Organizowanie dnia nadpobudliwemu dziecku
Dzieci z ADHD cierpią na brak organizacji. Wynika to przede wszystkim z tych podstawowych
objawów nadpobudliwości psychoruchowej, więc początkowe planowanie i nadzorowanie pracy
dziecka spoczywa na rodzicach. Dzieci z ADHD nie radzą sobie ze złożonymi czynnościami, więc
musimy mied kontrolę niemalże nad wszystkim co robi. Zacznijmy więc od organizacji podstawowych
czynności dziecka.
Warto napisad dziecku instrukcję tych podstawowych czynności, np. mycia zębów
1. Wchodzę do łazienki.
2. Sięgam po szczoteczkę i pastę.
3. Zwilżam szczoteczkę i pastę.
4. Odkręcam tubkę z pastą.
5. Nakładam pastę.
6. Zakręcam tubkę, itd.
Tak samo jest z innymi czynnościami, np. ubieraniem się. Takie instrukcje podzielone na kolejne
etapy najlepiej powiesid w domu, czy na szafie. Z czasem te czynności staną się nawykami, a w czasie
pracy nie można zapominad o pochwałach i nagrodach, za każdym razem kiedy czynnośd zostanie
wykonana poprawnie. Jako rodzice musimy wiedzied, że dzieci z ADHD mają problemy z
dokooczeniem wykonywanej czynności. Typową reakcją jest zdenerwowanie, a to budzi negatywne
uczucia u dziecka. Dzieci przerywają wykonywanie czynności, kiedy pojawia się dodatkowy bodziec
rozpraszający. Dlatego dziecku trzeba dzielid zadanie na mniejsze etapy, np. zamiast polecenia
„Ubierz się” powinno się powiedzied „załóż skarpetki”, „spodnie”, „koszulka”, „zawiąż buty” itd.
Plan pracy dziecka powinien byd również wywieszony w domu w widocznym miejscu, aby dziecko w
każdej chwili wiedziało, co ma robid. Na przykład plan lekcji może, a nawet powinien uwzględniad
listę rzeczy potrzebnych do przedmiotu. Przy lekcji W-F zapisujemy trampki, spodenki, koszulka.
W organizacji planu dnia dziecka trzeba wziąd pod uwagę indywidualne potrzeby każdego dziecka, na
pewno nie można wprowadzad za dużo zajęd dodatkowych.
Tak samo jest z miejscem pracy dziecka. Dzieci z ADHD żyją w chaosie, dlatego powinni mied wyraźnie
zaznaczone miejsce, w którym się uczą, również wydzielone półki na zadania do zrobienia, zadania
wykonane, różnokolorowe skrzynie w pokoju – oddzielne do zabawek, klocków, papierów.
Pomocne może byd rozwieszenie w domu krótkich poleceo, np. „brudne naczynia do zlewu”, wtedy
jednak trzeba pamiętad o stosowaniu konsekwencji.
Ważne w planowaniu czasu jest podkreślenie czasu jakie ma dziecko na wykonanie danej czynności.
Jest na to kilka metod. Jedną z nich jest prowadzenie kalendarza i organizera z dokładnie podaną
godziną rozpoczęcia i zakooczenia czynności. Oczywiście takie plany trzeba przygotowywad wspólnie,
żeby dziecko wiedziało, że nie jest ignorowane. No i rodzice muszą cały czas mied kontrolę nad tym,
co dziecko robi. Inną metodą jest sporządzenie listy zadao do wykonania, dziecko przez to będzie
miało namacalny dowód swoich działao i skuteczności.
Dzieci z ADHD mają zaburzenia czasu. Wykonywanie nudnych czynności trwa dla nich wiecznośd, a
coś co jest przyjemnością trwa tylko chwilę. Dzieci mają też trudności z określeniem ile to jest 10
minut. Dlatego stosuje się timery w pracy z dziedmi z ADHD. Stawiamy zegar w zasięgu wzroku i
mówimy, że pracujemy przez 5minut.
I co najważniejsze trzeba pamiętad, żeby nie wyręczad dziecka w wykonywaniu jego obowiązków. W
miarę upływu czasu możemy zwiększad tzw. „poprzeczkę” i wyznaczyd cele o ciut większych
możliwościach dziecka. Jedna w tej kwestii trzeba byd bardzo delikatnym, żeby dziecko nie poczuło,
że nie spełnia oczekiwao rodziców.
W pracy z dzieckiem z ADHD jako rodzice musimy się nauczyd odpowiedniego wydawania poleceo.
