Technik_pszczelarz_321[04].Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ewa Walasek
Beata Wawryn-śmuda

Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych
321[04].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Czynniki wpływające na zdrowie i produkcyjność zwierząt

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Lokalizacja budynków inwentarskich

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przyczyny chorób zwierząt i profilaktyka

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu zabiegów

zoohigienicznych, czynnikach wpływających na zdrowie i produkcyjność zwierząt,
prawidłowej lokalizacji budynków inwentarskich, przyczynach chorób zwierząt oraz ich
profilaktyce.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych.

321[04].Z2

Produkcja zwierzęca

321[04].Z2.01

śywienie zwierząt

gospodarskich

321[04].Z2.02

Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych

321[04].Z2.04

Organizacja produkcji zwierzęcej

321[04].Z2.03

UŜytkowanie maszyn i urządzeń oraz

obiektów inwentarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

zastosować odpowiednie zabezpieczenia terenu gospodarstwa rolnego,

−

określić czynniki wpływające na rozwój produkcji zwierzęcej w Polsce,

−

określić cechy charakterystyczne gatunków zwierząt gospodarskich,

−

scharakteryzować instalację wodociągową i elektryczną w budynkach inwentarskich
i pasiecznych oraz określić sposoby ich zabezpieczania,

−

scharakteryzować budowę, zasady działania, obsługi i konserwacji silników
elektrycznych oraz spalinowych stosowanych w rolnictwie,

−

określać topografię waŜniejszych narządów u zwierząt,

−

charakteryzować rolę poszczególnych narządów zmysłu,

−

określać czynniki wpływające na rozwój zwierząt,

−

stosować zasady zachowania się przy zwierzętach,

−

dostrzegać zagroŜenia związane z wykonywaną pracą,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

dobierać i zastosować odzieŜ ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych
prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić czynniki klimatyczne i glebowe wpływające na zdrowie oraz produkcyjność
zwierząt,

−

scharakteryzować rolę i budowę skóry zwierząt oraz jej wytworów,

−

scharakteryzować rolę i budowę oraz funkcjonowanie układu nerwowego zwierząt
gospodarskich,

−

określić wpływ hormonów na zdrowie i produkcyjność zwierząt,

−

scharakteryzować czynniki mikroklimatyczne pomieszczeń i określić ich wpływ na
zdrowie i produkcyjność zwierząt,

−

zorganizować prace porządkowe w budynkach inwentarskich,

−

zastosować metody odkaŜania pomieszczeń gospodarskich,

−

wyjaśnić wpływ higieny Ŝywienia i pojenia na zdrowie oraz produkcyjność zwierząt,

−

zastosować zasady prawidłowego transportu zwierząt,

−

wymienić drobnoustroje oraz pasoŜyty wywołujące choroby zwierząt,

−

rozróŜnić rodzaje chorób zwierząt oraz określić przyczyny i drogi zakaŜenia,

−

zapobiec zachorowaniom i udzielić pierwszej pomocy chorym zwierzętom,

−

wykonać zabiegi zoohigieniczne zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej, ochrony środowiska oraz przepisami weterynaryjnymi
dotyczącymi zwalczania chorób zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Czynniki wpływające na zdrowie i produkcyjność zwierząt

4.1.1. Materiał nauczania

Zoohigiena, higiena zwierząt, nauka zajmująca się ochroną zdrowia zwierząt przez

badanie powiązań występujących pomiędzy organizmem zwierzęcia i warunkami środowiska.
Głównym  celem  zoohigieny  jest  eliminowanie wpływu czynników szkodliwych dla zwierząt
i kształtowanie  warunków  otoczenia  w  sposób  umoŜliwiający  utrzymanie  ich  w  dobrej
kondycji  zdrowotnej  i  psychicznej,  co  w  przypadku  zwierząt  gospodarskich  zapewnia
uzyskanie  wysokiej  wydajności.  Zoohigiena bada wszelkie czynniki środowiska, np.: klimat,
glebę, intensywność i rodzaj promieniowania, powietrze, rodzaj i jakość paszy, budynki i inne
pomieszczenia  inwentarskie,  sposoby  pielęgnacji  zwierząt, określa wymogi, jakie muszą być
spełnione  dla  stworzenia  właściwych  warunków  hodowli  zwierząt.  Środowisko  zewnętrzne
jest  zespołem  elementów  otaczających  organizm,  współdziałając  z  jego  genotypem,
determinują  one  zakres  jego  funkcji.  Poszczególne  elementy  środowiska  zewnętrznego
oddziałują na organizmy z róŜną siłą, bezpośrednio lub pośrednio i są pozachromosomowym
ź

ródłem zmienności organizmów.

Między środowiskiem a organizmami istnieje powiązanie: określone środowisko

warunkuje  istnienie  określonych  organizmów,  które  z  kolei  oddziałują  na  nie  i zmieniają  je.
Wzajemnym  oddziaływaniem  środowiska  i  organizmów,  ze  szczególnym  uwzględnieniem
stosunków między- i wewnątrzgatunkowych, zajmuje się ekologia.

W hodowli zwierząt gospodarskich zwraca się uwagę na te elementy środowiska

zewnętrznego, które oddziałują z duŜą siłą i bezpośrednio na organizm. MoŜna je podzielić na
3 grupy: czynniki klimatyczne, glebowe i jako wypadkowa tych dwu grup – zasoby paszowe.
Czynniki  te  są  w  mniejszym  lub  większym  stopniu  kształtowane  przez  człowieka.
W mniejszym  stopniu  człowiek  oddziałuje  na  czynniki  klimatyczne,  aczkolwiek  moŜe
tworzyć  mikroklimat  pomieszczeń  inwentarskich.  W  większym  natomiast  stopniu  moŜe
oddziaływać  na  glebę  przez  zabiegi  agrotechniczne,  oraz  na  gromadzenie  zasobów
paszowych,  technologię  ich  przygotowywania,  skarmiania,  itp.  Atmosfera,  jej  skład
chemiczny  warunkuje  oddychanie  i  spełnia  funkcję  osłony  przed  promieniowaniem
szkodliwym dla zdrowia zwierząt. Powietrze atmosferyczne składa się z:

−

78 % azot – N

−

21 % tlen – O

−

0,02-0,04 dwutlenek węgla – CO

−

inne składniki śladowe.

Ciśnienie atmosferyczne, gdy przekroczy 770 mm słupka rtęci, zaczyna ujemnie wpływać

na  funkcje  rozrodcze  przeŜuwaczy,  a  opadając  poniŜej  740  mm,  wywołuje  tzw.  chorobę
górską,  objawiającą  się  przyspieszonym  tętnem,  zawrotami  głowy,  utratą  przytomności.
Niewielki spadek ciśnienia sprzyja zwiększaniu się liczby erytrocytów we krwi.

Temperatura moŜe spowodować przegrzanie lub przeziębienie organizmu. W sposobie

reagowania  na  zmiany  termiczne  i  w  zdolnościach  przystosowania  się  do  wysokiej
temperatury  i  nasłonecznienia  stwierdzono  u  zwierząt  znaczne  róŜnice,  zarówno  gatunkowe,
jak  i  osobnicze.  Na  ogół  stwierdza  się,  Ŝe  zwierzęta  gospodarskie  lepiej  znoszą  niskie
temperatury  aniŜeli  wysokie,  bo  ich  układ  termoregulacji  jest  przystosowany  przede
wszystkim  do  wytwarzania  i  zachowania  ciepła,  a  nie  do  jego  oddawania.  Im  mniejsze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zwierzę, tym większą ma w stosunku do masy ciała powierzchnię oddawania ciepła, dlatego
pomieszczenia dla małych zwierząt muszą zapewnić ochronę przed nadmierną utratą ciepła.

Temperatura otoczenia przekraczająca 24°C wykazuje ujemny wpływ na płodność bydła

europejskiego,  nasienie  buhajów  jest  wtedy  gorszej  jakości,  mniej  Ŝywotne  plemniki.
Polepszenie  jakości  nasienia  buhajów  i  kozłów  w  takiej  temperaturze  uzyskano  po  ich
ostrzyŜeniu.  Temperatura  przekraczająca  40°C  wywołuje  u  bydła  europejskiego  zanik
apetytu, wskutek czego następuje chudnięcie, a u krów zanik wydzielania mleka.

Optimum temperatury dla koni zaleŜy od ich typu uŜytkowego. Konie szlachetne,

orientalne,  wykazują  wyŜszy  współczynnik  tolerancji  cieplnej  i  mogą  być  z powodzeniem
hodowane  w  klimacie  podzwrotnikowym.  Temperatura  klimatu  umiarkowanego  odpowiada
stępakom,  koniom  cięŜkim,  roboczym,  zaś  temperatura  charakterystyczna  dla  rejonów
północnych i górskich, o chłodniejszym klimacie, odpowiada koniom typu jucznego, kucom.

Promieniowanie wykazuje róŜny wpływ na organizmy, zaleŜnie od długości fali.

Promieniowanie  o  długości  fali  770  nm  do  1  mm  jest  źródłem  ciepła,  zaś  o  fali  krótszej,
500–100  ml,  działa  bakteriobójczo,  pobudza  wytwarzanie  się  pigmentu  w skórze  osobników
niealbinotycznych oraz witaminy D. Pobudza ono teŜ metabolizm, stymuluje wzrost i rozwój
oraz  odporność  zwierząt  w  młodym  wieku,  a płodność  –  w  dojrzałym.  U  zwierząt łaciatych,
z tzw.  lokalnym  albinizmem,  zjadających  grykę  lub  koniczynę  szwedzką,  pod  wpływem
promieni słonecznych występują objawy fotopatologiczne w postaci wyprysków na miejscach
niepigmentowanych.  Rośliny  te  bowiem  zawierają  substancje  światłoczułe,  które  działają
w organizmie jako katalizatory.

wiatło, czyli widzialna część promieniowania, o długości fali 380–770 nm oddziałuje na

organizm  poprzez  nerwy  wzrokowe.  Wywiera  ono  wpływ  na  dobowe  i sezonowe  zmiany
działalności  wegetatywnego  układu  nerwowego.  Promienie  świetlne  są  bodźcem
wywołującym  wydzielanie  hormonów  gonadotropowych  przez  przedni  płat  przysadki
mózgowej, co sprzyja dojrzewaniu pęcherzyków Graafa i występowaniu wyraźnych objawów
rui  u  samic.  Niedostatek  światła  sprzyja  odkładaniu  się  tłuszczu  u  opasów,  a  u  zwierząt
futerkowych wpływa na jakość okrywy włosowej.

Rytm sezonowy objawia się u zwierząt pobudzaniem i hamowaniem instynktu

rozmnaŜania. Jest on teŜ bodźcem powodującym wędrówkę ptaków przelotnych, linienie
ssaków i pierzenie się ptaków, który takŜe wywiera wpływ na produktywność zwierząt.

Wilgotność powietrza zbyt wysoka przy niskiej temperaturze powoduje wychładzanie

organizmu oraz sprzyja zapaleniu dróg oddechowych, a przy wysokiej – wywołuje zaburzenia
w  przewodzie  pokarmowym,  osłabienie  sprawności  aparatu  chłonnego  i  rozwój  czynników
chorobotwórczych.  DuŜa  wilgotność  w  oborach,  stajniach,  chlewniach,  przekraczająca  85%
wilgotności  względnej,  doprowadza  do  wydelikacenia  zwierząt  i  zwiększa  ich  podatność  na
gruźlicę.  Staje  się  ona  najbardziej  dokuczliwym  czynnikiem  środowiska,  szczególnie
w budynkach  wykonanych  ze  stali  i betonu,  nie  posiadających  ogrzewanego  stropu.
Występuje  wówczas  intensywne  skraplanie  się  pary  wodnej  na  suficie,  która  opada  na
zwierzęta.  Skraplaniu  się  pary  wodnej  moŜna  zapobiec,  przechowując  na  strychu  budynku,
w którym  znajdują  się  zwierzęta,  siano  lub  słomę.  Gromadzeniu  się  pary  wodnej
w pomieszczeniach zapobiega sprawna wentylacja i ograniczenie podawania płynnych pasz.

