/2010 WRZESIEŃ •

CENA 9zł 90gr

(w tym 0% VAT)

•

NAKŁAD: 14 990 egz.

www.elportal.pl

771

425

910

INDEK

S 333 62X ISSN 1425-1698

POD LUPĄ –

STOPIEŃ KOŃCOWY MOCY

+(&&&&feZp[ifeāċm

[b[ajhed_YpdoY^

)+&&fheZkY[djċm

IPO8A7ZeijWmWfheZkajċm

mmm$\Whd[bb$Yec%fb

Gifa\bklaqeXac\gjqpd`

System nawigacji satelitarnej GPS

Kompletny odbiornik GPS. Umożliwia
określenie położenia: pozycji geograficznej,
wysokości n.p.m., zaprogramowanie punktu
docelowego podróży oraz obliczenie odległości
do tego punktu.

str. 19

System oświetlenia rowerowego

Prosty, interesujący układ rowerowy, zawierający
dwufunkcyjną lampę przednią, tylną z
ostrzegaczem i kierunkowskazami oraz funkcją
STOP, a także wygodną centralkę na kierownicę.

TRX SDR na fale krótkie

Rozbuduj swego prostego TRX-a o dodatkowe bloki:

przetwornicę –9V, układ stabilizacji temperatury

generatora SI570 oraz liniowy wzmacniacz mocy.

Zasilacze impulsowe – Układy
sterowania bramek

Poznaj najważniejsze informacje dotyczące
układów impulsowych. Unikniesz problemów
ze sterowaniem bramek tranzystorów MOSFET
i IGBT.

str. 30

str. 15

str. 56

Copyright AVT-Korporacja Sp. z o.o., Warszawa, ul. Leszczynowa 11.
Projekty publikowane w Elektronice dla Wszystkich mogą być wykorzystywane wyłącznie do własnych potrzeb. Korzystanie z tych projektów do innych celów,
zwłaszcza do działalności zarobkowej, wymaga zgody redakcji Elektroniki dla Wszystkich. Przedruk oraz umieszczanie na stronach internetowych całości
lub fragmentów publikacji zamieszczanych w Elektronice dla Wszystkich jest dozwolone wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody redakcji.
Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń zamieszczanych w Elektronice dla Wszystkich.

Miesięcznik

www.elportal.pl

(12 numerów w roku)

jest wydawany we współpracy

z kilkoma redakcjami

zagranicznymi.

Wydawca:

Wiesław Marciniak

Adres Wydawcy:

AVT-Korporacja sp. z o.o.

ul. Leszczynowa 11

03-197 Warszawa

tel.: (22) 257 84 99
fax: (22) 257 84 00

Redaktor Naczelny:

Piotr Górecki, redakcja@elportal.pl

Redaktorzy Działów:

Zbigniew Orłowski

zbigniew.orlowski@elportal.pl

Andrzej Janeczek

sp5aht@swiatradio.com.pl

Radosław Koppel

radoslaw.koppel@elportal.pl

Opracowanie graficzne,

skład i okładka:

Ewa Górecka - Dudzik

Piotr Górecki jr

Zdjęcia i obróbka, skanowanie:

Piotr Górecki jr

Sekretarz Redakcji

Ewa Górecka-Dudzik

ewa.dudzik@elportal.pl

tel.: (22) 786 26 58

(w godzinach 10:00 – 15:00)

Dział Reklamy:

Katarzyna Gugała

katarzyna.gugala@elportal.pl

tel.: (22) 257 84 64

Listy i paczki prosimy adresować
(projekty i Szkoła Konstruktorów):

AVT-EdW

ul. Leszczynowa 11

03-197 Warszawa

(+dopisek określający zawartość)

e-maile do Szkoły Konstruktorów:

szkola@elportal.pl

Uwagi do rubryki Errare:

errare@elportal.pl

Rozwiązania konkursów – e-maile:

konkursy@elportal.pl

Prenumerata:

tel.: (22) 257 84 22
fax: (22) 257 84 00

prenumerata@avt.com.pl

Stali współpracownicy:

Arkadiusz Bartold

Roman Biadalski

Jakub Borzdyński

Mariusz Chilmon

Dariusz Drelicharz

Dariusz Knull, Michał Koziak

Rafał Kuchta, Michał Stach

Jarosław Tarnawa

Wojciech Turemka

Piotr Wójtowicz

Druk:

Elanders Polska Sp. z o.o.

ul. Mazowiecka 2, 09-100 Płońsk

Fir my pre zen tu ją ce swo je

ofer ty w ni niej szym

wy da niu EdW:

ARTRONIC . . . . . . . . . . . . . . . 1

ETATRONIC

. . . . . . . . . . . 72

BTC KORPORACJA . . . . 44, 84

CYFRONIKA . . . . . . . . . . . . 17

DEXON . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

ELFA ELEKTRONIKA . . . . 1

ELMAX . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

ELPIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

E-SYSTEM . . . . . . . . . . . . . . . 21

FARNELL . . . . . . . . . .1, 2, 3, 61

FERYSTER . . . . . . . . . . . . . . 53

GTB-SOLARIS . . . . . . . . . . . 72

IZOTECH . . . . . . . . . . . . . . . . 72

KRADEX . . . . . . . . . . . . . . . . 31

LARO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

LC ELEKTRONIK . . . . . . . . 38

MASZCZYK . . . . . . . . . . . . . . 1

MERSERWIS . . . . . . . . . . . . 57

MONACOR . . . . . . . . . . . . . . 71

MS ELEKTRONIK . . . . . . . 43

NDN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

NEKMA . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

PIEKARZ . . . . . . . . . . . . . 29, 45

PW KEY . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

RCS ELEKTRONIK . . . . . . 29

SEMICON . . . . . . . . . . . . . . . 31

SIGMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

SKANER . . . . . . . . . . . . . . . . 72

TME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

TOMSAD . . . . . . . . . . . 1, 71, 72

Zaskakująco proste

uniwersalne łącze bezprzewodowe

Uniwersalne moduły mające po 8 wejść i wyjść.
Przydatne w układach sterowania i monitoringu.

Pozwalają stworzyć sieć o dowolnej konfiguracji.

str. 52

Wrzesień

We wrześniowym numerze EdW polecam Waszej
szczególnej uwadze projekt okładkowy. Z urzą-
dzeniami GPS mamy do czynienia bardzo często,
i to nie tylko w samochodach. Ostatnio ciekawost-
ką są na przykład aparaty fotograﬁ czne, wyposa-
żone w odbiornik GPS. Do tej pory w cyfrowym
pliku zdjęcia umieszczana była informacja o dacie
i godzinie zrobienia zdjęcia, a aparaty z odbiorni-
kiem GPS dodają do tego precyzyjną informację
o miejscu wykonania fotograﬁ i. Nietrudno się do-
myślić, jakie to stwarza możliwości wyszukiwania
i katalogowania zdjęć. Wspominając o takim nie-
codziennym wykorzystaniu GPS chciałbym zwró-
cić uwagę właśnie na mniej typowe zastosowania
tego systemu nawigacyjnego i gorąco zachęcić do
eksperymentów. A wbrew pozorom, wcale nie jest
to trudne – w artykule znajdziecie wszystkie nie-
zbędne informacje.
Zapewne z uwagą zapoznacie się z opisem kolej-
nych modułów transceivera SDR. Nie przeoczcie
też bardzo interesującego projektu przedstawiają-
cego bezprzewodowe moduły I/O. Te niepozorne,
bardzo uniwersalne moduły, mogą znaleźć mnó-
stwo interesujących zastosowań.
Także i w tym numerze sporo miejsca poświę-
camy robotom. Ci, którzy skorzystali z cyklu o
budowie robota mobilnego, mogą pomału szyko-
wać się do konkursu, który będzie ogłoszony w
następnym numerze.
A w tym numerze znajdziecie też mnóstwo ma-
teriału edukacyjnego. Zwróćcie baczną uwagę
na pierwszą część cyklu, dotyczącego ważnego
i niełatwego problemu sterowania tranzystorów
MOSFET i IGBT. Układy impulsowe stają się
coraz bardziej popularne, a wśród hobbystów
wiedza o prawidłowych sposobach sterowania
tranzystorów jest niedostateczna.
Zapoznajcie się też uważnie z odcinkiem Kuchni
Konstruktora, natomiast propozycję z Oślej łaczki
trzeba zrealizować praktycznie i wypróbować.
Jeśli chodzi o Szkołę Konstruktorów, to bardzo
gorąco namawiam do udziału przede wszystkim
w zadaniu głównym, którego tematem jest propo-
zycja układu, pobierającego jak najmniej energii.
Ale nie zapomnijcie też o pozostałych konkur-
sach.

serdecznie pozdrawiam

Projekty

Projekty AVT

System nawigacji satelitarnej GPS ......................................................... 15
TRX SDR na fale krótkie, część 2 ......................................................... 19
Robot dla każdego, czyli także dla Ciebie, część 7 ................................ 24

Elektronika 2000

Bezprzewodowe I/O ..................................................................................52
System oświetlenia rowerowego ..............................................................56

Forum Czytelników

Jeep z inteligentnym układem omijania przeszkód .................................59
AVR + IIC + kontroler = Tanie sterowanie ..............................................62

Szkoła Konstruktorów

Zadanie główne 175
Zaproponuj pożyteczny układ elektroniczny, pobierający jak najmniej
energii.......................................................................................................38
Rozwiązanie zadania głównego 170
Zaproponuj wykrywacz lub miernik pola elektrycznego, magnetycznego
lub elektromagnetycznego ...................................................................... 39
Druga klasa Szkoły Konstruktorów

Co tu nie gra? 175, 170..............46

Trzecia klasa Szkoły Konstruktorów

Policz 175, 170 .........................49

Artykuły różne

Rubryki stałe

Konkursy

Wrzesień

(177)

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

NOWOŚCI, CIEKAWOSTKI

Co ważne, określenie „energooszczędny” można stosować od
1 września tylko do produktów w klasie A. Firma Philips już
zapowiedziała i zaprezentowała linię żarówek oraz świetlówek
zgodną z nowymi normami.

Niektórzy twierdzą, że Unia, w imię ekologii, zbyt mocno

ingeruje w wolny rynek produktów użytku domowego. Mimo
wszystko warto znać nowe, obowiązujące regulacje i być jesz-
cze bardziej świadomym konsumentem.

UNIA STAWIA NA ŚRODOWISKO

Może się nam to podobać lub nie, ale Unia Europejska

wprowadza coraz ostrzejsze normy dotyczące produkcji i
oznaczania żarówek oraz świetlówek. Sprawa realnego wpły-
wu norm na ochronę środowiska wciąż budzi kontrowersje,
a nowe przepisy kładą nacisk nie tylko na wprowadzanie
energooszczędnych produktów, ale też na coraz dokładniej-
sze informowanie klienta o kupowanym towarze.

Ustawodawca reguluje teraz sposób obliczania i poda-

wania wartości parametrów źródeł światła, aby konsu-
menci mogli łatwiej wybrać produkt z oferty dostępnej
na rynku. Ich wprowadzenie jest zgodne z dyrektywą Unii
Europejskiej, odnoszącą się do ekoprojektu dla lamp do
użytku domowego.

Nowe opakowania żarówek muszą zawierać następu-

jące informacje: liczba lumenów, odpowiednik mocy GLS
(zaokrąglony do 1 W), liczba cykli włącz/wyłącz, temperatu-
ra barwowa, czas rozgrzewania do 60% pełnego strumienia
świetlnego, informacja o niemożliwości przyciemniania stru-
mienia, informacja o warunkach niestandardowych, wymiary
źródła w milimetrach (długość i średnica), zawartość rtęci.

POLAK POTRAFI – SYSTEM PROTEUS

Zastępowanie człowieka robotami nie jest wprawdzie ni-

czym nowym, jednak istnieją sytuacje, kiedy wykorzystanie w
pełni zautomatyzowanych mobilnych maszyn ma wyjątkowe
znaczenie. Proteus to nazwa systemu stworzonego do walki
z sytuacjami kryzysowymi, bez narażania życia ludzkiego. Sy-
stem składa się z trzech wielofunkcyjnych robotów, samolotu
bezzałogowego oraz mobilnego centrum dowodzenia. Każde
urządzenie pełni ściśle określoną funkcję, a zarazem jest w
całości zintegrowane z całym systemem.

Nieprzewidywalne zjawiska pogodowe, powodzie, awarie w

elektrowniach i fabrykach, a także zagrożenia terrorystyczne,
chemiczne czy biologiczne wymagają coraz bardziej nowo-
czesnych rozwiązań technologicznych – najlepiej takich, które
minimalizowałyby bezpośredni udział człowieka, zwiększając
tym sposobem jego bezpieczeństwo.

Jak podają twórcy, system ma wspierać działania służb ds.

bezpieczeństwa, jak policja, straż pożarna czy centra antykry-
zysowe.

W projekt zaangażowane są między innymi takie instytucje

jak Centrum Badań Kosmicznych PAN, Politechnika Warszaw-
ska czy Wojskowa Akademia Techniczna. Innowacyjność i za-
awansowanie techniczne projektu pokazuje, że polska nauka
być może ma się lepiej, niż się powszechnie sądzi – oprócz
wymiaru edukacyjnego, angażuje się w realne projekty uży-
teczności publicznej.

Elementy systemu Proteus były wykorzystywane do usu-

wania skutków majowej powodzi w Polsce. Grupa ekspertów
stosowała rozwiązania informatyczne zaprojektowane dla mo-
bilnego centrum dowodzenia Proteusa - na zlecenie centrów
antykryzysowych została wykonana analiza zdjęć satelitar-
nych obszarów dotkniętych powodzią oraz przygotowane re-
komendacje dla jak najszybszego usunięcia wody z zalanych
obszarów.

Celem projektu jest zaprezentowanie w 2013 roku demon-

stratora systemu na takim etapie zaawansowania konstruk-
cyjnego, aby w krótkim czasie możliwe było skonstruowanie
w pełni operacyjnego prototypu systemu Proteus. Będzie on
mógł być udostępniony potencjalnym odbiorcom końcowym.

Czy projekt

ma szanse od-
nieść realny
sukces? Trud-
no jednoznacz-
nie to określić.
N i e w ą t p l i w y m
jednak zyskiem
dla polskiej
myśli technicz-
nej i naukowej
będą zdobyte
doświadczenia
i wiedza, po-
zwalające na
realizacji kolej-
nych ambitnych
przedsięwzięć.

PRZENOŚNY GENERATOR ENERGII

Zapewne każdy z nas kiedyś spotkał się z proble-

mem rozładowania baterii w urządzeniach przenośnych,
gdy brak możliwości szybkiego ich doładowania. Nie
zawsze mamy dostęp do baterii zapasowej lub sposob-
ności ładowania ładowarką podłączoną do sieci 230 V.
Firma Tremont Electric stworzyła nietypowy gadżet,
który ma pozwolić na podładowanie baterii rozmaitych
przenośnych urządzeń, praktycznie w każdym miejscu.
Jest to przenośny generator elektryczny wykorzystujący
energię odnawialną. Urządzenie nosi nazwę nPower PEG
(z angielskiego: Personal Energy Generator) i cechuje się
niewielkimi rozmiarami – całość została zamknięta w zielo-
nej obudowie wykonanej z tytanu i mierzy 22 x 2,5 x 3,8 cm
przy wadze ok. 370 g.

Generator umieszcza się na przykład w plecaku, tor-

bie lub walizce w pozycji pionowej, aby podczas przeno-
szenia wytwarzał energię potrzebną do podładowania
przenośnych urządzeń. Na jakiej zasadzie gromadzi się ta
energia? nPower PEG zamienia energię kinetyczną (ener-
gia ciała związana z jego ruchem) na energię elektryczną.
Wytwórca zapewnia, że urządzenie jest kompatybilne z
90% dostępnych na rynku elektronicznych produktów
przenośnych.
Nadaje się
do ładowania
baterii odtwa-
rzaczy MP3,
telefonów ko-
m ó r k o w y c h ,
aparatów cy-
frowych, PDA,
nawigacji GPS,
konsol do gier
itp. Gadżet do-
stępny jest już
w sprzedaży
– na razie tyl-
ko w Stanach
Z j e d n o c z o -
nych. Jego
cena to ok. 150
dolarów.

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

NOWOŚCI, CIEKAWOSTKI

PRZEŁOMOWY BLACKBERRY?

Oﬁ cjalna prezentacja ﬂ agowego modelu stworzonego przez

specjalistów z RIM jest już za nami. Smartfon nazwany Torch
nie traﬁ ł jeszcze do sprzedaży, ale już budzi sporo wątpliwości
wśród fanów ﬁ rmy.

Budowa typu slider i nowy system operacyjny miały spowo-

dować, że znikną różnice w technologii i oprogramowaniu uży-
wanym przez RIM a jego największą konkurencję (Google i Apple
używają własnych systemów). Mimo że zaprezentowany model
jest prawdopodobnie najlepszym urządzeniem BlackBerry, nie
wprowadza nic ponad rozwiązania i podzespoły, które znamy
już z obecnych na rynku modeli.

Jeśli chodzi o najważniejsze parametry techniczne, to Torch

został wyposażony w ekran TFT o przekątnej 3,2 cala, z rozdziel-
czością 480×360 – zatem mniejszej niż wszystkie, wprowadzane
obecnie, liczące się smartfony. Całość uzbrojono w procesor
624MHz i 512MB pamięci RAM, a także 4GB pamięci umożliwia-
jącej przechowywanie plików i multimediów. Teoretycznie wy-
starczy, jednak po raz kolejny nie jest niczym przełomowym.

Warto wspomnieć też o braku obsługi sieci HSDPA z szybko-

ścią 7,2, zamiast której dostępna jest jedynie 3,6 – jest to krok
do tyłu w porównaniu z drogą wytyczoną przez konkurencję.

Mimo wszystkich wad, model może być dużym sukcesem

rynkowym – jest to niewątpliwie naj-
lepsze BlackBerry, jakie ukazało się na
rynku do tej pory. Firma powinna jednak
skoncentrować się na osobach, które
wybrały inne systemy w momencie, kiedy
BlackBerryOS nie oferował im tego, cze-
go oczekiwali. Wygląda na to, że udało się
choć częściowo dogonić konkurencję, ale
ta wciąż idzie do przodu i wkrótce może
okazać się, że Torch będzie przestarzały.
Model ten to udane połączenie smartfo-
na z pełną klawiaturą QWERTY i ekranem
dotykowym, jednak nie mamy tu do czy-
nienia z wyjątkową innowacyjnością czy
przełomem. Z pewnością jednak fani Bla-
ckBerry będą stopniowo przesiadać się
na ten ﬂ agowy okręt od RIM.

Niewątpliwą zaletą kamery, jest możliwość rejestracji
obrazu zarówno w 2D, jak i 3D. Wzrost popularności tej
technologii, wraz ze stopniową obniżką cen, prawdopo-
dobnie w niedługim czasie uczynią ją standardem, tak
jak do powszechnego użytku trafił standard HD, który na
początku był dostępny jedynie dla nielicznych.

KONSUMENCKA KAMERA 2D/3D

Jeszcze nie tak dawno, gdy pisaliśmy o technologiach

3D, wspominaliśmy o produktach głównie prototypowych
i jedynie potencjalnych możliwościach przestrzennego
wyświetlania obrazu. Dzisiaj, obraz trójwymiarowy nie jest
już niczym zaskakującym i każdy szanujący się producent,
wprowadzając na rynek nowe modele urządzeń, dba o to,
by były one

„

3D ready”. Jednym z wiodących koncernów

w tej branży jest Panasonic, który opracował pierwszą na
świecie konsumencką kamerę 3D z wymiennym obiekty-
wem 3D i obsługą standardu AVCHD, która umożliwia reje-
strowanie trójwymiarowego obrazu 3D przez proste podłą-
czenie wymiennego obiektywu.

Aby nagrywać filmy 3D, wystarczy podłączyć wymienny

obiektyw trójwymiarowy. Ważną cechą jest też możliwość
nagrywania z rozdzielczością 1080/50p (obraz Full HD o
rozdzielczości 1920 x 1080 pikseli, 50 klatek na sekundę,
progresywny), która zapewnia wyrazisty obraz bez utraty
szczegółów i migotania charakterystycznego dla formatu
1080i (z przeplotem).

Kamera, wraz z telewizorem o dużej częstotliwości

odświeżania i odtwarzaczem Blu-ray, pozwala na zapisy-
wanie i odtwarzanie trójwymiarowego obrazu (potrzebne
okulary migawkowe) coraz szerszej grupie odbiorców.

TELEWIZOR NIE TYLKO W SALONIE

Producenci cały czas prześcigają się w tworzeniu coraz

większych, cieńszych i doskonalszych telewizorów do salo-
nu. Produkt taki zwykle stanowi centralny element pokoju i
podporządkowuje sobie ustawienie innych mebli. Nie każdy
jednak ma takie oczekiwania względem sprzętu elektronicz-
nego. Istnieją w domu miejsca, gdzie telewizor nie powinien
być zbyt duży ani rzucający się w oczy. Kuchnia, sypialnia,
łazienka, a czasem nawet garaż – tam nie ma miejsca na wiel-
kie wyświetlacze.

Mocno nasycony rynek dużych telewizorów plazmowych i

LCD może spowodować, że producenci zaczną szukać niszy
w innych obszarach. Niewielkie, funkcjonalne telewizory, któ-
re nie zakłócają pierwotnego wystroju wnętrz, mogą wkrótce
okazać się bardzo popularne. Wraz ze spadkiem cen elektro-
niki użytkowej kupienie dodatkowego odbiornika nie jest już
takim problemem jak jeszcze niedawno.

Japońska marka Funai, chcąc odpowiedzieć na to za-

potrzebowanie, proponuje telewizory WHITE z nowej serii
LT851 (HD Ready) i LH851 (Full HD). Wszystkie występują
w białej obudowie. Patrzącym w przyszłość użytkownikom
spodoba się wbudowany tuner DVB-T/MPEG-4, pozwala-
jący na odbiór telewizji cyfrowej w standardzie, w którym
będzie ona w przyszłości nadawana w Polsce. Decydując
się na jeden z tych modeli, w pokoju najmłodszych będzie
można także pełni kontrolować treść, z jaką zapoznają się
dzieci – dzięki blokadzie rodzicielskiej.

Wkrótce okaże się czy,
pomysł mocnego wkro-
czenia na rynek małych,
funkcjonalnych telewo-
ziorów był opłacalny.
Wszystko jednak wska-
zuje na to, że liczba tele-
wizorów w mieszkaniu
będzie rosła, więc znaj-
dzie się miejsce nie tyl-
ko dla dużych ekranów,
będących elementem
kina domowego.

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Pozdrawiamy: Kazimierza Karolaka z Warszawy, Adolfa Pilśnia-
ka z Częstochowy, Mirosława Gruszczyka z Wrocławia, Toma-
sza Dudka, Michała Adamusa z Jedliny Zdroju, Piotra Rygiela,
Jakuba Prokockiego, Jacka Gizę, Mariana Ogrodnika, Janusza
Buchałę, Michała Gołaszewskiego, Sebastiana Krawczyka, Piotra
Omastkę, Marcina Połomskiego, Adama Rzepeckiego, R. Konop-
kę, Piotra Bednarskiego, Grzegorza Łąpiesia, Tomasza Piskora,
Daniela Kosieca, Mateusza Gzellę, Damiana Gałęzę, Macieja To-
karskiego, Kazimierza Sochę, Marcina Piotrowskiego, Sławomi-
ra Sądela, Przemysława Kowalika, Mariusza Krawczyka, Pawła
Stuczyńskiego, Jakuba Zagórskiego, Marka Kuternozińskiego,
Władysława Rewaka z Legnicy, Michała Lipskiego, Mieczysława
Gryciuka z Rokitna, Mateusza Malinowskiego z Bagna, Jerzego
Szymańskiego z Torunia, Artura Kulwickiego, Łukasza Zawadę z
Tych i Łukasza Stadnika z Rzeszowa.

Uwag do rubryki

Errare humanum est tym razem nie było.

Upominki za listy do Poczty otrzymują: Leszek Pawłowski z Wrocła-
wia i Waldemar Majda z Moszczenicy.

Otrzymujemy sporo pytań typu:

1. Czy ma szansę na publikację w Elektronice - 2000 projekt mojego

zasilacza opartego na kitach AVT + własne opracowanie? Nie chodzi

mi tu o poprawność schematu, lecz o to, czy ma szansę na publikację

projekt, który jest tylko w 90% moim opracowaniem, chociażby jako

przykład, jak można dostosować kity AVT do własnych potrzeb. Adam.

2. Chciałbym się dowiedzieć, czy mógłbym przesłać e-mailem parę

ciekawych i naprawdę godnych zainteresowania schematów/projektów

(w.cz.). Jeśli tak, to proszę odpisać, jaki format pliku odpowiadałby

Wam najbardziej.

3. (...) Celem tego listu jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jakie

miałbym korzyści z podzielenia się pomysłem, który zostałby wykorzy-

stany przez AVT? Uważam, że mój pomysł w przypadku realizacji ma

szansę odnieść sukces komercyjny, pytanie tylko, jak i komu go sprze-

dać? Oczywiście nie jestem pewien, czy urządzenie wymyślone przeze

mnie już nie istnieje, czy nie zostało opatentowane, ale załóżmy, że nie.

Tak więc list ten jest także propozycją sprzedaży pomysłu na wykonanie

urządzenia, którego ja sam nie jestem w stanie wykonać. Czekam na

odpowiedź. (...)
1. Otrzymujemy od Czytelników różne projekty. Nie wszystkie traﬁ ają
do publikacji. Niektóre, obarczone istotnymi błędami, są odsyłane do
autorów. Inne traﬁ ają do Forum Czytelników. Pozostałe są publikowa-
ne w EdW w dziale E-2000. Na pewno nie mają jednak szans traﬁ ć tam
projekty niezrealizowane, bez działających modeli.
O tym, które zostaną opublikowane, decyduje kilka czynników: Czy
układ zaciekawi dużą grupę Czytelników? Czy przyda się w praktyce?
Czy jest zbudowany zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami? Czy nie
jest przesadnie rozbudowany? Czy nie zawiera niedoróbek, które były-
by złymi wzorcami dla ewentualnych naśladowców? Czy jego użytko-
wanie nie narazi na niebezpieczeństwo?
Niektóre układy z modelami traﬁ ają do Forum. Do Forum mają też
szansę traﬁ ć prace zawierające zdjęcia modelu (plus schematy i prze-
konujący opis).
2. Można przysyłać pocztą elektroniczną materiały do Szkoły Kon-

struktorów oraz wszelkie inne prace konkursowe. Oprócz plików
tekstowych i rysunków wektorowych (np. .cdr, .eps), mogą tam być
skany odręcznych schematów i rysunków, zrzuty z ekranu, itp., najle-
piej w ekonomicznym formacie .jpg, ewentualnie tif, .bmp, .eps. Bit-
mapa przeznaczona do publikacji powinna mieć wysoką rozdzielczość
300dpi (czyli punktów na cal), ale od biedy wystarczy 180...210dpi.
3. Temat sprzedaży pomysłu, którego pomysłodawca nie jest w stanie
zrealizować, jest bardzo delikatny. Autor pomysłu zawsze może obawiać
się, że ktoś go zechce oszukać, „wyciągnąć” od niego informacje, a po-
tem „wystawić tyłem do wiatru”. Nawet gdyby zawiązała się współpraca
z naszą redakcją czy ﬁ rmą AVT, mogłyby mu się nasunąć podejrzenia,
że rozliczenia ﬁ nansowe nie są rzetelne. Okazji do podejrzeń mogłoby
być mnóstwo. Jeśli więc ktoś uważa, że ma świetny pomysł, niech we
własnym zakresie szuka kogoś, kto ten pomysł kupi lub podejmie współ-
pracę, ewentualnie niech pomysł opatentuje i założy ﬁ rmę, która zajmie
się kompleksowo jego realizacją. Celem EdW jest publikacja interesują-
cych projektów, które potem mogą być realizowane przez Czytelników,
a podstawą wynagrodzenia jest objętość opublikowanego artykułu − za-
praszamy do publikacji. Jeśli natomiast ktoś chce zarobić na sprzedaży
interesującego układu, niech szuka innych okazji.

A oto kilka listów, spośród ostatnio nadesłanych:

Szanowna Redakcjo!

Od sierpnia 2006 roku regularnie kupuję „Elektronikę dla Wszystkich”.

Znalazłem w jednej z nich ciekawy pomysł na lampkę USB. Niestety z

braku (wtedy) komputera musiałem ją przerobić. Zbudowałem ją częś-

ciowo ze zużytej żarówki energooszczędnej i LED-ów. Pierwszy układ

zbudowałem w pająku – niestety zdenerwowałem się, uderzyłem lamp-

kę i eksplodowała. Uszkodził się jedynie bezpiecznik instalacyjny. Po

tym przykrym doświadczeniu zalałem elementy silikonem na ciepło.

Mam 21 lat. Elektroniką zainteresowałem się dużo wcześniej, ale ze

względu na stan zdrowia nie mogłem chodzić do szkoły elektronicznej.

Obecnie uczę się w II klasie Studium Informatycznego dla dorosłych.

Wasze czasopismo jest dla mnie jedynym źródłem wiedzy elektronicznej.

Chciałbym serdecznie podziękować za upominki, które wygrałem w

różnych konkursach prowadzonych na łamach EdW. Były to cztery ze-

stawy do samodzielnego montażu.

Pozdrawiam całą redakcję.

Wasz stały czytelnik.

Waldemar Majda

Szanowna Redakcjo!

Prawie całą wiedzę na temat elektroniki zawdzięczam Waszej gazecie.

Elektroniką zainteresował mnie wujek, który nauczył mnie budować

prostownik. Właśnie ten prostownik podłączony do transformatora od

rzutnika to był mój pierwszy układ. Elektronika zainteresowała mnie tak

bardzo, że postanowiłem znaleźć jakieś inne, stałe i „porządne” źródło

wiedzy. Początki nie były zbyt pomyślne − po przeszukaniu wszystkich

wrocławskich, „elektronicznych” księgarń stwierdziłem, że jedyne co

można w nich znaleźć, to książki o komputerach i programach. W końcu

zacząłem szukać po kioskach, ale początki były podobne. Mianowicie

znajdowałem same „profesjonalne”, obładowane tysiącami opisów i

skomplikowanych schematów „giganty”. Dopiero po kilku tygodniach

poszukiwań sprzedawczyni zaproponowała mi „Elektronikę dla Wszyst-

W ru

bry ce „Po

czta” za

mie szcza my frag

men ty Wa

szych

li stów oraz na sze od po wie dzi na py ta nia i pro po zy cje. „Elek-
tro ni ka dla Wszy st kich” to na sze wspól ne pi smo i przez tę
ru bry kę chce

my za

pew nić jak naj

bar dziej ży

wy kon

takt

re dak cji z Czy tel ni ka mi. Pro si my o li sty z ocze ki wa nia mi w
sto sun ku do nas, z pro po zy cja mi te ma tów do opra co wa nia,
ze swo i mi pro ble ma mi i py ta nia mi. Po sta ra my się w mia rę
moż li wo ści speł nić Wa sze ocze ki wa nia.

Spe cjal ną czę ścią „Po czty” jest ką cik tro pi cie li cho chli ka
dru kar skie go „Er

ra re hu

ma num est”. Wśród Czy

tel ni ków,

którzy nade ślą przy kła dy błę dów, bę dą co mie siąc lo so wa-
ne na gro dy w po sta ci ki tów z se rii AVT-2000. Pi szcie więc
do nas, bar dzo ce ni my Wa sze li sty, choć nie na wszy st kie
mo że my szcze góło wo od po wie dzieć. Jest to na sza wspól na
ru bry ka, dla te go bę dzie my się do Was zwra cać po imie niu,
bez wzglę du na wiek.

Poczta

kich”. Gdy tylko pokrótce ją obejrzałem, bez

najmniejszego zastanowienia zdecydowałem

się na jej kupno.

Bardzo mnie cieszy, że w EdW jest dużo ar-

tykułów od podstaw. Artykuły te są nie tylko

dla początkujących, ale stanowią też bardzo

dobrą ściągę dla bardziej zaawansowanych

użytkowników. Wprowadziliście mnie w

prawdziwy świat elektroniki. Zacząłem pro-

jektować układy z prawdziwego zdarzenia.

Pierwszym z nich był cyfrowy zegar czasu

rzeczywistego do mojego skromnego, domo-

wego systemu elektronicznego (mojej wersji

sys. Instalang Elektroy). Każdy numer EdW

dostarcza mi wiedzy o nowych scalakach,

o sposobach ich wykorzystania i uczy mnie

ogólnych zasad projektowania i wykonywa-

nia. Moje projekty stawały się coraz bardziej

poprawne i rozbudowane. Bardzo dużo wie-

dzy dostarczyły mi artykuły z serii Elektroni-

ka 2000. Można z nich wyciągnąć zarówno

wiedzę typu, jak projektować i montować

układy, jak i wiedzę o nowych kostkach. Ar-

tykuły te naprawdę zasługują na duży plus.

Być może za jakiś czas wyślę Wam projekt

do publikacji.

Brak mi układów o analogówce. I bardzo pro-

szę o takie artykuły. Co prawda jest cykl „Pod

lupą” oraz na szczęście powróciła „Kuchnia

Konstruktora”, ale przydałoby się coś jesz-

cze. Jednocześnie proszę o same podstawy i

nie-wdawanie się w szczegóły. Taki artykuł

będzie na pewno bardzo dobry zarówno dla

początkujących, jak i tych zaawansowanych,

którzy potrzebują ściągawek. Wgłębianie się

w szczegóły (szczególnie analogówki) zazwy-

czaj bardzo zniechęca początkujących, którzy

obładowani tysiącami szczegółowych zagad-

nień rezygnują z dalszego czytania artykułu.

Początkujący zazwyczaj potrzebują ogólnych

informacji, żeby wiedzieć, o co w ogóle w tym

wszystkim chodzi?! (...)

Z poważaniem: stały czytelnik.

Leszek Pawłowski

Witam!

Jestem hobbystą elektronikiem ze stażem czter-

dziestoletnim. Z zawodu jestem muzykiem,

lecz bakcyla elektroniki załapałem jeszcze w

szkole podstawowej. Pamiętam, jaką radochę

miałem przy uruchamianiu pierwszego radia

(był to oczywiście detektor z samodzielnie

wykonanym kryształkiem) w wieku dwunastu

lat. Potem przyszła kolej na konstrukcje bar-

dziej zaawansowane − oczywiście lampowe.

Pamiętny był dzień, w którym dostałem w pre-

zencie jeden tranzystor TC-1 i zastosowałem

go do wzmacniacza radiowego. Nigdy też nie

zapomnę wielkiego mojego zdumienia, gdy

znajomy przywiózł zza żelaznej kurtyny dwie

sztuki diod LED (świeci, a zimne). W swoim

stażu elektronicznym mam zrobionych około

100 sztuk wzmacniaczy akustycznych, bardzo

dużo układów samochodowych, domowych,

a także umilających życie, tych mrugają-

cych, grających i dokuczających. Pismo Wa-

sze sprawia mi dużą radość. EdW czytam od

deski do deski. Pomaga mi to powoli przejść

do techniki cyfrowej i mikroprocesorów. Tro-

chę mi to idzie ciężko, ale gdy człowiek przez

30 lat siedział w nałogu, to teraz może mieć

problemy.

Pochwalam Wasze pismo − faktycznie jest ono

przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców,

niezależnie od wieku. Postaram się od czasu do

czasu podrzucić Wam jakieś moje „patenty”.

Na razie wysyłam dwie krzyżówki z hasłami

nieco żartobliwymi (humoru nigdy za wiele).

Łączę bardzo gorące pozdrowienia.

Jerzy Szymański

Uwaga! Jeśli do końca września poczta nie dostarczy osobie z powyższej listy przesyłki
z nagrodą, prosimy zgłosić ten fakt redakcji (22 786 26 58).

Poczta

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

EdW 9/2010 – lista osób nagrodzonych:

Adam Buczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Luboń

Rafał Burszewski . . . . . . . . . . . . . . . . Tczew

Adam Byrski. . . . . . . . . . . . . . . . . Katowice

Krystian Dębski . . . . . . . . . . . . . . . . . Opole

Ireneusz Domeracki . . . . . . . . . . . . . . Bytom

Jan Dulian. . . . . . . . .Wola Mędrzechowska

Piotr G. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Łódź

Marian Gabrowski . . . . . . . . . . . Polkowice

Zbigniew Golec. . . . . . . . . . . . . . .Warszawa

Damian Gutowski . . . . . . . . . . . .Warszawa

Patryk Guzek . . . . . . . . . . . . . Starachowice

Anna Jaworek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lubin

Damian Kałużny . . . . . . . . . . . . . Sosnowiec

Janusz Kądziela . . . . . . . . . . . . . Legionowo

Włodzimierz Keler . . . . . . . . . . . . . . .Lublin

Andrzej Kosskowski . . . . . . . . . . Pabianice

Andrzej Kowalski . . . . . . . . . . . . . Wrocław

Rafał Kozik. . . . . . . . . . . . . . . Bielsko-Biała

Włodzimierz Kucia . . . . . . . . . . . . . Poręba

Michał Lisak. . . . . . . . . . . . .Lwówek Śląski

Krzysztof Łos . . . . . . . . . . . . . . . . Hubenice

Waldemar Majda . . . . . . . . . . . Moszczenica

Grzegorz Maliczek . . . . . . . . . . . . . . Gdynia

Maciej Martula . . . . . . . . . . . . . . . . . Mielec

Wojciech Mazurek . . . . . . . . . Stalowa Wola

Dorota Michałowska . . . . . . . . . . .Świdnica

Bartłomiej Nowojowski . . . . . . . . . . . . Jasło

Leszek Pawłowski . . . . . . . . . . . . . Wrocław

Michał Pędzimąż . . . . . . . . . . .Nowa Słupia

Ryszard Pichl . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdynia

Mariusz Szulejewski . . . . . . . . . .Warszawa

Grzegorz Ulfik . . . . . . . . . . . . Świerklaniec

Marcin Waglewski . . . . . . . . . . . . Szczecin

Jan Wesołowski . . . . . . . . . . . . . . . Kraków

Zdzisław Zawada . . . . . . . . . . . Nowa Wieś

Dariusz Zbyrad . . . . . . . . . . . . .Tarnobrzeg

R E K L A M A

Co to jest reostat?

Zasadniczo reostat to zmienny rezystor, który w przeci-
wieństwie do potencjometru, ma tylko dwa wyprowadzenia.

Dawniej rozróżniano potencjometr (nazywany kilkadziesiąt lat
temu potencjomierzem) od
reostatu. Trzykońcówkowy
potencjometr, zgodnie z
nazwą, był dzielnikiem napię-
cia o regulowanym stopniu
podziału, natomiast reostat był
dwukońcówkowym zmien-
nym rezystorem. W praktyce
reostaty miały budowę taką
jak potencjometry – też miały
ruchomy suwak i w sumie
trzy wyprowadzenia. Każdy
potencjometr można wyko-
rzystać w roli reostatu.
Z upływem lat, a właściwie
dziesięcioleci, powszechnie
przyjęła się nazwa potencjometr, a pierwotny sens terminu reo-
stat zmienił się. Dziś reostatami nazywa się drutowe potencjome-
try o od mocy kilku do kilkuset watów, zarówno obrotowe, jak i
suwakowe – fotografie A i B.

Jak najdokładniej i najprościej zmierzyć pojemność elektro-

lita 1000–4700uF? (...) dobrać do układu czasowego (...)

szukałem w Internecie (...) nie ma informacji.

Rzeczywiście, trudno znaleźć informacje o sposobach dokład-
nego pomiaru kondensorów elektrolitycznych, ponieważ takie
pomiary nie miałyby sensu. Kondensatory elektrolityczne,
zwłaszcza „zwykłe”, aluminiowe, ze swej natury mają bardzo
słabą stabilność pojemności, zarówno termiczną, jak i długocza-
sową. Pojemność może się samorzutnie zmieniać z czasem i to o
kilkadziesiąt procent. Dlatego w żadnym wypadku w dokładnych
układach czasowych czy precyzyjnych filtrach nie należy stoso-
wać kondensatorów elektrolitycznych, a jedynie stałe, np MKT.
Jeśli potrzebne są długie czasy, można wykorzystać gotowe
układy scalone z licznikami, np. popularny CMOS 4541, albo
mikroprocesor z rezonatorem kwarcowym.

Co to jest „STAR GROUND”?

Star ground to masa w kształcie podobnym do gwiazdy.
Prowadzenie obwodu masy ma kluczowe znaczenie w wielu

urządzeniach elektronicznych, miedzy innymi we wzmacniaczach

mocy i we wszelkich urządzeniach pomiarowych. Problemem są
głównie spadki napięć na poszczególnych fragmentach obwo-
du masy pod wpływem płynących tam prądów. Wprawdzie są
one niewielkie, rzędu miliwoltów, ale

mogą doprowadzić do samo-
wzbudzenia i do wielu innych
niekorzystnych zjawisk. Aby
zminimalizować tego rodzaju
zagrożenia, trzeba w przemy-
ślany sposób poprowadzić obwody masy. I właśnie jed-
nym z częściej stosowanych metod jest poprowadzenie
obwodów masy w postaci podobnej do gwiazdy, przy

czym środek gwiazdy jest „czystą masą” i właśnie tam,
do środka gwiazdy, dołączony jest główny przewód pro-
wadząca do źródła zasilania - rysunek C.
Obwody masy nie powinny natomiast tworzyć pętli,
ponieważ utrudnia to kontrolę nad rozpływem prądów i
może prowadzić do indukowania się dodatkowych zakłó-
ceń z sieci 50Hz.

Dlaczego wzmacniacze mikrofonowe tranzystorowe są lep-

sze od scalonych? (...)

W pytaniu zawarta jest błędna teza, nieprawdziwa od

szeregu lat. Owszem, kilkadziesiąt lat temu, gdy pojawiały się
pierwsze analogowe układy scalone, lepsze wzmacniacze można
było zrealizować z pojedynczych tranzystorów albo przy użyciu
i tranzystorów, i układów scalonych. Generalnie, na rynku poja-
wiło się niewiele scalonych przedwzmacniaczy mikrofonowych,
więc powszechnie wykorzystywano wzmacniacze operacyjne. A
wtedy dawały o sobie znać ich szumy. Aby zmniejszyć szumy,
dodawano przed wzmacniaczem operacyjnym dwa lub więcej
tranzystorów, które zazwyczaj tworzyły dodatkową wejściową
parę różnicową. Dla zmniejszenia szumów, tranzystory takie
często łączono równolegle: pracowało tam dwa, cztery albo
sześć jednakowych tranzystorów. Nierzadko były to rewelacyjne
na owe czasy tranzystory serii MAT, produkcji Burr Brown.
Celem było właśnie zmniejszenie szumów, a kluczowe znaczenie
mają szumy pierwszego stopnia. Nieporozumienie polega jednak
na tym, że dawniej królowały mikrofony dynamiczne o rezystan-
cji cewki 200

Ω. Ta rezystancja wytwarza szum własny i szumy

współpracującego wzmacniacza mikrofonowego nie powinny
być większe od szumów własnych mikrofonu. Kilkadziesiąt lat
temu właśnie za pomocą dobrych, niskoszumnych tranzystorów
wejściowych można było osiągnąć poziom szumów przedwzmac-
niacza zbliżony do nieprzekraczalnej granicy szumów własnych

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Fot. A

Fot. B

punkt centralny

= "czysta" masa

punkt centralny

= "czysta" masa

Rys. C

W ru bry ce przed sta wia ne są od po wie dzi na py ta nia nade-
sła ne do Re dak cji. Są to spra wy, które na szym zda niem
za in te re su ją szer sze gro no Czy tel ni ków.

Jed no cze śnie in for mu je my, że Re dak cja nie jest w sta nie
od po wie dzieć na wszy st kie nade sła ne py ta nia, do ty czą ce
róż nych drob nych szcze gółów.

Skrzynka

Porad

Skrzynka porad

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

mikrofonu. Dziś to samo radykalnie prościej uzyskuje się za
pomocą układów scalonych. Najpopularniejsze przedwzmac-
niacze mikrofonowe najwyższej klasy o zupełnie przystępnych
cenach to dzisiaj kostki SSM-2019 Analog Devices oraz serii
INA10x Texas Instruments (Burr Brown).
Dziś sytuacja jest też o tyle odmienna, że dominują mikrofony
pojemnościowe, a nie dynamiczne. Dają one znacznie większy
sygnał niż dynamiczne, dlatego o szumach praktycznie nie decy-
duje przedwzmacniacz, tylko sam mikrofon.
Warto również dodać, że zrealizowanie dobrego przedwzmacnia-
cza na tranzystorach jest radykalnie trudniejsze, niż wykorzysta-
nie wspomnianych układów scalonych.

(...) na jednej części schematu (...) jest bezpiecznik T1,5A,

na drugiej 1,5A. Czy można je stosować wymiennie?

W zasadzie nie. Bezpiecznik bez dodatkowej literki jest

bezpiecznikiem szybkim, natomiast ten z literką T – zwłocznym,
czyli powolnym. Litera T pochodzi od niem.

träge – leniwy,

powolny. Bezpieczniki zwłoczne są stosowane tam, gdzie wystę-
pują silne, ale krótkie impulsy prądu o wartości znacznie prze-
kraczającej prąd nominalny, przede wszystkim w obwodach sieci
230V. Nie powodują one spalenia bezpiecznika zwłocznego, ale
mogłyby spalić bezpiecznik szybki o takim samym nominale.
Trzeba jednak dodać, że bezpieczniki bez dodatkowej literki, zwane
szybkimi, wcale nie są bardzo szybkie, ponieważ ich działanie
też polega na silnym rozgrzaniu i stopieniu drucika. Na pewno
nie ulegają też natychmiastowemu przepaleniu po przekroczeniu
prądu nominalnego. Wbrew potocznym opiniom, nie są one w
stanie zabezpieczyć przed uszkodzeniem elementów półprzewod-
nikowych, w tym tranzystorów, tyrystorów i triaków. Warto mieć
świadomość, że bezpieczniki w większości przypadków nie chronią
układów elektronicznych przed uszkodzeniem, a jedynie zabezpie-
czają przez katastrofalnymi skutkami takich uszkodzeń, na przykład
przed przegrzaniem i pożarem. Dlatego w licznych przypadkach

typ zastosowanego bezpiecznika nie ma większego znaczenia i na
przykład zamiast przewidzianego bezpiecznika zwłocznego można
zastosować szybki o większym prądzie nominalnym. Natomiast w
miejsce bezpieczników szybkich nie należy stosować bezpieczników
zwłocznych, bo może to zwiększyć szkody w przypadku awarii.

Potrzebuję nagrać na laptopie dwie osoby (...) wystarczą

dwa mikrofony i program Audacity. Mam dwa mikrofony

minijack, ale mogę pożyczyć dużo lepsze od kolegi, który

gra w zespole (...) Jak dołączyć do karty komputerowej dwa mikro-

fony (...) niby stereo, a tylko jeden (...) czy wystarczy rozgałęźnik

minijack? Czy można łączyć elektrety w szereg i równolegle?

Problem w tym, że niektóre laptopy mają wejściowe gniazdko
mikrofonowe mono, przystosowane tylko do połączenia mikro-
fonu elektretowego, ale bez możliwości wykorzystania tego
gniazdka w roli stereofonicznego wejścia liniowego. Wtedy w
zasadzie należałoby zastosować jakiś mały mikserek. Ponieważ
jednak mikrofony elektretowe mają właściwości zbliżone trochę
do źródła prądowego, więc można próbować po prostu dołączyć
do takiego gniazdka dwa

jednakowe mikrofony elektretowe

podłączone

równolegle – wtedy rzeczywiście wystarczy najzwy-

klejszy rozgałęziacz mono, który pozwoli podłączyć dwa mikro-
fony

równolegle do tego samego gniazdka mikrofonowego, bez

żadnych dodatkowych rezystorów czy obwodów polaryzujących.
Raczej nie należy natomiast podłączać „elektretów”

szerego-

wo. Gdyby miały one charakter czystych źródeł prądowych,
uniemożliwiłoby to w ogóle pracę w połączeniu szeregowym.
Rzeczywistym „elektretom” daleko do idealnych źródeł prądo-
wych, więc teoretycznie praca w szeregu byłaby możliwa, ale nie
jest to korzystne z kilku względów.
Jeśli laptop ma wejście liniowe stereo, możliwości są znacznie
szersze, ponieważ można dwa mikrofony nagrać w dwóch kana-
łach stereo, ale trzeba zastosować dwa przedwzmacniacze, choćby
takie, jak przedstawiane w niedawnych odcinkach Oślej łączki.

R E K L A M A

EdW 9/2010

Kupon zgłoszeniowy

koszulkę EdW

imię i nazwisko:

............................................................................................................................

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych adresowych dla celów związanych z niniejszą promocją
przez AVT-Korporacja Sp. z o. o., zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych (Dz.U. nr 133/97, poz 883)

płytę DVD

Tak, wykupiłem prenumeratę

Elektroniki dla Wszystkich

we wrześniu 2010

i jako bezpłatny bonus wybieram:

ulica, nr domu i mieszkania:

............................................................................................................................

kod pocztowy i poczta:

............................................................................................................................

e-mail:

............................................................................................................................

data:

podpis:

............................................................................................................................

Start

ZA DARMO

za pierwsze

3 miesiące prenumeraty

NIE MUSISZ PŁACIĆ

2 numery gratis

co najmniej*

po roku prenumeraty

dostaniesz

Tylko Prenumerator
otrzymuje

za darmo

e-wydanie EdW,

identyczne w 100%

z wydaniem papierowym.

OTRZYMUJE JE

KILKA DNI PRZED

UKAZANIEM SIĘ

NUMERU W KIOSKACH

Innymi zaletami e-wydania są:

– wbudowane linki

– hipertekstowy spis treści

– wyszukiwarka

– wygodne archiwum

Bezpłatną e-prenumeratę

Prenumeratorzy wersji

papierowej mogą zamówić

na stronie:

www.avt.pl/eprenumerata

po dwóch

dla prenumeraty 2-letniej aż 8 numerów gratis! - patrz str. 82

co najmniej*

3 numery gratis

PRENUMERATA

NAJSZYBSZY

DOSTĘP

w ten sposób po kilku latach

masz prenumeratę

z rabatem 50%!

Za "wysługę lat"

PÓŁDARMO

Zresztą, nie trzeba znać angielskiego, by wiedzieć, co lepsze.

Kupujesz EdW w kiosku?

Kup (taniej) od razu 12 lub 2 x 12 wydań w prenumeracie!

Prenumerata to nie tylko olbrzymia oszczędność

(patrz obok), ale również:

– rabaty i przywileje Klubu AVT-elektronika (patrz str. 68)

– najszybszy dostęp poprzez e-wydanie (patrz obok)

– archiwalia gratis (patrz str. 82)

– krok w stronę Witryny Klubu AVT (patrz str. 11)

Każdy, kto zaprenumeruje Elektronikę dla Wszystkich

we wrześniu, otrzyma - do wyboru:

One is good
and more is better

płytę DVD

„Elvis - Love Me Tender”

firmową koszulkę EdW

lub

Wybrany prezent prosimy (do końca września 2010 r.)

wskazać telefonicznie (22 257 84 22), e-mailem (prenumerata@avt.pl), faksem (22 257 84 00)

lub nadsyłając do nas (Wydawnictwo AVT – Dział Prenumeraty, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa)

kupon z sąsiedniej strony.

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Konkurs

Na rysunku przedstawiony jest prosty układ
z głośnikiem.

Jak zwykle za-

danie konkursowe
polega na rozszyfro-
waniu
Jak działa i do
czego służy taki
układ?

Odpowiedzi, ko-

niecznie oznaczone
dopiskiem Jak9,
należy nadsyłać w
terminie 45 dni od ukazania się tego numeru
EdW. Nagrodami w konkursie będą kity AVT
lub książki.

Rozwiązanie zadania z EdW

5/2010

W numerze 5/2010 przedstawiony był,
pokazany na rysunku B, nieskomplikowany
układ z tranzystorem MOSFET.

Jest to schemat zasilacza sta-

bilizowanego, a dokładniej stabi-
lizatora LDO.

Właściwy stabilizator two-

rzą, jak pokazuje rysunek C,
tranzystor T1 MOSFET N oraz
układ scalony U2 TL431, któ-
ry jest regulowanym źródłem
napięcia odniesienia. Kostka
TL431 zachowuje się jak tran-
zystor o napięciu U

=2,50V.

Przy napięciach „wejściowych”
U

mniejszych od 2,5V, przez

układ nie płynie prąd Is i bramka
tranzystora jest podciągana do dodatniej szy-
ny zasilania przez rezystor R3. Gdy napięcie
„wejściowe” U

wzrasta, pojawia się prąd Is,

który płynąc przez R3 wywołuje na nim spa-
dek napięcia i potencjał bramki T1 zmniejsza
się, a tym samym zmniejsza się napięcie wyj-
ściowe stabilizatora Uwy. W układzie wystę-
puje silne ujemne sprzężenie zwrotne, które
stara się utrzymać napięcia U

równe 2,5V.

Tym samym napięcie
wyjściowe stabiliza-
tora Uwy jest wyzna-
czone przez dzielnik
R

, R

. W układzie z

rysunku B, napięcie
wyjściowe ma wynosić 12V,
a potencjometr PR1 ma słu-
żyć do korekcji tego napięcia
w jakimś niedużym zakresie,
stąd obecność w dzielniku aż
trzech rezystorów i poten-
cjometru.

Wersja z rysunku C na

pewno nie jest stabiliza-
torem LDO, a to z uwagi
na duże napięcie progowe
tranzystora MOSFET. Rysunek D pokazuje
problem przy założeniu, że napięcie progowe
tranzystora T1 U

GSth

jest równe 3,5V. W tej

prostej wersji spadek napięcia na tranzystorze
szeregowym T1 nie może być mniejszy niż

3,5V, a przy większych
prądach może sięgnąć
ponad 4,5V. Jest to bar-
dzo niekorzystna cecha
tej prostej wersji.

Jednak łatwo zamie-

nić taki układ w stabili-
zator LDO, trzeba tylko
dysponować podwyż-
szonym o co najmniej
5V, pomocniczym na-
pięciem Up, i końcówkę
rezystora R3, oznaczo-
ną literą X, dołączyć do
tego podwyższonego

napięcia. Wtedy, jak pokazuje
rysunek E, minimalny spadek
napięcia na tranzy-
storze szeregowym
będzie bardzo mały,
zależny tylko od
prądu obciążenia
(I

) i małej rezy-

stancji pełnego ot-
warcia (R

DSon

) we-

dług zależności:

ΔU = I

DSon

Ponieważ rezy-

stancja otwarcia

tranzystora IRFZ48 R

DSon

jest

bardzo mała, mniejsza niż 20m

(0,016...0,018

Ω), więc nawet

przy dużych prądach minimalny
spadek napięcia na tranzystorze
T1 będzie niewielki. Przykładowo przy prą-
dzie 5A nie przekroczy 0,1V.

W analizowanej wersji z rysunku B, kost-

ka 555, diody i kondensatory tworzą prostą

przetwornicę podwyższającą. Układ U1 jest
zwyczajnym generatorem przebiegu prosto-
kątnego, a elementy C2, D1, D2, C3 tworzą
prostą przetwornicę pojemnościową. Bez
obciążenia i przy małym obciążeniu prądem
płynącym przez R3, napięcie na kondensato-
rze C3 byłoby praktycznie dwa razy większe,
niż napięcie zasilające +V. W rzeczywistości
będzie mniejsze o dwa spadki napięcia na
diodach D1, D2. W każdym razie napięcie

nominalne kondensatora
C3 musi być co najmniej
dwa razy większe, niż
napięcie zasilające +V.

Należy też zwrócić

uwagę, że napięcie za-
silające +V nie może
być wyższe, niż dopusz-
czane napięcie zasila-
nia układu 555. Gdyby
miało być większe, trze-

ba albo dodać obwód
redukcji napięcia zasi-

lającego kostkę 555, albo wykorzystać inny
sposób uzyskiwania podwyższonego napięcia.
Przykład pokazany jest na rysunku F.

Wtedy jednak dodatkowe napięcie może być

na tyle wysokie, by grozić uszkodzeniem obwo-
du bramki MOSFET-a, którego dopuszczal-
ne napięcie bramka-źródło wynosi 15...20V.
Dlatego potrzebna jest dioda Zenera, ogra-
niczająca napięcie Up. Wprawdzie w karcie
katalogowej tranzystora IRFZ48 produkcji
Philips, jest informacja, że obwód bramka-
źródło jest chroniony wbudowanymi diodami

Zenera, jak pokazuje rysunek
G. Jednak już w karcie katalo-

gowej International Rectifier
takiej informacji nie ma, dla-
tego należy uniemożliwić
wzrost napięcia U

powyżej

dopuszczalnej wartości 20V.

Uwaga! Omawiane układy zasilacza nie

były testowane ani w redakcji EdW ani w

Pracowni AVT.

Większość nadesłanych

odpowiedzi była prawidło-
wa. Niektórzy uczestnicy
pominęli jednak obecność
dużej pojemności C3 i
stwierdzili, że cały układ
z rysunku B to odmianą
przetwornicy impulsowej.
Jeden prawidłowo stwier-
dził, że jest to „specyficz-
ny stabilizator liniowy
12V”, ale nieprawidłowo
zinterpretował rolę gene-
ratora U1.

Nagrody – upominki

otrzymują:

Zdzisław Zawada – Nowa Wieś,
Marcin Waglewski – Szczecin
i dla zachęty:
Dariusz Zbyrad – Tarnobrzeg.

+12V

REL

LM555

33u

35V

TL431

22n

PR1

<16V

OUT

+12V

GND

1N914

IRFZ48

1000p

IRFZ48

3,5V

–

GSth

=3,5V

min.

3,5V

DSon

5V
U

Prezentowany układ to kompletny system
nawigacji satelitarnej GPS. Układ umożli-
wia odczytanie pozycji geograficznej (sze-
rokość i długość geograficzna wraz z kie-
runkiem: północ – N, południe – S, wschód
– E, zachód – W), wysokości nad poziomem
morza oraz liczby satelitów, na podstawie któ-
rych dokonano pomiaru wszystkich parame-
trów. Dodatkowo układ wyświetla czas UTC
(Universal Time Coordinated), umożliwia
zaprogramowanie punktu docelowego podró-
ży (wraz z nadaniem nazwy) oraz obliczenie
odległości (w prostej linii) do tego punktu od
aktualnej pozycji.

Urządzenie współpracuje z zewnętrznym

modułem GPS. Moduł ten wysyła dane nawi-
gacyjne poprzez interfejs RS232 w standar-
dzie NMEA0183. Standard NMEA0183 okre-
śla jednoznacznie to, w jaki sposób odbiornik
GPS wysyła dane (wysokość i szerokość
geograficzna, prędkość poruszania się, wyso-
kość nad poziomem morza itp.). Standard ten
został utworzony przez Marine Electronics
Association w celu łatwiejszej współpracy
wszystkich urządzeń służących do nawigacji.

Standard NMEA0183 opiera się na nastę-

pujących założeniach:
• dane wysyłane są w sposób tekstowy,

• nagłówek linii określa jednoznacznie jaki

rodzaj danych jest przesyłany,

• każdy nagłówek zaczyna się znakiem $ a

kończy znakiem <CR><LF>,

• każda informacja oddzielona jest w danej

linii przecinkiem,

• długość każdej z linii nie może przekraczać

82 znaków.

Standard NMEA0183 dopuszcza także

wartości ułamkowe, które zawierają krop-
kę, jako znak oddzielający część całkowitą
od ułamkowej. Te informacje pozwalają na
prostą budowę odbiornika GPS; wystarczy
bowiem z całej ramki NMEA wybrać infor-
mację – parametr, który nas interesuje, a
następnie sformatować w sposób wygodny

do odczytu i wyświetlić. W skład komplet-
nej informacji NMEA wchodzi zestaw kilku
mniejszych ramek, poprzedzonych nagłów-
kami. W dalszej części artykułu pod poję-
ciem ramki będę rozumiał linię tekstu, która
zaczyna się znakiem $ oraz nazwą nagłówka.
Prezentowane urządzenie wykorzystuje tylko
ramkę (linię tekstu) z nagłówkiem $GPGGA.
W tej ramce zawarte są wszelkie kluczowe
informacje dotyczące pozycji geograficznej.
Więcej informacji dotyczących standardu
NMEA0183 można znaleźć w Internecie.

Opis ramki $GPGGA

Informacje poniższe zaczerpnąłem ze strony
http://home.mira.net/~gnb/gps/nmea.html.

Proponowany odbiornik wykorzystuje

tylko ramkę $GPGGA do ustalenia pozycji
geograficznej. W tej jednej ramce zawarte są
wszystkie informacje konieczne do ustale-
nia pozycji geograficznej. Ułatwia to znacz-
nie pisanie oprogramowania, które dekoduje
tylko jedną ramkę $GPGGA.

Ramka ta składa się z następujących pozy-

cji podanych w kolejności występowania od
nazwy nagłówka:
1. Czas UTC. Podawany w formie sześciu
cyfr, bez znaków oddzielających np. 182706
oznacza 18 godzinę, 27 minutę i 6 sekundę
czasu UTC.
2. Szerokość geograficzna wraz z określeniem
kierunku (kierunek północny – N, kierunek
południowy – S). Podawana w
formie ośmiu cyfr rozdzielo-
nych kropką. Po ostatniej cyfrze
występuje przecinek rozdziela-
jący pola oraz litera określająca
kierunek szerokości geograficz-
nej, np.: 5132.4335,N.
3. Długość geograficzna wraz z
określeniem kierunku (kierunek
wschodni – E, kierunek zachod-
ni – W). Podawana w formie
9 cyfr rozdzielonych kropką,

stopnie długości geograficznej mogą przyj-
mować wartości większe od 99, przez co
wymagana jest dodatkowa cyfra, której nie
ma w przypadku szerokości geograficznej (-
90 do +90°). Następnie występuje przecinek
rozdzielający pola oraz litera kierunku, np.:
02101.3868,W.

