W trosce o trwałe mieszanki
Mieszanki traw z roślinami motylkowatymi to dla przeŜuwaczy źródło wartościowej paszy
objętościowej. MoŜna je wprowadzać zarówno do trwałych, jak i przemiennych uŜytków
zielonych oraz na grunty orne. Ich zaletą jest dobre plonowanie przy ograniczonym
nawoŜeniu azotowym.
W trwałych zbiorowiskach łąkowych udział roślin motylkowatych jest zazwyczaj bardzo niewielki.
Ich stała obecność w runi okazuje się moŜliwa tylko na łąkach 2-kośnych ekstensywnie
nawoŜonych, na których nie natrafiają na silną konkurencję traw.
Tymczasem intensywny chów krów mlecznych wymaga od agrotechniki duŜych partii zielonki
wysokiej jakości. Wymusza to stosowanie wysokiego i kompleksowego nawoŜenia oraz 3-krotnego
uŜytkowania kośnego lub 4–5 wypasów w fazie rozwojowej gwarantującej najlepszą jakość
zielonki. Zarówno u traw, jak i u motylkowatych występuje ona przed kwitnieniem. W tych
warunkach rośliny motylkowate osłabione konkurencją szybciej rozwijających się traw i
pozbawione moŜliwości rozmnaŜania generatywnego ustępują z runi.
Gatunki do mieszanek
Obecnie zarejestrowane są odmiany 12 gatunków traw pastewnych i jednego mieszańca
międzyrodzajowego oraz 8 gatunków roślin motylkowatych drobnonasiennych. W praktyce liczba
gatunków powszechnie wykorzystywanych okazuje się mniejsza.
Z traw naleŜy wymienić kostrzewę łąkową, kostrzewę trzcinową, kostrzycę (festulolium), która
jest mieszańcem międzyrodzajowym kostrzewy łąkowej i Ŝycicy wielokwiatowej lub rzadziej
Ŝycicy trwałej, kupkówkę pospolitą, tymotkę łąkową, Ŝycicę wielokwiatową (rajgras włoski),
Ŝycicę trwałą (rajgras angielski) i Ŝycicę mieszańcową (rajgras oldenburski). Inne gatunki, takie jak
rajgras wyniosły (rajgras francuski), mietlica biaława, stokłosa uniolowata i stokłosa bezostna
(dawniej stosowana, a obecnie niemająca odmian wpisanych do krajowego rejestru COBORU)
wykorzystywane są sporadycznie ze względu na ograniczoną dostępność nasion. Pozostałe, niskie
trawy pastewne, tj. kostrzewa czerwona i wiechlina łąkowa, stanowią tylko niewielki dodatek do
mieszanek.
Spośród 8 zarejestrowanych gatunków roślin motylkowatych drobnonasiennych stosowane są
powszechnie cztery: koniczyna biała, koniczyna łąkowa (czerwona), lucerna mieszańcowa i lucerna
siewna. Znacznie rzadziej w skład mieszanek wchodzi natomast koniczyna białoróŜowa
(szwedzka), a sporadycznie esparceta siewna.
Dobierając komponenty do mieszanek, naleŜy uwzględnić takie ich cechy, jak:
trwałość jako cechę szczególnie poŜądaną przy obsiewie łąk i pastwisk trwałych lub
przemiennych o wydłuŜonym okresie uŜytkowania,
wymagania glebowe i klimatyczne,
przydatność do planowanego sposobu i poziomu intensywności uŜytkowania,
podobny rytm wzrostu i rozwoju,
wzajemne oddziaływania konkurencyjne.
MoŜna przyjąć, Ŝe trwałość mieszanek jest tak duŜa jak trwałość komponentów, które najszybciej
ustępują z runi. Zwłaszcza w mieszankach uproszczonych składających się z dwóch lub trzech
składników, np. dwóch gatunków traw i jednej rośliny motylkowatej, zanikanie chociaŜ jednego
elementu powoduje znaczne rozrzedzenie runi. Skutkuje to spadkiem plonów i wzrastającym
zachwaszczeniem. Z tego względu, mówiąc o trwałości mieszanek, nie moŜna zapomnieć o
konkurencyjnym oddziaływaniu traw w stosunku do roślin motylkowatych.
Trwałość traw
W duŜej części wynika ona z ich odporności na niskie temperatury i suszę. Biorąc pod uwagę te
czynniki, za bardzo trwałe moŜna uznać kostrzewę trzcinową i kupkówkę pospolitą oraz trawy
wytwarzające rozłogi: kostrzewę czerwoną, wiechlinę łąkową, mietlicę białawą (rzadko stosowaną
z powodu powolnego rozwoju po zasiewie) i stokłosę bezostną. Znaczną trwałością charakteryzują
się takŜe rajgras wyniosły i tymotka łąkowa. Pozostałe gatunki naleŜy traktować jako rośliny
średnio- lub krótkotrwałe.
