ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka
Wspólnoty Europejskiej
W traktacie rzymskim z 25 marca 1957 r., który
powołał do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą
(EWG), przewidziano prowadzenie wspólnej polityki
mającej na celu wspieranie harmonijnego rozwoju
wszystkich dziedzin gospodarki, trwałego i zrówno-
ważonego wzrostu gospodarczego, szybkiego wzrostu
stopy życiowej, i zacieśnianie związków pomiędzy pań-
stwami członkowskimi. Pierwszym etapem realizacji tych
założeń było stworzenie wspólnego rynku i stopniowe
zbliżanie polityki gospodarczej krajów członkowskich.
Środkiem budowy wspólnego rynku stała się polityka
handlowa, polityka konkurencji, Wspólna Polityka Rolna
oraz – w ograniczonym stopniu – polityka transporto-
wa, energetyczna, podatkowa i społeczna.
Wraz z rozwojem Wspólnot Europejskich wspól-
ną polityką objęto dziedziny uznane za istotne dla
prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego,
mające zarazem szerszy wymiar społeczny (polityka
regionalna i strukturalna, polityka walutowa, ochrona
środowiska, polityka w sferze badań naukowych i roz-
woju, polityka w dziedzinie turystyki, polityka przemy-
słowa itd). Wspólne działania podjęto także w ramach
polityki edukacyjnej i kulturalnej, w dziedzinie ochrony
zdrowia oraz polityki konsumenckiej. Stopniowe próby
zacieśniania współpracy w sferze politycznej zaowo-
cowały stworzeniem, na mocy ustaleń Traktatu o Unii
Europejskiej z Maastricht z 7 lutego 1992 r., tzw. dru-
giego filaru Unii Europejskiej, który obejmuje Wspólną
Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. W traktacie
z Maastricht, realizując postulat przybliżenia Unii
Europejskiej do obywateli, ustanowiono obywatel-
stwo Unii Europejskiej (jako uzupełniające wobec
obywatelstwa narodowego), stworzony też został tzw.
trzeci filar Unii Europejskiej, obejmujący współpracę
w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw we-
wnętrznych. W Traktacie amsterdamskim zwrócono
natomiast szczególną uwagę na wzmocnienie wspólnej
polityki w sferze spraw socjalnych, a przede wszystkim
zadecydowano o podjęciu wspólnych działań na rzecz
zwiększania zatrudnienia i walki z bezrobociem.
Problematyka trzeciego filaru stała się przedmiotem
specjalnego szczytu UE w Tampere, w październiku
1999 roku, na którym wyznaczono kierunki działań
w celu stworzenia w ramach Unii Europejskiej obszaru
wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Z kolei na
posiedzeniu Rady Europejskiej w Helsinkach, w grudniu
1999 roku, podjęto ważne ustalenia dotyczące zarzą-
dzania sytuacjami kryzysowymi w Europie, w ramach
wzmocnionej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.
Wspólna polityka WE jest stale rozwijana i obejmuje
coraz to nowe dziedziny, w których państwa członkow-
skie chcą współpracować dla wspólnego dobra. Jest
przy tym przestrzegana zasada subsydiarności, tzn.
na szczeblu wspólnotowym są podejmowane sprawy,
które można i należy rozwiązywać wspólnie, natomiast
inne kwestie, które mogą być efektywniej rozstrzygane
przez państwo członkowskie, pozostawia się w kompe-
tencji władz narodowych, regionalnych lub lokalnych.
Podstawowe wspólne polityki WE to:
- polityka handlowa;
- polityka konkurencji;
- Wspólna Polityka Rolna;
- polityka walutowa;
- polityka regionalna (i strukturalna);
- polityka społeczna i wspomagania zatrudnienia;
- polityka transportowa (w tym działania na rzecz
stworzenia tzw. jednolitej europejskiej przestrzeni
powietrznej – Single European Sky);
- polityka energetyczna;
- polityka ochrony środowiska;
- polityka ochrony konsumentów i zdrowia publicznego;
- polityka w dziedzinie badań i rozwoju;
- polityka przemysłowa.
