organizacyjnej powinien zawierać:

1) nazwę, adres, numer REGON jednostki organizacyjnej, której

kierownik występuje z wnioskiem,

173

2) imię i nazwisko, nazwisko rodowe, płeć, datę i miejsce uro

dzenia, imiona rodziców osoby, której dotyczy wniosek,

3) oświadczenie kierownika jednostki organizacyjnej, że zamie

rza  zatrudnić  osobę,  której  dotyczy  wniosek,  w   kierowanej  przez
siebie  jednostce  organizacyjnej,  wraz  z  określeniem  rodzaju  pracy,
którą  ta  osoba  ma  wykonywać,

4) określenie okresu, jaki m a obejmować informacja o dawkach

otrzymanych przez osobę, która ma być zatrudniona w warunkach

narażenia,

5) datę sporządzenia wniosku,

6) pieczęć i podpis kierownika jednostki organizacyjnej.

Natomiast wniosek osoby, której dane są zarejestrowane w reje

strze, powinien zawierać:

1) nazwisko, imiona, nazwisko rodowe, datę i miejsce urodze

nia, imiona rodziców, miejsce zamieszkania osoby występującej

z wnioskiem,

2) określenie okresu, jaki m a obejmować informacja o dawkach

otrzymanych przez osobę występującą z wnioskiem, i jej podpis.

Na wniosek osoby, której dane są zarejestrowane w centralnym

rejestrze  dawek,  uzasadniony  zamiarem  podjęcia  pracy  w   warun
kach  narażenia  poza  granicami  kraju,  Prezes  Państwowej  Agencji
Atomistyki  przekazuje jej  w  języku  angielskim  dane  o  otrzymanych

przez n ią dawkach indywidualnych (§ 10 i 11 powołanego rozpo

rządzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

W przypadku wystąpienia z wnioskiem przez kierownika je d

nostki  organizacyjnej,  w   której  dana  osoba  ma  być  zatrudniona
w   warunkach  narażenia,  Prezes  Państwowej  Agencji  Atomistyki
przekazuje  dane  o  dawkach  indywidualnych  otrzymanych  przez  pra

cowników kategorii A przed dniem wejścia w życie rozporządzenia,

na podstawie informacji uzyskanych od podmiotów, które przed tym

dniem prowadziły pomiary dawek indywidualnych oraz ocenę da
wek od narażenia wewnętrznego:

1) Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi,

2) Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej w War

szawie,

3) Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie,

174

4) Instytutu Fizyki Jądrowej w Krakowie,

5) Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach,

6) Instytutu Energii Atomowej w Otwocku-Swierku.

Podmioty, które prowadziły pomiary dawek indywidualnych

oraz  ocenę  dawek  od  narażenia  wewnętrznego,  przekazują Prezeso
wi  Agencji  na  jego  wniosek  informacje,  o  których  mowa  w   ust.  1,
w   terminie  7  dni  od  dnia  otrzymania  wniosku  (§  12  powołanego
rozporządzenia  RM   z  dnia  5  listopada  2002  r.).

WYKONYWANIE PRAC

O SZCZEGÓLNYM ZAGROŻENIU DLA ZDROWIA

LUB ŻYCIA

Do czego je s t obowiązany pracodawca prowadzący działalność

stwarzającą możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla
zdrowia lub życia pracowników?

Zgodnie z art. 224 k.p., pracodawca prowadzący działalność,

która stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla
zdrowia lub życia pracowników, jest obowiązany podejmować dzia

łania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu. Przede wszystkim

w takich przypadkach pracodawca jest obowiązany zapewnić:

1) odpow iednie do rodzaju niebezpieczeństw a urządzenia

i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę przez osoby należycie prze
szkolone,

2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.

Przepisy powyższe nie naruszają jednak wymagań, określonych

w odrębnych przepisach, dotyczących katastrof i innych nadzwy
czajnych zagrożeń.

M ożliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia

lub  życia  pracowników  występuje  w   wielu  zakładach  pracy,  np.
w   przemyśle  rafineryjnym  i  innych  zakładach  stosujących  materiały
i  substancje  o  właściwościach  łatwopalnych,  wybuchowych  czy  tok
sycznych.  Pracodawca  prowadzący  taką  działalność  musi  liczyć  się

175

z  możliwością  wystąpienia  nagłego  niebezpieczeństwa  zagrażaj ące-
go  zdrowiu  lub  życiu  pracowników,  którego  nie  jest  w   stanie  prze
widzieć,  i  podejmować  odpowiednie  działania  zapobiegające  takie
mu  niebezpieczeństwu.

Jakie prace powinny być wykonywane przez co najmniej dwie

osoby?

Pracodawca jest też obowiązany zapewnić, aby prace, przy któ

rych  istnieje  możliwość  wystąpienia  szczególnego  zagrożenia  dla
zdrowia  lub  życia  ludzkiego,  były  wykonywane  przez  co  najmniej
dwie  osoby,  w   celu  zapewnienia  asekuracji.  Rodzaje  takich  prac
określone  zostały  w   załączniku  do  rozporządzenia  M inistra  Pracy
i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  28  maja  1996  r.  w   sprawie  rodzajów

prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie oso
by (DzU nr 62, poz. 288), wydanym na podstawie art. 225 § 2

k.p.). W załączniku tym wymienionych zostało kilkadziesiąt rodza

jó w prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie

osoby w celu zapewnienia asekuracji, jak np.:

• prace wykonywane wewnątrz zbiorników, kotłów, silosów

i  urządzeń  technologicznych,  w  tym   prace  w   zbiornikach  otwartych,
które  nie  pozwalają  na  bezpośredni  kontakt  wizualny  co  najmniej
z jednym   pracownikiem,

• prace w pomieszczeniach, w których występują gazy lub pary

trujące, żrące albo duszące, przy których wykonywaniu wymagane

jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,

• prace związane z:

- montażem i demontażem studzienek, stacji pomp wodnych

przy głębokościach większych od 2 m,

- odmulaniem i pogłębianiem cieków i zbiorników wodnych,
- budową i pogłębianiem studni kopanych przy głębokościach

większych od 2 m,

• prace na czynnych gazociągach i przemysłowych instalacjach

gazowych,

• prace na stanowiskach organizowanych w magazynach sub

stancji trujących i żrących,

• prace przy usuwaniu skażeń chemicznych,

176

• prace związane z transportowaniem i stosowaniem materiałów

wybuchowych,

• prace przy usuwaniu skutków wypadków i awarii radiacyjnych,
• prace związane z transportem i przeładunkiem materiałów

promieniotwórczych, wymagające nadzoru dozymetrycznego,

• prace w sterowniach i przy kanałach reaktorów jądrowych

oraz w sterowniach i bunkrach akceleratorów,

• prace związane z obsługą studzienek i zbiorników ścieków ra

dioaktywnych,

• prace badawcze z użyciem urządzeń plazmowych do syntezy

termojądrowej,

• prace związane z konserwacją, montażem i napraw ą dźwigów,

suwnic, żurawi wieżowych i samojezdnych, układnic magazyno
wych i schodów ruchomych,

• prace spawalnicze, cięcie gazowe i elektryczne oraz inne pra

ce wymagające posługiwania się otwartym źródłem ognia w po
mieszczeniach zamkniętych albo w pomieszczeniach zagrożonych

pożarem lub wybuchem,

• prace wykonywane w pobliżu nie osłoniętych urządzeń elek

troenergetycznych lub ich części, znajdujących się pod napięciem,

• prace przy wyłączonych spod napięcia elektroenergetycznych

liniach napowietrznych, które krzyżują się z liniami znajdującymi
się pod napięciem,

• prace przy wykonywaniu prób i pomiarów w zakładach ener

getycznych oraz innych zakładach przy urządzeniach elektroenerge

tycznych, z wyłączeniem prac stale wykonywanych przez wyzna

czonych pracowników w ustalonych miejscach pracy (laboratoria,
stacje prób),

• prace przy budowie i eksploatacji napowietrznych linii elek

troenergetycznych i linii telekomunikacyjnych wykonywanych:

- w terenie trudno dostępnym lub zalesionym, wymagającym

ścinania drzew,

- przy wymianie słupów i przewodów na słupach,

• prace na obiektach radiokomunikacyjnych w terenie górskim

trudno dostępnym,

• prace konserwacyjne przy nadajnikach radiowych i telewizyj

nych oraz prace wykonywane na polach antenowych,

177

• prace wykonywane na wysokości powyżej 2 m w przypad

kach, w których wymagane jest zastosowanie środków ochrony in
dywidualnej przed upadkiem z wysokości,