śycica trwała w sprzyjających warunkach klimatycznych (łagodne zimy, wysokie i równomiernie
Strona 1 z 3
farmer.pl
2008-11-13
http://www.farmer.pl/druk/?id_strona=11538
rozłoŜone opady latem) utrzymuje się w runi przez 4–5 lat. W pierwszych dwóch latach
uŜytkowania silnie konkuruje z innymi gatunkami traw. W kolejnych natomiast stopniowo zamiera
i ustępuje z runi.
Kostrzewa łąkowa w korzystnych warunkach siedliskowych występuje w runi mieszanek
uproszczonych przez 3–4 lata. Jej wcześniejsze zanikanie w mieszankach wielogatunkowych
często wynika z bardzo słabej siły konkurencyjnej.
śycica mieszańcowa i kostrzyca (częściej znana jako festulolium) są jeszcze mniej trwałe. Ustępują
z runi po 2–3 latach. Najszybciej – zazwyczaj po drugim roku uŜytkowania – zanika Ŝycica
wielokwiatowa.
Wszystkie wymienione trawy są mimo krótkiego Ŝycia niezwykle agresywne. Po zasianiu szybko
się rozwijają, wypierając z runi inne gatunki. Niestety, jak szybko niszczą konkurencję, tak równie
prędko same zamierają. Z tych względów naleŜy dokładnie określić ilość ich wysiewu. Chodzi o to,
aby juŜ w pierwszym roku nie ograniczyły rozwoju innych zasianych gatunków, w tym zwłaszcza
motylkowatych.
Trwałość motylkowatych
MoŜna je uznać za rośliny krótkotrwałe, 2–4-letnie. DłuŜej w mieszankach z trawami utrzymują
się:
Esparceta siewna – jest wśród motylkowatych drobnonasiennych gatunkiem najtrwalszym. Wynika
to z jej bezkonkurencyjnej odporności na suszę i mróz. Jej zastosowanie ogranicza się jednak do
gleb wapiennych (rędzin);
Koniczyna szwedzka (białoróŜowa) – dobrze plonuje przez 5–7 lat. Przy braku długotrwałych
odmian koniczyny czerwonej jest cennym składnikiem runi łąkowej, ale udaje się tylko na Ŝyznych
i dla innych motylkowatych nadmiernie wilgotnych glebach.
Lucerna siewna i mieszańcowa – uŜytkowane kośnie, udanie plonują przez 3–4 lata. Malejący ich
udział pod koniec tego okresu moŜe być częściowo rekompensowany przez silnie krzewiące się
trawy – kupkówkę pospolitą i kostrzewę trzcinową. Aktualnie sprawdzana jest (wdroŜenia
praktyczne) trwałość nowych pastwiskowych odmian lucerny mieszańcowej. Z badań wynika, Ŝe
przy prawidłowym wypasie i pielęgnacji utrzymuje się w runi przez 3–4 lata.
Koniczyna biała – wytwarza pokładające się i łatwo ukorzeniające łodygi. Powinna być więc
bardzo trwałym komponentem mieszanek. Jednak w runi uŜytkowanej kośnie, a zwłaszcza na
łąkach intensywnie nawoŜonych azotem, nawet jej odmiany wielkolistne o wydłuŜonych ogonkach
liściowych są zacieniane przez trawy wysokie. W tych warunkach zanikają w 2.–3. roku
uŜytkowania. DłuŜej koniczyna biała utrzymuje się na pastwiskach w mieszankach z trawami
niskimi: Ŝycicą trwałą, kostrzewą czerwoną i wiechliną łąkową. Nie ogranicza jej nawet
umiarkowane nawoŜenie azotowe na poziomie 100–120 kg azotu na hektar.
Koniczyna łąkowa (czerwona) – jest gatunkiem najmniej trwałym. UŜytkowana kośnie utrzymuje
się w mieszankach zazwyczaj przez dwa lata. Źle znosi wypasanie i zazwyczaj zanika w
pierwszym roku uŜytkowania pastwiska.
Wynikająca z cech biologicznych naturalna trwałość motylkowatych drobnonasiennych moŜe być
ograniczana przez czynniki siedliskowe i wadliwą agrotechnikę.
Warunki glebowe
Z wyjątkiem koniczyny białej i rzadko stosowanej komonicy zwyczajnej, które przy dobrej
agrotechnice dobrze plonują równieŜ na gorszych siedliskach, wszystkie pozostałe rośliny
motylkowate drobnonasienne wymagają dobrych gleb o odczynie zbliŜonym do obojętnego.
Równocześnie powinny być zasobne w fosfor, potas, wapń i magnez oraz mikroelementy: bor,
mangan, molibden, cynk i miedź. Ze względu na ich głęboko rozrastający się system korzeniowy
gleby powinny być przepuszczalne z niskim poziomem wody gruntowej. Jedynie koniczna
białoróŜowa, wytwarzająca silny lecz płytki system korzeniowy, dobrze rośnie na silnie
uwilgotnionych glebach mineralnych i organicznych.