Polityka handlowa
Unia Celna obok zniesienia ceł w obrocie wewnętrz-
nym zakłada również prowadzenie wspólnej polityki
handlowej wobec krajów trzecich. Proces dochodzenia
do unii celnej miał trwać, na mocy Traktatu o EWG,
dwanaście lat (1958–1969). Na półtora roku przed
upływem tego terminu, 1 lipca 1968 r., zniesiono
cła w obrocie między państwami członkowskimi oraz
wprowadzono wspólną taryfę celną w stosunku do
państw trzecich. Inne narzędzia polityki handlowej
(środki polityki eksportowej, ochrona przed dumpin-
giem oraz nadmiernym subsydiowaniem itd.) ujedno-
licono, zgodnie z wstępnymi założeniami, 1 stycznia
WSPÓLNA POLITYKA WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
1970 r. W tym samym momencie Wspólnota przejęła
od państw członkowskich uprawnienia w dziedzinie za-
wierania umów handlowych i współpracy gospodarczej
z państwami trzecimi, a stosowne kompetencje zostały
przeniesione z rządów krajowych na Komisję Europej-
ską. To ona reprezentuje obecnie państwa członkowskie
Wspólnot Europejskich w negocjacjach handlowych
z krajami trzecimi i w ramach organizacji międzynarodo-
wych (np. WTO, UNCTAD, OECD).
Wspólnoty Europejskie zawierają z krajami trzecimi za-
sadniczo trzy rodzaje umów: gospodarczo-handlowe (zwa-
ne czasem umowami o partnerstwie i współpracy), umowy
o stowarzyszeniu oraz umowy sektorowe (odnoszące się
do poszczególnych dziedzin). Umowy te są negocjowane
i zawierane przez Wspólnoty Europejskie, funkcjonujące
jako samodzielne podmioty prawa, lub w imieniu Wspól-
not Europejskich i ich państw członkowskich.
Z trzema krajami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego
Handlu (EFTA) – Islandią, Liechtensteinem i Norwegią – łą-
czy Wspólnoty Europejskie Układ o stworzeniu Europejskie-
go Obszaru Gospodarczego (EOG) z 1992 r. (Szwajcaria
podpisała Układ, ale ostatecznie do niego nie przystąpiła,
na skutek negatywnego wyniku referendum). Funkcjono-
wanie EOG opiera się na zasadzie tzw. czterech wolności
– swobodzie przepływu towarów, usług, kapitału i osób.
Następnym rodzajem umów są umowy o stowarzyszeniu,
zawarte przez WE i ich państwa członkowskie z dziesięcio-
ma krajami Europy Środkowej i Wschodniej (w tym w 1991 r.
z Polską) oraz Cyprem i Maltą. Wspomniane umowy powin-
ny w ostatecznym wyniku doprowadzić do uzyskania przez
te kraje członkostwa w Unii Europejskiej. Z Turcją mają WE
zawarte porozumienie o unii celnej, z krajami Afryki, Kara-
ibów i Pacyfiku – łączy je Umowa o partnerstwie (zastąpiła
konwencję z Lomé), z krajami basenu Morza Śródziemne-
go – zbiór umów, które mają doprowadzić do powstania
Partnerstwa Euro-Śródziemnomorskiego w okresie do 2010
r. Rozbudowana sieć umów łączy też Wspólnoty (i ich pań-
stwa członkowskie) ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą,
Japonią, z krajami ASEAN-u, MERCOSUR-em oraz krajami
byłego Związku Radzieckiego.
Polityka konkurencji
Tworzenie wspólnego rynku, a następnie dochodzenie
do rzeczywiście jednolitego rynku europejskiego wymagało
ustalenia odpowiednich reguł w dziedzinie konkurencji, tak
aby nie mogła być ona sztucznie zakłócana poprzez dzia-
łanie podmiotów gospodarczych lub rządów. W ten sposób
wykształciła się wspólna polityka w sferze konkurencji,
obejmująca przede wszystkim: kontrolę fuzji przedsię-
biorstw, porozumień między przedsiębiorstwami i ewentu-
alnego wykorzystywania przez nie dominującej pozycji na
rynku oraz warunków działania monopoli państwowych,
a także reguły rządzące pomocą państwa i liberalizację
rynku zamówień publicznych. Wspólnotowe reguły ochrony
zasad konkurencji odnoszą się zarówno do przedsiębiorstw
prywatnych, jak i publicznych, a wspólnotowe prawo w tym
zakresie ma pierwszeństwo nad prawem narodowym.
Duże uprawnienia w nadzorowaniu przestrzegania
zasad konkurencji ma Komisja Europejska (m.in. wydaje
ona zgodę na fuzje większych przedsiębiorstw). Decyzje
Komisji są zaskarżalne w Trybunale Sprawiedliwości, któ-
ry może je utrzymać, zmienić lub uchylić.