Sposób zapisu szerokości i długości geo-

graficznej wymaga dodatkowego komenta-
rza. Posłużę się tu bezpośrednio przykła-
dem z punktu 2. Z wartości 5132.4335,N
można bezpośrednio odczytać wartość stopni
i minut szerokości geograficznej oraz jej kie-
runek. Liczba stopni oraz minut podana jest
w pierwszych czterech cyfrach; w naszym
przykładzie to 51 stopni oraz 32 minuty.
Kolejne cztery cyfry oznaczają ułamkową
część minut (czyli sekundy kątowe i ich setne
części). Wygodniejszym sposobem zapisu jest
przedstawienie użytkownikowi pozycji geo-
graficznej w formie: stopnie.minuty.sekundy.
ułamki_sekund niż w formie stopnie.minuty.
ułamki_minut. Konwersja z wartości wysyła-
nych przez odbiornik GPS do postaci wygod-
nej dla użytkownika opiera się o zależność:
1 minuta = 60 sekund. W programie doko-
nywane jest stosowne przeliczenie z systemu
NMEA do formatu stopnie.minuty.sekundy.
ułamki_sekund. Funkcja realizująca stosowne
przeliczenie pokazana jest na listingu 1.
4. Sposób ustalenia pozycji geograficznej:
występowanie cyfry 1 oznacza, że pozycja

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Projekty AVT

2955

System nawigacji

satelitarnej GPS

została ustalona na podstawie systemu GPS.
Cyfra 2 oznacza ustalenie pozycji za pomocą
systemu DGPS (system GPS wspomagany
stacjami naziemnymi, pozwalający na zwięk-
szenie precyzji pomiaru). Cyfra 0 oznacza
niepoprawne ustalenie pozycji.
5. Liczba satelitów, na podstawie których
została ustalona pozycja geograficzna. Liczba
ta ma poprzedzające zero w przypadku liczby
satelitów mniejszej od 10. Przykładowo 07
oznacza 7 satelitów.
6. Parametr HDOP (ang. Horizontal Dilution
of Precision) określa precyzję ustalenia sze-
rokości geograficznej. Wysoka wartość tego
parametru oznacza duży błąd w ustaleniu
pozycji. Precyzyjne pomiary powinny mieć
współczynnik HDOP poniżej 3. Parametr ten
określany jest na podstawie rozmieszczenia
satelitów systemu GPS. Jeśli satelity umiesz-
czone są blisko siebie, to precyzja pomiaru
maleje (brak dużych różnic w odbiorze sygna-
łu GPS). Takie „zbiorowisko” satelitów może
być traktowane jako jeden satelita.
7. Wysokość nad poziomem morza. Wysyłana
w ramce $GPGGA w formie liczby peł-
nych metrów nad poziomem morza oraz,
oddzielonej kropką, wartości ułamkowej.
Przykładowo 211.3 określa wysokość 211.3
m n.p.m. Długość tego pola ulega zmianie
wraz ze zmianą wysokości. Warto zaznaczyć,
że przy małej liczbie satelitów (<5) pomiar
wysokości jest obarczony bardzo dużym błę-
dem, a przy liczbie satelitów równej 3 pomiar
wysokości jest całkowicie bezużyteczny.
8. Wysokość geoidy nad elipsoidą standardu
WGS84. Parametr niewykorzystywany w
urządzeniu. Stanowi on informację o różni-
cy pomiędzy elipsoidą odniesienia systemu
WGS84 a geoidą
stanowiącą przybli-
żenie powierzchni
Ziemi.
9. Czas ostatniej
poprawki systemu

DGPS. To pole jest puste, jeśli system nie
korzysta z systemu DGPS. W przypadku
pracy z systemem DGPS, w tym polu zawarta
jest liczba sekund od ostatniej aktualizacji
pozycji za pomocą systemu DGPS.
10. Identyfikator stacji DGPS. To pole jest
puste, jeśli system nie korzysta z systemu
DGPS. W przypadku pracy z systemem
DGPS w tym polu zawarta jest czterocyfrowa
liczba identyfikująca stację DGPS. Model
prezentowany w artykule nie korzysta z syste-
mu DGPS. Osoby zainteresowane systemem
DGPS mogą znaleźć stosowne informacje w
Internecie oraz instrukcjach obsługi sprzętu
GPS (np. firmy Garmin).
11. Suma kontrolna, służąca do stwierdzenia
poprawności transmisji danych przez łącze
RS232. Powstaje ona jako liczba heksadecy-
malna sumy XOR znaków pomiędzy symbo-
lami $ i *.

Przykładowa ramka $GPGGA ma nastę-

pującą postać:

$GPGGA,170834,4124.8963,N,08151.68

38,W,1,05,1.5,280.2,M,-34.0,M,,,*75

Dekodując ramkę zgodnie z punktami 1–

11, można uzyskać następujące informacje:

Czas UTC aktualnej pozycji geogra-

ficznej: 17:08:34. Szerokość geograficzna
41º 24.8963’ N (po przeliczeniu 41º24’54”
N). Długość geograficzna 81º51.6838’ W
(po przeliczeniu 81º51’41” W). Pozycja
określona na podstawie systemu GPS (bez
DGPS). Liczba satelitów, na podstawie któ-
rych określono pozycje: 5. Wartość HDOP
1.5. Wysokość nad poziomem morza: 280,2
m. Wysokość geoidy – 34m. Kolejne dwa
pola są puste, do określenia pozycji nie

wykorzystano systemu DGPS.
Suma kontrolna ma wartość
75.

Odczyt każdej ramki nastę-

puje w procedurze przerwania
UART-u mikroprocesora. W
przypadku obecności sygnału
z co najmniej trzech satelitów
GPS przerwanie to pojawia się
co sekundę. Jeśli urządzenie nie
odbiera odpowiedniego sygnału
z systemu GPS, przerwanie to
pojawia się co dwie sekundy,
lecz w wysyłanych danych nie
występują informacje o pozy-
cji geograficznej, odbierany jest
natomiast czas UTC. Procedurę
odczytu danych oraz znalezie-
nia ramki $GPGGA w całym
ciągu danych wysyłanych przez
odbiornik GPS przedstawia list-

ing 2.

Kolejne linijki programu wczytują dane

wysyłane po nagłówku GPGGA. Następnie
program liczy kolejne przecinki i przepisuje
dane zawarte pomiędzy kolejnymi przecinka-
mi do konkretnych zmiennych. Wiadomo, że
pomiędzy pierwszym a drugim przecinkiem
ramki $GPGGA zawarty jest czas UTC, a
pomiędzy trzecim i czwartym przecinkiem
zawarta jest informacja o kierunku szerokości
geograficznej i tak dalej.

Określenie odległości do

obiektu docelowego

Pomiar odległości do miejsca docelowego
realizowany jest w przestrzeni 2-wymiaro-
wej. Wysokość obiektu nad poziomem morza
nie została uwzględniona. Jest to oczywiście
źródło błędów, ale znacznie upraszcza pisanie
oprogramowania. Ideę pomiaru odległości
od aktualnej pozycji do miejsca docelowe-
go ilustruje rysunek 1. Pomiar odległości
do miejsca docelowego opiera się o dwie
właściwości: stałą długość południków oraz
zmienną długość równoleżników. Na rysunku
1 długość a oznacza długość południkową
pomiędzy aktualnym punktem, w którym się

Projekty AVT

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Rys. 1

znak=recvrs232(); //odbierz znak z układu UART

if ((znak==36) && (krok==0)) krok=1; //jeśli odebrany znak to $ i krok dekodowania=0 to
if (znak==42) krok=0;

//jeśli odebrany znak to *, to koniec ramki, wyzeruj krok dekodowania

if ((krok==1) && (znak==71)) krok=2;

//jeśli krok=1 oraz znak = G to kolejno

if ((krok==2) && (znak==80)) krok=3;

//sprawdź czy znak P

if ((krok==3) && (znak==71)) {krok=4; znak=0;} //sprawdź czy znak G, ustaw znak=0
if ((krok==4) && (znak==71)) krok=5;

//sprawdź czy znak G

if ((krok==5) && (znak==65)) {krok=6; znak=0;} //sprawdź czy znak A, znak=0

if (krok==6) {

//kolejne dane to zawartość ramki GPGGA

//program odczytywania kolejnych informacji z ramki //GPGGA

Listing 2

void lcdlon(char x, char y)
{

float ln=0;
float ms=0;
char minuty=0;

//deklaracja zmiennych

float sekundy=0;
char lonstopnie=0;
char ltemp[14];
lcdxy(x,y);

//ustaw pozycje kursora na wyświetlaczu

ln=atof(lon);

//konwersja z ciągu znaków na wartość typu float

//lon - ciąg znaków odczytany z modułu GPS (dł geogr)

ln=ln*0.01;

//przesunięcie przecinka o dwie pozycje w lewo

lcdtxt(„Lon „);

//wyświetlenie tekstu „Lon „ na wyświetlaczu

lonstopnie=ln;

//pobranie części całkowitej ze zmiennej ln (stopnie)

itoa(lonstopnie,ltemp,10);

//konwersja na ciąg znaków (char)

lcdtxt(ltemp);

//wyświetlenie stopni dł geogr.

lcdtxt(„.”);

//wyświetlenie

kropki

ln=ln-lonstopnie;

//odjęcie stopni od wartości dł geogr.

ms=ln*100;

//przecinek o dwie pozycje w prawo

minuty=ms;

//odczytanie

minut

ms=ms-minuty;

//odjęcie minut od wartości dł geogr.

ltoa(minuty,ltemp,10);
lcdtxt(ltemp);

//wyświetlenie

minut

lcdtxt(„’”);
sekundy=ms*60;

//obliczenie liczby sekund z wartości ms

dtostrf(sekundy,4,2,ltemp);

//konwersja wartości double na ciąg znaków

lcdtxt(ltemp);

//wyświetlenie sekund i ich części ułamkowej

lcddata(34);

//znak

„

lcddata(lond[1]);

//wyświetlenie

kierunku

lcdtxt(„ „);

//puste pola aż do końca linii

lonsek=(unsigned long)3600*lonstopnie+(unsigned long)60*minuty+sekundy;
//oblicz liczbę sekund - służy do obliczenia odległości do miejsca docelowego

}

Listing 1

Projekty AVT

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

znajduje urządzenie (punkt X), a punktem
docelowym (punkt Y). Długość a liczona
jest przez program jako różnica szeroko-
ści geograficznej aktualnej pozycji i miejsca
docelowego. Różnica ta wyrażona jest w
sekundach kątowych. W celu wyrażenia dłu-
gości a w metrach lub kilometrach jest ona
wymnażana przez 0,03. Współczynnik 0,03
powstał poprzez podzielenie obwodu Ziemi
(sumy długości dwóch południków) przez
liczbę sekund kąta pełnego: 360º. Długość
dwóch południków to około 40 000km a
ilość sekund kątowych w kącie pełnym to
360*60*60=1296000. Oznacza to, że urządze-
nie przyjmuje długość 30 metrów jako jedną
sekundę kątową (ale tylko dla południków,
które mają stałą długość, dla równoleżników
ta wielkość jest dodatkowo korygowana przez
funkcję kosinus). Odległości b oraz c nie są
równe. Wraz z oddalaniem się od równika
długość równoleżników maleje z kosinusem
kąta szerokości geograficznej, osiągając war-
tość 0 dla biegunów (cos90º=0). Długość o
liczona jest w następujących krokach:
1. Obliczenie różnicy w pozycji geograficz-
nej, zarówno dla szerokości geograficznej jak
i dla długości geograficznej. Wyrażenie tych
różnic w sekundach kątowych.
2. Obliczenie długości b, zależnej od aktual-
nej szerokości geograficznej (uwzględnienie
kosinusa szerokości geograficznej).
3. Obliczenie przybliżonej odległości pomię-
dzy punktami X oraz Y ze wzoru:

Funkcja realizująca te obliczenia przedsta-
wiona jest na listingu 3.

Opis układu

Schemat odbiornika GPS zamieszczo-
no na rysunku 2. Układ składa się z
mikroprocesora AVR, który z ramek
NMEA0183 pozyskuje informacje o
lokalizacji oraz modułu GPS, który takie
ramki wysyła. Informacje o lokalizacji
są następnie przedstawiane na wyświet-
laczu LCD. Tranzystor T1 z elementami
R2 i R3 sprzęga łącze RS232 modułu
odbiorczego GPS z UART-em procesora.
Potencjometr R1 służy do regulacji kon-
trastu wyświetlacza LCD. Rezystor R4
ogranicza prąd podświetlania wyświetla-
cza LCD. Można go dobrać w zależności
od potrzeb – im mniejszy, tym większy
pobór prądu, ale większa jasność pod-
świetlania wyświetlacza. Układ wyko-
rzystuje gotowy moduł odbiorczy GPS,
który nie wymaga żadnej ingerencji
użytkownika. Po podłączeniu zasilania
moduł odbiorczy GPS od razu wysy-
ła ramki w standardzie NMEA0183.
Możliwa jest konfiguracja modułu GPS,
ale w układzie nie została wykorzystana
– standardowe ustawienia okazały się
optymalne. Sposób konfiguracji modułu
GPS zależy od producenta urządzenia

i przed zastosowa-
niem zakupionego
modułu GPS warto
się upewnić, czy
wysyła on dane w
standardzie NMEA
(moduł wykorzysta-
ny w modelu ma
możliwość wysyła-
nia danych w stan-
dardzie NMEA oraz
binarnym – w for-
mie zer i jedynek)
oraz czy w ciągu
wyjściowym obecna jest ramka $GPGGA.
Test modułu GPS najwygodniej przeprowa-
dzić, wpinając go bezpośrednio do portu
COM komputera PC. Należy mieć na uwa-
dze, aby wpiąć tylko linię TX modułu GPS do
linii RX złącza COM komputera. Podłączenie
linii TX złącza COM komputera z linią RX
modułu może doprowadzić do uszkodzenia
modułu GPS (linia TX złącza COM kompu-
tera PC ma znacznie wyższe napięcia pracy
niż moduł GPS). W moim przypadku do
pierwszego testu modułu GPS wykorzysta-
łem przejściówkę USB-RS232. Przejściówka
zapewni od razu dopasowanie poziomów
i wyeliminuje ryzyko uszkodzenia modułu
GPS. Podczas testów w pomieszczeniach
może się okazać, że moduł GPS nie potrafi
odebrać sygnału GPS, przez co wysyłane
ramki będą puste – wysyłane będą tylko
nazwy nagłówków (w ramce $GPGGA poja-
wi się jedynie czas UTC). Dotyczy to szcze-
gólnie modułów GPS typu OEM, które sprze-

dawane są w formie płytki drukowanej ze
zintegrowaną anteną. Autor testował opisany
model z dwoma modułami GPS i moduł osta-
tecznie użyty w urządzeniu wykazywał się o
wiele większą czułością niż moduł GPS typu
OEM. Poprawę odbioru sygnału GPS można
uzyskać, stosując zewnętrzną antenę (jeśli
moduł ma zewnętrzne wejście antenowe) lub
przesuwając moduł GPS w pobliże okna.

Montaż i uruchomienie

Układ można zmontować na płytce widocznej
na rysunku 3. Montaż jest klasyczny, ale
ze względu na obecność rezystorów SMD
wymagana jest spora precyzja w montażu.
Do złączy oznaczonych S1–S4 należy przy-
lutować przyciski służące do obsługi odbior-
nika. Dodatkowo, jeśli wyświetlacz LCD
ma podświetlanie, to należy je podłączyć do
gniazda oznaczonego PODSW, a przycisk
służący do jego włączenia należy przylutować za
pomocą odcinka przewodu do gniazda POD_S.

Układ najlepiej
zamknąć w sto-
sownej obudowie.
W modelu wyko-
rzystano obudowę
Z44, która okaza-
ła się najlepszym
wyborem. Koszyk
na 4 baterie AA
należy przykle-
ić do jednej ze
ścian obudowy.
Trzeba dodatko-
wo wyciąć otwór

float liczodleglosc(void)

{
char temp[12]; //zmienna pomocnicza
double cosinus; //wartość kosinusa
long x=0,y=0;

//zmienne do obliczenia odległości

y=latsek-dssek; //obliczenie różnic pozycji geogr.
x=lonsek-ddsek;

//zmienne x oraz y zawierają różnice w poz. geogr wyrażone w sek

cosinus=1000*cos(latstopnie*3.1415/180); //radiany na stopnie
// korekcja związana ze zmienna długością równoleżników.
x=x*cosinus; //korygowanie wyniku
x=x*0.001;

//usunięcie mnożnika 1000

x=x*x;

//obie wartości podnieść do kwadratu

y=y*y;

odleglosc=sqrt(x+y); //i

wyciągnąć

pierwiastek

odleglosc=odleglosc*0.03; //0.03 = 40000km/(360*60*60)

if (abs(x) >150000000) odleglosc=-1; //jeśli za duże wartości
if (abs(y) >150000000) odleglosc=-1;// to zwróć -1.
return odleglosc;
}

Listing 3

MEGA8-P

100n

47u

VCC

10k

VCC

BC237

2.2k

STK200

PB5(SCK)

PB7(XTAL2/TOSC2)

PB6(XTAL1/TOSC1)

GND

VCC

AGND

AREF

AVCC

PB4(MISO)

PB3(MOSI/OC2)

PB2(SS/OC1B)

PB1(OC1A)

PB0(ICP)

PD7(AIN1)

PD6(AIN0)

PD5(T1)

PD4(XCK/T0)

PD3(INT1)

PD2(INT0)

PD1(TXD)

PD0(RXD)

PC5(ADC5/SCL)

PC4(ADC4/SDA)

PC3(ADC3)

PC2(ADC2)

PC1(ADC1)

PC0(ADC0)

PC6(/RESET)

LCD_CTR

LCD_DATA R1

ZAS

PODSW

1 2

JP1

IC1

Rys. 2

100n

6.8k

2 3

IC1

LCD_CTR

LCD_DA

ZAS

PODSW

POD_S

JP1

MEGA8-P

47u

10k

BC237

STK200

Rys. 3

na wyświetlacz LCD oraz niewielkie otwo-
ry do przymocowania przycisków. Można
spróbować podgrzać końcówki przycisków
lutownicą i wtopić je w obudowę tak, aby
przeszły na wylot obudowy. Z boku obudowy
zamocowano wyłącznik urządzenia. Pomocą
w pracach mechanicznych mogą być foto-
grafie modelu. Do gniazda oznaczonego S5
należy doprowadzić łącze RS232 z modułu
GPS. Moduł ten musi mieć ustawione nastę-
pujące parametry:
1. szybkość transmisji 4800b/s,
2. 8 bitów danych, brak kontroli parzystości
3. musi wysyłać ramkę $GPGGA – układ

właśnie z niej odczytuje informacje doty-
czące pozycji geograficznej.

W modelu zastosowano moduł przeznaczony
do użytku w samochodach, oparty na układzie
SIFR STAR III, który doskonale radzi sobie z
ustaleniem pozycji nawet w pomieszczeniach.
Od parametrów tego modułu zależą parametry
całego urządzenia. Warto więc wyposażyć się
w możliwie jak najczulszy moduł odbiorczy.
Jak pisałem wyżej, należy stanowczo unikać
modułów GPS typu OEM.
Prezentowany model powinien być zasilany
z 4 akumulatorków NiMH AA o pojemności
2100mA, co wystarcza na ciągłą pracę urzą-
dzenia przez co najmniej 20 godzin – pobór
prądu wynosi 80mA oraz 110mA przy włą-
czonym podświetlaniu. Nie należy stosować
do zasilania układu czterech jednorazo-
wych baterii AA, gdyż napięcie świeżych
baterii często przekracza 1,5V, co może spo-
wodować uszkodzenie procesora oraz modułu
odbiorczego.

Program sterujący pracą całego ukła-

du został napisany w środowisko WinAVR
– można go ściągnąć z Elportalu. Jest to
mój pierwszy program w C i zapewne nie
jest napisany optymalnie. Osoby bardziej
doświadczone mogą oprogramowanie napisać
same, szczególnie jeśli wiadomo, w jaki spo-
sób należy odczytywać dane lokalizacyjne z
ramek $GPGGA protokołu NMEA0183. Przy
konfiguracji fusów mikroprocesora należy
pamiętać, aby włączyć wewnętrzny oscylator
i ustawić jego częstotliwość na 1MHz.

Obsługa

Urządzenie po włączeniu oczekuje na popraw-
ne informacje z modułu GPS. Czas wstęp-
nego oczekiwania zależny jest od rodzaju
modułu i określany jest jako zimny start. Czas

ten zależny jest także od licz-
by satelitów, które w danym
momencie „widzi” odbior-
nik. Model w pomieszczeniu
potrzebuje około 45 sekund na
wyświetlenie danych nawiga-
cyjnych. Po otrzymaniu tych
danych układ jest gotowy do
pracy.

Do obsługi urządzenia służą

cztery przyciski. Umożliwiają
one programowanie współrzędnych geogra-
ficznych miejsca, do którego chcemy okre-
ślić naszą aktualną odległość, nadanie nazwy
temu miejscu oraz sprawdzenie odległości od
naszej aktualnej pozycji do zaprogramowa-
nego miejsca. Jeśli interesują nas wyłącznie
nasze aktualne współrzędne geograficzne, to
nie potrzebujemy korzystać z przycisków,
tylko po prostu włączyć urządzenie.

Aby wprowadzić nową lokalizację miej-

sca, do którego będzie liczona odległość,
należy nacisnąć przycisk opisany jako Nowa
Lok (patrz fotografie modelu). Po naciś-
nięciu przycisku, na wyświetlaczu pojawi
się komunikat o wprowadzeniu szeroko-
ści geograficznej. Przyciskami oznaczo-
nymi jako ST, MIN, SEK należy wpro-
wadzić szerokość geograficzną. Wpisaną
wartość zatwierdza się przyciskiem Enter.
Po zatwierdzeniu szerokości geograficz-
nej należy, sposobem opisanym powyżej,
wprowadzić długość geograficzną. Na sam
koniec trzeba wprowadzić nazwę wpisanego
miejsca (np. nazwę miasta). Zmiany litery
dokonujemy przyciskami oznaczonymi A,
B, C... oraz Z, Y, X... Nazwę można wyka-
sować i wpisać ponownie, naciskając jed-
nocześnie oba przyciski (CLEAR). Każdą
wpisaną literę zatwierdzamy przyciskiem
opisanym OK. Po wpisaniu nazwy układ
wróci do wyświetlenia aktualnych współ-
rzędnych geograficznych. W modelu nie
można zaprogramować kierunku geograficz-
nego. Programowana odległość musi leżeć
na półkuli północnej w kierunku wschod-
nim od południka głównego. Odległość do
miejsca, które zostało zaprogramowane,
można sprawdzić, naciskając przycisk ODL.
Odległość wyświetlana jest z rozdzielczością
10 metrów, aczkolwiek dokładność jej okre-
ślenia wynosi ok. 40 metrów i jest zależna
od liczby satelitów, na podstawie których
została określona nasza pozycja. Układ aktu-

alizuje pozycję co sekundę, ale aby do tego
doszło, moduł musi „poczuć”, że się porusza.
Oznacza to, że układ może nie zareagować,
jeśli przemieścimy się tylko o 30 czy 50
metrów, dlatego podczas testów najlepiej
wsiąść na rower i przejechać się razem z
włączonym układem, obserwując wskaza-
nia. Poruszanie się powoduje aktualizację
naszego położenia co sekundę. Dokładność
wyznaczenia pozycji według danych pro-
ducenta modułu wynosi 5 metrów. Dużą
pomocą w testach modułu może okazać się
program Google Earth, który podaje pozycję
geograficzną wraz z wysokością nad pozio-
mem morza. Wskazania przyrządu można
zatem porównać z tym, co podaje program.
Innym sposobem jest posiadanie dobrego
fabrycznego odbiornika i porównanie wska-
zań obu przyrządów.

Rafał Stępień

rafals1@poczta.fm

Rezystory
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10kΩ PR
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6,8kΩ SMD 1206
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2kΩ SMD 1206
R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Ω SMD 1206
Kondensatory
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF SMD 1206
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47μF/16V
Półprzewodniki
IC1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ATmega8
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BC237
Pozostałe
Podstawka DIP28
5 sztuk przycisków
Wyświetlacz 4x20 znaków
Koszyk na cztery baterie AA
Moduł GPS – zgodnie z opisem

Wykaz elementów

Komplet podzespołów z płytką jest do stęp ny

w sie ci han dlo wej AVT ja ko kit szkol ny AVT-2955

(moduł GPS nie wchodzi w skład zestwu).

Projekty AVT

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

R E K L A M A

W tej części artykułu o TRX-ie SDR opisane
zostały dodatkowe bloki tego urządzenia:
przetwornica –9V, układ stabilizacji tempe-
ratury generatora SI570 oraz liniowy wzmac-
niacz mocy. Mogą one być wykorzystane
również w innych urządzeniach, np. układ
stabilizacji temperatury i przetwornica –9V
mogą znaleźć zastosowanie w opisywanym w
EdW 8/2009 odbiorniku HPSDR (AVT-2909),
a wzmacniacz mocy w dowolnym urządzeniu
nadawczym na fale krótkie.

Termostat

Układ ten służy do stabilizacji temperatu-
ry kostki SI570. Schemat modułu pokazany
jest na rysunku 1. Układ SI570 wykazu-
je dość silną zależność między temperatu-
rą otoczenia, a generowaną częstotliwością.

Zmiany częstotliwości (temperatury) układu
SI570 są najsilniejsze w pierwszych minutach
od włączenia układu. Zastosowanie układu
termostatu pozwala uzyskać po osiągnięciu
zadanej temperatury (parę minut) dużą sta-
bilność częstotliwości generatora, niezależ-
nie od temperatury otoczenia. Opisany układ
bazuje na podobnych opisach dostępnych w
Internecie. Cechą, która go wyróżnia, jest
użycie tranzystora MOSFET z kanałem P

jako elementu grzejnego. Przyjęte rozwiązanie
ma jedną dużą zaletę, nie wymaga stosowa-
nia podkładki izolacyjnej, dren tranzystora
IRF9Z34 podłączony jest bezpośrednio do
metalowej części obudowy TO-220, dzięki
czemu może być ona bezpośrednio połączona
z masą układu. Funkcję czujnika temperatury
pełni czujnik krzemowy typu KT81-210. W
porównaniu z klasycznymi termistorami NTC
czujniki krzemowe posiadają lepszą stabil-
ność w funkcji czasu. Napięcie zasilające
czujnik i wytwarzające napięcie odniesienia
(regulujące temperaturę) wytwarzane jest za
pomocą stabilizatora 78L09. Porównywanie
temperatury mierzonej z zadaną odbywa się
w podwójnym wzmacniaczu operacyjnym
typu TLC272. W układzie wykorzystano tylko
jedną połówkę tego układu, druga jest niewy-
korzystana. Wzmocnienie układu ograniczone
jest przez opornik R10, a szybkość reakcji
na zmiany temperatury przez kondensator
C4. W układzie tym nie należy spodziewać
się szybkich zmian temperatury. Pożądaną
wartość temperatury ustawia się za pomocą
potencjometru wieloobrotowego R13. Sygnał
błędu ze wzmacniacza operacyjnego steruje
bramką tranzystora MOSFET przez rezystor
R2. Wartość prądu płynącego przez tranzystor

ogranicza obwód z rezystorami R3-R8 i tran-
zystorem Q1 typu pnp – MMBT3906. Zamiast
tranzystora MMBT3906 można wykorzystać
dowolny tranzystor małej częstotliwości typu
pnp. Wartość prądu płynącego przez tran-
zystor można obliczyć ze wzoru I = 0,6/R,
gdzie R jest wartością wypadkową sześciu
równolegle połączonych rezystorów R3-R8.
W przypadku, gdy wartość spadku napięcia
na rezystorach przekroczy wartość 0,6V (spa-
dek napięcia na złączu baza-emiter), tranzy-
stor MOSFET przestaje być wysterowywany
(napięcie bramki zwierane jest przez tranzy-
stor MMBT3906 do +12V), a tranzystor IRF
przestaje podgrzewać układ SI570. W ukła-
dzie ograniczającym prąd użyto oporników
SMD w rozmiarze 1206. Wartość prądu pod-
grzewającego powinna mieścić się w zakresie
od 250–1000mA i zależy od zastosowanej
izolacji termicznej. Większej wartości prądu
podgrzewającego wymagają układy gorzej
izolowane termicznie. Proces grzania syg-
nalizowany jest przez świecenie diody LED.
Informacja o stopniu wysterowania tranzysto-
ra grzejącego (świecenie diody LED) zmienia
się w sposób płynny. Po jaskrawości świece-
nia diody LED jesteśmy w stanie zorientować
się co do odchyłki pomiędzy temperaturą
ustawioną a temperaturą czujnika.
Układ najlepiej zmontować w formie kanapki
na kształtowniku aluminiowym w kształcie
litery T lub L. Z jednej strony kształtownika
przymocowujemy płytkę generatora SI570, z
drugiej strony płytkę termostatu. Obie płytki
skręcone są ze sobą za pomocą śrub typu
M3. W celu jak najlepszego przekazywania
ciepła z tranzystora do płaskownika obudowę
tranzystora IRF należy posmarować smarem
termoprzewodzącym. Otwór pod tranzystor
mocy uzyskujemy po wyłamaniu wstępnie
zaznaczonego otworami obszaru na płytce
drukowanej, a otrzymany otwór wygładza-
my za pomocą pilnika. Cały układ należy

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Projekty AVT

2954

Rys. 1 Schemat ideowy termostatu

TRX SDR na fale krótkie

część 2

OUT

GND

2
3
4

8
7
6
5

78L09

10u

100n

-2

R11

2,2k

R12
2,4k

R13

R9
1k

LED R

R5
3,6

R8
3,6

R3
3,6

R6
3,6

R4
3,6

R7
3,6

100n

R10

100k

U1A

TLC272CP

680

IRF9Z34

+12V

10u

100n

U1P

U1B

TLC272CP

100n

zaizolować termicznie za pomocą styropianu
(wystarczy grubość 1cm). Czujnik tempe-
ratury należy przykleić do obudowy układu
SI570, a połączenia pomiędzy czujnikiem a
płytką wykonać za pomocą dwóch skręconych
z sobą przewodów. Temperatura pracy termo-
statu powinna wynosić około 45°C. Opisany
układ może być użyty w odbiorniku HPSDR,
jak również w dowolnym innym układzie
stabilizacji temperatury np. generatora kwar-
cowego. Zmontowany układ widoczny jest na
fotografii 1. Schemat montażowy pokazano
na rysunku 2.

Przetwornica –9V

W celu optymalnej pracy wzmacniaczy ope-
racyjnych układu TRX i odbiornika HPSDR
wskazane jest ich zasilenie napięciem syme-
trycznym, co wymaga zastosowania trans-
formatora sieciowego z dwoma niezależny-
mi uzwojeniami. Mimo że zdobycie takiego
transformatora nie jest trudne, wiele osób
uznaje konieczność jego użycia za poważną
wadę. Pomijając możliwość wykorzystania
zwykłego transformatora i podwajacza jed-
nopołówkowego, problem można też rozwią-
zać za pomocą odpowiedniej przetwornicy.
Schemat proponowanej przetwornicy poka-
zany jest na rysunku 3. Opisana w artykule
przetwornica zbudowana jest na dość starym,
ale powszechnie dostępnym i tanim układzie
scalonym MC34063. Całość pracuje w ukła-
dzie przetwornicy podwyższającej, zmienia-
jącej polaryzację napięcia i zamienia napięcie

+5V na –12V. Napięcie –12V obniżane
jest do -9V za pomocą stabilizatora napię-
cia ujemnego typu 7909. Stabilizator ten
pełni funkcję aktywnego filtru redukującego
poziom tętnień (zakłóceń) na wyjściu prze-
twornicy. Należy zwrócić uwagę na fakt, że
stabilizatory napięcia ujemnego niektórych
producentów wymagają pojemności na wej-

ściu i wyjściu stabilizatora ponad 100μF,

gdyż w przeciwnym wypadku wzbudzają
się. W układzie zastosowano kilka filtrów

dolnoprzepustowych, zbudowanych na
rdzeniach ferrytowych typu F1001, połą-
czonych z kondensatorami.
W celu zapewnienia dobrego
odsprzężenia układu w szero-
kim zakresie częstotliwości,
w układzie wykorzystano sze-
reg kondensatorów, różnią-
cych się wartościami pojem-
ności. Pewnego wyjaśnienia

wymaga dławik L3, ponieważ
właśnie ten element przyspo-
rzył najwięcej problemów pod-
czas pierwszego uruchomienia
układu. Pierwotnie jego funkcję
pełnił dławik o takiej wartości
(330uH), nawinięty na rdzeniu
toroidalnym F1001 (jego war-
tość sprawdzono za pomocą
miernika indukcyjności), układ jednak źle sta-
bilizował napięcie wyjściowe i bardzo silnie
reagował nawet na niewielkie zmiany obcią-
żenia, zmieniając napięcie na swoim wyjściu.
Problem całkowicie rozwiązało zastosowanie
jako tej indukcyjności fabrycznego dławika z
otwartym strumieniem. Winę za złe działanie
układu w przypadku zastosowania rdzenia
toroidalnego ponosiło najprawdopodobniej
zjawisko nasycania się rdzenia. Rdzenie toro-
idalne nasycają się znacznie szybciej niż
układy z otwartym strumieniem magnetycz-
nym. Zaletą rdzeni toroidalnych jest mały
poziom zakłóceń generowanych przez pole
rozproszone. Jako L3 można użyć oczywiście
dławika innego niż podany w spisie ele-
mentów, ale uwzględniając podane wcześniej
zastrzeżenia. Zastosowany dławik powinien
dodatkowo mieć możliwie małą wartość rezy-
stancji szeregowej. Masa tego układu powin-
na być połączona tylko w jednym punkcie
oznaczonym literą x na płytce drukowanej
z resztą mas (np. przez metalową tulejkę
dystansową), reszta tulejek powinna być
plastikowa. Układ dobrze jest zaekranować

cienką blachą stalową. Poziom zakłóceń
generowanych przez ten układ jest na

tyle mały, że nadaje
się do zastosowa-

nia w urządzeniach
radiowych i innych
układów wymagają-
cych użycia ujemne-
go napięcia zasilania
o niskim poziomie
zakłóceń. Wartość
napięcia wyjściowe-
go może być zmie-
niana za pomocą
elementów towarzy-
szących układowi
MC34063 i wymiany
stabilizatora szere-

gowego. Odpowiedni kalkulator wyliczający
żądane wartości elementów układu MC34063
w zależności od żądanego napięcia wyjścio-
wego, prądu i częstotliwości pracy przetwor-
nicy można znaleźć pod adresem http://www.
nomad.ee/micros/mc34063a/index.shtml.
Zmontowany układ pokazano na fotografii 2,
schemat montażowy na rysunku 4.

Wzmacniacz mocy w.cz.

Opisany wzmacniacz mocy jest konstrukcją
szerokopasmową i pracuje w całym zakresie
fal krótkich. W układzie tym użyto szeregu
ciekawych rozwiązań. Mimo, że układ prze-
znaczony został do urządzeń SDR, praktycz-
nie bez żadnych modyfikacji może znaleźć
zastosowanie w każdym urządzeniu nadaw-
czym na fale krótkie. Impedancja wejścia i
wyjścia układu zbliżona jest do 50Ω. Niektóre
elementy nie muszą być montowane, o tym
jednak później. Schemat ideowy widzimy jest
na rysunku 5. Szerokopasmowość układu
uzyskano dzięki zastosowaniu transforma-
torów sprzęgających poszczególne stopnie-
nie wzmocnienia ze sobą. Pierwsze dwa
transformatory obniżają impedancję, ostatni
pracuje jako transformator podwyższający

impedancję. To, czy dany transformator
obniża, czy podwyższa impedancję, zależy
tylko od połączenia uzwojeń transformatora.
Stosowanie transformatorów obniżających
rezystancję ma na celu zapewnienie odpo-
wiednio dobrego wysterowania tranzysto-
rów polowych, szczególnie na wyższych
częstotliwościach. Zastosowane tranzystory

Projekty AVT

Rys. 2 Schemat montażowy termostatu

Rys. 3 Schemat ideowy przetwornicy –9V

OUT

GND

+5V

15zw. F1001 œrednica 8mm

10u

100n

10u

DriverCollector

IpkSense

VCC

ComparatorInvIn

SwitchCollector

SwitchEmitter

TimingCapacitor

GND

2
3
4

8
7
6

R2 0,47

R1 0,47

470u

MC34063

1,5n

330uH

R8
8,2k

470u

10u

1N5819

GND

470u

C10

10u

C11

100n

15zw. F1001 œrednica 8mm

C15

100n

C13

10u

C14

C12

470u

-9V

7909

Fot. 2

Fot. 1

Rys. 4 Schemat montażowy
przetwornicy –9V

Elektronika dla Wszystkich

polowe mają dość duże pojemności wejścio-
we. Ostatni z transformatorów nawinięty jest
na dwóch sklejonych ze sobą rdzeniach ze
starych symetryzatorów telewizyjnych. Do
sklejenia rdzeni należy użyć kleju epoksydo-
wego (dwuskładnikowego), a rdzenie powin-
ny ściśle przylegać do siebie. Klej wykorzy-
stany do sklejenia rdzeni nie powinien być
koloru czarnego ani szarego, ze względu na
użycie jako barwnika sproszkowanego gra-
fitu. Przyjęte rozwiązanie pozwala przenieść
przez rdzeń większą moc, niż gdybyśmy użyli
pojedynczego rdzenia. Dwa pierwsze wzmac-
niacze pracują w klasie A, odpowiednio z
prądami spoczynkowymi 40mA BFG591 i
70mA (IRF510), tranzystor końcowy pracuje
w klasie AB z prądem spoczynkowym około
250mA (IRF530). Kondensator o wartości
100pF w źródle tranzystora IRF510 zwięk-
sza wzmocnienie wzmacniacza dla wyższych
częstotliwości (tranzystory mają mniejsze
wzmocnienie mocy dla większych częstotli-
wości). Dobrą liniowość wzmacniacza osiąg-
nięto dzięki stosowaniu ujemnych sprzężeń
zwrotnych zarówno w obwodzie emitera
(źródła), jak i pomiędzy kolektorem a bazą
(drenem a bramką). Większą moc wyjściową
ze wzmacniacza można uzyskać, zasilając
tranzystor IRF530 z napięcia wyższego niż
12V (do 24V), po rozłączeniu odpowiedniej
zwory na płytce i wymianie kondensatora
elektrolitycznego na inny, o wyższym napię-
ciu pracy. Rezystory o wartości paru omów w
bazie (bramkach) tranzystorów zapobiegają
wzbudzeniom pasożytniczym wzmacniacza.
Tranzystor BFG591 w celu poprawy chło-
dzenia wymaga przylutowania z obu stron
plastikowej obudowy kawałka foli miedzia-
nej, która styka się z powierzchnią plastikową
tranzystora. W przypadku tranzystora IRF510
wystarczy kawałek blachy aluminiowej o
powierzchni około 10–15 cm kwadratowych.
Tranzystor IRF530 wymaga dość dużego
radiatora, przy czym musi być on przykręco-
ny do niego za pomocą podkładki izolacyjnej
(minimum 100–150 cm

). Do radiatora tranzy-

stora IRF530 powinny być też przymocowane
dwie diody D4, D5, które pod wpływem wzro-
stu temperatury obniżają napięcie polaryzują-
ce bramkę, a tym samym zmniejszają wartość
prądu spoczynkowego tranzystora wraz ze

wzrostem jego tempera-
tury. Wartość prądu spo-
czynkowego regulowana
jest za pomocą potencjo-
metru wieloobrotowe-
go. Przełączanie w stan
nadawania uzyskane jest
dzięki zastosowaniu prze-
łącznika HMC190MS8,
przekaźnika elektrome-
chanicznego, układu
CD4093, tranzystora z
kanałem P oraz tranzy-
stora MMBT3904. Na

Projekty AVT

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

OUT

GND

T2 B

pie

wtó

rne

pie

wtó

rne

R18

pie

wtó

rne

2x1

N41

LL4

148

Filt

-5

-1

Cewka

2,2uH

filtru

fil

093

LL4

148

390

TR1:

pierwotne

wtórne

tó

TR2:

pierwotne

wtórne

tó

TR3:

pierwotne

wtórne

tó

œrednica

nawiniêcia

1cm

œr

iê

rutu

0,5mm

C48

47n

5_RS232

od³¹czona

masy

³¹

kropka

-k

reska

-k

Rys. 5 Schemat ideowy wzmacniacza mocy

wejściu wzmacniacza
znajduje się układ prze-
łącznika elektroniczne-
go w.cz. firmy Hittite
typu HMC190MS8.
Zaletą zastosowane-
go układu jest bardzo
niska cena wynosząca
około 1,5zł za sztukę,
zdolność przenoszenia
dużych mocy nawet
do 1W (nigdy nie będą
występowały w tym
miejscu moce większe
niż 10mW) i doskonała
odporność intermodu-
lacyjna. Parametr IP3+
mówiący o odporno-
ści intermodulacyjnej
wynosi aż +50dBm.
Izolacja pomiędzy wro-
tami przełącznika do
30MHz wynosi ponad
35dB. Układy tego typu
produkuje wielu producentów. Pewną wadą
w tych układach jest konieczność usunię-
cia składowej stałej (zastosowanie konden-
satorów separujących na wszystkich wro-
tach przełącznika mimo podawania przez
producentów, że układy pracują od napięć
stałych) oraz konieczność sterowania prze-
łącznika dwoma sygnałami naraz. Układ ma
dwa wejścia sterujące oznaczone jako A i
B, stany na tych wejściach powinny być
zawsze przeciwne, tzn. jeśli na jednym z
wejść występuje stan niski, na drugim musi
być stan wysoki. Poziom stanu wysokiego
może wynosić maksymalnie 8V. Większym
wartościom napięć sterujących odpowiada
większa wartość odporności na modulację
skrośną. Odpowiednie napięcia sterujące
pracą przełącznika wytwarzane są przez dwa
inwertery Schmitta układu CD4093. Sygnał
z wyjścia nadajnika (duża moc) przełączany
jest już za pomocą zwykłego przekaźnika
elektromechanicznego. Przekaźnik półprze-
wodnikowy zastosowanego typu nie jest w
stanie przenieść mocy naszego wzmacniacza.
Na uwagę zasługuje w tym układzie fakt, że
dwa pierwsze stopnie i polaryzacja trzeciego
stopnia wzmacniacza załączane są tylko pod-
czas nadawania. Funkcję klucza załączające-
go napięcia zasilania tych tranzystorów pełni
tranzystor MOSFET z kanałem typu p. Dzięki
przyjętemu rozwiązaniu szumy wzmacniacza

mocy nie zakłócają pracy
odbiornika. Stanem
aktywującym nadawa-
nie jest stan wysoki na
złączu PTT wzmacnia-
cza mocy. Zastosowane
rozwiązanie umożliwia
sterowanie wzmacnia-
czem zarówno za pomo-
cą poziomów logicznych
TTL (procesor ATtiny45
układu SI570), jak i
sygnałów o poziomów
logicznych standardu
RS232 (sterowanie z
wykorzystaniem progra-
mu autorstwa M0KGK).
Dioda L4148 (1N4148 w
obudowie SMD) zabez-
piecza układ przed zbyt
dużym ujemnym napię-

ciem pochodzącym od
portu RS232, ogranicza-
jąc ujemne napięcie do

poziomu – 0,6V. Dodatkowa „wolna” bramka
układu CD4093 umożliwia sterowanie pracą
zewnętrznego wzmacniacza przeciwsobnego
na MOSFET--ach przez zwieranie napięcia
ich bramek do masy za pomocą zewnętrz-
nego tranzystora npn. Dodatkowe elementy
na złączu RS232 służą do sterowania klu-
czem telegraficznym (emisja CW)
z programu PowerSDR. Pokazany
na schemacie filtr dolnoprzepusto-
wy może być zastosowany tylko
w wersji jednopasmowej, podane
pojemności na schemacie dotyczą
pasma 80m. Pojemności oznaczo-
ne jako 0 pozwalają złożyć kon-
densator o żądanej pojemności
z paru kondensatorów o mniej-
szej pojemności. Filtr ten pracu-
je zarówno podczas nadawania
i odbioru. Charakterystykę tego
filtru pokazano na rysunku 6. W
wersji na cały zakres KF filtr ten
nie jest montowany. Płytka dru-
kowana ma dodatkowe miejsce
na generator kwarcowy i stabi-
lizator scalony, który może być
użyty w urządzeniu SDR (wer-
sja przewlekana), montowanie
jego nie jest jednak koniecz-
ne, gdyż analogiczne elementy
znajdują się na płytce TRX-a.

Zmontowany układ przedstawiono na foto-
grafii 3, schemat montażowy na rysunku 7.

Uruchomienie układu

W układzie powinny być zastosowane ele-
menty o mocy strat i napięciu pracy podanym
w wykazie elementów. Zastosowane rezysto-
ry przewlekane powinny być bezindukcyjne,
z możliwie krótkimi wyprowadzeniami. Na
wstępie wykonujemy połączenie odcinków
A i B za pomocą krótkiego odcinka kabla
koncentrycznego o impedancji 50Ω oraz
montujemy resztę elementów, nie wlutowu-
jąc zwory podającej zasilanie na dren tran-
zystora IRF530. Punkt pracy tranzystorów
powinien być skorygowany ze względu na
dość duży rozrzut parametrów użytych tran-
zystorów (doświadczenie z paroma tego typu
układami). Zmianę punktu pracy dokonuje
się, zmieniając wartość rezystorów polary-
zujących bazę (bramkę) tranzystora. W tym
czasie układ powinien być obciążony od
strony wejścia i wyjścia rezystorami 50Ω o
odpowiedniej mocy (na wejściu wystarczy
zwykły rezystor o rozmiarze 0805). Wartość
prądu płynącego przez tranzystor może być
mierzona za pomocą pomiaru spadku napię-
cia na opornikach emiterowych (źródłowych)
– prawo Ohma. W celu uruchomienia nadaj-
nika, podajemy napięcie od 5 do 12V na złą-
cze sterujące trybem pracy nadawanie-odbiór

Projekty AVT

Rys. 6 Charakterystyka filtru

pracującego podczas
nadawania i odbioru

Rys. 7 Schemat montażowy wzmacniacza. Skala 50%

Fot. 3

!"#$%& !"#$%
%'"()*$%&+ +

,
)"#$%
,-"(.
---------------------
,
+ -"/.")/()#$%
+-"(."('/)#$%
---------------------

R E K L A M A

Projekty AVT

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

(PTT). Po podaniu napięcia powinniśmy usły-
szeć charakterystyczne pyknięcie załączanego
przekaźnika. Korekta punktów pracy powinna
być dokonywana po przykręceniu do radiato-
rów, po paru minutach ciągłego wygrzewania
urządzenia. Trochę większego nakładu pracy
wymaga ustawienie punktu pracy trzeciego
stopnia. Ustawiamy zerowe napięcie bram-
ki za pomocą potencjometru wieloobroto-
wego, mocujemy diody stabilizujące punkt
pracy do radiatora w pobliżu tranzystora
IRF530, przymocowujemy obudowę tranzy-
stora z użyciem podkładki izolacyjnej i pasty
termoprzewodzącej. Wlutowujemy zworę
podającą napięcie zasilania na dren, ostroż-
nie zwiększamy wartość prądu spoczynko-
wego tranzystora IRF530 potencjometrem
wieloobrotowym, kontrolując go za pomocą
woltomierza (mierząc spadek napięcia na
rezystorach źródłowych). Przy około 3,3V
na bramce, tranzystor zacznie przewodzić i
regulację prądu powinniśmy przeprowadzać
od tego momentu bardzo ostrożnie. Wartość
prądu spoczynkowego wynosi około 250mA
przy napięciu zasilania +12V i 150mA przy

napięciu zasilania tranzystora IRF530 rów-
nego 24V. Wzmocnienie tego układu wynosi
około 35–40dB, a moc wyjściowa około 5W
i zależy od parametrów zastosowanych tran-
zystorów mocy, napięcia zasilającego ostat-
niego stopnia i wysterowania wzmacniacza.
Wzmacniacz pracuje bardzo stabilnie i nie
wzbudza się nawet po odłączeniu obciążenia.
Możliwa jest konfiguracja wzmacniacza za
pomocą zwór tak, by wzmacniacz załączał
dwa pierwsze stopnie tylko na czas nadawania
oraz by pracowały one cały czas, a zabierana
była jedynie polaryzacja stopnia końcowego.
Na schemacie montażowym (i ideowym)
pokazana jest praca z kluczowaniem zasilania
dwóch wzmacniaczy sterujących i stopnia
końcowego. W przypadku chęci kluczowania
tylko stopnia końcowego, kolektor tranzy-
stora BFG591 i dren tranzystora IRF510
podłączone muszą być na stałe do +12V a
układ kluczuje wtedy tylko napięcie bramki
tranzystora IRF530.

Rafał Orodziński SQ4AVS

sq4avs@gmail.com

Termostat

Rezystory
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0kΩ (1206)
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . .680Ω (0805)
R3-R8 . . . . . . . . . . . . . . . 3,6Ω (1206)
R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1kΩ (0805)
R10 . . . . . . . . . . . . . . . .100kΩ (0805)
R11 . . . . . . . . . . . . . . . . 2,2kΩ (1206)
R12 . . . . . . . . . . . . . . . . 2,4kΩ (0805)
R13 . . . . . . . . . . .5kΩ (wieloobrotowy)
Kondensatory
C1,C2,C5. . . . 10μF ceramiczny (1206)
C3,C4,C6,C7 . . . . . . . . . 100nF (0805)
Półprzewodniki
D1 . . . . . . . . . . . .LED czerwona (0805)
Q1, Q2. . . . . . . . . . . . . . . . MMBT3906
Q3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF9Z34
U1 . . . . . . . . . . . . . . TLC272CP (SMD)
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 78L09 (SMD)

Przetwornica

Rezystory
R1,R2 . . . . . . . . . . . . . 0,47Ω (1206)
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1kΩ (0805)
R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 8,2kΩ (0805)
Kondensatory
C1,C2,C4,C12 . . . . . . . . . . 470μF 16V
C3,C5,C8,C10,C13 . . . . . . . . . . . 10μF
C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,5nF
C7,C14 . . . . . . . . . . . 1nF NPO (0805)
C9,C11,C15. . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
Półprzewodniki
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1N5819
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7909
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MC34063
Pozostałe
L1,L2. . . .15 zw. F1001, średnica 8mm

L3 . . . . . . . . . . . 330μH rozmiar 1207,

ekranowany

Wzmacniacz mocy

Rezystory
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . .47kΩ (0805)
R2,R3 . . . . . . . . . . . . . . 8,2kΩ (0805)
R4-R7 . . . . . . . . . . . . . . . .15Ω (1206)
R8,R9,R35. . . . . . . . . . . . .22Ω (1206)
R10 . . . . . . . . . . . . . . . . .150Ω (0805)
R11,R25 . . . . . . . . . . . . .680Ω (0805)
R12,R34 . . . . . . . . . . . . .330Ω (0805)
R13,R14 . . . . . . . . . . . . . 4,7Ω (1206)
R15 . . . . . . . . . . . . . . . . 2,7kΩ (0805)
R16 . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7kΩ (0805)
R17 . . . . . . . . . . . . . . . . .330Ω (1206)
R18,R26,R27. . . . . . . . . . . . . . 1Ω 2W
R19-R22 . . . . . . . . . . . . . . .1Ω (1206)
R23 . . . . . . . . . . . . 10kΩ potencjometr

wieloobrotowy

R24 . . . . . . . . 1kΩ przewlekany 0,25W
R28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330Ω 2W
R29 . . . . . . . . . . . . . . . . .100Ω (0805)
R30-R33 . . . . . . . . . . . . 2,2kΩ (0805)
R36,R37 . . . . . . . . . . . . 2,4kΩ (0805)
Kondensatory
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 100pF (1206)
C2-C4,C27,C31,C32,C43,C46. . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22nF (0805)
C5,C47,C48 47nF (0805) najlepiej NPO
C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33n (0806)
C7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22nF (1206)
C8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33nF (1206)
C9,C12,C18,C28 . . . . . . . . . . 1nF NPO
C10,C13,C15,C17,C19,C29,C39,C40,C50.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF (0805)
C11,C14,C16,C25 . . . . . . . . 22μF 25V
C20,C24 100nF przewlekany 100V MKT

C21,C49 .22nF przewlekany 100V MKT
C22 . . . . 100nF przewlekany 250V MKT
C23 . . . . . . . . . . . . . . .33nF 250V MKT
C26 . . . . . .10nF przewlekany MKT 63V
C30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470μF 25V
C33,C36,C37. . . . . . . . . . .* patrz tekst
C34,C38 . . . . . . . . . . . . . .680pF 250V

przewlekany, patrz tekst

C35 . . . . . . . . . . . . . . . . .1500pF 250V

przewlekany, patrz tekst

C41 . . . . . . . . . . . . . . . . . 10nF (0805)
C42 . . . . . . . . 10μF ceramiczny (1206)
C44,C45 . . . . . . . . . . . . . 47nF (0805)
Półprzewodniki
D4,D5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1N4148
D1,D3 . . . . . . . . . . . . LL4148 minimelf
D2 . . . . . . . . . . . . . . . . .C3V9 minimelf

lub przewlekana

Q1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF530
Q2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF510
Q3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BFG591
Q4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MMBT3904
Q5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF9530
Q6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14,85MHz

(generator kwarcowy, patrz tekst)

U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .CD4093
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . .HMC190MS8
U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7805
Pozostałe
L1,L2. . . . . . . . . . . .2,2μH (patrz tekst)
Tr1. . . . . . . . . . . . . 2*7 zwojów F1001

średnica 10mm

Tr2 . . . . . . . . . .2*5 zwojów na rdzeniu

z symetryzatora telewizyjnego

Tr3. . . . . . 4 zw. pierwotne, 4 wtórne na

dwóch sklejonych rdzeniach, patrz tekst

Rel1. . . . . . . przekaźnik M1BS-12HAW

Wykaz elementów

Płytki drukowane są do stęp ne w sie ci han dlo wej AVT ja ko kit szkol ny:

AVT-2954 – TRX SDR, AVT2954/1 – Termostat, AVT2954/2 – Przetwornica -9V, AVT2954/3 – Wzmacniacz.

R E K L A M A

Robotyka

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Witam w kolejnym, przedostatnim już odcin-
ku cyklu. Ponieważ robot bez napędu, to
w zasadzie nie robot, ten odcinek poświęci-
my zbudowaniu podwozia. Podwozie (ramę
nośną) można wykonać praktycznie ze wszyst-
kiego. W prosty sposób można wykorzystać
LAMINAT do płytek drukowanych, najlepiej
jednostronnie pokryty miedzią (może też być
dwustronny). Do tego ołówek (pisak lub rysik),
linijka, suwmiarka oraz proponowany przeze
mnie szablon. Reszta w Waszych rękach.
Prototyp, jaki powstał przy pierwszych przy-
miarkach, pokazany jest na fotografiach 1 i 2
Bazuje on na silnikach widocznych na foto-
grafii 3. Ten prototyp ma przód i tył pionowy.
Natomiast na rysunkach jest wersja „unowo-
cześniona”, która ma przód odchylony od
pionu (swego rodzaju zderzak).

Warsztat pracy

Potrzebne są: kilka narzędzi kreślarskich,
coś do cięcia laminatu (ja używam giloty-
ny, ale może być brzeszczot), imadło stoło-
we (lub inny uchwyt, którym będzie można
zamocować obrabiane
elementy), wiertarka lub
multiszlifierka, ekierka
lub coś mającego kąt
90°, lutownica (osobi-
ście polecam „transfor-
matorówkę” minimum
75W), cyna z topnikiem
(dużo cyny), najlepiej o
średnicy 1mm, pilnik,
trochę przewodów do
wykonania niezbędnych
połączeń elektrycznych,
no i… dużo cierpli-
wości i dokładności.
Oczywiście lutownicę
transformatorową pole-
cam do połączenia pły-
tek drukowanych (lami-

natu), do łączenia przewodów polecam stację
lutowniczą.
Potrzebne będą kawałki laminatu:
2 sztuki 45 x 99 mm,
2 sztuki 15 x 99 mm,
2 sztuki 30 x 98 mm.
Po wycięciu dwóch ostatnich kawałków, nale-
ży je przygotować według informacji z foto-
grafii 4. Otwory pod silniki trzeba wyznaczyć
starannie, gdyż inaczej robot będzie się chwiał,
a to z kolei spowoduje utratę przyczepności.
Małe otwory na śrubki można zrobić troszkę
większe, ale przy silnikach, które ja zastoso-
wałem, otworki o średnicy 2mm wystarczą.
Po wykonaniu tych boków należy dokręcić
silniki, założyć koła (jak najbliżej obudowy)
i ustawić je pionowo. Tutaj ważną rzeczą
jest, by odległość zewnętrznych krawędzi nie
przekroczyła 10cm (100mm), a pamiętajmy,
że każda miara ma tolerancję. Ja osobiście
wyznaczyłem 99,2mm i w takim wymiarze się
zmieściłem. Jak to zrobiłem?... otóż pomocną
będzie tutaj fotografia 5. Następnie możemy
do nich przylutować przód i tył. Tył to w tej

wersji zwykły prostokąt,
natomiast w przedniej
części należy wyko-
nać wycięcia w sposób
umożliwiający zamoco-
wanie czujników – doty-
kowych „wąsów” i/lub
dalmierza (np. SHARP
GP2D12) – przyda się w
celu namierzania prze-
ciwnika. Omówimy go
w ostatniej części cyklu.
Przygotowanie przodu i
tyłu również ma na celu
montaż czujni-
ków odbicio-
wych. Można
zrobić to na

dwa sposoby: „brzyd-
ki” – po zmontowaniu
całości przyklejamy
czujniki do płytek; sposób „ładny” polega
na przygotowaniu punktów lutowniczych na
przedniej i tylnej płytce (fotografia 6). Gdy
są już gotowe płytki przodu i tyłu oraz lewej
i prawej strony z silnikami, należy to wszyst-
ko ze sobą trwale połączyć. Tu także będzie
pomocny szablon z fotografii 7. A mój spo-
sób montażu widoczny jest na fotografiach 8
i 9. Jednak przed przystąpieniem do lutowania
bardzo istotne jest odtłuszczenie powierzch-
ni miedzianych, ewentualnie pokrycie ich
warstwą topnika. Do odtłuszczania i likwi-
dowania „brzydkich” fragmentów laminatu
polecam dowolną pastę polerską (samocho-
dową) lub papier ścierny około 1000–2000
(tzw. wodny). Po oczyszczeniu powierzchni
mechanicznie trzeba ją zmyć np. rozpuszczal-
nikiem nitro lub benzyną ekstrakcyjną.
Jeśli chodzi o silniki, zastosowałem cztery
identyczne (fotografia 10), jednakże można
zmodernizować konstrukcję i oprzeć się o 2
silniki (takie konstrukcje są najczęściej spo-
tykane na zawodach). Silniki proponuję przy-
kręcić przed lutowaniem, gdyż później kło-
potliwe będzie ich zamontowanie ze względu
na ograniczony dostęp. Sam proces łączenia
polega po prostu na ładnym i solidnym zlu-
towaniu płytek. Warto zachować umiar i nie
przesadzać z grzaniem, gdyż może to „odpa-
rzyć” folię miedzianą od laminatu i podwozie
będzie trzeba zacząć od nowa. Oczywiście
podwozie można wykonać inaczej, np. z
aluminium. Ja wykonałem i prototyp, i koń-
cową wersję z laminatu. Proponuję laminat
o grubości 1,5mm (zbyt cienki będzie się

odkształcał) i
nie „papiero-
wy”, bo zbyt
łatwo pęka.
Proszę pamię-
tać także,
że wymiary,
które podałem,
dotyczą lami-
natu o grubo-
ści 1,5mm.
Zastosowanie
innej grubości
będzie wyma-
gało skory-

gowania niektórych podanych przeze mnie
wymiarów. Lutowanie całości zajmuje około
30 minut. Myślę, że pomocne okaże się kilka
istotnych fragmentów konstrukcji, które uwi-
doczniłem na fotografiach 11–14. Pamiętaj,
że ważne jest, by robot zmieścił się w
kwadracie o boku 10cm. Inaczej nigdy z
taką konstrukcją nie będziesz mógł wystar-
tować w zawodach. Plus polega na tym, że

Robot mobilny – krok po kroku

część 7

Fot. 4

Fot. 2

Fot. 1

Fot. 5

Fot. 3

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Robotyka

Robot mobilny – krok po kroku

część 7

nie ma żadnych ograni-
czeń co do wysokości.
Akumulator do robota
można zbudować samo-
dzielnie z dwóch aku-
mulatorów np. od Nokii
3310 (3,6V każdy, połą-
czone szeregowo, co da
7,2V). Takie rozwiązanie
jest tańsze, ale wyma-
ga np. rozebrania plastiko-
wej obudowy akumulatora
i wyjęcia ogniwa ze środka.
Konieczne jest, by pozbyć
się zawartej tam elektroniki,
która w naszym przypadku
spowodowałaby ogranicze-
nie prądu silników. Można
także pokusić się o dopaso-
wanie rozmiarami akumu-
latora przeznaczonego do
zastosowań modelarskich,
pamiętając o tym, by aku-
mulator znajdował się jak
najbliżej „ziemi”. Obniża
to środek ciężkości. Innymi
słowy robot stanie się mniej
wywrotny. Ogumienie, jakie
jest wykorzystane w mojej
wersji robota ma kilka wad.
Jedną dość istotną, łatwą do
usunięcia, jest ślizganie się
metalowych felg wewnątrz
gumowej opony. Naprawa
polegała na zdjęciu gumo-
wej opony i posmarowaniu
wewnątrz zwykłym „baza-
rowym” klejem do gumy. Na
drugi dzień, po wyschnięciu
kleju, problemu już nie było.
Koła po złożeniu i skleje-
niu widoczne są na foto-
grafii 15. Ślizganie byłoby
niedopuszczalne na ringu,
gdyż najważniejsza w tych
zawodach jest przyczepność
do podłoża. Jednocześnie
zabronione jest stosowanie
wszelkich „wspomagaczy”.
Jest na to prosty test: robota
stawia się na kartce papieru i jeżeli pod-
niesienie robota spowoduje uniesienie się
wraz z nim kartki, to robot jest zdyskwali-
fikowany (arkusz powinien odpaść). W jed-
nym z wcześniejszych artykułów podałem
link do zasad obowiązujących na „ringu”.

Po zlutowaniu konstrukcji i upewnieniu się,
że całość konstrukcji trzyma się wyzna-
czonych parametrów, należy przystąpić do
połączenia elektrycznej części podwozia
robota. Pierwszą rzeczą będzie połączenie
równoległe po dwa silniki – strona lewa oraz
strona prawa. Dla bardziej zaawansowanych
elektroników polecam zrobienie sterowania
każdym z czterech silników osobno, dołoże-

nie układu kontrolującego
rotację kół (enkodery) oraz
układu pomiaru przesunię-
cia. Można pokusić się o

dynamiczny rozkład mocy na silnikach, daje
to niesamowite efekty. Ale to już są cele,
mocno wykraczające poza zakres tego cyklu.
W kadym przypadku należy dołączyć czujni-
ki koloru (białej linii). I umieścić je w skraj-
nych (możliwych) pozycjach (jak najbliżej
rogów), oczywiście w odpowiedniej odle-
głości od podłoża. Zbyt blisko dla czujników
oznacza, że nic nie „widzą”, bo są zasłonięte,
a z kolei za daleko będą zbyt słabe, żeby
zobaczyć odbicie. Tę wysokość nad pod-
łożem trzeba dobrać doświadczalnie. Przy
moich TCRT1000, wysokość nad podłożem
wynosi około 1–2 mm. Tutaj też bardziej
zaawansowani mogą pokusić się o dyna-

miczne mapowanie podłoża, taką swo-
istą autokalibrację czujników podłoża.
Po połączeniu wszystkich elementów
elektronicznych podwozia należy dołą-
czyć trzy moduły elektroniki z wcześ-
niejszych części cyklu. Powstanie
wtedy swego rodzaju „kanapka” elek-
troniczna na kołach. Podłączamy czuj-
niki koloru do odpowiednich pinów

na płytce sterownika silników
oraz silniki do zacisków i gotowe.
Następnie należy sprawdzić, czy
gdzieś nie ma zwarć i czy wszyst-
kie płyty mają połączenia ze sobą.
Jeżeli wszystko jest OK, podłącza-

my akumulator.