Opady atmosferyczne – deszcz, śnieg, grad i rosa. Opady deszczowe są korzystne dla

zwierząt,  oczyszczają  bowiem  powietrze  z  zanieczyszczeń  mechanicznych  i  zmywają  brud
z powierzchni  ciała,  co  ułatwia  oddychanie  przez  pory  skóry.  Uderzenia  kropli  deszczu  są
swoistym  masaŜem  skóry,  co  dodatnio  wpływa  na  produkcję  i  reprodukcję,  jeśli  występuje
przy  optymalnej  temperaturze.  Stwierdzono  np.,  Ŝe  w  sezonach  deszczowych  osiągnięto
lepsze przyrosty cięŜaru u krów niŜ w okresie suchym. Wykazano równieŜ dodatnią korelację
między opadami deszczu a płodnością bydła, bawołów, owiec i kóz. Natomiast opady śniegu
wywierają ujemny wpływ na samopoczucie zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ruchy powierza w pomieszczeniach inwentarskich spełniają rolę wentylatora, a na

wybiegach, stanowią swoisty masaŜ i ochładzają organizm w dni upalne. Działanie chłodnych
wiatrów  sprzyja  wzmoŜonej  produkcji  ciepła.  Jeśli  zwierzęta  nie  są  zgrzane  (spocone),  to
silniejszy  ruch  powietrza  w  pomieszczeniach  nie  jest  szkodliwy,  jednakŜe  naleŜy  unikać
przeciągów, czyli wąskich strumieni powietrza o duŜej szybkości.
Energia  elektryczna,  a  właściwie  cząsteczki  powietrza  niosące  ładunek  dodatni  wzmagają
oddychanie, ciśnienie krwi, tętno, ujemne natomiast wywołują zjawiska przeciwne – obniŜają
tempo  oddychania,  ciśnienie  krwi  i  tętno,  zwiększają  wraŜliwość  obwodowego  układu
nerwowego.

Gleba jest elementem środowiska zewnętrznego oddziałującym na organizm zwierząt

głównie za pośrednictwem roślin przez nie zjadanych. Znajdujące się w niej: woda, makro –
i mikroelementy, mikroorganizmy i drobne zwierzęta wywierają wpływ na jej Ŝyzność, skład
botaniczny  i  chemiczny  roślin.  Niedobór  jednego  z  tych  czynników  powoduje  często
obniŜenie  plonów  lub  pogorszenie  jakości  uzyskiwanych  produktów.  U  zwierząt  Ŝywionych
paszami  wykazującymi  niedobór  mikroelementów  występują  wady  rozwoju,  obniŜa  się
produkcyjność  i płodność.  Poza  tym  mechaniczne  właściwości  gleby  mogą  oddziaływać  na
niektóre  cechy  zwierząt.  I  tak  np.:  na  glebach  suchych  i  kamienistych  kopyta  koni  są
niewielkie, twarde, na murszach zaś – duŜe i płaskie.

Wraz z rozwojem chemii i techniki człowiek skuteczniej ingeruje w procesy zachodzące

w glebie, kształtuje jej Ŝyzność i stosunki wodne. Dzięki temu moŜliwe staje się powiększanie
plonów roślin, a tym samym produkcji zwierzęcej.

Od zasobności gleby i czynników klimatycznych zaleŜą zasoby paszowe jako element

rodowiska a z kolei od ilości i jakości paszy zaleŜy ilość i jakość produktów pochodzenia

zwierzęcego. Na przykład brak w glebie miedzi i kobaltu wywołuje ich niedobór w paszy,
a przez to schorzenia zwierząt, obniŜenie ich płodności oraz wydajności.

W celu ułatwienia poznania wpływu czynników środowiskowych na zwiększanie

wydajności zwierząt niezbędna jest znajomość niektórych zagadnień z fizjologii i anatomii
oraz wzajemnych relacji organizmu i czynników środowiskowych. Bardzo duŜą rolę odgrywa
tu układ powłokowy, nerwowy oraz działanie hormonów.

Układ powłokowy składa się z powłoki ogólnej, czyli skóry i narządów pochodnych

skóry. Główna rola układu powłokowego polega na:

−

ochronie organizmu przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych,

−

nawiązywaniu łączności z otoczeniem,

−

regulowaniu wewnętrznej temperatury ciała.
Skóra składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i warstwy podskórnej.

Naskórek stanowi zewnętrzną warstwę skóry. Zbudowany jest z nabłonka wielowarstwowego
płaskiego.  Najbardziej  powierzchowna  warstwa  naskórka  jest  zrogowaciała,  dzięki  czemu
ochrania  on  skórę  właściwą  i  tkanki  leŜące  głębiej  przed  wpływem  czynników  szkodliwych.
Głębsze  warstwy  naskórka  mają  zakończenia  nerwowe  i ciałka  dotykowe  –  narządy  czucia
bólu, ciepła i zimna.

Warstwa rozrodcza naskórka wytwarza włosy, puszki kopytowe i raciczne, pochwy

rogowe oraz gruczoły skórne. W komórkach i między komórkami głębszych warstw naskórka
występują  ziarenka  barwnika  –  melaniny  –  od  którego  zaleŜy  zabarwienie  skóry.  Melanina
ochrania  organizm  przed  nadmiernym  działaniem  promieni  słonecznych.  Produkują  ją
komórki barwnikowe – melanocyty, leŜące w warstwie rozrodczej naskórka.

Skóra właściwa zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej zbitej. Włókna klejodajne

połączone są w wiązki ułoŜone w róŜnych kierunkach, co nadaje skórze duŜą wytrzymałość.
Przebiegające  między  nimi  włókna  spręŜyste  czynią  ze  skóry  narząd  elastyczny  i  mocny.
W części  skóry  właściwej  przylegającej  do  naskórka  występują  liczne  pętle  naczyń
krwionośnych.  W  skórze  właściwej  układają  się  gruczoły,  naczynia  krwionośne  i  chłonne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oraz  włókna  nerwowe.  Tu  teŜ  znajdują  się  korzenie  włosów.  Masa  skóry  właściwej  wynosi
ok.  88%  masy  całej  skóry.  Skóra  właściwa  po  odpowiedniej  przeróbce  w  garbarni  jest
wykorzystywana jako cenny surowiec do wyrobu artykułów skórzanych.
Warstwa  podskórna  zbudowana  jest  z  tkanki  łącznej  luźnej.  W  przestrzeniach  między
włóknami  klejodajnymi  odkłada  się  tkanka  tłuszczowa.  Największą  zdolność  odkładania
tłuszczu pod skórą mają świnie, a ich podściółka tłuszczowa nosi nazwę słoniny. W tłuszczu
warstwy  podskórnej  znajduje  się  związek  organiczny (prowitamina D – dehydrocholesterol),
z  którego  pod  wpływem  promieni  ultrafioletowych  słońca  lub  lampy  kwarcowej  powstaje
przeciwkrzywicza witamina D.

Od stopnia utkania warstwy podskórnej zaleŜy zdolność przesuwania się (przesuwalność)

skóry w stosunku do leŜących pod nią narządów oraz jej marszczenia się.

Spośród zwierząt domowych najgrubszą skórę ma bydło, a najcieńszą owce i kozy.

U wszystkich  gatunków  zwierząt  najgrubsza  jest  skóra  na  grzbiecie  i  karku.  Masa  skóry  bez
włosów stanowi u krowy od 6 do 8% masy ciała.
Skóra wytwarza wiele narządów takich jak: włosy, racice, kopyta, gruczoły potowe, gruczoły
łojowe, gruczoł mlekowy.

Włosy są wytworem warstwy rozrodczej naskórka. Mają one postać twardych, a zarazem

spręŜystych  nici,  które  pokrywają  prawie  całą  powierzchnię  ciała  zwierząt.  U bydła  i  koni
włosy  nazywamy  sierścią,  u  świni  –  szczeciną,  u  owiec  –  wełną  (z wyjątkiem  włosów
pewnych części głowy i kończyn).

W kaŜdym włosie rozróŜnia się łodygę (trzon), wystającą ponad skórę, i korzeń, tkwiący

w  skórze  właściwej.  Korzeń  włosa  zakończony  jest  zgrubieniem  zwanym  opuszką  (cebulką)
włosa.  Do  cebulki  włosa  wpukla  się  brodawka  włosa  z  naczyniami  krwionośnymi,  które
dostarczają  włosom  substancji  odŜywczych.  W  cebulce  włosa  znajdują  się  komórki
nabłonkowe,  dzięki  którym  rośnie  on  na  długość.  Środek  włosa  tworzy  rdzeń,  zbudowany
z komórek  bezbarwnych.  U  starszych  zwierząt  między  komórkami  gromadzi  się  powietrze
i włos  siwieje.  Na  rdzeniu  włosa  leŜy  kora,  zbudowana  z  komórek  przylegających  ściśle  do
siebie.  Kora  włosa  zawiera  barwnik,  od  którego  zaleŜy  kolor  włosów.  Najbardziej
zewnętrznie  znajduje  się  powłoczka  włosa,  zbudowana  z  jednej  warstwy  płaskich,
zrogowaciałych komórek. Korzenie i trzony włosów ustawione są pod kątem do powierzchni
skóry.  W  kącie  ostrym  między  powierzchnią  skóry  a  korzeniem  włosa  biegnie,  równieŜ
ukośnie,  pasemko  włókien  mięśniowych  gładkich,  tworzących  mięsień  stroszący  włosy.  Pod
wpływem  zimna  mięśnie  te  kurczą  się  i  włosy  z  ustawienia  skośnego  przyjmują  połoŜenie
prostopadłe do powierzchni skóry. W związku z tym znane są określenia: „włosy zjeŜone” lub
„stojące  dęba”.  Skurcz  wymienionych  mięśni  powoduje  tzw.  gęsią  skórkę,  a  ponadto  takŜe
wyciskanie  łoju  z  gruczołów  łojowych  i  zamykanie  ujść  gruczołów  potowych.  Wszystko  to
chroni organizm przed nadmierną utratą ciepła.

U zwierząt rozróŜnia się kilka rodzajów włosów: pokrywowe, wełniste, długie,

dotykowe. Włosy pokrywowe, czyli rdzeniowe, są głęboko osadzone, dość sztywne i twarde.
Włosy  wełniste  (puchowe)  nie  mają  rdzenia,  są  cienkie  i  częstokroć  poskręcane.  Tak  zwane
runo  owiec  składa  się  głównie  z  włosów  wełnistych.  Włosy  długie  występują  w  niektórych
okolicach  ciała  i  tworzą  grzywę,  ogon,  szczotki  pęcinowe.  Włosy  dotykowe  wyrastają  na
wargach,  policzkach  i  powiekach.  Są  one  długie,  grube  i  sztywne.  Ich  torebki  mają  liczne
zakończenia  nerwowe,  stąd  ich  duŜa  wraŜliwość  na  dotyk.  Stare  włosy  odłączają  się  od
brodawek  włosowych  i  wypadają,  a na  ich  miejsce  wyrastają  nowe.  Proces  ten  nazywa  się
linieniem.  RozróŜnia  się  linienie  ciągłe,  trwające  przez  cały  rok,  i  linienie  okresowe  –  na
wiosnę i w jesieni, podczas którego cała okrywa zmienia się w dość krótkim czasie. Spośród
ssaków domowych jedynie owce ras szlachetnych nie przechodzą linienia okresowego.