•  prace  w  wykopach  i  wyrobiskach  o  głębokości  większej  od 2  m,
•  prace  geodezyjno-melioracyjne  na  terenach  bagiennych,
•  prace  w   kesonach  i  prace  nurków,
•  prace  malarzy,  konserwatorów  okrętowych,  wykonywane  poza

burtą statku lub z zewnętrznego rusztowania wiszącego oraz prace
na masztach,

• prace związane z otwieraniem i zamykaniem luków ładowni

na statkach,

• prace na otwartych pokładach statków w warunkach sztormo

wych oraz na stanowiskach manewrowych, cumowniczych na dzio

bie i rufie,

• prace na statkach przy przeładunkach i manipulacjach materia

łów niebezpiecznych,

• prace przy oznakowywaniu i remoncie dróg na odcinkach nie

zamkniętych dla ruchu,

• prace maszynistów kolejowych zatrudnionych na:

- lokomotywach elektrycznych nie wyposażonych w dwa ak

tywne systemy zabezpieczeń, tj. czuwak aktywny i system samo

czynnego hamowania pociągu,

- pojazdach trakcyjnych, poruszających się z szybkością powy

żej 130 km/h,

- lokomotywach prowadzących pociągi w ruchu towarowym po

liniach, na których miarodajne pochylenie na obsługiwanym odcin
ku jest większe niż 15 promili na długości 1000 m,

• prace operatorów sprężarek chłodniczych, prace przy napełnia

niu instalacji amoniakiem oraz prace wykonywane w komorach chłod
niczych, gdy drzwi do tych komór otwierane są tylko z zewnątrz,

• prace przy ogłuszaniu zwierząt w zakładach przemysłu mię

snego,

• prace związane z obsługą i zabiegami weterynaryjnymi zwie

rząt dużych w stacjach hodowli i unasienniania,

• prace związane z dokarmianiem ryb z łódki,
• prace związane ze stosowaniem:

178

- środków ochrony roślin podczas zabiegu fumigacji,
- środków ochrony roślin w uprawach pod osłonami i w po

mieszczeniach zamkniętych,

• prace związane ze świadczeniem usług w zakresie stosowania

preparatów ochrony roślin w formie płynnej, zaliczanych do pierw

szej kategorii toksyczności,

• prace przy pozyskiwaniu drewna w lesie,
• prace związane z ratownictwem górskim.

6. POW STRZYMANIE SIĘ OD WYKONYWANIA PRACY

Kiedy pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy?

Przepisy art. 210 k.p. przewidują dwie różne sytuacje, w których

pracownik  może  jednostronnie  powstrzymać  się  od  wykonywania
pracy,  bez  ujemnych  dla  siebie  konsekwencji,  a  nawet  z  zachowa
niem  prawa  do  wynagrodzenia.  Unormowania  te  są zgodne  z  art.  13
konwencji  nr  155  Międzynarodowej  Organizacji  Pracy  z  1981  r.,

dotyczącej  bezpieczeństwa,  zdrowia  pracowników  i  środowiska  pra
cy,  według  którego  „Pracownik,  który  powstrzymał  się  od  wykony
wania  pracy  w   określonej  sytuacji,  co  do  której  miał  słuszny  powód

przypuszczać, iż stanowi ona bezpośrednie i poważne niebezpie

czeństwo dla jego życia lub zdrowia, powinien być chroniony przed

niesprawiedliwymi konsekwencj ami...”.

W myśl art. 210 § 1 k.p., pracownik m a prawo powstrzymać się

od wykonywania pracy, jeżeli warunki pracy nie odpowiadają prze

pisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie za

grożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana

przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom

(innym pracownikom lub osobom trzecim znajdującym się w miej
scu wykonywania pracy przez pracownika). Jeżeli zaś powstrzyma

nie się od wykonywania pracy nie usuwa takiego zagrożenia, pra

cownik m a prawo oddalić się z miejsca zagrożenia (art. 210 § 2
k.p.). O powstrzymaniu się od wykonywania pracy i oddaleniu

179

z  miejsca  zagrożenia  pracownik  jest  obowiązany  niezwłocznie  za
wiadomić  swojego  przełożonego.  Zawiadomienie  to  powinno  zara
zem  spowodować  podjęcie  przez  pracodawcę  odpowiednich  działań
w   celu  usunięcia tego  zagrożenia.  Powstrzymanie  się  pracownika  od
wykonywania  pracy  lub  oddalenie  z  miejsca  zagrożenia  w   powyż
szych  sytuacjach  nie jest  ograniczone  czasowo  i  może  ono  trwać  tak
długo,  dopóki  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  życia  pra
co wnika  istnieje.

Jak wynika z powyższych uregulowań, pracownik może po

wstrzymać się od wykonywania pracy, jeżeli istnieje „bezpośrednie
zagrożenie” dla jego zdrowia lub życia albo dla innych osób. Oce

na, czy takie zagrożenie istnieje należy w zasadzie do pracownika,

jednakże może być ona zweryfikowana przez przełożonego, który

został zawiadomiony o występującym niebezpieczeństwie. Może on

bowiem uznać, że pracownik błędnie lub nazbyt pochopnie ocenił

daną sytuację, jednakże nie zawsze taka weryfikacja będzie możli
wa, gdyż do czasu przybycia przełożonego do miejsca wykonywa

nia pracy przez pracownika sytuacja ta może ulec zmianie, zwłasz

cza jeśli pracownik wykonuje pracę poza zakładem pracy (zob.
J. Jankowiak, Prawo odmowy wykonywania pracy niebezpiecznej

a konstrukcja zagrożenia w art. 210 Kodeksu pracy, „Państwo i Pra

wo” 1998, nr 12. s. 58 i nast. oraz tejże: Pracownicze prawo p o 

wstrzymania się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej

sprawności psychofizycznej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i So
cjologiczny” 1998, nr 2, s. 42 i nast.).

Czy za czas powstrzymania się od wykonywania pracy pracow

nikowi przysługuje wynagrodzenie?

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddale

nia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wyna

grodzenia,  obliczonego  według  zasad  określonych  w   §  5  rozporzą
dzenia  M inistra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  29  maja  1996  r.
w   sprawie  sposobu  ustalania  wynagrodzenia  w   okresie  niewykony
wania  pracy  oraz  wynagrodzenia  stanowiącego  podstawę  obliczania
odszkodowań,  odpraw,  dodatków  wyrównawczych  do  wynagrodze

nia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU

180

nr  62,  poz.  289  ze  zm.).  Zastosowanie  m ają  tu  zatem  zasady  obo
wiązujące  przy  ustalaniu  wynagrodzenia  za  urlop  wypoczynkowy,
z  tym  że  składniki  wynagrodzenia  ustalane  w   wysokości  przeciętnej
oblicza  się  z  miesiąca,  w   którym  przypadał  okres  niewykonywania
pracy.  Zasady  ustalania  wynagrodzenia  za  urlop  określa  natomiast
rozporządzenie  M inistra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  8  stycznia

1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypo

czynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu
oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Powiadomienie przełożonego o powstrzymaniu się od wykonywania
pracy lub oddaleniu z miejsca zagrożenia jest niezbędnym warun

kiem zachowania prawa do wynagrodzenia za okres niewykonywa

nia pracy z tego powodu (zob. wyrok SN z dnia 9 maja 2000 r.,
I PKN 619/99, OSNAP 2001, z. 20, poz. 610).

Jakie prace wymagają szczególnej sprawności psychofizycznej?

Z inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku określonym

w § 4 art. 210 k.p. Zgodnie z tym przepisem, pracownik ma prawo,

po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofi
zycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia

bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych

osób. Rodzaje prac wymagających szczególnej sprawności psychofi
zycznej określone zostały w załączniku do rozporządzenia Ministra

Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. (DzU nr 62, poz.

287). Do prac takich należą m.in.:

• prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie

sterowanych,

•  prace  przy  obsłudze  podnośników  i  platform  hydraulicznych,
•  prace  przy  obsłudze  żurawi  wieżowych  i  samojezdnych,
•  prace  operatorów  samojezdnych  ciężkich  maszyn  budowla

nych i maszyn drogowych,

• prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych, związanych

z czynnościami wyburzeniowymi,

• prace operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technolo

gicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych,

181

• prace przy obsłudze urządzeń walcowniczych przy wprowa

dzaniu pasm do wykrojów walcowniczych przy użyciu narzędzi
ręcznych,

• prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących mate

riały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej

powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorni

czych tramwajów,

• prace przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych,
• prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wyso

kich napięć,

• prace przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych podlegających

pełnemu dozorowi technicznemu,

• prace przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów

toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem,

• prace przy materiałach łatwo palnych, środkach toksycznych

i materiałach biologicznie zakaźnych,.