Pierwsze testy i

uruchomienie robota

I teraz zaczyna się prawdziwa zaba-
wa z programowaniem na podsta-
wie wcześniej zebranych informa-
cji. Drogi Czytelniku, sugeruję, byś
przetestował po kolei wszystkie ele-
menty składowe robota, poczynając
od przycisku START i diody LED
na płytce „mózgu”, skończywszy na
sterowaniu silnikami. Nie staraj się
od razu uruchomić całego robota,
bo w razie niepowodzenia będziesz
zniesmaczony. Ja także nie jestem
nieomylny i pierwsza próba skoń-
czyła się totalną klapą. Okazało się
bowiem, że uszkodziłem procesor,
gdyż z pośpiechu wyzerowałem
fusebity :-( i musiałem przesiąść się
na ATmegę32 (taką akurat miałem
pod ręką). Procesor już odblokowa-
ny, ale efekt pozostał. Pamiętaj, rób
powoli, ale świadomie. Nie przy-
spieszaj zanadto, bo się zrazisz.

W następnym, ostatnim odcinku

omówimy gotowy program sterują-
cy robotem. Prosty, ale działający.
Wyjaśnię, jak wykorzystać sonar
ultradźwiękowy, opracowany przez

członków KONAR-u. Niestety nie jest to moja
konstrukcja, dlatego nie opisuję jej tutaj. Ale
zachęcam do przeanalizowania tego właśnie
urządzenia. Zachęcam też do jego budowy,
szczególnie że koszt wykonania i tak jest
niższy niż kupno gotowego modułu komercyj-
nego. Pokażę jak można wykorzystać czujniki
podczerwieni firmy Sharp. Zapraszam także do
zadawania pytań.

Dla mnie budowa robotów to zawsze tylko

i aż dobra zabawa oraz dążenie do udosko-
nalenia samego siebie. Zapraszam do prze-
czytania ostatniej części cyklu w następnym
numerze i do wzięcia udziału w konkursie,
który tam będzie ogłoszony.

Marek Majewski

architectus21st@gmail.com

office@inventco.eu

Fot. 6

Fot. 8

Fot. 10

Fot. 11

Fot. 13

Fot.14

Fot. 15

Fot. 9

Fot. 7

Fot. 12

Zanim zaczniemy badać rozmaite zasilacze
stabilizowane, trzeba przygotować sprzęt
pomiarowy. Nie wystarczy do tego wolto-
mierz i rezystor lub rezystory dużej mocy w
roli obciążenia. Sprawdzenie woltomierzem
napięcia wyjściowego nie wystarczy. Trzeba
też zrealizować w jakiś sposób pomiar reakcji
stabilizatora na zmiany napięcia

wejściowe-

go – rysunek 23. Ja na początku myślałem
o dość skomplikowanej przystawce, jed-
nak ostatecznie uprościłem sobie zadanie.
Najpierw zrealizowałem prosty układzik z
tranzystorem MOSFET według rysunku 24a.
Gdy tranzystor MOSFET T1 przewodzi, całe
napięcie z kondensatora C jest podawane na
badany stabilizator. Gdy T1 nie przewodzi,
napięcie zasilające stabilizator jest niższe
o trzy spadki napięcia na diodach D1...D3,
czyli o około 2V. W czasie testów okazało
się, że podczas przełączania pojawiają się
duże przerzuty, a wręcz oscylacje. Nie chcia-
ło mi się walczyć z tymi oscylacjami, więc
wypróbowałem inną wersję, według rysunku
24b, która daje skoki napięcia zbliżone do
napięcia progowego U

GSth

tranzystora, czyli

około 4V. Po wstępnych próbach okazało
się, że też występują podobne zjawiska, więc
zamiast MOSFET-a T1 wykorzystałem tran-
zystor BD249. Po pomiarach okazało się, że
sensowne przebiegi zapewnia układ według
rysunku 25 i to on został wykorzystany w
dalszych pomiarach.

Co jeszcze ważniejsze, trzeba też zreali-

zować obciążenie o odpowiedniej mocy, i to
najlepiej obciążenie dynamiczne, czyli układ,
który pozwoli gwałtownie
zmieniać pobór prądu. Jest to
absolutnie niezbędne do badań
właściwości dynamicznych
stabilizatorów. Najprostszy
byłby rezystor włączany za

pomocą MOSFET-a według rysunku 26. Jeśli
taki układ miałby być naprawdę szybki, nie
powinny w nim pracować rezystory drutowe,
ponieważ mają one znaczącą indukcyjność.
Moc (obciążalność) takiego zestawu powinna
wynosić co najmniej kilkanaście watów, a
lepiej kilkadziesiąt, więc należałoby użyć
sporego zestawu rezystorów metalizowanych
jedno- lub dwuwatowych. No i trzeba było-
by przewidzieć możli-
wość zmiany rezystan-
cji takiego obciążenia.
Ponieważ nie miałem w
domu pod ręką wystar-
czającej liczby rezysto-
rów mocy o odpowied-
niej rezystancji, chwi-
lowo zrezygnowałem z
takiego układu, choć w
przyszłości być może
trzeba będzie coś takie-
go zrealizować, choćby
prowizorycznie. Zamiast
tego postanowiłem zbudo-
wać źródło prądowe dużej
mocy, sterowane przebie-
giem prostokątnym z gene-
ratora.

Podstawowa idea

jest prosta, jak pokazu-
je rysunek 27. Na rezy-
storze Rs będzie wystę-
pować napięcie około
0,6...0,65V, więc może to
być zestaw połączonych

równolegle rezystorów 1-omowych. Jak
łatwo policzyć, przy napięciu 0,6V w takim
rezystorze podczas pracy

ciągłej wydzieli

się 0,36 wata mocy, co od biedy można
dopuścić nawet dla małych popularnych
rezystorów 5-procentowych. Tym bardziej
przy pracy przerywanej w takt przebiegu z
generatora.

W pierwszej wersji, w roli nastawnej

rezystancji Rs praco-
wały dwa DIP-switche
i zestawy rezystorów –
8x1

Ω oraz 2Ω, 4Ω, 8Ω,

Ω. Zaplanowałem, że

będę mógł w ten spo-
sób ustawiać prąd w
zakresie 40mA do ponad
5A ze skokiem 40mA.
MOSFET T1 został
umieszczony na radiato-

rze od procesora kompu-
terowego (z wentylato-

rem). W roli T2 wstawiłem
BC548. Aby podczas pracy
tranzystor T2 nie nagrzewał
się i nie zmniejszał swego
napięcia baza-emiter i tym
samym wielkości prądu
pracy, umieściłem do w spo-
rej odległości od radiatora,
przez co model zyskał dziw-

ny wygląd.

Podczas intensywnych

prób takiego aktywnego
obciążenia napotykałem
wyłącznie kłopoty. A to
przez nieuwagę spowodo-
wałem zwarcie, a to wskutek
przeciążenia uszkodzeniu
uległy niektóre styki DIP-

switcha. Po zepsuciu kilku

syków w DIP-
-switchach zde-

cydowałem się
wymienić prze-
łączniki na bar-
dziej solidne, co
kosztowało nie-
mało pracy.

Ale co naj-

gorsze, przy
m n i e j s z y c h
prądach układ
się wzbudzał.
C z ę s t o t l i w o ś ć

Rys. 27

Rys. 24

Rys. 23

Taki zwyczajny zasilacz...

część 4

Kuchnia Konstruktora

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

badany

stabilizator

badany

stabilizator

oscy

loskopu

=1A

60mF

(60000uF)

3x1N5404

IRF540

220W

12V

generator CMOS

badany

stabilizator

=1A

GEN

60mF

BD249

4,7nF

220W

Rys. 25

generator

badany

stabilizator

Rys. 26

generator

IRF540

BC548B

¹d

i¹

¿e

¹d

i¹

¿e

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Kuchnia konstruktora

drgań wynosiła 5...10MHz. I ta skłonność do
samowzbudzenia spowodowała, że straciłem
kilka godzin, zanim doszedłem do użytecznej
wersji układu. Najpierw dla ochrony złącza
baza--emiter T2 dodałem 100-omowy rezy-
stor w obwodzie bazy i wymieniłem tranzy-
stor z BC548B na BC337-40. Układ wzbu-
dzał się nadal. Jak wiadomo, samowzbudze-
nie spowodowane jest dużym wzmocnieniem
i szybkością tranzystorów oraz przesunięciem
fazy. Oprócz dużego dopuszczalnego prądu
bazy, był to dodatkowy powód, dla którego
wymieniłem T2 na BD243, co trochę popra-
wiło sytuację, ale nie do końca. Wróciłem do
wersji z tranzystorem BC337, ale z grupy 25,
czyli o nieco mniejszym wzmocnieniu. Nie
chciałem rezygnować z szybkości, dlatego
sprawdzałem też, na ile poprawi szybkość
włączania zastosowanie zamiast pojedyncze-
go rezystora R1, dwójnika zawierającego dwa
rezystory i kondensator. Sprawdzałem oscy-
loskopem wpływ wartości elementów tego
obwodu na szybkość włączania i wyłączania,
a także na opóźnienie włączania, związane
z koniecznością przeładowania pojemności
bramki MOSFET-a.
Dodałem szeregowy dwójnik
RC w obwodzie kolektor-
baza T2 i eksperymentowa-
łem z wartością rezystora w
bazie T2. Sprawdzałem też,
jaki wpływ będzie miało
umieszczenie w obwo-
dzie emitera niewielkie-
go rezystora obniżającego
wzmocnienie oraz dławika.
Najbardziej rozbudowana z
testowanych wersji pokaza-

na jest na rysunku 28. Choć bez większego
trudu udało się zlikwidować samowzbudzenie
na wyższych zakresach, jednak na najniższym
zakresie prądu, układ nadal miał skłonność
do samowzbudzenia. Wreszcie okazało się,
że kluczowe znaczenie ma w tym przypadku
pojemność C

MOSFET-a, wynosząca około

2nF, która na tym zakresie współpracuje
z rezystorem Rs o stosunkowo dużej war-
tości 16

Ω, który ma ustawiać prąd 40mA.

Zdecydowałem się na proste rozwiązanie, a
mianowicie włączyłem kondensator o pojem-
ności kilku nanofaradów, równolegle do tego
największego rezystora.

Po kilku godzinach różnorodnych zma-

gań z opisywanym układem powstała wresz-
cie wersja z rysunku 29 i fotografii 30.
Dodatkowy przełącznik S1 pozwala wybrać
pracę w trybie ciągłym albo impulsowym.
Wentylator zamontowany na radiatorze jest
zasilany tym samym napięciem 12V, co
generator sterujący.

Przebieg prądu

zmierzony oscylosko-
pem przy impulsach
o małej częstotliwo-
ści, zilustrowany na
rysunku 31, wyglą-
da wręcz idealnie.
Przebieg czerwony to
sygnał impulsowy z
zewnętrznego genera-
tora, natomiast linia

niebieska to przebieg

prądu płynącego przez tranzystor MOSFET
(jest to przebieg napięcia na Rs).

Ale po rozciągnięciu podstawy czasu

można zobaczyć pewne niedoskonałości
„na krawędziach”. Pojawienie się stanu
wysokiego nie powoduje natychmiastowej
reakcji MOSFET-a, ponieważ najpierw
przez rezystor R1 ładowana jest pojemność
bramki MOSFET-a. Z lewej strony rysunku
32 widać wyraźnie, że trwa to około 500ns,
czyli 0,5us. Ale to opóźnienie nie jest istot-
ne – nie ma żadnego znaczenia. Ważna jest
natomiast szybkość narastania prądu – jak
można zobaczyć z lewej strony rysunku 32,
prąd narasta od zera do pełnej wartości w
czasie około 200ns (0,2us), co należy uznać
za szybkość absolutnie wystarczającą do
testowania zasilaczy. Jeszcze szybciej prąd
zanika po zakończeniu impulsu – jak widać
w prawej części rysunku 32, zmniejsza-
nie wartości prądu trwa krócej niż 200ns
(0,2us). Uzyskane właściwości dynamiczne
takiego kluczowanego źródła prądowego
można uznać za bardzo dobre.

Mamy więc narzędzia do testowania zasi-

laczy. My chcemy projektować zasilacze war-
sztatowe i laboratoryjne o nietypowych sche-
matach, jednak na początek dla sprawdzenia
możliwości klasycznych stabilizatorów sca-
lonych sprawdźmy właściwości zasłużenie
cieszącej się popularnością kostki LM317.
Zajmiemy się tym w następnym odcinku.

Piotr Górecki

Rys. 28

Taki zwyczajny zasilacz...

część 4

impulsy

steruj¹ce

impulsy

steruj¹ce

GEN

6,8nF

100W

IRF540

470pF

337-

-25

337-

-25

16W

16W 8W

8W 4W

4W 2W

510W

0,5W

7x1W

Rys. 29

Rys. 30

Rys. 31

Rys. 32

Transformator w stanie

jałowym

W zasadzie wspomniane wcześniej „samo-
pilnowanie” i powstawanie napięcia samoin-
dukcji SEM pod wpływem zmian strumienia
magnetycznego dotyczy uzwojenia pierwotne-
go transformatora: prąd pierwotny i strumień
magnetyczny zmieniają się tak, by napięcie
SEM indukowane przez zmienny strumień w
zwojach uzwojenia pierwotnego było dokład-
nie równe napięciu zasilania. Co jednak bar-
dzo ważne, w transformatorze idealnym ten
sam zmienny strumień magnetyczny działa
na każdy zwój obu uzwojeń – rysunek 22
– i indukuje w każdym zwoju takie same,
niewielkie napięcie .

Kluczem do zrozumienia działania transfor-

matora jest więc oczywisty fakt, że zmienny
strumień magnetyczny indukuje napięcie SEM
nie tylko w zwojach „cewki właściwej”, czyli
uzwojenia pierwotnego, ale też „przy okazji”
w zwojach uzwojenia wtórnego. Ponieważ
napięcie indukowane w każdym pojedynczym
zwoju jest jednakowe, sumaryczne napięcia
indukowane w uzwojeniu pierwotnym i wtór-
nym są wyznaczone przez liczby ich zwojów.
Tym samym ściśle określony jest stosunek
napięć, indukowanych w obu uzwojeniach pod
wpływem tego samego, zmiennego strumie-
nia magnetycznego. Ale wskutek „samopil-
nowania” napięcie indukowane w uzwojeniu
pierwotnym jest równe napięciu zasilającemu,
więc zachodzi też ścisła zależność między
napięciem wtórnym U

a zasilającym U

ZAS

Jak mówiliśmy w pierwszym odcinku, wyzna-
cza je przekładnia p, czyli stosunek liczby
zwojów.

Przypominam, że omawiamy działanie

transformatora idealnego, o zerowej rezystan-
cji uzwojeń i o skończonej indukcyjności tych
uzwojeń. Skończona, czyli
ograniczona indukcyjność L
oznacza też skończoną, nie-
zbyt dużą reaktancję induk-
cyjną uzwojenia pierwotnego
X

. Po dołączeniu uzwojenia

pierwotnego do sinusoidalne-
go napięcia U

ZAS

popłynie w

przez nie prąd sinusoidalnie

zmienny. Ten prąd spoczynkowy nazywany
prądem magnesującym. Jego wartość będzie
wyznaczona przez napięcie zasilające U

ZAS

reaktancję X

uzwojenia pierwotnego:

= U

ZAS

Będzie płynął prąd, ale z uwagi na brak rezy-
stancji nie spowoduje to wydzielania ciepła,
czyli strat. Przepływający prąd sinusoidalnie
zmienny spowoduje tylko, że przez połowę
każdego cyklu (okresu), do indukcyjności
będzie przekazywana energia ze źródła zasi-
lania, a w drugiej połowie cyklu energia ta
będzie z powrotem oddawana do źródła. I tak
w każdym cyklu. Podkreślam, że nawet przy
ograniczonej indukcyjności uzwojeń byłby to
idealny transformator, w którym nie występo-
wałyby żadne straty w postaci ciepła.

Zauważ, że wcześniej rozpatrywaliśmy

transformator (przekładnik) o nieskończenie
wielkiej indukcyjności uzwojeń, co też wska-
zuje na nieskończoną, a przynajmniej ogrom-
nie wielką liczbę zwojów. Przy nieskończenie
wielkiej indukcyjności, nieskończenie wielka
jest też reaktancja indukcyjna X

, a tym

samym spoczynkowy (magnesujący) prąd
będzie dążył do zera.

Patrząc na te same zjawiska z innej strony,

zauważ, że podstawą działania transforma-
tora jest indukowanie się napięcia w zwo-
jach pod wpływem zmiennego strumienia
magnetycznego. Jeśli więc zwojów byłoby
nieskończenie wiele, to do zaindukowania
w nich potrzebnych napięć wystarczyłyby
nieskończenie małe zmiany strumienia mag-
netycznego, wywoływane przez nieskończe-
nie mały prąd uzwojenia pierwotnego. Jeśli
natomiast indukcyjność uzwojeń jest mała, co
sugeruje, że liczba zwojów też jest mała, to
żeby w tej niewielkiej liczbie zwojów zaindu-
kować potrzebne napięcia, potrzebny będzie

silny strumień i duży mag-

nesujący prąd pierwotny.
Patrząc na tę sytuację z
innego punktu widzenia,
powiemy, że przy małej
indukcyjności reaktancja
indukcyjna X

będzie nie-

wielka, więc prąd spoczyn-
kowy (I = Uzas/X

) będzie

duży. Ale obojętnie, z której strony popatrzy-
my, wszystko pasuje i się zgadza!

Jak z tego widać, czym mniej zwojów i

czym mniejsza indukcyjność, tym większy
musi być w transformatorze prąd magnesują-
cy i „spoczynkowy strumień magnetyczny”.
Później zastanowimy się, jakie to ma konse-
kwencje praktyczne. A na razie podkreślmy
dwa ważne szczegóły: wbrew wyobrażeniom
początkujących, to nie napięcie zasilające
cewkę U

ZAS

, tylko płynący przez nią prąd

powoduje wytworzenie strumienia magne-
tycznego, i to nie napięcie wejściowe, tylko
zmiany strumienia magnetycznego powodują
wytworzenie w zwojach cewki napięcia samo-
indukcji (siły elektromotorycznej SEM), która
odejmując się od napięcia zasilania, reguluje
wielkość prądu pierwotnego. Możemy więc
mówić o ciągu przyczynowym:
napięcie wejściowe → prąd → strumień →

napięcie wyjściowe.

Drugi szczegół dotyczy przesunięcia

(fazy). Wiemy, że sinusoidalne napięcie zasi-
lające U

ZAS

powoduje przepływ przez cewkę

sinusoidalnie zmiennego prądu, przesunię-
tego, opóźnionego o jedną czwartą okresu.
Ten prąd powoduje powstanie sinusoidalnie
zmiennego strumienia indukcji magnetycz-
nej, a zmiany tego strumienia magnetycznego
spowodują powstanie sinusoidalnego napię-
cia w każdym zwoju cewki. Co ważne, w
dowolnym momencie indukowane napięcie
SEM, jest równe chwilowej wartości napięcia
zasilającego U

ZAS

. W pierwszym przybliżeniu

możemy więc uznać, że napięcie SEM indu-
kowane w uzwojeniu pierwotnym będzie mieć
tę samą fazę, co napięcie wejściowe U

ZAS

. A

stąd płynie wniosek, że sinusoidalne napięcie
wyjściowe U

też będzie mieć taką samą

fazę jak napięcie wejściowe U

ZAS

. W zasadzie

można było dyskutować, czy aby napięcie
SEM nie jest „przeciwne”, odwrócone, ale
wtedy trzeba byłoby też ustalić, jak definio-
wać fazę napięcia wyjściowego – w każdym
razie napięcie wyjściowe U

nie jest przesu-

nięte o jedną czwartą okresu względem napię-
cia zasilającego U

ZAS

. Przesunięte o ćwierć

okresu względem napięcia są przebiegi prądu
i strumienia magnetycznego.

Transformator idealny – Wykład 3

Elektronika

(nie tylko) dla informatyków

Elementy i układy elektroniczne

Elementy i układy elektroniczne
wokół mikroprocesora

wokół mikroprocesora

Elektronika dla informatyków

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

ZAS

Rys 22

Transformator obciążony

Na razie omówiliśmy działanie transformato-
ra w stanie jałowym, co niektórym początku-
jącym może się wydać nieco dziwne. Jeszcze
bardziej dziwne mogą się też wydać zjawiska
w transformatorze pod obciążeniem, czyli w
sytuacji, gdy do uzwojenia wtórnego podłą-
czymy obciążenie, rezystancję R

. Wtedy pod

wpływem indukowanego tam napięcia U

popłynie prąd I

przez rezystancję obciążenia

i co ważne, także przez uzwojenie wtórne,

jak pokazuje to rysunek 23. I teraz bardzo
ważny szczegół: ten prąd wtórny, płynąc
przez uzwojenie wtórne, spowoduje powsta-
nie dodatkowego strumienia magnetycznego.
Już wcześniej, w stanie jałowym, występo-
wał tam strumień magnetyczny wytworzony
przez prąd płynący w uzwojeniu pierwotnym
i teraz nasuwa się pytanie, czy ten dodatkowy,
„wtórny” strumień doda się, czy odejmie?

Otóż odejmie się, czyli zmniejszy

wypadkowy strumień w rdzeniu. A zmniej-
szenie strumienia oczywiście spowoduje
też zmniejszenie obu indukowanych napięć,
w tym indukowanego napięcia pierwotne-
go (siły elektromotorycznej SEM). A jak
już wiemy, zmniejszenie SEM spowoduje
zwiększenie różnicy napięcia zasilającego
i indukowanego w uzwojeniu pierwotnym.
A jeśli ta różnica wzrośnie, to wzrosną też
prąd pierwotny i strumień. Wzrosną dokład-
nie o tyle, żeby przywrócić „stan równowa-
gi”, a właściwie żeby wypadkowy strumień
magnetyczny znów powodował indukowa-
nie w uzwojeniu pierwotnym napięcia rów-
nego napięciu zasilania.

Wynika stąd ogromnie ważny wniosek:

podczas pracy transformatora sieciowego

sinusoidalnie zmienny strumień magnetycz-

ny jest jednakowy, niezależnie od prądu

wtórnego i obciążenia R

Tymczasem wielu początkujących słyszało

coś o maksymalnej indukcji w rdzeniu i ma
błędne wyobrażenie, że w transformatorze
sieciowym w stanie jałowym pole magnetycz-
ne jest słabe i że rośnie ono wraz ze wzrostem
obciążenia aż do nasycenia rdzenia. Takie
potoczne wyobrażenie podsuwa też myśl, że
moc transformatora wyznaczona jest przez
maksymalną dopuszczalną wartość strumie-
nia, wzrastającego aż do nasycenia rdzenia.
Zgadzałoby się to z faktem, że czym większy
rdzeń, tym większa moc transformatora.

Wyobrażenia takie są fałszywe, a praw-

da jest inna: dla każdego transformatora
sieciowego określona jest jakaś ustalona,
niezmienna wartość strumienia – wynikająca

z indukcyjności i liczby zwojów,
a tak właściwie to z właściwości
rdzenia – ta wartość strumienia
jest ustalana przez konstrukto-
ra podczas projektowania transformatora.
Potem podczas pracy, przy niezmiennej
wartości wejściowego napięcia zasilającego
Uzas,

strumień magnetyczny jest taki sam

w stanie spoczynku i nie zmienia się przy

wzroście obciążenia. Wzrastają tylko prądy
wtórny i pierwotny, ale strumienie przez nie
wytwarzane odejmują się. Strumień wypad-
kowy pozostaje niezmienny, taki sam jak w
stanie jałowym.

Wynika z tego bardzo ważny wniosek,

trudny do zaakceptowania przez niektó-
rych: jeżeli podczas pracy

strumień magne-

tyczny pozostaje stały, to... z transformato-

ra można pobrać dowolnie dużą moc, na co
wskazuje też rysunek 24.

Tak! Właśnie tak byłoby w przypadku

transformatora idealnego. Dlaczego więc moc
rzeczywistych transformatorów jest ograni-
czona? Jaki związek z mocą ma rozmiar
rdzenia?

To są dość trudne zagadnienia. Wyjaśnimy

je wszystkie, ale pomału, stopniowo, w kilku
podejściach. Najpierw podsumujmy w spo-
sób uproszczony podstawowe informacje na
temat transformatorów idealnych.

Przypadek 1. Jeżeli uzwojenia mają nie-

wielką liczbę zwojów, to i niewielka jest
ich indukcyjność oraz reaktancja indukcyjna
X

. Prąd spoczynkowy (prąd magnesujący)

jest duży. I taki właśnie duży prąd wytwarza
duży strumień magnetyczny. W tym wypad-
ku potrzebny jest właśnie taki duży, silny
strumień, żeby w niewielkiej liczbie zwojów
uzwojenia pierwotnego zaindukować SEM o
wartości dokładnie równej napięciu zasilania
U

ZAS

. „Przy okazji” ten duży strumień indu-

kuje napięcie w uzwojeniu wtórnym.

Przypadek 2. Jeżeli liczba zwojów jest

dużo większa, to i indukcyjność jest więk-
sza (i reaktancja X

). Teraz niewielki prąd

pierwotny powoduje powstanie niewielkiego
strumienia, ale ten niewielki strumień wystar-
czy, żeby w dużej liczbie zwojów zainduko-
wać potrzebne napięcia.

Przypadek 3. W skrajnej, teoretycznej sytu-

acji, liczby zwojów dążą do nieskończoności,
czyli indukcyjność też dąży do nieskończo-
ności. Prąd spoczynkowy dąży do zera. Nie
szkodzi: taki znikomo mały prąd wystarcza,
żeby w ogromnej liczbie zwojów zainduko-
wać potrzebne napięcia. Jest to rozważany na
początku przypadek transformatora idealnego
o nieskończenie wielkiej indukcyjności, zwa-
nego niekiedy przekładnikiem (warto jednak
nadmienić, że znacznie częściej określenie
przekładnik dotyczy czegoś innego – małego
transformatora o specyficznej budowie, stoso-
wanego do pomiaru dużych prądów).

W każdym z trzech omówionych przy-

padków, stosunek napięć U

ZAS

jest

wyznaczony przez liczby zwojów uzwojenia
pierwotnego i wtórnego. Strumień indukuje
bowiem w każdym pojedynczym zwoju takie
samo napięcie, więc napięcia SEM = U

ZAS

są wprost proporcjonalne do liczby zwo-

jów. Cały czas mówimy o transformatorach
idealnych, gdzie rezystancje są równe zeru,
więc nie ma strat w rezystancjach. Trzeba też
wyraźnie podkreślić, że prąd spoczynkowy
nie oznacza „marnowania energii”. Prąd mag-
nesujący przenosi tylko cyklicznie energię
między źródłem zasilania a transformatorem.
Dopiero po obciążeniu uzwojenia wtórne-
go rezystancją R

energia jest przenoszona

ze źródła do obciążenia (bez strat) według
wcześniejszego rysunku 4a.

Omawiane transformatory idealne różniły-

by się tylko wartością prądu spoczynkowego
(magnesującego) i wartością strumienia w
rdzeniu. Natomiast pozostałe parametry były-
by jednakowe. W szczególności pod obcią-
żeniem prądy w każdym z nich mogłyby być
dowolnie duże, a więc każdy z nich mógłby
przenosić dowolnie dużą moc. Oczywiście w
rzeczywistości nie jest tak dobrze. W następ-
nym odcinku zaczniemy szukać odpowiedzi,
na czym polegają ograniczenia, występujące
w transformatorach rzeczywistych.

Piotr Górecki

p =

ZAS

ma³y
pr¹d

(tylko

pr¹d

magne-

suj¹cy)

(tylko

pr¹d

magne-

suj¹cy)

taki sam strumieñ magnetyczny

du¿y
pr¹d

I =0

Rys. 23

R E K L A M A

Rys. 24

Elektronika dla informatyków

Podstawy

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Główne przyczyny dynamicznego rozwoju
układów impulsowych to wysoka spraw-
ność, często przekraczająca 90%, niewielkie
wymiary i masa oraz systematycznie malejące
koszty elementów. Układy impulsowe mocy
najczęściej wykorzystuje się do budowania
przekształtników prądu stałego, popularnie
nazywanych zasilaczami DC, które można
spotkać niemal wszędzie – od ładowarek
do telefonów komórkowych przez zasilacze
komputerów na spawarkach i aplikacjach
bardzo dużej mocy kończąc.

Pomimo skomplikowanej konstrukcji,

wielu hobbystów próbuje realizować podob-
ne układy we własnym zakresie. Często jed-
nak elementy dobierane są wtedy kosztowną
metodą prób i błędów. Chciałbym przedstawić
trochę podstawowych informacji dotyczących
układów impulsowych.

Oglądając różne schematy i czytając opisy,

bardzo często można dostrzec różne prob-
lemy ze sterowaniem bramek tranzystorów
MOSFET i IGBT. Dlatego warto zacząć od
tego na pozór prostego zagadnienia.

Podstawy

W przeciwieństwie do sterowanych prądem
tranzystorów bipolarnych (BJT), tranzystory
MOSFET oraz IGBT są sterowane napięciem
bramki (G) – rysunek 1. Już na podstawie
tego maksymalnie uproszczonego rysunku
można dostrzec pierwszy problem – obwód
bramki zachowuje się jak kondensator, a to
oznacza, że do jego przeładowania potrzeb-
ny jest pewien prąd i energia. Tymczasem
w układach impulsowych z kilku ważnych
powodów chcielibyśmy jak najszybciej zmie-
niać stan tranzystora MOSFET. I tu na prze-
szkodzie staje właśnie pojemność wejścio-
wa MOSFET-a. W praktyce oznacza to, że
do wysterowania takiego tranzystora prąd
kilku czy nawet kilkudziesięciu miliamperów,
jakiego mogą dostarczyć obwody kontrolne/
logiczne (np. mikrokontroler), jest niewystar-
czający. Owszem, otworzy on tranzystor, ale
z opóźnieniem, a i sam proces przełączania
będzie powolny. Dlatego stosuje się dodatko-
we sterowniki bramek MOSFET-ów, nazy-
wane też driverami lub buforami.

Obwody sterowania tranzystorów

MOSFET/IGBT są zwykle realizowane
według rysunku 2. Produkowane są goto-
we, scalone sterowniki MOSFET-ów, w któ-
rych można wyróżnić obwody sterowania
oraz stopień wyjściowy np. jak na rysunku

3. Stopień sterujący w scalonych sterowni-
kach to najczęściej wzmacniacz pracujący w
konfiguracji wspólnego źródła. Takie wejście
można wysterować także z urządzeń zasi-
lanych niższym napięciem i o małej wydaj-
ności prądowej, np. z bramek logicznych
czy mikrokontrolerów. Dodatkowo może on
wprowadzać pożyteczne funkcje, np. histe-
rezę wejścia (ochrona przed zakłóceniami).
Stopień wyjściowy sterownika MOSFET-ów
składa się przeważnie z dwóch tranzysto-
rów MOSFET o małej rezystancji kanału
R

(rezystancje te ograniczają maksymal-

ny prąd sterownika i mogą być różne dla
tranzystora „górnego” i „dolnego”). Scalone
sterowniki są wytwarzane przez różnych pro-
ducentów. Najpopularniejsze rodziny tych
układów to: TC4xxx, IR2xxx, UC27xxx,
MIC4xxx, HIPxx, IXDD4xxx. Układ sterow-
nika MOSFET-ów (bufora – wzmacniacza
prądowego) można też wykonać samemu
przy użyciu tranzystorów bipolarnych lub
MOSFET – rysunek 4.

Przybliżony prąd sterownika można obli-

czyć na podstawie wymaganego czasu prze-
ładowania pojemności bramkowej – t oraz
ładunku bramki – Q

max

= Q

/ t

Czas przeładowania wyznacza projektant

układu i w dużym stopniu wpływa on na
straty mocy podczas przełączania tranzystora
(najczęściej przyjmuje się od kil-
kunastu do kilkuset ns). Ładunek
bramki, w Coulombach, należy
odczytać z noty katalogowej.

Przykładowo, chcąc przełado-

wać bramkę tranzystora IRF540

= 94nC) w czasie 50ns należy

zapewnić prąd na poziomie 1,9A.

Straty mocy w obwodzie sterowania zale-

żą natomiast od: Q

, V – napięcia zasilania

sterownika oraz f – częstotliwości przełącza-
nia i wynoszą:
P

= Q

*V*F

Napięcie zasilania sterownika najczęś-

ciej wynosi 12–18V i na ogół nie powinno
ono przekraczać 20V, co jest maksymalną
bezpieczną wartością napięcia bramkowego.
Napięcia poniżej 10V, szczególnie w apli-
kacjach większej mocy, mogą powodować
zwiększenie mocy strat podczas przewodzeni
tranzystora („niepełne otwarcie”), są oczywi-
ście wyjątki, gdzie dopuszczalne jest stero-
wanie specjalnych tranzystorów napięciami
rzędu 5V. Należy zauważyć, że maksymalny
prąd oraz wartości rezystancji nie wpływają
na całkowite straty mocy, oczywiście dopóki
umożliwiają pełne naładowanie i rozładowa-
nie pojemności bramki.

Przykładowe straty mocy w obwodzie ste-

rującym dla tranzystora IRF540 przełączane-
go z częstotliwością 100kHz i przy napięciu
sterującym 15V wyniosą około 140mW. Moc
ta rozłoży się proporcjonalnie na rezystancję
wyjściową sterownika R

, rezystor bramko-

wy R

oraz rezystancję wewnętrzną bramki

(rysunek 2).

Dodatkowymi przyczynami strat mocy

w sterowniku bramek są straty wynikające
z przepływu prądu zasilającego oraz stra-

ty wynikające
z przełączania
t r a n z y s t o r ó w
w y j ś c i o w y c h
s t e r o w n i k a
(przepływ prądu
od źródła zasi-
lania do masy
przez chwilowo
załączone oba

t r a n z y s t o r y ) .

Zasilacze impulsowe

Część 1 – Układy sterowania bramek

Rys. 3

Rys. 4

Rys. 2

Rys. 1

Podstawy

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Straty mocy na zasila-
nie układu najczęściej
można zupełnie pomi-
nąć. Straty przełącze-
niowe natomiast mogą
osiągać znaczne warto-
ści, a do ich obliczenia
wykorzystuje się wzór:
P

= CC*f*V.

CC oznacza tu

stałą przełączania
(Crossover Constant
czasami Energy) wyra-
żoną w amperosekun-
dach i podawaną w
dobrych notach kata-
logowych. Suma poszczególnych składowych
strat mocy wydzielających się w sterowniku
nie może przekraczać dopuszczalnej mocy
podanej przez producenta. Czasami zamiast
obliczać poszczególne straty mocy można
posłużyć się wykresami poboru prądu w
funkcji częstotliwości pracy, wtedy wartość
odczytaną z odpowiedniej krzywej wystarczy
pomnożyć przez napięcie zasilania układu.
Metoda ta nie jest zbyt dokładna, ponieważ
część z obliczonej mocy tak naprawdę wydzie-
la się w zewnętrznym rezystorze bramkowym
i wewnętrznej rezystancji bramki.

Układy praktyczne

Podstawowy układ sterowania tranzystora
MOSFET/IGBT przedstawia rysunek 5. W
tym przypadku należy zapewnić odsprzęganie
układu kondensatorem (lub dwoma) cera-
micznym (100nF lub więcej) i kondensatorem
elektrolitycznym (10…100μF). Bez prawidło-
wego odprzęgania mogą pojawić się niekon-
trolowane przełączenia, często prowadzące do
przegrzania lub nawet uszkodzenia układu.
Innym ważnym zagadnieniem jest minimali-
zacja wymiarów układu, co oznacza maksy-
malne zbliżenie elementów do siebie i zapew-
nienie możliwie krótkich ścieżek. Zabieg
ten ma na celu zmniejszenie pasożytniczych
indukcyjności, które wraz z pojemnościami
tworzą obwody rezonansowe LC, wytwarza-
jąc oscylacje – rysunek 6. Oscylacje te mogą
w skrajnych przypadkach doprowadzić do
niekontrolowanego otwarcia tranzystora lub
poprzez spolaryzowanie bramki niewielkim
ładunkiem zmniejszyć odporność tranzysto-
ra na przebicie. Wyżej wymienione uwagi
dotyczą praktycznie wszystkich sterowników
bramek.

W praktyce często zdarza się, że trzeba

wysterować tranzystor, którego źródło/emiter
znajduje się na potencjale znacząco wyż-
szym od potencjału masy. Do takich celów
można wykorzystać specjalne układy (hi-side
drivery) zawierające wewnętrzny konwerter
poziomów oraz zewnętrzny obwód bootstrap.

Rysunek 7 przedstawia użycie takiego układu
w przetwornicy obniżającej napięcie. Obwód
bootstrap wytwarza napięcie służące do zasi-

lenia stopnia
wyjściowego sterującego bramką. Napięcie
to jest równe napięciu na źródle tranzystora
MOSFET powiększonym o napięcie zasila-
nia sterownika. Działanie układu jest proste,
ale bardzo pomysłowe. Tranzystor MOSFET
zamyka się i otwiera z częstotliwością sygna-
łu PWM, powoduje to że w punkcie S wystę-
puje przebieg prostokątny o amplitudzie, w
przybliżeniu, równej napięciu V++. Gdy tran-
zystor jest zamknięty, napięcie w punkcie
S jest równe 0V (a dokładniej jest jeszcze
pomniejszone o spadek napięcia na przewo-
dzącej diodzie D2), a kondensatory C1, C2
są ładowane (przez diodę D1) do poziomu
napięcia pomocniczego (12…18V). Po otwar-
ciu tranzystora MOSFET napięcie w punk-
cie S osiąga wartość napięcia
V++, a kondensatory, nie mając
możliwości rozałdowania się,
zostają „wypchnięte/podbite” na
poziom V++. Teraz „minusy”
kondensatorów znajdują się na
potencjale V++, a ich „plusy”
mają ciągle potencjał o 12…18V
wyższy. Przykładowo przy V+
= 15V i V++ = 400V, maksy-
malne napięcie na kondensato-
rach C1, C2 (względem masy)
będzie osiągać 415V. Dzięki
temu zabiegowi driver wbudo-
wany w układ IR2117 zasila-
ny jest napięciem o kilkanaście
woltów wyższym od napięcia
zasilania MOSFET-a, co umoż-
liwia jego pełne wysterowanie.
Należy podkreślić, że napięcie
między bramką a źródłem nigdy
nie przekracza napięcia V+,
ponieważ cała część wysoko-
napięciowa „pływa” zgodnie z
przebiegiem napięcia na źródle
tranzystora MOSFET, oznacza
to również, że zmiany napięcia
V++ nie będą wpływały na pracę
obwodu bootstrap. Dioda D1
powinna mieć napięcie blokowa-
nia wyższe od napięcia zasilania
tranzystora MOSFET/IGBT (V).

W celu zmniejszenia prądu

ładowania kon-

densatora można szeregowo z diodą włączyć
kilkuomowy rezystor. Czasami ta dioda lub
układ ją zastępujący jest zintegrowany w
strukturze sterownika. W przypadku hi-side
driverów wymagane są dwa komplety kon-
densatorów odsprzęgających – jeden dla stro-
ny nisko-, a drugi dla wysokonapieciowej.

W następnym odcinku zostaną przedsta-

wione kolejne interesujące rozwiązania ste-
rowników tranzystorów MOSFET.

Jerzy Gołaszewski

jego@plusnet.pl

Michał Gołaszewski

mi.go@plusnet.pl

Rys. 5

Rys. 6

Rys. 7

Zasilacze impulsowe

Część 1 – Układy sterowania bramek

R E K L A M A

Po omówieniu podstawowych sposobów rea-
lizacji stopnia końcowego mocy, wracamy do
klas A, AB, B, C – patrz rysunek 144. Otóż
jeśli prąd spoczynkowy jest bardzo duży,
to nawet przy maksymalnym wysterowaniu,
malejący prąd nie zmniejszy się do zera, czyli
przez oba tranzystory podczas pracy nieprze-
rwanie płynie prąd, nawet przy najsilniej-
szych sygnałach zmiennych. Wtedy mamy do
czynienia ze wzmacniaczem klasy A. Jeżeli
natomiast prąd spoczynkowy jest nieduży, to
przy małych sygnałach wzmacniacz pracuje w
klasie A, natomiast przy większych sygnałach
prąd jednego z tranzystorów zmniejsza się do
zera i przewodzi tylko jeden z tranzystorów
T1, T2. Wtedy mówimy, że wzmacniacz
pracuje w klasie AB. Teoretycznie, jeśliby-
śmy ustawili napięcie Us tak, żeby przez
tranzystory w spoczynku nie płynął prąd, ale
żeby już najmniejsze sygnały otwierały jeden
z tranzystorów, to mielibyśmy wzmacniacz

w klasie B. W praktyce jest to niemożliwe.
Nie ma wzmacniaczy pracujących w czystej
klasie B, choćby z powodu charakterysty-
ki wejściowej tranzystorów, która nie ma
ostrego punktu załamania,
tylko jest charakterystyką
wykładniczą, a przyjmo-
wane „napięcie progowe
tranzystora” o wartości
0,6...0,7V tak naprawdę
wcale nie jest napięciem
progowym, tylko napię-
ciem baza-emiter, przy
którym prąd kolektora ma
stosunkowo małą wartość.

Nie wchodząc z dalsze

szczegóły, trzeba stwier-
dzić, że zależnie od usta-
wienia potencjometru,
ten sam układ może być
wzmacniaczem klasy A,

albo też wzmacniaczem klasy AB. Trzeba
tylko pamiętać, że praca w klasie A i przy
dużym prądzie spoczynkowym w klasie AB
oznacza duże straty ciepła i trzeba zasto-

sować odpowiednio większe
radiatory niż w typowych wzmac-
niaczach klasy AB, gdzie prąd
spoczynkowy zazwyczaj wynosi
25...100mA.

Zawsze trzeba też zwracać

uwagę na stabilność cieplną prądu
spoczynkowego. Problem jest o
tyle istotny, że temperatura złączy
tranzystorów wyjściowych może
zmieniać się o ponad 100°C i w
całym tym zakresie temperatur prąd
spoczynkowy nie powinien dra-
stycznie zmieniać swej wartości. Ta
ważna sprawa jest pomijana przez
większość amatorów zajmujących

się wzmacniaczami, co potem skut-
kuje dziwnymi zmianami właści-

wości wzmacniacza w czasie pracy i niezgod-
nością parametrów z pomiarami. Coś tak na
pozór drobnego jak słaby kontakt termiczny
tranzystora kompensującego T

z radiatorem

spowoduje, że prąd spoczynkowy po nagrzaniu
wzmacniacza będzie niedopuszczalnie rósł. I
wina nie będzie wynikała z „kiepskiego sche-
matu”, tylko z braku staranności wykonawcy.

Właśnie z uwagi na kaprysy prądu spo-

czynkowego niekiedy spotyka się na pozór
dziwne rozwiązania obwodu polaryzacji tran-
zystorów mocy. Jednym z takich sposobów
jest zastosowanie dwóch tranzystorów kom-
pensujących według idei z rysunku 145,
gdzie jeden z tranzystorów T

kompensuje

„górne”, a drugi „dolne” tranzystory, umiesz-
czone na oddzielnych radiatorach. W zasadzie
oba jednakowe radiatory powinny grzać się
w ten sam sposób, ale spotyka się i takie
rozwiązania z dwoma tranzystorami kom-
pensującymi, choć precyzyjna regulacja jest

Wzmacniacze

Część

Część 19. Klocki do budowy wzmacniaczy tranzystorowych

19. Klocki do budowy wzmacniaczy tranzystorowych

Pod lupą

Rys. 144

klasa A

klasa AB

klasa B

klasa C

Is=0

+1,2V

+0,6V

-1,2V

-0,6V

-0,5V

+0,5V

+0,3V

-0,3V

>1,5V

0,7V

+0,7V

-0,7V

-0,1V

+0,1V

oko³o

1,4V

oko³o

1,2...1,3V

Rys. 145

U+

U-

Elektronika dla Wszystkich

Pod lupą

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Pod lupą

wtedy kłopotliwa (w praktyce zazwyczaj oba
potencjometry są ustawione jednakowo).

Trzeba też podkreślić, że problem zmian

prądu spoczynkowego w wyjściowych tranzy-
storach bipolarnych można w pewnym stop-
niu zredukować według rysunku 139, przez
dodanie w obwodach emiterów niewielkich,
jednakowych rezystorów R

o wartości od

0,05

Ω do 1Ω, zależnie od mocy wzmacniacza.

Ale nie jest to doskonały sposób. Owszem,
przy znacznych wartościach tych rezystorów
redukcja wpływu temperatury byłaby duża. Po
nagrzaniu do +125°C w wersji bez rezystora
prąd wzrósłby do 2,8A, co pokazuje rysunek
146a, zgodnie z rysunkiem 138. Z rezystorem
R

= 1

Ω prąd wzrósłby mniej więcej do 0,45A,

jak ilustruje rysunek 146b i fioletowa kropka
na wcześniejszym rysunku 138. Ale we wzmac-
niaczach większej mocy rezystory te nie mogą
mieć aż tak dużej wartości. Przy wartości R

= 0,1

Ω, prąd wzrósłby mniej więcej do 1,8A,

jak pokazuje rysunek 146c i pomarańczowa
kropka na rysunku 138. A właśnie rezystory R

mają zwykle wartość 0,1

Ω lub mniej. Wtedy w

niewielkim stopniu redukują wpływ temperatu-
ry na prąd spoczynkowy, a ich głównym zada-
niem jest praca w obwodach ograniczników
przeciwzwarciowych według rysunku 147.
Otóż wartości rezystorów R

dobiera się tak,

żeby podczas
pracy z pełnym
o b c i ą ż e n i e m ,
w szczytach
wysterowania,
spadek napięcia
na nich wynosił
około 0,4...0,5V.
Większy spadek
napięcia, np.
podczas zwarcia
głośnika, spo-
woduje przewo-
dzenie któregoś
z tranzystorów
T

i ograni-

czenie prądu

wyjściowego mniej więcej do wartości
0,7V/R

. Głównie dlatego rezystory R

mają tak małą wartość.

W tym miejscu należy podkreślić,

że nie wszystkie schematy tranzystoro-
wych wzmacniaczy zawierają omówio-
ne właśnie obwody przeciwzwarciowe.
W efekcie wzmacniacze takie są bardzo
podatne na przypadkowe uszkodzenia,
wskutek chwilowego zwarcia wyjścia.

Trzeba też wyraźnie stwierdzić, że

praktycznie żadne spośród setek sche-
matów wzmacniaczy tranzystorowych
dostępnych w Internecie nie zawierają
obwodów zabezpieczenia termicznego.
Zbyt mały radiator, niekontrolowany

wzrost prądu spoczynkowego, albo też
niedokładne przykręcenie któregoś tran-
zystora do radiatora kończą się wtedy

spaleniem stopnia wyjściowego, a czasem przy
okazji także innych elementów.

I tu jeszcze raz należy podkreślić problem

zmian prądu spoczynkowego pod wpływem
temperatury. Zmiany prądu spoczynkowego
o ±50% są akceptowalne, ale zmniejszenie
prądu spoczynkowego do wartości bliskich
zeru spowoduje wzrost zniekształceń, ponie-
waż wzmacniacz będzie pracował praktycznie
w klasie B, a nawet C. Z kolei bardziej praw-
dopodobny po nagrzaniu duży wzrost prądu
spoczynkowego spowoduje przejście do pracy
w klasie A, a to oznacza duży wzrost mocy
strat, wydzielanej w tranzystorach mocy, a tym
samym ryzyko ich przegrzania i uszkodzenia.

Świadomi problemu praktycy przeprowa-

dzają pomiary prądu spoczynkowego, a czę-
sto też innych parametrów, zarówno w stanie
zimnym, tuż po włączeniu wzmacniacza, przy
małych sygnałach, jak też w stanie gorącym,
czyli podczas pracy z pełnym obciążeniem.

Tranzystory, tranzystory

Zazwyczaj na schemacie czy w opisie pro-
jektu podane są konkretne typy tranzystorów.
Większość początkujących traktuje to jako
świętość i nawet nie pomyśli, by zastosować
inne typy tranzystorów. Tymczasem w więk-
szości przypadków można dokonać zmian i
wykorzystać łatwiej dostępne odpowiedniki o
podobnych parametrach.

Oczywiście, są argumenty, żeby użyć

dokładnie takich elementów, jakie występują
w projekcie. Można się słusznie spodziewać,
że autor schematu zbudował i wypróbował
wzmacniacz właśnie z takimi elementami.
A to rodzi przekonanie, że stosując podane
elementy, uzyskamy identyczny wynik. Takie
przekonanie nie jest do końca uzasadnione.
W praktyce okazuje się, że na parametry
wzmacniacza, oprócz typów tranzystorów,
znaczny wpływ ma szereg innych czynników,
m.in. związanych z mechanicznymi aspektami
budowy, w szczególności rozkład elementów
na płytce drukowanej oraz długość, grubość i
sposób prowadzenia przewodów łączących, w

szczególności obwodu masy. Są to obszerne i
trudne zagadnienia, których nie sposób krótko
omówić. W każdym razie, oprócz parametrów
tranzystorów, na właściwości wzmacniacza ma
wpływ wiele innych czynników.

A wracając do tranzystorów: owszem, nie-

które tranzystory mocy optymalizowane są
właśnie do wzmacniaczy audio, ale nie są to
duże różnice. Często ulepszenie nie polega na
poprawieniu jakichś właściwości związanych
z jakością dźwięku, a jedynie na zwiększeniu
odporności na uszkodzenie, a konkretnie na
zmniejszeniu ryzyka tzw. drugiego przebicia
(second breakdown) i powiększeniu bezpiecz-
nego obszaru pracy (SOAR). A jeśli chodzi o
różnice w dźwięku, to zwykle są to subtelno-
ści, które dają o sobie znać tylko w sprzęcie
najwyższej klasy.

Warto też wziąć pod uwagę, że inne tran-

zystory są popularne w Japonii, inne w USA,
a inne w Europie. Często twórcy wzmac-
niaczy po prostu wykorzystują tranzystory
najbardziej popularne na lokalnym rynku. A
zdobycie takich tranzystorów na innym kon-
tynencie może być utrudnione, a także kosz-
towne. Owszem, w przypadku wzmacniaczy
najwyższej klasy warto stosować dokładnie
takie tranzystory, jak podano w projekcie.
Jednak każdy, kto chciałby bliżej zapoznać
się ze wzmacniaczami mocy i wypróbować
różne ich wersje, może śmiało eksperymen-
tować z różnymi tranzystorami, zarówno w
stopniach sterujących, jak i w końcowym
stopniu mocy.

Warto przy tym pamiętać, że pomiary

techniczne, określające poziom zniekształceń,
w przypadku lepszego sprzętu mają niezbyt
dużą wartość. Owszem, warto przeprowadzić
pomiary i zbadać poziomy zniekształceń THD,
IMD i ewentualnie TIM. Aby jednak rzetelnie
ocenić różnice, trzeba porównać na słuch
dwa jednakowe układy (kanały), zawierające
różne tranzystory. Próba odsłuchania jednego
wzmacniacza, wymiany tranzystorów na inne
i ponownego odsłuchania tak zmodyfikowanej
wersji jest z góry skazana na brak obiekty-
wizmu, ponieważ nie sposób zapamiętać na
dłuższy czas subtelnych właściwości odtwa-
rzanego dźwięku. Opinie, że „po wymianie
tranzystorów typu ... na ... wzmacniacz ma
dużo lepszy dźwięk” należy traktować z wiel-
ką ostrożnością, ponieważ są to subiektywne
wrażenia, a często raczej życzenia, zrodzone
pod wpływem sugestii. Tylko porównanie bez-
pośrednio po sobie następujących dźwięków
z różnych wzmacniaczy, i to w ramach tzw.
ślepych testów, pozwoli porównać ich brzmie-
nie. Dlatego konieczne jest posiadanie i jedno-
czesne wykorzystanie dwóch porównywanych
wzmacniaczy. Wtedy można przeprowadzać
rzetelne, powtarzalne eksperymenty i spraw-
dzać rzeczywiste różnice między różnymi
rodzajami tranzystorów – zazwyczaj różnice te
są bardzo małe.

Piotr Górecki

Rys. 146

Rys. 147

I=0,1A

I=2,8A

I=0,1A

I=0,5A

I=0,1A

I=1,8A

T=+25 C

T=+125 C

T=+25 C

T=+125 C

T=+25 C

T=+125 C

R =0

R
1

R
0,1

U+

W sprzęcie średniej i wyższej klasy powszech-
nie stosowane były i są korektory barwy
dźwięku. Korektory można zrealizować bez
jakichkolwiek elementów wzmacniających,
niemniej wykorzystanie wzmacniaczy ope-
racyjnych pozwala zrealizować je w prosty i
elegancki sposób.

Zacznijmy od bardzo pożytecznego i bar-

dzo popularnego korektora dwupunktowego,
zwanego często motylkiem, bo charaktery-
styki regulacji przypominają trochę skrzydła
motyla. Korektor ten pozwala niezależnie
regulować tony niskie i wysokie, a częstot-
liwości średnie, zwykle w okolicach 1kHz,
przechodzą przez korektor bez zmian.

Podstawą tego rodzaju regulatorów jest

wzmacniacz odwracający o wzmocnieniu
równym 1. Korekcja polega po prostu na
zmianie wzmocnienia tonów niskich i wyso-
kich. Znacznie więcej szczegółów podanych
jest w Technikaliach.

W literaturze można spotkać kilka wersji

dwupunktowych korektorów, różniących się
pewnymi szczegółami budowy. My zacznij-
my od schematu z rysunku 21. Nie jest to
może najlepsza wersja, ale zrealizujemy ją
bez trudu za pomocą elementów, które masz
w zestawie EdW A07. Mój model pokazany
jest na fotografii 22.

Taki regulator barwy możesz łatwo

wypróbować w praktyce. Na przykład na
wejście możesz podać sygnał z empetrójki,
a do wyjścia dołączyć albo słuchawki, jak w
poprzednim układzie, albo za pomocą kabla
z wtykami chinch
(RCA) podać
wygnał na wejście
AUX dowolnego
wzmacniacza mocy.
Przekonasz się, że
zakres regulacji
i tonów niskich, i
wysokich jest duży.

Zauważ, że w

układzie połączy-
łem równolegle
dwa kondensatory
C4, C5, by uzyskać

pojemność 20nF. Tylko
dlatego, że w zestawie
EdW A07 mamy po
dwa kondensatory 1nF
i 10nF. Ale warto prak-
tycznie sprawdzić, jak
wartości kondensatorów
C

(C4+C5) oraz C

(C6) wpływają na cha-
rakterystyki regulacji.
Rysunek 23 pokazuje
charakterystyki regu-
lacji przy wartości C

= C4+C5 = 20nF przy
maksymalnym podbiciu
i maksymalnym tłumie-
niu. Natomiast rysunek
24 przedstawia wpływ
pojemności C

przy

skręceniu potencjometrów na minimum. Jak
widać z tego rysunku, zwiększanie pojem-
ności C

przesuwa częstotliwość graniczną

w lewo, czyli w stronę niższych często-
tliwości i zmniejsza tym samym zakres
regulacji. Natomiast z pojemnością C

(C6)

jest odwrotnie: czym mniejsza wartość C6,
tym mniejszy jest zakres regulacji tonów
wysokich. Zmieniając te pojemności, może-
my śmiało zmieniać właściwości korektora.
W świetle rysunku 24 optymalną wartością
C

wydaje się 47nF (33nF...68nF) oraz C

= 1nF, ponieważ zwykle uznajemy czę-
stotliwość 1kHz jako „środkową”. Ale w

zasadzie środek pasma akustycz-

nego 20Hz...20kHz to częstotliwość 632Hz
i niektóre korektory tego typu mają „punkt
neutralny” właśnie w okolicach 640Hz, a
nie 1kHz.

Muszę też zwrócić Ci uwagę na kilka istot-

nych kwestii. Otóż układ ten z konieczności
jest zrealizowany jak najoszczędniej, żeby
wykorzystać elementy z zestawu EdW A07.
Po części wzorowałem się na nietypowym
„minimalistycznym” układzie z rysunku 25,
opisanym w materiałach Texas Instruments

Elektronika dla początkujących,

czyli wyprawy na oślą łączkę

Ćwiczenie 4. Korektor barwy dźwięku

EdW A07

Ośla łączka

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

100nF

R2
100kW

U1A

U1B

TL082

R4
1MW

100nF

C3
100 F

100 F

1000 F

10kW

P2 10kW

100kW

10kW

22kW

100kW

C4=C5=10nF

C6 1nF

C =C +C

+9...+12V

Rys. 21

Fot. 22

Rys. 23

Rys. 24

Ośla łączka

(SLYT155), gdzie
oprócz niewielkiej
liczby elementów,
zwraca uwagę obec-
ność trzech kon-
densatorów o jed-
nakowej wartości, a
potencjometry mają
wartości różniące się

10-krotnie. Jednak w zdecydowanej więk-
szości tego rodzaju regulatorów stosuje się
potencjometry o jednakowej wartości, a kon-
densatory włączone są inaczej. Także i Ty,
jeśli będziesz chciał zrealizować praktycz-
ny regulator barwy dźwięku, wykorzystasz
inne rozwiązania. Omówimy je w następnym
odcinku.

Piotr Górecki

Zasada działania klasycznych regu-
latorów barwy dźwięku jest prosta,
ponieważ są to w sumie wzmacniacze
odwracające, a podstawowy obwód
regulacyjny wygląda jak na rysun-
ku B1. Przy ustawieniu suwaka w
środkowym położeniu, wzmocnienie
wynosi 1, czyli nie ma zmian (ściślej
–1, bo wzmacniacz odwracający zamienia
fazę na przeciwną, ale to nie ma znaczenia).
W położeniach skrajnych sygnał jest albo tłu-
miony, albo wzmacniany. O wartości wzmoc-
nienia/tłumienia decyduje stosunek rezystan-
cji potencjometru do wartości „rezystorów
pomocniczych”. Przy wartościach rezystorów
R1 = R2 = 11k

Ω, P1 = 100kΩ, zakres regula-

cji wynosiłby 1/10...10, czyli w mierze decy-
belowej dokładnie –20dB...+20dB. W prak-
tyce należy wziąć pod uwagę, że tolerancja
potencjometrów wynosi zwykle 20%, więc
nie trzeba silić się na dokładność. Dlatego z
reguły stosuje się wartości R1 = R2 = 10k

i P1 = 100k

Ω.

Dodanie jednego kondensatora C1 według

rysunku B2 powoduje poważną zmianę. Dla
bardzo niskich częstotliwości kondensator
ten ma bardzo dużą reaktancję i możemy
uznać, że go w ogóle nie ma. Wtedy zgod-
nie z rysunkiem B1 zakres regulacji wynosi
–20dB...+20dB. Z kolei dla bardzo wysokich
częstotliwości można przyjąć, że kondensator
C1 stanowi zwarcie. Wtedy układ zachowuje
się jak wersja z rysunku B3. Potencjometr
jest zwarty przez maleńką reaktancję C1 i nie
można niczego regulować. Rs to rezystancja
wypadkowa równoległego połączenia połó-
wek potencjometru. W pozycji środkowej

potencjome-
tru P1 war-
tość rezy-
stancji Rs
jest równa
p o ł o w i e
wartości P1,
przy innych
ustawieniach
P1 rezystan-
cja Rs jest
mniejsza, w
s k r a j n y c h
położeniach potencjometru, Rs jest równa
zeru. Zmienia się wprawdzie wartość rezy-
stancji Rs, ale dla tych wysokich częstotliwo-
ści niczego to nie zmienia – wzmocnienie jest
wtedy stałe, dokładnie równe 1, wyznaczone
tylko przez stosunek rezystorów R2/R1.

Dla jakichś często-

tliwości pośrednich
reaktancja konden-
satora jest porówny-
walna z wartościa-
mi R1, R2, P1 i dla
tego zakresu częstot-
liwości można regulo-
wać wzmocnienie, ale
w zakresie mniejszym,

niż –20dB...+20dB. Ilustruje to rysu-

nek B4. Linie przerywane poka-
zują idealizowany przebieg cha-
rakterystyki częstotliwościowej.
W rzeczywistości charakterysty-
ki nie są ostre, tylko łagodne – w
„punktach załamania” występu-
je różnica o 3dB, jak pokazu-
je pomarańczowa linia. Tak jak

to jest standardowo w filtrach,
liczbowa wartość reaktancji
kondensatora jest wtedy równa
współpracującej rezystancji.
Można powiedzieć w pewnym
uproszczeniu, że przy częstotli-
wości załamania f

reaktancja

kondensatora C1 jest równa R1

(i R2). Natomiast dla częstotliwości f

jest

równa rezystancji P1. W praktyce wartość

częstotliwości f

wynosi 100Hz...1kHz, co

przy dziesięciokrotnym stosunku P1/R1 daje
wartości f

odpowiednio 10Hz...100Hz.