Subwencje lub pomoc państwa mogą prowadzić
do zakłócenia konkurencji. Art. 92–94 Traktatu o WE
przewidują procedurę kontrolowania pomocy publicz-
nej przez Komisję Europejską. Pewne formy pomocy
są jednak dozwolone, w tym przede wszystkim pomoc
o charakterze socjalnym w indywidualnych przypadkach
oraz pomoc w celu naprawienia szkód wyrządzonych
klęskami żywiołowymi. Ponadto, za zgodą Komisji Eu-
ropejskiej, dopuszczalna jest pomoc w celu wsparcia
rozwoju gospodarczego obszarów o szczególnie niskim
standardzie życia lub szczególnie wysokim bezrobociu,
pomoc służąca promowaniu realizacji ważnych – w kon-
tekście ogólnoeuropejskim – projektów, np. na rzecz
wspierania europejskiego dziedzictwa kulturowego czy
postępu naukowo-technicznego, a także pomoc mająca
ułatwić rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw
itp. Szczególne reguły pomocy na rzecz określonych
regionów czy sektorów wynikają ze wspólnej polityki
regionalnej i strukturalnej (patrz niżej).
Wspólna Polityka Rolna
Wspólna Polityka Rolna – WPR (Common Agricultu-
ral Policy – CAP) jest jedną z najważniejszych polityk
wspólnotowych, pochłaniającą blisko połowę unijnego
budżetu. Jej cele, określone w art. 39 traktatu rzym-
skiego, są następujące: zapewnienie odpowiedniego
poziomu życia ludności rolniczej, ustabilizowanie
rynków rolnych, zapewnienie zaopatrzenia w produkty
rolne po rozsądnych cenach oraz modernizacja euro-
pejskiego rolnictwa.
W procesie tworzenia Wspólnej Polityki Rolnej przyjęto
trzy podstawowe zasady: jednolitości rynku (brak ogra-
niczeń w handlu towarami rolnymi wewnątrz Wspólnoty,
wspólny poziom cen, wspólne zasady konkurencji, wspól-
ne przepisy weterynaryjne i fitosanitarne, wspólna ochro-
na rynku przed importem z zewnątrz, wspólne wspieranie
eksportu do krajów trzecich), preferencji wspólnotowych
(pierwszeństwo zbytu na rynku dla własnych produktów)
oraz finansowej solidarności (koszty prowadzenia WPR
są ponoszone przez wszystkie kraje członkowskie, ze
wspólnego budżetu).
W celu realizacji WPR, poczynając od 1962 r.
przeprowadzono wspólną organizację rynków rolnych:
m.in. wieprzowiny, mleka i produktów mleczarskich,
wołowiny, cukru, nieprzetworzonych owoców i warzyw,
roślin oleistych i wina. Stworzono też Fundusz Orienta-
cji i Gwarancji Rolnej, z którego pokrywa się wspólne
wydatki na rolnictwo.
Wspólna Polityka Rolna okazała się bardzo skuteczna,
a zarazem niezwykle kosztowna i trudna do utrzymania
w swej pierwotnej formie. Spowodowała ona gwałtowny
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
przyrost produkcji rolnej we Wspólnocie przy popycie
zwiększającym się równocześnie w znacznie niższym tem-
pie. Doprowadziło to z czasem do wystąpienia poważnych,
trudnych do wyeksportowania nadwyżek produkcyjnych,
których magazynowanie pochłaniało wysokie kwoty.
W 1992 r. postanowiono dokonać reformy Wspólnej
Polityki Rolnej, z zamiarem doprowadzenia do maksymal-
nego zrównania wewnętrznej podaży produktów rolnych
z popytem. Służyć temu miał system odłogowania ziemi,
a także kontyngenty produkcyjne (quotas) oraz wprowa-
dzenie środków skłaniających rolników do przywiązywa-
nia większej wagi do ochrony środowiska i bardziej ra-
cjonalnego wykorzystania gruntów. Obowiązujące w WE
ceny interwencyjne zostały obniżone, co zostało zrekom-
pensowane rolnikom w drodze bezpośrednich subwencji
(premie za odłogowanie, subwencje wyrównawcze, pre-
mie zwierzęce itp.). Kontynuację reformowania Wspólnej
Polityki Rolnej, w duchu reformy z 1992 r., uzgodniono
na szczycie UE w Berlinie w marcu 1999 r. Jej celem jest
ustabilizowanie wydatków na WPR, w kontekście zbliża-
jącego się rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód.
Polityka walutowa
W Traktacie o EWG nie przewidziano wspólnej po-
lityki walutowej, a jego zapisy w tym zakresie odnosiły
się tylko do ogólnych zagadnień współpracy walutowej.