• prace przy wytwarzaniu, transportowaniu, wydawaniu i stoso

waniu materiałów wybuchowych i samozapalnych,

• prace badawcze, doświadczalne i technologiczne, związane

bezpośrednio z eksploatacją oraz obsługą ruchu reaktorów jądro

wych, akceleratorów, generatorów neutronów, komór do produkcji
źródeł promieniotwórczych,

• prace związane z oczyszczaniem terenu z przedmiotów wybu

chowych i niebezpiecznych,

• prace maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowe

go,  operatora  samojezdnych  maszyn  przodkowych,  operatora  pojaz
dów  pozaprzodkowych  i  samojezdnych  maszyn  pomocniczych,  ma
szynisty  lokomotyw pod  ziemią,  rewidenta  urządzeń  wyciągowych  -
w   podziemnych  zakładach  górniczych,

• prace maszynisty wiertniczego i operatora maszyn podstawo

wych - w odkrywkowych zakładach górniczych,

• prace mechanika i maszynisty wiertni, operatora i kierowcy

agregatów cementacyjnych zasobników oraz urządzeń do intensyfi
kacji wydobycia ropy i gazu - w zakładach górniczych wydobywa

jących kopaliny m etodą otworów wiertniczych i w zakładach wyko

nujących prace geologiczne,

182

•  prace  pilota  morskiego,
•  prace  przy  obsłudze  znaków  nawigacyjnych  na  wodzie,
•  prace  przy  technicznej  obsłudze  wodowania  statków,
•  prace  na  wysokości  na  masztach  i  wieżach  antenowych,
•  prace  na  wiaduktach  i  mostach,
•  prace  pilota  samolotowego,  śmigłowcowego  i  szybowcowego,

balonu wolnego i skoczka spadochronowego zawodowego,

• prace nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lot

nictwie,

•  prace  kontrolera  ruchu  lotniczego,
•  prace  kaskadera  filmowego,
•  prace  treserów  dzikich  zwierząt  i  akrobatów  cyrkowych.

W tym przypadku pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie

za czas powstrzymania się od wykonywania pracy, natomiast niewy
konywanie pracy z tej przyczyny traktuje się jako usprawiedliwioną

przerwę w świadczeniu pracy.

Powyższe unormowania dotyczące powstrzymania się od wyko

nywania pracy i oddalenia z miejsca zagrożenia nie dotyczą pracow
ników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia

ludzkiego lub mienia (art. 210 § 5 k.p.), np. ratowników górniczych.

Należy tu dodać, że zgodnie z art. 1517 § 3 k.p. czas pracy pra

cującego  w   nocy  nie  może  przekraczać  8  godzin  na  dobę  (łącznie
z  czasem  pracy  przypadającym  poza  porą  nocną),  jeżeli  wykonuje
on  prace  szczególnie  niebezpieczne  albo  związane  z  dużym  wysił
kiem  fizycznym  lub  umysłowym.  Wykaz  takich  prac  ustala  praco

dawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeże
li u danego pracodawcy taka organizacja nie działa - w porozumie

niu z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyję
tym u tego pracodawcy. Pracodawca powinien też zasięgnąć w tej

sprawie opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowot

n ą nad pracownikami, jak również uwzględnić konieczność zapew
nienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników (§ 4

art. 1517 k.p.). Powyższe ograniczenie czasu pracy nie dotyczy:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem

pracy,

183

• przypadków konieczności prow adzenia akcji ratowniczej

w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub
środowiska albo usunięcia awarii (§ 5 art. 1517 k.p.).

Według § 2 art. 1517 k.p. pracującym w nocy jest pracownik,

którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej
3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu

pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, obejmują

cą 8 godzin między godzinami 2100 a 700.

BADANIA I POMIARY

CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA

Jak często pracodawca powinien przeprowadzać badania i po 

miary czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środo
wisku pracy?

Przepis art. 227 § 1 pkt 2 k.p. nakłada na pracodawcę obowią

zek  przeprowadzania,  na  swój  koszt,  badań  i  pomiarów  czynników
szkodliwych  dla  zdrowia  w   środowisku  pracy,  rejestrowania  i  prze
chowywania  wyników  tych  badań  i  pomiarów  oraz  udostępniania
ich  pracownikom.  Tryb  i  częstotliwość  tych  badań  i  pomiarów,
a  także  sposób  ich  rejestrowania  i  przechowywania  oraz  ich  udo
stępniania  pracownikom  określa  rozporządzenie  M inistra  Zdrowia
z  dnia  20  kwietnia  2005  r.  w   sprawie  badań  i  pomiarów  czynników
szkodliwych  dla  zdrowia  w   środowisku  pracy  (DzU  nr  73,  poz.  645
ze  zm.),  wydane  na  podstawie  art.  227  §  2  k.p.  Rozporządzenie  to
określa:

1) tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań

i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących
w środowisku pracy,

2) przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów

ciągłych,

3) wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące

badania i pomiary,

184

4) sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i po

miarów,

5) wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników ba

dań i pomiarów pracownikom.

Zgodnie z przepisami § 2 powołanego rozporządzenia, badań

i  pom iarów  czynnika  szkodliwego  dla  zdrowia  występującego
w   środowisku  pracy  nie  przeprowadza  się,  jeżeli  wyniki  dwóch
ostatnio  przeprowadzonych  badań  i  pomiarów  nie  przekroczyły  0,1

wartości  najwyższego  dopuszczalnego  stężenia  lub  natężenia  okre
ślonego  w   rozporządzeniu  M inistra  Pracy  i  Polityki  Społecznej
z  dnia  29  listopada  2002  r.  w   sprawie  najwyższych  dopuszczalnych
stężeń  i  natężeń  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia  w   środowisku

pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.), a w procesie technologicz

nym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokona
ła się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia

czynnika szkodliwego dla zdrowia.

Natomiast w razie występowania w środowisku pracy czynnika

0 działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary prze

prowadza się:

1) co najmniej raz na trzy miesiące - przy stwierdzeniu w ostat

nio  przeprowadzonym  badaniu  lub  pomiarze  stężenia  czynnika  rako
twórczego  lub  mutagennego  powyżej  0,5  wartości  najwyższego  do
puszczalnego  stężenia,

2) co najmniej raz na sześć miesięcy - przy stwierdzeniu

w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynni
ka rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,1 do 0,5 wartości

najwyższego dopuszczalnego stężenia,

3) w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach

występowania tego czynnika.

Wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów techno

logicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym ustalony zo

stał w załączniku nr 1 do rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia

1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub

procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagen
nym w środowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771 ze zm.).

185

W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika szko

dliwego dla zdrowia, innego niż określone wyżej, badania i pomia
ry przeprowadza się:

1) co najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu w ostatnio prze

prowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynni

ka szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości najwyższego do

puszczalnego stężenia lub natężenia,

2) co najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu w ostatnio

przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia

czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości naj
wyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia,

3) w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach

występowania tego czynnika.

Powołane rozporządzenie M inistra Zdrowia z dnia 20 kwietnia

2005  r.  określa  tylko  minimalną  częstotliwość  przeprowadzania  ba
dań  i  pomiarów  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia,  o  czym  świad
czy  użycie  zwrotu  „co  najmniej”,  w   zależności  od  tego,  jaki  stopień
stężenia  lub  natężenia  czynnika  szkodliwego  dla  zdrowia  stwierdzo

no w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze tego czynni

ka. Tak np., w razie stwierdzenia w ostatnio przeprowadzonym ba
daniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagen

nego powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia ta

kiego czynnika, pracodawca jest obowiązany przeprowadzić następ

ne badania lub pomiary tego czynnika nie później niż za 3 miesią

ce. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby pracodawca przeprowa
dzał takie badania lub pomiary częściej, np. co miesiąc. Podobnie

też pracodawca może przeprowadzać badania lub pomiary czynnika

szkodliwego dla zdrowia częściej także w innych przypadkach,

przewidzianych w powołanym rozporządzeniu, np. nie raz na 6 mie

sięcy,  a  co  2  miesiące,  czy  też  nie  raz  na  2  lata,  a  co  6  miesięcy.  Ze
względu  jednak  na  koszty  takich  badań  lub  pomiarów  wydaje  się
wątpliwe,  by  pracodawcy  zlecali  upoważnionym  laboratoriom  ich

przeprowadzenie częściej niż to określa powołane rozporządzenie
M inistra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. Należy tu dodać, że do

dnia 31 grudnia 2008 r. badania i pomiary czynników szkodliwych

186

dla zdrowia występujących w środowisku pracy mogą wykonywać

także laboratoria:

1) Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

2) jednostek badawczo-rozwojowych działających w dziedzinie

medycyny pracy i Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwo
wego Instytutu Badawczego,

3) upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora

sanitarnego, na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów,

4) Wojskowej Inspekcji Sanitarnej w Wojskowych Ośrodkach

M edycyny Prewencyjnej.

Wymienione laboratoria mogą wykonywać badania na obszarze

całego kraju (§ 11 powołanego rozporządzenia M inistra Zdrowia
z dnia 20 kwietnia 2005 r.).