A teraz rozważmy obwód z potencjometrem

P2 i kondensatorem C2 według rysunku B5.
Początkujący niesłusznie uważają, że działanie
drugiego potencjometru do regulacji tonów
wysokich jest niezależne od obwodu regulacji
tonów niskich. Prawda jest inna. Rysunek

B3 pokazał, że dla wysokich
częstot-liwości kondensator
C1 praktycznie stanowi zwar-
cie i wzmocnienie jest wtedy
równe 1. Przeanalizujmy teraz
sytuację przy wysokich czę-
stotliwościach, gdy C1 stanowi
zwarcie i gdy P1 jest w środko-
wym położeniu – wtedy sytua-
cja wygląda jak z lewej strony

Rys. 25

R =R

R <R

R >R

R =61k

R =11k

R =111k

R =61k

R =111k

R =11k

G = 1 = 0dB

G = 10 = +20dB

G = 0,1 = –20dB

G>1

G<1

11kW

100kW

11kW

Rys. B1

Rys. B2

przy wysokich czêstotliwoœciach

- zwarcie przez C1

przy wysokich czêstotliwoœciach

- zwarcie przez C1

R =

Rys. B3

tony

wysokie

tony

niskie

czêstotliwoœæ

Rys. B4

Rys. B5

TECHNIKALIA

R E K L A M A

Ośla łączka

TECHNIKALIA

rysunku B6, a wartość Rs =
0,5*P1. Jak pokazuje wersja
z prawej strony rysunku B6
(porównaj rysunek 3), gdy
P2 też jest w środkowym
położeniu, na jego suwaku
napięcie jest zawsze równe
zeru, a co ważne Rc = Rd,
więc kondensator C2 nie
ma wpływu na charaktery-
stykę częstotliwościową i
wzmocnienie jest równe 1,
ściślej –1. W jednym skraj-
nym położeniu suwaka P2
(w lewo na rysunku B6),
kondensator C2 jest dołączony wprost do
wejścia i wypadkowy schemat wygląda jak
na rysunku B7 (rezystancja potencjometru P2
jest wtedy włączona między wejście i wyjście
korektora i nie ma wpływu na charakterystyki
częstotliwościowe). Przy wzroście częstotli-
wości reaktancja C2 maleje i wzmocnienie
ze wzrostem częstotliwości się zwiększa, co
pokazuje charakterystyka częstotliwościowa.
W przeciwnym skrajnym położeniu suwaka
P2 (w prawo na rysunku B6), kondensator C2
jest dołączony do wyjścia według rysunku
B8. Wtedy z kolei ze wzrostem częstotliwości
wzmocnienie maleje, ponieważ maleje reak-
tancja C2. Idea pokazana na uproszczonych
schematach na rysunkach B7 i B8 jest bardzo
prosta, ale jest tu kłopot z obliczeniami.

C z ę s t o t l i w o ś ć

charakterystyczna dla
tonów wysokich (częstotli-
wość załamania) jest taka, przy
której reaktancja C2 staje się
równa współpracującej rezy-
stancji wypadkowej R1, R2,
Rs.

Wszystko pięknie, tylko

jaka jest ta wypadkowa war-
tość

współpracującej rezy-

stancji?

W grę wchodzą dwa problemy. Po pierw-

sze mamy układ gwiazdy, złożonej z rezy-
storów R1, R2, Rs i nie bardzo wiemy, jak
zabrać się do obliczeń. Po drugie, w prostym
układzie z rysunków B5, B6 rezystancja
Rs nie jest stała! Zależy ona od ustawienia
suwaka P1 – przecież Rs zmienia się od
zera do 0,5*P1 przy regulacji tonów niskich.
Sygnalizowałem już to przy okazji rysunku
B3. Oznacza to, że ustawienie potencjometru
tonów

niskich P1 zmienia Rs i tym samym...

wpływa na charakterystykę w zakresie tonów
wysokich! A to na pewno jest niepożądane.

Możemy zmniejszyć problem, wprowa-

dzając dodatkowy rezystor R3 w obwodzie
suwaka potencjometru P1, co zmniejszy
wpływ położenia suwaka P1. Ale jesz-

cze lepszym
s p o s o b e m

będzie i dodanie takiego rezystora, i
zastosowanie dwóch kondensatów
zamiast jednego C1. Oba sposoby poka-
zane są na rysunku B9. W tej drugiej
wersji przy wysokich częstotliwoś-
ciach kondensatory C1a i C1b zwierają
wszystkie trzy końcówki potencjometru
i wartość

współpracującej rezystancji

jest wtedy niezmienna, równa wartości
dodanego rezystora R3. Ale niestety
nadal nie wiemy, jaką wartość mają
rezystancje wypadkowe, z którymi
współpracuje C2. Aby to określić, nale-
żałoby wrócić do szkolnych rozważań,
którymi są męczeni uczniowie w pierw-
szych klasach technikum. Mianowicie
trzeba przekształcić gwiazdę na trójkąt

o takich samych właściwościach. Otóż taka
konwersja daje wyniki pokazane na rysunku
B10. Co najważniejsze, wartości interesu-
jących nas rezystancji R

, R

są równe i

wynoszą R1+2R3. Natomiast wartość rezy-
stancji R

nas nie obchodzi, bo nie ma wpły-

wu na działanie regulatora.

Teraz już wiemy, że w sytuacjach z rysun-

ków B7 i B8, pojemność C2 współpracu-
je z rezystancjami R

=R1+2R3, jak

pokazuje rysunek B11. Możemy więc okre-
ślić częstotliwość załamania w układach z
rysunków B7 i B8. W praktyce dobieramy
kondensator C2 tak, żeby jego reaktancja dla
częstotliwości złamania f

, zazwyczaj rów-

nej 1...3kHz, była równa rezystancji R1+2R3,
czyli według zależności:

C2 = 1 / 2

πf

(R1+2R3).

I oto mamy klasyczny regulator, zwany

regulatorem Baxandalla, którym bliżej zaj-
miemy się w następnym odcinku.

podbite

tony

wysokie

tony

niskie

czêstotliwoœæ

Rys. B7

st³umione

tony wysokie

tony

niskie

czêstotliwoœæ

Rys. B8

C1b

C1a

Rys. B9

=R1+2R3

podbicie tonów

st³umienie tonów

wysokich (rys. B7)

wysokich (rys. B8)

Rys. B10

Rys. B11

R E K L A M A

R =

U=0

R1 = R2

U=0

R1 = R2 i R = R , wiêc G = 1

dla wysokich czêstotliwoœci

Rys. B6

Większość naszych Czytelników z końcem
sierpnia kończy wakacje i urlopy. We wrześ-
niu pora wziąć się do nieco ambitniejsze go
zadania. Na początek przypomnę, że nie-
dawne zadanie 166 dotyczyło pomocniczego
źródła energii. W ramach tego zadania nie-
którzy przeprowadzili interesujące ekspery-
menty, żeby wspomnieć choćby ogniwo z
cytryną (limonką) oraz z fotodiodami BP34.
Wprawdzie z takich źródeł można uzyskać
znikomo małe ilości energii, ale przecież
potrafimy realizować bardzo oszczędne ukła-
dy elektroniczne. I właśnie tu dochodzimy do
tematu naszego kolejnego zadania.

Temat zadania 175 brzmi:

Zaproponuj pożyteczny układ elektronicz-
ny, pobierający jak najmniej energii.

Znów temat jest bardzo szeroki i dosłow-

nie każdy chętny może zaproponować coś

interesującego. Ogólnie biorąc, widzę dwa
główne kierunki rozwiązań. Jeden to wyko-
rzystanie mikroprocesorów, które dla zmniej-
szenia poboru prądu będą wprowadzane w
stan uśpienia i budzone na krótko co jakiś
czas, by wykonać swoje zadanie. Drugi głów-
ny kierunek to ultraoszczędne układy bez
mikroprocesorów. Być może one też będą

pracować okresowo. Oprócz procesorów, na
pewno zechcecie wykorzystać bardzo popu-
larne układy scalone CMOS rodziny 4000. I
słusznie! Tu chciałbym udzielić kilku wska-
zówek: otóż w każdym przypadku warto
pracować przy jak najniższym napięciu zasi-
lania. Zasadniczo według katalogu układy
CMOS4000 mogą pracować przy zasilaniu od

Szkoła Konstruktorów ma trzy klasy (Zadanie główne, Co tu nie gra? i Policz). Każdy Czytelnik „Elektroniki dla Wszyst-
kich” może nadesłać rozwiązane jednego, dwóch lub wszystkich trzech zadań Szkoły z danego numeru. Rozwiązania
można nadsyłać zwykłą pocztą albo mailem. Paczki z modelami i koperty zawsze adresujcie: AVT – EdW ul. Leszczy-
nowa 11 03-197 Warszawa i

koniecznie podawajcie na kopercie czy paczce zawartość, np. Szko175, Jak9, NieGra175,

#9, itd. Autorzy rozwiązań zadania głównego jeśli chcą, mogą też przysyłać fotograﬁ e swej osoby (portret), które będą
zamieszczone przy rozwiązaniu zadania.

Osoby, które nadsyłają rozwiązanie e-mailem, powinny wysłać je na adres: szkola@elportal.pl (szkola, a nie szkoła). W tytule maila i w na-

zwach wszystkich załączników, oprócz nazwy konkursu i numeru zadania, umieśćcie także swoje nazwisko (najlepiej bez typowo polskich liter),
na przykład: Szko175Kowalski, Policz175Zielinski, NieGra175Malinowski, Jak9Krzyzanowski.

Regularnie potwierdzam otrzymanie wszystkich e-maili kierowanych na adres szkola@elportal.pl oraz szkola@edw.com.pl. Jeśli więc w ter-

minie kilku dni po wysłaniu maila do Szkoły nie otrzymacie mojego potwierdzenia, prześlijcie pliki jeszcze raz (do skutku).

Bardzo proszę wszystkich uczestników, także osoby nadsyłające prace e-mailem, żeby podawały imię, nazwisko, adres zamieszkania oraz

wiek. Jest to pomocne przy opracowywaniu rozwiązań, ocenie prac oraz wysyłce upominków i nagród (dane osobowe będą wykorzystane wy-
łącznie w związku z oceną prac i nagrodami). Jeśli na łamach czasopisma nie chcecie ujawniać swoich danych – napiszcie, a zachowam dyskre-
cję, podając albo pseudonim, albo imię i pierwszą literę nazwiska, ewentualnie miejscowość zamieszkania.

Mam też prośbę dotyczącą kwestii technicznych. Na schematach podawajcie wartości elementów, a dodatkowo zamieśćcie Wykaz elementów

w tekście. Taka podwójna informacja pomaga wyłowić ewentualne błędy.

Bardzo proszę, żebyście unikali plików w formacie .docx z najnowszego Worda. Zapiszcie plik w „zwykłym” formacie .doc. Możecie nato-

miast śmiało przysyłać pliki .odt z darmowego OpenOfﬁ ce.

Nie umieszczajcie ilustracji w tekście! Wszystkie ilustracje (fotograﬁ e i rysunki) powinny być przesłane jako oddzielne pliki. Bardzo proszę

też o przysyłanie schematów, projektów płytek i wszelkich innych rysunków w popularnych formatach, na przykład PDF, JPG, GIF czy PNG, i
to także wtedy, gdy przysyłacie oryginalny, źródłowy plik z danego programu projektowego (sch, pcb, brd, itp.).

Wystarczy przysłać mailem postać elektroniczną, ale jeśli ktoś chce przysłać dane na nośniku, niech to będzie płyta CD lub DVD. W miarę

możliwości nie przysyłajcie materiałów na starych 3,5-calowych dyskietkach, bo nie mamy już w redakcji komputera z takim napędem i dyskiet-
ka stwarza spory kłopot. Jeśli ktoś pisze tekst na komputerze i przysyła do mnie wydruk w kopercie, to niech także przyśle e-maila z plikiem
tekstowym (.DOC, .TXT, .ODT), co znacznie ułatwi zacytowanie całości lub fragmentu rozwiązania. Nie jest konieczne przysyłanie papierowych
wydruków. Jeśli jednak nadsyłacie model, zawsze dołączajcie wydruk własnoręcznie podpisanego i opatrzonego datą oświadczenia (w tym
wypadku musi to być papierowy, podpisany wydruk, a ewentualny plik nie jest potrzebny): Ja, niżej podpisany, oświadczam, że projekt/artykuł
pt.:……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………,
który przesyłam do redakcji „Elektroniki dla Wszystkich”, jest moim osobistym opracowaniem i nie był wcześniej nigdzie publikowany.

Zadanie główne nr 175

Szkoła

Konstruktorów

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Sponsorem nagród (obudów) jest ﬁ rma LC Elektronik

3V wzwyż, a procesory od 1,8...2,7V, zależnie
od typu. Ale praktyka pokazuje, że mogą
one też pracować przy niższych napięciach.
Celem samym w sobie nie jest w tym przy-
padku obniżenie napięcia zasilania, tylko fakt,
że czym niższe napięcie, tym mniejszy pobór
prądu podczas przełączania. Ten sam układ
CMOS4000 przy napięciu 12V czy 9V będzie
pobierał wielokrotnie więcej energii niż przy
zasilaniu napięciem 3V. A może warto zain-
teresować się kostkami z popularnej rodziny
74HC o napięciu zasilania 2...6V lub z rodzin
74LV (w tym AVC, AUC) o jeszcze niższym
napięciu zasilania?

Do realizacji prostych układów można też

wykorzystać pojedyncze tranzystory, zarówno
bipolarne, jak też MOSFET-y i JFET-y.

W każdym wypadku trzeba się zastanowić,

jaki ma być cel stosowania proponowanego
układu. Treść zadania wskazuje, że ma to
być pożyteczny układ elektroniczny. Chodzi
mi tylko o to, żeby Wasza propozycja miała,
lub mogła mieć, jakiekolwiek pożyteczne
zastosowanie. Bo ultraoszczędnym ukła-
dem elektronicznym jest na przykład bateria
obciążona trzema połączonymi szeregowo
22-megaomowymi rezystorami. Warunek
energooszczędności jest spełniony, tylko po
co komu taki układ?

A jeśli urządzenie ma być pożyteczne,

to jakie zadanie ma realizować? Na pewno
jednym z tematów, którym się zajmiecie, są
najróżniejsze sygnalizatory. Zapewne kluczo-
wym problemem będzie wtedy dobór prze-
twornika wykonawczego. Jeśli miałby to być
jakiś sygnalizator akustyczny, to na przykład

klasyczny głośnik jest zdecydowanie bar-
dziej energożerny, niż membranka piezo. W
przypadku sygnalizatorów świetlnych prob-
lem elementu wykonawczego jest jeszcze
poważniejszy, ponieważ wszystko, co świeci,
pobiera znaczne ilości energii. Oczywiście
najlepsze okazałyby się wtedy nowoczesne
niebieskie i białe diody LED, znane ze swej
wysokiej skuteczności i sprawności. Znikome
ilości energii pobierają tylko proste wyświet-
lacze LCD, ale nie moduły ze sterownikami,
tylko stare najprostsze wyświetlacze LCD.

Ale sygnalizator nie musi mieć elemen-

tu wykonawczego w postaci brzęczyka czy
lampki. Może optymalnym rozwiązaniem
będzie wykorzystanie modułów radiowych i
uruchamianie na krótko nadajnika, by prze-
słać sygnał na odległość? Może rozwiąza-
niem będzie ultraoszczędny prościutki system
alarmowy, który w spoczynku, a właściwie
podczas czuwania, będzie pobierał minimalne
ilości energii...

A jeśli już doszliśmy tak daleko, może ktoś

zaproponuje znacznie bardziej zaawansowa-
ne rozwiązania, choćby jakiś zdalny czujnik
pogodowy, na przykład sprawdzający tempe-
raturę co pół godziny i przesyłający radiowo
informacje do współpracującego serwera.

Uwaga!

Każdy Autor nadsyłając rozwiązanie zada-
nia głównego może dołączyć też swoją
fotografię (portret). Fotografia zostanie
opublikowana w artykule, omawiającym

nadesłane rozwiązania.

Jestem przekonany, że także i tym razem
pozytywnie zaskoczycie mnie swoimi
pomysłami. Poszukajcie też inspiracji w
Internecie. Podkreślam, że zadanie polega
na zaproponowaniu układu. A to oznacza,
że niekoniecznie trzeba taki układ zreali-
zować. Mile widziane są więc także propo-
zycje teoretyczne, za które też uzyskuje się
punkty, upominki i nagrody.

I jeszcze jedna możliwość: bardzo cenne

okażą się wszelkie doświadczenia i eks-
perymenty. W ramach zadania 175 można
zbadać zależność poboru prądu i energii od
wartości napięcia zasilania. Takie ekspery-
menty mogą dotyczyć mikrokontrolera lub
układów CMOS4000. Zwłaszcza w przy-
padku układów CMOS4000 różnice poboru
energii przy napięciach zasilania 15V i 3V
mogą się okazać wręcz kolosalne. Zbadajcie
te zależności, bo to naprawdę przyda się
Wam, jeśli chcecie być elektronikami XXI
wieku.

Wiem, że temat zadania 175 jest specy-

ficzny, ale przy obecnych możliwościach
i kierunkach rozwoju elektroniki, zmniej-
szanie zużycia energii urządzeń zasilanych
bateryjne okazuje się potrzebne i ogromnie
ważne. Dlatego nie zlekceważcie tego zada-
nia! W naszej Szkole do tematu zmniej-
szania zużycia energii i do zmniejszania
napięcia zasilania będziemy w przyszłości
niejednokrotnie powracać.

A na razie zachęcam wszystkich sympa-

tyków Szkoły do udziału w jakże ważnym
zadaniu 175!

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Temat zadania 170 brzmiał: Zaproponuj
wykrywacz lub miernik pola elektrycznego,
magnetycznego lub elektromagnetycznego.

Sprawa pól elektrycznego i magnetycz-

nego przewija się w Szkole od dawna. Nadal
jednak dla wielu Czytelników są to zagadnie-
nia z pogranicza magii. Jeśli są to elektronicy
młodzi i niedoświadczeni, to nie ma problemu
– właśnie takie zadania pomogą im w upo-
rządkowaniu wiedzy i zdobyciu bezcennego
doświadczenia. Widać jednak wyraźnie, że
niektórzy młodsi uczestnicy podeszli do tema-
tu zupełnie po omacku, bez zrozumienia prob-
lemu. A przecież przy stawianiu tego zadania
w EdW 4/2010 podałem szereg wskazówek.
Dalsze rozszerzone wskazówki podane są w
podsumowaniu tego zadania Szkoły.

Przypuszczam, że część sympatyków

Szkoły po analizie przedstawionych infor-
macji jeszcze raz zechce przeprowadzić eks-
perymenty. Nie jest to bowiem pusta teoria.
Przecież ze złymi skutkami oddziaływania
różnych obcych pól na urządzenia elektro-
niczne mamy do czynienia na co dzień. I
wielu elektroników nie umie redukować ich
wpływu. Udział w zadaniu 170 to istotny krok
w poznawaniu tych ważnych zagadnień.

Czytając opisy poszczególnych prac, weź-

cie pod uwagę, że niektóre przedstawione
propozycje nie są godne polecenia i są ślepą
uliczką, która nie przybliża do prawdy, a co
najwyżej pokazuje, że pomysł był nietrafiony.

Niemniej niektórzy uczestnicy osiągnęli

pewne sukcesy. Wśród nadesłanych prac były
też dwie wyjątkowo interesujące. Jedną od
razu kieruję do publikacji, a mam nadzieję,
że z drugiej z czasem powstanie materiał na
projekt okładkowy. A oto szczegółowe omó-
wienie nadesłanych rozwiązań.

Rozwiązania teoretyczne

19-letni Michał Waś przysłał krótkiego maila,
że próbuje zrobić (…) wykrywacz przewodów
w ścianie (…) z miernikiem i tranzystorami,
ale nie chodzi (…).

Krótką informację o swoich działaniach

przysłał też Jacek Laskowski z Krakowa. W
tym nadesłanym w terminie mailu napisał, że
nie zdąży na czas skończyć swojego miernika
pola magnetycznego i że przyśle materiały z
niewielkim opóźnieniem. Niestety, do chwili
oddania materiałów do druku materiały te nie
nadeszły. Jeśli się pojawią, z przyjemnością
zaprezentuję je za miesiąc. A jeśli Autorowi

nie udało się osiągnąć założonych celów,
niech uważnie poczyta wskazówki zawarte
w podsumowaniu i niech spróbuje z nich
skorzystać.

Rozwiązania praktyczne

13-letni Krzysztof Łos z Hubenic napisał
najpierw: (…) Zadanie wykonałem w formie
prototypu i proszę o czas, bo w najbliższym
tygodniu zostanie jeszcze dokończona druga
wersja prototypu. Jako pętlę testową wykorzy-
stałem kawałek drutu stalowego zwiniętego w
pętlę podwójną i podłączony rezystor szerego-
wo. Tutaj pojawia się mały problem, ponieważ
impuls, który się indukuje, jest rzędu kilku
mikrowoltów, więc mój miernik tego nie może
zmierzyć. Jedyną radą na to jest zastosowanie
wzmacniacza operacyjnego (nieodwracają-
cego), który będzie wzmacniał sygnał milion
razy, a następnie za pomocą Attiny13 zostanie
zmierzony impuls przez ADC. Moim zdaniem,
o polu elektromagnetycznym jest więcej na
stronach amerykańskich, ponieważ oni mają
szybszy prąd 60Hz i się szybciej indukuje i
w większych ilościach niż nasz polski prąd
50Hz. Na zdjęciach są nieudane próby z pętlą
i wykorzystaniem miernika (…)

Rozwiązanie zadania głównego 170

Szkoła Konstruktorów

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Później młodziutki eksperymentator przysłał
drugi mail i model, pokazany na fotografii 1.
Oto fragmenty opisu: (…) Tester został wyko-
nany na popularnej kostce LM324N (...) Jest
to wzmacniacz przebiegów zmiennych, które
indukują się w pętli wykonanej z drutu (…) Im
więcej uzwojeń (pętli), tym lepiej (...) zostaje
wzmocniony i zaświeca diodę (…)

Schemat testera pokazany jest na rysun-

ku 1. Już jeden rzut oka na schemat i opis
wskazuje, że młodziutki Autor nie skorzystał
z licznych informacji i wskazówek, podanych
w prowadzonym obecnie cyklu Ośla łącz-
ka. Tymczasem pierwsze ćwiczenia dotyczą-
ce wzmacniaczy operacyjnych i objaśnienia
podawane przy nich w Technikaliach zawie-
rały wszelkie informacje, które pozwoliłyby
prawidłowo zrealizować tego rodzaju tester.
Zamiast wyważać otwarte drzwi, lepiej jest
skorzystać z dostępnych wskazówek – zwięk-
szy to szanse na sukces i przyniesie dużo
radości.

A oto kolejna praca: Witam! Nazywam się

Grzegorz Ulfik, mam 12 lat i jako rozwiąza-

nie Szkoły konstruktorów nr 170 chciałbym
przesłać samodzielnie opracowany wykry-
wacz fal radiowych, w tym także pluskiew.
To urządzenie skonstruowałem rok temu.
Schemat przesyłam w załączniku. Jako antenę
zastosowałem 2 kawałki drutu [ok. 15cm],
jednak czułość jest wystarczająca, aby wykryć
nadajnik z odległości 20cm [sprawdziłem na
CB-Radiu]. Aby zwiększyć czułość, wystarczy
przedłużyć kabelki.

Schemat wykrywacza pokazany jest na

rysunku 2, natomiast model – na fotografii 2.
Autorowi przydzielam nagrodę i punkty.

Michał Pędzimąż ze
Starej Słupii przysłał
model przedstawio-
ny na fotografii 3.
W liście napisał tak:
Witam! Niedawno
zbudowałem model
prostej trzyfunkcyj-
nej sondy pomiaro-
wej.(...) Może wska-
zać stan logiczny
(zero lub jedynka) (…), wykrywa prąd zmien-
ny z sieci instalacji domowej. Zasięg tego
ostatniego jest znikomy i nie jest w stanie
wykryć kabla w ścianie, ale przydaje się,
aby sprawdzić, który kabel w plątaninie jest
pod napięciem bez konieczności szukania
wtyczki :)

(…) 4017 służy do wykrywania kabli. Ma

do pomocy małą antenkę podłączoną do pinu
CLK (...), funkcja działa, jeśli trzyma się
włączony jeden z dwóch microswitchy (…)
do zasilania użyłem małej bateryjki 12V. (…)
Obok wyłącznika, od masy baterii doluto-
wałem także jeden goldpin i wywierciłem na
niego dziurę w obudowie. Łączy się go z masą
układu, który się mierzy. Dzięki obecności
rezystora R5 układ działa o wiele stabilniej
i nie reaguje na przypadkowe dotknięcia,
czasami nawet wpływ znajdującego się blisko
przewodu, w którym płynie prąd z sieci. (…)
Całe urządzenie jest mojego opracowania, ale
nie przesyłam modelu, ponieważ jest często
potrzebny :) (…) antenka do układu 4017
znajduje się niedaleko baterii, nawinięta na
prowadnicę do śruby. (...) Złącze PAD1 to
wyprowadzenie igły pomiarowej, zaś PAD2 to
goldpin do podłączenia masy.

Schemat pokazany jest na rysunku 3. W

większej skali pokazany jest fragment wykry-
wacza pola elektrycznego z kostką 4017.
Ale warto zauważyć, że Autor wspomniał
o tym, że obecność rezystora R5 zmniejsza
wpływ zewnętrznych zakłóceń. Jak najbar-
dziej – przecież wejścia bramki IC1A też mają
ogromną oporność wejściową. Zagadnienie to
jest szerzej omówione w podsumowaniu tego
zadania Szkoły.

A oto list 19-letniego Wojciecha Mazurka

ze Stalowej Woli z podobnym rozwiązaniem:
Witam! Kiedy zobaczyłem zadanie nr 170, to
od razu przypomniałem sobie o urządzeniu,
które zbudowałem jakiś czas temu. Zaczęliśmy
remont nowego mieszkania i rodzice nie wie-

dzieli, gdzie są przewody w ścianach i żeby
tego nie uszkodzić, pomyślałem, że coś na to
poradzę. Układ jest bardzo prosty, zbudowany
na liczniku 4017. Dodatkowo tranzystorek
ograniczający prąd diody, która sygnalizuje
pole elektryczne. Układ jest zasilany z bate-
rii 9V, a jako czujnik zastosowałem kawałek
drutu miedzianego, zakończonego pętlą.

Schemat wykrywacza pokazany jest na

rysunku 4, a model na fotografii 4. Autorowi
przydzielam punkty i kupon.

Bartłomiej Nowojowski z Jasła w treści

maila napisał tylko: W załączniku kilka cie-
kawych rzeczy.

VCC

470

LED1

R2 10k

10k

IC1B

LM324N

Sonda

Rys. 1

Rys. 2

Fot. 1 Prototyp Krzysztofa Łosa

Fot. 2 Model Grzegorza Ulfika

Rys. 3

Fot. 3 Sonda Michała Pędzimęża

Wrzesieñ 2010

A w załączniku znalazłem między innymi taki
list: Witam! Mając na uwadze moje dotych-
czasowe teoretyczne udziały na łamach EdW,
postanowiłem to zmienić. (…) Właściwym
impulsem do działania było zadanie 170.
(…) Od razu przyszedł mi na myśl jeden
układ – magnetometr. Analizie tego tematu
poświęciłem wiele czasu. Dotarłem do wielu
dokumentów, od opracowań akademickich po
dokumenty NASA dotyczące wyposażenia sond
kosmicznych. Ogólnie temat mnie zafascyno-
wał, właściwie chyba dzięki temu, że doty-
czy pomiarów czegoś, czego nie widać. Mało
tego, pomiar indukcji, o poziomie oscylującym
wokół jednej miliardowej tesli (nT), jest sam w
sobie inspirujący.

Praktyczne zainteresowanie magnetome-

trem wśród hobbystów nie jest zbyt szerokie.
Oczywiście mówię tu o pomiarze wartości natę-
żenia pola magnetycznego Ziemi. Ja dzięki temu
zainteresowaniu dowiedziałem się wreszcie,
czemu służy i jak jest obliczany tzw. wskaźnik
K, co dla mnie jako krótkofalowca jest ważne.
(…) niestety nie zdążę w terminie, choćby dla-
tego, iż mimo wzorowania się na układzie zna-
lezionym w Internecie, wystąpiły różne proble-
my po drodze, jak choćby dziwne zachowanie

się wtórnika
na op-amp,
stwarzającego
sztuczną masę
dla wzmacnia-
cza pasmowe-
go. Tym samym
Pańskie uwagi
z Oślej Łączki
na ten temat
potwierdziłem
sam... Dużo
p r o b l e m ó w
powstało z czujnikiem tzw. fluxgate czy też
cewką Helmholtza. Nieocenioną pomocą w tym
wszystkim okazał się oscyloskop. Dodatkowo
do tego układu powstał układ loggera wraz z
przetwornikiem ADC 16-bit, RTC i pamięcią
1MB oraz z komunikacją przez USB – ale na
dzień dzisiejszy jest zmontowany tylko układ
na płytce bez oprogramowania, co tym samym
czyni urządzenie mało użytecznym... Co więcej,
przyjęte koncepcje wymagają zmian, prawdo-
podobnie łącznie ze zmianą układu i płytki.
Niemniej pierwsze próby, gdzie przekręcanie
osi magnesu neodymowego o średnicy kilku mm
z odległości metra powodowało wyraźne zmia-

ny wskazań, czyni układ naprawdę ciekawym.
Aby nie być gołosłownym, załączam zdjęcia
prototypu. (…) Układ nie jest tak widowiskowy
jak cewka Tesli czy nagrzewnica lub spawarka
inwenterowa, ale ma w sobie dużą wartość
eksperymentalną. Wszak magnetometr to nie
tylko badanie plam i burz magnetycznych na
Słońcu i ostrzeganie przed możliwością awa-
rii systemu elektroenergetycznego, ale także
kawałek historii, począwszy od wykrywania U-
-bootów podczas II wojny światowej, poprzez
badania archeologiczne, poszukiwania ropy,
gazu, stwarzanie map 3D tego co pod ziemią,
a na wykrywaniu bardzo małych przedmiotów
metalowych skończywszy. (...)

Fotografia 5 pokazuje czujniki, a fotogra-

fia 6 – płytki drukowane z układami pomia-
rowymi. Temat pomiaru tak słabych pól rze-
czywiście jest bardzo trudny i dlatego mało
popularny wśród hobbystów. Ale na pewno jest
interesujący. Z przyjemnością przedstawiłbym
wyniki takich eksperymentów i to w postaci
artykułu okładkowego. A na razie przydzielam
Autorowi kupon i punkty.

Otrzymałem też inny, bardzo interesujący

materiał. Oto początek listu: Nazywam się
Adam Buczek i jestem pracownikiem Wydziału

Fizyki Technicznej Politechniki Poznańskiej. Z
zawodu uprawiam fizykę, ale że współcześnie
opiera się ona w dużej mierze na elektronice,
to również nią się interesuję. Prenumeruję
kilka Państwa czasopism (EdW, Elektronik,
APA) i od czasu do czasu coś buduję. Ostatnio
z moim dyplomantem – panem Dobromiłem
Załogą – zainteresowaliśmy się tematem detek-

tora pola elektromagnetycznego pomocnego
w eksperymentach i demonstracjach fizycz-
nych. Ponieważ analogiczne zadanie pojawiło
się w Szkole Konstruktorów (Zadanie główne
170), postanowiliśmy przedstawić opis naszych
„przygód” z projektem. (…)

Materiał ten z przyjemnością kieruję do

publikacji. Na fotografii 7 pokazana jest
sonda w.cz., wykorzystywana podczas testów.
Nadesłany obszerny materiał zawiera wiele
ilustracji, spośród których trzy zamieszczone
są na fotografii 8. Miałem kłopot, jak uhono-
rować i nagrodzić dwóch Autorów tego inte-
resującego materiału. Po publikacji otrzymają
honorarium autorskie za artykuł, a już teraz

Fot. 4 Wykrywacz Wojciecha Mazurka

Rys. 4

Fot. 5 Czujniki Bartłomieja Nowojowskiego

Fot. 6 Płytki Bartłomieja Nowojowskiego

Fot. 7 Sonda Adama Buczka i Dobromiła Załogi

Fot. 8 Eksperymenty Adama Buczka i Dobromiła Załogi

www.sigma.krakow.pl

Top www

Wi¹zki kablowe

Wi¹zki kablowe
Transformatory
Cewki i d³awiki

Cewki i d³awiki

Zaciskanie z³¹czy na przewodach od 0,0123mm !!!

Elektronika dla Wszystkich

Szkoła Konstruktorów

Wrzesieñ 2010

przydzielam za tę pracę kupon na zakup podze-
społów w sklepie internetowym AVT.

I na koniec praca, którą nadesłał 16-letni

Rafał Kozik z Bielska-Białej. Oto początek
listu: Tematem zadania jest wprawdzie pomiar
pola elektrycznego lub magnetycznego, ale z
powodu „Dwuosobowego turnieju z fizyki dla
klas I” musiałem zająć się urządzeniem gene-
rującym pole magnetyczne i elektryczne, czyli
transformatorem Tesli. Jest on niestety obok
tematu zadania, nie wiem, czy będzie mógł
Pan uznać ten projekt za próbę rozwiązania
zadania nr 170, ale postanowiłem jednak
go wysłać. Konkurs odbył się (…), ekspery-
ment nie powiódł się (…), układ wytwarza
napięcie 20 V, więc nie daje żadnych efektów
wizualnych. Transformator budowałem wraz
z Jakubem Porębskim. Zaczęliśmy od nawi-
nięcia uzwojenia wtórnego, czyli powietrznej
cewki o wysokości 25 cm i średnicy 7,5cm.
Ma ona 1400 zwojów miedzianego drutu 0,15
mm. Na nią nawinęliśmy 5 zwojów przewodu.
Wyliczyliśmy, że indukcyjność uzwojenia wtór-
nego to 37mH. Przyjąłem pojemność między
jej zwojami na około 1pF, co dało częstotliwość
rezonansową równą około 80kHz. Jednym
z wymagań konkursu było zasilanie trans-
formatora napięciem 12V. Postanowiliśmy
więc zastąpić iskrownik tranzystorem kluczo-
wanym z częstotliwością rezonansową. (…)
Początkowo zastosowałem tranzystor BU208A
przełączany przez BC557. Jako radiatora uży-
łem żelaznej puszki po orzeszkach. Do wyjścia
uzwojenia pierwotnego podłączyłem miernik
napięcia. Widać było, że przy zmienianiu
częstotliwości w pewnym momencie układ
przechodził przez częstotliwość rezonanso-
wą, gdyż napięcie wzrastało do około 20 V,
po czym przy dalszym zwiększaniu częstotli-
wości znowu malało. Postanowiłem dodać
układ sprężenia zwrotnego, zaczerpnięty ze
strony http://c4r0.skrzynka.org (...) Niestety
tylko pogorszył wyniki. W wyniku dalszych
prób uszkodzeniu uległ tranzystor kluczują-
cy, wymieniłem go na tranzystor BU406 i
BC547 oraz zastosowałem fabryczny, alumi-
niowy radiator. Mimo licznych prób, na razie

nie udało nam się uruchomić
transformatora.

Model pokazany jest na

fotografii 9. Można byłoby
szeroko analizować problem i
błędy, popełnione przez mło-
dziutkich Autorów. Projekt
wykracza jednak poza temat
zadania, choć niewątpliwe ma
związek z polem elektromag-
netycznym. Tylko z uwagi na
fakt, że Autor jest regularnym
uczestnikiem naszej Szkoły,
przydzielam punkty i kupon.
Przy okazji gorąco zachęcam
do bardziej starannego i este-
tycznego wykonywania mode-
li. A jeśli chodzi o usterki, to
chciałbym zwrócić uwagę na
jedną, związaną ze starymi
tranzystorami w metalowej obudowie TO-3
lub TO-66. Otóż struktura półprzewodnikowa
jest w nich montowana do grubej metalowej
podstawy, w której są otwory do mocowania i
przez która przechodzą wyprowadzenia bazy i
emitera. Tranzystory takie trzeba mocować do
solidnego radiatora z wywierconymi czterema
otworami: na bazę, emiter oraz dwa do moco-
wania. Zastosowane przez nieświadomych,
młodziutkich Kolegów dołączenie do radiatora
„plecami”, czyli w sposób pokazany na foto-
grafii 9, praktycznie nic nie daje – tranzystor
pracuje praktycznie tak samo, jakby nie miał
radiatora, a więc jest bardzo podatny na uszko-
dzenie. Nie tylko Autorów projektu zachęcam,
żeby odcięli kapturek tego rodzaju tranzystora
i przekonali się, jaka jest jego budowa. Jeśli
tranzystor nie jest uszkodzony, można go po
otwarciu wykorzystać w roli... fotodiody lub
małego ogniwa słonecznego.

Podsumowanie

Chciałbym poświęcić trochę uwagi „zapala-
niu diod LED”, ponieważ takiego sformuło-
wania używa wielu Czytelników.

Otóż mówiąc żartem, nie zapalajcie diod

LED, bo to grozi pożarem, zniszczeniem i

zmarnowaniem diody; zdecydowanie lepiej i
bezpieczniej jest zaświecać diodę LED!

O ile rzeczywiście zapalamy zapałkę czy

ognisko i palą się one potem żywym płomie-
niem, o tyle diody LED, przynajmniej te pra-
widłowo sterowane, nie palą się, tylko świecą.
Od biedy o klasycznej żarówce można powie-
dzieć, że się pali z uwagi na wysoką tem-
peraturę żarnika, wynoszącą około 3000°C.
Jednak nie jest to trafne określenie dla diody
LED, gdzie mechanizm wytwarzania światła
niewiele ma wspólnego z procesem spalania i
z wysoką temperaturą. A jeśli u kogoś diody
LED się palą, to niedobrze (kto chce, może
sprawdzić, że przy dużych prądach, diody
świecą „nie swoim” kolorem, zazwyczaj żół-
tym i rzeczywiście się palą – przepalają
się). Owszem, można diodę LED spalić, na
przykład dołączając ją do samochodowego
akumulatora bez rezystora ograniczającego.
Jednak jeśli chodzi o pracę diody LED w jej
klasycznej roli, to używajcie słowa świeci się,
a nie pali się.

A teraz wracajmy do głównego wątku.

Temat wykrywaczy pól elektromagnetycz-
nych zawsze cieszył się i cieszy dużym zain-
teresowaniem, ale też okazuje się trudny. Przy
budowie takich wykrywaczy często popełnia-
ne są elementarne błędy, które przekreślają
szanse na sukces. Wszystko wskazuje, że jesz-
cze raz muszę przypomnieć podstawy, choć
wiele informacji podałem w EdW 4/2010,
przy ogłaszaniu tego zadania. Otóż w zasa-
dzie zmienne pola elektryczne i magnetycz-
ne są ze sobą wzajemnie związane. Jednak
przy małych częstotliwościach, na przykład
przy częstotliwości sieci energetycznej 50Hz,
można i trzeba oddzielnie rozpatrywać pole
magnetyczne i pole elektryczne. Natomiast
przy dużych częstotliwościach radiowych,
powiedzmy ponad 100kHz, pole magnetycz-
ne i elektryczne niejako zlewają się w jedno
wspólne pole elektromagnetyczne i występują
jednocześnie. Zatrzymajmy się przy polach o
małej częstotliwości.

Rafał Kozik Bielsko-Biała . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Michał Stec Jazowsko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Ryszard Pichl Gdynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Jacek Konieczny Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Artur Piernikarczyk Zabrze . . . . . . . . . . . . . . . 54
Szymon Janek Lublin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Adam Kulpiński Sanok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Damian Szymański Gdynia . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Radosław Krawczyk Ruda Śl. . . . . . . . . . . . . . 48
Łukasz Kwiatkowski Kraków . . . . . . . . . . . . . 44
Piotr Policht Rożnów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Maciej Skrodzewicz Szczecin . . . . . . . . . . . . . . 40
Krystian Raszewski Bielawa . . . . . . . . . . . . . . 38
Aleksander Bernaczek Magnuszowice . . . . . . 34
Szymon Snarski Czeladź . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Krzysztof Łos Hubenice. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Mateusz Wężyk Piotrków Tryb. . . . . . . . . . . . . 31
Kamil Marciniak Klonowiec Stary . . . . . . . . . 29
Tomasz Bieńkowski Ryglice . . . . . . . . . . . . . . . 27
Wiesław Pytlewski Głogów . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Marian Gabrowski Polkowice . . . . . . . . . . . . . 21
Michał Zięba Stargard Szcz. . . . . . . . . . . . . . . . 19

Paweł Sablik Pisarzowice . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Robert Szolc Bytom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Sławomir Węgrzyn Dziekanowice . . . . . . . . . . 17
Michał Waśkiewicz Białystok . . . . . . . . . . . . . . 16
Artur Rolewski Gniezno . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Bartłomiej Błeszyński Szczecin . . . . . . . . . . . . 16
Arkadiusz Hudzikowski Świerczyniec . . . . . . 15
Marcin Dobrogowski Gajowniki . . . . . . . . . . . 15
Krzysztof Kruszka Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Adam Teszner Zebrzydowice . . . . . . . . . . . . . . 13
Tomasz Martis Zabrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Łukasz W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Piotr Kochański Podolany . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Michał Sznajderuk Bielsk Podlaski . . . . . . . . . 9
Paweł Hoffmann Wrocław . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Jakub Borzdyński Glinik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Tomasz Ruchałowski Nowy Sącz . . . . . . . . . . . . 8
Paweł Grześkowiak Leszno . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Paweł Szczurowski Zielona Góra . . . . . . . . . . . . 8
Jarosław Puszczyński Piła. . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Bartłomiej Nowojowski Jasło . . . . . . . . . . . . . . . 8
Tomasz Supernak Wrocław . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Paweł Szweda Rybnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Rafał Stępień Rudy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Krzysztof Młynarski Radom . . . . . . . . . . . . . . . 6
Jarosław Korus Tarnów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Dominik Ciurej Trzemesna . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Amadeusz Wach Częstochowa . . . . . . . . . . . . . . 5
Adam Głąb Tomaszów Maz. . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Mariusz Jaglarz Chrzanów . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Roman Braumberger Bytom . . . . . . . . . . . . . . . 5
Grzegorz Ulfik Świerklaniec. . . . . . . . . . . . . . . . 4
Łukasz Seweryn Wodzisław Śl. . . . . . . . . . . . . . 4
Paweł Podyma Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Wojciech Mazurek Stalowa Wola. . . . . . . . . . . . 4
Jacek Kopala Jastrzębie Zdrój. . . . . . . . . . . . . . . 4
Sebastian Nowak Bożniewice . . . . . . . . . . . . . . . 3
Jakub Kuryło Puławy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
VippeR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Marcin Połomski Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Tomasz Krogulski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Sławomir Gandyra Kalety . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Jan Dulian Wola Mędrzech. . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Michał Grzemski Grudziądz . . . . . . . . . . . . . . . . 2

Punktacja Szkoły Konstruktorów

Fot. 9 Model Rafała Kozika

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

Otóż pole magnetyczne, a ściślej zmiany pola
magnetycznego powodują indukowanie się
napięcia i przepływ prądu w zamkniętych
obwodach – zwojach. Aby zrealizować kla-
syczny czujnik pola magnetycznego, wystar-
czy uformować kawałek jakiegokolwiek
drutu w postaci pętli. Kształt pętli nie jest
najważniejszy. Zazwyczaj pętla ma kształt
okręgu, ale może być kwadratem, prostoką-
tem lub mieć dowolny nieregularny kształt.
W każdym zwoju o dowolnym kształcie pole
magnetyczne zaindukuje napięcie. Jednak
nawet najsilniejsze pole magnetyczne nie
zaindukuje napięcia w dwóch oddzielnych
przewodach, jak pokazuje rysunek 5.

Czyli czujnikiem pola magnetycznego

musi być zamknięty zwój, najlepiej w postaci
okręgu. W praktyce problem polega na tym,
że wartość indukowanego napięcia zależy
między innymi od szybkości zmian pola,
a to oznacza, że przy małych częstotliwoś-
ciach w pojedynczym zwoju indukują się
małe, często znikomo małe napięcia. Warto
zwrócić uwagę, że w rdzeniu transformato-
ra sieciowego 50Hz występuje bardzo silne
pole magnetyczne, a mimo to dla uzyskania
potrzebnych napięć wyjściowych uzwojenie
wtórne zawsze zawiera dużą liczbę zwojów.
Dlatego dla zwiększenia czułości sondy pola
magnetycznego należy zwiększyć liczbę zwo-
jów. Trzeba po prostu wykorzystać cewkę.
Lepiej, gdy pętla-cewka będzie miała większą
średnicę, jak pokazuje to rysunek 6.

Tu muszę wspomnieć, że niektórzy, świa-

domie lub nie, uważają, iż kształt sondy – pętli
odgrywa ogromną rolę. Także i w tym zadaniu
pojawiła się propozycja „podwójnej pętli”.
Być może jest tak z uwagi na wymyślny
kształt niektórych anten radiowych – widząc
rozmaite anteny krótkofalarskie, satelitarne,
radiowe i telewizyjne, mało zorientowani
są skłonni wierzyć w magiczne właściwości
kształtu pętli – sondy. Tymczasem nie ma tu
żadnej analogii, ponieważ na razie mówimy o
czujnikach pola małej częstotliwości, a anteny
pracują przy wysokich częstotliwościach i
zależności są tam zupełnie inne. W przypad-
ku pola magnetycznego małej częstotliwo-
ści nie ma żadnego sensu eksperymentować
z wymyślnymi kształtami pętli, ponieważ
w tym przypadku kluczowe znaczenie ma
powierzchnia pętli i liczba zwojów.

Trzeba też pamiętać, że pole magnetyczne

ma charakter wektorowy – kierunkowy, a tym

samym czujnik też ma charakter kierunko-
wy, co ilustruje rysunek 7.

Należy mocno podkreślić, że taki czujnik

w postaci pętli czy cewki reaguje tylko na
zmiany pola magnetycznego i nie nadaje się
do pomiaru czy wykrywania stałego pola
magnetycznego (do tego można wykorzy-
stać czujnik Halla i inne sposoby). Jak już
wspomniałem, napięcie zmienne, zwłaszcza
o częstotliwości 50Hz, indukowane w takim
k l a s y c z n y m
c z u j n i k u -
-cewce jest
n i e w i e l k i e .
Jest to napię-
cie zmien-
ne i można
je łatwo
wzmocnić za
pomocą jakiegokolwiek wzmacniacza.
Często wymagane jest jednak bardzo
duże wzmocnienie. Nie jest natomiast
wymagana duża rezystancja wejścio-
wa wzmacniacza – pole magnetyczne,
mówiąc najprościej, może wytwarzać
małe napięcia i duże prądy, co oznacza
małą rezystancję. Wzmacniacz mógłby mieć
więc małą rezystancję wejściową, ale większa
rezystancja wcale nie przeszkadza.

Zachęcam sympatyków Szkoły, żeby zre-

alizowali prosty czujnik pola magnetycznego
według rysunku 8. Podkreślam, że w słu-
chawkach pojawi się sygnał, zaindukowany
przez zmienne pole magnetyczne. Będzie to
głównie sinusoida 50Hz. Jest to bardzo niski
ton – buczenie, ale słuchawki powinny prze-
nieść taki ton, natomiast małe głośniczki przy
tej częstotliwości radzą sobie bardzo słabo lub
wcale. W praktyce nie jest to jednak czysty
sygnał, bo oprócz tonu 50Hz występują tam
kolejne harmoniczne, zwłaszcza nieparzyste
(150Hz, 250Hz, itd.), które bez problemu
można usłyszeć.

Właściwie to już do czegoś takiego zachę-

całem miesiąc temu, w poprzednim odcinku
Oślej łączki, gdy wypróbowaliśmy najróżniej-
sze czujniki w roli nietypowych mikrofonów.
Nawet jeśli ktoś przeprowadził wtedy podobne
testy, proponuję teraz do tego wrócić i wypró-
bować różne czujniki pola magnetycznego, w
tym pojedynczą pętlę, pętlę wielozwojową i
różne gotowe cewki. Między innymi wypró-
bujcie czujnik – cewkę o średnicy około
3...5cm i liczbie zwojów w zakresie 10...50.
Taka sonda pola magnetycznego, współpra-
cująca z czułym przedwzmacniaczem, może
być znakomitą pomocą przy budowie wzmac-
niaczy mocy, zarówno tranzystorowych, jak
i lampowych. Taki prosty przyrząd pozwoli
sprawdzić poziom i kierunek zakłócającego
pola magnetycznego.

Bardzo proszę, żebyście przetestowali

takim prostym przyrządem z sondą-petlą różne
transformatory na klasycznych rdzeniach EI,
zwijanych i toroidalnych – sprawdźcie, czy
rzeczywiście transformatory toroidalne mają

najmniejsze zakłócające pole rozproszenia.
Zwróćcie uwagę, że często dla zmniejszenia
zakłóceń wystarczy przekręcić dany obwód
o pewien kąt.

A tak w ogóle, to wszystkich Czytelników,

którzy pominęli wcześniejsze odcinki Oślej
łączki dotyczącej wzmacniaczy operacyjnych,
gorąco zachęcam, żeby uzupełnili zaległości.
Bez takich podstaw niewiele zdziałacie w
technice analogowej. Bardzo się cieszę, że w
Szkole z dużym zapałem biorą udział bardzo
młodzi uczestnicy, ale chciałbym ich zachę-
cić do systematyczności i do korzystania z
cudzych doświadczeń oraz efektów wcześniej
proponowanych ćwiczeń.

Podkreślam, że w wykrywaczu zmien-

nych pól magnetycznych małej częstotliwości
według rysunku 8, w słuchawkach występuje
po prostu wzmocniony sygnał z czujnika i
łatwo, bo na słuch, można wykryć składowe
o częstotliwościach akustycznych.

Zarówno wyniki tego zadania, jak i

poprzednich, a także inne propozycje nad-
syłane do redakcji wskazują, że na przy-
kład niektórzy, świadomie czy nie, realizują
wykrywacz pola magnetycznego małej czę-
stotliwości z cewką. Bardzo często takie
eksperymenty kończą się fiaskiem, ponie-
waż napięcia generowane w jednym lub w
kilku zwojach są bardzo małe. Zdecydowanie
łatwiej zrealizować wykrywacz pola elek-
trycznego, gdzie napięcia mogą mieć wartość
nawet kilku woltów – trzeba tylko zrealizować
obwód wejściowy o bardzo dużej impedancji
wejściowej, co nie jest problemem.

Jeśli chodzi o pole elektryczne i jego wykry-

wanie, to jeszcze raz przypomnę, że nie trzeba
wnikać w teoretyczne zawiłości – w sumie cho-
dzi o podział napięć w dzielnikach, zawierają-
cych niewielkie pojemności. A jeśli pojemności
są znikome, często poniżej 1pF i w związku

zaindukowane

napięcie

ię

pętla z drutu

dwie elektrody

pole magnetyczne

brak

napi

ęcia

ię

pole magnetyczne

dużą pętla

mała pętla

duże

napięcie

ię

małe

napięcie

łe

ię

duże

napięcie

ię

brak

napi

ęcia

ię

małe

napięcie

łe

ię

wzmacniacz

m.cz.

pętla-sonda

słuchawki

Rys. 5

Rys. 6

Rys. 7

Rys. 8

Szkoła Konstruktorów

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

z tym ich reaktancja przy małych częstotliwoś-
ciach jest ogromna, to czujniki pola elektrycz-
nego powinny mieć ogromną, jak największą
oporność wejściową. Zasadniczo czujnik pola
elektrycznego powinien mieć dwie elektrody
i należy mierzyć napięcie między nimi – patrz
rysunek 9. Nietrudno się domyślić, że taki
czujnik powinien mieć właściwości kierun-
kowe. W praktyce, w przypadku pola elek-
trycznego 50Hz, wykorzystujemy pojemność
między masą przyrządu a ziemią i zazwyczaj
realizujemy czujnik z pojedynczą elektrodą,
na przykład z wykorzystaniem tranzystora
polowego, według rysunku 10, pamiętając o
zachowaniu jak największej rezystancji wej-
ściowej, bo to pozwala uzyskać duże napięcie
sygnału. Pracujący według tej zasady czujnik
nie ma właściwości kierunkowych, a z uwagi
na pewne dodatkowe czynniki jego wskazania
mogą czasem być zaskoczeniem. Niemniej rea-
lizacja takiego czujnika jest łatwa. Realizacją
tej właśnie idei z rysunku 10 są zamieszczone
w artykule propozycje wykorzystania licznika
4017. Nie ma tu żadnej magii – jest to pod
pewnym względem ulepszona wersja czujni-
ka z rysunku 10. W układzie wcale nie musi
pracować licznik – wystarczy dowolny układ
cyfrowy czy bramka CMOS – każdy układ
CMOS ma ogromną rezystancję wejściową.
Nie musi to być licznik, ale zastosowanie licz-
nika o niewielkim stopniu podziału (4, 8, 10
lub 16) jest istotnym ulepszeniem, bo pozwala
podzielić częstotliwość 50Hz i uzyskać wyraź-
nie widoczne dla oka miganie diody, trudne do
zaobserwowania przy 50Hz.

Jeśli chodzi o wejścia układów CMOS, to

pracują tam komplementarne tranzystory, a
także obwody ochronne, pokazane w uprosz-
czeniu na rysunku 11. W zasadzie wejście
układu CMOS można traktować jako „wiszą-
ce w powietrzu”, o nieskończenie wielkiej
rezystancji wejściowej, z występującą pojem-
nością wejściową C

rzędu kilku do kilkuna-

stu pikofaradów, jak pokazuje rysunek 12a.
Jednak w praktyce znikomy prąd wsteczny
obu diod ochronnych (D1, D2 na rysunku 11)
może nie być równy, a wtedy, w zależności
od egzemplarza, wejście CMOS może być w
spoczynku albo ściągnięte do masy, albo pod-
ciągnięte do plusa zasilania przez ogromną
rezystancję R

o wartości wielu megaomów,

jak ilustrują to rysunki 12b i 12c. W każdym
razie rezystancja R

jest ogromna, a pojemność

dla przebiegu 50Hz też ma wartość setek

megaomów (pojem-
ność C

=10pF przy

c z ę s t o t l i w o ś c i
50Hz ma reaktan-
cję X

=318M

Ω).

Wtedy oporność
wejściowa bramki
CMOS jest więc
ogromna, rzędu
setek megaomów.

Jednak w

sumie wszystko
będzie zależeć od
w y t w o r z o n y c h
pojemnościowych
dzielników napię-
cia zmiennego.
W idealizowa-
nym przypadku z
rysunku 13, aby
uzyskać dużą czu-
łość i dużą war-
tość napięcia U

należałoby zwięk-
szyć pojemność
Cx. Zgodnie z ele-
mentarnymi wiadomościami o kondensatorze,
jego pojemność zależy m.in. od powierzchni
okładek. Dla zwiększenia pojemności sonda
powinna mieć raczej postać płytki niż pręta.
W tym przypadku „skuteczność” sondy zale-
ży właśnie od pola jej powierzchni, a ponie-
kąd także od kształtu i ustawienia w przestrze-
ni względem źródeł pola elektrycznego. Znów
nie ma tu żadnej magii, tylko zależności
matematyczne określające pojemność.

Jednak w sumie sytuacja jest skompliko-

wana, ponieważ w grę wchodzi coś więcej,
niż pojemność, na rysunku 13 oznaczona Cx,
a do tego C

– stosunkowo duża pojemność

wejściowa bramki CMOS (kilka do kilkunastu
pikofaradów). Otóż w grę wchodzą też liczne
pojemności montażowe między wszystkimi
punktami układu. W efekcie sytuacja wcale
nie jest taka prosta, jak pokazuje rysunek 13.
Powstaje bowiem nie prosty dzielnik napięcia
zmiennego, tylko dość skomplikowana sieć,
która też gra rolę dzielnika. Rysunek 14
daje pewne wyobrażenie o tej kwestii, a tym

samym wskazuje, dlaczego wskaźniki pola
elektrycznego m.cz. mogą okazać się bar-
dzo kapryśne. Niemniej gorąco zachęcam do
praktycznego wypróbowania różnych wersji
czujników pola elektrycznego, a także mag-
netycznego z pętlą.

Tyle o polach wolnozmiennych, kiedy

to oddzielnie rozpatrujemy pole magnetycz-
ne i elektryczne. Nie tylko rozpatrujemy
– otóż można powiedzięć, że przy tak małych
częstotliwościach pole magnetyczne może
istnieć bez pola elektrycznego i na odwrót.
Natomiast przy wysokich częstotliwościach
radiowych (w.cz.) jest inaczej. Czym wyższa
częstotliwość, tym bardziej pola magnetyczne
i elektryczne są ze sobą związane. W zakresie
częstotliwości radiowych nie jest możliwa
sytuacja, żeby pole magnetyczne w.cz. istnia-
ło bez związanego z nim pola elektrycznego.
I na odwrót. Dlatego mówimy wtedy o polu
elektromagnetycznym.

Możemy powiedzieć, że przy wysokich

częstotliwościach zawsze jednocześnie wystę-
puje i składowa magnetyczna, i elektryczna
pola. Wykrywacze pola w.cz., przynajmniej w
niższych zakresach częstotliwości radiowych,

VSS

VDD

wejście układu CMOS

VSS

VDD

VSS

VDD

ziemia

sonda

ziemia

sonda

Rys. 9

Rys. 11

Rys. 12

Rys. 13

Rys. 14

Sponsorem nagród jest ﬁ rma BTC Korporacja

ziemia

tranzystor

polowy

10M ...1000M

wzmacniacz

wskaźnik

czujnik
antena

Szkoła Konstruktorów

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

mogą reagować albo na składową magnetycz-
ną, albo elektryczną. Tu należałoby przypo-
mnieć bardzo stare radioodbiorniki, które dla
poprawnej pracy musiały współpracować z
anteną w postaci choćby kawałka drutu i być
uziemione. Antena w postaci drutu pozwa-
lała skorzystać ze składowej elektrycznej
pola elektromagnetycznego. Natomiast małe
odbiorniki tranzystorowe w zakresie fal dłu-
gich i średnich, za pomocą anteny ferrytowej,
wykorzystywały składową magnetyczną pola,
dlatego ważne było odpowiednie ustawienie
odbiornika i jego ferrytowej anteny względem
nadajnika. Przy wyższych częstotliwościach
radiowych sprawa się bardziej komplikuje,
a w wykorzystywanych dziś powszechnie
zakresach mikrofalowych występują bardzo
dziwne zjawiska falowe. To jednak znacznie
trudniejszy temat. Może kiedyś w naszej
Szkole zajmiemy się detekcją mikrofal, ale
wcześniej musiałyby się ukazać dodatko-
we informacje i przykłady realizacji takich
odbiorników/detektorów mikrofalowych.

My na razie skoncentrujmy się na sprawach

najprostszych: często wykrywacze pola elek-
tromagnetycznego w.cz. mają budowę podob-
ną do wykrywaczy pola elektrycznego. Nie
ma tam pętli, jest tylko pojedyncza antenka,
jak w układzie z rysunku 10, ale z pewnymi
istotnymi różnicami. Otóż przy wysokich czę-
stotliwościach po pierwsze niepotrzebna jest
tak duża rezystancja wejściowa, a po drugie
uzyskiwany przebieg elektryczny ma wysoką,
niesłyszalną częstotliwość. O ile w czujnikach
pola m.cz. zaindukowany sygnał po prostu
wzmacnialiśmy i doprowadzaliśmy do słu-
chawek, o tyle w przypadku pola w.cz. trzeba
zastosować detektor – obwód wykrywania

niewielkiego sygnału elek-
trycznego w.cz. Słuchawki
zwykle okazują się tu mniej
przydatne, a często wskaź-
nikiem jest dioda LED lub
linijka diod LED. Co jed-
nak ważne, niezbędny jest
jakiś detektor. Słowo detek-

tor zazwyczaj kojarzy się z prostownikiem
i z diodą. Dla wielu detektor to prostow-
nik szczytowy z jedną diodą lub cztere-
ma diodami według rysunku 15, którego
działanie jest oczywiste. Mniej oczywiste
dla dzisiejszych młodych elektroników jest
rozwiązanie detektora w postaci prostowni-
ka równoległego według rysunku 16, a taki

właśnie układ powszechnie wykorzystywany
był i jest w sondach w.cz.

W każdym przypadku problemem jest

ograniczenie związane z napięciem przewo-
dzenia użytych diod. Zarówno w układzie z
rysunku 15a, jak i 16, prostownik nie zarea-
guje na sygnały mniejsze od napięcia prze-
wodzenia użytej diody. W przypadku użycia
klasycznych (szybkich) diod krzemowych,
prostownik nie będzie reagował na sygnały
o amplitudzie mniejszej niż około 0,5V. W
przypadku diod Schottky’ego (ze złączem
metal-półprzewodnik), czułość jest trochę
lepsza. Jednak do dziś w tego rodzaju detek-
torach – sondach, w roli prostownika wyko-
rzystuje się stare germanowe diody ostrzowe,
które pełnią swoją funkcję także przy bardzo
małych sygnałach.

Problem napięcia przewodzenia dotyczy

także aktywnego prostownika z tranzysto-
rem według rysunku 17. A właśnie takie
rozwiązanie aktywnego prostownika jest
często proponowane przez mało doświad-
czonych hobbystów. Także i tu, żeby tranzy-
stor zaczął znacząco przewodzić, amplituda
sygnału zmiennego musi być większa od
napięcia progowego U

, w praktyce większa

od 0,5V. Pojawienie się sygnału o tak dużej
amplitudzie powoduje wyraźną, dużą reakcję
– pojawienie się znaczącego prądu kolektora,
co jest zaletą. Jednak wadą jest zupełny brak
reakcji na mniejsze sygnały.

W związku z tym warto wiedzieć, że

zamiast prostowników szczytowych, które
przewodzą prąd dopiero po przekroczeniu
napięcia progowego, można też zrealizować
prostownik, wykorzystujący nieliniowość

charakterystyki złą-
cza diodowego.
Wtedy w spoczynku
przez element pro-
stujący płynie (nie-

wielki) prąd stały i występuje tam pewne
spoczynkowe napięcie stałe, a prostowany
sygnał zmienny niejako nakłada się na ten
spoczynkowy punkt pracy. Jest to zilustro-
wane na rysunku 18. W układzie o charak-
terystyce liniowej pojawienie się sygnału
zmiennego nie przesuwa średniego prądu
pracy. Natomiast w układzie o charaktery-
styce nieliniowej (np. dioda), nakładający
się sygnał zmienny powoduje zmianę śred-
niej wartości prądu. Można powiedzieć, że
dodatnie połówki sygnału powodują silniejszą
reakcję, niż połówki ujemne, co wywołuje
zmianę średniego prądu.

Tego rodzaju prostowniki mają tę zaletę, że

mogą pracować także przy małych sygnałach,
ale wadą jest ich mała „skuteczność”, wyrażo-
na przez zmianę średniego prądu pracy, niepo-
równywanie mniejsza niż w układzie z rysunku
17. Popularność detektorów wykorzystujących
nieliniowość charakterystyki jest znikoma
także dlatego, że początkujący dobrze rozu-
mieją tylko działanie prostej wersji prostowni-
ka z rysunku 17. Tymczasem układ z rysunku
17 można zmodyfikować, a także przekształcić
w detektor wykorzystujący nieliniowość cha-
rakterystyki, i to na wiele sposobów. Mógłby to
być prosty sposób z rysunku 19. Teoretycznie,
za pomocą potencjometru należałoby ustawić
napięcie na bazie tranzystora „tuż poniżej
progu przewodzenia”, by tranzystor otwierały
już maleńkie sygnały zmienne (ich dodatnie
połówki). Owszem, taki prosty sposób pozwoli
uzyskać detektor o lepszej czułości. Jednak po
pierwsze charakterystyka złącza diodowego
nie ma ściśle określonego progu przewodzenia
ani punktu załamania, tylko jest wykładnicza
– rysunek 20. A po drugie występuje tu silna
zależność od temperatury. W praktyce w tego
rodzaju detektorach ustawia się niezerowy
spoczynkowy punkt pracy i punkt ten zmienia
się potem pod wpływem doprowadzonego
napięcia zmiennego – otrzymujemy detektor
wykorzystujący nieliniowość charakterystyki
według rysunku 18b.