Z czasem jednak okazało się, że dla stabilizacji europej-
skich gospodarek i uczynienia ich odpornymi na wpływy
zewnętrzne, bliskie współdziałanie w sferze walutowej
jest niezbędne. W 1972 r. państwa członkowskie ówcze-
snej EWG utworzyły tzw. „węża walutowego”, który miał
zapobiec nadmiernym wahaniom ich pieniądza wobec
dolara; w kwietniu 1973 r. powołano Europejski Fundusz
Współpracy Walutowej, a w 1979 r. Europejski System
Walutowy (ESW) – z europejską jednostką walutową
ECU, mechanizmem kursowym i systemem wzajemnych
kredytów między bankami centralnymi.
W czerwcu 1989 r. w Madrycie Rada Europejska
określiła zasady i warunki przejścia do Unii Gospodar-
czej i Walutowej (Economic and Monetary Union – EMU).
7 lutego 1992 r. podpisano traktat z Maastricht, zawie-
rający ustalenia dotyczące budowy Unii Gospodarczej
i Walutowej. W pierwszym etapie EMU (1990 – 1993 r.)
przewidziano: liberalizację przepływu kapitału, umocnie-
nie koordynacji w sferze polityki walutowej, przystąpienie
wszystkich państw członkowskich do ESW, realizację
rynku wewnętrznego. Najważniejszym elementem dru-
giego etapu EMU (początek w 1994 r.) było utworzenie
Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Trzecia faza
przewidywała przejście do stałych kursów wymiany wo-
bec jednolitej waluty. Do trzeciego etapu zakwalifikowało
się w maju 1998 r., po spełnieniu ustalonych kryteriów
konwergencji, jedenaście państw – Austria, Belgia, Finlan-
dia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg,
Niemcy, Portugalia i Włochy, a w czerwcu 2000 r. – Grecja.
Z własnej woli poza strefą euro pozostają Dania, Szwecja
i Wielka Brytania.
Trzeci etap EMU został pomyślany jako czas do-
chodzenia do pełnej Unii Gospodarczej i Walutowej.
Rozpoczął się on 1 stycznia 1999 r. i trwał do końca 2001 r.
Z początkiem trzeciego etapu została wprowadzona
wspólna waluta – euro oraz nastąpiło nieodwołalne
usztywnienie centralnych kursów walut jedenastu za-
kwalifikowanych państw wobec euro, a w konsekwen-
cji także wobec siebie. Grecja została włączona do
strefy euro 1 stycznia 2001 r. Euro wyparło w sposób
ostateczny waluty narodowe państw strefy euro z po-
czątkiem 2002 r., z tym, że banknoty narodowe były
dopuszczone jeszcze przez pewien czas do obiegu.
Utworzono Europejski Bank Centralny (który zastą-
pił Europejski Instytut Walutowy). Bank ten jest od 1
stycznia 1999 r. odpowiedzialny za politykę pieniężną
i walutową we Wspólnocie Europejskiej. Wprowadze-
nie EMU przyczynia się do lepszego funkcjonowania
rynku wewnętrznego UE oraz podnosi konkurencyjność
Unii w skali globalnej.
Polityka regionalna (i strukturalna)
Prowadzona przez Wspólnotę Europejską polityka
regionalna (i strukturalna) ma na celu zbliżenie pozio-
mu rozwoju gospodarczego i dobrobytu społeczeństw
w poszczególnych krajach i regionach wchodzących
w skład Wspólnoty. Potrzeba prowadzenia takiej
polityki uwidoczniła się wraz z rozwojem WE, do-
chodzeniem do jednolitego rynku europejskiego oraz
procesem zwiększania składu członkowskiego (w tym
o kilka uboższych państw z południa Europy oraz Ir-
landię). Polityka ta mogła być konsekwentnie rozwijana
dopiero od 1972 r., kiedy to zapewniono na ten cel od-
powiednie środki finansowe (z Europejskiego Funduszu
Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Gwarancji
i Orientacji Rolnej), a następnie utworzono Europejski
Fundusz Rozwoju Regionalnego. Za przełomową datę
w tworzeniu nowoczesnej polityki regionalnej (w tym
strukturalnej) Wspólnoty Europejskiej uważa się pod-
pisanie w 1986 r. Jednolitego Aktu Europejskiego, na
mocy którego do Traktatu o WE wprowadzono tytuł V:
Spójność ekonomiczna i socjalna. Na jego podstawie
przeprowadzono reformę trzech, wspomnianych po-
wyżej funduszy strukturalnych, które od tego czasu
funkcjonują w sposób skoordynowany. Wprowadzo-
no też zasadę współfinansowania rządowej polityki
strukturalnej z kasy WE oraz ustalono cele i reguły
świadczenia pomocy strukturalnej. Na mocy Traktatu
o UE z Maastricht utworzony został Fundusz Spójności,
przeznaczony na finansowanie projektów z dziedzi-
ny ochrony środowiska i inwestycje infrastrukturalne
w tych krajach członkowskich, w których poziom PKB
na jednego mieszkańca jest niższy od 90 proc. średniej
dla całej UE.