Pracodawca musi też przeprowadzić badania lub pomiary dane

go  czynnika  szkodliwego  dla  zdrowia  w   każdym  przypadku  wpro
wadzenia  zmiany  w   warunkach  występowania  tego  czynnika.  Nato
miast  w   razie  występowania  w   środowisku  pracy  szkodliwego  dla
zdrowia  czynnika  chemicznego,  dla  którego  określono  wartość  naj
wyższego  dopuszczalnego  stężenia pułapowego,  przeprowadza  się  po
miary  ciągłe  stężenia  tego  czynnika  (§  3  wymienionego  rozporządze

nia M inistra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r.). Przez najwyższe

dopuszczalne  stężenie  pułapowe  rozumie  się  zaś  wartość  stężenia,
która  ze  względu  na  zagrożenie  zdrowia  lub  życia  pracownika  nie
może  być  w   środowisku  pracy  przekroczona  w   żadnym  momencie.

Pracodawca, który dopiero rozpoczyna działalność, jest obowią

zany  do  wykonania  badań  i  pomiarów  czynnika  szkodliwego  dla
zdrowia  w   środowisku  pracy  nie  później  niż  w   terminie  30  dni  od
dnia  rozpoczęcia  działalności  (§  5  powołanego  rozporządzenia  M i

nistra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r.). Obowiązek ten może

dotyczyć  tylko  pracodawców,  u  których  występują  -   znane  po
wszechnie  z  praktyki  -   czynniki  szkodliwe  dla  zdrowia  w   środowi
sku  pracy,  czy  to  ze  względu  na  rodzaj  produkcji,  używane  surow
ce  i  materiały,  czy  też  stosowane  procesy  technologiczne.  Byłoby

natomiast przesadą, gdyby takie badania i pomiary miał przeprowa

dzać również pracodawca, u którego występujące w środowisku pra

187

cy czynniki szkodliwe dla zdrowia z natury rzeczy nie m ogą prze
kroczyć 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub na

tężenia, np. gdy praca m a wyłącznie charakter biurowy. Pracodawca
nie ma też obowiązku dokonywania badań i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia, dla których nie ustalono najwyższych do

puszczalnych stężeń lub natężeń. Zgodnie zaś z art. 209 k.p., praco

dawca  rozpoczynający  działalność  jest  obowiązany,  w   terminie  30
dni  od  rozpoczęcia  działalności,  zawiadomić  na  piśmie  właściwego
inspektora  pracy  i  właściwego  inspektora  sanitarnego  o  miejscu,  ro
dzaju  i  zakresie  prowadzonej  działalności.  Odnosi  się  to  do  wszyst
kich  pracodawców,  bez  względu  na  rodzaj  prowadzonej  działalności.

Obowiązek taki ciąży również na pracodawcy odpowiednio w razie

zmiany  miejsca,  rodzaju  i  zakresu  prowadzonej  działalności,  zwłasz
cza  zmiany  technologii  lub  profilu  produkcji,  jeżeli  zmiana  techno
logii  może  powodować  zwiększenie  zagrożenia  dla  zdrowia pracow

ników. Ponadto właściwy inspektor pracy lub właściwy inspektor

sanitarny może zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność

powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowni

ków do okresowej aktualizacji informacji co do miejsca, rodzaju
i zakresu prowadzonej działalności.

Jakie działania pracodawca powinien podjąć przed przystąpie

niem do przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodli
wych dla zdrowia?

Zgodnie z § 4 powołanego rozporządzenia M inistra Zdrowia

z dnia 20 kwietnia 2005 r., przed przystąpieniem do przeprowadza

nia badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środo

wisku pracy pracodawca powinien dokonać rozeznania:

• procesów technologicznych i występujących w nich czynni

ków szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowania do oznacze

nia w środowisku pracy,

• organizacji i sposobu wykonywania pracy.

Przepisy nie wskazują jednak bliżej, w jakim trybie pracodawca

m a dokonać tych czynności. Niewątpliwie główna rola należy tu do
służby bhp, jednakże służba ta funkcjonuje tylko u pracodawców za

188

trudniających więcej niż 100 pracowników. Służba bhp współpracu

je też z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepi

sami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla
zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku

pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposo
bów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami.

Określona rola przypada tu również służbie medycyny pracy,

zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca

1997 r. o służbie medycyny pracy (j.t. DzU z 2004 r. nr 125, poz.
1317 ze zm.), służba medycyny pracy jest właściwa do realizowa

nia zadań z zakresu ograniczania szkodliwego wpływu pracy na

zdrowie, w szczególności przez rozpoznawanie i ocenę czynników
występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania

pracy, mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie, a także rozpozna

wanie  i  ocenę  ryzyka  zawodowego  w   środowisku  pracy  oraz  infor
mowanie  pracodawców  i  pracujących  o  możliwości  wystąpienia  nie
korzystnych  skutków  zdrowotnych  będących jego  następstwem.

Nasuwa się też pytanie, czy organy nadzoru nad warunkami pra

cy,  tj.  Państwowa  Inspekcja  Pracy  i  Państwowa  Inspekcja  Sanitarna,
mogą  w   sposób  wiążący  (w  drodze  decyzji)  wpływać  na  pracodaw
ców  odnośnie  wytypowania  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia,
dla  których  należy  przeprowadzać  badania  i  pomiary?  Zarówno
ustawa  o  Państwowej  Inspekcji  Pracy  z  dnia  13  kwietnia  2007  r.  jak
i  ustawa  z  dnia  14  marca  1985  r.  o  Państwowej  Inspekcji  Sanitarnej

nie nadają takich uprawnień inspektorowi pracy ani też inspektoro

wi  sanitarnemu.  W   świetle  obowiązujących  przepisów,  to  pracodaw
ca  (opierając  się  na  sprawdzonych  badaniach  i  specjalistycznych
opiniach)  typuje  występujące  u  niego  czynniki  szkodliwe  dla  zdro
wia,  dla  których  przeprowadzane  będą badania  i  pomiary.  Inspektor

pracy lub inspektor sanitarny może jedynie zalecić pracodawcy do

konanie  pomiarów  określonego  czynnika  w   celu  sprawdzenia  warto
ści  jego  stężenia  lub  natężenia.  Nie  może  natomiast  nakazać  praco
dawcy  przeprowadzanie  badań  i  pomiarów  określonych  czynników,
dla  których  -   jego  zdaniem  -   powinny  być  przeprowadzane,  gdyż

nie jest w stanie tego ocenić w czasie przeprowadzonej kontroli.

189

Jaką dokumentację pracodawca je st obowiązany prowadzić

w związku z badaniami i pomiarami czynników szkodliwych dla
zdrowia?

Na podstawie wyników badań i pomiarów pracodawca prowadzi

na bieżąco rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występują

cych na stanowisku pracy, którego wzór określa załącznik nr 1 do

powołanego rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia 20 kwietnia

2005  r.  Pracodawca  wpisuje  na  bieżąco  wyniki  badań  i  pomiarów
czynnika  szkodliwego  dla  zdrowia  do  karty  badań  i  pomiarów,  któ
rej  wzór  określa  załącznik  nr  2  do  powołanego  rozporządzenia  M i

nistra Zdrowia. W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca
niezwłocznie przekazuje rejestr oraz wymienioną kartę właściwemu

miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu, a w odniesie

niu do jednostek, o których mowa w art. 20 ust. 1 powołanej wcze

śniej  ustawy  o  Państwowej  Inspekcji  Sanitarnej,  właściwemu  pań
stwowemu  inspektorowi  sanitarnem u  M inisterstw a  Spraw  We
wnętrznych  i  Administracji.  Wymienione  rejestry  oraz  karty  prze
chowywane  są  przez  okres  40  lat,  licząc  od  daty  ostatniego  wpisu.

Wyniki  badań  i  pomiarów  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia
przeprowadzonych  przez  pracodawcę,  który  rozpoczął  działalność,
przechowuje  się  natomiast  przez  okres  3  lat,  licząc  od  daty  ostatnie

go wpisu (§ 9 powołanego rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia
20 kwietnia 2005 r.).

Dokumenty zawierające wyniki badań i pomiarów wpisane do

rejestru i karty badań i pomiarów są niezwłocznie udostępniane na

pisemne żądanie pracownika, byłego pracownika, ich przedstawicie

la  ustawowego  lub  pełnomocnika.  Wymienione  osoby  m ogą też  wy
stąpić  o  sporządzenie  wyciągów,  odpisów  i  kopii  dokumentacji  do
zakładu  pracy  lub  podmiotu  przechowującego  pow yższą dokumenta
cję.  Sporządzenie  wyciągów,  odpisów  i  kopii  dokumentacji  następu

je na koszt wnioskodawcy (§ 10 powołanego rozporządzenia M ini

stra Zdrowia).

Jakie zadania spełnia Międzyresortowa Komisja do Spraw Naj

wyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodli
wych dla Zdrowia w Środowisku Pracy?