Można byłoby wykorzystać prościutką wer-

sję z rysunku 21 z dobieranym rezystorem Rx

BAT

stałoprądowy
punkt pracy

prąd spoczynkowy

prąd spoczynkowy (bez sygnału)

średnia wartość prądu

przebieg
wejściowy

przebieg
wyjściowy

charakte-
rystyka
liniowa

charakterystyka

nieliniowa

charakterystyka

nieliniowa

przebieg
wyjściowy

stało-
prądowy
punkt
pracy

przesunięcie
punktu pracy
pod wpływem
sygnału
zmiennego

Pot

BAT

[V]

0,5

(napięcie przewodzenia)

rą

)

1,5

Rys. 15

Rys. 16

Rys. 17

Rys. 18

Rys. 19

Rys. 20

Wrzesieñ 2010

Szkoła Konstruktorów

Elektronika dla Wszystkich

o (bardzo) dużej wartości. Wtedy w spoczyn-
ku miernik nie będzie wskazywał wartości
zero, ponieważ będzie przezeń płynął jakiś
niezbyt duży prąd spoczynkowy kolektora.
Pojawienie się nawet niewielkiego sygnału
zmiennego w.cz. powinno w pewnym stopniu
zwiększać prąd. Mogłaby to też być zdecydo-
wanie bardziej odporna na zmiany temperatury
wersja z ujemnym sprzężeniem zwrotnym
według rysunku 22. Mógłby to też być układ
z rysunku 23 z dodatkowym tranzystorem
T2, kompensującym zmiany temperatury oto-
czenia, gdzie wartość prądu spoczynkowego
tranzystora T1 wyznacza rezystor Rx (docie-
kliwi już zauważyli, że jest to odmiana lustra
prądowego).

Czułość takich prostych detektorów, wyko-

rzystujących nieliniowość charakterystyki, nie
jest najlepsza, bo prąd spoczynkowy jest dość
duży, a jego zmiany po pojawieniu się sygnału
zmiennego – niewielkie. Dla polepszenia czuło-
ści można wykorzystać prosty sposób z rysun-
ku 24, gdzie zastosowany jest czulszy miernik,
który pokazuje niewielką różnicę napięć w
punktach A, B. Przed pomiarami trzeba włą-
czyć przyrząd i bez sygnału w.cz. tak ustawić

p o t e n c j o -
metr, żeby
m i e r n i k

wskazywał zero. Pojawienie się sygnału w.cz.
powinno zmieniać wskazania miernika.

Podobne detektory można też realizować

na nieliniowości charakterystyki przejścio-
wej tranzystorów polowych, ale z uwagi na
pojemność bramki nie będą to tranzystory
MOSFET, tylko JFET, które dobrze nadają się
do pracy także przy bardzo wysokich częstot-
liwościach. Kto chce, może poszukać jeszcze
innych, lepszych układów detektorów w.cz.,
choćby w układach zwanych wykrywaczami
pluskiew, które są typowymi wykrywaczami
pola elektromagnetycznego.

Jeszcze raz zachęcam do przeprowadzenia

praktycznych prób w zakresie wykrywania
pola elektrycznego, magnetycznego i elektro-
magnetycznego.

W tabelkach podane są informacje o

punktacji oraz rozdziale nagród, upomin-
ków i kuponów za nadesłane rozwiązania
zadania 170.

Osoby nagrodzone kuponami powinny

przysłać na adres edw@elportal.pl wykaz
towarów na otrzymaną sumę z oferty sklepu
AVT (www.sklep.avt.pl). Talony z kolejnych
miesięcy można sumować, co już wykorzy-

stują stali uczestnicy Szkoły, by kupić sprzęt o
większej wartości za talony z kilku kolejnych
zadań.

Serdecznie zapraszam do udziału w zada-

niu głównym 175, a także w drugiej i trzeciej
klasie naszej Szkoły Konstruktorów!

Wasz instruktor

Piotr Górecki

Druga klasa Szkoły Konstruktorów

Co tu nie gra?

– Szkoła Konstruktorów klasa II

BAT

Rys. 21

Rys. 22

Rys. 23

Rys. 24

Na rysunku A pokazany jest schemat
przedwzmacniacza w klasie A, o dużej impe-
dancji wejściowej, przysłany jako rozwiąza-
nie jednego z wcześniejszych zadań szkoły
przez 15-letniego uczestnika.

Jak zwykle pytanie brzmi:

Co tu nie gra?

Bardzo proszę o możliwie krótkie odpowie-
dzi. Kartki, listy i e-maile oznaczcie dopi-
skiem NieGra175 i nadeślijcie w terminie
60 dni od ukazania się tego numeru EdW.
W e-mailach podawajcie też od razu swój
adres pocztowy, żebym nie musiał pisać,
gdy przydzielę upominek. Można też jeszcze
przysyłać rozwiązania poprzedniego zadania
174. Autorzy najlepszych odpowiedzi otrzy-

mają upominki, a najak-
tywniejsi uczestnicy są
okresowo nagradzani
bezpłatnymi prenume-
ratami EdW lub innego
wybranego czasopisma
AVT.

Rozwiązanie

zadania 170

W EdW 4/2010 pokaza-
ny był rysunek B, sche-
mat przedwzmacniacza
do mikrofonu elektreto-
wego, przewidzianego do zasilania napięciem
5V. Najpierw oddam głos jednemu z uczestni-
ków, który napisał między innymi: (...) Drogi
Kolego! Miałeś pecha, że „popełniłeś” swój
schemat przed ukazaniem się fascynującego

cyklu „Elektronika dla początkujących, czyli
wyprawy na oślą łączkę”, z którego sam
chętnie korzystam, i do korzystania z niego
serdecznie Ciebie zapraszam. Żeby „uzdro-
wić” Twój schemat, skorzystam z klasyczne-

22M

33uF

Wejście

33uF

270pF

Tz2

Tz1

Tz3

BC517

270pF

100mH

Wyjscie

Rys. A

 !# $%

#$&'()

+,+" -

. /!

+ ,.

2" '/ /

6&'

7 8

9 "

2 2"

Szkoła Konstruktorów

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

go układu nieodwracającego wzmacniacza
pokazanego w EdW 5/2010 na rys. 8, str.
37, ale uproszczę go nieco. Wykorzystam
to, że (...) mikrofon elektretowy z JFET-em
jest źródłem prądowym, więc obciążając go
odpowiednim rezystorem R1 = R1’ + R1’’,
sprowadzę napięcie spoczynkowe na „dodat-
nim” wyprowadzeniu mikrofonu do połowy
napięcia zasilania. Pozbędę się w ten sposób
kondensatora sprzęgającego i zarazem kłopo-
tu z ewentualnym nasycaniem się wzmacnia-
cza operacyjnego. Wartość rezystancji R1 =
R1’ + R1’’ = 10k do tego celu jest trochę zbyt
duża, powinna ona być w okolicy wartości
około 2,8k (zależnie od typu mikrofonu), aby
napięcie na plusowym wyprowadzeniu mikro-
fonu było połową napięcia zasilania. Zapewni
to prawidłową polaryzację wejścia nieodwra-
cającego wzmacniacza operacyjnego tak, że
na jego wyjściu napięcie spoczynkowe jest
równe połowie napięcia zasilania, co w kon-
sekwencji zapewnia maksymalną, nieobciętą
amplitudę sygnału wyjściowego (...).

Propozycja taka pokazana jest na rysunku

C. Taki prosty układ może spełnić swoje zada-
nie, ale istnieje pewne ryzyko. Mianowicie w
mikrofonie elektretowym pracuje tranzystor
JFET, zazwyczaj w najprostszym połączeniu
wspólnego źródła według rysunku D. Istotnie
ma on cechy źródła prądowego, ale wcale
nie jest powiedziane, że prąd tego źródła jest

niezmienny. Po pierwsze, należy liczyć się
z dużymi rozrzutami wartości prądu pracy
poszczególnych egzemplarzy mikrofonów, o
czym zresztą wspomniał Autor listu. Prąd
mikrofonu elektretowego może wynosić od
0,05mA do 0,5mA. Nie ulega wątpliwości, że
w układzie z rysunku C wartość sumarycz-
nej rezystancji R1’+R1’’ trzeba dobrać do
konkretnego egzemplarza mikrofonu elektre-
towego. A późniejsza zmiana mikrofonu na
inny egzemplarz najprawdopodobniej spo-
woduje znaczne pogorszenie zakresu napięć
wyjściowych wzmacniacza. Po drugie, prąd
mikrofonu będzie zmieniał się pod wpływem
temperatury, co też zmniejszy zakres napięć
wyjściowych.

Propozycja z rysunku C rzeczywiście jest

bardzo prosta i można ją wykorzystać, ale z
uwagi na słabą stabilność prądu mikrofonu nie
jest to rozwiązanie
godne szerszego
rozpropagowania.
Z d e c y d o w a n i e
b e z p i e c z n i e j
będzie dodać dwa
rezystory i zreali-
zować klasyczny
układ, na przykład
według rysunku
E. Wartości ele-
mentów układu

R1`
1,8k

C1
22

R1``
1k

1000

0,1M

R3
1k

R5
22k

JP 3

VCC

IC 1A

820p

2,2k

Mic

Rys. B

Rys. C

Rys. D

Rys. E

R E K L A M A

Szkoła Konstruktorów

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

z rysunku E można dobrać według wska-
zówek ze wspomnianych odcinków Oślej
łączki.

Warto jednak poświęcić nieco uwagi

oryginalnemu układowi z rysunku B.
Praktycznie wszyscy uczestnicy zauwa-
żyli, że problemem jest brak polaryzacji
mikrofonu elektretowego oraz brak obwodu
polaryzacji wejścia „dodatniego” napięciem
stałym. Ale oprócz tego zgłosiliście wiele
uwag, niektóre jak najbardziej słusznie, inne
niesłusznie.

Zacznijmy może od typu użytej kostki.

Użycie we wzmacniaczu mikrofonowym
układu NE5532 jest jak najbardziej słusz-
nym wyborem. Kostka ta przeznaczona
jest właśnie do układów audio. Ma małe
szumy, duże wzmocnienie i małe znie-
kształcenia. Problem w tym, że według
katalogów, minimalne napięcie zasilające
to ±3V, czyli w sumie 6V. I tu niektó-
rzy uczestnicy stwierdzili szybciutko, że
układ NE5532 nie może pracować przy
napięciu +5V. Otóż praktyka pokazuje, że
egzemplarze tej kostki pochodzące od róż-
nych producentów mogą pracować przy
pojedynczym napięciu zasilania +5V, ale
trzeba liczyć się z ograniczonym zakresem
napięć wyjściowych. W przedwzmacnia-
czu mikrofonowym na pewno trzeba wtedy
dodać obwód sztucznej masy. I tu wszyscy,
którzy o tym wspomnieli, zaproponowali
ustawienie na wejściach i wyjściu połowy
napięcia zasilania, czyli dokładnie +2,5V.
To może być nie najlepszy pomysł. Otóż
przy niskich napięciach zasilania zazwyczaj
zależy nam na uzyskaniu w takich trudnych
warunkach jak największego zakresu napięć
wyjściowych. Tymczasem wyjściowe napię-
cia nasycenia, dodatnie i ujemne, zazwyczaj
nie są jednakowe. Zależy to od budowy
wewnętrznej, ale także od rezystancji obcią-
żenia. Dlatego w podobnych przypadkach
warto przeprowadzić próby i w układzie z
rysunku E skorygować wartość rezystorów
dzielnika R4, R5, by uzyskać na wyjściu
jak największy niezniekształcony wygnał
wyjściowy. Można też wykorzystać poten-
cjometr według rysunku F. Podkreślam, że
taka korekcja potencjału sztucznej masy ma
sens tylko przy niskich napięciach zasilania,
gdy zależy nam na uzyskaniu jak najwięk-
szego napięcia wyjściowego.

Kilku uczestników słusznie zwróciło

uwagę na wartości pojemności zapropono-
wanych na rysunku B. Najwięcej zastrzeżeń
wzbudziła wartość C3=10nF. I słusznie,
ponieważ jest to ewidentny błąd. Otóż łatwo
policzyć, że kondensator 10nF przy często-
tliwości 50Hz będzie miał reaktancję prawie
320k

Ω! A to oznacza, że rezystor R3 nie

powinien mieć wartości mniejszej niż te
320k

Ω. A to oznaczałoby, że wzmocnienie

nie może być większe niż 3,1x, czyli 10dB.
Zdecydowanie zbyt mało, jak na wzmac-

niacz mikrofo-
nowy, którego
w z m o c n i e n i e
powinno wyno-
sić co najmniej
10x (20dB), a
zapewne wię-
cej.

Na pewno

należy więc
z w i ę k s z y ć
pojemność C3. Ale nie tylko. Fakt zasto-
sowania kostki NE5532 wskazuje, że Autor
schematu chce uzyskać przedwzmacniacz o
dobrych parametrach, w tym o małych szu-
mach. Chociaż w przypadku mocno szumią-
cych, tanich elektretów można byłoby dys-
kutować, niemniej generalnie dla zmniejsze-
nia szumów, także w obwodach sprzężenia
zwrotnego, należy stosować rezystory o
małej wartości. Dlatego wartość R2 też
należy zmniejszyć, co najmniej do 100k

Ω.

Zmniejszenie R2 jest potrzebne także ze
względu na prąd polaryzacji wejść, który w
bipolarnej kostce NE5532 typowo wynosi
200nA, ale w skrajnych przypadkach może
wzrosnąć do 1uA. Problem spadku napięcia
wywołany przepływem prądu polaryzują-
cego przez rezystor R2 jest kolejnym argu-
mentem na rzecz korekcji napięcia dzielnika
R4, R5 (i zastosowania potencjometru P1
według rysunku F).

Wartość pojemności C1 prawdopodobnie

okaże się wystarczająca, jeśli rezystory R4,
R5 w układzie z rysunku E będą mieć co naj-
mniej po 100k

Ω (a w układzie z rysunku F

wartość R4 nie będzie mniejsza niż 47k

Ω).

Wątpliwości wzbudził obwód wyjściowy

zawierający połączone szeregowo rezystor i
kondensator. Pojemność kondensatora C5 =
100nF jest stosunkowo mała. Przykładowo
przy częstotliwości 50Hz kondensator ten
będzie miał reaktancję prawie 32k

Ω, a to

oznacza, że rezystancja obciążająca wyj-
ście, czyli w praktyce rezystancja wejściowa
współpracującego wzmacniacza, nie może
być mniejsza od 32k

Ω. Słusznie zapropono-

waliście zwiększenie tej pojemności.

Nieliczni uczestnicy odnieśli się do obec-

ności szeregowego rezystora wyjściowego.
Nie mogę się jednak zgodzić ze stwierdze-
niami, że błędem jest obecność tego rezysto-
ra o wartości 100

Ω. Wbrew wyobrażeniom

dwóch uczestników wcale nie chodzi tu o
ograniczenie ewentualnego prądu zwarcia.
Niewątpliwie młody Autor schematu słabo
zna się na technice analogowej, ale (zapew-
ne przypadkiem) prawidłowo zaproponował
użycie tego rezystora. W większości przy-
padków nie jest on konieczny, ale... wzmac-
niacze operacyjne to znakomite i bardzo
pożyteczne elementy, choć mają też pewne
istotne ograniczenia. Na przykład gene-
ralnie nie lubią obciążenia o charakterze
pojemnościowym. Przy znaczącym obciąże-

niu pojemnościowym potrafią się wzbudzić.
Jeśli przedwzmacniacz byłby połączony ze
wzmacniaczem za pomocą długiego kabla,
to wyjście zostanie obciążone pojemnoś-
cią tego kabla, która może wynosić wię-
cej niż 100pF/m. Dlatego obecności na
wyjściu rezystora szeregowego 100

Ω nie

można uznać za błąd, niezależnie od tego,
czy Autor miał świadomość konsekwencji
zastosowania tego rezystora. Można tylko
nadmienić, że w praktyce dla uniknięcia
problemu obciążenia pojemnością taki rezy-
stor o wartości kilkudziesięciu do kilkuset
omów zwykle dodaje się wewnątrz pętli
sprzężenia zwrotnego, według rysunku G,
co pozwala zachować znikomą impedancję
wyjściową. W omawianym zastosowaniu
sposób takiego czy innego włączenia sze-
regowego rezystora wyjściowego nie ma
istotnego znaczenia.

I kolejny szczegół: z kilku względów nie

ma potrzeby dodawania kondensatora rów-
nolegle do rezystora R2 w celu ograniczenia
pasma od góry. Jeśli użyta została kostka
NE5532, to zapewne celem jest uzyskanie
jak najlepszych parametrów, a w takim razie
obcinanie pasma nie ma sensu.

Pokrewną sprawą jest kwestionowa-

ny przez niektórych typ użytej kostki.
Niektórzy proponowali użycie LM358 ze
względu na zakres napięcia zasilania, od 3V.
Otóż wzmacniacz NE5532 to wielokrotnie
sprawdzona kostka, znakomicie nadająca
się do układów audio, także tych najwyż-
szej jakości. W analizowanym przypadku
ograniczeniem okażą się nie właściwości
kostki, tylko parametry mikrofonu. Jeśli
miałby być wykorzystany najtańszy elektret
z złotówkę, to być może identyczne wyniki
można uzyskać przy zastosowaniu dużo
gorszej, wolniejszej i bardziej szumiącej
kostki LM358. Wszystko zależy od jakości
użytego mikrofonu. Tyle o układzie.

W sumie wszystkie nadesłane rozwiąza-

nia mogę uznać za prawidłowe, ponieważ
znaleźliście kluczowe usterki

Upominki za zadanie Co to nie gra? 170

otrzymują:
Damian Kałużny – Sosnowiec,
Marian Gabrowski – Polkowice,
Ryszard Pichl – Gdynia.

Wszystkich uczestników dopisuję do listy

kandydatów na bezpłatne prenumeraty.

2,2k

Mic

Rys. F

Rys. G

Policz 175 – 9/2010

Kontynuujemy rozwiązane dalej zadanie 170,
polegające na budowie zasilacza samochodo-
wego według rysunku A. Przeprowadziliśmy
obliczenia i okazało się, że rezystancja termicz-
na radiatora może być stosunkowo duża. I to
nas cieszy, bo może to być niewielki radiator.
Zastanawiamy się jednak, czy nie warto tak
zrealizować zasilacza, żeby radiatorem była
metalowa obudowa w kształcie litery U, którą
sami możemy zrobić z blachy aluminiowej o
grubości 2mm. Znaleźliśmy w pewnej książce
wzory oraz wykresy, które łatwo pozwo-
lą wyliczyć potrzebną powierzchnię takiego
radiatora. Do takich wyliczeń potrzebna jest
wartość rezystancji termicznej. Ale nie może
to być wartość obliczona w ramach zadania
Policz170 – otóż są to wyniki przy założeniu
temperatury złącza ponad 100°C i co nie-
trudno obliczyć, przy temperaturze radiatora
blisko 100°C. Jeśli nasz radiator ma być obu-
dową, nie może mieć temperatury wyższej
od wrzątku, bo grozi-
łoby to poparzeniem.
Musimy jeszcze raz
przeprowadzić obli-
czenia, ale tym razem
przyjmiemy, że mak-
symalna temperatura
radiatora, nawet przy

temperaturze otoczenia +35°C, nie może
przekroczyć +65°C.

Przy rozwiązaniu zadania Policz175 nale-

ży wykorzystać wcześniejsze informacje z
zadania 170 i:

– obliczyć maksymalną rezystancję ter-

miczną radiatora, by jego temperatura nie
przekroczyła +70°C.

Jak zawsze, bardzo proszę, żeby nadsyłane

rozwiązania były możliwie krótkie. Praca
powinna zawierać zwięzły opis przebiegu
obliczeń.

Nagrodami będą kity AVT lub książ-

ki, a najaktywniejsi uczestnicy są okreso-
wo nagradzani bezpłatnymi prenumeratami
EdW lub innego wybranego czasopisma AVT.
Wszystkie rozwiązania nadsyłane w terminie
60 dni od ukazania się tego numeru EdW
powinny mieć dopisek Policz175 (na koper-
cie, a w tytule maila dodatkowo nazwisko,
np.: Policz175Jankowski). Z uwagi na specy-
fikę zadania, bardzo proszę o podawanie swo-
jego wieku oraz miejsca nauki czy pracy.

W e-mailach podawajcie też od razu swój
adres pocztowy.

Zapraszam do rozwiązania tego zada-

nia zarówno doświadczonych, jak i począt-
kujących elektroników, którzy nie potrafią
przeanalizować wszystkich subtelności ukła-
du. Można też jeszcze nadsyłać rozwiązania
zadania Policz174 z poprzedniego miesiąca.

Rozwiązanie zadania

Policz 170

W EdW 4/2010 przedstawione było zadanie
Policz170, które brzmiało: W ramach rozwią-
zanego dalej zadania Policz 165 obliczyliśmy,
jaka będzie maksymalna moc strat stabiliza-
tora. Zgodnie z zapowiedzią z zadania 165,
znając moc strat wydzielanych w stabiliza-
torze, przymierzymy się do wyboru radiato-
ra. Nie jest to jednak dokładna kontynuacja
wcześniejszego zadania, ponieważ, jak poka-
zuje rysunek B, inne jest napięcie wyjściowe,

a także napięcie wejściowe jest dokładniej

określone. Natomiast maksymalny

prąd jest taki sam, czyli 0,75A.
Pamiętając, że ma to być urządze-
nie używane w samochodzie oso-
bowym, zakładamy, iż może to być
samochód bez klimatyzacji. Dlatego
przyjmujemy maksymalną tempera-
turę otoczenia +35°C.

Trzecia klasa Szkoły Konstruktorów

7805

100

z gniazda

zapalniczki
samochodu
osobowego

obciążenia

+4,8...5,2V

+12...15,0V

7805

100

z gniazda

zapalniczki
samochodu
osobowego

obciążenia

+4,8...5,2V

+12...15,0V

Rys. A

Rys. B

R E K L A M A

Szkoła Konstruktorów

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

W ramach zadania Policz170 należy:
– obliczyć, jaka powinna być rezystan-

cja termiczna radiatora.

Zadanie było łatwe. Jeden z Czytelników

przedstawił następującą procedurę obliczenio-
wą: aby rozwiązać zadanie należy policzyć moc
strat wydzielaną na stabilizatorze. Zakładając
spadek napięcia 0,7V na diodzie wejściowej,
napięcie na wejściu stabilizatora wyniesie:
15V – 0,7V = 14,3V
zaś napięcie na samym stabilizatorze:
14,3V – 4,8V = 9,5V
Wtedy moc strat wydzielana na stabilizatorze
wyniesie:
9,5V * 0,75A = 7,125W
Powyższe obliczenia wykonane zostały dla war-
tości skrajnych, najbardziej niekorzystnych.

Maksymalna temperatura pracy układu

7805 to +125°C, a temperatura otoczenia to
+35°C. Różnica temperatur wynosi więc:
125°C – 35°C = 90°C

Rezystancja termiczna całego toru odpro-

wadzania ciepła wyniesie:
Rthja = 90°C/7,125W = 12,63°C/W
12,5°C/W, zaokrąglając do 0,5°C/W

Aby obliczyć rezystancję termiczną samego

radiatora, od powyższej wartości należy odjąć
rezystancję termiczną obudowy układu (Rthjc),
która dla obudowy TO-220 wynosi 5°C/W:
12,5°C/W – 5°C/W = 7,5°C/W

Powyższa wartość stanowi rozwiązanie

zadania (nie uwzględniając rezystancji ter-
micznej obudowa-radiator Rthcr, którą ze
względu na małą wartość nieprzekraczającą
1°C/W można pominąć).

Według takich wyliczeń, rezystancja ter-

miczna radiatora Rthra nie powinna być więk-
sza niż 7,5°C/W, czyli 7,5K/W. I to jest bar-
dzo dobre rozwiązanie.

Jednak większość uczestników podała

inne wartości rezystancji termicznej radiato-
ra, w większości w zakresie 10...16,2K/W.
Niektórzy do obliczeń podstawili inne war-
tości temperatury. Jeden z uczestników jako
maksymalną temperaturę otoczenia przyjął
+20°C, a nie +35°C, jak było podane w
zadaniu. Dwóch uczestników stwierdziło, że
maksymalna temperatura otoczenia w samo-
chodzie może być większa niż +35C. Jeden
z nich zaproponował nawet wartość +60°C
wewnątrz samochodu stojącego w upalne
lato w pełnym słońcu. Owszem, w stojącym
w słońcu samochodzie, zwłaszcza ciemnym,
temperatura może bardzo wzrosnąć, ale w
czasie jazdy na pewno tak wysoka nie będzie,
nawet w samochodzie bez klimatyzacji. Wiele
zależy od miejsca zamontowania stabilizatora
i jego radiatora – pod maską silnika temperatu-
ra może być nawet wyższa od wspomnianych
+60°C. Ale to temat na oddzielną dyskusję.
W samochodach warunki pracy rzeczywiście
są trudne i porządna realizacja urządzeń elek-
tronicznych, by pracowały niezawodnie przez
długi czas, często okazuje się trudnym lub
nawet bardzo trudnym zadaniem. Ale w trze-
ciej klasie Szkoły Konstruktorów nie wgłę-

biamy się we wszystkie
niuanse. Zajmujemy się
podstawowymi, prostymi
zależnościami. W ramach
zadania Policz175 zaj-
miemy się pokrewnym
zagadnieniem, związa-
nym z temperaturą radia-
tora. Natomiast zadanie
Policz170 polegało na
przeprowadzeniu ele-
mentarnych obliczeń,
uwzględniających infor-
macje podane w opisie.

Trzeba było uwzględ-

nić fakt, że ciepło wytwa-
rzane jest w strukturze
układu scalonego i że
po drodze do otoczenia napotyka rezystan-
cję termiczną między złączem a otoczeniem
Rthja (junction – ambient). Występuje tu
sytuacja podobna, jak w prostym obwodzie
elektrycznym, gdzie mamy źródło napięcia,
prąd i rezystancję. W obwodzie termicznym
mamy źródło ciepła i odpowiednikiem napię-
cia U jest temperatura T, a ściślej różnica
temperatur

ΔT (analogiczna do napięcia jako

różnicy potencjałów). Odpowiednikiem prądu
jest moc cieplna, która musi przepłynąć z
grzejącego się złącza do otoczenia. Moc ta
przepływa przez rezystancję termiczną Rthja.
Ilustruje to rysunek C.

Na rezystancję termiczną Rthja składają

się trzy rezystancje:
Rthjc (junction – case).
Rthcr (case – radiator).
Rthra (radiator – ambient).

Są one połączone szeregowo, jak poka-

zuje rysunek D. Rezystancja Rthjc jest nie-
zmienna – jest wyznaczona przez konstruk-
cję stabilizatora, a konkretnie obudowy. W
przypadku stabilizatora 7805 w popularnej
obudowie TO-220 (fotografia E) rezystancja

ta jest duża i wynosi 5K/W
(5°C/W). Tak przynajmniej
podaje większość wytwór-
ców kostki 7805. W innych
elementach umieszczo-
nych w obudowie TO-220,
zwłaszcza w tranzystorach,
rezystancja termiczna Rthjc
jest dużo mniejsza, a w nie-
których wynosi tylko 1K/
W. Dla stabilizatorów w
innych obudowach wartość
Rthjc będzie inna – rysunek
F pokazuje wartości Rthjc
dla różnych obudów.

Rezystancja Rthcr mię-

dzy obudową a radiatorem
zależy od kilku czynników.

Między innymi od gładkości powierzchni, siły
docisku oraz od tego, czy zastosowany został
smar – pasta przewodząca ciepło. Zastosowanie
pasty znacząco zmniejsza rezystancję Rthcr,
ponieważ pasta wypełnia maleńkie nierówności
między obudową radiatora i polepsza warunki
przewodzenia ciepła. Zastosowanie pasty i brak
przekładek izolacyjnych pozwalają uzyskać
rezystancję Rthcr rzędu 0,2K/W (0,2°C/W),
czyli wielokrotnie mniejszą, niż Rthjc. Bez
pasty i przy małym docisku, rezystancja Rthcr
może wynieść 1...2K/W. W każdym razie, przy
zastosowaniu pasty można spokojnie pominąć
rezystancję Rthcr.

Rezystancja Rthra to rezystancja cieplna

radiatora, zależna od jego wymiarów, wielko-
ści i faktury powierzchni, a także od... kolo-
ru. W ofertach dystrybutorów często podana
jest konkretna wartość rezystancji termicznej
Rthra danego radiatora. Przykład znajdziesz
na rysunku G. W praktyce okazuje się, że
rezystancja cieplna nie jest stała, tylko sil-
nie zależy od temperatury radiatora, ale to
oddzielny, szeroki i trudny temat. W te trudne
szczegóły nie będziemy się wgłębiać.

Poświęćmy natomiast jeszcze trochę uwagi

temperaturze. Najwyższą temperaturę ma złącze,
gdzie wydziela się ciepło. Na rezystancji termicz-
nej Rthjc występuje różnica temperatur, więc tem-
peratura radiatora jest niższa od temperatury złą-

R =

I =

P =

U =

T
D

różnica

ró

P - moc

przepływ ciepła

rezystancja
termiczna

DT =

obwód

elektryczny

obwód
termiczny

thja

thra

thjc

thcr

różnica

ró

różnica

ró

temperatura

złącza

radiatora

obudowy

złącza

otoczenia

całkowita

rezystancja

termiczna

złącze-otoczenie

Rys. C

Rys. D

Fot. E

Rys. F

Szkoła Konstruktorów

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

cza. Jednak temperatura radia-
tora też jest wysoka i w wielu
przypadkach może wynosić
ponad +100°C. Maksymalna
temperatura złącza większo-
ści krzemowych elementów
półprzewodnikowych wynosi
+150°C. Dla niektórych tranzy-
storów i diod producenci poda-
ją wyższą wartość +175°C, a
nawet +180°C.

Zdecydowana więk-

szość uczestników zadania
Policz170 przyjęła maksy-
malną temperaturę złącza
(struktury) stabilizatora,
równą +150°C. Nie jest
to błąd. Ale w tym akurat
przypadku w grę wchodzi
dodatkowy szczegół. W karcie katalogowej
kostek

μA78xx Texas Instruments można

przeczytać: Maximum power dissipation is a
function of T

J(max)

, θJ

, and T

. The maximum

allowable power dissipation at any allo-
wable ambient temperature is P

= (T

J(max)

– T

)/θ

. Operating at the absolute maxi-

mum T

of 150°C can impact reliability. Due

to variations in individual device electrical
characteristics and thermal resistance, the
built-in thermal overload protection may be

activated at power levels
slightly above or below
the rated dissipation.

Po pierwsze produ-

cent ostrzega, że praca
w temperaturze +150°C
może zmniejszyć nieza-
wodność, ale to dotyczy
wszystkich elementów
półprzewodnikowych. Po
drugie, w tym przypadku
ważniejsze, stabilizatory
rodziny 78xx mają wbu-
dowane zabezpieczenie
termiczne. Zasadniczo
zabezpieczenie to powin-
no zadziałać właśnie w
temperaturze +150°C i
nie dopuścić do dalsze-

go wzrostu temperatury. W praktyce będzie
to polegało na zmniejszeniu prądu, a tym
samym napięcia wyjściowego. Po zadziała-
niu zabezpieczenia termicznego obniży się
więc napięcie wyjściowe. I właśnie tutaj w
zadaniu Policz170 występuje jedyna drobna
pułapka. Otóż może się okazać, że oszczęd-
nie dobrany radiator spowoduje wzrost tem-
peratury złącza do progu zadziałania zabez-
pieczenia termicznego. A jak ostrzega produ-
cent, wbudowane zabezpieczenie termiczne

może zadziałać nieco wcześniej, przy mniej-
szej mocy i temperaturze. Zbyt mały radiator
nie spowoduje uszkodzenia, ale obniżenie
napięcia wyjściowego. Właśnie dlatego, dla
uniknięcia takiego ryzyka, niektórzy pro-
ducenci zalecają pracę przy temperaturze
złącza do +125°C.

W praktyce sprawa jest znacznie bar-

dziej skomplikowana, a konkretne dane
należałoby uzyskać przez pomiary modelu
z różnymi radiatorami. Jeden z uczestników
stwierdził, że dużą pomocą były artykuły
w EdW 7/1998 oraz 8/1998. Ja jeszcze raz
podkreślam, że zadanie Policz170 polegało
tylko na przeprowadzeniu elementarnych,
uproszczonych obliczeń. Dlatego za prawid-
łowe uznałem także te rozwiązania, w któ-
rych przyjęliście maksymalną temperaturę
złącza równą +150°C i uzyskaliście wartość
rezystancji cieplnej radiatora powyżej 10K/
W. W ten sposób mogłem uznać praktycznie
wszystkie nadesłane odpowiedzi (z wyjąt-
kiem jednej, przysłanej przez 13-latka).

Nagrody – upominki za zadanie Policz170

otrzymują:
Michał Lisak – Lwówek Śl.,
Maciej Martula – Mielec,
oraz Piotr G. z Łodzi.

Wszystkich uczestników dopisuję do listy

kandydatów na bezpłatne prenumeraty.

Rys. G

Szkoła Konstruktorów

R E K L A M A

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Do czego to służy?

Uniwersalne łącze bezprzewodowe tworzą
zaskakująco proste moduły, mające 8 wejść
i 8 wyjść. Dwa moduły tworzą najprost-
sze łącze dwukierunkowe. Wtedy nie jest
potrzebna żadna konfiguracja, a działanie
jest proste i oczywiste: na wyjścia każdego
modułu przekazywany jest bezprzewodowo
stan wejść modułu współpracującego.
Większa liczba modułów pozwala stworzyć
sieć o dowolnej konfiguracji. Możliwa jest
jednoczesna praca wielu sieci, zawierają-
cych wiele modułów.

A to wszystko dzięki zastosowaniu niedro-

gich transceiverów RFM12 oraz popularnego
mikrokontrolera ATmega8.
Przedstawiane moduły rozwiążą mnóstwo
problemów, związanych ze sterowaniem na
odległość i monitoringiem. Liczba zastoso-
wań takich modułów jest ogromna za sprawą

ich ogromnej elastyczności. Moduły może-
my wykorzystać np. w sterowaniu modeli
RC, a także w robotach. Niemałą zaletą jest
możliwość śledzenia stanu wejść po drugiej
stronie, umożliwi to np. nadzorowanie stanu
czujników. Innym zastosowaniem może być
sterowanie oświetleniem i innymi pasywny-
mi urządzeniami. Przykładowo, mając kilka
pomieszczeń, możemy sterować oświetleniem
w każdym z każdego. Ważną cechą jest możli-
wość pracy na dziesiątkach różnych kanałów,
co umożliwia zrealizowanie dużej liczby sieci
działających jednocześnie obok siebie.
Cechy sprzętowe:
•8 wejść podciągniętych do „plusa”,

•8 wyjść, maksymalny prąd 5mA/na wyj-

ście,

•wejście konfigurujące tryb master/slave

(przydatne jedynie bez tablicy routingu),

•zasilanie 3–5V (25mA przy 5V),

•moduł RF 433MHz,

•zasięg w otwartym terenie >150m.
Podstawowe wykorzystanie:
praca w parach,
Dodatkowe możliwości:
• praca w sieci typu master i slave
• możliwość dowolnej konfiguracji kierun-

ków przekazywania informacji,

• maksymalna liczba modułów w jednej

sieci: 9,

• 153 kanały fizyczne (różna częstotliwość),
• 16 kanałów wirtualnych (oddalone sieci),
• czas opóźnienia przełączania wyjść: dla

dwóch modułów: 25ms – w jednym kie-
runku, 50ms – w obu kierunkach, dla 9
modułów min. 0,5s – w obu kierunkach,
max. 1,2s.

Jak to działa?

Schemat ideowy jednego modułu został przed-
stawiony na rysunku 1. Właściwie jedynymi
elementami zastosowanymi w modułach są
mikrokontroler US1 ATmega8L oraz ostatnio
coraz bardziej popularny niedrogi transceiver
M1 RFM12, firmy HOPE RF.

Transceiver został zbudowany na bazie

układu RF12, na jego płytce znajduje się
zaledwie kilka elementów zewnętrznych.
Układ ten jest wyposażony w interfejs SPI,
za pomocą którego można go nie tylko skon-
figurować, ale również odbierać i nadawać
dane. Ja zdecydowałem się na wykorzystanie
tylko SPI (Serial Peripheral Interface), czyli 4
wyprowadzeń, ponieważ chciałem dokładnie
sprawdzać stan flag statusu. Wadą tego roz-
wiązania jest mniejsza szybkość transmisji
danych.

Konfiguracja rozpoczynana jest komendą

Configuration Setting Command (0x8000),

2956

Rys. 1

ADC7

(RESET) PC6

ADC6

PD0 (RXD)

PD1 (TXD)

PD2 (INT0)

(ADC5/SCL) PC5

PD3 (INT1)

(ADC4/SDA) PC4

PD4 (XCK/T0)

(ADC3) PC3

(ADC2) PC2

(ADC1) PC1

PB6 (XTAL1/TOSC1)

(ADC0) PC0

PB7 (XTAL2/TOSC2)

PD5 (T1)

PD6 (AIN0)

PD7 (AIN1)

PB5 (SCK)

(ICP1) PB0

PB4 (MISO)

(OC1A) PB1

(MOSI/OC2) PB3

(SS/OC1B) PB2

US1 ATMEGA8L

nINT/VDI

VCC

SDI

SCK

nSEL

SDO

nIRQ

FSK/DATA/nFFS

DCLK/CFIL/FFIT

CLK

nRES

GND

M1 RFM12

D1 SM5818M

C4 100n

C3 100n

C2 100n

C1 10u

R2 10k

SCK
MISO

MOSI
SS

VCC

1
2
3
4
5
6
7
8

CON1

1
2
3
4
5
6
7
8

CON2

R1 10k

1
2

CON3

VCC

IN1

IN2
IN3
IN4
IN5
IN6
IN7
IN8

IN2
IN3

IN4
IN5
IN6

IN7

IN8

OUT1
OUT2
OUT3
OUT4
OUT5
OUT6
OUT7
OUT8

OUT1

OUT2

OUT3

OUT4
OUT5
OUT6
OUT7
OUT8

RST

nFFS

MOSI
SCK
SS
MISO

VCC DC 2.7-5V

Zaskakująco proste

uniwersalne

łącze bezprzewodowe

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

wysyłane są w niej ustawienia dotyczące czę-
stotliwości pracy nadajnika i odbiornika. W
tym przypadku jest to 433MHz, gdyż na taką
częstotliwość dobrane są elementy modułu
RFM12. Włączana jest kolejka FIFO (First
Input First Output) oraz wewnętrzny rejestr
danych, a dodatkowo należy też wybrać
pojemność obciążającą zastosowany kwarc.
Wstępnie wyłączany jest zarówno nadajnik,
jak i odbiornik, komendą

Power Management

Command (0x8200). Dodatkowo wyłączam
nieużywane wyjście zegara, którego prze-
znaczeniem jest taktowanie np. proceso-
ra. Komenda

Frequency Setting Command

(0xA000) jest bardzo istotna – za jej pomocą
określana jest dokładna częstotliwość pracy
odbiornika i nadajnika. Cały zakres częstotli-
wości wynoszący 9,525MHz został podzie-
lony ze skokiem 62,5kHz, co pozwoliło na
uzyskanie 153 kanałów. Ustawienie dwóch
sąsiednich kanałów nie powoduje przenikania
sygnału między nimi, nawet jeśli moduły leżą
obok siebie. Komenda

Data Rate Command

(0xC600) ustawia prędkość transmisji i zosta-
ła ona ustawiona na 4800bps, dyktuje to, ile
czasu ma program, by przesłać lub odebrać
kolejny bajt z kolejki. Oczywiście, czym więk-
sza prędkość transmisji, tym mniejszy zasięg
i większa podatność na błędy. Transceiver
posiada maleńką 16-bitową kolejkę FIFO,
która może być i jest używana zarówno
przy transmisji, jak i odbiorze danych.
Zastosowanie tak małej kolejki jest trochę
uciążliwe dla sterownika zajmującego się
obsługą modułu, gdyż musi on naprzemiennie
badać stan flag oraz odczytywać lub zapisy-
wać kolejkę, co powoduje spadek wydajności.
Kolejna komenda,

Receiver Control Command

( 0 x 9 0 0 0 ) ,
ustawia sze-

reg opcji

związanych z torem odbiorczym. Istotnym
parametrem jest szerokość pasma filtru pas-
mowoprzepustowego – została ona ustawiona
na 67kHz, oraz wzmocnienie przedwzmac-
niacza, które ustawiono na maksimum, tj.
0dB. Określana jest też siła sygnału, przy któ-
rej jest ustawiana wewnętrzna flaga DRSSI.
Składa się ona wraz z innymi flagami CR_
LOOK (Clock Recovery Look) oraz DQD
(Data Quality Detector) na sygnał VDI (Valid
Data Indicator), który jest używany m.in. do
rozpoczęcia napełniania kolejki. Odbiornik
konfiguruję tak, aby koniunkcja wszystkich
trzech flag składała się na VDI.

Data Filter

Command (0xC200) określa sposób odzyska-
nia sygnału zegara (CR_LOOK), polega to
na zliczaniu kolejnych przejść 0/1. Tak więc,
zanim jakiekolwiek użyteczne dane zostaną
nadane, wysyłany jest ciąg 0/1. Dodatkowo
ustawiany jest próg DQD oraz filtr cyfrowy.
Komenda niezbędna przy odbiorze to

FIFO

and Reset Mode Command (0xCA00), usta-
wia ona m.in. wartość progową liczby ode-
branych bitów, która spowoduje ustawienie
flagi FIIT. Wartość ta zostaje ustawiona na
8. Ponadto ustawiany jest wymóg odbio-
ru słowa/sygnatury składającej się z dwóch
bajtów (0x2DD4), a powodującej rozpoczę-
cie napełniania kolejki, gdy DVI i bit ff są
ustawione. Współpracujące transceivery mają
możliwość automatycznego odstrojenie się od
częstotliwości głównej. Umożliwia to lepsze
zgranie nadajnika z odbiornikiem, zwłaszcza
gdy rezonator kwarcowy nie jest zbyt dokład-
ny oraz przy pracy z wieloma różnymi modu-
łami. Włączenie tej możliwości dokonywane
jest za pomocą

AFC Command (0xC400).

Konfiguracja nadajnika dokonywana jest za
pomocą

TX Configuration Control Command

(0xB800) i sprowadza się wyłącznie do usta-
wienia mocy

wyjściowej (0dB) oraz głębokości modulacji
FSK (30kHz).

Procedura odbioru składa się z szeregu

operacji, przedstawionych na diagramie czyn-
ności – rysunek 2. Początkowo uruchamiany
jest tor odbiorczy poprzez zapis komendy
Power Management Command, z ustawionym
bitem

er (Enable Receiver). Następnie, zapi-

sywana jest komenda

FIFO and Reset Mode

Command, z ustawionym bitem ff (FIFO fill).
Po czym następuje cykliczne sprawdzanie,
czy odebrano bajt. Jest to realizowane komen-
dą

Status Read Command (0x0000) i testowa-

nia bitu FIIT. Jeśli bit jest ustawiony, nastę-
puje odczyt odebranych danych za pomocą
Receiver FIFO Read Command (0xB000), bit
FIIT zostanie wtedy wyzerowany. Czynność
ta powtarzana jest aż do odebrania żądanej
liczby bajtów, składających się na pakiet. Jeśli
się to stanie, bit

ff (FIFO fill) jest czyszczony.

Brak wyzerowania tego bitu mogłoby skutko-
wać ciągłym napływem danych, nawet przy
braku nadawania.

Podobna jest procedura nadawania, przed-

stawiona na diagramie czynności – rysunek
3. Początkowo uruchamiany jest tor nadajni-
ka. Od razu następuje cykliczny odczyt sta-
tusu (Status Read Command). Jeśli bit RGIT
jest ustawiony, przesyłany jest bajt do kolejki
nadajnika komendą

Transmitter Register Write

Command (0xB800). Czynność ta powtarzana
jest aż do wysłania wszystkich bajtów pakie-
tu, w tym bajtów poprzedzających (0xAA),
preambuły (0x2DD4), właściwej zawartości
pakietu, bajtu zaślepki.

Oczywiście wysyłanie zawartości pakietu

w oryginalnej, niezmienionej postaci nie było-
by możliwe, bo ciągi zer i jedynek spowodo-
wałyby rozsynchronizowanie odbiornika i nie
mógłby on poprawnie odebrać danych. Dlatego

też wysyłany
pakiet zamienia-

ny jest zgodnie
z regułą 1 do 2
bitów. Zero jest
kodowane jako
01, a jeden jako
10. Pakiet wypo-
sażony jest też w
sumy kontrolne,
z a p o b i e g a j ą c
błędnej interpre-
tacji danych.

Zasada dzia-

łania sieci opie-
ra się na zało-
żeniu, że jeden
moduł musi
władać pozo-
stałymi. Stąd
też specjalny pin
k o n f i g u r a c y j -
ny, określający,
który moduł jest
władcą (master).

Rys. 3

Rys. 4

Rys. 2

To władca wysyła pierwszy pakiet, a jego
sługa (slave), odbierając go, odpowiada.
Proces ten trwa bez przerwy, a pasmo sieci
jest całkiem zajęte, ponieważ gdy tylko moduł
odbierze dane, od razu przechodzi do wysyła-
nia i znowu do odbioru.

Niezaprogramowanie

pamięci EEPROM umożliwia prostą pracę

dwóch modułów. W konfiguracji tej wejścia
jednego modułu dołączone są do wyjść dru-
giego i na odwrót.

Moduły mogą też tworzyć większą sieć,

przypomina ona wtedy topologię gwiazdy.
Obrazowo mówiąc, pośrodku znajduje się
władca, a dookoła otaczają go słudzy. Aby
było możliwe takie działanie sieci, wymagane
jest zdefiniowanie statycznej tablicy routingu
i umieszczenie jej w pamięci EEPROM pro-
cesora władcy. Władcę można utożsamiać
z routerem. W tablicy routingu znajdują się
wytyczne dotyczące tego, który pin jakiego
modułu ma zostać przekazany, na które wyj-
ście jakiego modułu. W tej konfiguracji modu-
ły muszą być kolejno ponumerowane, nume-
racji należy dokonać samodzielnie, wpisując
odpowiednie wartości do pamięci EEPROM
każdego modułu. Identyfikator modułu sługi
musi być z przedziału wartości 1–8, a wład-
cy – musi być równy 0. Oczywiście w sieci
na tym samym kanele nie może być dwóch
modułów o tym samym identyfikatorze. W
sieci musi być jeden władca, czyli moduł o
identyfikatorze 0. Brak władcy uniemożliwia
działanie sieci – słudzy nie mogą komuniko-
wać się między sobą bezpośrednio.

Tablica routingu ma kształt tabeli o takiej

samej liczbie wierszy, co kolumn. Kolumn
i wierszy jest dziewięć, czyli tyle, ile może
być maksymalnie modułów w jednej sieci.
Identyfikatory kolumn i wierszy odpowiadają
identyfikatorom modułów. Kolumna o danym
identyfikatorze odpowiada wejściom modułu
o tym identyfikatorze, a wiersz wyjściom
modułu o identyfikatorze wiersza. Komórka
pamięci występująca na przecięciach wierszy
i kolumn określa, które piny z wejścia mają
być przekazane na wyjście. Wpisanie jedynki
na danej pozycji powoduje przekazanie wej-

ścia o tym numerze na wyjście o tym samym
numerze. Jeśli w danym wierszu jest więcej

jedynek na danej pozycji, stan wyjścia jest
traktowany jako alternatywa z nich. Wejścia
jednego modułu mogą być przekazane na wyj-
ścia różnych modułów lub żadnego. Możliwa
jest też dziwna konstrukcja przekazania wejść
na wyjścia tego samego modułu, np. w celu
kontroli zestawienia połączenia. Jeśli moduł
nie uczestniczy w wymianie, tj. jego wejścia
nie są przekazywane na żadne wyjścia i do
jego wyjść nie są przekazywane żadne wej-
ścia, to jest on wyłączany z sieci.

Rysunek 4 przedstawia opis przeznaczenia

poszczególnych komórek pamięci. Na rysun-
ku 5 przedstawiono przykład tablicy routin-
gu. Analizując rysunek, możemy doszukać
się następujących tras: – Wszystkie wejścia
modułu 0 przypisane są do wszystkich wyjść
modułu 1. – Wszystkie wejścia modułu 1
przypisane są do wszystkich wyjść modułu
0. – Wejścia 6 i 8 modułu 3 przypisane są do
wyjść modułu 2 o tych samych numerach.
Dodatkowo, wejścia modułu 3 o numerach 1,
3, 5, 7 przypisane są do wyjść o tych samych
numerach modułu 4. – Wejścia 1–4 modułu 2
przekazywane są na wyjścia o tych samych
numerach, modułu 4. – Na stan wyjść modułu
4 składa się alternatywa odpowiednich wejść,
modułów 2 i 3. – Wejścia 1–5, 7
modułu 6 przypisane są do wyjść
o tych samych numerach modułu
2. – Dodatkowo, wszystkie wej-
ścia modułu 6 przekazywane są
na wszystkie wyjścia modułu 7.
– Moduł o identyfikatorze 5 i 8 nie
uczestniczy w wymianie, więc nie
musi być go w sieci. Obrazowo
przedstawia to rysunek 6.

Władca, czyli moduł o iden-

tyfikatorze 0 i wpisanej zawar-
tości tablicy routingu, odpytuje
kolejno wszystkie moduły, znaj-
dujące się w sieci, o stan ich
wejść. Stan wejść tych modułów
jest buforowany w celu później-
szego przekazania na wyjścia
innego modułu. Ponieważ sieć
tworzona poprzez moduły odpo-

wiada trzem pierwszym war-
stwom modelu OSI, pewność
transmisji nie jest spełniona.
Oznacza to, że w przypadku
błędu dane są odrzucane. Jeśli
władca nie otrzymał żądane-
go stanu wejść któregoś ze
sług, to przyjmuje za niego
stan, w którym żadne wejście
nie jest aktywne (połączone
z masą), wiadomość ta roz-
syłana jest do odpowiednich
modułów w kolejnym cyklu.
Zapobiega to utrzymywaniu

się stanów wysokich na wyj-
ściach modułów po zerwaniu

połączenia z modułem ustającym ten stan.
Inny przypadek – groźny jest wtedy, gdy
moduł władcy z jakichś przyczyn przestanie
działać, wtedy cała sieć obumiera, a wyjścia
sług po chwili automatycznie przejdą w stan
zerowy.

Ponieważ wszystkie moduły są jed-

nakowe, tylko zawartość pamięci EEPROM

lub stan pinu konfiguracyjnego decyduje o

tym, który moduł jest władcą, a które słu-

gami.

Montaż i uruchomienie

Układ można zmontować na płytce drukowa-
nej pokazanej na rysunku 7. Montaż rozpo-
czynamy od wlutowania mikrokontrolerów
(uwaga na właściwe wlutowanie, wyżłobio-
ne kółko na obudowie mikrokontrolera musi
zgadzać się z tym na płytce drukowanej), a
kończymy wlutowaniem goldpinów i pod-
stawki pod moduł RFM. Do modułów RFM
lutujemy dostarczone razem z nimi ante-
ny. Po upewnieniu się, że wszystko zostało
zlutowane poprawnie, wgrywamy oprogra-
mowanie (można je ściągnąć z Elportalu)
do mikrokontrolera – jeśli jeszcze go tam
nie ma. Napięcie zasilające moduł powinno
być stabilizowane, w zakresie 2,7–5V – w
czasie programowania 5V. Rysunek 8 poka-
zuje połączenie układu. Szczególną uwagę

zwracamy na poprawność zapro-
gramowania FuseBits, bez zapro-
gramowania których program na
pewno nie będzie działał popraw-
nie.

W wariancie z dwoma modu-

łami nie jest konieczne programo-

wanie pamięci EEPROM, w tym

przypadku w jednym z modułów

wystarczy zewrzeć pin 23 (ozna-

czanie P1 na PCB) procesora z

masą, nadając mu w ten sposób

funkcję master. Jeśli zdecydu-
jemy się na wgranie ustawień do
pamięci EEPROM, uzyskamy
możliwość zdefiniowania sta-
tycznej tablicy routingu, fizycz-
nego i wirtualnego kanału pracy
oraz identyfikatora urządzenia.
Szczegóły dotyczące zawar-
tości pamięci EEPROM były

Rys. 7

Rys. 6

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Rys. 5

Rys. 8

podawane wcześniej. Zwarcie wcześniej oma-
wianego pinu z masą ma większy priorytet
niż zaprogramowane ID modułu w pamięci
EEPROM. Tak więc zalecane jest wypełnie-
nie obszaru tablicy routingu zerami, nawet
dla modułów typu slave. Razem z plikami
wsadowymi przygotowałem też obraz pamięci
EEPROM, ułatwiający stworzenie wymaga-
nych ustawień. Tablica routingu w module
typu slave (ID: 1–8) nie będzie normalnie uży-
wana, można ją jednak aktywować bez zmian
w pamięci EEPROM, zwierając wcześniej
omawiany pin do masy. Wtedy moduł stanie
się modułem master i zacznie używać tej
tablicy. Możliwość taka może być potrzebna
w przypadku awarii wcześniejszego modułu
master. Po zmianie ustawień pinu moduł nale-
ży zrestartować. Przypominam, że w sieci nie
mogą równocześnie pracować dwa moduły
typu master (na tych samych kanałach).

Sieci wirtualne to tylko dodatkowe zabez-

pieczanie przed przeniknięciem sygnału z
innej sieci w przypadku, gdy dwie sieci na
tym samym kanale fizycznym znajdą się z
jakichś przyczyn obok siebie. Wtedy żadna
sieć nie będzie działać. Jeśli spodziewamy się
natłoku sieci z tymi modułami, powinniśmy
zmienić domyślne ustawienia kanałów.

I tu bardzo ważna uwaga przy wkładaniu

transceiverów. Przynajmniej moje podstawki

pod transceiver były słabej jakości, co skutko-
wało spadkiem napięcia uniemożliwiającym
poprawną pracę transceivera. Poszukiwania
ewentualnej przyczyny niedziałania należy
rozpocząć od sprawdzenia napięcia na sty-
kach zasilania transceivera (trzeba dokładnie
zmierzyć napięcie na płytce transceivera, w
miejscu wlutowania goldpinów, pin pierwszy
i ostatni od strony układu scalonego), powin-
no ono być równe napięciu zasilania układu.
Zazwyczaj dociśnięcie pomaga. Oczywiście
transceiver wkładamy tak, aby pokrywał się
z płytką drukowaną, a nie wystawał poza
nią. UWAGA! Wlutowanie transceivera bez
podstawki uniemożliwi późniejsze zmiany
pamięci EEPROM.

Maksymalny prąd, jaki może być pobie-

rany z wyjścia modułu nie może przekroczyć
5mA. Na wyjściach nie powinny pojawiać się
„obce” napięcia wymuszające przepływ prądu.
W przypadku sterowania np. oświetleniem
należy we własnym zakresie dodać matry-
cę tranzystorów (ULN2803A) wzmacniającą
prąd oraz przekaźniki lub tyrystory (nie są to
skomplikowane obwody). Do wejść modułu
nie doprowadzać „obcych” napięć. Wejścia są
podciągnięte do plusa zasilania, w takim przy-
padku ich stan jest nieaktywny i odpowiada
stanu niskiemu na wyjściu. Do wejść można
bezpośrednio dołączyć przyciski, pod warun-

kiem że są umieszczone nie dalej jak 20cm.
W przypadku większych odległości zalecane
jest stosowanie transoptorów, a w przypadku
prądu przemiennego zalecane jest stosowanie
transoptorów z dwoma diodami (np. PC814),
dodatkowo na wejściu modułu wykorzystać
filtr tłumiący tętnienia.

Jeszcze raz przypomi-

nam (dla wystraszonych), że moduły mogą

pracować bez jakiejkolwiek ingerencji w

pamięć EEPROM procesora.

Ustawiając moduły, należy pamiętać, że

największy zasięg uzyskamy, ustawiając ante-
ny w tej samej polaryzacji, czyli równolegle
do siebie w obu płaszczyznach.

Szymon Janek

sx13@o2.pl

Komplet podzespołów z płytką jest do stęp ny

w sie ci han dlo wej AVT ja ko kit szkol ny AVT-2956.

R1,R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10kΩ/SMD/0805
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10μF/SMD/1206
C2-C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF/SMD/0805
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SM5818M
US1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ATmega8L
M1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . RFM12-433-D
CON1,CON2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . goldpin 1x8
CON3,CON4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . goldpin 1x2
Dwurzędowe gniazdo pod małe goldpiny

Wykaz elementów

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

R E K L A M A

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

2951

Do czego to służy?

Jednym z najważniejszych elementów stano-
wiących o bezpieczeństwie użytkowników
ruchu drogowego jest odpowiednie oświet-
lenie pojazdów. Przedstawiony układ to uni-
wersalny system oświetlenia, składający się
z zasilacza bezprzerwowego ze sterownikiem
oraz dwóch lamp: przedniej oraz tylnej.

Lampa przednia ma funkcję lampy głównej

(biała dioda LED 1W) oraz namiastkę świateł
przeciwmgłowych (pierścień żółtych, super-
jasnych LED-ów). Lampa tylna natomiast
zawiera kierunkowskazy, funkcję STOP oraz
standardowe, wymagane przepisami światło
migające (ostrzegawcze).

Jak to działa?

Centralka.

Schemat ideowy centralki przed-

stawia rysunek 1, a zmontowany model
pokazuje fotografia 1. Jest to w sumie prosty
zasilacz bezprzerwowy. Napięcie z dynama
(6V, 3W) jest prostowane mostkowo (D2–D5)
i filtrowane przez C3. Gdy brak odpowied-
niego napięcia z dynama, prąd płynie przez

diodę D1 z zestawu baterii/akumulatorków:
4x (L)R6, (L)R14 lub (L)R20.
Napięcie 2,5V z wyjścia stabilizatora U1
służy do zasilania lampki tylnej.
Przełączniki służą do sterowania
oświetleniem bez konieczności
schodzenia z roweru w celu włą-
czenia tylnej lampy. S1 (trzypo-
zycyjny) pozwala wybrać światła
długie lub dodatkowe oświetlenie
o barwie żółtej – odpowiednik
samochodowych świateł przeciw-
mgielnych. Włącznik S2 pozwala
uruchomić światło tylne, a dioda
LED1 sygnalizuje stan lampy.
Trzypozycyjny S3, wraz z tranzy-
storami Q1, Q2, służy do sterowa-
nia kierunkowskazami. Do złącza
X6 można natomiast wpiąć czuj-
nik-styk, sprzężony z hamulcem,
jeden lub dwa połączone szeregowo.
Dzięki temu, po naciśnięciu dźwigni
manetki hamulca/hamulców, świat-
ło tylne, migające podczas normalnej
pracy, zaświeci światłem ciągłym.

Układ można zmontować na płyt-

ce drukowanej według rysunku 2.
Urządzenie koniecznie musi być
umieszczone w szczelnej obudo-
wie, zabezpieczonej przed wpływem
środowiska. Całość powinna zostać
zamontowana na kierownicy tak, by
wygodne było przełączanie kierunko-
wskazów – najlepiej jednym palcem.

Dwufunkcyjna lampa przednia.

Schemat ideowy widoczny jest na
rysunku 3.
Tranzystory T1
i T2, wraz z
szeregowo połą-
czonymi dio-
dami D1...D3 i
D4...D6, tworzą
źródła prądowe.
Na rezystorach
R1 i R3 panuje
napięcie około
0,6V. Prądy
diod żółtych,

tworzących "światło przeciwmgielne", wyno-
szą ok. 16mA, a 1-watowej, białej diody
LED9 – ok.130mA, czyli mniej od wartości

Rys. 1

Fot 1

12 3

A15,2mm

LED1

Rys. 2

OUT

GND

VCC

100n

R2
1k

LM317

100n

1000u

D1-D5 - 1N5819

R5
1k

R7
10k

10k

R4
1k

BC547

Q1
BC547

X6-1

X6-2

VCC

LED1

X1-2

Dynamo

X1-1

Dynamo

X2-2

Baterie

X2-1

GND

Przeciwmgielne

X3-3

X3-1 GND

X4-2 STOP

X4-1 Kierunk. prawy

X3-2 D³ugie

X5-3 Kierunk. lewy

X5-2 Tylne œwiat³o

X5-1 GND

R1
4,7R 1W*

4,7R 1W*

T1
BD680

R3
1,8R
1W*

R12

T2
BD680

D³ugie

GND

Przeciwmgielne

D1...D6 - 1N4148

1W
bia³a

Rys. 3

System oświetlenia rowerowego

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

dopuszczalnej. Kto chce, może zmienić R1,
R3, dbając, żeby nie przegrzać diod, zwłasz-
cza LED9.

Płytka drukowana dla lampki (rysunek

4) została zaprojektowana tak, by możliwe
było jej umieszczenie w obudowie reflek-
tora przedniego, instalowanego typowo w
wielu rowerach. Elementy trzeba montować
nisko nad powierzchnią płytki. Środkowy,
duży otwór, połączony z trzema mniejszymi,
pozwala połączyć mechanicznie płytkę lamp-
ki, diodę LED (w obudowie typu STAR, czyli
z małym radiatorem), kolimator dla diody oraz
dodatkowy radiator. Model pokazuje
fotografia 2 i tytułowa. W modelu
zastosowano łatwo dostępny w han-
dlu, popularny kolimator o wiązce
15

. Należy pamiętać o stosunkowo

dużym jak na LED-y wydzielaniu cie-
pła w diodzie Power LED. Konieczne
jest także odizolowanie wyprowadzeń
diody LED oraz radiatora od ścieżek
płytki drukowanej.

Lampa tylna.

Prezentowany układzik

oprócz roli migacza, zwracającego
uwagę innych uczestników ruchu
– umożliwia także sygnalizowanie
hamowania roweru (odpowiednik samocho-
dowego światła STOP) i kierunkowskazów.
Schemat ideowy lampki pokazano na
rysunku 5, a widok modelu – na fotogra-
fii 3. Inwerter U1F tworzy prosty gene-
rator, który podczas normalnej jazdy klu-
czuje tranzystor Darlingtona T3. Podczas
naciśnięcia manetki hamulca, katoda diody
D1 jest zwierana do masy. Powoduje to
zablokowanie generatora – diody świecą
światłem ciągłym.
Generatory na bramkach U1D i U1E pod-
czas normalnej jazdy są zablokowane przez
cały czas (stan wysoki na anodach diod D2
i D3). Po naciśnięciu przełącznika kierunko-
wskazów jeden z generatorów zostaje odblo-
kowany, przez co zostaje włączone miganie
odpowiednich, pomarańczowych diod LED.