Kiedy mówimy do dziecka w taki sposób „Kiedy zaczniesz w koocu słuchad tego, co się do Ciebie
mówi? Ciągle wszystko jest porozrzucane, nie wyniosłeś śmieci, itd”, dziecko odbiera to jako szum
informacji. Nie dośd, że zgubi się po pierwszym czasowniku to jeszcze odczuje nasze negatywne
emocje. Tak więc przede wszystkim należy byd spokojnym. Każde wydawane spokojnie polecenie na
pewno będzie miało większą skutecznośd, niż zdenerwowanie, czy krzyk.
Żeby dziecko wykonało jakąś naszą prośbę trzeba zacząd od prośby „spójrz na mnie” albo „zobacz”.
Wtedy możemy nawiązad kontakt wzrokowy, co skupi uwagę dziecka na nas. Pomocne są oczywiście
gesty, na przykład dotknięcie ramienia. I jak wykazało wiele badao dodanie do każdego polecenia
słowa „proszę” o około 80% zwiększa szansę wykonania.
Z tego wszystkiego najważniejsze jest wyciąganie konsekwencji. Dzieci bardzo szybko się uczą. Gdy na
przykład nie ukarzemy dziecka, które nie wykonało dwóch poleceo, on to sobie doskonale
zarejestruje i następnych poleceo również nie wykona. Tu trzeba byd bardzo czujnym i stanowczym.
Strategie radzenia sobie z nadmierną impulsywnością
Z nadmierną impulsywnością trudno jest walczyd. Wynika to z faktu, iż aby o to zmienid to trzeba o tym
pamiętad. Dziecko z ADHD może zapanowad nad swoją impulsywnością w momencie, w którym zostanie mu to
przypomniane. Sprawdzoną i polecaną przez specjalistów metodą jest przedstawianie zasad w graficzny sposób,
może to byd tekst w przypadku dzieci starszych, np. „Pościel łóżko przed wyjściem” albo „Zapukaj, zanim
wejdziesz”. Dobre jest też przypominanie obowiązujących zasad. Należy wtedy podejśd do dziecka,
skoncentrowad na sobie jego uwagę i przypomnied zasadę w kilku prostych słowach, np. „Jemy obiad siedząc
przy stole”, „Komputer włączają dzieci, które odrobiły lekcje”. Zasady należy powtarzad tyle razy, ile jest
potrzeba i do momentu, aż się do nich dostosuje.
Dobrą strategią jest też przewidywanie sytuacji, np. ostrzeganie dziecka przed przejściem przez ulicę.
Dzieci z ADHD bywają mistrzami dyskusji. W jakiejkolwiek kłótni nie odpuszczają, a na argumenty rodziców
podają kilka swoich. W takiej sytuacji to my jako rodzice, musimy zapanowad nad tym dzieckiem i najlepiej
ucinad rozmowę przed nawiązaniem dyskusji. Najlepiej kilkakrotnie powtarzad zdania, bądź polecenia. Dzieci z
ADHD są bardzo sprytne i wolą wciągnąd rodziców w dyskusję, żeby nie pamiętali o kolejnych poleceniach.
Strategie radzenia sobie z nadruchliwością
Najważniejszą zasadą pomocy dziecku z nadruchliwością jest zaakceptowanie potrzeby ruchu przez dziecko z
ADHD. Dzieci takie muszą się ruszad i nie powinni przez to byd postrzegane jako dzieci niegrzeczne. Następnie
należy stworzyd dziecku taką sytuację, w której najmniej przeszkadza otoczeniu. Oprócz pozwoleniu dziecku na
wychodzenie czy wstawanie, należy mu też pozwolid na ruch w obrębie miejsca siedzenia. Trzeba wtedy jasno
określid normy i zasady. Na przykład można machad nogami ale nie można kopad osoby, która siedzi obok.
Trzeba pamiętad, że dziecko z ADHD nie ma za dużo energii i nie ma takich metod, które mogłyby ją zmniejszyd.
Dlatego trzeba pomóc takiemu dziecku zagospodarowad lub ukierunkowad jego energię.
Rodzice muszą pamiętad, że nadruchliwośd jest od dziecka niezależna i nie można go karad za to, że chce sobie
pochodzid.
Strategie radzenia sobie z zaburzeniami uwagi
Zaburzenia uwagi mogą byd tak bardzo nasilonymi objawami, że dziecko nie będzie w stanie uczyd się bez
pomocy drugiej osoby. Dlatego ważne są trzy rzeczy, aby usprawnid pracę dziecka. Pierwsze to ograniczenie
ilości bodźców docierających, drugie to pomoc w odbieraniu bodźców i trzecie to skrócenie czasu i zakresu
wykonywanego zadania, np. podzielenie pracy na konkretne etapy.