Warunki klimatyczne
Strona 2 z 3
farmer.pl
2008-11-13
http://www.farmer.pl/druk/?id_strona=11538
Motylkowate w mniejszym stopniu niŜ trawy reagują na krótkotrwałe niedobory wilgoci. Mimo to,
jak wszystkie rośliny pastewne, wyŜej i równomierniej plonują w regionach o większych opadach.
Źle natomiast tolerują stanowiska wolno nagrzewające się, z lokalnymi okresowymi zastoiskami
wody.
NawoŜenie
Nieuregulowany odczyn gleby silnie wpływa na utrzymywanie się roślin motylkowatych w runi
uŜytków zielonych. Przy braku wapnia (podobnie jak fosforu i potasu) maleje ich zimotrwałość.
Dlatego przy pH poniŜej 5,0 naleŜy rozsiać wapno magnezowe w ilości odpowiadającej 4 t CaO na
ha. W miarę wzrostu odczynu dawka maleje do poziomu 1 t CaO na ha przy pH powyŜej 6,1.
Równolegle do uzupełniania zasobów wapnia w glebie, w celu zachowania duŜej trwałości roślin w
runi, naleŜy podawać im potas i fosfor. NawoŜenie potasem – dwie dawki – moŜe dochodzić do
120 kg K2O, a fosforem – 90 kg P2O5 na hektar.
Azot w dawce do 120 kg/ha wysiany w dwóch lub trzech terminach podwyŜsza plonowanie
mieszanek, nie ograniczając w nich udziału roślin motylkowatych. WyŜsze nawoŜenie tym
składnikiem sprzyja plonom traw, zwłaszcza intensywnych, takich jak Ŝycice i kupkówka.
Jednocześnie jednak osłabia rośliny motylkowate. Zalecany poziom nawoŜenia azotowego naleŜy
podwyŜszyć pod koniec przewidywanego okresu uŜytkowania uŜytku zielonego. W tym czasie w
runi maleje udział roślin motylkowatych, a dominują trawy. Większe dawki nawozów azotowych
dochodzące w skali rocznej do 200 kg/ha mogą być takŜe wprowadzane na pastwiska obsiane
mieszanką Ŝycicy trwałej i koniczyny białej. Często spasana i niska Ŝycica nie zacienia w tych
warunkach koniczyny i umoŜliwia jej rozmnaŜanie wegetatywne.
Konkurencyjność roślin
DuŜe znaczenie w kształtowaniu się proporcji pomiędzy trawami i roślinami motylkowatymi
odgrywają oddziaływania konkurencyjne. Są one dodatkowo modyfikowane warunkami
siedliskowymi, sposobem i intensywnością uŜytkowania oraz poziomem dostępnego dla roślin
azotu, zatem trudno jednoznacznie przewidzieć kierunki sukcesji.
W uŜytkowaniu kośnym trawami najsilniej zagłuszającymi rośliny motylkowate juŜ w pierwszym
roku uŜytkowania są: Ŝycica wielokwiatowa i Ŝycica mieszańcowa oraz kostrzyca.
Konkurencyjność kupkówki pospolitej i kostrzewy trzcinowej wzrasta zazwyczaj od 2 do 4 lat.
Najbardziej harmonijnie z roślinami motylkowatymi rozwijają się kostrzewa łąkowa i tymotka
łąkowa, które tylko przy wysokim nawoŜeniu azotowym mogą ograniczać ich rozwój. Konkurencja
wszystkich wymienionych gatunków traw bywa ograniczana przez 5–6-krotne uŜytkowanie
pastwiskowe. Jednocześnie osłabiane są wszystkie wysokie rośliny motylkowate. Tylko koniczyna
biała – a według najnowszych informacji równieŜ pastwiskowe odmiany lucerny mieszańcowej –
moŜe utrzymywać się w wypasanej runi.
Rytm wzrostu
RóŜnice między terminami osiągania dojrzałości kośnej traw pastewnych dochodzą do 35 dni.
Kłoszenie się licznych wczesnych i średnio wczesnych odmian kupkówki, kostrzewy łąkowej,
kostrzewy trzcinowej i Ŝycicy wielokwiatowej następuje przed rozkwitnięciem roślin
motylkowatych. Zbiór pierwszego pokosu łąkowego dostosowuje się do fazy rozwojowej traw, a
tym samym osłabia Ŝywotność roślin motylkowatych. Przyspiesza to tempo ubywania roślin
motylkowatych z mieszanek. Zdecydowanie bardziej harmonijnie rozwijają się one w mieszankach
ze średnio późnymi i późnymi odmianami traw.
Autor jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy
Źródło: "Farmer" 06/2008
Autor: dr Romuald Dembek
Strona 3 z 3
farmer.pl
2008-11-13
http://www.farmer.pl/druk/?id_strona=11538