190

Przepis art. 228 § 1 k.p. zobowiązuje Prezesa Rady Ministrów

do  powołania,  w   drodze  rozporządzenia,  Międzyresortowej  Komisji
do  Spraw  Najwyższych  Dopuszczalnych  Stężeń  i  Natężeń  Czynni
ków  Szkodliwych  dla  Zdrowia  w   Środowisku  Pracy  oraz  określenia

jej uprawnień i sposobu wykonywania zadań. Aktualnie w tej mie

rze obowiązuje rozporządzenie Prezesa Rady M inistrów z dnia 13

października 2003 r. w sprawie powołania Międzyresortowej Komi

sji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czyn

ników  Szkodliwych  dla  Zdrowia  w   Środowisku  Pracy  (DzU  nr  178,
poz.  1740  ze  zm.).  Do  zadań  tej  Komisji  należy  przedkładanie  mi
nistrowi  właściwemu  do  spraw  pracy  wniosków  dotyczących  warto

ści  najwyższych  dopuszczalnych  stężeń  i  natężeń  czynników  szko
dliwych  dla  zdrowia  w   środowisku  pracy  oraz  inicjowanie  prac  ba
dawczych  niezbędnych  do  realizacji  tych  zadań.  Zgodnie  z  §  2  te
go  rozporządzenia,  Komisja jest  uprawniona  do:

1) rozpatrywania i opiniowania propozycji dotyczących wartości

najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli

wych dla zdrowia w środowisku pracy,

2) opracowywania i wydawania w miarę potrzeb ekspertyz do

tyczących wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

3) przedstawiania ministrowi właściwemu do spraw pracy włas

nych wniosków dotyczących wartości najwyższych dopuszczalnych

stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku

pracy.

Komisja podejmuje uchwały zwykłą większością głosów przy

udziale co najmniej połowy liczby członków Komisji. W razie rów

nej liczby głosów, rozstrzyga głos przewodniczącego. Przewodniczą

cy Komisji:

1) zwołuje posiedzenia Komisji oraz inicjuje i koordynuje jej

pracę,

2) może zapraszać do udziału w pracach i posiedzeniach Komi

sji także rzeczoznawców spoza Komisji oraz powoływać w razie po

trzeby ekspertów w celu opracowywania materiałów stanowiących
podstawę do ustalania wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń

i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

191

może zlecać opracowywanie poszczególnych tematów, wyni

kających z zadań Komisji, członkom lub rzeczoznawcom spoza Ko
misji.

Komisja składa ministrowi właściwemu do spraw pracy roczne

sprawozdanie ze swojej działalności do końca pierwszego kwartału

następnego roku. Prace związane z realizacją zadań Komisji, w tym

z  obsługą  administracyjno-biurową,  wykonuje  Centralny  Instytut
Ochrony  Pracy  -   Państwowy  Instytut  Badawczy.  Wydatki  związane
z  posiedzeniami  Komisji,  a  także  wydatki  związane  z  opracowywa

niem przez Komisję dokumentacji i opracowań są pokrywane ze

środków budżetu państwa w części, której dysponentem jest mini
ster właściwy do spraw pracy (§ 3 -6 powołanego rozporządzenia

Prezesa RM).

Co rozumie się przez najwyższe dopuszczalne stężenia i natęże

nia czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy?

Na podstawie delegacji z art. 228 § 3 k.p. Minister Pracy i Po

lityki  Społecznej  wydał  rozporządzenie  z  dnia  29  listopada  2002  r.
w   sprawie  najwyższych  dopuszczalnych  stężeń  i  natężeń  czynników
szkodliwych  dla  zdrowia  w   środowisku  pracy  (DzU  nr  217,  poz.

1833 ze zm.). Rozporządzenie ustala wartości najwyższych dopusz

czalnych  stężeń  chemicznych  i  pyłowych  czynników  szkodliwych
dla  zdrowia  w   środowisku  pracy,  określone  w   wykazie  stanowiącym
załącznik  nr  1  do  rozporządzenia,  oraz  wartości  najwyższych  do

puszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdro

wia w środowisku pracy, określone w wykazie stanowiącym załącz

nik nr 2 do rozporządzenia. Wymienione wartości określają najwyż

sze dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia,
ustalone jako:

najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia

ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu

8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru cza

su  pracy,  określonego  w   kodeksie  pracy,  przez  okres  jego  aktywno
ści  zawodowej  nie  powinno  spowodować  ujemnych  zmian  w   jego
stanie  zdrowia  oraz  w   stanie  zdrowia jego  przyszłych  pokoleń,

192

2) najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - war

tość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych

zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku

pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie

zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina,

3) najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - war

tość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pra

cownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym
momencie.

Natomiast wartości natężeń fizycznych określają najwyższe do

puszczalne  natężenia  fizycznego  czynnika  szkodliwego  dla  zdrowia
-   ustalone jako  wartość  średnia  natężenia,  którego  oddziaływanie  na
pracownika  w   ciągu  8-godzinnego  dobowego  i  przeciętnego  tygo

dniowego wymiaru czasu pracy, określonego w kodeksie pracy,

przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować

ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego

przyszłych pokoleń.

PROFILAKTYCZNA OCHRONA

ZDROWIA PRACOWNIKÓW

R o z d z i a ł VII

1. ZAGADNIENIA OGÓLNE

Co należy rozumieć przez ryzyko zawodowe i jakie obowiązki

w tym zakresie ciążą na pracodawcy?

Pracodawca jest obowiązany podejmować szereg działań w za

kresie  profilaktycznej  ochrony  zdrowia  pracowników.  Zgodnie  z  art.
226  k.p.  pracodawca  jest  obowiązany  oceniać  i  dokumentować  ry
zyko  zawodowe  związane  z  wykonywaną  pracą  oraz  stosować  nie
zbędne  środki  profilaktyczne  zmniejszające  to  ryzyko.  Powinien  też
informować  pracowników  o  ryzyku  zawodowym  oraz  o  zasadach
ochrony  przed  zagrożeniami.  Według  definicji  sformułowanej  w   §  2

pkt 7 powoływanego wcześniej rozporządzenia M inistra Pracy i Po

lityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, pod pojęciem ryzyka za

wodowego należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia nie

pożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodują

cych straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzyst

nych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych wystę
pujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Analogiczną definicję ryzyka zawodowego zawiera też art. 4 pkt 4
ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (j.t.

194

DzU  z  2004  r.  nr  125,  poz.  1317  ze  zm.).  Ryzyko  zawodowe  obej
muje  więc  wszelkie  zagrożenia  dla  zdrowia  i  życia pracowników, ja
kie  m ogą występować  w   danym  środowisku  pracy.

Bliżej wymienione obowiązki pracodawcy określa powołane

rozporządzenie  w   sprawie  ogólnych  przepisów  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy.  W   myśl  przepisów  §  39  tego  rozporządzenia,  praco
dawca  zapewnia  pracownikom  bezpieczeństwo  i  higienę  pracy,
w   szczególności  przez  ograniczanie  ryzyka  zawodowego  w   wyniku
właściwej  organizacji  pracy  oraz  stosowania  koniecznych  środków

profilaktycznych, a także informowania i szkolenia pracowników.

Działania takie powinny być podejmowane na podstawie ogól

nych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom zwią

zanym z pracą, w tym w szczególności przez:

1) ograniczanie ryzyka zawodowego,

2)  przeprowadzanie  oceny  ryzyka  zawodowego,
3)  likwidowanie  zagrożeń  u  źródeł  ich  powstawania,
4)  dostosowanie  warunków  i  procesów  pracy  do  możliwości

pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i or

ganizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń tech

nicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy -

z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy
monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia

negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników,

5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych,

6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych,

urządzeń, substancji i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej

niebezpiecznymi,

7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środ

kami ochrony indywidualnej,

8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i hi

gieny pracy.

Pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego występującego

przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposa
żenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów

chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz
zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego powin

195

ny być uwzględnione wszystkie czynniki środowiska pracy występu

jące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.

Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilak

tyczne, metody oraz organizacja pracy powinny zapewniać zwiększe
nie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, a tak

że być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę

na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

O ryzyku zawodowym związanym z wykonywaniem określonej

pracy pracownik powinien być poinformowany jeszcze przed jej

rozpoczęciem, a także w każdym przypadku zmiany procesów tech

nologicznych lub rodzaju produkcji. Obowiązek informowania pra

cowników o ryzyku zawodowym m a zatem charakter ciągły (zob.

Z. Salwa, Obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodo
wym, PiZS 2002, nr 4, s. 26 i nast.).

Pracodawca jest też obowiązany prowadzić dokumentację oceny

ryzyka  zawodowego  oraz  zastosowanych  niezbędnych  środków  pro
filaktycznych.  Dokument  potwierdzający  dokonanie  oceny  ryzyka
zawodowego  powinien  uwzględniać  w   szczególności:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,

b) wykonywanych zadań,

c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych

i uciążliwych czynników środowiska pracy,

d)  stosowanych  środków  ochrony  zbiorowej  i  indywidualnej,
e)  osób  pracujących  na  tym  stanowisku;
2)  wyniki  przeprowadzonej  oceny  ryzyka  zawodowego  dla  każ

dego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilak

tyczne zmniejszające ryzyko;

3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny

(§ 39a powołanego rozporządzenia).

Jakie środki pracodawca powinien podejmować w celu zapo

biegania chorobom zawodowym i innym chorobom związanym

z wykonywaną pracą?

Zgodnie z art. 227 § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany stoso

wać środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom
związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:

196

1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ogranicza

jące lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska

pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników,

2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników

szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych

badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.

Stosownie do warunków pracy w poszczególnych zakładach pra

cy  i  występujących  zagrożeń  dla  zdrowia  pracowników  aktualny  bę
dzie  odpowiedni  obowiązek  utrzymywania  przez  pracodawcę  urzą
dzeń  odpylających,  wentylacyjnych,  klimatyzacyjnych,  zmniejszają
cych  natężenie  hałasu,  chroniących  przed  działaniem  promieniowa

nia jonizującego, wibracją, wstrząsami itp. Granice obowiązków
pracodawcy w tym zakresie określone są jednak realnymi możliwo

ściami zastosowania odpowiednich urządzeń znanych współczesnej

technice oraz wskazaniami współczesnej medycyny. Jest jednak rze

czą niemożliwą (przy obecnym poziomie wiedzy medycznej i tech

niki) całkowite wyeliminowanie szkodliwych dla zdrowia pracowni

ków czynników występujących w środowisku pracy, a tym samym

pełne zabezpieczenie przed ich ujemnym oddziaływaniem.

2. BADANIA LEKARSKIE PRACOWNIKÓW

Jakim badaniom lekarskim pracownicy podlegają?

Z punktu widzenia profilaktyki zdrowotnej istotne znaczenie ma

obowiązek  przeprowadzania  badań  lekarskich  pracowników,  tj.  ba
dań  wstępnych,  okresowych  i  kontrolnych.  Jest  to  obowiązek  obu
stronny,  bowiem  pracodawca  jest  obowiązany  kierować  pracowni
ków  na  takie  badania,  zaś  pracownik  jest  obowiązany  poddać  się

tym badaniom. Badania lekarskie m ają na celu ustalenie zdolności
pracownika do wykonywania danej pracy i ewentualnych przeciw

wskazań zdrowotnych, a także zmian chorobowych, jakie m ogą po

jaw ić się w okresie zatrudnienia.

Zgodnie z art. 229 § 1 k.p. wstępnym badaniom lekarskim

podlegają:

197

1) osoby przyjmowane do pracy,

2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pra

cy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których
występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane

ponownie  do  pracy  u  danego  pracodawcy  na  to  samo  stanowisko
lub  na  stanowisko  o  takich  samych  warunkach  pracy,  na  podstawie
kolejnej  umowy  o  pracę  zawartej  bezpośrednio  po  rozwiązaniu  lub
wygaśnięciu  poprzedniej  umowy  o  pracę  z  tym  pracodawcą.

Pracownik podlega także okresowym badaniom lekarskim,

a  w   przypadku  niezdolności  do  pracy  trwającej  dłużej  niż  30  dni,
spowodowanej  chorobą,  pracownik  podlega  ponadto  kontrolnym  ba
daniom  lekarskim  w   celu  ustalenia  zdolności  do  wykonywania  pra
cy  na  dotychczasowym  stanowisku.  Okresowe  i  kontrolne  badania
lekarskie  przeprowadza  się  w   miarę  możliwości  w   godzinach  pracy.

Z a czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi ba

daniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie

przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu na

leżności  na  pokrycie  kosztów  przejazdu  według  zasad  obowiązują
cych  przy  podróżach  służbowych  (art.  229  §  2  i  3  k.p.).  Przy  usta
laniu  wynagrodzenia  za  czas  zwolnienia  od  pracy  na  badania  lekar
skie  stosuje  się  zasady  obowiązujące  przy  obliczaniu  wynagrodzenia
za  czas  urlopu  wypoczynkowego,  określone  rozporządzeniem  M ini
stra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  8  stycznia  1997  r.  w   sprawie
szczegółowych  zasad  udzielania  urlopu  wypoczynkowego,  ustalania
i  wypłacania  wynagrodzenia  za  czas  urlopu  oraz  ekwiwalentu  pie

niężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.), przy czym składniki

wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z mie
siąca, w którym przypadało zwolnienie od pracy.

Jak można wnosić z treści § 3 art. 229 k.p., pracownikom mło

docianym przenoszonym na inne stanowiska pracy, a także innym

pracownikom  przenoszonym  na  stanowiska  pracy,  na  których  wystę
pują  czynniki  szkodliwe  dla  zdrowia  lub  warunki  uciążliwe,  nie
przysługuje  wynagrodzenie  za  czas  zwolnienia  od  pracy  w   związku

z przeprowadzanymi badaniami wstępnymi. Nie przysługuje im tak
że zwrot kosztów przejazdu, jeśli badania takie przeprowadzane są

198

w innej miejscowości. Nie wydaje się jednak, by taka była intencja
ustawodawcy, lecz jest to raczej niedopatrzenie legislacyjne. Brak

bowiem jakichkolwiek racjonalnych przesłanek, by traktować wy

mienionych pracowników w tych przypadkach mniej korzystnie.

Pracodawca ponosi wszelkie koszty związane z profilaktyczną

ochroną zdrowia pracowników, a więc koszty badań profilaktycz

nych, wynagrodzenia pracowników za czas niewykonywania pracy

w związku z przeprowadzanymi badaniami, koszty przejazdów na te

badania, a także inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami, niezbędnej ze względu na warunki pracy (art. 229

§ 6 k.p.).

Szczegółowe zasady przeprowadzania badań lekarskich pracow

ników określa rozporządzenie M inistra Zdrowia i Opieki Społecznej

z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich

pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pra

cownikami  oraz  orzeczeń  lekarskich  wydawanych  do  celów  przewi
dzianych  w   Kodeksie  pracy  (DzU  nr  69,  poz.  332  ze  zm.).  Rozpo
rządzenie  to  określa:

1) zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekar

skich pracowników, tryb ich przeprowadzania oraz sposób doku
mentowania i kontroli tych badań;

2) częstotliwość wykonywania badań okresowych;
3) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami,

niezbędnej z uwagi na warunki pracy;

4) tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich:
a) o utracie przez pracownika zdolności do wykonywania do

tychczasowej pracy (art. 43 pkt 2 k.p.),

b) o konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze

względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy

na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 k.p.),

c) stwierdzających, że dana praca zagraża zdrowiu młodociane

go (art. 201 § 2 k.p.),

d) o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na określo

nym stanowisku (art. 229 § 4 k.p.),

e) stwierdzających u pracownika objawy wskazujące na powsta

wanie choroby zawodowej (art. 230 § 1 k.p.),

199

stwierdzających niezdolność do wykonywania dotychczasowej

pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u które

go stwierdzono chorobę zawodową (art. 231 k.p.).

Rozporządzenie określa ponadto tryb wydawania zaświadczeń

i  świadectw  do  celów przewidzianych  w   art.  92  §  1,  art.  1295  pkt  2,
art.  177  §  1  i  3,  art.  178  §  1,  art.  180  §  3  i  4  oraz  art.  185  k.p.
Określa  też  dodatkowe  wymagania  kwalifikacyjne,  jakie  powinni
spełniać  lekarze  przeprowadzający  badania  profilaktyczne  oraz  spra
wujący  profilaktyczną  opiekę  zdrowotną  nad  pracownikami,  nie
zbędną  z  uwagi  na  warunki  pracy  (§  1  powołanego  rozporządzenia
z  dnia  30  maja  1996  r.).

Powołane rozporządzenie nie narusza przepisów dotyczących

badań lekarskich osób przyjmowanych do pracy i pracowników:

1) zatrudnionych na polskich statkach morskich,

2) dla których - w myśl obowiązujących przepisów - uzyskanie

odpowiedniego orzeczenia lekarskiego jest warunkiem nabycia lub

posiadania uprawnień do wykonywania określonego zawodu lub

czynności bądź jest niezbędne ze względów sanitarno-epidemiolo
gicznych,

3) skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budow

nictwa eksportowego i usług związanych z eksportem, zgodnie z od

rębnymi przepisami (§ 13 powołanego rozporządzenia z dnia 30
maja 1996 r.).

Zakres oraz częstotliwość badań profilaktycznych określają

wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilak

tycznych, stanowiące załącznik nr 1 do powołanego wyżej rozporzą

dzenia. Lekarz służby medycyny pracy przeprowadzający badania

profilaktyczne może poszerzyć zakres tych badań o dodatkowe ba

dania specjalistyczne, a także wyznaczyć krótszy termin następnego

badania, niż określony we wskazówkach metodycznych, jeżeli jest
to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmo

wanej do pracy lub zatrudnionego ju ż pracownika. Badanie profilak

tyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak prze

ciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku lub

przeciwwskazania zdrowotne do pracy na danym stanowisku (§ 2
powołanego rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r.).