Gruczoły potowe są wytworem naskórka wgłębionego w skórę właściwą. Mają kształt

długich, cienkich cewek, zwiniętych w głębi skóry w kłębek lub skręconych węŜykowato. Ich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przewody wyprowadzające otwierają się na powierzchni skóry małymi porami potowymi. Ze
zwierząt  domowych  najlepiej  rozwinięte  gruczoły  potowe  ma  koń  i  dlatego  poci  się  całą
powierzchnią  skóry.  Bydło  takŜe  ma  duŜo  gruczołów  potowych,  lecz  znacznie  słabiej
rozwiniętych i dlatego pocenie się jest u niego nieco mniejsze. Gruczoły potowe wytwarzają
płynną  wydzielinę  zwaną  potem.  W  skład  potu  wchodzi  woda  (92–99%),  sole  mineralne,
produkty  przemiany  materii  i  małe  ilości  innych  związków  chemicznych.  Pot  konia  zawiera
nieco więcej białka aniŜeli pot innych gatunków zwierząt i dlatego się pieni.

Gruczoły łojowe powstają, podobnie jak gruczoły potowe, z wypuklonego w skórę

naskórka.  Ze  względu  na  budowę  są  gruczołami  pęcherzykowymi.  Trzony  gruczołów
łojowych  leŜą  w  skórze  właściwej,  a  przewody  wyprowadzające  otwierają  się  do  pochewki
włosa.  Komórki  gruczołów łojowych produkują tłustą substancję zwaną łojem. Przy skurczu
mięśni  stroszących  włosy  następuje  wyciskanie  łoju  na  powierzchnię  skóry.  Łój  natłuszcza
włosy  i  skórę,  ochrania  ją  z  jednej  strony  –  przed  nadmiernym  wysychaniem,  a  z  drugiej  –
przed wnikaniem do skóry wilgoci.

U owiec łój wydalany jest razem z potem i tworzy tłuszczopot. Szczególnie duŜo

wytwarza się go u owiec o cienkim runie. Tłuszczopot chroni runo przed wilgocią i nie
dopuszcza do poplątania się poszczególnych pasemek wełny.

Gruczoły mlekowe są równieŜ gruczołami pochodnymi skóry.
Kopyta stanowią końcowy odcinek palców, którymi konie opierają się o podłoŜe.

W skład kopyta wchodzą narządy będące wytworem skóry i narządy, w których wytwarzaniu
skóra nie bierze udziału.

Do narządów kopyta będących pochodnymi skóry naleŜą: puszka kopytowa, tworzywo

kopytowe  i  strzałka  gąbczasta  (opuszka  palcowa  konia).  Drugą  grupę  narządów
występujących w kopycie, nie będących pochodnymi skóry, stanowią: kość kopytowa, nasada
dolna  kości  koronowej,  trzeszczka  kopytowa,  chrząstki  kopytowe,  więzadła,  ścięgna,
naczynia krwionośne oraz nerwy.

Puszka kopytowa zwana teŜ puszką rogową, stanowi silnie zrogowaciałą warstwę

naskórka. Składa się ze ściany rogowej, podeszwy rogowej i strzałki rogowej. Ściana rogowa
ogranicza kopyto z przodu i z boków, a od tyłu zagina się w kierunku podeszwy, tworząc tzw.
wspory.  Największą  wysokość  osiąga  ściana  puszki  kopytowej  z przodu,  a  ku  tyłowi
stopniowo  się  zmniejsza.  Grubość  jej  wynosi  kilka  milimetrów.  Od  zewnątrz  ścianę  puszki
tworzy  róg,  zwany  glazurą,  widoczny  dobrze  u  koni,  których  kopyta  są  naleŜycie
pielęgnowane.  Na  wewnętrznej  powierzchni  puszki  kopytowej  występuje  około  600  blaszek
rogowych, które wklinowują się między blaszki tworzywa ściennego kopyta. Tak duŜa liczba
blaszek  zwiększa  powierzchnię,  pozwalając  na  bardzo  silne  zespolenie  puszki  kopytowej
z kością  kopytową.  Środkową,  najgrubszą  warstwę  ściany  puszki  kopytowej  tworzy  róg
rureczkowy i międzyrureczkowy.

Podeszwa rogowa wraz ze strzałką rogową zamyka puszkę kopytową od dołu. Podeszwa

ma  kształt  półksięŜycowatej  płytki  zrastającej  z  dolną  krawędzią  ściany  kopytowej.  Miejsce
tego  zrośnięcia  jest  widoczne  na  podeszwie  rogowej  w  postaci  jasnej  smugi  przebiegającej
równolegle  do  krawędzi  kopyta i nosi nazwę linii białej. W linię białą wbija się podkowiaki
przy  kuciu  koni.  Przekroczenie  linii  białej  w  kierunku  środka  podeszwy  przy  nieostroŜnym
przybijaniu  podkowy  powoduje  uszkodzenie  tworzywa  kopytowego  i  wywołuje  kulawiznę
zwierzęcia.

Strzałka rogowa ma kształt klina wciskającego się w podeszwę. Tworzywo kopytowe

leŜy pod puszką kopytową. Składa się z warstwy rozrodczej naskórka i skóry właściwej. Jest
mocno unaczynione i unerwione. Wewnątrz kopyta między kością kopytową a strzałką
rogową występuje strzałka gąbczasta, kształtem przypominająca strzałkę rogową. Zbudowana
jest z tkanki łącznej włóknistej i tkanki tłuszczowej oraz zawiera duŜo włókien spręŜystych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dzięki tym właściwościom stanowi ona rodzaj spręŜystej poduszeczki, łagodzącej wstrząsy
powstające przy uderzaniu kopyta o twarde podłoŜe.

ciana kopyta dzięki tworzywu kopytowemu narasta stale od góry z szybkością 8–9 mm

na miesiąc. Podobnie, choć w mniejszym tempie, narasta róg podeszwy i strzałki. Przy
chodzeniu róg puszki kopytowej stopniowo się ściera i kopyta zachowują mniej więcej taki
sam kształt. U koni pociągowych, poruszających się często po twardym i nierównym podłoŜu,
ś

cieranie rogu puszki kopytowej jest większe niŜ jego przyrost. W celu zapobieŜenia

nadmiernemu ścieraniu się rogu do kopyt przybija się podkowy. Nadmiar wyrośniętego, a nie
starego rogu usuwa się przy okresowym przekuwaniu koni.

Racice – występują one u zwierząt parzystkokopytnych (u bydła, świń, owiec). Mają

budowę podobną do kopyt, lecz róŜnią się od nich kształtem i brakiem strzałki rogowej oraz
znacznie  cieńszym  rogiem  ścian  racic.  Opuszka  palcowa  występuje  z  tyłu  podeszwy  racicy
(u konia wewnątrz kopyta) i tworzy piętki raciczne. Jej zewnętrzna powierzchnia pokryta jest
grubą  warstwą  zrogowaciałego  naskórka,  który  jest  bardziej  miękki  aniŜeli  róg  podeszwy.
Spełnia ona podobną rolę jak strzałka gąbczasta w kopycie konia.

Róg puszek racicznych narasta i ściera się podobnie jak róg puszek kopytowych koni.

W razie braku dostatecznej ilości ruchu i właściwego pielęgnowania ściany racic nadmiernie
wyrastają i zniekształcają się, co w powaŜnym stopniu utrudnia normalne chodzenie.

Rogi są to wytwory skóry charakterystyczne dla niektórych przeŜuwaczy. Osadzone są na

wyrostkach kostnych kości czołowych, tzw. moŜdŜeniach, na których znajduje się skóra
właściwa i warstwa rozrodcza naskórka wytwarzająca pochwę rogową.

W pochwie rogowej rozróŜnia się podstawę, trzon i wierzchołek. Ściany pochwy rogowej

są  zbudowane  z  podobnych  warstw  jak  ściany  puszki  kopytowej.  U  krów  w obrębie  trzonu
rogu  pojawiają  się  charakterystyczne  pierścienie  rogowe,  między  którymi  występują
przewęŜenia,  będące  wynikiem  zmian  w  nasileniu  produkcji  rogu.  W ostatnich  miesiącach
ciąŜy  róg  rośnie  znacznie  słabiej,  co  powoduje  powstawanie  przewęŜenia.  Po  porodzie
aktywność  naskórka  wzrasta  i  powstaje  więcej  rogu,  co  wyraźnie  widać  w  postaci
uwypuklenia.

Skóra jest zewnętrznym narządem organizmu, spełniającym wiele czynności waŜnych dla

ycia i zdrowia zwierzęcia. Przede wszystkim dzięki znacznej wytrzymałości na działanie

czynników  mechanicznych  skóra  zapobiega  uszkodzeniu  miękkich  tkanek  leŜących  pod  nią.
Zrogowaciała  warstwa  naskórka  chroni  organizm  przed  wnikaniem  do  wewnątrz
drobnoustrojów chorobotwórczych oraz szkodliwych substancji chemicznych. Silne trucizny,
jak np. cyjanek potasu, nie działają na organizm, jeśli skóra nie jest uszkodzona. Wszelkie jej
skaleczenia powinny być odkaŜane.

Naskórek

zabezpiecza

organizm

takŜe

przed

nadmierną

ilością

promieni

ultrafioletowych.  W  miesiącach  letnich,  kiedy  promieniowanie  jest  silniejsze,  w naskórku
gromadzi  się  więcej  melaniny,  która  zatrzymuje  promienie  i  chroni  organizm  przed
ewentualnym  przegrzaniem  czy  oparzeniem.  Jest  to  szczególnie  waŜne  u  zwierząt  mających
mało barwnika w skórze, np. u świń.

Bardzo waŜny jest udział skóry w regulacji temperatury organizmu. Funkcję tę spełnia

dzięki  obecności  w  niej  włosów  i  gruczołów  potowych,  które  chronią  organizm  tak  przed
utratą  ciepła,  jak  teŜ  przed  przegrzaniem.  Gdy  temperatura  otoczenia  staje  się  zbyt  niska,
podraŜnia  zakończenia  nerwowe  w  skórze,  co  powoduje  nastroszenie  włosów  i  zwiększenie
grubości  zalegającej  między  nimi  warstwy  powietrza.  Powietrze  jest  złym  przewodnikiem
ciepła,  chroni  zatem  organizm  przed  jego  utratą.  Dlatego  na  zimę  wyrastają  włosy  dłuŜsze,
grubsze i gęstsze.

Pod wpływem zimna następuje zwęŜenie naczyń krwionośnych skóry, co powoduje

zmniejszenie przepływu krwi i oddawania ciepła. Jednocześnie zwęŜają się przewody
gruczołów potowych i ustaje na jakiś czas wydzielanie potu. W zabezpieczeniu organizmu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przed utratą ciepła duŜą rolę odgrywa równieŜ tkanka tłuszczowa, która odznacza się
kilkakrotnie mniejszym przewodnictwem ciepła niŜ tkanka mięśniowa.