Obecnie, udział środków finansowych przeznaczo-
nych na politykę regionalną (w tym strukturalną) w ogól-
nym budżecie UE sięga ok. 35 proc. Oznacza to, że
polityka regionalna pochłania największe, po Wspólnej
Polityce Rolnej, kwoty.
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
Polityka społeczna i wspomagająca zatrudnienie
Już w traktacie rzymskim, powołującym do życia
EWG, przewidziano utworzenie Europejskiego Funduszu
Socjalnego, mającego wspomagać wzrost zatrudnienia
i poprawę standardu życia społeczeństw państw człon-
kowskich. W praktyce, fundusz ten został wykorzystany
jako narzędzie w prowadzeniu polityki regionalnej,
mającej na celu wyrównywanie różnic rozwojowych na
obszarach WE.
Osiągnięcia WE w sferze polityki społecznej są naj-
bardziej widoczne w stosownej legislacji o wymiarze
wspólnotowym. Dotyczy ona kwestii płacowych i równego
traktowania kobiet i mężczyzn, ochrony zdrowia, spraw
związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy itd.
W grudniu 1991 r. państwa członkowskie WE (z wyjąt-
kiem Wielkiej Brytanii) przyjęły Kartę Podstawowych Praw
Socjalnych, która została dołączona, w postaci protokółu,
do traktatu z Maastricht. Protokół ten obejmuje m.in. takie
kwestie, jak: swobodę przemieszczania się pracowników,
„uczciwą zapłatę”, poprawę warunków pracy, ochronę
socjalną, swobodę stowarzyszeń, prawo do zbiorowych
negocjacji, szkolenie zawodowe, jednakowe traktowanie
mężczyzn i kobiet, ochronę zdrowia i bezpieczeństwa
w miejscu pracy. Wielka Brytania przyjęła ten dokument
na szczycie w Amsterdamie w czerwcu 1997 r.
Nasilenie się bezrobocia w krajach UE sprawiło, że
w czasie negocjowania Traktatu amsterdamskiego kwe-
stia polityki wspierania wzrostu zatrudnienia została
uznana za jeden z priorytetów. Znalazło to swoje odbicie
w odpowiednich zapisach traktatowych. Od tego czasu
państwa członkowskie konsekwentnie wspólnie analizują
przyczyny bezrobocia. Starają się wypracować metody
jego zwalczania oraz wspomóc proces tworzenia nowych
miejsc pracy. Na szczycie UE w Kolonii, w czerwcu 1999 r.,
podpisano Pakt na rzecz zatrudnienia, zapowiadający
dalsze zacieśnianie współpracy w tej dziedzinie. Re-
alizowane są wspólne programy rozwoju szkolnictwa
zawodowego oraz w sferze edukacji, ułatwiające ewen-
tualne przekwalifikowanie się i poprawę dostosowania
umiejętności do istniejącego zapotrzebowania na rynku
pracy. Poprawa dostępu obywateli UE do pracy oraz
zapewnienie im miejsc pracy lepszej jakości jest jednym
z priorytetów tzw. Agendy lizbońskiej z marca 2000 r.,
a także przyjętego na szczycie w Santa Maria da Feira,
w czerwcu 2000 r., planu działań „e-Europe 2000 – Spo-
łeczeństwo informacyjne dla wszystkich”.
Polityka transportowa
Wspólna polityka w dziedzinie transportu została
przewidziana już w traktacie o EWG jako istotny element
zapewniający właściwe funkcjonowanie wspólnego ryn-
ku, jednak jej wdrażanie przebiegało stosunkowo powoli.
Właściwy program integracji transportu WE został przy-
jęty przez Radę Ministrów dopiero w 1985 r., a wspólny
rynek transportowy zaczął formalnie funkcjonować z po-
czątkiem stycznia 1993 r., a więc wraz z dojściem do
jednolitego rynku wewnętrznego. Przewidziano jednakże
kilka wyjątków opóźniających całkowitą liberalizację ryn-
ku transportowego nawet na bieżącą dekadę. Najwolniej
postępuje liberalizacja w dziedzinie transportu wodnego
– śródlądowego.
W kształtowaniu wspólnej polityki transportowej dużą
rolę odegrała Biała księga Komisji Europejskiej (z 2 grudnia
1992 r.), zawierająca scenariusz rozwoju transportu w WE,
z uwzględnieniem problematyki ochrony środowiska.