Wskazówki dla nauczycieli
Zasady pracy z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej
1. Nie wzmacniaj niewłaściwych zachowao, ale tylko te, które chcesz utrwalid.
Dobrze jest ignorowad niektóre niepożądane zachowania dziecka z ADHD. Trzeba pamiętad, że poświęcona
dziecku uwaga jest silnym wzmocnieniem, czyli jest odbierana jako nagroda. Nawet jeśli jest skupione na
wykonywaniu jakiegoś zadania warto go pochwalid. Takie zachowanie nie rozproszy tylko doda sił. Warto
zapamiętad, że karanie dziecka nadpobudliwego, za niezależne od niego objawy spowoduje, że dziecko zacznie
się bad szkoły, dlatego warto przed pracą z takimi uczniami dokładnie nie tylko zaznajomid się z objawami ADHD
ale również nauczyd się je rozpoznawad.
2. Mów tak, aby dziecko z ADHD Cię usłyszało.
Do dzieci z ADHD najlepiej mówid z bliska, po nawiązaniu kontaktu wzrokowego, kilkakrotnie powtarzad,
ponieważ dziecko słyszy tylko kilka pierwszych słów polecenia. Trzeba pamiętad, iż dziecku z ADHD łatwiej
będzie coś zrobid, niż czegoś nie zrobid. Wynika to z faktu, iż bardzo często słyszy, że nie wolno czegoś robid.
Dlatego należy jasno i precyzyjnie określad polecenia. Ważne jest, że dzieci z ADHD nie rozumieją złożonych
poleceo.
3. Zaznacz początek nowej czynności.
Dzieci z ADHD łatwo zaczynają czynnośd nieuporządkowaną, ale trudniej jest im rozpocząd czynnośd
uporządkowaną, np. wypełnianie zeszytu dwiczeo. Takiemu dziecku należy wyraźnie przekazad rozpoczęcie
jakiejś czynności, np. „Uwaga, teraz zaczynamy pisad”.
4. Dziel pracę dziecka na krótkie etapy.
Przy pracy z dzieckiem z ADHD warto poznad jego naturalny rytm pracy i pozwolid mu na oderwanie się od
skupienia nad pracą. Możemy wtedy zadad dziecku jakieś pytanie lub wydad nowe polecenie.
5. Przypominaj.
Aby zwiększyd uwagę dziecka z ADHD można mu często przypominad o czynnościach, np. przed wyjściem z klasy
zapytad, co ma zrobid w domu, albo co ma na jutro przygotowad. Jako nauczyciele warto zwrócid uwagę na to,
czy uczeo z ADHD ma zapisaną notatkę w zeszycie, wyraźnie zapisało pracę domową, bądź zapisało, że „Nic nie
jest zadane”, zapisało wszelkie informacje o sprawdzianach, ich zakresie oraz terminie, zapisało termin
wycieczki szkolnej, co trzeba przynieśd na następną lekcję i tym podobne. Nie można również zapomnied wpisad
mu pochwałę.
6. Zachęcaj dziecko do sprawdzania swoich prac.
Dziecko z ADHD zazwyczaj pierwszy kooczy pisanie pracy klasowej. Powinien wtedy położyd pracę na biuru,
zająd się przez chwilę czymś innym, np. wytarciem tablicy, a potem usiąśd i sprawdzid jeszcze raz swoją pracę.
7. Stwórz uporządkowany świat.
Dziecko z ADHD powinno znad swój plan lekcji, ale też plan poszczególnych godzin lekcyjnych, żeby mógł łatwo
przewidzied, co go czeka.
8. Mądrze usadź dziecko z ADHD w klasie.
Aby pomóc w koncentracji dziecku z ADHD, powinno się go usadzid w pierwszej ławce, z dala od rozpraszających
rzeczy, takich jak okno czy drzwi, jak najbliżej nauczyciela. Najlepiej, aby takie dziecko siedziało z
najspokojniejszym uczniem.
9. Ucz dziecko organizowania sobie pracy.
Dzieci z ADHD często cierpią na niemożnośd zorganizowania sobie pracy. Takiemu dziecku należy pomóc, np.
pokazując jak napisad plan pracy czy wypracowania, jak układad rzeczy na biurku. Dotyczy to również
wypowiedzi. Dzieci z ADHD często wypowiadają się w sposób chaotyczny, niezrozumiały. Zadawanie
pomocniczych pytao może bardzo ułatwid komunikację między dzieckiem a nauczycielem.
10. Zaakceptuj lub zagospodaruj nadruchliwośd.
Należy wyraźnie ustalid, co dziecko może, a czego nie może robid w czasie lekcji. Na przykład dozwolone jest
machaniem nogami, kręcenie młynka palcami ale nie wolno wychodzid z ławki, przeszkadzad innym dzieciom.
Można też zorganizowad dziecku dodatkową aktywnośd, np. prosząc, aby starło tablicę, przyniosło kredę,
przyniosło mapę z zaplecza, rozdało lub zebrało pomoce szkolne i tym podobne.
O specyficznych trudnościach szkolnych
Dzieci z ADHD nie różnią się od innych dzieci pod względem ilorazu inteligencji, jednak dzieci te często
potrzebują pomocy w regulowaniu procesów uwagi i wydobywania zgromadzonej wiedzy. Często trzeba też im
pomagad w wzmacnianiu motywacji i wytrwałości. Najwięcej tych trudności jakie napotykają na swojej drodze
dzieci z ADHD wynika z samych objawów nadpobudliwości. Z tego tytułu dziecko często słyszy krytyczne uwagi
na temat swojego zachowania co znacznie obniża poziom samooceny .
Zaburzenia procesów uwagi i pamięci
Dziecko z ADHD ma problemy ze skupienie uwagi przez dłuższy czas, dlatego nie zapamiętuje informacji, albo
zapamiętuje je w chaotyczny, nieuporządkowany sposób, co powoduje, że są dla niego bezużyteczne. Na
przykład potrafi zapamiętad, że będzie klasówka w szkole, ale nie to, że już jutro. Dziecku z ADHD łatwiej jest
zapamiętad nowy, ciekawy materiał, niż nudną tabliczkę mnożenia. Bez ciągłego powtarzania będzie ją
zapominało. Dzieci z ADHD mają również problemy z wyselekcjonowaniem najważniejszych informacji, czyli nie
potrafią z napływających bodźców wybrad tych najważniejszych. Łatwiej jest im się uczyd, kiedy materiał jest
podany w punktach, zwięźle i precyzyjnie, a ważne elementy są napisane inną czcionką.
Zaburzenia językowe
Występują nie u wszystkich dzieci z nadpobudliwością. Do najważniejszych zaburzeo językowych należą:
trudności w budowaniu trudnych wypowiedzi – dzieci nie trzymają się schematu, mówią oraz piszą
chaotycznie; częste odbieganie od tematu – nie potrafią skupid się na jednej rzeczy, często przeskakują z myśli
na myśl, z pomysłu na pomysł, co powoduje niezrozumienie; trudności w posługiwaniu się przyimkami (na, w,
obok, przed, po) – to powoduje, że dziecko z ADHD będzie miało problem z przekazaniem chronologii wydarzeo,
czy odnalezieniem jakiego przedmiotu; nieprzestrzeganie zasad rozmowy – dzieci z ADHD zagadują ludzi z
otoczenia można by rzec „na śmierd”; szybkie i głośne mówienie – dzieci z ADHD nie potrafią mówid po cichu.
Dyslekcja, dyskalkulia
Nie ma jednoznacznej przyczyny powstawania takich zaburzeo zarówno u dzieci nadpobudliwych jak i nie
mających z tym problemu. Dlatego diagnoza tych zaburzeo musi się opierad na współpracy psychologa jak
pedagoga, czasami nawet neurologa i psychiatry. Trzeba jednak zauważyd, iż dyslekcja czy dyskalkulia u dziecka
z ADHD są znacznie większych obciążeniem, niż dla innych dzieci. Trudności w czytaniu czy pisaniu
zwielokrotniają te zniekształcenia napływających informacji i utrudniają ich zrozumienie. Może to powodowad
jeszcze większe zniechęcenie do nauki.
Zaburzenia funkcji poznawczych
Zaburzenia analizy wzrokowej – dziecko ma trudności z postrzeganiem liter takich jak w-m, b-d, n-m. Dobrze
radzi sobie z pisaniem ze słuchu, ale problemy z przepisywaniem słów z tablicy.
Zaburzenia analizy słuchowej – dziecko ma trudności z odróżnieniem dźwięków podobnych, np. d-t, słów np.
koc-kos, bułka-półka. Poprawnie przepisuje wyrazy z tablicy, ale popełnia dużo błędów przy pisaniu ze słuchu,
ma problemy w dzieleniu wyrazu na głoski. Powoduje to trudności ze śledzeniem toku zrozumieniem
prowadzonych zajęd.
Zaburzenia sprawności motorycznej – mimo, iż dzieci z ADHD wykazują ponad przeciętną aktywnośd fizyczną,
mają trudności z wykonywaniem drobnych czynności, np. zapinaniem guzików, sznurowaniem butów.
Zaburzenia lateralizacji – dzieci z tymi zaburzeniami mają między innymi problemy z rozpoznaniem prawej i
lewej strony, zapisują wyrazy od kooca do początku, zamiast słowa „kat” napiszą „tak”.