Gdy temperatura otoczenia jest wysoka, skóra bierze udział w ochładzaniu organizmu,

głównie  przez  rozszerzenie  naczyń  krwionośnych.  PoniewaŜ  temperatura  organizmu  jest
z reguły wyŜsza niŜ temperatura otoczenia, krew dopływająca do skóry ochładza się i obniŜa
tym  samym  temperaturę  ciała.  Rozszerzenie  naczyń  krwionośnych  skóry  zwiększa  takŜe
wydzielanie  potu,  który  parując  pochłania  ciepło  z  organizmu;  na  wyparowanie  1  l  potu
organizm  zwierzęcia  zuŜywa  około  2679,7  kJ  (640  kcal).  W  czasie  pracy  fizycznej  lub
nasilonego  ruchu  pot  wydzielany  jest  w  duŜych  ilościach.  Ma  on  kwaśny  odczyn  i  niszczy
bakterie znajdujące się na powierzchni skóry.

Skóra spełnia pomocnicze funkcje równieŜ w wydalaniu szkodliwych produktów

przemiany  materii,  w  pocie  bowiem  znajdują  się  końcowe  produkty  przemiany  białka
(mocznik, kwas moczowy, amoniak). Gruczoły potowe biorą udział w regulacji ilości wody i
soli  mineralnych  w  organizmie.  Stąd  wynika  ścisła  zaleŜność  czynnościowa  między
gruczołami  potowymi  a  nerkami.  W  zimie  więcej  wody  wydalają  nerki,  a  latem  gruczoły
potowe.  Przy  nieprawidłowej  czynności  nerek  w  pocie  pojawia  się  większa  niŜ  normalnie
ilość składników moczu. Skóra odgrywa rolę takŜe w procesie oddychania. Przez znajdujące
się w niej pory dostaje się do organizmu tlen, a wydzielany jest dwutlenek węgla. U zwierząt
domowych  oddychanie  skórne  nie  przekracza  kilku  procent  wymiany  gazów.  Zwiększa  się
ono  w  czasie  pracy  fizycznej  i  w  wyŜszej  temperaturze  otoczenia.  W  skórze  znajdują  się
zakończenia  nerwowe  –  swoiste  narządy  dotyku  czucia  ciepła,  zimna  i  bólu.  Dzięki  tym
zakończeniom organizm za pośrednictwem skóry nawiązuje ścisły kontakt z otoczeniem.

Wszystkie wymienione względy uzasadniają konieczność higienicznego utrzymania

skóry zwierząt, co jest podstawowym warunkiem jej prawidłowego funkcjonowania. Dlatego
takie zabiegi, jak czyszczenie i mycie (kąpiele) zwierząt, usuwają pot, złuszczony naskórek,
drobnoustroje, brud i inne zanieczyszczenia, co wpływa korzystnie na ich zdrowie
i samopoczucie

Układ nerwowy zbudowany jest z tkanki nerwowej. Pod względem anatomicznym,

moŜna rozróŜnić w nim dwie zasadnicze części: układ nerwowy ośrodkowy albo centralny
i układ nerwowy obwodowy. Układ ośrodkowy składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego.

Układ nerwowy reguluje czynności wszystkich pozostałych narządów i układów, dzięki

czemu mogą one działać sprawnie, harmonijnie i zgodnie z aktualnymi potrzebami
organizmu.

Biorąc pod uwagę funkcje, jakie poszczególne części układu nerwowego spełniają

w organizmie, a więc z punktu widzenia czynnościowego, moŜna mówić o układzie
somatycznym i układzie autonomicznym (wegetatywnym).

Układ somatyczny unerwia częściowo narządy, których funkcje wiąŜą się ze

„świadomością”  zwierzęcia i których działalność zaleŜna jest od jego woli (głównie mięśnie
szkieletowe).  Układ  autonomiczny  unerwia  narządy  wewnętrzne  –  serce,  układ  pokarmowy,
wydalniczy  i  inne,  których  czynności  przebiegają  niezaleŜnie  od  woli  zwierzęcia
(np.: uderzenia serca).

Układ nerwowy zbudowany jest z ogromnej liczby komórek nerwowych i glejowych.

Komórki  nerwowe  stanowią  podłoŜe  dla  czynności  całego  układu  nerwowego.  Komórki
glejowe tworzą zrąb dla komórek nerwowych pełniąc zarazem funkcje ochronne i odŜywcze.
Komórki  nerwowe  w  ośrodkowym  układzie  nerwowym  tworzą  istotę  szarą.  Skupienia
komórek  nerwowych  w  ośrodkowym  układzie  nerwowym  pełniących  jednakowe  funkcje
noszą  nazwę  jąder,  czyli  ośrodków  nerwowych.  Skupienia  komórek  w  układzie  nerwowym
obwodowym  noszą  nazwę  zwojów  nerwowych.  Włókna  nerwowe  skupione  w  istocie  białej
ośrodkowego  układu  nerwowego  tworzą  drogi  ośrodkowe  przewodzące,  natomiast  włókna
w obwodowym układzie nerwowym tworzą nerwy, czyli drogi przewodzące obwodowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Układ nerwowy ma specjalnie przystosowane narządy słuŜące do odbierania

i przekazywania podniet ze środowiska zewnętrznego. Są to narządy zmysłów.

RozróŜnia się narządy: wzroku, słuchu, równowagi, węchu, smaku i dotyku. Jedne z nich

odbierają podniety przy bezpośrednim zetknięciu się ciała zwierzęcia z bodźcem, inne
pozwalają na odbieranie ich z pewnej odległości.

Narząd wzroku

Przystosowany jest on do odbierania podniet świetlnych. Składa się z: rogówki,

twardówki, naczyniówki, ciała rzęsowego, tęczówki, siatkówki, ciałka szklistego, przedniej
i tylnej komory oka wypełnionej cieczą wodnistą.

Narządami dodatkowymi gałki ocznej są: powieki, gruczoł łzowy z drogami łzowymi

oraz  mięśnie  poruszające  gałką  oczną.  Narządy  dodatkowe  chronią  oko,  wydzielają  słonawą
substancję  –  łzy,  które  zwilŜają  rogówkę  i  zapobiegają  jej  wysychaniu.  Mięśnie
przymocowują  gałkę  oczną  do  kości  ograniczających  oczodół  i  poruszają  nią  we  wszystkich
kierunkach,  decydujących  o  prawidłowym  widzeniu.  Narząd  wzroku  pozwala  zwierzętom
rozpoznawać przedmioty, ich wielkość, wygląd i odległość.

Narząd słuchu i równowagi (narząd przedsionkowo-ślimakowy)

Narząd słuchu jest przystosowany do odbierania podniet dźwiękowych, a narząd

równowagi  –  do  odbierania  podniet  z  przestrzeni,  co  umoŜliwia  zwierzęciu  zachowanie
równowagi  i  orientowanie  się  w połoŜeniu,  jak  teŜ  i  właściwą  składność,  czyli  koordynację
ruchów.  Narząd  ten  składa  się  z ucha  zewnętrznego,  środkowego  i  wewnętrznego.  Ucho
zewnętrzne  tworzą  małŜowina  uszna  i  przewód  słuchowy  zewnętrzny.  MałŜowina  uszna
wychwytuje  dźwięki,  a  przewód  słuchowy  przewodzi  je  ku  błonie  bębenkowej  ucha
ś

rodkowego. Ucho środkowe znajduje się w tzw. jamie bębenkowej, a od ucha zewnętrznego

oddzielone jest błoną bębenkową. W jamie bębenkowej mieszczą się kostki słuchowe:
młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Ich zadaniem jest przenoszenie drgań błony
bębenkowej do ucha wewnętrznego.

Ucho wewnętrzne mieści się w tzw. błędniku kostnym. Wewnątrz jego znajduje się

błędnik  błoniasty.  W  błędniku  błoniastym  rozróŜnia  się  przedsionek,  kanały  półkoliste
i ślimak.  Wewnątrz  części  przedsionka  i  w  kanałach  półkolistych  znajduje  się  narząd
równowagi, a w ślimaku – narząd słuchu.

Narząd węchu (powonienia)

Narząd węchu jest przystosowany do odbierania podniet chemicznych. Odgrywa duŜą

rolę  przy  pobieraniu  pokarmów  stałych  i  płynnych,  rozpoznawaniu  osobników  płci
przeciwnej itd. Receptory węchowe znajdują się w tylno -górnej części jamy nosowej zwanej
okolicą  węchową.  W  bonie  śluzowej  znajdują  się  receptory  węchowe,  odbierające
podraŜnienia  z  dostającego  się  do  jamy  nosowej  powietrza.  Spokojne  oddychanie  podraŜnia
mniej  receptorów,  dlatego  niektóre  zwierzęta  w  czasie  obwąchiwania  karmy  czy  innych
przedmiotów  wykonują  szereg  krótkich  oddechów,  co  sprzyja  podraŜnieniu  większej  liczby
receptorów.

Narząd smaku i dotyku

Narząd smaku podobnie jak narząd węchu, przystosowany jest do odbierania podniet

chemicznych.  Narządem  smaku  są  kubki  smakowe,  występują  w niektórych  brodawkach
języka, w błonie śluzowej gardła i podniebienia miękkiego. W kubkach smakowych znajdują
się  receptory  smakowe.  Warunkiem  ich  podraŜnienia  jest  rozpuszczenie  składników
pokarmowych  w  ślinie.  Podniety  smakowe  zostają  następnie  przekazane  do  mózgowia.
Narząd smaku słuŜy zwierzęciu do poznawania jakości paszy i napojów. Odbierane wraŜenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

smakowe wpływają pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, a tym samym na lepsze
trawienie.

Hormony – wydzieliny gruczołów dokrewnych. Są to substancje chemiczne czynne,

wywierające pobudzający albo hamujący wpływ na przebieg procesów Ŝyciowych organizmu.
Regulacja  tych  procesów  za  pośrednictwem  hormonów  nosi  nazwę  regulacji  hormonalnej,
jest  ona  wolniejsza  od  nerwowej,  ale  ściśle  z  nią  związana.  Układ  nerwowy  moŜe
przyspieszać lub opóźniać wytwarzanie albo uwalnianie hormonów, a hormony z kolei mogą
oddziaływać  na  układ  nerwowy.  Hormony  w  organizmie  wpływają  na  przemianę  materii,
regulują  jego  gospodarkę  wodną  i  mineralną,  wpływają  na  procesy  związane  z  rozrodem
i kształtowaniem

się

cech

osobniczych

zwierząt,

wspomagają tworzenie

ciał

odpornościowych.

Gruczoły dokrewne razem z układem nerwowym tworzą system regulacji

neurohormonalnej, od której zaleŜą funkcje Ŝyciowe organizmu.

Hormony odznaczają się swoistością działania na określone narządy, natomiast często nie

mają swoistości gatunkowej i dlatego ten sam hormon moŜe być stosowany w celach
leczniczych u róŜnych gatunków zwierząt.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego to: przysadka, szyszynka, tarczyca, gruczoły

przytarczycowe, grasica, nadnercze, część dokrewna trzustki i część dokrewna gruczołów
płciowych.

Hormony wydzielane są równieŜ przez komórki i tkanki wielu innych narządów,

np.: przez błonę śluzową przewodu pokarmowego. Są to tzw. hormony tkankowe, które
wywierają wpływ na wiele czynności Ŝyciowych organizmu.