W traktacie z Maastricht z 1992 r. przewidziano bu-
dowę sieci transeuropejskich (Trans-European Networks
– TENs), w tym połączeń transportowych, telekomunika-
cyjnych i energetycznych (z możliwością ich przedłużenia
na kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz kraje
basenu Morza Śródziemnego). Na szczycie UE w Essen
w grudniu 1994 r. uzgodniono 14 priorytetowych projek-
tów do realizacji w ramach TENs. Program budowy TENs
jest zaplanowany do 2010 r. Środki na realizację pro-
jektów pochodzą częściowo z instytucji wspólnotowych
(w tym Europejskiego Banku Inwestycyjnego), a po części
ze źródeł krajowych, tak publicznych, jak i prywatnych.
W 1996 r. zapoczątkowano z kolei tzw. proces TINA
– program stworzenia do 2015 r. sieci dziesięciu multi-
modalnych korytarzy transportowych, z uwzględnieniem
kandydujących do członkostwa w UE krajów Europy
Środkowej i Wschodniej.
Wspólny rynek transportowy WE obejmuje rynek prze-
wozów: drogowych, kolejowych, morskich, żeglugi śród-
lądowej i lotniczych. Transport lotniczy został zasadniczo
zliberalizowany już od 1993 r., ale bariery we właściwym
jego funkcjonowaniu, powodujące bardzo częste opóź-
nienia w ruchu samolotów, skłoniły Komisję Europejską
do wystąpienia w grudniu 1999 r. z koncepcją stworze-
nia jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej (Single
European Sky). Koncepcja ta zakłada wprowadzenie
jednolitego systemu organizacji i zarządzania ruchem
powietrznym, z wykorzystaniem rozwijanego satelitarne-
go systemu nawigacyjnego GALILEO.
Polityka energetyczna
Korzenie wspólnej polityki energetycznej WE sięgają
Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali z 1951 r.
oraz Traktatu powołującego Europejską Wspólnotę Ener-
gii Atomowej – EURATOM z 1957 r. Polityka ta przeszła
znaczącą ewolucję w konsekwencji kryzysów naftowych
z 1973 i 1979 r. Jej celem stało się stworzenie wspólnego
rynku energii, który zapewniałby państwom członkowskim
WE bezpieczeństwo dostaw energii po możliwie niskich
cenach, umożliwiających wspólnotowej gospodarce kon-
kurencyjność na rynku międzynarodowym, przy równo-
czesnym poszanowaniu środowiska naturalnego.
Dochodzenie do jednolitego rynku energii WE nastę-
puje stopniowo. W pierwszej fazie zapewniono przejrzy-
stość cen dla końcowych konsumentów. Następnie wpro-
wadzono ułatwienia w tranzycie gazu i elektryczności na
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
terenie WE oraz ustalono ogólne zasady regulujące rynek
energii elektrycznej (w 1996 r.) oraz rynek gazu (w 1998
r.). Ostateczna liberalizacja rynku tych dwóch nośników
energii ma nastąpić do 2005 r. Towarzyszy jej budowa
transeuropejskich sieci energetycznych (z uwzględnieniem
krajów kandydujących do członkostwa w UE).
Na spotkaniu Rady Europejskiej w Brukseli 20 i 21
marca 2003 r. zapadły ważne ustalenia, które powinny
przyspieszyć i ułatwić liberalizację rynku energii. Osią-
gnięto bowiem porozumienie w sprawie ustalenia mini-
malnego poziomu akcyzy na elektryczność, gaz ziemny
i węgiel oraz nowego poziomu akcyzy na benzynę i olej
napędowy. Nowe stawki mają zacząć obowiązywać od
1 maja 2004 r.
W celu ograniczenia dynamiki wzrostu uzależnienia
WE od importu energii (które może sięgnąć 70 proc.
w 2030 r.), Wspólnota promuje wytwarzanie energii ze
źródeł odnawialnych. Innym ważnym kierunkiem działań,
w kontekście protokołu z Kyoto, jest zapewnienie maksy-
malnej efektywności energetycznej.