200

Istotne znaczenie m a również obowiązek ustanowiony w art.

229 § 5 k.p., zgodnie z którym pracodawca zatrudniający pracow

ników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników

rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić

tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:

1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami,

czynnikami lub pyłami,

2) po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba

zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.

Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia lekarskie

wydane na podstawie badań lekarskich (art. 229 § 7 k.p.).

Na jakiej podstawie przeprowadza się badania profilaktyczne?

Badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skiero

wania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać:

• określenie rodzaju badania profilaktycznego (wstępne, okreso

we, kontrolne),

• w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników

przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska
pracy, na którym osoba ta m a być zatrudniona, przy czym praco

dawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pra
cy, w kolejności odpowiadającej potrzebom pracodawcy,

• w przypadku pracowników - określenie stanowiska pracy, na

którym pracownik jest zatrudniony,

• informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach

pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążli

wych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodli
wych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach (§ 4 powoła

nego rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r.).

Czy pracodawca może dopuścić do pracy pracownika bez aktual

nego orzeczenia lekarskiego?

Zgodnie z art. 229 § 4 k.p., pracodawca nie może dopuścić do

pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdza

jącego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

Jak orzekł SN w wyroku z dnia 23 listopada 1999 r., II UKN

201

208/99 (Pr. Pr. 2001, nr 4, s. 34), dopuszczenie pracownika do wy
konywania pracy na podstawie aktualnego okresowego zaświadcze

nia lekarskiego, zawierającego obiektywnie błędną ocenę jego zdol
ności do pracy, stanowi zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy

w   rozumieniu  ustawy  wypadkowej.  SN  wskazał  przy  tym,  że  obo
wiązek  dopuszczenia  do  pracy  pracownika,  który  posiada  aktualny
wynik  badania  okresowego,  nie  ma  charakteru  bezwzględnego.  Nie
chodzi  bowiem  o  przedstawienie  jakiegokolwiek  zaświadczenia  le
karskiego,  lecz  takiego,  które  zawiera  prawidłową  ocenę  zdolności

pracownika do pracy na danym stanowisku, dokonaną po przepro

wadzeniu wszystkich badań wymaganych od pracownika zgodnie
z obowiązującymi przepisami (zob. też wyrok SN z dnia 18 sierp

nia  1999  r.,  II  UKN  89/99,  OSNAP  2000,  z.  20,  poz.  762).  Podob
nie  też  wypowiedział  się  SN  w   wyroku  z  dnia  5  września  1996  r.,
II  PRN  9/96  (OSNAP  1997,  z.  5,  poz.  70),  w   którym  uznał,  że  do
puszczenie  do  pracy  maszynisty  kolejowego  bez  przeprowadzenia
badań  kontrolnych  i  po  upływie  terminu  obowiązującego  do  prze
prowadzenia  takich  badań,  może  stanowić  przyczynę  zewnętrzną

uzasadniającą uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy. Warto rów

nież  zwrócić  uwagę  na  wyrok  NSA  z  dnia  7  listopada  2002  r.,
II  S.A.  3358/01  (Pr.  Pr.  2003,  nr  3,  s.  38-40),  według  którego  legi
tym ow anie  się  wynikam i  specjalistycznym i  badań  lekarskich,

stwierdzających  zdolność  do  wykonywania  określonego  zawodu  lub
czynności,  nie  zwalnia  z  obowiązku  poddawania  się  wstępnym  ba
daniom  lekarskim,  o  których  mowa  w   art.  229  §  1  k.p.

Jaki obowiązek ciąży na pracodawcy w razie stwierdzenia

u pracownika objawów choroby zawodowej?

W myśl przepisów art. 230 k.p., w razie stwierdzenia u pracow

nika  objawów  wskazujących  na  powstawanie  choroby  zawodowej,
pracodawca  jest  obowiązany,  na  podstawie  orzeczenia  lekarskiego,
w  terminie  i  na  czas  określony  w  tym  orzeczeniu,  przenieść  pracow
nika  do  innej  pracy  nie  narażającej  go  na  działanie  czynnika,  który
wywołał  te  objawy.  Jeżeli  przeniesienie  do  innej  pracy  powoduje
obniżenie  wynagrodzenia,  pracownikowi  przysługuje  dodatek  wy
równawczy  przez  okres  nieprzekraczaj ący  6  miesięcy.  Podstawą

202

przeniesienia  pracownika  do  innej  pracy  nie  narażającej  go  na  dzia
łanie  czynnika,  który  wywołał  objawy  choroby  zawodowej,  jest
orzeczenie  lekarskie  wydane  w   trybie  określonym  w   powoływanym
wcześniej  rozporządzeniu  M inistra  Zdrowia  i  Opieki  Społecznej
z  dnia  30  maja  1996  r.  Orzeczenie  lekarskie  określa  termin  i  okres,
na jaki  pracodawca jest  obowiązany  przenieść  pracownika  do  innej
pracy.  Pracownik  lub  pracodawca,  który  nie  zgadza  się  z  treścią wy

danego orzeczenia lekarskiego o konieczności przeniesienia pracow

nika do innej pracy w związku ze stwierdzeniem objawów powsta

wania  choroby  zawodowej,  może  wystąpić  w   ciągu  7  dni  od  daty
wydania  tego  orzeczenia,  za  pośrednictwem  lekarza,  który je   wydał,
z  wnioskiem  o  przeprowadzenie  ponownego  badania.  Ponowne  ba
danie  powinno  być  przeprowadzone  w   ciągu  14  dni  od  daty  złoże

nia takiego wniosku. Badanie ponowne przeprowadza się w woje

wódzkim ośrodku medycyny pracy właściwym ze względu na miej
sce świadczenia pracy lub siedzibę pracodawcy. Ustalone w wyniku

ponownego  badania  orzeczenie  lekarskie  jest  ostateczne  i  stanowi
podstawę  do  wydania  przez  lekarza  przeprowadzającego  ponowne
badanie  stosownego  zaświadczenia.

Należy podkreślić, że przeniesienie pracownika do innej pracy

na podstawie art. 230 § 1 k.p. nie wymaga dokonania wypowiedze
nia dotychczasowych warunków umowy o pracę w trybie art. 42

k.p.,  tj.  w   drodze  wypowiedzenia  zmieniającego,  bowiem  nie  powo
duje  ono  zmiany  tych  warunków,  lecz  jedynie  zawieszenie  ich  sto
sowania  na  okres  ustalony  w   orzeczeniu  lekarskim,  w   zakresie  ro
dzaju  dotychczas  wykonywanej  pracy.  Po  upływie  okresu  przenie
sienia  do  innej  pracy  pracownik  m a prawo  powrotu  do  dotychczaso
wej  pracy, jeśli  objawy  choroby  zawodowej  ustąpią i  lekarz  uzna,  że

pracownik jest zdolny do jej wykonywania.

Czy pracownikowi przeniesionemu do innej pracy przysługuje

dotychczasowe wynagrodzenie?

W przypadku gdy przeniesienie do innej pracy powoduje obni

żenie dotychczasowego wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje
dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczaj ący 6 miesięcy.

Dodatek wyrównawczy stanowi różnicę między wynagrodzeniem

203

z  okresu  poprzedzającego  przeniesienie  do  innej  pracy,  a  wynagro
dzeniem  osiąganym  przez  pracownika  po  przeniesieniu  do  innej  pra
cy.  Wysokość  dodatku  wyrównawczego  oblicza  się  według  zasad
określonych  w   §  7-10  rozporządzenia  M inistra  Pracy  i  Polityki  So
cjalnej  z  dnia  29  maja  1996  r.  w   sprawie  sposobu  ustalania  wyna
grodzenia  w  okresie  niewykonywania pracy  oraz  wynagrodzenia  sta

nowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków

wyrównawczych  do  wynagrodzenia  oraz  innych  należności  przewi
dzianych  w   Kodeksie  pracy  (DzU  nr  62,  poz.  289  ze  zm.).  Zgodnie
zaś  z  §  7  ust.  2  tego  rozporządzenia  wynagrodzenie  do  celów  usta
lenia  dodatku  wyrównawczego  oblicza  się  według  zasad  obowiązu

jących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, okre

ślonych z kolei w rozporządzeniu M inistra Pracy i Polityki Socjal

nej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzie

lania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodze

nia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2,
poz. 14 ze zm.).