Do waŜniejszych hormonów naleŜą:

−

wzrostowy (somatotropina), wpływający na przemianę materii i w efekcie na większy
wzrost ciała. Zmniejszenie jego wydzielania powoduje karłowatość zaś zwiększenie
prowadzi do tzw. gigantyzmu,

−

gonadotropowe, regulują czynności gruczołów płciowych. U samic rozróŜnia się: hormon
dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, hormon wpływający na tworzenie się ciałka
Ŝ

ółtego – hormon luteinizacyjny. U samców hormony gonadotropowe wpływają

pobudzająco na kanaliki nasieniotwórcze i komórki śródmiąŜszowe jądra, wytwarzające
hormony płciowe męskie,

−

laktogenny – prolaktyna,

−

regulujący czynność wydzielniczą tarczycy (tyreotropowy),

−

regulujący czynności kory nadnerczy (kortykotropina, ACTH) – pośrednio wpływa na
przemianę węglowodanów. Razem z hormonami kory nadnerczy wpływa on na
przystosowanie się organizmu do niekorzystnych warunków otoczenia,

−

regulujący ciśnienie krwi i ilość wody w organizmie (wazopresyna),

−

wpływający na błonę mięśniową macicy i komórki nabłonkowo-mięśniowe gruczołu
mlekowego (oksytocyna),

−

WyŜej wymienione hormony wytwarzane są przez przysadkę,

−

melatonina, wydzielany przez szyszynkę. Zapobiega on zbyt wczesnemu osiąganiu
dojrzałości płciowej,

−

tyroksyna i trójjodotyronina, wytwarzany przez gruczoł tarczowy (tarczyca). Wpływają
one na przemianę białek, tłuszczów i węglowodanów, a tym samym na rozwój fizyczny
organizmu,

−

parathormon, produkowany przez gruczoły przytarczycowe. Reguluje ilość wapnia
i fosforu we krwi,

−

grasicy tj. tymozyna i tymopoetyna, wpływają one na mechanizmy obronne organizmu
skierowane przeciwko wirusom i komórkom nowotworowym. Grasica to gruczoł, który

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest szczególnie wykształcony u noworodków i młodych osobników, po osiągnięciu przez
organizm dojrzałości płciowej stopniowo zanika,

−

kory nadnercza regulują gospodarkę wodną i mineralną organizmu, inne wpływają na
przemianę węglowodanów, a jeszcze inne regulują czynności gruczołów płciowych
i wpływają na kształtowanie się drugorzędnych cech płciowych samczych i samiczych,

−

adrenalina, wytwarzany przez rdzeń nadnercza wpływa na układ krąŜenia. Adrenalina
podnosi poziom glukozy we krwi,

−

insulina i glukagon, produkowany jest przez trzustkę. Insulina obniŜa poziom glukozy we
krwi. Glukagon prowadzi do wzrostu stęŜenia glukozy we krwi,

−

pęcherzykowe, hormon ciałka Ŝółtego i relaksyna wytwarzane są przez jajniki. Hormony
płciowe Ŝeńskie wpływają na wykształcenie się drugorzędnych cech płciowych
samiczych,

−

testosteron i androsteron, wytwarzane są przez jądra. Powodują one wykształcenie się
charakterystycznych cech fizycznych i psychicznych samców.
U osobników kastrowanych w młodym wieku następuje zahamowanie rozwoju narządów

rozrodczych, zanik popędu płciowego. Spadek temperamentu i zwolnienie tempa przemiany
materii.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki klimatyczne wpływają na zdrowie i produkcyjność zwierząt?
2.  W jaki sposób wpływa gleba na zdrowie zwierząt?
3.  Jaki jest wpływ temperatury i wilgotności na zwierzęta?
4.  Jaki jest wpływ promieniowania na zwierzęta?
5.  Jak zbudowana jest skóra?
6.  Jaka jest rola skóry?
7.  Co to są hormony?
8.  Jaki jest wpływ hormonów na zdrowotność zwierząt?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie szkodliwych czynników klimatycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć foliogramy, rysunki i przeźrocza szkodliwych czynników klimatycznych,
2)  dokonać pomiaru temperatury,
3)  dokonać pomiaru wilgotności,
4)  dokonać analizy nasłonecznienia i ruchu powietrza,
5)  określić szkodliwość czynników klimatycznych,
6)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

rysunki,

−

foliogramy,

−

rzutnik,

−

termometr,

−

higroskop.

Ćwiczenie 2

Ocenianie stanu zdrowia zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2)  sporządzić arkusz oceny stanu zdrowia,
3)  dokonać obserwacji wybranych zwierząt,
4)  zanotować zauwaŜone objawy:

a)  stan apetytu,
b)  częstotliwość oddechu,
c)  tętno,
d)  stan skóry,
e)  zachowanie zwierzęcia,
f)  inne zauwaŜone zachowania niepoŜądane,

5) omówić wyniki obserwacji.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film,

−

przeźrocza,

−

foliogramy,

−

rysunki.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki klimatyczne wpływające na zdrowie zwierząt?

2) określić wpływ gleby na stan zdrowia zwierząt?

3) rozpoznać nadmierną wilgotność?

4) wymienić wytwory skóry i określić ich znaczenie?

5) wymienić narządy zmysłu oraz scharakteryzować ich rolę?

6) określić znaczenie hormonów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Lokalizacja budynków inwentarskich

4.2.1. Materiał nauczania

Wymagania w stosunku do lokalizacji budynku zaleŜą zarówno od wymagań

technicznych, jak i od tych odnoszących się do funkcji. W celu zaprojektowania najlepszego
moŜliwego systemu produkcji niezwykle waŜne jest systematyczne podejście do tego zadania.
W wielu przypadkach wymagania i Ŝyczenia w stosunku do systemu utrzymania są sprzeczne,
waŜne jest zatem poszukiwanie rozwiązań kompromisowych tam, gdzie nie będą one miały
niekorzystnego wpływu na produkcję i stronę finansową. Podczas wyboru lokalizacji
budynków naleŜy uwzględniać wiele czynników takich jak krajobraz, klimat, teren, itp.

Krajobraz i rodzaje budynków Podczas decydowania o rodzaju budynku naleŜy pamiętać,

e nie wszystkie budynki pasują do kaŜdego rodzaju krajobrazu. Polska wieś charakteryzuje

się  znacznym  zróŜnicowaniem  krajobrazowym,  rozciągając  się  na  obszarze  od  podmokłych
równin  na  północnym  zachodzie  po  tereny  wyŜynne  oraz  góry  na  południowym  wschodzie.
Ponadto  krajobraz  urozmaicony  jest  wielkimi  rzekami.  Wszystkie  te  elementy  naleŜy  brać
pod  uwagę  przy  planowaniu  produkcji,  rekreacji  i turystyki.  Zasadniczo  budynki  długie
i niskie  dobrze  pasują  do  krajobrazu  nizinnego,  podczas  gdy  wysokie  (dwukondygnacyjne)
lepiej  prezentują  się  na  wyŜynach  i w górach.  RóŜnice  w  wysokości  moŜna  wykorzystać  na
przykład do ułatwienia dostępu maszyn do wyŜszej kondygnacji budynku. Dokonując wyboru
projektu i typu budynku naleŜy teŜ uwzględniać miejscowe tradycje w tym zakresie.

Klimat. RóŜnice klimatyczne pomiędzy północą i południem oraz zachodem i wschodem

naleŜy  uwzględniać  przy  wyborze  zarówno  konstrukcji,  jak  i  projektu  budynku.  W  rejonach
występowania obfitych opadów śniegu, zarówno nachylenie dachu, jak i jego długość naleŜy
dobrać tak, aby uniknąć zagroŜeń i niedogodności powodowanych przez śnieg. Przy wyborze
lokalizacji  budynku  naleŜy  takŜe  brać  pod  uwagę  nasłonecznienie  oraz dominujący kierunek
wiatru. Słońce moŜe być źródłem dodatkowego ciepła w okresie letnim przez okna i kalenice.
Kierunki  wiatru  są  takŜe  waŜne  z  punktu  widzenia  ich  wpływu  na  wentylację  oraz
przenoszenie pyłu i odoru na obszarze wokół gospodarstwa.

Teren. Decydując o wyborze terenu pod budowę naleŜy skupić się na wyborze obszaru

suchego  i  stabilnego,  w  miarę  równego.  Nieodpowiednie  jest  stawianie  budynków
w miejscach  zagłębionych,  stanowiących  zlewnie  wód  opadowych  gdyŜ  grozi  to  nadmierną
wilgocią oraz utrudnia dostęp. Poziom wód gruntowych powinien być niski, najlepiej poniŜej
2  metrów,  a  takŜe  powinna  istnieć  moŜliwość  łatwego  i skutecznego  odprowadzenia  wód
powierzchniowych  od  budynku.  Nie  wskazane  jest  takŜe  stawianie  budynków  na  szczytach
pagórków, gdyŜ naraŜa to je na nadmierne wiatry. Wybierając teren pod budowę naleŜy wziąć
pod  uwagę  zabezpieczenie  w  czystą  wodę  oraz  właściwe  usytuowanie  na  gnojownię,
zbiorniki  na  gnojowice  a  takŜe  miejsca  na  składowanie  pasz  objętościowych  a  więc  silosy,
sterty.

Wybór materiałów. Podczas dokonywania wyboru materiałów budowlanych naleŜy

wziąć pod uwagę rodzaj produkcji, jaka ma być prowadzona w danym budynku. NaleŜy takŜe
uwzględnić  koszty  prowadzenia  produkcji  i  konserwacji.  Bez  tych  ustaleń  niemoŜliwe  jest
wykonanie  właściwego  projektu.  Cegły,  beton  i  gazobeton  są  bardzo  dobrymi  tradycyjnymi
materiałami budowlanymi i pozostaną jedną z moŜliwych opcji przy wyborze materiałów dla
nowych  budynków  takŜe  w  przyszłości.  Nadal  stosowane  będą  takŜe  prefabrykowane
elementy  betonowe  w  postaci,  np.:  poziomo  układanych  bloków  o  szerokości  0,6  m  lub
elementów  ściennych  na wysokość całej kondygnacji. Stosowanie izolacji cieplnej zaleŜy od
wymogów planowanej produkcji zwierzęcej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W  projektowanych  budynkach  naleŜy  stworzyć  w  system  zapewniający  optymalny  klimat
pomieszczeń  oraz  zapewnić  wystarczającą  przestrzeń  umoŜliwiającą  np.: rozprowadzanie
paszy  i  usuwanie  nawozu.  Klimat  panujący  w  pomieszczeniach  zaleŜy  od  temperatury,
wilgotności, wymiany powietrza oraz oświetlenia naturalnego. Optymalna temperatura zaleŜy
od  gatunku  zwierząt  oraz  od  ich  wieku.  Znacznie  wyŜszej  temperatury  wymagają  zwierzęta
młode  zwłaszcza  prosięta  np.  w  wieku  1–3  dni  od  25  do 34°C.  Przy  rozpatrywaniu  klimatu
panującego  w  pomieszczeniu  naleŜy  zwracać  uwagę  na  temperaturę  jak  i  na  wilgotność
powietrza.  Wysoka  temperatura  tak  przy  niskiej  jak  i  przy  wysokiej  wilgotności  oraz  niska
temperatura  przy  wysokiej  wilgotności  są  niekorzystne  dla  zwierząt.  Wilgotność  powietrza
w budynkach  określana  jest  jako  wilgotność  względna,  czyli  rzeczywista  ilość  pary  wodnej
znajdująca  się  w powietrzu  o  danej  temperaturze  wyraŜona  w  procentach  wilgotności
maksymalnej. Wilgotność optymalna dla świń wynosi od 60 do 70% a dla bydła 80%.

Urządzenia wentylacyjne powinny zapewnić odpowiednią wymianę powietrza wewnątrz

budynku  w  celu  utrzymania  stałej  temperatury,  sprawnego  odprowadzania  pary  wodnej  oraz
szkodliwych gazów. W celu odpowiedniego oświetlenia całego wnętrza budynki powinny być
stawiane  na  osi  północ  –  południe,  tzn.  tak,  aby  dłuŜsze  ściany  były  od  strony  wschodniej
i zachodniej,  wówczas  w  dni  słoneczne  pomieszczenie  naświetlane  jest  przez  cały  dzień,
a jednocześnie nie powoduje nadmiernego nagrzewania budynku w godzinach południowych.