Polityka ochrony środowiska
Konieczność prowadzenia wspólnej polityki ochrony
środowiska uznano już na początku lat 70. Na szczycie
Wspólnot Europejskich w Paryżu w 1972 r., szefowie
rządów i przywódcy państw członkowskich uznali ochronę
środowiska naturalnego i ochronę interesów konsumentów
za priorytetowe zadania WE. Stosowne zapisy traktato-
we wprowadzono jednak dopiero do Jednolitego Aktu
Europejskiego oraz do traktatu z Maastricht i Traktatu
amsterdamskiego. W realizowanym w latach 1993–2000
Piątym Programie Działań Wspólnoty na rzecz Środowiska
Naturalnego zapoczątkowano tzw. podejście horyzontalne,
uwzględniające wszystkie przyczyny i źródła zanieczysz-
czania środowiska (przemysł, energetykę, turystykę, trans-
port, rolnictwo itd). To kompleksowe podejście do ochrony
środowiska naturalnego znalazło wyraz w decyzjach Rady
Europejskiej, podjętych na spotkaniu w Wiedniu, w grudniu
1998 r. Instytucje wspólnotowe zostały wówczas zobowią-
zane do uwzględniania problematyki środowiska naturalne-
go we wszelkich swoich działaniach w innych dziedzinach.
Podstawową linią przyjętą w odniesieniu do wspólnej po-
lityki ochrony środowiska jest koncentracja na działaniach
prewencyjnych. Stosuje się ponadto bezwzględnie zasadę,
w ramach której ten, kto zanieczyszcza środowisko – płaci.
Polityka na rzecz ochrony konsumentów i zdro-
wia publicznego
W miarę postępującej integracji, wspólna polityka na
rzecz ochrony konsumentów stawała się coraz bardziej
niezbędna. W 1975 roku Rada Ministrów (obecnie Unii
Europejskiej) uchwaliła Pierwszy Program Europejskiej
Wspólnoty Gospodarczej na rzecz Ochrony i Informacji
Konsumentów. Początkowo polityka ta dotyczyła przede
wszystkim bezpieczeństwa zdrowotnego konsumentów:
z jednej strony obejmowała zakaz stosowania pewnych
związków chemicznych czy niebezpiecznych dla konsu-
menta rozwiązań technicznych, a z drugiej – nakaz wła-
ściwego opakowywania produktów, znakowania, etykie-
towania, opisu itp. Podstawową zasadą polityki ochrony
konsumentów stała się pełna odpowiedzialność producen-
ta (lub importera) za sprzedawany towar. Z biegiem czasu
polityka ochrony interesów konsumentów rozszerzyła się
na wiele innych zagadnień, jak np. sprzedaż obnośną,
kredyty konsumenckie, produkty turystyczne itd. Akty
prawne Wspólnot nakładają na Unię obowiązek stworze-
nia, w celu ochrony konsumentów, jednolitych wymogów
dotyczących produktów znajdujących się w obrocie na
wspólnym rynku. Traktat o UE zdefiniował po raz pierwszy
tę politykę jako samodzielną dziedzinę, natomiast Traktat
amsterdamski dodatkowo ją umocnił. Waga problematyki
ochrony konsumentów – w kontekście kryzysu związanego
z „chorobą wściekłych krów” – znalazła wyraz w reorga-
nizacji stosownej Dyrekcji Generalnej oraz w rozszerzeniu
jej kompetencji również na ochronę zdrowia publicznego.
Od tego czasu szczególny nacisk kładzie się na bezpie-
czeństwo żywności. Realizowany jest program działań
Wspólnoty w dziedzinie promocji zdrowia, informacji
i edukacji zdrowotnej oraz program wspólnego monito-
ringu stanu zdrowia w krajach Wspólnoty.
Polityka w dziedzinie badań i rozwoju
Wspólna polityka w dziedzinie badań naukowych
i rozwoju technologii ma swoje źródło w pierwszych
poczynaniach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
oraz Euratomu. Początkowo koncentrowała się ona na
zagadnieniach energetycznych, w tym przede wszystkim
kwestiach energii nuklearnej. Już w 1954 r. utworzono
Europejskie Centrum Badań Nuklearnych, a w 1975 r.
– Europejską Agencję Kosmiczną, koordynującą następ-
nie takie m.in. wielonarodowe programy, jak Columbus,
Hermes i Eureka.
Nowe podejście do polityki w dziedzinie badań na-
ukowych i rozwoju technologii wywodzi się z decyzji
podjętych na szczycie WE w Hadze w 1969 r. i w Paryżu
w 1972 r. Za cele tej polityki uznano wzmocnienie bazy
technologicznej i konkurencyjności wspólnotowego prze-
mysłu. Kraje członkowskie utworzyły wspólne Centrum
Badawcze, z ośrodkami we Włoszech (Ispra), Belgii
(Geel), Niemczech (Karlsruhe) i Holandii (Petten).