Zgodnie z § 8 powołanego rozporządzenia z dnia 29 maja

1996 r., dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia według składni

ków  wynagrodzenia  określonych  w   stawkach  miesięcznych  w   stałej
wysokości  zmniejsza  się  za  każdy  dzień  pracy,  za  który  pracowni
kowi  po  powierzeniu  innej  pracy  nie  przysługiwało  wynagrodzenie
za  pracę.  W   tym  celu  kwotę  dodatku  wyrównawczego  dzieli  się

przez współczynnik służący do ustalenia ekwiwalentu pieniężnego

za jeden dzień urlopu (określony w § 19 powołanego wyżej rozpo
rządzenia M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia

1997 r., a wynoszący aktualnie 21, tak jak w roku 2007), a w przy

padku otrzymania przez pracownika wynagrodzenia za okres czaso

wej niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 92 k.p.) albo zasił
ku przewidzianego w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze

niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby

i macierzyństwa (j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.) - kwo

tę dodatku dzieli się przez 30, zaś uzyskany wynik mnoży się przez

liczbę dni, za które pracownikowi przysługiwało to wynagrodze

nie lub zasiłek, i otrzym aną kwotę odejmuje się od dodatku wyrów
nawczego.

204

Natomiast podstawę obliczenia dodatku wyrównawczego według

składników  wynagrodzenia  określonych  w   stawkach  godzinowych
albo  za  inny  okres  krótszy  niż  1  miesiąc  oraz  zmiennych  składni
ków  wynagrodzenia  wypłacanych  za  okresy  nie  dłuższe  niż  1  mie
siąc  stanowi  wynagrodzenie  za  1  dzień  z  okresu  poprzedzającego
zmianę  dotychczasowej  pracy.  W   tym  celu  wynagrodzenie  ustalone
według  zasad  obowiązujących  przy  ustalaniu  wynagrodzenia  za  czas
urlopu  dzieli  się  przez  liczbę  dni  kalendarzowych,  za  które  pracow

nikowi przysługiwało wynagrodzenie przed podjęciem innej pracy.

Aby  obliczyć  dodatek  wyrównawczy  za  okres  miesięczny,  należy  od
kwoty  stanowiącej  iloczyn  wynagrodzenia  za  1  dzień  (ustalony  w  po
wyższy  sposób)  i  liczby  dni,  za  które  pracownikowi  po  przeniesie

niu do innej pracy przysługiwało wynagrodzenie, odjąć wynagro

dzenie przysługujące pracownikowi przy tej innej pracy (§ 9 powo

łanego rozporządzenia z dnia 29 maja 1996 r.).

Z kolei podstawę obliczenia dodatku wyrównawczego według

składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy dłuższe niż

1 miesiąc stanowi wynagrodzenie za 1 dzień z okresu poprzedzają

cego  przeniesienie  pracownika  do  innej  pracy,  ustalone  według  za
sad  obowiązujących  przy  ustalaniu  ekwiwalentu  pieniężnego  za
urlop,  i  wynagrodzenie  to  dzieli  się  przez  liczbę  dni  kalendarzo
wych,  za  które  pracownikowi  przysługiwało  wynagrodzenie.  Doda

tek wyrównawczy za okres miesięczny oblicza się analogicznie, jak

w   przypadku  wynagrodzenia  przysługującego  pracownikowi  za
okresy  krótsze  niż  1  miesiąc  i  według  zmiennych  składników  wyna
grodzenia  (§  10  powołanego  rozporządzenia  z  dnia  29  maja  1996  r.).

W jakich innych przypadkach pracodawca je s t obowiązany

przenieść pracownika do innej pracy?

Zgodnie z art. 231 k.p. pracodawca - na podstawie orzeczenia

lekarskiego - jest też obowiązany przenieść do odpowiedniej pracy

pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczaso

wej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
i nie został uznany za niezdolnego (częściowo lub całkowicie) do

pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t.

205

DzU  z  2004  r.  nr  39,  poz.  353  ze  zm.),  a tym   samym  nie  nabył  pra
wa  do  renty  z  tytułu  niezdolności  do  pracy.  Również  w   tym  przy
padku  pracownikowi  przeniesionemu  do  innej  pracy  przysługuje  do

datek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy, jeże
li w wyniku przeniesienia jego dotychczasowe wynagrodzenie uleg

ło  obniżeniu.  Po  upływie  6  miesięcy  pracownikowi  przysługiwać
będzie  zatem  wynagrodzenie  odpowiednie  do  rodzaju  wykonywanej
pracy,  może  być  więc  ono  niższe  od  wynagrodzenia  otrzymywane

go przed przeniesieniem do tej pracy.

3. POSIŁKI I NAPOJE PROFILAKTYCZNE

Którym pracownikom i na jakich zasadach przysługują posiłki

i napoje profilaktyczne?

Przepis art. 232 k.p. nakłada na pracodawcę obowiązek zapew

nienia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciąż

liwych, nieodpłatnie, odpowiednich posiłków i napojów, jeżeli jest

to niezbędne ze względów profilaktycznych. Szczegółowe zasady

wydawania takich posiłków i napojów określa rozporządzenie Rady

M inistrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posił

ków i napojów (DzU nr 60, poz. 279), wydane na podstawie art.
232 zdanie 2 k.p.

Zgodnie z § 2 powołanego rozporządzenia RM, posiłki profilak

tyczne powinny zawierać około 50-55% węglowodanów, 30-35%
tłuszczów, 15% białek oraz posiadać wartość kaloryczną około 1000

kcal. W przypadku gdy pracodawca nie ma możliwości wydawania

posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pra

cy  lub  ze  względów  organizacyjnych,  wówczas  może  zapewnić
w   czasie  pracy  korzystanie  z  takich  posiłków  w   punktach  gastrono
micznych  lub  przyrządzanie  posiłków  przez  pracownika  we  włas

nym zakresie z otrzymanych produktów.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić posiłki profilaktyczne

pracownikom wykonującym prace:

206

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu

zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powy
żej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ)

u kobiet,

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu

zmiany  roboczej  efektywny  wydatek  energetyczny  organizmu  powy
żej  1500  kcal  (6280  kJ)  u  mężczyzn  i  powyżej  1000  kcal  (4187  kJ)
u  kobiet,  wykonywane  w   pomieszczeniach  zamkniętych,  w   których
ze  względów  technologicznych  utrzymuje  się  stale  temperatura  po

niżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi
powyżej 25°C,

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu

zmiany  roboczej  efektywny  wydatek  energetyczny  organizmu  powy
żej  1500  kcal  (6280  kJ)  u  mężczyzn  i  powyżej  1000  kcal  (4187  kJ)
u  kobiet,  wykonywane  na  otwartej  przestrzeni  w   okresie  zimowym,

przy czym za okres zimy uważa się okres od dnia 1 listopada do

dnia 31 marca,

• pod ziemią.

Pracodawca jest też obowiązany zapewnić posiłki profilaktycz

ne pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywio
łowych i innych zdarzeń losowych (§ 3 powołanego rozporządze

nia RM).

Stosownie do przepisów § 4 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 28 maja 1996 r. pracodawca zapewnia napoje pracownikom
zatrudnionym:

• w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się

wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C,

• w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się

wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,

• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otocze

nia poniżej 10°C lub powyżej 25°C,

• przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodują

cym  w   ciągu  zmiany  roboczej  efektywny  wydatek  energetyczny  or
ganizmu  powyżej  1500  kcal  (6280  kJ)  u  mężczyzn  i  1000  kcal
(4187  kJ)  u  kobiet,

207

• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana

warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.

Pracodawca powinien zapewnić napoje w ilości zaspokajającej

potrzeby  pracowników,  odpowiednio  zimne  lub  gorące  w   zależności
od  warunków  wykonywania  pracy,  a  przy  pracach  w   warunkach  go
rącego  mikroklimatu  napoje  powinny  być  wzbogacone  w   sole  mine
ralne  i  witaminy.

Stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni

otrzymywać posiłki profilaktyczne i napoje, oraz szczegółowe wa
runki ich wydawania, a także warunki uzasadniające zapewnienie

posiłków, w przypadku gdy pracodawca nie ma możliwości wyda

wania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracow

nika pracy lub ze względów organizacyjnych (§ 2 ust. 2 powołane

go rozporządzenia RM), ustala pracodawca w porozumieniu z zakła
dowymi organizacjami związkowymi, a jeżeli u danego pracodawcy

nie działa żadna organizacja związkowa - po uzyskaniu opinii
przedstawicieli pracowników (§ 5 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 28 maja 1996 r.).

Kiedy posiłki i napoje profilaktyczne powinny być wydawane?

Posiłki profilaktyczne i napoje są wydawane pracownikom

w   dniach  wykonywania  prac  uzasadniających  ich  wydawanie.  Posił
ki  powinny  być  wydawane  w   czasie  regulaminowych  przerw  w  pra
cy,  w   zasadzie  po  3 -4   godzinach  pracy.  Natomiast  napoje  powinny

być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej. Pra

codawca jest też obowiązany zapewnić zachowanie odpowiednich
warunków higienicznosanitarnych przygotowywania oraz spożywa

nia posiłków i napojów (§ 6 i 7 powołanego rozporządzenia RM).

Należy podkreślić, że pracownikom nie przysługuje ekwiwalent

pieniężny za posiłki profilaktyczne i napoje (§ 8 powołanego rozpo

rządzenia RM).