Aby zapewnić właściwą architekturę fasady, okna, drzwi i otwory wentylacyjne naleŜy

rozmieścić  z  zachowaniem  pewnej  symetrii.  Uporządkowany  wygląd  i harmonię  nadają
fasadzie  poziome  linie  proste  w  postaci  np.  równej  linii  dolnego  i górnego  brzegu  okien.
Charakter  fasadzie  i  całemu  budynkowi  moŜe  teŜ  nadać  zastosowanie  róŜnych  kolorów
i struktur. Ta sama sytuacja zachodzi przy projektowaniu ścian szczytowych, z tym, Ŝe ściany
te  muszą  zawsze  pasować  do  całości  budynku.  Dla  podkreślenia  linii  pionowych  w  ścianie
szczytowej  moŜna  na  przykład  zastosować  specjalną  strukturę  tej  ściany  ponad  bramą  lub
drzwiami albo teŜ inny kolor jej powierzchni dopasowany do kolorystyki całości.

Planowanie krajobrazu. Planując budowę nowego budynku lub rozbudowę istniejącego

naleŜy  wziąć  pod  uwagę  planowanie  krajobrazu.  Sadzenie  drzew  pozwala  na  połączenie
budynku  z  krajobrazem.  Szczególnie  pionowe  linie  drzew  mogą  równowaŜyć  poziome  linie
współczesnych budynków gospodarskich. Oczywiście sadzenie drzew nie eliminuje potrzeby
dobrej  architektury  przez  zakrycie  budynku,  ale  ogólny  wygląd  gospodarstwa  będzie  lepszy.
Wszystkie  drzewa  stanowią  pewną  ochronę  przed  wiatrem,  ale  najlepszy  efekt  osiąga  się
stosując  pas  drzew  o  szerokości  15-20  metrów.  PoniŜej  drzew  naleŜy  zasadzić  krzewy,  aby
powstrzymać  powiew  wiatru  między  drzewami.  Pas  roślinności  o  takiej  strukturze  zapewni
efektywną ochronę przed wiatrem w połoŜonej za drzewami strefie o długości odpowiadającej
20-krotnej wysokości drzew. Dodatkowo oprócz ochrony przed wiatrem, drzewa zmniejszają
przenoszenie odoru, hałasu i pyłu w otoczeniu budynku. Szczególną uwagę naleŜy zwrócić na
ten  fakt  wówczas,  gdy  budynek  połoŜony  jest  blisko  granicy  z  sąsiednią  działką.  Wysoce
skutecznym  sposobem  ograniczania  wszelkiego  rodzaju  zanieczyszczeń  powietrza  (kurz,
gazy,  mikroorganizmy),  pochodzących  z  budynków  gospodarskich,  oczyszczalni  ścieków
i zbiorników kanalizacyjnych, jest tworzenie stref ochronnych w postaci pasów zieleni. Jest to
najbardziej naturalny ze wszystkich środków ochronnych, oparty na podstawowych zasadach
rolnictwa  ekologicznego.  Niektóre  gatunki  drzew,  krzewów  i  roślin  łąkowych  mają
właściwości  bakteriobójcze  i  bakteriostatyczne.  Zaleca  się  tworzenie  stref  izolacyjnych
i ochronnych z udziałem drzew wysokich, drzew średniej wysokości i krzewów.

Pasy zieleni mogą mieć strukturę zwartą, aŜurową bądź luźną. Odpowiednio

zaaranŜowane  strefy  ochronne  są  najlepszym  sposobem  odizolowania  od  otoczenia
szkodliwych  dla  środowiska  budynków  gospodarskich.  Zaleca  się  utrzymywanie  odległości
min. 20 metrów między budynkami a drzewami, aby uniknąć uszkodzeń konstrukcji budynku.
JeŜeli  utrzymanie  odległości  20  metrów  nie  jest  moŜliwe,  gatunki  drzew  dobiera  się  według

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

struktury  ich  korzeni.  Rozporządzenie  Ministra  Rolnictwa  i Gospodarki  śywnościowej
w sprawie  warunków  technicznych,  jakim  powinny  odpowiadać  budowle  rolnicze  i  ich
usytuowanie,  zawiera  przepis  dotyczący  pasów  zieleni  wokół  takich  budowli.  Budowle
rolnicze  uciąŜliwe  dla  otoczenia  powinny  być  odizolowane  od  przyległych  terenów  pasami
zieleni średnio i wysokopiennej.

Proces planowania. Planowanie jest procesem bardzo złoŜonym i obejmuje wiele róŜnych

yczeń i wymogów, jakie naleŜy spełnić. W celu uproszczenia i ustrukturyzowania tego

procesu, moŜna posłuŜyć się metodą czteroetapową:

−

Pierwszy krok polega na określeniu skali planowanej produkcji, w czym pomaga schemat
funkcji  wymieniający  poszczególne  jednostki  i  wielkości.  RóŜne  funkcje  łączą  się  ze
sobą;  pokazano  w  ten  sposób  linie  transportowe  (przemieszczanie  paszy,  zwierząt
i nawozu)  i  produkcyjne.  Następnym  działaniem  jest  przekształcenie  schematu  funkcji
w schemat przepływu.

−

Drugi  krok  to  przekształcenie  schematów  funkcji  i  przepływu.  Następnie  naleŜy
przedstawić  diagramy  funkcji  i  przepływów  w  postaci  planu  lokalizacji  budynków
potrzebnych  do  prowadzenia  produkcji.  Nacisk  kładzie  się  przy  tym  na  połoŜenie
budynków  względem  siebie  i  tym  samym  na  optymalne  wytyczenie  linii  produkcji
i transportu.

−

Trzeci  krok  polega  na  opracowaniu  planu  rozmieszczenia  budynków  i  obszarów  wokół
budynków,  tzn.  dróg,  magazynów  itp.  Jedną  z  najwaŜniejszych  kwestii  powinna  być
lokalizacja  magazynów  nawozu  naturalnego.  Jest  niezwykle  istotne,  by  usytuowanie
magazynów  obornika  i  zbiorników  na  gnojowicę  nie  uniemoŜliwiało  rozbudowy
gospodarstwa  w  przyszłości.  NaleŜy  teŜ  zwrócić  uwagę  na  odpowiednie  połoŜenie
budynków  inwentarskich  i  magazynów  względem  budynku  mieszkalnego  i sąsiednich
działek z uwagi na moŜliwe uciąŜliwości związane z odorem, hałasem i kurzem.

−

Czwarty  krok  polega  na  przyszłościowym  spojrzeniu  na  plan  i  odpowiednim  doborze
kształtu  budynków.  Chodzi  tu  o  zbadanie  wszelkich  moŜliwych  rozwiązań
alternatywnych  i  o  dokonanie  właściwego  wyboru  tak  w  krótszej,  jak  i  w  dłuŜszej
perspektywie czasowej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki naleŜy wziąć pod uwagę przy lokalizacji budynku?
2.  Jaką rolę pełnią pasy zieleni przy budynkach inwentarskich?
3.  Jaki grunt jest wskazany przy wyborze lokalizacji budynków inwentarskich?
4.  W jaki sposób powinny być usytuowane budynki?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określenie wymagań dotyczących lokalizacji budynków inwentarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zaprojektować połoŜenie obory dla 20 krów, wraz silosem, paszarnią, zbiornikiem na

gnojówkę i gnojowicę, oraz płytą gnojową,

6) zaprezentować swój projekt i uzasadnić zastosowane rozwiązania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

filmy,

−

przeźrocza,

−

plan gospodarstwa z istniejącą zabudową na arkuszu papieru,

−

linijka,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Określenie wymagań dotyczących lokalizacji budynków inwentarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczeń,
2)  zgromadzić przepisy dotyczące lokalizacji budynków inwentarskich,
3)  dokonać analizy planu istniejącej zabudowy,
4)  dokonać analizy uwarunkowań terenu i innych czynników klimatycznych,
5)  zaprojektować połoŜenie chlewni dla 100 tuczników,
6)  zaprezentować swój projekt i uzasadnić zastosowane rozwiązania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

filmy,

−

przeźrocza,

−

plan gospodarstwa z istniejącą zabudową na arkuszu papieru,

−

linijka,

−

przybory do pisania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie czynniki bierze się pod uwagę przy planowaniu

budynków inwentarskich?

2) określić jaki grunt jest wskazany przy wyborze lokalizacji budynków

inwentarskich?

3) wskazać w jaki sposób powinny być usytuowane budynki?

4) wymienić zadania wentylacji?

5) wyjaśnić jaką rolę pełnią pasy zieleni przy budynkach inwentarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przyczyny chorób zwierząt i profilaktyka

4.3.1. Materiał nauczania

Zwalczanie chorób ma duŜe znaczenie ekonomiczne, poniewaŜ powodują one

zahamowanie  rozwoju  zwierząt,  zmniejszenie  przyrostów  i  pogorszenie  produkcyjności.
Chorobą  nazywamy  zachwianie  równowagi  w  czynnościach  Ŝyciowych  organizmu,  czyli
w normalnych  procesach  przemiany  materii,  spowodowane  przez  czynnik  chorobotwórczy.
Choroby  zakaźne  są  wywoływane  przez  drobnoustroje  chorobotwórcze  –  wirusy,  bakterie
i pierwotniaki.

Stwierdzenie choroby zwierząt jest moŜliwe dzięki zauwaŜeniu u zwierzęcia jej

objawów.  Zwykle  na  początku  dostrzega  się  jedynie  objawy  tzw.  zwiastunowe,  a  dopiero
potem  objawy  swoiste  dla  danej  choroby.  ZauwaŜenie  objawów  zwiastunowych  jest  bardzo
waŜne,  gdyŜ  umoŜliwia  szybkie  rozpoznanie  choroby  i  wcześniejsze,  a  tym  samym  zwykłe
skuteczniejsze leczenie. Do najczęstszych objawów choroby naleŜą: brak apetytu, osowiałość,
ocięŜałość,  osłabione  reagowanie  na  czynniki  zewnętrzne,  podwyŜszona  temperatura,  silne
rozszerzenie  nozdrzy,  zapadanie  się  skóry  między  Ŝebrami  i  słabizn,  przyspieszone  tętno,
zwiększona  częstotliwość  oddechów.  Zwierzę  stoi  z  szeroko  rozstawionymi  kończynami
i z wyciągniętą szyją, łapiąc z trudem powietrze. Zachowanie się chorych zwierząt jest róŜne
w zaleŜności  od  gatunku.  Chora  krowa  wstaje  niechętnie,  a  czasem  nie  chce  się  podnieść,
przestaje  przeŜuwać  i  wydziela  mało  mleka.  Chora  owca  jest  ospała,  odłącza  się  od  stada.
Chore  świnie  nie  przyjmują  pokarmu,  zagrzebują  się  w  słomę  i  nie  wstają.  Chory  koń  tylko
przy niektórych chorobach zdradza objawy bólu, oglądając się na boki, tarzając. Przy innych
chorobach  jest  osowiały  i  apatyczny.  Chory  drób  niechętnie  opuszcza  pomieszczenia,  często
odłącza się od stada, jest osowiały, pióra ma nastroszone.