Płytkę drukowaną układu przedstawia

rysunek 6. Całość należy zamontować w
obudowie z przezroczystą ścianką czołową
lub – ewentualnie – tak, by diody zostały
wyprowadzone przez otwory, wykonane
na przodzie obudowy. W razie potrze-
by można zastosować obudowę dłuższą
od płytki drukowanej, a diody kierunkowe
zamontować na odcinkach przewodu.

Przemysław Musz

www.przemotronik.pl

A+

C-

LED3

LED

LED5

LED7

R10

R11

LED1

R12

Fot. 2

Rys. 4

R10

R16

R17

R15

R14

R12

R13

LED1

LED2

LED3

LED4

LED5

LED6

LED7

LED8

LED10

LED9

Rys. 6

Centralka
R1-R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1kΩ
R6,R7 . . . . . . . . . . . . . . . . .10kΩ
C1,C2 . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
C3 . . . . . . . . . . . . . . 1000μF/25V
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LM317
D1-D5 . . . . . . . . . . . . . . . 1N5819
Q1,Q2 . . . . . . . . . . . . . . . . BC547
LED1 . . . . . . . . . . .5mm czerwona
X1,X2,X4,X6. . . . . . . . ARK2 5mm
X3,X5. . . . . . . . . . . . . ARK3 5mm
S1,S3 . . . . . . . . . . . . . przełącznik

jednobiegunowy 3-poz.

S2 . . . . . . . . . . przełącznik 2-poz.
Stycznik monostabilny (czujnik
hamulca)
Dwufunkcyjna lampa
rowerowa
R1 . . . . . . . 4,7Ω 1W (patrz tekst)
R2,R12 . . . . . . . . . . . . . . . . .1kΩ
R3 . . . . . . . 1,8Ω 1W (patrz tekst)
R4-R11 . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7Ω
D1-D6 . . . . . . . . . 1N4148 (0805)

T1,T2. . . . . . . . . . . . . . . . . BD680
LED1-LED8 LED

czerwona

5mm

LED9 . . . . . . . . 1W biała LUMILED
Lampa tylna
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10kΩ
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7kΩ
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36kΩ
R4-R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . .36Ω
R10,R16 . . . . . . . . . . . . . . . .1kΩ
R11,R17 . . . . . . . . . . . . . . .47kΩ
R12-R15 . . . . . . . . . . . . . . . .22Ω
C1,C4 . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
C2,C6,C7. . . . . . . . . . . . . . . 10μF
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1000μF
C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100μF
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . .74HC14D
D1-D3 . . . . . . . . . . . . . . . 1N4148
T1, T2 . . . . . . . . . . . . . . . . BC547
T3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BD680
LED1-LED6 . . . LED czerwona 5mm
LED7-LED10 . . . SuperFLUX Orange
X1 . . . . . . . . . . . . . . . ARK3 5mm
X2 . . . . . . . . . . . . . . . ARK2 5mm

Wykaz elementów

R3 36k

U1A

U1C

U1B

U1F

C2
10u

C1
100n

R1 10k

U1E

R11 47k

C6
10u

1N4148

R10

U1D

R17 47k

C7
10u

1N4148

R16

VCC

T1
BC547

T2
BC547

VCC

4,7k

1N4148

X2-1

X2-2

X1-3

X1-2

X1-1

STOP

Kierunk. prawy

Kierunk. lewy

Tylne œwiat³o

GND VCC

+ C3

1000u

+ C5

100u

100n

U1P

VCC

U1 - 74HC14D

Rys. 5

Płytka drukowana jest do stęp na

w sie ci han dlo wej AVT ja ko kit szkol ny AVT-2951.

Fot 3

System oświetlenia rowerowego

CHEMIA CZYSZCZCA

ANTYBAKTERYJNY EL DO

POWIERZCHNI

Antybakteryjny el do czyszczenia

wszelkich powierzchni odpornych na

dziaanie alkoholu. Skutecznie niszczy

99,9% grzybów, pleni i bakterii.

Opakowanie – atomizer 250ml

kod produktu: AG49

9 z

ANTYBAKTERYJNY EL DO RK

Czyci i nawila donie. Eliminuje

99,9% bakterii, wirusów i grzybów bez

uycia wody. Dziaa antyseptycznie.

Opakowanie – atomizer 50ml

kod produktu: AG51

9 z

CHUSTECZKI LCD/TFT

Wilgotne chusteczki przeznaczone

do pielgnacji monitorów LCD i TFT,

laptopów, palmtopów,dziaaj

antystatycznie i bakteriobójczo.

Opakowanie zawiera 100 szt.

kod produktu: AG43

9.90 z

CHUSTECZKI UNIWERSALNE

Wilgotne chusteczki przeznaczone

do czyszczenia i konserwacji obudów

sprztu komputerowego i urzdze

biurowych

Opakowanie: 100 szt.

kod produktu: AG89

13 z

CIERECZKI SUCHE

ciereczki bezpyowe suche do

pielgnacji sprztu biurowego

i komputerowego.

Opakowanie: 24 szt

kod produktu: AG96

4 z

ZESTAW DO CZYSZCZENIA LAPTOPÓW

Doskonale czyci wywietlacze LCD/TFT

w laptopach, palmtopach, nawigacji

satelitarnej, monitorach, klawiaturach

itp.

Zestaw zawiera: antystatyczny,

bakteriobójczy pyn, ciereczk

z mikrofiby, patyczek do klawiatury

kod produktu: AG99

11 z

PIANKA DO CZYSZCZENIA PLASTIKU

Skuteczny preparat do czyszczenia

wszelkich powierzchni plastikowych,

np: obudowy monitorów, komputerów,

telewizorów, ram okiennych. Doskonale

usuwa kurz, tuszcz, odciski palców,

osady nikotyny, itp. Nie pozostawia

smug.

Opakowanie 300 ml

kod produktu: AG75

8.40 z

PIANKA DO CZYSZCZENIA SZKA

MONITORÓW

Skuteczny i niezawodny preparat do

czyszczenia wszelkich powierzchni

szklanych sprztu komputerowego

i biurowego (monitory, kserokopiarki,

skanery, sprzt AGD i RTV, itp.). Czyci

szko z kurzu, nikotyny, tuszczów

i innych typowych zabrudze. Nie

pozostawia smug.

Opakowanie 300 ml

kod produktu: AG74

8.20 z

PIANKA DO LCD/TFT

Antystatyczny, bakteriobójczy

rodek do czyszczenia wywietlaczy

ciekokrystalicznych LCD/TFT

w laptopach, palmtopach, monitorach

itp.

Spray pianka.

Pojemnik 100 ml

kod produktu: AG27 11.50 z

CHEMIA DLA ELEKTRONIKÓW

KONTAKT U

Uniwersalny preparat zmywajcy

obwody drukowane z kalafonii,

resztek topnika, tuszczów oraz innych

zabrudze typowych dla elektroniki.

Opakowanie 60 ml

kod produktu: AG78 6.90 z

AVT Korporacja, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa, tel. 22 257 84 50, faks 22 257 84 55

WWW.SKLEP.AVT.PL

ZMYWACZ PCB ALKOHOLOWY 1L

Zmywacz PCB przeznaczony do

zmywania wszelkich pozostaoci po

lutowaniu z powierzchni obwodów

drukowanych i czyszczenia ramek

agregatów lutowniczych; szablonów,

sit kalafonii oraz rozpuszczania resztek

topnika. Pyn nie atakuje podoa ani

elementów konstrukcyjnych obwodów

drukowanych.

Opakowanie 1 litr

kod produktu: AG61

30 z

ZMYWACZ PCB WODNY 1L

Wodny zmywacz przeznaczony do

usuwania z powierzchni pakietów

pozostaoci po lutowaniu. Suy do

czyszczenia ramek agregatów lutow-

niczych, szablonów oraz sit. Powoduje

zmydlanie kalafonii oraz rozpuszczanie

resztek topnika. Jego prac przypiesza

obecno neutralizatorów oraz

dodatków obniajcych napicie po-

wierzchniowe. Nie atakuje powierzchni

metalowych i aluminiowych.

Opakowanie 1 litr

kod produktu: AG62

9 z

PASTA SILIKONOWA H

Termoprzewodzca pasta silikonowa

uatwia przekazywanie ciepa

z elementów elektronicznych do

radiatora. Poprawia efektywno

dziaania czujników temperatury,

izoluje i zapobiega przebiciom.

Opakowanie – tubka

kod produktu: AG17 3.70 z

PASTA SILIKONOWA N

Izolujca pasta silikonowa chroni od

wpywów atmosferycznych, zapobiega

przebiciom, konserwuje gum,

tworzywa sztuczne, charakteryzuje si

bardzo dobr odpornoci chemiczn

na utlenianie, dziaanie wodnych

roztworów kwasów, zasad i soli,

dwutlenku siarki, amoniaku.

Opakowanie: tubka 3,5 g

kod produktu: AG20

4 z

KONTAKT IPA

Preparat zawiera alkohol izopropylowy

„IPA” wysokiej czystoci. Przeznaczony

jest do utrzymywania w czystoci urz-

dze optycznych, gowic magnetycz-

nych (audio-video), napdów stacji dys-

ków, pytek drukowanych itp. Preparat

doskonale czyci wszelkie powierzchnie

nie pozostawiajc przy tym ladów

i plam. Jest neutralny chemicznie wobec

materiaów powszechnie stosowanych

w elektronice i elektrotechnice.

Opakowanie 60 ml

kod produktu: AG06 6.10 z

KONTAKT PR

Specjalny preparat do regeneracji

potencjometrów, zawierajcy skadnik

usuwajcy wszelkie zanieczyszczenia

powstajce podczas ich eksploatacji.

W skad preparatu wchodzi smar

zapewniajcy prawidowy polizg

lizgacza po ciece oporowej.

Opakowanie 60 ml

kod produktu: AG73 5.50 z

KONTAKT S

rodek czyszczcy mocno zabrudzone

i utlenione styki. Szczególnie przydatny

przy regeneracji skorodowanych

i mocno zuytych styków.

Przywraca nisk rezystancj zcza,

nie wchodzi w reakcje z materiaami

uywanymi w elektronice.

Opakowanie 65 ml

kod produktu: AG34 6.50 z

CHEMIA DO LUTOWANIA

TOPNIK G5

Bezkalafoniowy, cieky rednio aktywny

topnik typu 2.2.3 A wg ISO 9454-1.

Jest to alkoholowy roztwór zwizków

chemicznych. Topnik G5 przeznaczony

jest do wysokotemperaturowego

/300–400°C/ cynowania i lutowania

elementów pokrytych lakierami

poliuretanowymi, elementów

srebrzonych i cynowanych.

Opakowanie: oliwiarka 100ml

kod produktu: AG83

17 z

KALAFONIA

Tradycyjny rodek do lutowania

z dodatkiem aktywatorów.

Opakowanie 35 g

kod produktu: AG05

2 z

PASTA LUTOWNICZA KALAFONIOWA

rednio aktywny topnik do lutowania

w postaci pasty, stosowany tam, gdzie

tradycyjna kalafonia nie sprawdza si.

Szczególnie polecany do lutowania

silnie zabrudzonych lub utlenionych

powierzchni.

Opakowanie 35 g

kod produktu: AG15

3 z

Dobrze jest, gdy potraﬁ my dodać nawet nie-
skomplikowany układ elektroniczny do starej
zabawki, a ta nabiera nowych cech. Tak się sta-
ło z moim jeepem, który zaczął już pokrywać
się kurzem i wtedy w EdW ukazało się zadanie
161, które brzmiało: „Przedstaw propozycję
robota lub inteligentnego pojazdu”. To był im-
puls, dzięki któremu postanowiłem z mojego
„martwego” już, bo bez pilota, jeepa zrobić
inteligentny, bo umiejący bezdotykowo omijać
przeszkody, pojazd. Wyposażyłem go z przo-
du w układ „radaru” IR, który w czasie jazdy
do przodu, po napotkaniu przeszkody, włącza
wsteczny bieg i dzięki genialnemu rozwiązaniu
przednich kół wycofuje się pod kątem, a gdy
okaże się to możliwe, jedzie dalej do przodu
lub ponawia wycofywanie aż do skutku.
Podkreślam, że zaskakująco proste sterowanie
jest możliwe, dzięki nietypowemu rozwiąza-
niu mechanicznemu przednich kół. Prostota,
spryt i inteligencja tego rozwiązania polega na
tym, że tylko jedno koło jest sztywno związane
na stałe z osią, drugie ma łożysko, co pozwala
na obracanie się kół z różnymi prędkościami,
a dodatkowo oś z jednej strony zamocowa-
na jest w podłużnej, równoległej do podłoża
szczelinie – co pokazuje czerwona strzałka
na fotograﬁ i 1. Dzięki temu, gdy pojazd je-

dzie do przodu, oś opiera się o tylną krawędź
tak, że pojazd jedzie prosto, a przy cofaniu oś
opiera się o przednią krawędź szczeliny, co
sprawia, że pojazd wycofuje się łukiem, a to
pozwala ominąć przeszkodę i umożliwia dal-
szą jazdę do przodu.

Opis układu

Schemat ideowy sterownika pokazany jest na
rysunku 1. Przyjmując zasadę „primum non
nocere”, wykorzystałem istniejący układ na-
pędu do przodu i do tyłu, zbudowany na tran-
zystorach T1–T4, sterowany stanem wysokim
(jazda do przodu) lub niskim (jazda do tyłu)
na bazie tranzystora sterującego T5.
Użycie tranzystora T9 wraz z T5 tworzy nega-
cję sygnału z TSOP1736 po to, żeby pojazd,
bez odbioru odbitej wiązki podczerwieni, je-
chał do przodu, a nie do tyłu. Obecność R13
pozwala na równoczesne sterowanie jeepa
z pilota falą radiową i odbitą od przeszkody
wiązką podczerwieni.
Dodatkowy tranzystor T6 pozwala na zastoso-
wanie dużej rezystancji R5 1MΩ i względnie
małej pojemności kondensatora stałego C2
1μF. Do prawidłowego działania odbiornika
podczerwieni TSOP1736 potrzebne są ciągi
impulsów 36kHz o odpowiedniej długości

oraz odpowiednio długie przerwy pomiędzy
nimi, co pozwala bezbłędnie odebrać sygnał
podczerwieni i zmniejszyć zużycie baterii.
Nadajnik ciągów impulsów 36kHz zrealizowa-
ny jest na dwóch kostkach 4047. Częstot-liwość

Forum Czytelników

Jeep

eep

z inteligentnym

układem omijania przeszkód

100k

47n

10k

C11

100p

C11

100p

Pr1

20k

Pr1

20k

47k

220W

R10

1000m

C13 C14

2*1000m

C13 C14

2*1000m

LD 274

R11

150W

R11

150W

BC 548

R tc

Vcc
(-)TRG

ASTABLE

RE trig

RE trig
MR
(+)TRG

RC tc

C tc

GND

OSC

ASTABLE

C10

220n

C10

220n

C12

220n

C12

220n

68n

R tc

Vcc
(-)TRG
ASTABLE
ASTABLE

RE trig

RE trig
MR
(+)TRG

RC tc

C tc

GND

OSC

4
5

U2 4047

U1 4047

BC 517

R2 56W

C1 10m

1000m

10k

TSOP1736

56W

R5 1M

1000m

T1,T5,T7,T9 - BC548

T2,T6 - BC558

1N4148

T3 - BC640

T4 - BC639

R3 270W

220n

+Vcc

T8 - BC517

U1, U2 - CD4047

5,6V

R12,13,14, 100k

R12

R 13 R14

Fot. 1 Część mechaniczna Jeepa

Rys. 1

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Forum Czytelników

generatora U2 (36kHz) wyznaczają kondensa-
tor C11 100p oraz rezystor R8 47kΩ z helitri-
mem PR1 20kΩ. Układ U1 pracuje z częstotli-
wością 45Hz, czyli z okresem 22ms. Elemeny
C8 68n i R7 10kΩ powodują, że generator U2
jest włączany co 22ms na około 0,4ms i w cią-
gu tego krótkiego czasu generator U2 generuje
14...15 impulsów, które ostatecznie sterują dio-
dą LD274. Wstępnie zestrojony układ włączał
odbiornik TSOP1736 na stałe. Dopiero zmniej-
szenie prądu diody LD274 przez zmianę warto-
ści rezystora R11 z 10Ω na 100Ω sprawiło, że
układ zaczął „żyć”, to znaczy zaczął reagować
na zbliżenie ręki. Pozostało tylko dopieszczenie
układu, żeby wiązka podczerwieni po odbiciu,
np. od wyciągniętej dłoni przed pojazdem, włą-
czała wsteczny bieg przy odległości około 40–
60cm od pojazdu. Po wielu próbach wybrałem
wartość rezystora R11 = 150Ω, bo przy takiej
układ reaguje tylko na wiązkę odbitą oraz czu-
łość układu jest jeszcze wystarczająca. Pojazd
będzie miał włączony wsteczny bieg do mo-
mentu zniknięcia przeszkody przed nim.
Do układu zmiany kierunku jazdy dobudo-
wałem nowy odbiornik IR, wyposażając w
ten sposób pojazd w namiastkę inteligencji.
Równoczesne sterowanie falami radiowymi i
podczerwienią okazuje się przydatne, gdy co-
fający się Jeep natraﬁ na przeszkodę z tyłu,
bo wtedy pilotem radiowym można włączyć
jazdę do przodu. Odbiornik jest niezwykle
prosty dzięki zastosowaniu układu scalonego
TSOP1736 i, jak widać na schemacie, zawiera
kilka elementów. W zasadzie wykorzystałem
oryginalną płytkę drukowaną z układem stero-
wania – jazda do przodu, jazda do tyłu, do któ-
rej dołączyłem tylko kilka elementów znajdu-
jących się na nowej płytce. Aby możliwe było
zasilanie jeepa z czterech baterii 1,5V lub z
czterech akumulatorków 1,2V i aby nie prze-
kroczyć dozwolonego dla odbiornika napięcia
zasilania 6V, odbiornik ochroniłem diodą Ze-
nera D2 5,6V, która wraz z rezystorami R3 i
R4 uniemożliwia pojawienie się na odbiorni-
ku większego napięcia od napięcia Zenera tej
diody i w ten sposób zasilanie odbiornika nie
zależy od głównego zasilania Jeepa.
Żeby odbiornik podczerwieni reagował tylko
na wiązkę odbitą od przeszkody przed pojaz-

dem, należy uniemożliwić przedostanie się
sygnału podczerwieni innymi drogami, któ-
rych przy niewielkiej odległości diody nadaw-
czej od odbiornika podczerwieni jest bez liku.
Obawiałem się, że umieszczenie odbiornika
i nadajnika na jednej płytce jest zagrożone
przesłuchami, ale ze względu na szerokopas-
mowe dobre zwieranie zmiennych sygnałów
na ścieżkach zasilających przez podwójne
kondensatory elektrolityczne 1000μF i stałe
220nF, wszystko skończyło się na strachu, a
bezpieczna wartość rezystancji R11 = 68Ω.
Należy również zwrócić uwagę na poprawne
zamocowanie diody nadawczej, to znaczy tak,
aby wiązka podczerwieni nie odbijała się od
podłoża, po którym porusza się pojazd. W tym
celu kilkakrotnie owinąłem diodę nadawczą o
średnicy 5,1mm nieprzezroczystą taśmą izo-
lacyjną o szerokości 19mm, w której pierw-
szy zwój wkleiłem również folię aluminiową
na szerokości 17mm, tworząc rurkę, która z
jednej strony zasłania diodę od odbiornika, a
z drugiej strony zawęża jeszcze bardziej kąt
promieniowania podczerwieni. Sama dioda
LD274 ma kąt promieniowania ± 10°. Taśmę
izolacyjną nawinąłem od wystającego kołnie-
rza, a jak wynika z rysunku diody, odległość
chipu od krawędzi tego kołnierza to 3mm,
więc prawdziwa długość rurki wynosi 19mm
– 3mm = 16mm. Proporcja połowy średnicy
diody do długości rurki: 2,55mm/16mm to
tgα, gdzie α to nowy, zawężony kąt, który jak
łatwo obliczyć, wynosi ± 9°. Aby wiązka pod-
czerwieni nie „zahaczała” o podłoże, rurkę z
diodą należy skierować do góry co najmniej
pod kątem α.
Odtwarzając schemat elektryczny z płytki dru-
kowanej, spodziewałem się klasycznego ukła-
du wykonawczego z czterech tranzystorów w
mostku, tymczasem, ku mojemu zaskoczeniu,
znalazłem układ, który jest połową spodzie-
wanego układu, ponieważ jego konstruktor
wykorzystał do zasilania silnika połowę napię-
cia zasilania. Oszczędność? Być może, jednak
nie zawsze
się opłaca,
ponieważ
zazwyczaj
p o j a z d
dłużej je-

dzie do przodu niż do tyłu, więc baterie górne
wyczerpią się wcześniej od baterii dolnych.
Wprawdzie jest na to rada: co jakiś czas po-
winno się zamienić ze sobą miejscami bate-
rie górne z dolnymi, ale kto w czasie zabawy
chce o tym pamiętać. Jest to dla mnie pierwszy
zauważony mały minus tej konstrukcji. Jedy-
nym usprawiedliwieniem może być zbyt mało
miejsca na płytce. Oczywiście układ klasycz-
ny, czy jeszcze lepiej ekonomiczny, mostka, w
którym wszystkie baterie są rozładowywane
tym samym prądem, nie posiada tej wady.

Montaż i uruchomienie

Elementy zmontowałem na uniwersalnej płyt-
ce (rysunek 2).
Mając ciągle na myśli wcześniej przytoczoną
zasadę „po pierwsze nie szkodzić”, postano-
wiłem zamocować gotową płytkę bezinwa-
zyjnie, to znaczy bez dodatkowych wkrętów
i kątowników, etc. A to po to, aby można było
bez trudu powrócić do wersji pierwotnej, bez
pozostałości „pamiątek” po wkrętach lub, co
gorsza, po cięciach i wierceniach. Na płaskiej
części oparłem jeden koniec płytki, a drugi jej
koniec oparłem na kondensatorach elektroli-
tycznych 1000μF/6,3V, nazywanych kompu-
terowymi, które zamontowałem na rurkach
dystansowych z PCV po to, aby siła nacisku
nie odrywała punktów lutowniczych. To taki
stary „harcerski” sposób, o którym zawsze
warto pamiętać. Każdy samochód jest inny i
indywidualnie trzeba podejść do jego przerób-
ki, jednak opisałem mój bezinwazyjny sposób
zamocowania płytki po
to, aby zachęcić ewen-
tualnych naśladowców
do jak najmniej inwa-
zyjnych metod wszel-
kich przeróbek.

Ryszard Pichl

rypi51@wp.pl

Rys. 2

Fot. 2 Elektronika sterująca

Rezystory
R1,R7 . . . . . . . . . . . . 10kΩ
R2,R4 . . . . . . . . . . . . .56Ω
R3 . . . . . . . . . . . . . . .270Ω
R5 . . . . . . . . . . . . . . . 1MΩ
R6,R12-R14. . . . . . . 100kΩ
R8 . . . . . . . . . . . . . . . 47kΩ
R9 . . . . . . . . . . . . . . .220Ω
R10 . . . . . . . . . . . . . . . 1kΩ
R11 . . . . . . . . . . . . . .150Ω
Kondensatory
C1 . . . . . . . . . . . . . . . 10μF
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . 1μF
C3,C5,C9,C13,C14 . . . . 1000μF
C4,C6,C10,C12 . . . . 220nF
C7 . . . . . . . . . . . . . . . 47nF
C8 . . . . . . . . . . . . . . . 68nF
C11 . . . . . . . . . . . . . 100pF
Półprzewodniki
D1 . . . . . . . . . . . . . 1N4148
D2 . . . . . . . . . . . . . .DZ5,6V
T1,T5,T7,T9 . . . . . . . BC548
T2,T6. . . . . . . . . . . . BC558
T3 . . . . . . . . . . . . . . BC640
T4 . . . . . . . . . . . . . . BC639
T8 . . . . . . . . . . . . . . BC517
U1,U2 . . . . . . . . . . CD4047
Nadajnik IR . . . . D3-LD274
Odbiornik IR. . . . TSOP1736

Wykaz
elementów

3 5

+13

+14

GND

+Vcc

B T5

Starałem się bardzo sugestywnie ująć w tytule
temat mojej pracy. Dotyczy ona jednej z naj-
ciekawszych dziedzin elektroniki – zdalnego
sterowania. Zapewne wielu z Was chce zbudo-
wać jakieś poruszające się pod Wasze dyktando
urządzenie. Pragnę przedstawić jedną z wielu
ciekawych i jednocześnie tanich alternatyw.

Na samym początku moich „badań” nad

optymalnym sterowaniem gruntownie prze-
patrzyłem swój elektroniczny ekwipunek i
natknąłem się na zapomniane przeze mnie dar-
mowe sample od firmy NXP (dział Philipsa)
układów do szyny IIC (Inter IC). Są to proste
w programowaniu i obsłudze peryferie o zróż-
nicowanych właściwościach, m. in.:
- przetwornik analogowo/cyfrowy,
- 8-bitowy port równoległy,
- sterownik czterech wyświetlaczy LED,
- bufor parallel <-> IIC,
- oraz wiele innych.

Tak więc powstały dwie manetki do ste-

rowania: cyfrowa (stary cyfrowy joystick) i
analogowa (przerobiony pad PSone).

Podstawy podstaw, czyli

czym IIC jest naprawdę…

We wczesnych latach 80. firma Philips szukała
nowego sposobu komunikacji między swoimi
podzespołami w odbiornikach telewizyjnych.
Poprzednie rozwiązania były obarczone wie-
loma ograniczeniami (powolne, duże szumy,
ograniczenie ilości układów, itp.). Wtedy to
opatentowano nowy sposób transmisji danych:
Inter IC (dosłownie: Pomiędzy Układami
Scalonymi). Jest to synchroniczna transmisja
szeregowa, czyli dane są przesyłane po „jed-
nym drucie”, bit po bicie w takt zegara. Linia
danych nazywana jest SDA (Serial DAta)
a linia zegara to SCL (Serial CLock). Jak
widać na rysunku 1, obydwie linie są połą-
czone do wielu układów naraz (dwa rezystory
są potrzebne ze względu na budowę obwo-
dów wewnętrznych układów peryferyjnych).
Powstaje pytanie – w jaki sposób owe układy
„wiedzą”, do którego w danym momencie
przepływają informacje? Otóż musimy zrozu-
mieć jedną rzecz: nie jest to typ transmisji znak
po znaku, liczba po liczbie, jak to ma miejsce
w transmisji szeregowej UART (9-pinowe
gniazdo w PC), gdzie programy muszą się
umówić, co który bajt oznacza. Tutaj mamy do

czynienia z protokołem transmisji, czyli taką
„umową”, lecz sprzętowo zaimplementowaną
przez Philipsa. Protokół ten zakłada hierarchię
w połączeniu IIC – najważniejszy jest master,
czyli urządzenie generujące takt zegara. To ono
nadaje ton całej transmisji – zarządza, z który-
mi peryferiami zechce nawiązać połączenie.
Reszta to slave'y (niewolnicy) – bezwzględnie
posłuszne masterowi. W odróżnieniu jednak od
niego taki slave ma wyprowadzone najmłodsze
dwie lub trzy linie adresowe (A2, A1 i A0). Jest
to potrzebne w sytuacji, gdy musimy w jednym
projekcie zaprząc np. trzy przetworniki A/C.
Producent zaszył w ich strukturze adres 0B 1 0
0 1 x x x R/W. R/W to bit w adresie określa-
jący, czy następny bajt będzie zapisem, czy też
odczytem przez mastera. Tak więc adres jest
pierwszym bajtem, który wysyła master (tylko
on może rozpocząć transmisję). Następne bajty
(a raczej ich zawartość)
zależą od danego slavea.
Rysunek 2 przedstawia
jedną ramkę transmisyjną.
Komentarza mogą wyma-
gać pola „Start” i „Stop”.
Są to sposoby rozpoczyna-
nia i kończenia transmisji
ramki w IIC. Po prostu: start transmisji
następuje po podaniu stanu niskiego
na SDA przed stanem niskim na SCL,
a stop po podaniu stanu wysokiego na
SDA po stanie wysokim na SCL.

Jeszcze kilka szczegółów:

- prędkość transmisji IIC w komercyj-

nych rozwiązaniach to ~200kb/s,

- wartości rezystorów pull-up powinny

wynosić ~4,7

Ω,

- stan spoczynku na liniach SDA i SCL

to stan wysoki.

W dalszej części omówione zosta-

ną aplikacje pisane w środowisku
BASCOM, dlatego po szczegóły odsy-
łam do literatury fachowej lub stronę
producenta www.nxp.com.

Pierwsze testy

Na warsztat jako pierwszy poszedł cyfro-
wy „Turbo” joystick, pamiętający jeszcze
komputery klasy PC AT. Wyposażony
we wtyczkę DB-15 i prostą analogo-
wą elektronikę (kilka tranzystorów w

układzie wspólnego emitera oraz garść ele-
mentów biernych). Dodałem od siebie dwa
przyciski, dla zwiększenia użyteczności kon-
trolera. Pierwszym krokiem było pozbycie
się zbędnych elementów (musiałem zostawić
płytkę ze względu na styki odzwierciedlające
wychylenia manetki) i po przylutowaniu kabli
zacząłem myśleć nad układem sterującym.
Wybór padł na PCF8574 – 8-bitowy port IIC.
Przystąpiłem do montażu układu metodą na
pająka ze względu na ograniczoność miejsca
wewnątrz obudowy joysticka. PCF8574 to
bardzo prosty układ – ma tylko dwa rejestry
(odczytu i zapisu). Nie wymaga żadnych
konfiguracji ze względu na specyficzną budo-
wę stopni we/wy portu – rysunek 3. Dla
młodych elektroników może być to nieco
dziwne (zwłaszcza kiedy programujemy ukła-
dy AVR), ale starsi pamiętający układy z

Rys. 1

Rys. 2

Rys. 3

Forum Czytelników

AVR + IIC + kontroler =

Tanie sterowanie

rodziny ’51 wiedzą, że
taka budowa też zdaje
egzamin.

Po zmontowa-

niu całości napisałem
prościutki program w
BASCOM--ie (można
go ściągnąć z Elportalu),
którego zadaniem jest
nieustanne odczytywa-
nie wskazań kontrolera
i wyświetlanie go na
linijce 8 diod LED. Jako
„bazę testową” wykorzy-
stałem zestaw STK-500
firmy Atmel. Schemat
całej instalacji jest wg
mnie bardzo intuicyjny i prosty w odbiorze
– rysunek 4. W tym rozwiązaniu jest pewien
pozorny kruczek. Gratuluję spostrzegawczości
temu, który go dostrzegł. Otóż układ PCF8574
ma osiem linii portu, a tymczasem mamy
dziewięć linii do zagospodarowania (cztery na
wychył drążka, dwa dorobione przełączniki,
spust, klawisz funkcyjny oraz przełącznik
auto). Jest to pewien problem, co nie znaczy,
że nie da się go obejść. Jak rozwiązałem ten
problem? Po prostu między jeden dorobiony
klawisz a przełącznik „Auto” dałem zworkę i
teraz mogę wybrać między jednym a drugim,
zależnie od potrzeb – wystarczy dostać się do
„trzewi” tego archaicznego potworka. Po serii
kilku innych testów doszedłem do wniosku,
że kontroler działa bez zarzutów i spokojnie
przejść krok dalej…

Więc chodź, pomaluj mój

świat na… analogowo

Po tej cyfrowej „rozgrzewce” przyszła pora na
coś bardziej wyzywającego: sterowanie analo-
gowe. O wyższości analoga nad cyfrzakiem
nie muszę się zbytnio rozwodzić, bo każdy,
kto choć raz grał joystickiem lub padem mają-
cym to dobrodziejstwo nie odda go z powro-
tem na rzecz starego. Zasada jest ta sama: kon-
troler ma wskazywać, w którą stronę została
wychylona manetka. Jednak o ile została
wychylona – dowiemy się właśnie za pomocą
analoga. I tak jak w jednym były przyciski, tak
w drugim są potencjometry. Pomiędzy dwie
końcówki podawane jest napięcie zasilania,
a z trzeciej (środkowej) odczytywane jest
napięcie adekwatne do wychylenia. Następnie
układ kontrolny poddaje pomiar obróbce i
wysyła do docelowej jednostki. W ten spo-
sób przekładamy napięcie na liczbę. Istnieje
jeszcze problem dokładności pomiaru (roz-
dzielczości). Dla człowieka sprawa jest prosta:
odczytuje wskazania na woltomierzu i wie, co
musiało zajść w układzie, aby taki, a nie inny
wynik otrzymać. Natomiast komputer potrze-
buje liczb. Dlatego człowiek podzielił ciągły
zakres napięć (np. od 0V do +5V) na punkty.
In więcej takich punktów, tym pomiar jest
dokładniejszy. Dla wygody można rozdziel-

czość wpasować w system binarny (4-bitowa,
8-bitowa, 16-bitowa itp.). Przy rozdzielczości
4-bitowej komputer rozpoznaje 16 stanów
oddalonych od siebie o 0,314V. Nie wygląda
to na dużą różnicę, ale czasami może jest mało
dokładna. Osiem bitów (jeden bajt) wygląda
bardziej zachęcająco: 256 stanów oddalonych
od siebie o 0,0195V. Niecałe 20mV! Jak na
amatorskie zastosowanie pasuje jak ulał.

Mamy więc odrobinę teorii za sobą, przy-

szedł czas na konkrety. Chodząc po podmiej-
skiej giełdzie, natknąłem się na kontroler PSX
z dwiema gałkami analogowymi – fotografia
tytułowa. Na fotografii nie widać kabla – jest
już po wstępnym demontażu. Jest to standar-
dowy kontroler do konsoli PlayStation firmy
Sony. Ma cztery przyciski kierunkowe, cztery
funkcyjne, cztery na palce wskazujące oraz
Start i Seleck. Przycisk Analog służy aktywacji
dwóch gałek, które mają notabene po jednym
jeszcze przycisku w swoich strukturach. Mamy
więc niezły kombajn do sterowania.

Sony opracowało własny protokół transmi-

syjny. Dla wielu może się to wydawać nieco
dziwne, że autor wolał poświęcić dużo czasu
na przerabianie pada, zamiast napisać program
na mikrokontroler „rozumiejący” transmisję.
Jest w tym dużo racji, jednak chciałem zro-
bić coś po swojemu, własnoręcznie. Zresztą,
powyższa koncepcja jest już w trakcie wstęp-
nego przemyślenia. Zanim mogłem przejść do
przerabiania pada, musiałem przyjrzeć się bli-
żej układowi PCF8591,
czyli przetwornikowi
analogowo/cyfrowemu.
Ma cztery kanały, czyli
może obsłużyć dwie
gałki (po dwa potencjo-
metry na gałkę). Jego
obwody wewnętrzne da
się dodatkowo skonfigu-
rować do porównywania
kilku napięć ze sobą,
ale to mnie wtedy nie
interesowało. Sprzętowa
rozdzielczość to 8 bitów
i w zupełności wystarczy
do naszych celów. Na

początek zbudowałem
proste środowisko dla
kostki ‘8591, na styko-
wej płytce. Znów wyko-
rzystałem zestaw STK-
500 z ATmega8515 na
pokładzie. Napisałem
prosty program pokazu-
jący w okienku termi-
nalu UART zmieniają-
cą się wartość odczytu,
podczas kręcenia poten-
cjometrem. Na jednej
płytce był i układ, i
gałki, co zajmowało całe

interesujące mnie miej-
sce. Nie pozostało mi nic

innego, jak… zrobić drugą płytkę od podstaw!
Podpiąłem jeden potencjometr do przetwor-
nika. Również program uległ przebudowie.
Teraz wraz ze zmianą położenia gałki, wzdłuż
linijki LED, miały przesuwać się dwie świecą-
ce kropki, proporcjonalnie do ruchów. Układ
został zmontowany w „pająku” – jego schemat
przedstawiony jest na rysunku 5. Ze wzglę-
dów czasowych nie zdążyłem z obsłużeniem
przycisków – jedyne reagujące elementy to
właśnie gałki. Na razie musi mi wystarczyć.

Na koniec napisałem program do wyświet-

lania przez terminal UART liczbowych repre-
zentacji wychyleń gałek. Nie ma on kalibra-
cji, jest tylko do sprawdzenia czy kontroler
działa prawidłowo.

Podsumowując, mam jeden joystick cyfro-

wy oraz częściowo zrealizowany pad analo-
gowy. Jak na dwa, trzy dni zabawy uważam to
za niezły wynik. Jak już wspomniałem wcześ-
niej, kolejnym etapem (oprócz ukończenia
pada) jest napisanie biblioteki asemblerowej
obsługującej pady PlayStation. Na chwilę
obecną chcę wykorzystać sprzętowe SPI
mikrokontrolera ATmega8515, nieco tylko
urozmaicając sprawę transmisji i wywoływa-
nia urządzenia.

Mam nadzieję, że tym artykułem chociaż

w niewielkim stopniu zachęciłem do ekspe-
rymentów.

Grzegorz Grzęda

grzegorz.grzeda@gmail.com

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Forum Czytelników

P0 4

P7 12

P6 11

P5 10

P4 9

P3 7

P2 6

P1 5

SDA

SCL

INT

U2 PCF8574

SEL

VCC

10k

R10

10k

R11

10k

100n

CONN

Rys. 4

AIN0

AIN1

AIN2

AIN3

SDA

SCL

OSC 11

EXT 12

AGND 13

VREF 14

AOUT 15

PCF8591

JP1

CONN

10k

4,7k

100n

Rys. 5

Krzyżówka

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

Rozwiązaniem krzyżówek z EdW 5/2010 są hasła „Przetwornik

analogowo-cyfrowy’ i „Indukcja remanencji ”.

Upominki w postaci kitów AVT wylosowali: Dorota Michałowska

– Świdnica, Ireneusz Domeracki – Bytom, Adam Byrski – Katowice,
Mariusz Szulejski – Warszawa, Krystian Dębski – Opole i Andrzej
Kosskowski – Pabianice.

Listy z propozycjami krzyżówek i listy z ich rozwiązaniami – po-

winny być opatrzone dopiskiem „Krzyżówka” lub znaczkiem # oraz
numerem tego wydania EdW. Wraz z propozycją nowej krzyżówki
należy przysłać oświadczenie (z własnoręcznym podpisem), że krzy-
żówka jest oryginalnym dziełem podpisanego i że nie była nigdzie
publikowana. Autorzy opublikowanych krzyżówek otrzymają nagrody
rzeczowe. Redakcja nie ingeruje w treść merytoryczną (precyzję sfor-
mułowań) haseł krzyżówki.

Rozwiązania z tego numeru (tylko hasła) należy nadsyłać w ciągu

45 dni od ukazania się tego numeru EdW.

Propozycje krzyżówek ostatnio przysłali: Jerzy Szymański z Łodzi,

Janusz Maciejewski z Warszawy i Marcin Koskowski z Zabrza.

Najlepsze spośród nadesłanych krzyżówek zostaną opublikowane

w jednym z numerów EdW.

Zajrzyj koniecznie do interesujących materiałów w czasopiśmie

"Świat Radio" 9/10

Prosty minitransceiver SSB/80m

Ponieważ wielu konstruktorów wraca do budowy małych i
tanich transceiverów, przedstawiamy opis takiego urządzenia
dostępnego w sieci handlowej jako kit AVT-5127.
Rozwiązanie bazuje na dwóch układach scalonych TCA440,
które są jeszcze dostępne, również w postaci zamienników.
TRX umożliwia odbiór wycinka pasma 80 m oraz uformowa-
nie sygnału nadajnika SSB do wysterowania wzmacniacza.

AVT sto su je sy stem ra ba tów dla wszy st kich wier nych Czy tel ni-
ków EdW, do ko nu ją cych za ku pów w sie ci han dlo wej AVT dro gą
sprze da ży wy sył ko wej. Na kle je nie na kar to nik za mówie nia trzech
ku po nów wy cię tych z trzech ko lej nych najnowszych wy dań EdW
upraw nia do:

10% zniż ki

na za kup ki tów AVT, TSM, Vel le ma-

na, 10% zniż ki na książ ki w ra mach Księ gar ni Wy sył ko wej AVT.
Już za kup na su mę 99 zł po zwa la za o szczę dzić kwo tę rów ną
ce nie jednego nu me ru EdW.
Uwa ga! Po da ne zniż ki do ty czą wy łącz nie za mówień osób pry wat nych.

Kupon

rabatowy

EdW

9/2010

Kupon

rabatowy

EdW

9/2010

Kupon

rabatowy

EdW

9/2010

1. Regulowany

kondensator.

2. Zlicza

impulsy.

3. Posiada

indukcyjność.

Jedna z końcówek tranzystora.

5. Np.

50kHz.

Młodszy brat lampy.

7. Inaczej

rezystor.

Bez niej nie zmontujesz układu elektronicznego.

9. 1000Ω

10. Np.

AVT-2905.

11. Stan gotowości w przypadku zagrożenia.

Autorem krzyżówki jest

Wojciech Pękul z Myszadeł.

dodatek

miesięcznika

P o z n a ć i z r o z u m i e ć s p r z ę t

a g a z y n

l e k t r o n i k i

ż y t k o w e j

Mikro- i nanorobotyka

część 2

Mikroroboty do manipulacji

wewnątrzkomórkowej

Mikrorobot tego typu, skonstruowany na AGH
w Katedrze Robotyki i Mechatroniki, widocz-
ny jest na fotografii 8. Jego zadaniem jest wy-
konywanie pomiarów na specjalnie przygo-
towanych żywych komórkach. Współpracuje
on z makrorobotem równoległym, na którym
umieszczony jest system wizyjny. Pomiaru
na komórkach dokonuje się za pomocą małej
pipetki dołączanej na końcówkę mikrorobota
(do klasycznego gniazda BNC). Mikrorobot
ma za zadanie przebicie obwiedni komórki i
utrzymanie pozycji pipety względem tej ko-
mórki z dużą dokładnością przez cały czas
trwania pomiaru (kilka godzin). Całość opera-
cji wykonuje się pod mikroskopem.

Mikroroboty o

mikrogabarytach

To trzecia, ostatnia grupa mikrorobotów.
Nietrudno domyślić się, że w tej grupie naj-
trudniej jest zrealizować urządzenie, które
będzie można określić mianem mikrorobota.
Jest tylko kilka konstrukcji na świecie, które
ten warunek spełniają, przy czym są to wy-
łącznie proste mikroroboty mobilne. Jednym
z przykładów jest mikrorobot skonstruowany
w Donald Lab na Uniwersytecie Duke’a w
Stanach Zjednoczonych. Mikrorobot pokaza-
ny jest na fotografii 9. Łączna jego długość
wynosi około 200 mikrometrów i może się on
poruszać w dowolnym kierunku po specjalnie
przygotowanej powierzchni, która jednocześ-
nie stanowi jego zasilanie. Powstały
w laboratorium mikrorobot jest kro-
kiem naprzód w kierunku nanorobo-
tów i nanomaszyn, które na razie nie
są możliwe do zbudowania. Niemniej

j e d n a k t r w a j ą
prace badawcze,
które mają na
celu wirtualne
prototypowanie
nanorobotów. Na
przykład na foto-
grafii 10 przed-
stawiony został
model koncep-
cyjny nanorobo-
ta, który mógłby
być wstrzyknięty
do krwi wraz z
grupą podobnych
mu maszyn i we-
wnątrz organizmu
przeprowadzać skomplikowane zabiegi bez-
pośrednio na komórkach. Mimo że współ-
czesna technologia nie pozwala jeszcze na
wykonanie tego typu robotów, podejmowane
są próby symulacji współpracy i sposobów
poruszania się grupy nanorobotów wewnątrz
krwiobiegu w organizmach żywych.

Dla dociekliwych

Na koniec należałoby wspomnieć o kilku pod-
stawowych aspektach technologicznych zwią-
zanych z mikro- i nanorobotyką. Pierwszym
podstawowym jest odpowiedź na pytanie: jak
zbudować napędy potrafiące poruszać się z
tak ogromną dokładnością? Nie trzeba chyba
mówić, że klasyczne napędy, jak na przykład
silniki prądu stałego, nie są w stanie uzyskać

tak wysokich rozdzielczości ruchu,
a nawet gdyby były w stanie, to
luzy występujące np. na łożyskach
i w elementach mechanicznych są
często wyższe niż zakresy ruchu
niektórych mikrorobotów! Otóż
okazuje się że najlepszym jak dotąd
sposobem, jest używanie napędów
piezoelektrycznych. Znany wszyst-
kim efekt piezoelektryczny wy-
korzystywany np. w membranach
piezo do wytwarzania dźwięku, w
napędach do wprawiania w ruch
elementów mechanicznych z bar-

dzo wysoką precyzją. Takie napędy
piezoelektryczne zbudowane jako
wielowarstwowe stosy potrafią

uzyskiwać siły nawet do kilkudziesięciu kN!
Niestety ich zakres ruchu jest bardzo malutki,
wynosi zaledwie kilka mikrometrów. Żeby
móc lepiej wyobrazić sobie działanie takiego
napędu, można powiedzieć, że przy zasilaniu
napięciem około 150–200V napęd piezoelek-
tryczny wielkości zwykłej gumki do mazania
jest w stanie podnieść auto osobowe na wyso-
kość równą... grubości jednego włosa. Mimo
iż zakres ruchu jest niewielki, istnieją sposoby
na jego zwiększenie np. przez użycie elastycz-
nych zawiasów, zbudowanych na bazie prze-
wężeń w litym materiale i pracujących jako
przeguby. Takie zawiasy, nazywane „flexu-
res”, charakteryzują się brakiem tarcia i luzów.
Dzięki takim właściwościom, w połączeniu z
piezonapędami, można uzyskać płynny ruch

Fot. 8 Mikrorobot do manipulacji
wewnątrzkomórkowej

Fot. 9 Mikrorobot mobilny
o mikrogabarytach

Fot. 10 Nanorobot wykonujący operację
na czerwonej krwince

Fot. 11 Piezonapęd stosowy Piezomechanik

Elektronika dla Wszystkich

Wrzesieñ 2010

To warto wiedzieć

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

o rozdzielczościach atomowych i względnie
dużych zakresach. Budowę typowego piezona-
pędu stosowego zilustrowano na fotografii 11.

Inny rodzaj napędów piezoelektrycznych

wykorzystywanych w mikrorobotyce to napę-
dy rezonansowe. Generalna zasada polega na
zamienieniu ruchu drgającego na ruch liniowy
lub obrotowy. Wykonuje się to najczęściej na
zasadzie sprzężenia tarciowego. Uzyskujemy
wtedy mniejszą siłę, ale za to nieskończo-
ny zakres ruchu. Rozwiązań działających na
tej zasadzie jest bardzo dużo – nazywane są
one silnikami ultradźwiękowymi ze względu
na wysokie częstotliwości pracy elementów
piezoelektrycznych. Takie silniki można też
spotkać w obiektywach współczesnych apara-
tów fotograficznych. Przykład miniaturowego
rezonansowego napędu piezoelektrycznego
przedstawia fotografia 12. Napędy te można
wykonywać jako obrotowe lub liniowe.

Mówiąc o mikro- i nanorobotyce, należy

podkreślić, że mówimy o całym skompliko-
wanym systemie. Sam mikro-/nanorobot jest
tylko jednym z elementów. Aby system po-
prawnie działał, całość musi być umieszczona
w warunkach izolacji od wpływu czynników
zewnętrznych (brak drgań, kontrola tempera-
tury i ciśnienia itp.). Ponadto używa się bar-
dzo skomplikowanych i dokładnych systemów
pomiarowych (interferometry laserowe, czuj-
niki pojemnościowe, mikroskopowe systemy
wizyjne), a całość sterowana jest za pomocą
komputerów i zaawansowanych układów elek-
tronicznych. Generalnie im bardziej dokładny i
zawansowany robot, tym większe wymagania
dotyczące otaczających go systemów.

Temat mikro- i nanotechnologii jest nie-

zwykle szeroki i w przeciągu ostatnich lat
znacznie wzrosła jego popularność. Wbrew
pozorom zastosowanie mikro- i nanorobotów
nie jest już czystym sciencefiction. Takie urzą-
dzenia stosuje się w wielu dziedzinach nauki i
techniki. Bardzo często stanowią one podsy-
stemy bardziej złożonej aparatury badawczej.
Przykładowo mikroroboty stosowane są w
takich aplikacjach jak: montaż miniaturowych
elementów mechanicznych (zegarki, mikro-
silniki), montaż hybrydowych układów typu
MEMS i MOEMS (układy mikroelektrome-
chanicze oraz mikrooptycznoelektromecha-
niczne), aplikacji typu SiP (System in Package)
takich jak procesory lub pamięci, montaż mi-
krourządzeń medycznych (np. bio-chipów do
analizy składu krwi), w technice światłowodo-
wej do pozycjonowania układów i elementów
optycznych, jako układy do pozycjonowania
próbek pod mikroskopami elektronowymi, w
nanotechnologii i mikromechanice do wyko-
nywania operacji manipulacyjnych, w biologii
do wykonywania operacji manipulacyjnych na
komórkach, a także jako elementy składowe
bardziej skomplikowanych systemów takich
jak mikrofabryki, miniaturowe analizatory
wielu wielkości fizycznych czy mikroskopy
elektronowe.

Niniejszy artykuł to zaledwie wierzchołek

góry lodowej. Temat jest niezwykle obszerny
i ciekawy. Serdecznie zachęcam do jego zgłę-
biania i poszukiwania informacji, które być
może zaowocują kiedyś zbudowaniem włas-
nego mikrorobota.

Daniel Prusak

daniel.prusak@agh.edu.pl

AGH Kraków

Katedra Robotyki i Mechatroniki

Fotografie użyte w artykule wraz ze źród-
łami:
Fotografie z tabeli:
P s z c z o ł a : h t t p : / / f o t o g a l e r i e . p l / f o t k i /
upload/27/41/89/2741891179778550292.jpg
Roztocze: http://profchem.com.pl/profchem/
foto_dane/wysiwyg/Image/artykuly/roztocze.jpg
W ł o s : h t t p : / / i b e x i n c . f i l e s . w o r d p r e s s .
com/2008/12/hair.jpg
Czerwone krwinki: http://4.bp.blogspot.
c o m / _ t 3 L v P 4 7 o D l Y / S J E z z - 2 d - a I /
AAAAAAAABJw/IRODoLvTpeE/s400/
jmn70039fa.jpg
Wirus: http://static.howstuffworks.com/gif/
light-virus-1.jpg
DNA: http://www-tc.pbs.org/wgbh/nova/
sciencenow/3214/images/01-coll-dna-knoll-
l.jpg
Mikrorobot Jemmy: http://diwww.epfl.ch/
lami/photos/1ccisocr.jpg
MEMS: http://www.microvision.com/
technology/images/mainimage_
mems.jpg
MEMS: http://www.memx.com/
images/ratchet.gif
Nano piramidy: http://www.
nist.gov/public_affairs/update/
quantumdots.htm
Punkty kwantowe: http://www.
essential-research.com/prod01.
htm lub: http://www.engineering.
cornell.edu/research/brochure/
N N N / N a n o t e c h n o l o g y _
Instrumentation.cfm

Pozostałe fotografie:
Fot. 2 NanoWalker: http://www.
robotslife.com/proj/img/mit_na_
2.jpg
F o t . 3 A G H M i k r o r o b o t :
www.krim.agh.edu.pl (zdjęcie
autorskie)
Fot. 4 MINIMAN: http://vision.
e n g . s h u . a c . u k / m m v l w i k i /
images/5/5f/Mm3-2.jpg
Fot. 5 Koło zębate: http://vision.
e n g . s h u . a c . u k / m m v l w i k i /
images/d/dc/Cogwheel.jpg
Fot. 6 Mikrorobot PocketDelta:
http://en.wikipedia.org/wiki/
Pocketdelta_robot
Fot. 7. Mikrolinia montażowa:
http://www.csem.ch/docs/Show.
aspx?id=7436

F o t . 8 M i k r o r o b o t d o m a n i p u l a c j i
wewnątrzkomórkowej. www.krim.agh.edu.pl
Fot. 9 Mikroorbot mobilny o mikrogabarytach:
http://www.cs.duke.edu/donaldlab/research_
mems.php
Fot. 10 Nanorobot: http://www.nanotech-now.
com/images/Art_Gallery/YS-MCR-blood-
large.jpg
Fot. 11 Napęd piezo piezomechanik: z
katalogu PDF (low voltage Multilayer stacks):
http://www.piezomechanik.com/en/home/
allcatalogs/index.html
Fot. 12 http://web.mst.edu/~keramos/Miniatur
e%20Ultrasonic%20Motor.jpg

Fot. 12 Piezoelektryczny napęd
rezonansowy

R E K L A M A

Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika • Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika

Uprawnienia członka „Klubu AVT-elektronika” nabywa każdy prenumerator

jednego (lub kilku) z czterech pism AVT, poświęconych elektronice:

Członek

„Klubu AVT-elektronika”

korzysta z wielu przywilejów, dzięki którym każdą złotówkę włożoną w prenumeratę

może odzyskać z nawiązką. Wiele atrakcyjnych przywilejów udziela Członkom Klubu Wydawnictwo AVT, a poza tym

„Klub AVT-elektronika” rozwija współpracę z ﬁ rmami partnerskimi, które udzielają specjalnych rabatów wyłącznie Członkom Klubu.

Przywileje Członka Klubu AVT-elektronika:

1. Co miesiąc możesz bezpłatnie otrzymać jeden numer archiwalny* prenumerowanego miesięcznika. Prześlemy go razem z prenumeratą.

2. Większą ilość egzemplarzy archiwalnych* wszystkich czterech czasopism (EdW, EP, El, ŚR) możesz kupić w symbolicznej cenie 1zł/egz.

3. Możesz korzystać z następujących rabatów:

•

30%

na płytki (kity A) w limicie do 40 zł co miesiąc. Powyżej tego limitu rabat wynosi 10%

•

10%

na kity AVT/TSM (zestawy B,C)

•

10%

na kity Vellemana

•

10%

na książki oferowane w „Księgarni Wysyłkowej AVT”

•

na wszelkie inne towary nabywane w sklepie ﬁ rmowym AVT i w sklepie internetowym

www.sklep.avt.pl

4. Członek „Klubu AVT-elektronika” może co miesiąc otrzymywać wysyłkowo płytki drukowane (o wartości do 40,00 zł),
nie ponosząc kosztów wysyłki

. Zamawiane płytki są dostarczane wraz z prenumeratą. Do przesyłki dołączany jest już wypełniony druk

przekazu, który należy opłacić do 7 dni od otrzymania prenumeraty.
Uwaga! Ten sposób wysyłki nie dotyczy ﬁ rm i instytucji.

nie dotyczy ﬁ rm i instytucji.

Jeśli jesteś już prenumeratorem EdW korzystaj z tych przywilejów, a kwotę włożoną w prenumeratę zwrócisz sobie wielokrotnie.

Zastanów się też nad tym równaniem:

1+1=3

...taki wynik można uzyskać tylko w AVT, u Wydawcy trzech miesięczników uzupełniających się tematycznie. Są to:

eżeli jesteś już prenumeratorem EdW, wykup prenumeratę EP, a jeśli prenumerujesz EP wykup EdW i wpisz na przekazie hasło „1+1=3”.

Od tego momentu będziesz otrzymywać w prenumeracie wszystkie trzy tytuły, w tym

jeden za darmo

Twoim numerem identyﬁ kacyjnym

członka „Klubu AVT-elektronika” jest numer prenumeraty. Znajdziesz go na karcie klubowej oraz na każdej nalepce adresowej

otrzymywanych od nas przesyłek, gdzie jest podawany jako „numer Adresata”.

Zgłoszenia przyjmujemy telefonicznie: (22) 257 84 22. Najświeższe informacje o Klubie AVT-elektronika na stronie:

www.klub.avt.pl

Zgłoszenia ﬁ rm przyjmujemy telefonicznie lub faksem pod numerem telefonu: (22) 257 84 64 ub e-mailem: klub@avt.com.pl.

*) dotyczy dostępnych jeszcze wydań sprzed stycznia 2008 r. Nie dotyczy EPoL!

Elektronik

Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika

Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika • Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika

nie dotyczy ﬁ rm i instytucji.

ABEL&PRO-FIT

92-516 Łódź

ul. Puszkina 80

tel.: (42) 649 28 28, fax: (42) 677 04 71

www.pro-fit.pl, biur o@pro-fit.pl

Radiotelefony profesjonalne - rabat do 10%
Radiotelefony bez zezwoleń - rabat do 12%
Urządzenia techniki antypodsłuchowej
- rabat do 7%,
Mierniki częstotliwości, lokalizatory,
detektory - rabat do 7%
Anteny i akcesoria antenowe - rabat do 10%
Reﬂ ektomerty, sztuczne obciążenia
- rabat do 8%
Rejestratory rozmów telefonicznych
- rabat do 11%
Telefoniczne zmieniacze głosu - rabat do 12%

AJM
Partner Conrad Electronic

00-550 Warszawa

pl. Konstytucji 6

tel.: (22) 627 80 80, fax: (22) 627 41 60

conrad@ce.com.pl, www.conrad.pl

5% rabatu na cały katalog.
Inne rabaty:
Zestawy elektroniczne,
Elementy elektroniczne 10%
Energia i środowisko 8%
Idea & Design 9%
Światło i dźwięk 7%
Technika pomiarowa, Świat radio 6%

BIALL SP. Z O.O

80-180 Gdańsk

Otomin, ul. Słoneczna 43

tel./fax: (58) 322 11 91, 92, 93

biall@biall.com.pl

www. biall.com.pl

BOX ELECTRONICS

80-881 Sopot

ul. Cieszyńskiego 4

tel./fax: (58) 550 66 46, 551 90 05

www.box.com.pl, info@box.com.pl

Rabat 5% + dostawa gratis
na wszystkie produkty - aparatura
nagłaśniająca.

BURO S.C.

05-090 Raszyn

ul. Wysoka 24b

tel.: (22) 715 64 92, tel./fax: (22) 720 38 09

www.buro.pl, bur o@buro.pl

Rabat 5% przy zakupie 5szt.
- anteny do telewizji przemysłowej 10%
- pozostałe anteny komunikacyjne 5%

CONTRANS TI

51-180 Wrocław

ul. Sułowska 43

tel.: (71) 325 26 21 w. 31

fax: (71) 325 44 39

Rabat w wysokości 5% na starter kity do procesorów
MSP430 (ﬁ rmy Texas Instruments).
Dodatkowy rabat 2% na pamięć FRAM

CYFRONIKA
Zakład Elektroniki

30-385 Kraków

ul. Sąsiedzka 43

tel.: (12) 266-54-99

www.cyfronika.com.pl

Rabat 10% przy zakupie części
elektronicznych przez internet.

ESCORT

70-656 Szczecin

ul. Grudziądzka 3

tel.: (91) 462 43 79, 462 44 08

fax: (91) 462 43 53

www.escort.com.pl

Rabaty: radiotelefony profesjonalne od 10 do 15%,
radiostacje amatorskie 10%,
anteny i akcesoria 5-10%,
serwis pogwarancyjny 10%,
elektronika morska i jachtowa 5-10%.

E-SYSTEM
Marcin Ficek

32-310 Klucze

Załęże 43a

tel./fax: (32) 644 11 58

info@e-system.com.pl, www.e-system.com.pl

Rabaty: systemy alarmowe - 5%,
TV przemysłowa - 5%,
kontrola dostępu - 5%,
domofony - 5%,
termostaty - 10%,
programatory czasowe - 10%.
ZAPRASZAMY DO NASZEGO SKLEPU
INTERNETOWEGO!

EVATRONIX

43-300 Bielsko Biała

ul. Przybyły 2

tel.: (33) 499 59 00, fax: (33) 499 59 18

bielsko@evatronix.com.pl

www.evatronix.com.pl

Rabat 5% na produkty ﬁ rmy Altium:
Altium Designer, TASKING, NanoBoard.
Rabat 10% na szkolenia z oprogramowania
Protel i Nexar oraz na analizator stanów
logicznych ICS32s. Firma Evatronix gwarantuje
wymienione zniżki niezależnie od aktualnych
promocji i upustów.

FERYSTER

68-120 Iłowa

ul. Traugutta 4

tel.: (68) 360 00 77, 0 603 21 05 43

tel./fax: (68) 360 00 76

info@feryster.com.pl, www.feryster .com.pl

Rabat 10% na wyroby katalogowe
- elementy indukcyjne.

LARO S.C.

65-018 Zielona Góra

ul. Jedności 19/1

tel./fax: (68) 324 49 84

www.laro.com.pl

laro@laro.com.pl

Rabat 10% na zakupy w sklepie internetowym.

LC ELEKTRONIK

01-969 Warszawa

ul. Pułkowa 58

tel.: (22) 569 53 00

fax: (22) 569 53 10

lcel@lcel.com.pl, www.lcel.com.pl

Rabat 5% na wszystkie wyroby.

MASZCZYK

05-071 Sulejówek

ul. Mickiewicza 10

tel./fax: (22) 783 45 20

783 90 85

www.maszczyk.pl, maszczyk@maszczyk.pl

Wszystkie wyroby - obudowy 5%.

MICROS SP.J.
W. KĘDRA I J. LIC

30-198 Kraków

ul. E. Godlewskiego 38

tel.: (12) 636 95 66

fax: (12) 636 93 99

http:// www.micros.com.pl,

asmola@micros.com.pl

Rabaty:
- diody LED białe 5mm 12000mcd - 10%
- rury termokurczliwe - 5%
- bezpieczniki polimerowe - 5%
- moduły Peltiera - 10%

NEKMA
ALARM SYSTEM

90-338 Łódź

ul. Przędzalniana 68

tel./fax (42) 256-50-60

256-55-10, 20,

630-28-78, 79

632-37-01

www.systemyalarmowe.pl

Przy zakupach w siedzibie ﬁ rmy:
systemy alarmowe - 5% rabatu,
telewizja przemysłowa - 6% rabatu,
videodomofony - 7% rabatu,
kontrola dostępu - 4% rabatu,
akumulatory, kable - 5% rabatu.

NORD Elektronik Plus

76-200 Słupsk

ul. Przemysłowa 19A

tel.: (59) 814 61 54

kom.: 603 706 534

www.neplus.pl

Rabat 5% na każdy zestaw naszej produkcji

OMRON ELECTRONICS SP. Z O.O.

02-790 Warszawa

ul. Mariana Sengera „Cichego” 1

tel.: (22) 645 78 60

fax: (22) 645 78 63

www.omron.com.pl

Rabat 10% na mikrosterowniki ZEN
+ akcesoria.

Firma Piekarz U.Z. Piekarz Sp.J.

01-919 Warszawa
ul. Wólczyńska 206
tel.: (22) 835 50 37, (22) 835 50 41
fax: (22) 213 92 82
www.piekarz.pl

Rabat 10% od ceny detalicznej.

SEMICON Sp. z o. o.

01-912 Warszawa

ul. Wolumen 53 paw. 70A

pon-pt:10-17, sob: 12-17, niedz: 7-14

tel./fax: (0-22) 669 99 22

www.semicon.com.pl,

wolumen@semicon.com.pl

Części elektroniczne:
moduły Peltiera - 7%, jumpery - 20%, listwy,
Pinheadery - 10%.

SIGMA

Zakład Usług Sieciowych

30-702 Kraków

ul. Romanowicza 7

tel./fax: (48) 122 922 658

fax: (48) 122 920 858

biuro@sigma.krakow.pl

www.sigma.krakow.pl

Rabat 10% na wszystkie transformatory
oświetleniowe, zgodnie z cennikiem
na stronie www.

TELMATIK

81-577 Gdynia

ul. Księżycowa 20

tel./fax: (58) 624 93 02

telmatik@telmatik.pl

www.telmatik.pl

5% rabatu na sterowniki
programowalne i moduły foniczne
15% rabatu na proste alarmy obiektowe,
liczone od cen podawanych na stronie
internetowej.

zasilaczeonline.pl

02-676 Warszawa

ul. Postepu 12

tel.: (22) 847 73 55

fax: (22) 624 85 80

info@zasilaczeonline.pl

www.zasilaczeonline.pl
Rabat 5% na zakupy w sklepie internetowym

po wpisaniu kuponu rabatowego EdW

giełda • faks - (22) 257 84 67 • giełda • www.elportal.pl

EdW 9/2010

Przyjmujemy ogłoszenia wyłącznie od osób prywatnych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do niepublikowania ogłoszeń dotyczących

nielegalnego obrotu programami, nagraniami pirackimi lub sprzętem kradzionym.

Kontakt (tylko do wiadomości redakcji):

Proszę czytelnie wypełniać kupon (drukowanymi literami, jedna litera w jednej
kratce, odstęp między wyrazami) oraz zaznaczyć rodzaj ogłoszenia, skreślając
odpowiednie kratki z prawej strony kuponu.

•

Zamówienie na bezpłatne ogłoszenie drobne

•

Technika

Literatura
i multimedia

Praca

kupię

sprzedam

inne

faks: (22) 257 84 00 lub pocztą na adres: AVT-Korporacja sp. z o.o. „Elektronika dla Wszystkich”, 03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11, lub strona www.elportal.pl

Podzespoły, akcesoria, sprzęt

Sprzedam

Sprzedam programator

debugger do procesorów

PIC Microchip MPLAB

ICD2 w 100% sprawny.

Cena z wysyłką 320 zł.
Leszek Karbowski

669 987 447

l e s z e k . k a r b o w s k i @
gmail.com

Sprzedam tanio mini ka-

merki od 0,5 pixeli do 5

pixeli carl zisse! Kolorowe

m i n i w y ś w i e t l a c z e !

Te l e f o n y, l a p t o p y !

Podzespoły do laptopów,

dyski, matryce napędy!

Sprzedam archiwalne

roczniki EP. Potrzebujesz

czegoś? Pisz! Znajdę to

dla Ciebie!

506 537 813 - sms

Pionier, Limba, Saba,

Aga, Juhas, BIS 101

V640, głośniki 4kohmy,

skale do radia Aga,

Pionier, Syrenka, lampy z

serii A-E, miernik do ba-

dania lamp EM1.
Stanisław Mucha
23-225 Szastarka

(15) 871 46 11

Magnetofon 3-głowicowy,

amorficzne głowice, fla-

gowy model, stan idealny,
Bielsko-Biała

516 920 833

Sprzedam GPS Motorola

T805, stan doskonały, do-

datkowo płyta CD, kabel

do ładowarki samochodo-

wej, kilka rodzajów

uchwytów. Komunikacja

Bluetooth. Cena do

uzgodnienia.
Pabian Piotr

Tarnów

790 327 210

Schematy RTV, monito-

rów, kamer, audio, trans-

ceiverów, CD, GSM, SAT,

tryby serwisowe, klimaty-

zatory, pralki, mikrofalow-

ki, porady naprawcze,

aplikacje, 5 x DVD,

50.000 tys. schematów,

instrukcji. Cena 70 zł.

605 380 492

Sprzedam telewizor LCD

S O N Y B r a v i a K D L -

32S5600 z DVB-T, Full HD,

32 cale. Kupiony w grudniu

2009. Cena 1700 zł z

możliwością negocjacji.
Pabian Piotr

Tarnów

790 327 210

piotr@pabian.eu

Głośniki wysokotonowe

BLAUPUNKT 3 ohm,

śred. 55mm, h 28mm,

ilość 40 szt. Cena 3 zł/szt.

do uzgodnienia. Całość

taniej.

Tukan
Lubartów

509 629 350

tukan-mail@tlen.pl

Dali Concept 6 - 700zł.

Stan bardzo dobry.

Dodatkowo Wireworld

S o l s t i c e 5 2 x 2 , 5 m

(130zł).
Kraków

886 690 399

krakow.mailbox@gmail.
com

L a m p y e l e k t r o n o w e ,

podstawki lamp – różne

typy trafa głośnikowe,

schematy – do budowy

w z m a c n i a c z y .

Wzmacniacze Hi-Fi, S.-E.
Florian Szcześniak

(22) 847 11 56

601 342 870
f l o r i a n . s z c z e s n i a k @
gmail.com

Generator TV Pal-Secam

150zł

Gamus Krzysztof,

608 343 910

gamid@poczta.onet.pl

Sprzedam nowy, fabrycz-

ny uchwyt do samochodo-

wej anteny CB. Jest to

solidny uchwyt, odlew nie

z blachy w kolorze czar-

nym, rynienkowy. Cena do

uzgodnienia - polecam!
Małomice

788 789 270

sp3cr@pzk.org.pl

S k a n e r n a s ł u c h o w y

Maycom AR-108, pasmo

108 -174 MHz, s-meter.

Nowy. Cena 349 zł.

605 380 492

Sprzedam stary odbiornik

lampowy Pioneer w

skrzynce bakielitowej,

cena do uzgodnienia.

Więcej informacji via e-

m a i l l u b t e l e f o n .
Małomice

788 789 270

sp3cr@pzk.org.pl

Głośniki do kina domowe-

go które również świetnie

się sprawują przy kompu-

terze, 1,5 r gwarancji.

Sześciokanałowe głośni-

ki o mocy 170 W!

Zadbane, dodatkowe

okablowanie gratis, pu-

dełko, gwarancja.

Cena ok 400zł do nego-

cjacji.

726 413 005

w dni robocze 16 - 22
w weekendy 11 - 22

Sprzedam trafo TS25 VA

Pri: 400 VSec:2x12 V / 1A.
Pabian Piotr

790 327 210

piotr@pabian.eu

YA E S U F T- 7 8 0 0 E

2m/70cm 50 Watt, odblo-

kowana, nowa.

Cena 1019 zł.

605 380 492

Podzespoły, akcesoria,

sprzęt

Kupię

Kupię za rozsądną cenę

Nokię e51 lub sprawną

płytę główną tego telefo-

nu! Oraz Sony Ericssona

J220i lub sprawny wy-

świetlacz do tej komórki!

Paweł Szweda

Rybnik

500 802 884

psz92@vp.pl

Kupię sterownik mikro-

procesorowy do transcei-

vera Digital 942 z Zielonej

Góry.

Tychy

501 921 831

Transceiver QRP CW/

SSB najchętniej na pas-

ma 3,5 MHz i 28 MHz,

przyzwoicie działający,

wykonany w miarę nowo-

czesnej technologii.
Poznań

(61) 875 93 65

sp3wbs@go2.pl

Pilnie kupię radio lampo-

we Beethoven, Hamati

lub Stradivavi.

Szczucin

(14) 643 60 88

Literatura i multimedia

Sprzedam

Wojskowa mapa Polski

na CD - 50 zł.

605 380 492

Sprzedam roczniki EP

1993-1999. Brak czterech

numerów. Cena jednego

numeru 3zł.
Bohdan Lizurej
Częstochowa

668 256 932

amator1@o2.pl

Literatura i multimedia

Zamienię

Archiwalne, polskie pisma

o tematyce audio, 33

sztuki, niedostępne w

sprzedaży zamienię na

kable sygnałowe, kable

zasilające, przewody

g ł o ś n i k o w e , t e l e f o n

komórkowy.

792 484 639

Praca

Dam

Poszukuję elektronika -

programisty. MOŻE BYĆ

STUDENT. Praca na

umowę. Do zbudowania

sterownik do gazu LPG.
Andrzej Pazurek
Tarnów

500 237 861

amigraf@poczta.onet.pl

Praca

Szukam

Szukam pracy dodatko-

wej w postaci zleceń, któ-

re mógłbym wykonywać u

siebie - montaż lutowany

/uruchamianie etc./ ukła-

dów elektronicznych

(SMD, PHT, mieszane).

Na życzenie referencje.
Łukasz
Gdańsk

666 724 775

elektronik.automatyk@
gmail.com

Poszukuje wykonawcy

przetwornicy impulsowej

do hydrooxygenu (HHO).

W zakresie wykonawstwo

i modyfikacja istniejącego

układu wg moich założeń
Jerzy Skolimowski

601 940 610

j e r z y s e m a i l - m e r c @
yahoo.pl

Inne

Bascom. Jak zbudować

urządzenie, przypomina-

jące Babci o lekach: http://

www.henwyd.republika.pl
henwyd@wp.pl

Zapraszam wszystkich

znawców tematów robo-

tyki, elektroniki, progra-

mowania jak i matema-

tyki oraz tych wszystkich

początkujących na moją

stronę internetową po-

święconą właśnie tym

tematom. http://www.

diymajsterkowanie.re-

publika.pl/ . Również za-

praszam wszystkich do

dyskusji na moje forum

dyskusyjne http://diy-

majsterkowanie.opx.pl/

phpBB3/index.php.

profesorek_96@vp.pl

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych ogłoszeń

r e k l a m y r e k l a m y r e k l a m y r e k l a m y

Reklamuj się w

Elektronice

dla

Wszystkich

Wszelkich informacji

udziela

Katarzyna Gugała

tel.

(22) 257 84 64

katarzyna.gugala@elportal.pl

elportal.pl

YAESU

YAESU 817ND, 857D, 897D, 7800, VX3, VX6, VX7, VX8, FT60,

FT 950, FT 450 AT, FT 8800, VR 5000, VR 120, VR 500

UNIDEN

UNIDEN 30, 69, 72, 92, 278, 785, 3500, UBC 800, BC

346 T edacs - ericsson

ICOM 703, 718, ICE 90, ICE 91, ICE 92, R3, R5

EDACS-Ericsson

Alinco

Alinco X3, X7, X30

Anteny Diamond

Anteny Diamond X 300, X 510, X 700,

W 8010, CP 6, NR 7900, AZ 510, MR 77

Sangean

Sangean ATS 909 i Lextronix

Lextronix E 5

Kenwood

Kenwood TH F 7; MFJ

MFJ 16010, 945, 269

AOR 8600 MARK 3, AOR 8200MK3

TX i radiotelefony odblokowane. Skrzynki, zasilacze.

tel. 0605 380 492

Skanery, transceivery

Reklamuj się w

Elektronice

dla Wszystkich

Wszelkich informacji udziela

Katarzyna Gugała

tel.: (022) 257 84 64

katarzyna.gugala@elportal.pl

SPECJALNA

OFERTA

DLA

PRACODAWCÓW

Poszukujesz

pracownika?

Prowadzisz

firmę w branży
elektronicznej?

Chcesz trafić do

właściwej grupy
osób?

Jeżeli 3x odpowiedziałeś

sobie

TAK

to ta propozycja jest właśnie

dla Ciebie.

Zamów ogłoszenie o wym.

72mm x 100mm

w cenie

180 pln,

a dodatkowo otrzymasz

20%

rabatu.

Szczegółowych informacji

udziela :

Katarzyna Gugała

telefonicznie: 022 257-84-64

e-mailem:

katarzyna.gugala@avt.pl

Nasi czytelnicy to

Twoi pracownicy

r e k l a m y r e k l a m y r e k l a m y r e k l a m y

Zapraszamy

importerów, dystrybutorów,

hurtownie, sklepy...

do zamieszczania kolorowych reklam

Ogłoszenie - reklama może mieć szerokość

co najmniej jednej szpalty - 36 mm, lub jej

wielokrotność.

Podstawowy moduł o wymiarach 20 mm wys.

x 36 mm szer. kosztuje 50 zł (+ 22 % VAT).

Przy większych zamówieniach

proponujemy ciekawe rabaty

Zamówienia i informacje pod numerem:

22 257 84 64

r e k l a m y r e k l a m y r e k l a m y r e k l a m y

Augustów

ATVA, SKLEP ELEKTRONIK
16-300 Augustów
Mickiewicza 33

087 643-40-92

atva@alpha.pl
- części, podzespoły elektron.
- radia CB
- radia, anteny, głośn. sam.

- kable, przyłącza,wtyki,gniazda

- akcesoria komputerowe
- narzędzia i osprzęt lutown.
- baterie i akumulatory

Bełchatów

FHU TELMO
97-400 Bełchatów

Wojska Polskiego 23 J

044 632-35-77 wew. 21

Białystok

PHU MONITOR
15-410 Białystok
Brukowa 9 lok. 5U

085 742-41-88

www.monitor.bialystok.pl
monitor@monitor.bialystok.pl

SKLEP ELEKTRONIKA
15-482 Białystok
Fabryczna 1

085 654 54 60

085 675 09 76
www.elektronika.białystok.pl
sklep@elektronika.białystok.pl

Bielsko-Biała

EVATRONIX
43-300 Bielsko-Biała
Przybyły 2

0-33 499 59 00 lub 14

033 499-59-18
www.evatronix.com.pl

bielsko@evatronix.com.pl

NOWY ELEKTRONIK
43-300 Bielsko-Biała
Komorowicka 36

033 816-46-63

Biłgoraj

CENTRUM ELEKTRONIKI
23-400 Biłgoraj
Bohaterów Monte Cassino 19/54

084 686-11-23

Brzeg

TECHNO-TOP
49-300 Brzeg, Reja 15

077 416-66-58

Bydgoszcz

ELAN. OWSIANNY
85-023 Bydgoszcz
Toruńska 36

052 371-45-69

ELTRONIX
85-006 Bydgoszcz
Gdańska 42

052 328-74-14

ELTRONIX
85-669 Bydgoszcz
Lelewela 7

052 341-15-10

ELTRONIX
85-011 Bydgoszcz
Śniadeckich 51

052 321-38-75, 76

www.eltronix.com.pl
eltronix@eltronix.com.pl

ELTRONIX
85-011 Bydgoszcz
Śniadeckich 21

052 345-50-17

SKORI-ELEKTRONIK
85-111 Bydgoszcz
Gen. Magdzińskiego 6

052 322-53-08

www.skori-elektronik.pl

Bytom

DIAX
41-902 Bytom, Moniuszki 9

032 281-38-64

ELEKTRONIK
41-902 Bytom
pl. Wolskiego 1a

032 281-02-63

NOWY ELEKTRONIK
41-902 Bytom, Witczaka 30

032 387-06-80

Bytów

JANDISC
77-100 Bytów
Wojska Polskiego 12

059 822-23-09 wew. 37

Chełm

Azart
22-100 Chełm, Lubelska 73a

082 565-05-25

Chorzów

TECHTON
41-500 Chorzów
Styczyńskiego 1

032 247-86-10

Chrzanów

IMPULS
32-500 Chrzanów, Sokoła 16

032 753-87-15

Czechowice-Dziedzice

NOWY ELEKTRONIK

43-502 Czechowice-Dziedzice

Narutowicza 79

032 215-06-94

Częstochowa

ABC ELECTRONICS
42-200 Częstochowa
al. N.M.P. 3

034 324-65-05

MAXTRONIK
42-200 Częstochowa
Garibaldiego 11/13

034 365-44-32, 034

365-30-92
www.maxtronik.com.pl
maxtronik@maxtronik.com.pl

ŚWIAT ELEKTRONIKI
42-200 Częstochowa
Kopernika 10/12

0-34 366 90 44

www.swiatelektroniki.pl
swiatelektroniki@op.pl

UNITAL
42-200 Częstochowa
Kopernika 10

034 324 47 11

034 324 69 33
unital@myslin.net
www.unital.myslin.net

UVX ELEKTRONIK
42-200 Częstochowa
Piłsudskiego 11

Dąbrowa Górnicza

MARTEL
41-310 Dąbrowa Górnicza
Legionów Polskich 127

032 765-00-14

Dębno

CHAMPION
74-400 Dębno
Armi Krajowej 13

095 760-91-78

championsklep@poczta.onet.pl

Garwolin

LAMEX
08-400 Garwolin
Stary Puznów 58A

025 683-01-73

TAS-ELEKTRONIKA
08-400 Garwolin, Długa 8

025 682-41-40

Gdańsk

APROVI
80-416 Gdańsk
gen. Hallera 169/17

058 341-68-94

www.aprovi.com.pl
sklep@aprovi.com.pl

BIALL
80-174 Gdańsk-Otomin
Słoneczna 43

058 322-11-91,92,93

www.biall.com.pl
biall@biall.com.pl

CEZAR
80-264 Gdańsk
Grunwaldzka 136

058 345-42-12

EURODIS
MICRODIS ELECTRONICS
80-266 Gdańsk
Grunwaldzka 209

058 345-83-24

www.mikrodis.net
gdansk@eurodis.com.pl

JACKTRONIC
80-312 Gdańsk
Wita Stwosza 32a

058 552-38-88

MICRODIS ELECTRONI
83-330 Gdańsk-Żukowo
Fredry 11

058 345-05-85

Gdynia

ELMIS
81-390 Gdynia
Abrahama 71

058 620-48-82

ELIMP
81-213 Gdynia
Opata Hackiego 12

058 623-40-73

ELWAT
81-537 Gdynia, Stryjska 26

058 622-11-06

IZOTON
81-515 Gdynia
Kasztanowa 8

0-58 664 99 55

MAGSERV
81-393 Gdynia
Kilińskiego 16

058 621-83-31

MARITEX
81-411 Gdynia, Kopernika 56

058 622-89-00

www.maritex.com.pl
maritex@maritex.com.pl

MASTECH
81-390 Gdynia
Abrahama 71

058 620-60-41

MS ELEKTRONIK
81-595 Gdynia
Makuszyńskiego 30

0-58 629-24-69

Giżycko

BIELGIZ
11-500 Giżycko Antonowo
Sympatyczna 25

087 428-84-83

FH ELMI
11-500 Giżycko, Smętka 6 A

087 428-47-88

087 429-37-50
www.elmi.net.pl
mp_elmi@poczta.onet.pl

ELEKTRONIKA
ELEKTROTECHNIKA
44-100 Gliwice
Skowrończa 1/3

0-32 232-33-34

0-32 232-05-77

Gliwice

SEGURO
44-100 Gliwice
Zwycięstwa 14 pok.66

032 231-71-00

www.seguro.pl
seguro@seguro.pl

VOLTRONIK
44-100 Gliwice
Dworcowa 47/6

032 230-85-66

Głogów

GONCZAR ELEKTRONIK
67-200 Głogów, Smolna 9

076 831-33-67

Gorzów

Wielkopolski

CENTRUM ELEKTRONIKI
66-400 Gorzów Wielkopolski
Kosynierów Gdyńskich 82

095 737-05-89

TELECOLOR
66-400 Gorzów Wielkopolski
Młyńska 13

095 722-46-43

Grudziądz

HES
86-300 Grudziądz
Wybickiego 15

056 642-86-21

Elbląg

SAMI
82-300 Elbląg
Słoneczna 15 b

055 233-90-83

Iłowa

FERYSTER
68-120 Iłowa, Traugutta 4

068 360-00-77

068 360-00-76
www.feryster.com.pl
info@feryster.com.pl

Jastrzębie-Zdrój

RONDO-ELEKTRONIK
44-330 Jastrzębie-Zdrój
11 Listopada 79

032 471-61-39

Jaworzno

PPUH BLACK ELECTRONICS
43-600 Jaworzno
Grunwaldzka 96

0-32 752-16-81

Jelenia Góra

ABC Elektroniki
58-500 Jelenia Góra
Matejki 1a

075 752-26-13

AV-ELEKTRONIKA
58-500 Jelenia Góra
Groszowa 27

075 642-11-93

Kalisz

RADIOTEL
62-800 Kalisz
Grodzka 16

062 764-57-77

Z.U.H. KOLOR-SERWIS
62-800 Kalisz
Majkowska 10

062 764-13-76

kolors@wp.pl

Katowice

A.P. ELEKTRONIK
40-035 Katowice
Plebiscytowa 8a

032 251-40-20

www.ap.net.pl
ap@ap.net.pl

ELTRONIKA
40-032 Katowice
ul. Dąbrowskiego 1

+48 32 257 24 84

katowice@eltronika.pl

W.P.H.P.U. BNS
40-873 Katowice
Tysiąclecia 31

032 250-45-42

032 352-01-46
032 351-00-41
032 352-01-47
bns2@poczta.onet.pl

NOWY ELEKTRONIK
40-202 Katowice
Roździeńskiego 1

032 719-31-33

NIKOMP
40-097 Katowice, 3 Maja 19

032 206-27-94

www.nikomp.com.pl
nikomp@nikomp.com.pl

SŁAWMIR ELECTRONICS
40-032 Katowice
Dąbrowskiego 1

032 251-24-25

032 251-58-44
www.slawmir.com.pl
slawmir@interia.pl

VOLTRONIK
40-035 Katowice
Dąbrowskiego 2

032 251-30-68

Kędzierzyn - Koźle

HEWAM-ELEKTRONIK
47-200 Kędzierzyn - Koźle
Łukasiewicza 25

077 482-43-89

Kętrzyn

ELMI-HURTOWNIA
ELEKTRYCZNA

11-400 Kętrzyn, Kruszewiec 21

089 752-20-68

elmihurt@poczta.onet.pl

Kęty

TRONIC
30-650 Kęty, Krakowska 5

033 845-00-85

Kielce

MJM HANDEL i USŁUGI RTV
25-324 Kielce
Sandomierska 154

041 368-28-56

SKLEP AMATOR
25-536 Kielce
Wojewódzka 2/6

041 342-67-30

www.amator.kielce.pl
sklep@amator.kielce.pl

Klucze

E-SYSTEM
32-310 Klucze, Zatęże 43A

032 644-11-58

www.e-system.com.pl
info@e-system.com.pl

Konin

TECHNOTRONIK
62-510 Konin
Powst. Styczniowych 2

063 245-75-87

VECTOR
62-510 Konin, Chopina 15

063 244-94-77

www.elementy.com.pl
biuro@elementy.com.pl

Koszalin

MIKRO
75-034 Koszalin
Dz. Wrzesińskich 29/2

094 346-04-64

Kościerzyna

RADIO TOM
83-400 Kościerzyna
Mickiewicza 4

058 686-37-41

Kurzętnik

HURTOWNIA ELEKTRONICZNA
13-306 Kurzętnik
Sienkiewicza 7 A

0-56 472-55-55

Kraków

AKIS
30-418 Kraków
Zakopiańska 85

012 260-94-61

www.akis.pl
info@akis.pl

ASPEL ELEKTRONIK
31-201 Kraków
Bratysławska 2

012 626-71-95/96

BUJNOWICZ
30-536 Kraków
Czarnieckiego 8

012 656-05-44

www.bujnowicz.com
bujnowicz@ceti.pl

CYFRONIKA
30-385 Kraków, Sąsiedzka 43

012 266-54-99

012 267 29 60
www.cyfronika.com.pl
cyfronika@cyfronika.com.pl

ELEMAR
30-505 Kraków, Mitery 8

012 292-02-08

www.elemar.pl
elemar@elemar.pl

EPRO ELEKTRONIK
30-063 Kraków, Meisselsa 3

012 429-56-80

ELES
30-006 Kraków
Wrocławska 8

012 423-40-21

MICROS SP.J.
30-198 Kraków
E.Godlewskiego 38

012 636-95-66

012 636-93-99
www.micros.com.pl
asmola@micros.com.pl

MONSTER-ELEKTRONIK
30-609 Kraków
Chochołowska 11

012 267-21-71

SMD OPTOELEKTRONIKA
30-504 Kraków
Kalwaryjska 34

0-12 296-30-03

V-MOS
30-870 Kraków, Teligi 24

012 431-24-67

Krapkowice

KONTNY
ELEKTRONIK SERVICE
47-300 Krapkowice
Konopnickiej 4

077 446-02-70

kes@inetia.pl

Legionowo

ELTEX CO
05-120 Legionowo
Reymonta 19

022 774-59-04

www.eltexco.pl
kontakt@eltexco.pl

Leszno

MAD ELEKTRONIC
64-100 Leszno, Bracka 12

065 520-58-80

SW-ELEKTRONIK
64-100 Leszno, Łaziebna 18

065 529-41-89

Leżajsk

ELEKTRONIK
37-300 Leżajsk, Rynek 31

017 242-85-31

Lubin

FONIX
59-300 Lubin, Sybiraków 6

076 841-20-15

www.fonix.com.pl
sklep@fonix.com.pl

MULTISYSTEM
59-300 Lubin
Kilińskiego 19

076 844-35-19

mtslubin@lg.onet.pl

Lublin

ALTRON
20-301 Lublin
Fabryczna 9A/6/3

081 745-08-33

ELEKTRON
20-346 Lublin, Długa 5

081 744-25-23

LEDEX
20-218 Lublin, Hutnicza 3

081 749-66-66

081 749-66-60
www.ledex.pl
ofﬁ ce@ledex.pl

MIKRON
20-844 Lublin
Braci Wieniawskich 5c

081 741-19-99

Lubliniec

ELEKTRO-SERWIS
47-700 Lubliniec, E. Stein 11

034 356-54-77

e-feliks@gazeta.pl

SKLEP ELEKTRONICZNY
42-700 Lubliniec, Św. Anny 23

034 356-51-40

Łomża

POLMAR
18-400 Łomża
Skłodowskiej-Curie 2

0-86 216 47 84

Łódź

ABEL PROFIT - CENTRUM
RADIOKOMUNIKACJI
92-516 Łódź, Puszkina 8

042 649-28-28

www.pro-ﬁ t.pl
biuro@pro-ﬁ t.pl

ELEKTRA
90-116 Łódź
Przejście Podziemne
Dworzec Fabryczny

042 633-82-50

www.aphelektra.com
elektra@aphelektra.com

GZZ RTV
90-119 Łódź
Kilińskiego 73

042 630-36-70

www.gzz.pl
gzz@gzz.pl

LUXEL
90-615 Łódź, Mała 8

042 630-75-87

www.luxel.pl
luxel@luxel.pl

R.S. ELEKTRONIK
93-024 Łódź
Niemcewicza 24

042 682-60-06

ROTOR
92-318 Łódź
Pomorska 316f

042 676-76-60

SEMICONDUCTORS
BANK LTD
90-301 Łódź
Radwańska 55/2

042 636-94-87

www.semiconductors.com.pl
ic@semiconductors.com.pl

TME TRANSFER
MULTISORT ELEKTRONIK
93-350 Łódź, Ustronna 41

042 645-54-00

www.tme.pl
tme@tme.pl

WEKTON
90-113 Łódź
Sienkiewicza 11/13

042 632-67-83

Mielec

GAL
1. 39-300 Mielec, Skargi 9

017 583-35-99

2. 39-300 Mielec
Wolności (hala targowa)

017 773-18-44

HOBBY ELEKTRONIKA
39-300 Mielec
Dworcowa 4/47a

017 788-51-29

sklepy dla elektroników sklepy dla elektroników

Ta rubryka zawiera wszystkie sklepy znane redakcji EdW. Jeśli brakuje jakiegoś sklepu, zgłoś nam jego dane. Dziękujemy!

Uwaga: logo

oznacza, że dany sklep prowadzi sprzedaż produktów AVT.

sklepy dla elektroników sklepy dla elektroników

Mysłowice

KT 66
41-400 Mysłowice
Jasienicy 6

888-981-705

Nowy Targ

ASTRUM
34-400 Nowy Targ
ul Długa 21a

018 266-66-29

661 621 937
astrum.neostrada.pl
astrumjn@neostrada.pl

Nowy Tomyśl

MKS ELEKTRONIKA
64-300 Nowy Tomyśl
Kościuszki 41

061 445-12-58

satmir@wp.pl

Nowy Sącz

ELEKTRA
33-300 Nowy Sącz
Narutowicza 8

018 443-75-66

SKLEP
ARTYKUŁY PRZEMYSŁOWE
33-300 Nowy Sącz
Nawojowska 3

Nysa

TECHNO-TOP
48-300 Nysa
Piastowska 22

077 433-37-03

Olsztyn

ELTRON
10-059 Olsztyn
Polna 15

089 523-52-60

INTER-CHIP
10-603 Olsztyn
Metalowa 3

089 533-46-22

089 533-26-87
www.inter-chip.pl
arek@inter-chip.pl
gosia@inter-chip.pl

Opole

MULTIELEKTRONIK
45-362 Opole
Ligonia 10

077 453-89-60

OREGON
45-065 Opole
Reymonta 7a

077 454-60-61

oregon@oregon.qt.pl

PRODIN
45-070 Opole
Dubois 9

077 456-57-51

www.prodin.pl
info@prodin.pl

SEKO-ELEKTRONIK
45-554 Opole
Zielona 27a

077 454-43-43

www.seko-elektronik.com.pl
info@seko-elektronik.com.pl

ZURT PHU
45-070 Opole, Dubois 20

077 454-44-15

Ostrowiec

Świętokrzyski

GI SERVEL SKLEP
27-400 Ostrowiec
Świętokrzyski
os. Ogrody 37

041 266-74-00

Ostrów
Wielkopolski

ELEKTRONIK
63-400 Ostrów
Wielkopolski, Kaliska 5

062 736-75-91

ELTER
63-400 Ostrów
Wielkopolski
Sienkiewicza 5/1

062 736-47-76

062 736-47-81

Otwock

Elektronika dla Wszystkich
05-400 Otwock
Warszawska 11/13

022 788-03-1

Pabianice

SONAR
95-200 Pabianice
Pietrusińskiego 14

042 213-01-12

www.sonar.biz.pl
sonar@sonar.biz.pl

Piotrków

Trybunalski

PALLAD
97-300 Piotrków
Trybunbalski
Dąbrowskiego 15

0 601 32-27-10

Piaseczno

WAMTECHNIK
05-500 Piaseczno
Czajewicza 19

022 750-21-42/43

www.wamtechnik.pl

ofﬁ ce@wamtechnik.com.pl

Piła

CZĘSCI ELEKTRONICZNE
64-920 Piła
O.M. Kolbe 11a

067 212-08-35

Pleszew

DIGITAL ELEKTRO-SERVICE
63-300 Pleszew
Sienkiewicza 42

062 742-78-06

Płock

CASTOR
09-400 Płock
Nowy Rynek 3

024 264-07-29

Poznań

ANALOBIS
61-882 Poznań
Kwiatowa 8

061 853-51-57

ANALOGIS
61-879 Poznań
Łąkowa 14

061 853-52-31

www.analogis.com.pl
analogis@analogis.
com.pl

EDA PLUS ELEKTRONIKA
61-882 Poznań
Kwiatowa 9

061 852-46-05

ELSTAT
Ryszard Statucki
61-105 Poznań
Chwaliszewo 17/23

061 852-65-42

NEWTRONIK
61-882 Poznań
Kwiatowa 8

061 853-51-57

www.mitronik.pl
newtronik@mitronik.pl

TRAFOS VOLUMEN
60-757 Poznań
Grottgera 4A/12

061 865-96-46

Prudnik

DIOKOM
48-200 Prudnik
Arki Bożka
adres do kores. Polna
Bloki 7

077 406-87-12

Pruszków

BAREL
05-800 Pruszków
Armii Krajowej 46

022 758-11-66

www.barel.waw.pl/
biuro@barel.info

BET-POL LEWANDOWSCY
05-800 Pruszków
Dolna 5

022 758-21-82

www.lewandowscy.pl
zakupy@lewandowscy.pl

Puławy

ELAN
24-100 Puławy
Wróblewskiego 10

081 887-99-11

Radom

SKLEP ELSEMIK
26-600 Radom
Mireckiego 3

048 363-98-75

www.elsemik.pl
elsemik@wp.pl

ZUTEX-ELEKTRONIK
26-600 Radom
Żeromskiego 75

048 381 53 66

Rzeszów

ELEKTRONIKA
35-329 Rzeszów

Powstańców Warszawy 26

017 857-93-79

www.elektronik.sklep.pl

elektronika@rzeszow.msk.pl

info@elektronik.sklep.pl

ELGREG
35-068 Rzeszów
Grottgera 6

017 852-36-96

www.elgreg.ipr.pl

gregorowicz@neostrada.pl

RADIO HOBBY
35-328 Rzeszów
Ossolińskich 21

017 852-30-12

radiohobby.com.pl

ﬁ rma@radiohobby.com.p

RUTRONIC
35-010 Rzeszów
Ks. Jałowego 14

017 852-14-85

rutronic@neostrada.pl

UNITREL
35-021 Rzeszów
W. Pola 18

017 854-44-07

www.unitrel.pl
unitrel@unitrel.pl

Rybnik

Z.H.U.P. A. BOCHENEK
44-200 Rybnik
Hutnicza 15

032 755-76-99

Skarżysko

Kamienna

KAMA-ELEKTRONIK
26-110 Skarżysko
Kamienna
Sokola 10

041 251-57-37

Skierniewice

DIGITAL-PRO
96-100 Skierniewice
Mireckiego 9 /3

046-832-15-80

ELEKTRONIKA
96-100 Skierniewice
Kopernika 3

046 833-32-46

TELTO
96-100 Skierniewice
Orkana 6

046 833-22-38

www.telto.tivi.pl
fabryka@telto.pl

Sochaczew

ELEKTRONIKA
96-500 Sochaczew
Poprzeczna 1

046 862-58-28

Sopot

BOX ELEKTRONIX
80-881 Sopot
Cieszyńskiego 4

058 550-66-46

www.box.com.pl
info@box.com.pl

Sosnowiec

ELEKTRONIKA POLSKA
41-200 Sosnowiec
Grota Roweckiego 36A

032 291-77-77

www.elektronikapolska.go3.p

zjunak@poczta.onet.pl

TERMIK
41-200 Sosnowiec
3 Maja 21/A7

032 296-30-45

Stalowa Wola

KEDAR
37-450 Stalowa Wola
Siedlanowskiego 3

015 844-16-66

ROMAR
37-450 Stalowa Wola
Hutnicza 1

015 842-16-08

Starogard Gdański

DIODA
83-200 Starogard
Gdański, Pelpińska 1

058 561-10-38

www.sklepdioda.pl

sklepdioda@sklepdioda.pl

Sulejówek

MASZCZYK
05-071 Sulejówek
Mickiewicza 10

022 783-45-20

www.maszczyk.pl
maszczyk@maszczyk.pl

Suwałki

AUDIOTON
16-400 Suwałki
Kościuszki 61

087 565-34-92

audioton@hot.pl

ELEKTRA
16-400 Suwałki
Kościuszki 61

087 563-19-50

Szczecin

ELEKTRONIKA
70-313 Szczecin
Sikorskiego 8

091 484 46 25

SEMICS
70-382 Szczecin
Jagielońska 67

091 483-14-85

www.semics.pl
semics@semics.pl

ZHU RTV
70-526 Szczecin
Mazowiecka 14
% 091 433-06-76

Szczytno

ETHICON
12-100 Szczytno
Odrodzenia 18a

089 624-52-30

www.intermarket.beep.pl
ethicon@ wp.pl

Śrem

JP ELEKTRONIK
63-100 Śrem, Bema 5

061 283-07-24

Świdnica

UNITRON
58-100 Świdnica
Budowlana 4

0-74 852-25-52

Świnoujście

SKLEP ELEKTRONICZNY
72-600 Świnoujście
Konstytucji 3 maja 48A

091 321-88-48

Tarnowo Podgórne

ALFINE P.E.P.
62-680 Tarnowo Podgórne
Poznanska 30/32

061 820-58-11

www.alﬁ ne.com.pl
ofﬁ ce@alﬁ ne.pl

Tarnowskie Góry

KLUB WWW S.C.
CENTRUM ELEKTRONIKI
42-600 Tarnowskie
Góry, Rynek 9

032 769-08-88

www.centrumelektroniki.pl
sklep@centrumelektroniki.pl

SKLEP ELEKTRONIKA
ZPHU SOMMER
42-600 Tarnowskie
Góry
Bondkowskiego 7

032 768-98-73

www.sommer.com.pl
biuro@sommer.com.pl

Tarnów

BETATRONIC
33-100 Tarnów
Krasińskiego 40

014 621-53-30

www.betatronic.pl
betatronic@home.pl

SKLEP RTV HURT-DETAL
33-100 Tarnów
Lwowska 7

014 621-94-21

www.skleprtv.tarnow.net.pl

skleprtv@tarnow.net.pl

TORES
33-100 Tarnów
Goldhammera 2

014 621-96-75

tores@0p.pl

Tczew

AUTO-VIKTOR-SERVICE
83-110 Tczew
Gdańska 33

058 531-40-03

Tomaszów Maz.

TOMTRONIC
97-200 Tomaszów
Mazowiecki
Mościckiego 12

044 724-23-15

tomtronic@vp.pl

Toruń

ARTEL
87-100 Toruń
Szosa Chełmińska 31/35

056 621-95-34

artel@marse.pl

HARIOT
87-100 Toruń
Sobieskiego 21

056 655-33-65

hariot@wp.pl

POLTRONEX
87-100 Toruń
Jamonta 2 c

056 658-84-15

SKLEP ELEKTRONICZNY
87-100 Toruń
Szosa Lubicka 133 f

0-56 654 14 47

UNITOR
87-100 Toruń
Rydygiera 30/32

056 645-76-96

www.unitor.com.pl
biuro@unitor.com.pl

Trzebiatów

KANDELA
72-320 Trzebiatów
Nowa 2

091 387-35-27

kandela@poczta.onet.pl

Tychy

NOWY ELEKTRONIK
43-100 Tychy
Uczniowska 7

032 217-89-02

Ustka

NORD ELEKTRONIK PLUS
76-270 Ustka
P. Dunina 18

059 814-61-54

www.nordelektronikplus.pl
biuro@nordelektronikplus.pl

Warszawa

AJM PARTNER
CONRAD ELECTRONIC
04-392 Warszawa
Chrzanowskiego 14

022 627-80-80

022 627-41-60
www.conrad.pl
conrad@ce.com.pl

AVT SKLEP FIRMOWY
03-175 Warszawa
Leszczynowa 11

022 257-84-66

www.sklep.avt.pl
handlowy@avt.com.pl
- elementy i podzespoły
elektroniczne
- urządzenia pomiarowe
- chemia
- technika lutownicza
- narzędzia
- technika dyskotekowa
- literatura i prasa
techniczna

ELFA Elektronika
02-305 Warszawa
Jerozolimskie 136

022 570-56-00

www.elfa.se
obsługa.klienta@elfa.se

ELTRONIKA
WGE Pawilon nr 11
Al. Niepodległości/
Al. Armii Ludowej

+48 22 875-8440

GG: 2989551
warszawa@eltronika.pl

ELEKTRONIKA
ELEKTROTECHNIKA
00-609 Warszawa
WGE al. Niepodległości/
Wawelska
pawilon 6

22 825-91-00 w 106

ELEKTRONIKA
ELEKTROTECHNIKA
00-778 Warszawa
Promenada 5/7

0-22 841-99-82

ELPIN - PCB
02-743 Warszawa
J. S. Bacha 22

022 843-17-68

elpin@it.com.pl

GAMMA
01-013 Warszawa
Kacza 6 lok.A

022 862-75-00

www.gamma.pl
info@gamma.pl

HFO ELEKTRONIK
02-922 Warszawa
Nałęczowska 62 lok. 12

022 651-98-28

INDEL
01-912 Warszawa
Wolumen 53 paw.47

022 669-99-37

www.indel.pl
hurtownia@indel.pl

LC ELEKTRONIK
01-969 Warszawa
Pułkowa 58

022 569-53-00

022 569-53-10
www.lcel.com.pl
lcel@lcel.com.pl

NDN
02-784 Warszawa
Janowskiego 15

022 641-15-47

022 641-61-96
www.ndn.com.pl
ndn@ndn.com.pl

OMRON ELECTRONICS
02-790 Warszawa
Mariana Sengera
„Cichego” 1

022 663-76-01

PIEKARZ - SKLEP 1
01-912 Warszawa
Wolumen 53, lok. 66

022 633-28-45

www.piekarz.pl
ﬁ rma@piekarz.pl

PIEKARZ - SKLEP 2
01-919 Warszawa
Wólczyńska 206

022 835-50-37

lub 41
www.piekarz.pl
ﬁ rma@piekarz.pl

RCS ELEKTRONIK
01-912 Warszawa
Wolumen 53

022 835-55-22

SEMICON
00- 609 Warszawa
al. Niepodległości/
al. Armii Ludowej

022 825-24-64

www.semicon.com.pl
wge@semicon.com.pl
SEMICON
01-912 Warszawa
Wolumen 53, paw. 70A

022 669-99-22

www.semicon.com.pl

wolumen@semicon.com.p

SOYTER
05-080 Izabelin
Ekologiczna 14/16
Klaudyn

022 752-82-55

www.soyter.pl
handlowy@soyter.pl

SŁAWMIR ELECTRONICS
02-585 Warszawa
Niepodległości 84

022 844-44-22

022 844-09-92
www.slawmir.com.pl

SŁAWMIR ELECTRONICS
02-617 Warszawa
Puławska 132

022 844-44-43

022 848-44-95
www.slawmir.com.pl

pulawska@slawmir.com.pl

STEMPS
01-912 Warszawa
Wolumen 53

501 206 801

UNITRA-UNIZET
00-950 Warszawa
Kolejowa 15/17

022 632-11-48

www.unizet.com.pl
unizet@unizet.com.pl

VEGA-TRONIK
SKLEPY FIRMOWE:
00-609 Warszawa
WGE al. Niepodległości/
Armii Ludowej paw 21

22 825-91-00 w. 122

fax: 22 825-65-05
00-836 Warszawa
Żelazna 41

/fax: 22 890-20-20

22 890-09-97
www.sklep.vega-tronik.eu
www.vega-tronik.com.pl
- podzespoły elektroniczne
- diody LED, podświetlenia
- urządzenia pomiarowe
- przejścia, przewody
- wtyki, gniazda, złącza
- narzędzia warsztatowe
- głośniki, buzzery, mierniki
- zasilacze, lutownice
- wiertarki, przetwornice
- wykrywacze metali

ZBYROMEX
01-912 Warszawa
Wolumen 53

022 669-99-19

Wejherowo

ZURT
84-200 Wejherowo
Sobieskiego 328 c

058 672 48 42

Włocławek

ELECTRONIC
87-800 Włocławek
Zbiegniewskiej 2 A

054 413-38-88

WARSZTAT
1. 87-800 Włocławek
Promienna 9

054 236-92-21

2. 87-800 Włocławek
Okrzei 65

602-777-098

warsztatt@o2.pl

Wolsztyn

ELEKTRONIK
64-200 Wolsztyn
Powstańców Wlkp. 18 a

068 384-54-62

drsystem@neostrada.pl

Wrocław

KRAM
Daszyńskiego 42
50-310 Wrocław

071 322-61-34

MICRODIS ELECTRONICS
52-271 Wrocław
Suchy Dwór 17

071 301-04-00

www.microdis.net

microdis.pl@microdis.net

PROTON
53-111 Wrocław
Ślężna 146-148

071 337 21 15

071 337 12 35
www.proton.com.pl

ROBOTRONIK
50-380 Wrocław

Wrocławczyka 37

071 322-53-74

TATAREK
50-559 Wrocław
Świeradowska 75

071 367-21-67

071 373-14-88
www.tatarek.com.pl
tatarek@tatarek.com.pl

Września

FHU ELEKTRONIKI
EWA DOBRANIECKA
62-300 Września
Daszyńskiego 8

061 436-74-18

boom1@neostrada.pl

Zawiercie

PPHU TEX
42-400 Zawiercie

Hoża 3

032 670 09 28

Zielona Góra

INFOELEKTRONIKA
65-018 Zielona Góra

Jedności 18

068 454-95-59

www.infoelektronika.com.pl

LARO
65-018 Zielona Góra

Jedności 19/1

068 324-49-84

www.laro.com.pl

laro@laro.com.pl

TELE-RAD
65-021 Zielona Góra

Dąbrowskiego 101

068 326-38-72

Żory

ELEKTRONIK
44-240 Żory

Boryńska 48c

032 435-10-33

Żywiec

ELEKTRONIX P.H.U
34-300 Żywiec

Wesoła 10

033 862-03-59

Najpopularniejsze kity z oferty AVT

SYMBOL

NAZWA

CENA

EdW/EP

SYMBOL

NAZWA

CENA

EdW/EP

Zamówienia dogodnie jest składać

na blankietach wydrukowanych na stronie 77.

Układy opisane w Elektronice dla Wszystkich (ozn. EdWxx/xx) i Elektronice Praktycznej (ozn. EPxx/xx)

Kity oznaczone kolorem

stanowią nowość, gdyż zostały opisane

w jednym z trzech ostatnich numerów EdW lub EP.

Kity i płytki AVT

(Uwaga: podane ceny zawierają 22% podatek VAT)

A - płytki (znak „

” - z zaprogramowanym μProcesorem), B - kity, czyli zestawy elementów z płytką drukowaną, C - moduł zmontowany i uruchomiony

O - obudowa (litera k oznacza, że wchodzi w skład kitu; liczba oznacza cenę obudowy; symbol literowo-cyfrowy oznacza typ zalecanej obudowy), P - zaprogramowane EPROM, GAL, dyskietka itp.

TOP-Q

RTV /Audio/WIDEO

594+

Zdalnie sterowany potencjometr do aplikacji audio EP10/04

38,0 90,0

30,0

1023

Przedwzmacniacz gramofonowy o charakterystyce RIAA EP11/94 5,0 19,0 46,0

1024

Słuchawkowy wzmacniacz wysokiej jakości

EP10/94

5,5 25,0 65,0

2050

Najprostszy wzmacniacz akustyczny 3W

EdW1/96

4,0 15,0 25,0

2132

Przedwzmacniacz z regulacją barwy dźwięku

EdW2/97

4,0 20,0

2153 Wzmacniacz

100W

EdW8/97 7,0

57,0

2392

Wzmacniacz mikrofonowy SMD

EdW2/00

6,0 18,0 30,0

2449

Filtr do subwoofera

EdW9/00

6,0 18,0

2469

Odbiornik UKF FM

EdW1/01

6,0 48,0

2477

Wzmacniacz mocy 70W na TDA 1562

EdW3/01

7,0 70,0 100,0

2499

Wzmacniacz 4x40W

EdW9/01

10,0 80,0

2723

Stereofoniczny nadajnik FM

EdW5/04

6,0 30,0

2728 Wzmacniacz

mikrofonowy

EdW7/04 4,0

18,0

DO DOMU, SAMOCHODU WYPOCZYNKU I ZABAWY

390+

8-kanałowy przełącznik RC5/SIRC

EP4/05

17,0 35,0 50,0 10,0

513+

Zegar ze 100-letnim kalendarzem i 2-kan. termometrem EP10/07 30,0 86,0 140,0 20,0

522+

Miniaturowy zamek szyfrowy - Immobilizer

EP9/03

16,0 72,0 100,0 10,0

841

Ultradźwiękowy detektor ruchu

EP1/00

11,4 37,0 69,0

924+

Programowany sterownik świateł

EP4/06

22,0 33,0 55,0 10,0

925+

Karta przekaźników na USB

EP4/06

22,0 58,0 120,0 15,0

950+ Termostat

elektroniczny

EP9/06 36,0

94,0

140,0

20,0

969+

Bezstykowy zamek RFID

EP2/07

22,0 59,0 105,0 15,0

1007

Regulator obrotów silnika elektrycznego

EP8/94

4,0 29,0 47,0

1012

Strach na komary

EP8/94

3,0 13,0

1104

Prosty wykrywacz metali

EP10/96

4,0 34,0 65,0

1343

Diodowy oświetlacz

EdWP6/02 20,0 40,0

1428 Regulator

temperatury

EP6/06 6,0

29,0

1435 Stroboskop

dyskotekowy

EP8/06 6,0

38,0

1460 Włącznik

zmierzchowy

EP12/07 5,0

18,0

2389

Czterokanałowy termometr cyfrowy

EdW12/00 10,0 65,0 110,0

2628/1

Ładowarka akumulatorów ołowiowych

EdW1/03

6,0 30,0

2632+

Gigantyczny zegar

EdW5/02

35,0 70,0 150,0 25,0

2720

Policyjny stroboskop

EdW4/04

10,0 55,0

2787+

PC-Termometr, rejestrator temperatury

EdW5/06

10,0 30,0 58,0

5,0

2849+

Tiny Clock

EdW1/08

26,0 46,0

10,0

5041+

Termometr MIN-MAX

EP11/01

25,0 74,0 100,0 15,0

5094+

Bezprzewodowy regulator temperatury

EP2/03

32,0 160,0 190,0 15,0

5108+

2–kanałowy termometr z wyświetlaczem LED

EP8/07

29,0 78,0 106,0 15,0

UKŁADY MIKROPROCESOROWE

2500

Płytka testowa do kursu BASCOM 8051

EdW3/00

20,0 98,0 180,0

2501

Emulator procesorów 89CX051

EdW3/00

10,0 52,0 65,0

2502

Programator procesorów 89CX051

EdW3/00

11,0 60,0 85,0

2550/P

Programator procesorów AVR

EdW10/01

6,0 23,0 38,0

3500

Płytka testowa do kursu BASCOM AVR

EdW12/02 22,0 120,0 230,0

5125+

Programator USB AVR (STK500)

EP2/08

28,0 48,0 89,0 18,0

PRZYRZĄDY WARSZTATOWE

512+

Cyfrowy miernik pojemności

EP5/03

30,0 80,0

28,0

1066

Miniaturowy zasilacz uniwersalny

EP8/95

3,0 16,0 24,0

1081

Miniaturowy stabilizator impulsowy

EP4/96

4,0 34,0

1459

Uniwersalny układ czasowy

EP12/07

5,0 16,0 25,0

1461

Uniwersalny zasilacz laboratoryjny 5 i 12 VDC/1A EP1/08

5,0 18,0

2126

Najmniejszy moduł miniwoltomierza na LCD

MT3/97

6,0 30,0 52,0

2270

Moduł miliwoltomierza do zasilaczy

EdW3/98

6,0 36,0 58,0

2857+

Moduł woltomierza/amperomierza z termostatem

E3/08

26,0 62,0 78,0 18,0

5086+

Programowany 4-kanałowy komparator/woltomierz EP11/02

30,0 82,0 140,0 20,0

ELEKTRONIKA DLA NIEELEKTRONIKÓW

720

Błękitno-biały mrygacz

EdW5/04

6,0 17,0

721

Klaskacz - akustyczne zdalne sterowanie

EdW5/04

5,0 14,0

722

Rozjaśniacz samochodowy

EdW6/04

3,0 11,0

723

Trójwymiarowy labirynt elektroniczny

EdW6/04

3,5 15,0

724

Uniwersalny układ czasowy

EdW7/04

3,5 11,0

725

Magiczny przełącznik

EdW7/04

3,5 12,0

726

Uniwersalna centralka alarmowa

EdW8/04

4,0 20,0

727

Uniwersalny moduł zasilający

EdW8/04

3,5 14,0

728

„Wypasiony” scalony sensor

EdW9/04

5,0 12,0

729

Zwariowany kręciołek

EdW9/04

6,5 15,0

730

Dalekosiężny tor podczerwieni

EdW11/04

8,0 30,0

731

Przeraźliwy straszak

EdW10/04

6,0 28,0

732

Whisper - łowca szeptów.

EdW12/04

6,0 25,0

733

Monitor i konserwator akumulatora

EdW1/05

6,0 30,0

734

Uniwersalny moduł audio

EdW2/05

6,0 22,0

735

Regulator impulsowy DC.

EdW3/05

6,0 22,0

736

Ekonomiczny zasilacz warsztatowy

EdW5/05

6,0 22,0

737

Melodyjka i gong

EdW7/05

5,0 20,0

738 Szoker-masażysta

EdW8/05

6,5

22,0

739

Irytator - dokuczliwy natręt nocny

EdW9/05

6,5 18,0

740

Niezwykła „niebieska“ dotykowa syrena policyjna

EdW10/05

6,5 25,0

741

Najprostszy wzmacniacz mocy 22W

EdW11/05

5,0 24,0

742

Niskoszumny mikser stereo

EdW12/05

5,0 15,0

743 Tajemnicze

światełko

EdW1/06

6,0

17,0

744

Najprostszy wzmacniacz mocy 2x22W

EdW2/06

5,0 27,0

745 Uniwersalny

regulator

EdW3/06

7,0

25,0

746

Ekonomizer. Automatyczny wyłącznik baterii

EdW4/06

5,0 12,0

747 Stroboskop

dyskotekowy

EdW5/06

5,0

24,0

ZESTAWY STARTOWE AVT700

701

Zestaw startowy Rezystory - 660 szt.

17,0

702

Zestaw startowy Kondensatory - 265 szt.

24,0

703

Zestaw startowy Elektrolity - 100 szt.

26,0

704

Zestaw startowy Półprzewodniki- 76 szt.

16,0

705

Zestaw startowy Elementy mech. - 600 szt.

25,0

710

Zestaw do wykonywania płytek drukowanych

25,0

719

Zestaw startowy diody LED - 142szt.