W latach 1974–1982 zrealizowano wiele programów
badawczych finansowanych przez Komisję Europejską,
a od 1983 r. wdrażane są programy wieloletnie. Do
udziału w V,0 Ramowym Programie Badań i Rozwoju
na lata 1998–2002 po raz pierwszy zostały zaproszone
Polska i inne kraje stowarzyszone, a w realizowanym
obecnie VI Programie Ramowym Polska i inne kraje za-
mierzające przystąpić do UE uczestniczą na warunkach
takich samych, jak kraje członkowskie. Z inicjatywy Komi-
sji Europejskiej Wspólnota Europejska ma się przekształ-
cić w prawdziwie wspólny Europejski Obszar Badawczy,
co jest podstawowym celem VI Programu.
ABC Unii Europejskiej
Wspólna polityka Wspólnoty Europejskiej
Polityka przemysłowa
Należąca do nowszych obszarów działalności
Wspólnot Europejskich polityka przemysłowa ma na
celu, podobnie jak polityka w zakresie badań nauko-
wych i rozwoju technologii, ochronę i wspomaganie
konkurencyjności przemysłu wspólnotowego. Zadanie
to jest realizowane poprzez: ułatwienie dostosowań do
zmian strukturalnych, działania w kierunku stworzenia
korzystnego klimatu do wzrostu gospodarczego, wspie-
ranie (w dozwolonych ramach) sektora małych i średnich
przedsiębiorstw, wspomaganie innowacyjności, działania
na rzecz zmniejszenia kosztów pracy, odbiurokratyzowa-
nie gospodarki i znoszenie ograniczeń systemowo-admi-
nistracyjnych dla przedsiębiorczości, działania przyczy-
niające się do rozwoju społeczeństwa informacyjnego itd.
Ważnym narzędziem polityki przemysłowej Wspólnoty
jest inicjatywa „e-Europe”, zapoczątkowana przez Ko-
misję Europejską w grudniu 1999 r., a przyjęta przez
Radę Europejską na specjalnym posiedzeniu w Lizbonie,
w marcu 2000 r. Celem tej inicjatywy jest zapewnienie, że
gospodarka europejska przekształci się w ciągu dekady
w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarkę
na świecie, a realizacji tego zamierzenia ma służyć mak-
symalnie pełne wykorzystanie nowych technologii i szans
społeczeństwa informacyjnego.
Polityka podatkowa
Wspólna polityka podatkowa WE w zasadzie nie
istnieje: można jedynie mówić o daleko posuniętej
harmonizacji podatków pośrednich, co ma ogromne
znaczenie dla właściwego funkcjonowania jednolitego
rynku europejskiego. Podatki bezpośrednie pozostają
natomiast w gestii państw członkowskich. Panuje jednak
zgoda co do potrzeby współpracy w tej dziedzinie, aby
nie dopuścić do szkodliwej dla efektywności europejskiej
gospodarki konkurencji stopami podatkowymi.
W maju 2001 r. Komisja Europejska przedstawiła
kompleksową strategię w dziedzinie polityki podatkowej,
uznając, że polityka ta powinna wesprzeć tzw. Agendę
lizbońską. Stosowny „pakiet podatkowy” zaproponowa-
ny przez Komisję składa się z: zapewnienia skutecznego
opodatkowania odsetek od oszczędności uzyskiwanych
przez osoby fizyczne na terenie WE, przyjęcie kodeksu
postępowania rządów państw członkowskich w odniesie-
niu do opodatkowania biznesu, wyeliminowanie podatku
płatnego u źródła od odsetek i płatności licencyjnych
w ramach jednego przedsiębiorstwa (działającego na
terenie kilku krajów członkowskich) oraz zobowiązanie
Komisji do sporządzenia wytycznych w sprawie pomocy
państwa w kontekście bezpośredniego opodatkowania
biznesu.
Rada Europejska na swym spotkaniu w Santa Maria
da Feira w czerwcu 2000 r. postanowiła, że „pakiet po-
datkowy” ma zostać uchwalony do końca 2002 r. Tak się
jednak nie stało, głównie z uwagi na kontrowersje wokół
opodatkowania zysków kapitałowych. Warunkiem doj-
ścia do porozumienia w ramach Piętnastki było włączenie
się do współpracy w tej dziedzinie przez Szwajcarię. Ko-
misji Europejskiej udało się to ostatecznie wynegocjować
z władzami szwajcarskimi w marcu 2003 r. Osiągnięto
dzięki temu postęp na drodze do stworzenia systemu wy-
miany informacji o stanie kont obywateli pochodzących
z innych państw członkowskich UE. System ten ma zacząć
funkcjonować od 1 stycznia 2005 r.
kwiecień 2003
Więcej informacji na stronach:
Serwer Unii Europejskiej
http://www.europa.eu.int
Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej
http://www.europa.eu.int/comm/dgs_en.htm
Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
http://www.europa.delpol.pl
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej
http://www.ukie.gov.pl