Do powstania choroby zakaźnej nie wystarczy tylko obecność zarazków; muszą one

trafić na wraŜliwy na daną chorobę organizm i wniknąć do niego. Wniknięcie i rozmnoŜenie
się  zarazków  w  organizmie  często  jest  uzaleŜnione  od  swoistych  dla  róŜnych  zarazków
czynników,  które  warunkują  przenoszenie  i  rozpowszechnienie  się  choroby,  np.:  przez
kontakt, paszę lub przez Ŝywych przenosicieli – owady (muchy, komary, wszy) lub pajęczaki
(kleszcze). Ponadto w powstawaniu i rozwoju chorób zakaźnych, szczególnie wywoływanych
przez  drobnoustroje  warunkowo  chorobotwórcze,  waŜną  rolę  odgrywają  czynniki
ś

rodowiskowe, czyli warunki bytowania zwierząt. Miejsce pobytu i rozmnaŜania się

zarazków nazywamy źródłem zakaŜenia. Źródłem zakaŜenia moŜe teŜ być organizm zdrowy
będący nosicielem. Natomiast wtórnym źródłem zakaŜenia moŜe być skupienie zarazków
poza organizmem, np.: pastwisko zaraŜone wąglikiem lub szelestnicą bądź teren z kleszczami
zakaŜonymi zarazkami piroplazmozy.

Zarazki wnikają do organizmu róŜnymi drogami, czyli wrotami zakaŜenia. W niektórych

chorobach  zakaźnych  zakaŜenie  wywołuje  zetknięcie  się  zwierzęcia  zdrowego  z chorym,
czyli  kontakt  bezpośredni.  W  wielu  chorobach  zwierzęta  zakaŜają  się  drogą  pośrednią.  Rolę
pośrednika  w  przekazywaniu  zakaŜenia  spełnia  tu  środowisko  zewnętrzne  zanieczyszczone
wydalinami  i  wydzielinami  chorych  zwierząt.  Do  przedmiotów  mających  praktyczne
znaczenie w przenoszeniu zarazków ze zwierząt chorych na zdrowe naleŜą narzędzia słuŜące
do pielęgnowania karmienia zwierząt, uprząŜ, worki i inne opakowania paszy. Zarazki mogą
być  przenoszone  na  ubraniach.  Mogą  znajdować  się  na  ścianach  i podłodze  środków
transportu  słuŜących  do  przewozu  zwierząt.  ZakaŜenie  niektórymi  chorobami  jest  moŜliwe
tylko  w  wypadku  przeniesienia  zarazków  przez  kleszcze  bądź  inne  stawonogi.  RównieŜ
pasoŜyty wewnętrzne, gryzonie, ptaki i zwierzęta dzikie odgrywają niekiedy dość znaczą rolę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jako czynniki przenoszące choroby zakaźne. Najczęściej to szczury lub gołębie, a przy
wściekliźnie – lisy.

Niektóre drobnoustroje chorobotwórcze mogą rozwijać się u wszystkich gatunków

zwierząt  gospodarskich  (np.  zarazki  wąglika),  inne  zaś  są  chorobotwórcze  tylko  u  zwierząt
jednego lub kilku gatunków (np. nosacizna – u koni, pomór – u świń, pryszczyca – u zwierząt
racicowych,  itp.).  Zwierzęta  zdrowe,  dobrze  odŜywione  i  utrzymane  są  w  zasadzie  mniej
wraŜliwe  na  choroby  zakaźne  niŜ  zwierzęta  słabe,  wychudzone  i  źle  pielęgnowane.  Zarazki
w róŜny

sposób

rozprzestrzeniają

się

organizmie: naczyniami krwionośnymi

i chłonnymi, wzdłuŜ nerwów, a takŜe przez kontakt narządów zdrowych z chorymi.
Choroby zakaźne występujące masowo w określonym czasie i na znacznej przestrzeni
nazywamy chorobami zaraźliwymi albo zarazami.

Około 80–90% wszystkich zachorowań zwierząt gospodarskich jest wynikiem

nieodpowiedniego  Ŝywienia  i  złych  warunków  utrzymania.  Chorobom  naleŜy  zapobiegać
przede  wszystkim  przez  ścisłe  przestrzeganie  zasad  higieny,  przez  zapewnienie  zwierzętom
właściwych  pomieszczeń  i  warunków  bytowania,  ruchu  na  świeŜym  powietrzu  oraz  przez
prawidłowe Ŝywienie i pojenie oraz uŜytkowanie.

Wielkość pomieszczeń inwentarskich powinna być taka, aby zwierzęta miały swobodę

poruszania się, wygodne legowisko i dostateczną ilość powietrza. W ciasnych
pomieszczeniach jest zwykle duszno i wilgotno, często zdarzają się urazy, zwierzęta nie mają
moŜliwości niezbędnego odpoczynku. Jako materiału do budowy naleŜy uŜywać jak najmniej
kamienia i betonu, gdyŜ pomieszczenia są wówczas zimne i często stają się przyczyną chorób
układu oddechowego, szczególnie prosiąt, które zapadają wówczas na grypę.

ciółka (słoma, torf, itp.), w zasadzie codziennie zmieniana lub uzupełniana, powinna

zapewnić zwierzętom ciepłe i suche legowisko, chłonąć wilgoć i gazy oraz nie draŜnić skóry.
Odpowiednie urządzenia kanalizacyjne i ściółka stanowią waŜny element w ochronie zdrowia
zwierząt gospodarskich.

W pomieszczeniach dla zwierząt gospodarskich powinna być odpowiednia liczba

dostatecznie duŜych okien. Na kaŜde 10–15 m

podłogi powinien przypadać 1 m

okna,

wiatło słoneczne bowiem sprzyja rozwojowi i zdrowiu zwierząt, zapobiega krzywicy, działa

bakteriobójczo. Okna muszą być utrzymywane w czystości, gdyŜ przez brudne szyby światło
słoneczne się nie przedostaje.

W źle przewietrzanych pomieszczeniach inwentarskich gromadzi się duŜo dwutlenku

węgla i innych szkodliwych gazów, pary wodnej, kurzu i zarazków, co powoduje
powstawanie róŜnych schorzeń. Niezmiernie waŜne jest zapewnienie we wszystkich
pomieszczeniach dla zwierząt odpowiedniej wymiany powietrza przez prawidłowo działające
urządzenia wentylacyjne.

Przeziębieniom i schorzeniom układu oddechowego zapobiega się teŜ przez utrzymanie

w pomieszczeniach  odpowiedniej  temperatury,  zaleŜnie  od  gatunku  i  liczebności  zwierząt.
Niezbędne  jest  utrzymanie  w  czystości  pomieszczeń  dla  zwierząt  oraz  naczyń  do  ich
karmienia  i  pojenia.  Zasadą  powinno  być  staranne  usuwanie  resztek  nie  zjedzonej  karmy
z koryt i Ŝłobów po kaŜdym karmieniu i wyparzanie naczyń, z których karmi się przychówek.
Co najmniej dwa razy do roku: wiosną – po wyjściu zwierząt na pastwisko i jesienią – przed
rozpoczęciem  okresu  zimowego  wszystkie  pomieszczenia  dla  zwierząt  powinny  być
oczyszczone  i  odkaŜone  mlekiem  wapiennym,  a  chlewnie  i  kurniki  znacznie  częściej.
Pomieszczenia  inwentarskie  trzeba  obowiązkowo  odkaŜać  równieŜ  po  wybuchu  choroby
zaraźliwej,  zwykle  1–2  procentowym  roztworem  sody  Ŝrącej  przez  opryskiwanie  pod
ciśnieniem przy uŜyciu motopompy i węŜa gumowego.

Do najczęstszych nagłych wypadków u bydła naleŜą zadławienia i wzdęcia. Zadławienie

zdarza się najczęściej w jesieni w wyniku uwięźnięcia w przełyku buraka, ziemniaka lub
jabłka, zbyt łapczywie połkniętego przez zwierzę. Objawem zadławienia jest niepokój,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyciąganie szyi, ślinienie, postękiwanie i kaszel. Z lewej strony szyi występuje uwypuklenie,
a  potem  dość  szybko  dochodzi  do  wzdęcia,  gdyŜ  zamknięte  światło  przełyku  uniemoŜliwia
odbijanie  się  gazów.  Przedmiot,  który  utkwił  blisko  gardła,  moŜna  –  uciskając  szyję  rękami
powyŜej  uwypuklenia  –  przesunąć  w  kierunku  gardła  i  wyciągnąć  z  pyska  zwierzęcia  ręką
owiniętą  w  ręcznik.  JeŜeli  to  się  nie  uda,  uwięźnięty  przedmiot  przesuwa  się dalej specjalną
sondą  przełykową.  Wymaga  to  duŜej  wprawy,  dlatego  zabieg  ten  powinien  wykonywać
w miarę  moŜliwości  pracownik  fachowy  słuŜby  weterynaryjnej.  JeŜeli  zwierzęciu  grozi
uduszenie z powodu silnego wzdęcia, naleŜy przebić Ŝwacz.

Zadławieniu zapobiega się przez niepodawanie roślin okopowych wygłodniałym

zwierzętom, niewypuszczanie bydła na kartofliska i niepłoszenie zwierząt w czasie jedzenia.

Wzdęcie Ŝwacza powstaje u przeŜuwaczy w wyniku zjedzenia nadmiernej ilości pasz

szybko fermentujących, szczególnie spasania po deszczu koniczyny czerwonej i innych roślin
motylkowych,  zjedzenia  niektórych  roślin  trujących  lub  pasz  zepsutych  oraz  przy
zadławieniu.  Chore  zwierzę  staje  się  osowiałe,  później  niepokoi  się,  poci  i  ogląda  na  boki,
przy  czym  brzuch  ma  wzdęty,  zwłaszcza  po  lewej  stronie.  W  razie  braku  pomocy  zwierzę
ginie z uduszenia, gdyŜ powiększający się Ŝwacz uciska na przeponę, płuca i serce. JeŜeli nie
moŜna szybko uzyskać pomocy weterynaryjnej, naleŜy ustawić chore zwierzę przodem wyŜej
niŜ  zadem,  polewać  mu  boki  zimną  wodą,  Ŝwacz  masować  i  uciskać  pięściami,  załoŜywszy
uprzednio  zwierzęciu  grube  powrósło  ze  słomy  między  szczękę  a  Ŝuchwę  oraz
przywiązawszy  je  do  rogów.  Butelką  z  grubego  szkła  moŜna  teŜ  wlać  mu  do  przełyku  takie
ś

rodki przeciwfermentacyjne, jak woda wapienna lub wódka.

W wypadku silnego wzdęcia naleŜy zastosować sondę przełykową dla bydła, a jeŜeli jej

brak – przebić Ŝwacz trójgrańcem (trokarem). Przebija się dół głodowy po lewej stronie tuŜ za
ostatnim  Ŝebrem  na  wysokości  guza  biodrowego.  W  miejscu  tym  trzeba  wystrzyc  sierść
i skórę  odkazić  spirytusem.  OdkaŜony  przez  wygotowanie  trójgraniec  przykłada  się  grotem
do skóry i mocno uderzając ręką lub drewnianym młotkiem w rękojeść narzędzia, przebija się
powłoki  brzuszne.  Następnie  wyciąga  się  sztylet,  pozostawiając  w  rance  tylko  pochewkę,
przez  którą  wydobywa  się  gaz.  Nie  naleŜy  dopuścić  do  zbyt  gwałtownego  uchodzenia  gazu,
dlatego  początkowo  trzeba  przymykać  częściowo  otwór  pochewki  palcem.  Powinna  ona
pozostawać w Ŝwaczu przez 1-2 godz., przy czym dobrze jest wlewać przez nią wymienione
uprzednio  środki  przeciwfermentacyjne.  Pochewkę  tokara  wyciąga  się  energicznym  ruchem,
uciskając jednocześnie drugą ręką skórę wokół miejsca przebicia. Rankę po przebiciu naleŜy
odkazić.  Zapobieganie  wzdęciom  Ŝwacza  polega  na  stopniowym  przechodzeniu  z  pasz
suchych  na  soczyste,  zachowaniu  szczególnej  ostroŜności  przy  wypędzaniu  bydła  na
koniczynę i inne zielonki, szczególnie mokre.