28,0

RTV

157

Odbiornik nasłuchowy CW/SSB - 80/20m

EP12/96

10,0 122,0

KM60

962

Odbiornik nasłuchowy SSB/CW 80m

EP1/07

13,0 36,0

967 Minitransceiver

Junior

EP2/07

38,0

2117/1 Mikrofon

bezprzewodowy

EdW5/99 4,0 9,0 25,0

2122

Przedwzmacniacz antenowy CB

EdW11/96

4,6 13,7 25,0

2148

Odbiornik nasłuchowy CW SSB 80 m

EdW7/97

6,3 50,0

2310

Transceiver SSB ANTEK

EdW11/98 21,0 147,1 293,0

2310/2

Transceiver SSB ANTEK V2.0

EdW7/04

21,0 147,1 293,0

2318

Cyfrowa skala do transceivera SSB

EdW12/98 14,8 58,0 170,0

2481 Mininadajnik

EdW4/01 6,0

20,0

2723

Stereofoniczny nadajnik FM

EdW5/04

6,0 30,0

2788 Wykrywacz

pluskiew

EdW5/06 5,0

36,0

2807 Miniodbiornik

CB-19

EdW1/07 5,0

32,0

2810 Minitransceiver

ZUCH

EdW10/06

28,0

152,0

2818 Odbiornik

nasłuchowy

“Jędruś”

EdW4/07

15,0

2840 Minitransceiver

Antoś

EdW9/07

24,0

2873 Filtr

audio

EdW7/08 4,0

35,0

2889 Odbiornik

SDR

EdW1/09 9,0

2902

Wzmacniacz mocy na pasmo 80m

EdW6/09

14,0

2906

Minitransceiver 80m TinySSB

EdW7/09

12,0 69,0

2909

HPSDR – szerokopasmowy odbiornik radiowy

EdW8/09

12,0

2907

Prosty konwerter 80/10m

EdW8/09

6,0

2912

POWER SDR

EdW8/09

6,0

2918

Filtry pasmowe odbiornika oraz wzmacniacz antenowy EdW10/09 22,0

2922

Aktywna antena na pasma KF

EdW11/09 18,0

2925/1

Cypisek - Odbiornik (płytka główna)

EdW12/09

8,0 26,0

2925/2

Cypisek - Generator przestrajany (wersja 1)

EdW12/09

6,0 17,0

2925/3

Cypisek - Generator przestrajany (wersja 2)

EdW12/09

6,0 29,0

2925/4

Cypisek - Wzmacniacz antenowy

EdW12/09

5,0 12,0

2925/5

Cypisek - Moduł TX

EdW6/10

7,0 36,0

2925/6

Cypisek - Komutacja

EdW6/10

4,0

9,0

2925/7

Cypisek - Separator

EdW6/10

5,0 17,0

2934

Odbiornik na pasmo 80m

EdW2/10

13,0

2941

Kombajn sygnałowy DDS

EdW5/10

38,0

2954

TRX SDR na fale krótkie

EdW8/10

2954/1

Termostat

EdW9/10

8,0

2954/2

Przetwornica -9V

EdW9/10

8,0

2954/3

Wzmacniacz

EdW9/10

11,0

5109 Radiokomunikacyjny

filtr

audio

EP8/07 12,0

75,0

5127

Minitransceiver na pasmo 3,7 MHz TRX2008

EP3/08

24,0 87,0

UKŁADY AUDIO

446

Wzmacniacz do walkmana

EP7/98

9,0 98,0 140,0

471 Wzmacniacz

słuchawkowy

EP10/98

7,4

34,2

514/CO

“Przedłużacz” do cyfrowego toru audio - konwerter EP6/03

4,9 43,0 70,0

514/OC

“Przedłużacz” do cyfrowego toru audio - konwerter EP6/03

4,9 45,0 70,0

1033 Przedwzmacniacz

mikrofonowy

EP2/95 5,7

17,1

31,0

1227

Stereofoniczny wzmacniacz słuchawkowy

EP4/99

6,1 27,4 49,0

2104/1

Wzmacniacz 2x22W

EdW9/97

5,0 30,0 50,0

2180

Wzmacniacz mocy z układem LM3886

EdW2/98

8,0 90,0 130,0

2326 Wzmacniacz

mikrofonowy

EdW2/99

20,0

25,0

32,0

2353 Pseudoanalogowy

VUmetr

EdW4/99

10,0

32,0

60,0

2652

Wzmacniacz prądowy do subwoofera

EdW11/02

5,7 17,1

2671

Uniwersalny moduł TDA7294

EdW7/03

9,1

2680

Przedwzmacniacz gramofonowy RIAA

EdW10/03

5,7 31,9

2690

Bufor lampowy, czyli prosiaczek w domu

EdW12/03

6,8

2710

Prosty dyskotekowy mikser

EdW2/04

8,0 49,0

2736

Wzmacniacz mostkowy 400W

EdW10/04 15,0 137,0

2762

Wzmacniacz na tranzystorach N-MOSFET

EdW8/05

12,0 35,0

2850

Audiofilski wzmacniacz słuchawkowy

EdW12/07 16,0 42,0

2886

Przedwzmacniacz lampowy

EdW11/08

6,0

2887

Radioodtwarzacz

EdW12/08 26,0

2891

Prosty odbiornik nasłuchowy 80m

EdW2/09

4,0

2864+ Analizator

widma

EdW5/08 32,0 62,0

18,0

2901

BlueIR – wzmacniacz multimedialny

EdW6/09

80,0

8,0

2915+

Przedwzmacniacz lampowy sterowany cyfrowo

EdW10/09 27,0

10,0

2919 Miniodbiornik

EdW10/09

5,0

14,0

2921 Głośnik

plazmowy

EdW11/09

6,0

21,0

2928

Hybrydowy wzmacniacz słuchawkowy klasy A

EdW1/10

14,0

3008+

Przedwzmacniacz cyfrowy z TDA8425

EdW8/01

20,0 65,0 110,0 10,0

5187

Wzmacniacz końcowy 200W

EP5/09

9,0 65,0

UKŁADY MIKROKOMPUTEROWE i do PC

414+

Uniwersalna karta portów na USB

EP9/05

34,0 75,0 130,0 25,0

451

Programator z interfejsem USB dla BASCOM AVR EP11/05

32,0 75,0 100,0

478

Regulator obrotów wentylatorów w komputerze PC EP3/99

6,0 24,0 55,0

530

„Klocki” RS485 - konwerter RS232<->RS485

EP6/03

6,8 32,0 60,0

530/USB Konwerter

USB<->RS485

EP5/08

6,0 33,0 60,0

531+

„Klocki” RS485 - karta wejść przekaźnikowych

EP7/03

30,0 98,0 150,0 10,0

532+

„Klocki” RS485 - karta wyjść optoizolowanych

EP7/03

47,6 100,0 150,0 20,0

533+

„Klocki” RS485 - karta wyjść cyfrowych (GND)

EP8/03

36,6 68,4 95,0 20,0

534+

„Klocki” RS485 - karta wyjść cyfrowych (VCC)

EP8/03

35,4 52,0 95,0 20,0

535+

„Klocki” RS485 - karta wejść cyfrowych

EP9/03

35,4 47,0 90,0 20,0

536+

„Klocki” RS485 - karta wejść analogowych

EP9/03

51,0 78,0 140,0 40,0

537+

„Klocki” RS485 - moduł terminala z wyświetlaczem LED EP10/03 45,0 74,0 92,0 20,0

538+

„Klocki” RS485 - alfanumeryczny wyświetlaczem LCD EP10/03 26,0 66,0

110,0 20,0

553/R232 Konwerter RS232

EP11/03

6,0 17,0 30,0

553/U232 Konwerter

USB232<->RS232

EP11/03

6,0 36,0 40,0

553/U245 Konwerter

USB245<->RS245

EP11/03

6,0 37,0 45,0

573

Uniwersalny programator mikrokontrolerów PIC

EP5/04

18,0 98,0

581+

Interfejs JTAG do procesorów AVR

EP6/04

25,0

15,0

927+

Uniwersalny interfejs internetowy

EP4/06

60,0 147,0 240,0 35,0

953+

Karta wejść z interfejsem Ethernet

EP10/06

69,0 98,0 220,0 50,0

956+

Ethernetowy sterownik I/O

EP11/06

73,0

20,0

966+

Karta przekaźników sterowana przez Internet

EP2/07

86,0 187,0 300,0 50,0

992

Zestaw uruchomieniowy dla procesorów AVR i ‘51 EP1/01

28,0 150,0 220,0

1389 EEPROM

Programmer

EP3/04 7,5

29,6

1409

Programator JTAG dla układów MSP430

EP3/05

6,0 17,0 34,0

1430

ATMEGA8 w AVT992

EP7/06

8,5 32,0

1443

Uniwersalny interfejs ethernetowy

EP1/07

9,0 46,0 70,0

2250\1+ Mikrokomputer edukacyjny z 8051-pł. główna

EdW8/97

43,0 80,0 150,0 25,0

2250\2

Mikrokomputer edukacyjny z 8051-wyśw. i klawiatura EdW8/97

18,0 84,0 160,0

2250\Z

Zasilacz stabilizowany +5V/500mA

EdW10/97

6,3 32,0 50,0

Z-21

2503

Klawiatura szesnastkowa do systemów uP

EdW4/00 12,5 44,0 88,0

2504

„Uniwersalka” do systemów uP z `X051

EdW7/00 11,4 32,0 61,0

2550+

Mikrokomputer z procesorem ATMEGA8535

EdW9/01

45,0 105,0

15,0

2683

Ministerownik z AT90S2313

EdW10/03

5,7 40,0

2855

Ulepszony programator STK200

EdW2/08

6,0 25,0

2875

LogicMaster - płytka prototypowa dla CPLD

EdW8/08

18,0 58,0 90,0

2892/2

Minimoduł z mikrokontrolerem ATmega8

EdW3/09

6,0 16,0

2897

Rezurektor AVR

EdW4/09

18,0 27,0

10,0

2903

PC Agent

EdW6/09

24,0 35,0

15,0

3501

Uniwersalny moduł dla 90S2313 i 89Cx051

EdW5/03

6,3 40,0

3505

Płytka testowa do kursu C

EdW1/06

34,0 120,0 190,0

PRZYRZĄDY WARSZTATOWE

389+

Prosty analizator stanów logicznych do PC

EP4/05

45,0 75,0

25,0

520+

Tester samochodowych sond lambda

EP7/03

51,3

35,0

527+

Amatorski oscyloskop cyfrowy

EP9/03

37,0 195,0 250,0 12,0

823

Tani generator funkcyjny

EP9/99

36,6 158,5 278,0

959+ VGA

tester

EP12/06 23,0

48,0

98,0

10,0

1220

Wysokoprądowy stabilizator warsztatowy

EP1/99

6,3 55,0 122,0

1327 Mini-generator

funkcyjny

EP10/01 4,9

15,0

1339

Wykrywacz przewodów sieciowych

EP5/02

8,4 12,5

1522

Regulowany stabilizator impulsowy 0…25V/0…5A EP5/09

9,0 39,0

2004

Woltomierz do modułowego zestawu pomiarowego EdW1/96

13,7 48,0 94,0

2060

Płytka uniwersalna 15x65 mm

2,0

2131

Prosty zasilacz laboratoryjny

EdW2/97

10,3 59,3 110,0

KM85

2340

Sonda logiczna TTL/CMOS

EdW4/99

6,3 27,4 48,0

2462

Zasilacz 10A 10...20V

EdW1/01

6,8 67,0

2495 Uniwersalny

generator

EdW7/01

14,0

90,0

120,0 K

2701

Moduł zasilacza do wzmacniaczy mocy

EdW4/04

6,8 42,0

2725+

Mikroprocesorowy miernik pojemności

EdW6/04

32,0 79,0 180,0 10,0

2727+

Cyfrowa stacja lutownicza

EdW7/04

36,0 100,0

30,0

2757

Zasilacz warsztatowy 0...25,5V/0...2,55A

EdW7/05

13,0 83,0

2764+

Częstościomierz i generator na PC

EdW9/05

12,0

5,0

2767+

Oscyloskop w komputerze PC

EdW10/05

12,0

5,0

2813

Przystawka do pomiaru indukcyjności

EdW2/07

4,0 11,0

2815

Soft start do totoida wersja DeLuxe

EdW2/07

8,0 29,0

2828 Oscyloskop

cyfrowy

EdW6/07

24,0

63,0

2831+

Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 4MHz...150MHz EdW7/07 15,0 48,0

10,0

2885+

Miernik częstotliwości – fmeter

EdW11/08 14,0 30,0

8,0

2888+ Wielofunkcyjny

licznik/generator

EdW2/09 14,0

27,0 5,0

2898

Kalibrator częstościomierza

EdW5/09

13,0

5,0

2899

Analizator – I

C EdW5/09

25,0

34,0

18,0

2920+

Analizator stanów logicznych

EdW11/09 25,0 68,0

15,0

2923+

Monitor systemu komputerowego

EdW11/09 22,0 62,0

8,0

2929+

Sterownik LED mocy do latarek

EdW1/10

14,0

7,0

2939/1

Analizator widma 70MHz

EdW4/10

30,0

2939/2

Analizator widma 70MHz - tłumik regulowany

EdW4/10 10,0

2939/3

Analizator widma 70MHz - wzmacniacz wejściowy EdW4/10

6,0

2940

Nagrzewnica indukcyjna 1kW

EdW5/10

6,0

2941

Kombajn sygnałowy DDS

EdW5/10

38,0

2953

Tester zasilania

EdW8/10 25,0

18,0

3003+

Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 100MHz EdW11/00 21,0 85,0

10,0

5083+

Mikroprocesorowy zasilacz laboratoryjny

EP/02

40,0 50,0

15,0

5161+

Zasilacz sterowany cyfrowo

EP12/08

58,0 118,0

18,0

DO DOMU, SAMOCHODU, WYPOCZYNKU I ZABAWY

251

Zdalne sterowanie przez telefon

EP3/97

23,4 90,0 170,0

302

Kompresor do gitary i basu

EP5/96

7,4 39,0 54,0

KM60

303

Przystawka gitarowa “Distortion”

EP6/96

6,8 35,3 61,0

KM60

304

Gitarowa bramka szumów

EP7/96

4,6 25,1 49,0

KM42

306 Chorus

gitarowy

EP10/96

7,4

65,0

130,0

KM60

313 Gitarowa

kaczka

EP11/96

5,1

34,2

69,0

KM42

314 Gitarowe

tremolo-vibrato

EP12/96

5,7

24,0

KM42

434 Komputer

samochodowy

EP9/05

12,0

447

Stoper na szkolną olimpiadę

EP8/98

39,0 140,2

511+ Zegar

minimalisty

EP5/03 18,0

45,0

10,0

528+

Inteligentny sterownik lampki samochodowej

EP10/03

10,0 25,0 45,0

5,0

570+

8-kanałowy system pomiaru temperatury

EP4/04

57,0 98,0

40,0

868+

Programowany zegar z wyświetlaczem LCD

EP7/00

15,0 64,0

10,0

910+

Zamek kodowy z telefonem komórkowym

EP12/05

16,0 47,0

10,0

933

Ładowarka akumulatorów NiCdm, NiMH, LiIon i SLA EP6/06

14,0 88,0

957+

Moduł pomiaru temperatury

EP11/06

35,0 70,0

25,0

980+ Sterownik

akwariowy

EP3/07 45,0

140,0

290,0

990

Automat do zapalania świateł w samochodzie

EP6/07

5,0 20,0 35,0

1096 Czarodziejski

przełącznik

EP8/96 5,1

14,0

31,0

1308+

Zdalny włącznik 4 urządzeń

EP7/01

20,0 58,0

10,0

1314

Najprostszy sterownik silnika krokowego

EP8/01

6,5 36,0 45,0

1413

Elektroniczna blokada do samochodu

EP6/05

5,0 15,0

1444+

Dwukierunkowy regulator obrotów silników DC

EP12/06

18,0 35,0

10,0

1446+

Termometr z zasilaniem bateryjnym

EP3/07

13,0 38,0

8,0

1464+ Stroboskop

LED

EP4/04 26,0 70,0

16,0

1466 Echo

cyfrowe

EP6/08 15,0

43,0

1468

Lokalne radiopowiadomienie

EP7/08

8,0 65,0

1469+

Generator PWM – regulator mocy silnika DC

EP8/08

15,0 36,0

8,0

1482 Sygnalizator

LED

EP8/08 4,0

8,0

1520+

Zdalny włącznik radiowy

EP4/09

36,0 60,0 90,0

2134 Transofon-konwerter

głosu

EdW3/97 8,6

44,5

77,0

KM60

2139

Strach na krety

EdW5/97

5,0 12,5 20,0

2177 Przełącznik

zmierzchowy

EdW1/98 5,1

17,0

32,0

2210

Najprostszy regulator mocy 220V

EdW3/97

5,1 19,4 33,0

2216

Układ do odstraszania dokuczliwych owadów

EdW7/97

6,8 22,8 38,0

2222

Wyświetlacz 7-segmentowy JUMBO bez LED

EdW4/97

14,5 17,5 35,0

2298

Pilot radiowy (odbiornik)

EdW11/98 11,4 62,0 86,0

2299

Pilot radiowy (nadajnik)

EdW11/98

6,3 36,5 47,0

2309

Ładowarka akumulatorów żelowych - zasilacz buforowy EdW10/98 6,3 22,8 43,0

2328/0

Radiowy pilot do sterownik 15 urządzeniami (Odbiornik) EdW2/99 11,0 68,0

2328/B

Moduł wykonawczy na przekaźniku

EdW2/99

4,5

2328/BB Moduł wykonawczy na triaku

EdW2/99

4,5

2328/N

Radiowy pilot do sterownika 15 urządzeniami (Nadajnik) EdW2/99 9,0 53,6

2335 Autoblokada

EdW3/99

10,3

21,7

44,0

2463

Prosta przetwornica 12->220V

EdW12/00 10,3 35,3

2601 Centralka

alarmowa

EdW10/02

6,8

29,6

2631/5

Gigantyczne wyświetlacze LED - 5cm

EdW5/02

5,0

2631/7

Gigantyczne wyświetlacze LED - 7cm

EdW5/02

6,8

2711+ Obrotomierz

EdW2/04 22,0 37,0

10,0

2715

Ładowarka akumulatorów ołowiowych

EdW3/04

5,7 29,0

2740+

Intrygujący tęczowy kryształ

EdW11/04 15,0 38,0

10,0

2743/1 Superefekt

dyskotekowy

EdW3/05 15,0 75,0 K

2743/2 Matryca

LED

EdW3/05 4,0

2748/1

Stroboskop dyskotekowy LED

EdW5/05

10,0 50,0

2748/2 Matryca

LED

EdW5/05 4,0

2766+

RPU-Regulator poziomu umysłu

EdW10/05 20,0 42,0

10,0

2809+

Zdalne sterowanie przez telefon

EdW1/07

16,0 46,0 82,0 10,0

2874

Impulsowy wykrywacz metali

EdW8/08

15,0 48,0

2884

Najprostsze radiopowiadamianie CB

EdW11/08

5,0

2890

Sterownik Bluetooth

EdW1/09

28,0 89,0

18,0

2895

Centrala inteligentnego domu

EdW4/09

36,0 52,0

20,0

2896

Budzik MP3

EdW4/09

19,0 34,0

10,0

2904

Prosty driver do power LED-ów

EdW6/09

6,0 15,0

2905

Robot MOS Voyager

EdW7/09

30,0

2908 Termohigrostat

EdW8/09

26,0

180,0

6,0

2910

IRguard – alarm turystyczny

EdW8/09

16,0 22,0

10,0

2914 Domowy

system

sygnalizacji

EdW9/09

14,0

2917/1

Sterownik wentylatora - wersja z przekaźnikiem

EdW10/09

8,0 27,0

2917/2

Sterownik wentylatora - wersja z triakiem

EdW10/09

8,0 25,0

2927+

Alarm z powiadamianiem telefonicznym

EdW12/09 32,0 79,0

8,0

2932+

Zamek szyfrowy II

EdW2/10

20,0 44,0

2933+

Sterownik silnika krokowego USB

EdW2/10

14,0 32,0

2935

Robot dla każdego

EdW2/10

20,0 48,0

2935/1

Robot dla każdego - Czujnik

EdW6/10

16,0 31,0

2931+

Pojazd sterowany bluetooth

EdW3/10

27,0 128,0

18,0

2936+ Zegar

BIG

EdW3/10 32,0

66,0 12,0

2937+

Destroyer - robot klasy mikrosumo

EdW4/10

67,0

2938+

Blue Supply

EdW4/10

27,0 98,0

6,0

2942+ Kogut

dyskotekowy

EdW5/10 14,0

23,0 10,0

2943

Sygnalizator pracy sprzętu AGD

EdW6/10

6,0 33,0

2944 Bateria

słoneczna

EdW7/10 8,0

2945+

Rowerowy wyświetlacz widmowy

EdW7/10

47,0 92,0

30,0

2946+

HAS – House’s Automated System

EdW7/10

35,0 54,0

20,0

2948+

Przełącznik do żyrandola

EdW8/10

16,0 30,0

8,0

2950+

Sterownik kamery „OKO”

EdW8/10

25,0 41,0

10,0

2951

System oświetlenia rowerowego

EdW9/10

13,0

2955+

System nawigacji satelitarnej GPS

EdW9/10

32,0 77,0

25,0

2956

Zaskakująco proste uniwersalne łącze bezprzewodowe EdW9/10

24,0 47,0

15,0

3012+ Timer

mikroprocesorowy

EdW2/02 24,0

43,0 10,0

5002+

Zegar cyfrowy z wyświetlaczem analogowym

EP3/01

64,0 100,0

10,0

5022+

Programowany zegar z DCF77

EP7/01

40,0 80,0

15,0 KM50

5025+

Mikroprocesorowy wykrywacz metali

EP7/01

20,0 59,0

10,0

5186+

Bezstykowy zamek RFID

EP5/09

22,0 64,0

15,0

ZESTAWY STARTOWE AVT 700

700

Zestaw startowy dla elektroników hobbystów

39,0

706

Zestaw startowy Elementy stykowe

24,0

707

Zestaw startowy Przetworniki dźwięku

19,0

708

Zestaw startowy Układy cyfrowe

17,0

709

Zestaw startowy Układy analogowe

15,0

710

Zestaw start. Do wykonywania płytek drukowanych

25,0

711

Zestaw startowy Optoelektronika

43,0

712

Zestaw startowy Potencjometry

31,0

713

Zestaw startowy Rezystory SMD

14,0

714

Zestaw startowy Kondensatory SMD

20,0

715

Zestaw startowy Wzmacniacze operacyjne

26,0

716

Zestaw startowy Płytki uniwersalne

20,0

717

Zestaw startowy Płytki uniwersalne

30,0

718

Zestaw startowy Płytki uniwersalne

43,0

ELEKTRONIKA DLA NIEELEKTRONIKÓW

748

Uniwersalna sonda do napięć stałych i zmiennych EdW6/06

7,0 28,0

749

Kolorowy gadżet RGB

EdW7/06

5,0 12,0

750

Dioda LED dowolnego koloru

EdW8/06

5,0 12,0

751 Płynące

światełko

RGB

EdW10/06

5,0

19,0

752 Termometr

elektroniczny

EdW12/06

22,0

753 Wielokolorowy

gadżet

EdW1/07

5,0

12,0

754 Kolorowa

migotka

EdW2/07

8,0

12,0

755

Podwajacz mocy audio

EdW3/07

5,0

9,0

756 Widmowa

makatka

LED

EdW5/07

6,0

14,0

757 Zdalne

sterowanie

“pilotowe”

EdW4/07

6,0

15,0

758

Inteligentny wskaźnik/symulator alarmu

EdW6/07

5,0 24,0

759 Przedwzmacniacz/mikser

stereo

EdW7/07

7,0

40,0

760 Niebieski,

„policyjny”

kogut

EdW9/07

11,0

34,0

49,0

761

Latarka LED

EdW10/07

4,0 18,0

762 Zdalnie

sterowana

lampka

EdW12/07

16,0

763

Wielobarwny termometr RGB

EdW2/08

8,0 29,0

764 Czujnik

wilgoci

EdW3/08

5,0

12,0

765 Tester

refleksu

EdW4/08

11,0

19,0

766 Magiczna

lampka

EdW5/08

9,0

21,0

767 Nietypowy

zamek

elektroniczny

EdW6/08

14,0

23,0

768

Stroboskop - Lampa błyskowa

EdW7/08

6,0 36,0

769

Lampka i sygnalizator rozmrożenia lodówki

EdW8/08

6,0 12,0

770 Miernik

refleksu

EdW10/08

6,0

16,0

771

Miernik pojemności NiMH

EdW12/08

9,0 24,0

772

Zabezpieczenie akumulatora z MOSFET-em

EdW5/09

9,0

OŚLA ŁĄCZKA

EDWA01 Zestaw do lekcji A01 Ośla Łączka

38,0

EDWA02 Zestaw do lekcji A02 Ośla Łączka

35,3

EDWA03 Zestaw do lekcji A03 Ośla Łączka

59,8

EDWA04 Zestaw do lekcji A04 Ośla Łączka

25,1

EDWA05 Zestaw do lekcji A05 Ośla Łączka

41,0

EDWA06 Zestaw do lekcji A06 Ośla Łączka

34,2

EDW A07/1 (bez płytki stykowej SD12N)

23,0

EDW A07/2 (wraz z płytką stykową SD12N)

45,0

EDW AKPLMINI Zestaw Ośla Łączka A01-A03

158,0

EDW AKPLN Kompletny zestaw Ośla Łączka A01-A06

290,0

SD12N Prototypowa płytka stykowa

22,0

PSU10RC Zasilacz 1,5...12VDC

37,0

M830BUZ Multimetr uniwersalny

14,0

SYMBOL

NAZWA

CENA

EdW/EP

SYMBOL

NAZWA

CENA

EdW/EP

Pełna oferta dostępna jest na stronie www.sklep.avt.pl

Kod – Nazwa

Ilo

Numer kitu AVT A B C UK DK

w siedzibie AVT: - sklep dysponujcy penym
asortymentem centralnego magazynu AVT,
-

SHOWROOM

, czyli pokaz

„na ywo” sprztu Light & Sound.

Kity

Inne artykuy z oferty AVT

Nadawca:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

imi i nazwisko

Adres:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nr telefonu e-mail data

UK - zaprogramowany ukad; DK - dyskietka z programem

przelij faksem: 022 257 84 55

lub poczt na adres:

AVT-Korporacja Sp. z o.o.

Dzia Handlowy

03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11

Miejsce na

kupon

rabatowy

EdW 7/2010

Miejsce na

kupon

rabatowy

EdW 9/2010

Miejsce na

kupon

rabatowy

EdW 8/2010

u wklej kupony z ostatnich 3 numerów EdW

uzyskasz

znik 10%

dla staych Czytelników (patrz strona 75).

(prenumeratorzy nie musz wkleja kuponów

podaj tylko numer prenumeraty!)

u dystrybutorów

wysyka za zaliczeniem pocztowym
z kosztami przesyki - 15,00 z

www.sklep.avt.pl

w sklepie internetowym:

Koszty opakowania i spedycji przesyki poczt wynosz: 15,00 z.
Zamówienia s realizowane na bieco, tj. w dniu otrzymania
zamówienia lub nazajutrz, o ile nie wystpuj braki magazynowe.
Zalege zamówienia s realizowane zwykle w terminie 3-4 tygodnie.
Zastrzega si moliwo zmiany cen. W przypadku zmiany cen
wikszej ni 10% klient bdzie o tym uprzedzony. Na oferowane
przez nas towary udzielamy gwarancji. Prowadzimy serwis
gwarancyjny i pogwarancyjny.

Patników podatku VAT prosimy
o umieszczanie na zamówieniach:

- Numeru Identyfikacyjnego Podatnika VAT,
- Czytelnego podpisu osoby zamawiajcej,
- Piecztki firmowej.

poczt na adres:

AVT Korporacja,

Dzia Handlowy

03-197 Warszawa

ul. Leszczynowa 11

poczt

elektroniczn:

handlowy@avt.com.pl

w sklepie firmowym AVT:

wysykowo na koszt odbiorcy poczt
lub firm kuriersk za pobraniem

telefonicznie

pon.-pt.

w godz.: 8-16,

tel. 022 257 84 50

faksem

przez ca dob:

fax: 022 257 84 55

Wykaz dystrybutorów znajduje si na stronach od 73 do 74 w rubryce
oraz na stronie internetowej www.sklep.avt.pl

sklepy dla elektroników

W oznaczeniu kitów i pytek naley posugiwa si numerami
podanymi w ofercie handlowej. W odpowiednie kratki naley wpisa
liczb sztuk. (Np. dla zamówienia 3 szt. pytek drukowanych
woltomierza LCD wpisujemy w rubryce Nr kkitu nr AVT02 i w kratce z
kolumny A wpisujemy liczb 3).

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

mój numer prenumeraty

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

podpis

Z A M Ó W I E N I E na artykuy z oferty AV T

zamówienia mona skada:

Wszystkie oferowane przez AVT wyroby mona naby:

Uwaga!

AVT w nowej siedzibie!

Na zdjęciach zaprezentowane są dwa urządzenia, które były opi-

sywane na łamach naszego pisma w czasie ostatnich 6 miesięcy.

Aby konkurs nie był zbyt łatwy, przedstawiamy tylko fragment

zdjęcia. Należy zgadnąć lub odszukać w swoich archiwalnych

numerach EdW:

Co to jest za układ? Do czego służy? W którym numerze

EdW był opisywany?

Rozwiązania zawierające wszystkie trzy odpowiedzi należy nadsy-

łać w ciągu 45 dni od chwili ukazania

się tego numeru EdW.

Rozwiązania powinny być opatrzo-

ne dopiskiem Co to jest? oraz nume-

rem tego wydania EdW. Wśród osób,

które nadeślą prawidłowe odpowiedzi,

rozlosujemy nagrody w postaci kitów

AVT lub książek

Rozwiązanie konkursu „Co to

jest?” z maja 2010

Na pierwszej fotografii znajdują

się „Płytki testowe, czyli ucieczka od

pająka” z EdW 4/2010.

Na drugiej fotografii pokazany

został „Licznik zdarzeń – motywator

bezmikroprocesorowy” z EdW

5/2010.

Upominki wylosowali:

Włodzimierz Keler – Lublin, Janusz
Kądziela – Legionowo, Grzegorz

Maliczek – Gdynia, Patryk Guzek – Starachowice, Anna
Jaworek – Lubin i Zbigniew Golec – Warszawa.

Wrzesieñ 2010

Elektronika dla Wszystkich

Co to jest?

W EdW 6/2010 nie dostrzegliście żadnych błędów.

Errare Humanum Est

Prostownik samochodowy

Płynna regulacja prądu (do 30A), cią-
gły odczyt napięcia i prądu, możliwość
szybkiego wyłączenia ładowania bez
ryzyka porażenia czy iskrzenia, auto-
matyczne wyłączenie po naładowaniu
akumulatora!

Zamek szyfrowy

Praktyczny zamek o prostej kon-
strukcji, bez użycia mikrokontrolera.
Znikomy pobór prądu w stanie czuwa-
nia i możliwość ustawienia dowolnego 9-cyfrowego kodu!

W następnych numerach EdW

imię, nazwisko

ulica

kod pocztowy

miejscowość/poczta

telefon

nr domu, nr mieszkania

Wpisz swoje dane:

Dro gi Czy tel ni ku! Chce my po znać Two ją opi nię o na szym wspól nym cza so pi śmie. Cze ka my na Two ją oce nę nu me ru, który wła śnie masz przed so bą. Chce my
tak że po znać Two je ocze ki wa nia na naj bliż szą przy szłość. Prze czy taj (je śli je szcze te go nie zro bi łeś) ak tu al ne wy da nie EdW tak, jak to ro bisz za zwy czaj. Wy dru-
ko wa ną po ni żej mi nian kie tę wy peł nij i prze ślij w ter mi nie 45 dni od uka za nia się te go nu me ru EdW na ad res re dak cji (kto nie chce ni szczyć stro ny, mo że nade słać
kse ro ko pię). Wśród ucze st ni ków an kie ty co mie siąc zo sta ną roz lo so wa ne na gro dy!

podpis

Stała Miniankieta EdW

/2010

Wypełnij i wygraj! Wyraź swoją opinię o EdW!

Co powinno ukazać się w najbliższej przyszłości?

Które materiały z tego numeru EdW uważasz za najmniej interesujące?

Które materiały z tego numeru EdW uważasz za najlepsze?

Projekty i artykuły z EdW 5/2010, które uznaliście za

najbardziej interesujące:

1. Nagrzewnica indukcyjna 1kW
2. Kombajn sygnałowy DDS.
3. Analizator widma 70MHz.
4.Płytki drukowane – domowa soldermaska.

Upominki w postaci kitów AVT wylosowali: Włodzimierz

Kucia – Poręba, Rafał Burszewski – Tczew, Jan Dulian
– Wola Mędrzechowska, Andrzej Kowalski – Wrocław, Damian
Gutowski – Warszawa i Jan Wesołowski – Kraków.

kod zamówienia

KS–100504

Proste konstrukcje lampowe audio

Ksika jest przewodnikiem po wiecie lampowych urzdze audio, przeznac-
zonym przede wszystkim dla audiofilów cenicych lampowe brzmienie,
praktyków-amatorów i zawodowych konstruktorów, zamierzajcych zgbi od
strony praktycznej tajniki wiata elektroniki próniowej.
Dziki przygotowanemu przez autora krótkiemu wprowadzeniu w podstawowe
zagadnienia techniczne i warsztatowe, ksika bdzie przydatna take dla
pocztkujcych fanów lampowych urzdze audio. Opublikowane w ksice
noty katalogowe lamp zastosowanych w projektach dostarczaj wanych,
czasami trudnych do zdobycia, informacji technicznych konstruktorom
zamierzajcym samodzielnie modyfikowa wzmacniacze, których 10 gotowych
konstrukcji opisano w ksice.

Adam Tatu, stron: 224 cena: 59 z

www.sklep.avt.pl

WYBRANE KSIKI Z OFERTY AVT

Katalog elementów
SMD

Stron: 344 35 z

kod zamówienia

KS–200406

Tran zy sto ry
– od po wied ni ki
Ka ta log cz. 1

Stron: 791 45 z

kod zamówienia

KS-220805

kod zamówienia

KS–220201

Ukady scalone –
odpowiedniki

Stron: 784 44 z

kod zamówienia

KS–210304

Diody, diaki –
odpowiedniki

Stron: 842 50 z

kod zamówienia

KS–290002

kod zamówienia

KS–220308

Ukady mikropro-
cesorowe. Przykady
rozwiza
Bartomiej Zieliski

Stron: 130 30 z

USB. Praktyczne pro-

gramowanie z Windows

API w C++

Andrzej Daniluk

Stron: 280 40 z

kod zamówienia

KS–291002

kod zamówienia

KS–270901

Angielsko-polski

sownik specjalistyczny

elektronika

Piotr Ratajczak

Stron: 391 49,50 z

kod zamówienia

KS–100300

PicoBlaze. Mikropro-

cesor w FPGA

Marcin Nowakowski

Stron: 272 69 z

RS 232C – praktyczne

programowanie. Od

Pascala i C++ do

Delphi i Buildera.

Wydanie III

Andrzej Daniluk

Stron: 256 67 z

kod zamówienia

KS–230118

kod zamówienia

KS–100502

AVR iARM7. Programowanie mikrokontrolerów dla
kadego

Poznaj sposoby programowania mikrokontrolerów - nigdy nie wiadomo, kiedy
ycie zmusi Ci do skonstruowania robota. • Jak efektywnie nauczy si pro-
gramowania mikrokontrolerów? • Jak skonstruowa programator lub zdoby go
w inny sposób? • Jak obsugiwa wywietlacz LED w czterech jzykach? Jeli
nie masz pojcia o programowaniu mikrokontrolerów, a chcesz si tego nauczy,
ta ksika jest wanie dla Ciebie. Nie musisz wczeniej mie wiedzy z zakresu
elektroniki, poniewa wszystkie potrzebne pojcia zostay tu wyjanione od pod-
staw. Niepotrzebna Ci take znajomo programowania w jakimkolwiek jzyku
- te informacje, podane w moliwie najbardziej przystpny sposób, te znajdziesz
w podrczniku. Wobec tego wszystko, czego potrzebujesz, to ch nauki.

Pawe Borkowski, stron: 528 cena: 77 z

kod zamówienia

KS–100600

Programowanie mikrokontrolerów LPC2000
wjzyku C, pierwsze kroki

Ksika jest praktycznym przewodnikiem po rodzinie mikrokontrolerów
LPC2000 (rdze ARM7TDMI) oraz sposobach ich programowania w jzyku
C. Omówiono w niej zarówno budow i dziaanie bloków peryferyjnych, jak
i sposoby obsugi elementów oraz urzdze peryferyjnych doczanych do
mikrokontrolera, np.: wywietlaczy LCD, klawiatury matrycowej, interfejsów
komunikacyjnych, przetworników A/C i C/A, generatorów PWM itp. Przed-
stawiono take dziesi kompletnych projektów w jzyku C pokazujcych
wzajemn wspóprac bloków peryferyjnych mikrokontrolerów LPC2000 oraz
ich wspóprac z typowymi urzdzeniami zewntrznymi.

Jacek Majewski, stron: 240 cena: 69 z

kod zamówienia

KS–290000

kod zamówienia

KS–100701

Przetworniki danych

Podrcznik powicony wspóczesnym przetwornikom analogowo-cyfrowym
(A/C) i cyfrowo-analogowym (C/A). Zawiera wszystkie informacje niezbdne do
penego zrozumienia zagadnie próbkowania, kwantyzacji oraz szumu w syste-
mach z danymi spróbkowanymi, parametrów charakteryzujcych poszczególne
przetworniki, metod stosowanych w przetwornikach pracujcych zgodnie
z czstotliwoci Nyquista i analizy ich waciwoci, dziaania przetworników
z nadpróbkowaniem i sigma-delta wraz z przykadami, jak równie metod ko-
rekcji i kalibracji cyfrowej, testowania i opisu sposobów przetwarzania danych
przy testowaniu i pomiarach parametrów.

Franco Maloberti, stron: 444 cena: 90 z

kod zamówienia

KS–100700

RS232 wprzykadach na PC iAVR

Ksika od strony praktycznej przyblia zagadnienia zwizane z komunikacj
pomidzy urzdzeniami wyposaonymi w szeregowe interfejsy RS232 i jemu
pochodne. Przedstawione w ksice przykady aplikacji opracowano dla mikro-
kontrolerów AVR (Bascom AVR) oraz komputerów klasy PC (z wykorzystaniem
Visual Basic Express 2008), przy czym sposób przygotowania przykadów poz-
woli atwo zaimplementowa je na dowolnych innych platformach sprztowych.
Ksika jest adresowana do pocztkujcych konstruktorów urzdze mikro-
procesorowych, uczniów szkó technicznych, studentów uczelni technicznych
oraz zaawansowanych konstruktorów pragncych na atwych w przyswojeniu
przykadach pozna sposoby zorganizowania komunikacji pomidzy aplikacjami
komputerowymi i systemami mikroprocesorowymi.

Rafa Chromik, stron: 168 cena: 59 z

Poradnik montera elek-

tryka. Tom 2

Praca zbiorowa

Stron: 480 82 z

kod zamówienia

KS–100505

Transmisja internetowa

danych multimedial-

nych w czasie rzeczy-

wistym

Bartosz Antosik

Stron: 332 52 z

kod zamówienia

KS–100500

Uszkodzenia i naprawa

silników elektrycznych

Jan Zembrzuski

Stron: 208 34 z

kod zamówienia

KS-251112

Budowa pojazdów sa-
mochodowych. Cz 2
K. J. Berger, M. Braun-
heim, E. Brennecke, H.
Ch. Ehlers, G. Helms,
D. Indlekofer, H. W.
Janke, J. Lemm, R.
Thiele, F. Krenn
Stron: 499 35 z

kod zamówienia

KS–100508

Telewizyjne systemy

dozorowe

Pawe Kauny

Stron: 234 48 z

Sieci telekomunika-

cyjne

Wojciech Kabaciski,

Mariusz al

Stron: 616 49 z

kod zamówienia

KS–100601

Fotowoltaika w teorii
i praktyce
Ewa Klugmann-
Radziemska

Stron: 200 69 z

kod zamówienia

KS–100900

Mikrokontrolery AVR dla pocztkujcych. Przykady
wjzyku Bascom

Ksika jest przeznaczona dla pocztkujcych elektroników i hobbystów
chccych szybko, na interesujcych przykadach, pozna mikrokontrolery
AVR i nauczy si pisa dla nich programy. Zastosowany przez autora do
opracowania wszystkich opisanych w ksice przykadów jzyk programowania
wysokiego poziomu – Bascom – ma ogromne moliwoci, dziki czemu nawet
zaawansowane aplikacje jak obsuga paneli dotykowych, obsuga systemów
zdalnego sterowania i sterownika LED RGB, czy cyfrowo sterowanych przedwz-
macniaczy audio, okazuje si atwa i moliwa do realizacji w krótkim czasie.

Robert Wogajew, stron: 192 cena: 59 z

KSIGARNIA WYSYKOWA – www.sklep.avt.pl

www

.sklep.avt.pl

Ksi ki s do star cza ne pocz t – wy star czy wy pe ni za mó wie nie (blan kiet na stronie 77 i wy sa do nas:

VT – Ksi gar nia Wy sy ko wa

ul. Leszczynowa 11

03-197 Warszawa

tel. 22 257 84 50–52

faks 22 257 84 55

handlowy@avt.pl

www.sklep.avt.pl

e–mailem

www

Najlepsze ksiki dla Czytelników Elektroniki dla Wszystkich

KS–210604

Anteny telewizyjne i radiowe J. Pieniak. WK, str. 191

32 z

KS–210714

Jzyk VHDL. Projektowanie K. Skahill. WNT, str. 640

85 z

KS–210808

Urzdzenia elektroniczne cz. I . Elementy urzdze A. J. Marusak.

18 z

WSiP, str. 228

KS–210809

Urzdzenia elektroniczne cz. II. Ukady elektroniczne A. J. Marusak.

23 z

WSiP, str. 360

KS–210810

Urzdzenia elektroniczne cz. III. Budowa i dziaanie urzdze Marusak.

18 z

WSiP, str. 252

KS–210902

Stero w Twoim samochodzie M. Rumreich, str. 293

79 z

KS–211009

Krótkofalarstwo i radiokomunikacja. Poradnik . Komsta. WK, str. 252

45 z

KS–211010

Anteny . Podstawy polowe W. Zieniutycz. WK, str. 124

22 z

KS–220308

Ukady mikroprocesorowe. Przykady rozwiza B. Zieliski. HELION, str. 127

30 z

KS–220413

Dwik cyfrowy W. Butryn. WK, str. 232

45 z

KS–220519

Naprawa odbiorników satelitarnych J. Gremba, S. Gremba.

43 z

SERWIS ELEKTRONIKI, str. 496

KS–220604

Ukady programowalne, pierwsze kroki wyd.II P. Zbysiski,

53 z

J. Pasierbiski, str. 280

KS–220605

Jzyk VHDL w praktyce Praca zbiorowa. WK, str. 268

55 z

KS–220805

Katalog elementów SMD SERWIS ELEKTRONIKI, str. 344

35 z

KS–220913

Mikrokontrolery PIC16F8x w praktyce T. Jaboski. BTC, str. 226

39 z

KS–221005

Mechatronika Praca zbiorowa. REA, str. 384

42 z

KS–221009 Sownik techniczny niemiecko–polski polsko–niemiecki Praca zbiorowa

65 z

REA, str. 1146

KS–221113

Ukady sterujce w zasilaczach i przetwornicach SERWIS ELEKTRONIKI, str. 298

42 z

KS–221114

Ukady scalone wideo – aplikacje cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336

42 z

KS–221201

Diagnozowanie silników wysokoprnych H. Gunther. WK, str. 242

41 z

KS–221202

Projektowanie ukadów cyfrowych z wykorzystaniem jzyka VHDL

69 z

M. Zwoliski WK, str. 368

KS–221203

Komputerowe systemy pomiarowe W. Nawrocki. WK, str. 247

42 z

KS–221204

Pokadowe systemy diagnostyczne pojazdów samochodowych J. Merkisz,

69 z

WK, str. 419

KS–221205

Sterowanie silników o zaponie iskrowym. Zasada dziaania, podzespoy

40 z

WK, 78 str.

KS–221206

Czujniki w pojazdach samochodowych WK, str. 144

53 z

KS–221208

Wzmacniacze operacyjne P. Górecki. BTC, str. 250

43 z

KS–230116

Mikroprocesory jednoukadowe PIC S. Pietraszek . HELION, str. 412

65 z

KS–230118

RS 232C Praktyczne programowanie. Od Pascala i C++ do Delphi i Buildera

67 z

A. Daniluk. HELION, str. 400

KS–230201

Ukady odchylania pionowego, poziomego i korekcji SERWIS ELEKTRONIKI,

40 z

str. 345

KS–230202

Ukady cyfrowe TTL i CMOS serii 74 cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 530

44 z

KS–230203

Zrozumie mae mikrokontrolery J. M. Sibigtroth, BTC, str. 350

39 z

KS–230311

Protel 99SE pierwsze kroki M. Smyczek. BTC, str. 200

45 z

KS–230401

Podstawy elektroniki cyfrowej J. Kalisz. WK, str. 610

48 z

KS–230402

Systemy radiokomunikacji ruchomej K. Wesoowski WK, str. 483

45 z

KS–230410

May sownik techniczny angielsko–polski, polsko–angielski WNT str. 498

38 z

KS–230602 Ukady scalone audio w sprzcie powszechnego uytku – aplikacje cz. 1

SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336

42 z

KS–230605

Mikrokontrolery 8051 w praktyce T. Starecki. BTC, str. 296

45 z

KS–230731

Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych A. Herner,

68 z

Hans–Jurgen, WK, str. 460

KS–230732

Motocyklowe instalacje elektryczne R. Dmowski WK, str.100

37 z

KS–230929

Mikrokontrolery AVR w praktyce J. Doliski. BTC, str. 450

53 z

KS–231001

Ukady sterujce w zasilaczach i przetwornicach. Cz II

42 z

SERWIS ELEKTRONIKI, str. 309

KS–231002

Ukady sygnaowe i wzmacniacze wizji w OTVC i monitorach. Cz I

41 z

SERWIS ELEKTRONIKI, str. 327

KS–231220

Ukady cyfrowe TTl i CMOS serii 74 cz. 2 SERWIS ELEKTRONIKI, str. 494

44 z

KS–240201

Podstawy cyfrowych systemów telekomunikacyjnych. K. Wesoowski,

39 z

WK, str. 408

KS–240204

Projektowanie systemów mikroprocesorowych P. Hadam, BTC, str. 216

53 z

KS–240209

Porady serwisowe OTVC Sony i Philips. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 373

47 z

KS–240213

Ukady cyfrowe, pierwsze kroki. P. Górecki, BTC, str. 334

49 z

KS–241031

Wzmacniacze mocy audio 6, str. 355

42 z

KS–241032

Nowoczesny odbiornik telewizji kolorowej

41 z

KS–241033

May sownik techniczny niemiecko–polski i polsko–niemiecki, str .402

36 z

KS–241034

Programowanie mikrokontrolerów AVR w jzyku Bascom M. Wizania,

55 z

str. 352

KS–250717

Programowanie mikrokontrolerów 8051 w jzyku C. Pierwsze kroki J. Majewski BTC,

str. 304

65 z

KS–250718

Mikrokontrolery 68HC08 w praktyce Kreidl, Kupris, Dilger. BTC, str. 328

59 z

KS–250719 Mikrokontrolery AVR ATmega w praktyce R. Baranowski, str. 390, BTC

63 z

KS–250720 Realizer – graficzne programowanie mikrokontrolerów G. Górski. MIKOM,

str. 228

30 z

KS–250729 Porady serwisowe – monitory Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 320

40 z

KS–250730 Car audio – Pioneer, zeszyt 2 Praca zbiorowa, SERWIS ELEKTRONIKI, str. 96

20 z

KS–251019 Projektowanie i analiza wzmacniaczy maosygnaowych A. Dobrowolski,

P. Komur, A. Sowiski. BTC, str. 343

53 z

KS–251020 Mikrokontrolery dla pocztkujcych P. Górecki, BTC, str.408,

61 z

KS–251108 Projektowanie ukadów analogowych poradnik praktyczny R. Pease, BTC, str. 270

56 z

KS–251109 Cyfrowe przetwarzanie sygnaów od teorii do zastosowa P. Zieliski. WK, str. 848

62 z

KS–251110 Diagnostyka samochodów osobowych K. Trzeciak, WK, str. 348

36 z

KS–251111 Programowanie sterowników przemysowych J. Kasprzyk. WNT, str.306

36 z

KS–251112 Uszkodzenia i naprawa silników elektrycznych J. Zembrzuski. WNT, str. 208

31 z

KS–251212 USB uniwersalny interfejs szeregowyW. Mielczarek, Helion, str.128

25 z

KS–260103 Mikrokontrolery Nitron Motorola M68HC D. Ko cielnik. WK, str. 372

35 z

KS–260104 Kody usterek poradnik diagnosty samochodowego Haynes Publishing,

t. P. Kozak WK, str.444

92 z

KS–260201 Car audio – zeszyt 4 Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI str. 96

20 z

KS–260202 Ukady sterujce w zasilaczach i przetwornicach cz.3 Praca zbiorowa.

42 z

SERWIS ELEKTRONIKI, str. 305

KS–260203 Pamici masowe w systemach mikroprocesorowych P. Marks, BTC, str. 224

51 z

KS–260204 Rozproszone systemy pomiarowe W. Nawrocki, WK, str. 324

40 z

KS–260338 Podstawy teorii sterowania Praca zbiorowa., wyd. 2, WNT, str. 490

62 z

KS–260339 Podstawy miernictwa J. Piotrowski. WNT, str. 322

38 z

KS–260340 Detekcja sygnaów optycznych, WNT, Z. Bielecki, A. Rogalski, str.400

25 z

KS–260341 Elementy i ukady elektroniczne w pytaniach i odpowiedziach M. Rusek,

J. Pasierbiski WNT, str. 398

44 z

KS–260343 Podstawy elektroniki Praca zbiorowa. REA, str. 352

45 z

KS–260503 Podstawy technologii dla elektroników R. Kisiel BTC, str. 206

54 z

KS–260504 Algorytmy + struktury danych = abstrakcyjne typy danych P. Kotowski. BTC,

str. 203

45 z

KS–260505 Mikrofale. Ukady i systemy J. Szóstka WK, str. 352

44 z

KS–260801 Mikrokontrolery AVR Atiny w praktyce str. 381R. Baranowski, BTC

63 z

KS–271003

Protel DXP pierwsze kroki, BTC, Marek Smyczek, str. 264

59 z

KS–280108

Poradnik inyniera elektryka tom 2, WNT, Praca zbiorowa, str. 934

145 z

KS–280111

Pomiary oscyloskopowe, wznowienie, WNT, Rydzewski Jerzy, str. 242

38 z

KS–280112

Czujniki – mechatronika samochodowa, WK, Andrzej Gajek,Zdzisaw Juda, str. 241

49 z

KS–280500

Programowalne sterowniki automatyki PAC, Nakom, Krzysztof Pietrusewicz,

68 z

Pawe Dworak, str. 542

KS–280600

Wy wietlacze graficzne ialfanumeryczne wsystemach mikroprocesorowych, BTC,

59 z

Rafa Baranowski, str. 176

KS–281107

Sownik terminologii nagra dwikowych PRO-AUDIO, Audiologos,

37 z

Krzysztof Szlifirski, str. 277

KS–281108

BASCOM AVR wprzykadach, BTC, Marcin Wizania, str. 286

55 z

KS–290000

Sieci telekomunikacyjne, WK, Wojciech Kabaciski, Mariusz al, str. 604

49 z

KS–290002

Telewizyjne systemy dozorowe, WK, Pawe Kauny, str. 231

48 z

KS–290201

Wspóczesny oscyloskop. Budowa ipomiary, BTC, Andrzej Kamieniecki, str. 328

69 z

KS–290304

Serwis sprztu domowego 1/09, APROVI

12 z

KS–290602

Systemy isieci dostpowe XDSL, WK, Sawomir Kula, str. 292

59 z

KS–290906

Podstawy elektrotechniki ielektroniki samochodowej, WSiP, Piotr Fundowicz,

41 z

Bogusaw Michaowski, Mariusz Radzimierski, str. 224

KS–290907

Pracownia elektryczna. Biblioteka elektryka, WSiP, Marek Pilawski,

26 z

Tomasz Winek, str. 224

KS–290908

Instalacje elektryczne wbudownictwie, WSiP, Witold Jaboski, str. 128

15 z

KS–290909

Elektronika, WSiP, Augustyn Chwaleba, str. 544

40 z

KS–290914

Odnawialne róda energii ipojazdy proekologiczne, WNT,

32 z

Grayna Jastrzbska, str. 284

KS–290915

Proekologiczne odnawialne róda energii, WNT, Witold M. Lewandowski, str. 432

56 z

KS–290916

Elektrotechnika ielektronika dla nieelektryków, WNT, Praca zbiorowa, s. 634

69 z

KS–291000

Programowalny sterownik SIMATIC S7-300 wpraktyce inynierskiej, BTC,

69 z

Janusz Kwa niewski, str. 341

KS–291001

Wspóczesne ukady cyfrowe, BTC, Jarosaw Doliski, str. 96

39 z

KS–291002

USB praktyczne programowanie zwindows API wC++, Helion,

40 z

Andrzej Daniluk, str. 280

KS–291004

Urzdzenia isystemy mechatroniczne, cz 2, REA, Praca zbiorowa, str. 276

40 z

KS–291005

Mikrokontrolery AVR – niezbdnik programisty, BTC, Jarosaw Doliski, str. 134

19 z

KS–100101

PADS wpraktyce. Nowoczesny pakiet CAD dla elektroników, BTC, Maciej Olech, str. 398

69 z

KS–100200

Budowa iremont domu. Poradnik bez kantów, Septem, Witold Wrotek, str. 352

35 z

KS–100203

Ukady wtryskowe Common Rail wpraktyce warsztatowej, WK, Hubertus Günther,

str. 160

43 z

KS–100204

Wstp do programowania sterowników PLC, WK, R. Saat, K. Korpysz, P. Obstawski,

str. 260

44 z

KS–100300

Picoblaze. Mikroprocesor wFPGA, BTC, Marcin Nowakowski, str. 272

69 z

KS–100301

Programowanie sterowników PLC wjzyku drabinkowym, BTC, Stanisaw Flaga, str. 191

69 z

KS–100302

Serwis sprztu domowego 6/09, SSD, str. 60

12 z

KS–100303

Serwis sprztu domowego 1/10, SSD, str. 60

15 z

KS–100500

Transmisja internetowa danych multimedialnych wczasie rzeczywistym, WK,

Bartosz Antosik, str. 332

52 z

KS–100501

Projektowanie zoonych ukadów cyfrowych, WK, M. Pawowski, A. Skorupski, str. 248 59 z

KS–100502

AVR iARM7. Programowanie mikrokontrolerów dla kadego, Helion, Pawe Borkowski,

str. 528

77 z

KS–100503

Naprawa iobsuga pojazdów samochodowych, WSIP, Seweryn Orzeowski, str. 368

37 z

KS–100504

Proste konstrukcje lampowe audio, BTC, Adam Tatu , str. 224

59 z

KS–100505

Poradnik montera elektryka tom 2, WNT, Praca zbiorowa, str. 480

82 z

KS–100506

Satelitarne sieci teleinformatyczne (oprawa twarda), WNT, Zieliski Ryszard J., str. 536

37 z

KS–100507

Budowa pojazdów samochodowych. Cz 1, REA, Praca zbiorowa, str. 266

35 z

KS–100508

Budowa pojazdów samochodowych. Cz 2, REA, Praca zbiorowa, str. 499

35 z

KS–100509 Podwozia

inadwozia pojazdów samochodowych, REA, Praca zbiorowa, str. 276

42 z

KS–100600

Programowanie mikrokontrolerów LPC2000 wjzyku C, pierwsze kroki, BTC,

Jacek Majewski, str. 240

69 z

KS–100601

Fotowoltaika wteorii ipraktyce, BTC, Ewa Klugmann-Radziemska, str. 200

69 z

KS–100700

RS232 wprzykadach na PC iAVR, BTC, Rafa Chromik, str. 168

59 z

tel./fax

RABA

T 10%

dla prenumeratorów

miesiczników A

A V T

K O R P O R A C J A

s p.

z o. o

U L . L E

s t o o s i e m

i e s i ¹ t

d z

J A N

K O W A L S K I

0 3 - 5 4 0

£ Ó D

U L.

7 1 6 0 0 1 0 6 8 0 0

P L N

0 8 , 9 0

0 3 0 1 0 3 0 3 0 5 5 1 5 3

Z C Z Y N O W

0 3 - 1 9 7

A R S Z A W A

K O S M O N A U T Ó W

8 / 1 4 6

R O C Z N A

P R E N U M E R A T A

E D W

O D

N R

Numer konta bankowego

naszego wydawnictwa

Pe³ny adres

pocztowy

wraz z imieniem,

nazwiskiem

(ew. nazw¹ firmy

lub instytucji)

Kwota zgodna z warunkami

prenumeraty podanymi

na poprzedniej stronie

Okreœlenie

czasu prenumeraty

(roczna, pó³roczna,

na okres od ... do ...);

osoby prywatne, chc¹ce

otrzymaæ fakturê VAT,

prosimy o dopisanie

„Proszê o FVAT

(firmy i instytucje

prosimy o podanie NIP)

“

Dane

adresowe

naszego

wydawnictwa

ê æ

z³

Prenumeratę zamawiamy:

Pamiętaj! Tylko Prenumeratorzy

)

– otrzymują gratis równoległą prenumeratę e-wydań (patrz strona 12)
– mają bezpłatny dostęp do specjalnego serwisu EdW na stronie www.avt.pl/logowanie

(dla pozostałych Czytelników – dostęp za mikropłatnościami SMS-ami www.elportal.pl/archiwum)

–

mogą otrzymywać co miesiąc bezpłatny numer archiwalny EdW (zamawiając dowolne z dostępnych jeszcze wydań

sprzed stycznia 2010 r. – otrzymasz je wraz z prenumeratą; zamówienie możesz złożyć e-mailem na nasz adres

prenumerata@avt.pl)

–

zostają członkami Klubu AVT-elektronika i otrzymują wiele przywilejów oraz rabatów

__________________________________________________________________________

*) nie dotyczy prenumerat zamówionych u pośredników (RUCH, Poczta Polska i in.); nie dotyczy bezpłatnych prenumerat próbnych.

Jeśli jeszcze nie prenumerujesz EdW

, spróbuj za darmo! My damy Ci bezpłatną prenumeratę

próbną od października 2010 do grudnia 2010, Ty udokumentuj swoje zainteresowanie EdW wpłatą kwoty 89,10 zł na kolejnych

9 numerów (styczeń 2011 – wrzesień 2011). Będzie to coś w rodzaju zwrotnej kaucji. Jeśli nie uda nam się przekonać Cię
do prenumeraty i zrezygnujesz z niej przed 16. 12. 2010 r. – otrzymasz zwrot całej swojej wpłaty.

Dział Prenumeraty Wydawnictwa AVT,

ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa,

faks: (22) 257 84 00, tel.: (22) 257 84 22, e-mail: prenumerata@avt.pl

wypełniając formularz w Internecie (na stronie www.elportal.pl) – tu można zapłacić kartą

wysyłając SMS o treści PREN na numer 663 889 884, a my oddzwonimy
do Ciebie i przyjmiemy Twoje zamówienie (koszt SMS-a według Twojej taryfy)

zamawiając za pomocą telefonu, e-maila, faksu lub listu

dokonując wpłaty

NAJŁATWIEJ

LUB

NAJPROŚCIEJ

/ 1

CENY PRENUMERATY (cena bez zniżek – 118,80 za rok)

okres dotychczasowej nieprzerwanej prenumeraty

rok

2 lata

3 lata lub 4 lata

5 i więcej lat

rocznej

99,00 zł (2 numery gratis)

89,10 zł (3 numery gratis)

79,20 zł (4 numery gratis)

2-letniej

158,40 zł

138,60 zł

118,80 zł

(8 numerów gratis)

(10 numerów gratis)

(12 numerów gratis)

Jeśli już prenumerujesz EdW

, nie zapomnij przedłużyć prenumeraty! Rozpoczynając drugi rok

nieprzerwanej prenumeraty EdW, nabywasz prawo do zniżki. W przypadku prenumeraty rocznej jest to zniżka w wysokości

ceny 2 numerów. Rozpoczęcie trzeciego roku prenumeraty oznacza prawo do zniżki o wartości 3 numerów, zaś po 3 latach
nieprzerwanej prenumeraty masz możliwość zaprenumerowania EdW w cenie obniżonej o wartość 4 numerów.

Jeszcze więcej zyskasz, decydując się na prenumeratę 2-letnią – nie musisz mieć żadnego stażu Prenumeratora,

by otrzymać ją w cenie obniżonej o wartość aż 8 numerów! Więcej – po 3 latach nieprzerwanej prenumeraty upust na cenie
prenumeraty 2-letniej równy jest wartości 10 numerów, a po 5 latach zniżka osiąga wartość 12 numerów, tj.

50%!

NAJWYGODNIEJ

CENY PRENUMERATY WERSJI ELEKTRONICZNEJ

(dla Czytelników nie prenumerujących wersji papierowej; zawierają 22% VAT)

wydań:

6 x 6,60 zł = 39,60 zł

12 wydań: 12 x 6,10 zł = 73,20 zł

24 wydania: 24 x 5,50 zł = 132 zł

1 0

BEZPŁATNA PRENUMERATA PRÓBNA

od października 2010 r. do grudnia 2010 r.

3 x 0,00 zł = 0,00 zł

PRENUMERATA 9-MIESIĘCZNA

od stycznia 2011 r. do września 2011 r.

9 x 9,90 zł = 89,10 zł

Prenumeruj za darmo lub półdarmo!

http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl

02-784 Warszawa, ul. Janowskiego 15 tel./fax (22) 641-15-47, 644-42-50

•

Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie

www

.ndn.com.pl

•

Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie

www

.ndn.com.pl

•

Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie

www

.ndn.com.pl

•

Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie

www

.ndn.com.pl

LF8000

1150 z³ + vat

-Odsysacz elektroniczny DIA80A,

-Lekka koñcówka lutownicza SIA100KT

-Termopinceta TWZ 100,

-Wydmuch gor¹cego powietrza HAP 80,

Dobra cena!

ZESTAW LUTOWNICZY LF-8000

STANOWISKO DO MONTA¯U SMD/BGA

NA PODCZERWIEÑ

W skład systemu wchodzi: IR-610 – podgrzewacz wstępny,
IR-810 – podgrzewanie punktowe, statyw do mocowania
płytki, chłodzenie kolby, włącznik nożny, chwytak
ciśnieniowy do układów scalonych z wymiennymi
końcówkami.

Moc

Temperatura Timer

IR-610 650W 30°C - 350°C

IR-810 150W 45°C - 450°C

0-900s

GENERATOR Z CYFROW¥ SYNTEZ¥ DDS

DF1410

Modulacja AM

● Częstotliwość: 1μHz÷10MHz, ● Dokładność: 5x10

-5

, ● Napięcie wyjściowe: 2mV ÷

20Vp-p, ● Stabilność ±1x10

-5

● Przemiatanie 1ms÷800s (liniowe), 100ms÷800s (log.)

999 z³ +vat

Przemiatanie

Modulacja PSK

Modulacja FM

Modulacja FSK

Impulsy

Paczka impulsów

Sinus

NOWOŒÆ

Model
Parametry

NDN

DF173003C

NDN

DF173005C

NDN

DF1723003DC

NDN

DF1723005DC

NDN

DF1723003TC

NDN

DF1723005TC

NDN

DF1743003C

NDN

DF1743005C

Napięcie
wyjściowe

0-30V

0÷30V

2 x (0÷30V) 2 x (0÷30V)

2 x (0

30V)

2 x (0

3A)

1 x (5V, 3A)

2 x (0

30V)

2 x (0

5A)

1 x (5V, 3A)

2 x (0

30V)

2 x (0

3A)

1x(8

15V, 1A)

1x(3

6V, 3A)

2 x (0

30V)

2 x (0

3A)

1x(8

15V, 1A)

1x(3

6V, 3A)

Prąd wyjściowy

0-3A

0÷5A

2 x (0÷3A)

2 x (0÷5A)

Dokładność
pomiaru

Dokładność pomiaru napięcia: ±1% + 2 cyfry, dokładność pomiaru prądu: ±2% + 2 cyfry

Wyświetlacz

2 x LED

4 x LED

Ilość wyjść

Pojedynczy

Podwójny

Potrójny

Poczwórny

Napięciowy
współczynnik
stabilizacji

CV≤1 x 10-4 + 1mV
CC≤2 x 10-3 + 2mA

CV≤1 x 10-4+1mV
CC≤2 x 10-3+2mA

CV≤1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2)
CC≤2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2)
CV≤1 x 10-4+1mV (CH3)

CV≤1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2)
CC≤2 x 10-3+1mA (CH1 i CH2)
CV≤1 x 10-4+1mV (CH3 i CH4)

Obciążeniowy
współczynnik
stabilizacji

CV≤1 x 10-4 + 2mV
CC≤2 x 10-3 + 6mA

CV≤1 x 10-4+2mV
CC≤2 x 10-3+6mA

CV≤1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2)
CC≤2 x 10-3+6mA (CH1 i CH2)
CV≤1 x 10-3+3mV (CH3)

CV≤1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2)
CC≤2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2)
CV≤1 x 10-3+3mV (CH3 i CH4)

Tętnienia i
szumy

CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CV≤20mVp-p (5Hz-1MHz)
CC≤3mArms
CC≤30mAp-p

CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CC≤3mArms

CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CC≤3mArms (CH1 i CH2)
CV≤1mVrms (5Hz-1MHz)
(CH3)

CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CC≤2mArms (CH1 i CH2)
CV≤1mVrms (5Hz-1MHz)
(CH3 i CH4)

Zabezpieczenie

przed przeciążeniem oraz
odwrotną polaryzacją

przed przeciążeniem i odwrotną polaryzacją oraz ograniczenie prądowe i przeciwzwarciowe

Praca szereg,
równ, tracking

NIE

TAK

Włącz/wyłącz
wyjścia

TAK

Ograniczenie
prądowe

Nastawianie ograniczenia prądowego przy odłączonym wyjściu

Wymiary

130 x 155 x 295 mm

255 x 156 x 295 mm

255 x 160 x 305 mm

Cena
(bez VAT)

250

245

400

450

520

570

550

700

Do pracy ciągłej (8h przy pełnym obciążeniu)

NAJWIĘKSZY WYBÓR, NAJLEPSZA

CENA,

TRZY LATA GWARANCJI!!!

NOWA SERIA ZASILACZY NDN

2 kanały, pasmo 60MHz
Próbkowanie z częstością 1GSa/s w czasie rzeczywistym
i 25GSa/s w czasie ekwiwalentnym

Pamięć o długości 2M punktów

Detekcja impulsów o szerokości 10ns (Peak Detect)
Pamięć do 15 kompletów ustawień przyrządu
i do 15 przebiegów
Kolorowy ekran LCD TFT o przekątnej 14 cm
27 różnych pomiarów automatycznych
Podstawa czasu: 1ns ~ 50s/dz
Czułość odchylania pionowego: 2mV ~ 10V/dz
Port USB do komunikacji z komputerem PC
Operacje matematyczne na przebiegach: sumowanie,
odejmowanie, szybka transformata Fouriera
6-cyfrowy licznik częstotliwości w czasie rzeczywistym

-
-

-
-
-
-
-
-

OSCYLOSKOP CYFROWY GDS-1062A

LPS305 Zasilacz laboratoryjny

Maks. moc
wyjściowa

165 W

Napięcie
Zakres

0÷ +30V/ 0÷ -30V

3,3V/5V

Rozdzielczość

10mV

Nap. maks.

-32V / +32V

Tryb śledzenia

0 ÷± 30V

Błąd śledzenia

± 20 mV

Prąd

Zakres

0÷ -2,5A /0÷ +2,5A

3 A

Rozdzielczość

1 mA

Prąd maks.

+3A / -3A

≈ 3,3 A

Tryb śledzenia

0 ÷ ± 2,5 A

Błąd śledzenia

± 5 mA

•

Stabilizacja napięcia i prądu

•

12-bitowy konwerter A/C

•

Ciekłokrysta-

liczny wyświetlacz matrycowy z podświetlaniem, 2x16 cyfr jednoczesny
odczyt prądu i napięcia

•

Kalibracja programowa

•

Inteligentny system

chłodzenia

•

Złącze RS232

•

Akustyczna (beeper) sygnalizacja prze-

ciążenia i zmiany trybu pracy

•

Przyciski

(“w dół”) i

(“w górę”) do

łatwego ustawiania parametrów

•

Klawiatura numeryczna do bezpośred-

niego wprowadzania parametrów

•

Dwa kanały regulowane i jeden z

napięciem ustalonym (5V lub 3,3V)

1900 z³

vat

DOBRA CENA!

Document Outline

01_okl09_JEJ.indd
02_farnell avago.indd
03_farnell PLN.indd
04-05_WstepniakSpis_1009_EPZ.indd
06-07_NEWS09_JPKZE.indd
08-09_poczta1009_EPKZE.indd
10-11_box_WRZESIEN_PEPEPKZE.indd
12-13_prenumerata_1009_E.indd
14_Jak1009_EPZE.indd
15-18_Stepien_GPS_EPKAZE.indd
19-23_Orodzinski_trx_sdr_cz2_EPKAZ.indd
24-25_Majewski_Robot_cz7_EPKAZE.indd
26-27_KuchniaZasC_wrzesien_EPKZE.indd
28-29_Info05_cz3_WRZESIEN_EPEEPKZE.indd
30-31_Golaszewski_Sterowniki_...cz1_wrzesien_EPEPKZE.indd
32-33_PodLupa03wzmCz19_WRZESIEN_EPEKZE.indd
34_Lab2_DH_.indd
35-37_Osla_O4B_1_Korektor_Wrzesien_EPEKZE.indd
38-51_szko09_JPKZE.indd
52-55_Janek_Bezprzewodowe_IO_EPEKAZE.indd
56-57_Musz_Oswietlenie_roweru_EPEEKAZE.indd
58_POPRAWKA 2
59-60_Pichl_Pojazd_robot_EPEKAZE.indd
61_farnell przylacz.indd
62-63_Grzeda_Tanie_sterowanie_EPEKZKAZE.indd
64_krzyzowka_1009_EPKZ.indd
65_nowe czasop_DCP.indd
66-67_Prusak_MEU_Mikrorobotyka_WRZESIEN_EPEEKZE.indd
68-69_klub_od_1006_E.indd
70_gielda_1009_EPZ.indd
71-73_reklamy1009_JE.indd
74-75_sklepy_od 10_09.indd
76-77_oferta_1009_JZ.indd
78_Oferta_1008
79_ankieta_errare_1009_EPKZ.indd
80-81_1009_ksiegarnia_edw_ok
83_NDN.indd
84_BTC.indd

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo dewizowe 2010 09 id 38648 Nieznany
21 Wiek 2010 09 spis tresci
2010 09 Szkoła konstruktorów klasa II
2010 09 System oświetlenia rowerowego
Biuletyn IPN 2010 09 10
2010 09 2011 12 Kalendarz żydowski 5770 5771 5772
edw 2003 09 s10
2010 09 22 PZPN Egzamin III ligi (2)
EdW 2010 08
edw 2003 09 s58
edw 2003 09 s50
.SIMR-ALG1-EGZ-2010-09-10-rozw
SIMR-RR-EGZ-2010-09-17-rozw
pg 2010 09 02 14
edw 2003 09 s18
Bespres FCT 160mgPIL 2010 09 30 TevaCzechIndustries
2010 09 TRX SDR na fale krótkie

więcej podobnych podstron

EdW 2010 09

Document Outline