Ochwat – jest to choroba koni pojawiająca się nagle. Najczęściej jest wynikiem

karmienia  zwierzęcia  ziarnem  świeŜo  zebranych  zbóŜ,  karmienia  ziarnem  bezpośrednio  po
powrocie  z  pracy  lub  napojenia  zgrzanego  konia  zimną  wodą.  Schorzeniu  ulegają  zwykle
kopyta  kończyn  przednich;  są  gorące  i  bolesne,  koń  z  trudem  odrywa  je  od  podłoŜa,  a  po
zatrzymaniu  się  wysuwa  nogi  do  przodu.  Chorego  konia  naleŜy  zwolnić  od  pracy,  rozkuć
i kopyta  okładać  zimną  wodą,  lodem  lub  gliną  rozrobioną  wodą  z  octem.  Dalsze  leczenie
naleŜy  powierzyć  lekarzowi  weterynarii.  Nie  naleŜy  podawać  wody  i  pasz  soczystych.
Zapobieganie polega na unikaniu skarmiania młodego Ŝyta i pojenia koni zgrzanych.

Mięśniochwat poraŜenny (tzw. choroba poświąteczna). Najczęściej zdarza się u koni

dobrze  odŜywionych,  wyprowadzanych  na  powietrze  z  ciepłej  stajni  po  dniu  wolnym  od
pracy.  Koń  chory  obficie  się  poci  i  drŜy,  mięśnie  zadu  są  silnie  napięte  i  twarde,  kończyny
tylne  usztywnione,  chód  chwiejny.  W  razie  wypadku  zwierzę  się  nie  podnosi.  Jego  mocz
przybiera  barwę  czerwoną.  Konia  z  objawami  mięśniochwatu  poraŜennego  naleŜy  wyprząc,
okryć  derką  i  zaprowadzić  do  stajni.  Nie  wolno  go  zmuszać  do  jakiegokolwiek  wysiłku.  Na
jego lędźwie, krzyŜ i zad stosuje się gorące okłady, a potem skrapia zad terpentyną z olejem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i rozciera. Dalsze leczenie naleŜy powierzyć lekarzowi weterynarii. Zapobieganie polega na
zmniejszaniu dawki pokarmowej w dniu wolnym od pracy oraz wyprowadzaniu na świeŜe
powietrze.

Rany i krwotoki. Rany, a w ich zastępstwie krwotoki – mogą powstać wskutek nadziania

się zwierzęcia na ostry przedmiot, zaczepienia o źle zamocowane Ŝłoby lub łańcuchy.
ZaleŜnie od rodzaju uszkodzenia rany dzieli się na szarpane, kłute, rozwarte, itp.

Okolice rany oczyszcza się i usuwa z rany zanieczyszczenia oraz uszkodzone tkanki,

noŜyczkami  wystrzyga  się  dookoła  sierść  i  miejsce  to  odkaŜa  się  spirytusem  lub  jodyną,  tak
jednak,  Ŝeby  środek  odkaŜający  nie  dostał  się do rany. Samą ranę odkaŜa się zwitkiem waty
zmoczonej  łagodnym  środkiem  odkaŜającym,  np.:  wodą  utlenioną  lub  1-procentowym
roztworem nadmanganianu potasu albo rywanolu. JeŜeli nie ma większego krwotoku, na ranę
kładzie  się  gazę  tak,  aby  sięgała  parę  centymetrów  poza  brzegi  rany,  a  na  nią  watę,  którą
przyciska się bandaŜem.

Przy niewielkim krwawieniu z rany tamowanie sączącej się krwi nie jest konieczne. Przy

większych krwotokach zwierzę umieszcza się w chłodzie lub na opatrunek daje się okłady z
lodu. Na skaleczone, silnie krwawiące kończyny nakłada się opaskę uciskową: powyŜej rany
– przy krwotoku tętniczym (jasnoczerwona krew tryska strumieniem), a poniŜej rany – przy
krwotoku Ŝylnym (krew ciemnoczerwona). Opaska uciskowa moŜe pozostawać na ranie tylko
1 godz. Krwotok w miejscu, w którym opaski załoŜyć nie moŜna, tamuje się twardym
tamponem z waty owiniętej gazą. Opatrunek do czasu wyleczenia trzeba codziennie zmieniać.

W celu jak najszybszej reakcji na stany zagroŜeń w gospodarstwie niezbędna jest

apteczka weterynaryjna, w której będą znajdowały się podstawowe środki i sprzęt:

−

rodki dezynfekujące (wodę utlenioną, jodynę, rywanol),

−

atlacet – do okładów,

−

zasypka alantanowa,

−

opatrunki, plaster,

−

opaska uciskowa,

−

penseta,

−

noŜyczki z zaokrąglonymi, tępymi końcami,

−

sonda przełykowa dla bydła,

−

trójgraniec (trokar).

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy chorobą?
2.  Jakie czynniki wywołują choroby?
3.  Jakie są objawy chorób u zwierząt?
4.  Jakie czynniki wpływają na rozprzestrzenianie się chorób?
5.  Jakie są sposoby udzielania pierwszej pomocy u zwierząt?
6.  Co powinno się znajdować w apteczce weterynaryjnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Analizowanie warunków higienicznych Ŝywienia i pojenia zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ocenić czystość wody pod względem zanieczyszczeń mechanicznych oraz innych

widocznych zanieczyszczeń,

2)  ocenić zapach wody,
3)  ocenić czystość poideł, Ŝłobów i pojemników na paszę,
4)  ocenić stan paszy,
5)  omówić wyniki.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

próbki wody,

−

menzurka do pobrania wody,

−

próbki paszy.

Ćwiczenie 2

Planowanie wyposaŜenia apteczki weterynaryjnej w podręczne leki i materiały

opatrunkowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć przykładową apteczkę,
2)  dokonać analizy niezbędnych leków, materiałów opatrunkowych,
3)  określić  wygląd  i  zastosowanie  przyrządów  weterynaryjnych:  sondy  przełykowej,

trójgrańca,

4) zaprezentować zaproponowane wyposaŜenie apteczki weterynaryjnej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

przykładowa apteczka weterynaryjna.

Ćwiczenie 3

Udzielanie pierwszej pomocy zwierzętom gospodarskim w stanach zagroŜenia ich

zdrowia i Ŝycia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film dotyczący udzielania pierwszej pomocy zwierzętom gospodarskim

w stanach zagroŜenia ich zdrowia i Ŝycia,

2) dokonać prezentacji na modelu załoŜenia opatrunku w przypadku róŜnych urazów:

krwawienia tętniczego i Ŝylnego kończyn, innych krwawień,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) dokonać na modelu prezentacji udzielania pomocy w przypadku wzdęcia,
4) dokonać na modelu prezentacji udzielania pomocy w przypadku zadławienia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały opatrunkowe,

−

trójgraniec,

−

sonda przełykowa,

−

modele zwierząt.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić co nazywamy chorobą?

2) wymienić czynniki wywołujące choroby?

3) wskazać czynniki wpływające na rozprzestrzenianie się chorób

4) wskazać sposoby udzielania pierwszej pomocy u zwierząt

5) wymienić objawy chorób u zwierząt?

6) wymienić co wchodzi w skład apteczki weterynaryjnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zoohigiena to

a)  nauka zajmująca się budową komórek.
b)  metoda oceny genetycznej.
c)  nauka zajmująca się zdrowiem zwierząt.
d)  proces ewolucyjny.

2. DuŜa wilgotność w połączeniu z niską temperaturą powoduje

a)  utrudnienia w oddawaniu ciepła.
b)  wychładzanie organizmu.
c)  zwiększenie wydajności u krów.
d)  urazowe zapalenia czepca.

3. Optymalna temperatura dla prosiąt 1–3 dni wynosi

a)  25–34°C.
b)  10–15°C.
c)  15–20°C.
d)  39°C.

4. Jaka jest zawartość tlenu w powietrzu

a)  78%.
b)  21%.
c)  50%.
d)  15%.

5. Pod wpływem światła powstaje

a)  kwas foliowy.
b)  prowitamina A.
c)  witamina C.
d)  witamina D.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Układ ośrodkowy składa się

a)  narządów zmysłu.
b)  włókna surowego.
c)  nerwów rdzeniowych.
d)  mózgowia i rdzenia kręgowego.

7. Największą zdolność odkładania tłuszczu pod skórą mają

a)  świnie.
b)  bydło.
c)  owce.
d)  konie.

8. Runo owiec składa głównie z włosów

a)  pokrywowych.
b)  wełnistych.
c)  długich.
d)  dotykowych.

9. Do narządów kopyta będących pochodnymi skóry naleŜą

a)  puszka kopytowa.
b)  kość kopytowa.
c)  nasada dolna kości koronnej.
d)  chrząstki kopytowe.

10. Budynek inwentarski powinien być ustawiony na osi

a)  wschód-zachód.
b)  północ-południe.
c)  nie ma Ŝadnego znaczenia.
d)  okna od strony północnej.

11. Hormon laktogenny to

a)  insulina.
b)  parathormon.
c)  prolaktyna.
d)  androsteron.

12. Hormon wazopresyna wytwarzany jest przez

a)  tarczycę.
b)  szyszynkę.
c)  grasicę.
d)  przysadkę.

13. Ochwat jest to choroba

a)  koni.
b)  kóz.
c)  owiec.
d)  bydła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Nosacizna jest chorobą

a)  wszystkich zwierząt.
b)  koni.
c)  bydła.
d)  zwierząt futerkowych.

15. Przyczyną wzdęć u krów jest

a)  zjedzenie nadmiernej ilości paszy szybko fermentującej.
b)  napojenie zimną wodą.
c)  nadmierna ilość siana.
d)  zjedzenie pasz treściwych.

16. Trokar jest to

a)  narzędzie do usuwania pokarmu w przypadku zadławienia.
b)  narzędzie słuŜące do przebijania Ŝwacza w przypadku silnego wzdęcia.
c)  środek przeciw fermentacyjny.
d)  lek stosowany przy ochwacie.

17. Ochwat jest wynikiem

a)  karmienia zwierzęcia ziarnem świeŜo zebranych zbóŜ.
b)  karmieniem zwierzęcia ziarnem bezpośrednio po wysiłku.
c)  napojenie zwierzęcia zimną wodą bezpośrednio po wysiłku.
d)  wszystkie w/w odpowiedzi są poprawne.

18. Choroba poświąteczna to

a)  mięśniochwat poraŜenny.
b)  influenza koni.
c)  gnicie strzałki kopytnej.
d)  ochwat.

19. W przypadku silnie krwawiącej kończyny przy krwotoku tętniczym, opaskę uciskową

naleŜy załoŜyć
a)  powyŜej rany.
b)  poniŜej rany.
c)  zakłada się dwie opaski, jedną powyŜej rany a drugą poniŜej.
d)  Ŝadna z w/w odpowiedzi nie jest prawidłowa.

20. Opaska uciskowa moŜe pozostawać na ranie

a)  5 min.
b)  0.5 godziny.
c)  1 godzina.
d)  12 godzin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: