004

BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU CZŁOWIEKA

WPŁYW

śYWIENIA

ROZWÓJ

ZDROWIE

Potoczne twierdzenie: „jesteś tym, co jesz” wcale nie jest dalekie od prawdy. Ludzkie ciało
zbudowane jest z komórek potrzebujących do Ŝycia i wzrostu składników odŜywczych, których
ź

ródłem jest spoŜywany pokarm. Dlatego to, jak wyglądamy oraz jakie jest nasze

samopoczucie i zdrowie, zaleŜy od codziennej diety.
I CEL ODśYWIANIA SIĘ

Jedną z najbardziej znamiennych cech kaŜdego Ŝywego organizmu, a więc i

organizmu człowieka, jest stała odnowa komórek i tkanek. W okresie młodości, wzrostu i
rozwoju chodzi równieŜ o przyrost. Musi więc organizm otrzymać z zewnątrz składniki, które
by zastąpiły zuŜyte i wydalone części tkanek i stanowiły materiał budulcowy dla nowych
tkanek i płynów ustroju.

Człowiek w kaŜdym okresie Ŝycia porusza się, wykonuje wiele codziennych

czynności, a takŜe pracę. Odbywa się to kosztem energii wytworzonej w samym organizmie,
przy  czym  materiały,  z  których  ta  energia  zostaje  uwolniona,  muszą  być  wprowadzone  z
zewnątrz.  Z  tych  samych  źródeł  powstaje  energia  cieplna  niezbędna  dla  utrzymania  stałej
temperatury  ciała.  Wreszcie  wszystkie  przemiany  zachodzące  w  organizmie,  zarówno
wytwarzające  energię,  jak  i  prowadzące  do  odbudowy,  muszą  być  regulowane.  Rolę
regulatorów  spełniają  ściśle  określone  substancje.  Tak  więc  organizm  człowieka  stale  musi
czerpać z zewnątrz materiały niezbędne dla jego wzrostu, rozwoju i prawidłowego przebiegu
wszelkich przemian – musi się odŜywiać.

Pełne zaspokojenie tych potrzeb, inaczej mówiąc – prawidłowe Ŝywienie, jest jednym

z podstawowych warunków zdrowia.
II WPŁYW śYWIENIA NA ROZWÓJ I ZDROWIE

Wzrost i rozwój człowieka, jego zdrowie, sprawność fizyczna i tak zwane

samopoczucie wynikają w duŜej mierze ze sposobu odŜywiania się. Potwierdzają to zarówno
praktyka,  jak  i  badania  naukowe.  Przejawem  troski  o  zdrowie  człowieka  jest  więc  między
innymi  dąŜenie  do  zapewnienia  mu  pełnowartościowego  poŜywienia.  Nie  polega  to  jednak
wyłącznie, jak sądzą niektórzy, na dostarczaniu odpowiedniej ilości artykułów spoŜywczych.
Równie waŜna jest ich jakość oraz umiejętne wykorzystanie. Na podstawie dotychczasowych
wyników  badań  naukowych  stwierdzono,  Ŝe  nieprawidłowe  Ŝywienie  jest  przyczyną  wielu
schorzeń  przemiany  materii,  na  przykład  miaŜdŜycy  i  otyłości.  Wadliwym  Ŝywieniem
spowodowane  są  równieŜ  próchnica  zębów  oraz  inne  schorzenia,  których  przyczyny
występowania  nie  były  dotąd  znane.  Racjonalne  Ŝywienie  człowieka  nabiera  obecnie
szczególnego  znaczenia  i  przywiązuje  się  doń  coraz  większą  wagę  –  zwłaszcza  w
zapobieganiu  schorzeń.  Dlatego  istnieją  specjale  placówki  naukowo-badawcze,  których
zadaniem jest ustalenie na podstawie badań naukowych zasad prawidłowego Ŝywienia.
III  ROZWÓJ NAUKI śYWIENIA

Naukowe podstawy Ŝywienia człowieka zostały stworzone stosunkowo niedawno.

ródeł tej gałęzi wiedzy naleŜy szukać w kucharstwie. Znany filozof grecki Hipokrates (około

460 – 377 p.n.e.) zalecał róŜne pokarmy, jako środki lecznicze w chorobach, przypuszczając,
Ŝ

e sposób odŜywiania wywiera wpływ na stan zdrowia człowieka. Ze starych kronik i

zapisków dowiadujemy się, Ŝe np. Egipcjanie na 1500 lat p.n.e. zalecili spoŜywanie wątroby
w wypadku schorzenia oczu zwanego „kurzą ślepotą” (złe widzenie o zmroku), a
niestrawność leczyli środkami wymiotnymi i przeczyszczającymi.

Podobnych obserwacji, nie opartych jeszcze na naukowych podstawach, dokonywano

w okresie średniowiecza i aŜ do końca XVIII wieku. W tym bowiem czasie francuski uczony
A. L. Lavoisier (1743 – 1794), przeprowadzając badania i doświadczenia na zwierzętach i
ludziach, stwierdził, Ŝe przyjęte przez organizm poŜywienie ulega spaleniu. ZuŜywa się przy

tym tlen oraz wytwarza dwutlenek węgla i woda, a organizm człowieka uzyskuje w ten
sposób niezbędne ilości energii wyraŜanej zazwyczaj w kaloriach.

Tak więc nauka Ŝywienia została zapoczątkowana jako kalorymetria. Kierunek ten

utrzymał się bardzo długo i dzisiaj jeszcze odgrywa decydującą rolę. Na podstawie licznych i
wszechstronnych badań stwierdzono jednak, Ŝe poŜywienie składa się z szeregu składników o
róŜnej  budowie  i  spełniających  wielorakie  i  waŜne  dla  Ŝywego  organizmu  funkcje.  Dlatego
dla pełnej oceny poŜywienia nie wystarcza jedynie stwierdzenie jego wartości energetycznej
(kalorycznej).  Niezmiernie  istotna  dla  rozwoju  nauki  Ŝywienia  człowieka  jest  analiza  składu
chemicznego  poŜywienia,  a  zwłaszcza  określenie  ilości  i  jakości  białka,  tłuszczów,  cukrów
(węglowodanów),  a ponadto witamin, składników mineralnych i innych. Większość badań z
tego  zakresu,  zapoczątkowana  w  końcu  XIX  wieku,  przeprowadzona  została  juŜ  w  naszym
stuleciu.

Odzwierciedleniem szybkiego rozwoju nauki Ŝywienia są liczne czasopisma naukowe

i popularnonaukowe wychodzące w wielu krajach oraz publikacje ksiąŜkowe z tego zakresu.
Jak istotne stało się zagadnienie racjonalnego Ŝywienia człowieka świadczy fakt, Ŝe w ramach
Organizacji Narodów Zjednoczonych powołano specjalną jednostkę tj. Organizację Rolnictwa
i WyŜywienia (tzw. FAO), która zajmuje się przede wszystkim rozwiązywaniem zagadnień
wyŜywienia ludności świata.
IV SKŁADNIKI I ROLA POśYWIENIA

Określenie składu naszego poŜywienia stało się moŜliwe dzięki rozwojowi chemii i

stosowanych  przez  nią  metod  analitycznych.  Poznanie  roli  jaką  spełniają  poszczególne
składniki poŜywienia, zawdzięczamy biologii i fizjologii, a ostatnio równieŜ biochemii, która
zajmuje się badaniem przemian zachodzących w Ŝywym organizmie. Wielką pomocą w tym
zakresie  były  doświadczenia  przeprowadzone  na  zwierzętach.  Dzięki  tym  badaniom
przekonano  się,  Ŝe  w  Ŝywym  organizmie  przebiega  tysiące  róŜnorodnych  i  bardzo
skomplikowanych przemian, objętych nazwą przemiany materii, które nigdy, nawet podczas
snu,  nie  ustają  w  Ŝywym  organizmie.  Za  pomocą  odpowiednich  badań  i  obliczeń  moŜemy
określić  wielkość  przemiany  materii,  wyraŜając  ją  w  kaloriach  na  jedną  godzinę  i  na  jeden
kilogram  cięŜaru  ciała.  Wielkość  przemiany  materii  (a  więc  i  ilość  kalorii)  zaleŜy  od  wielu
czynników,  m.in.  od  cięŜaru  ciała,  wzrostu,  wieku,  płci,  klimatu,  ilości  i  jakości  spoŜytego
posiłku, rodzaju, charakteru i ilości wykonywanej pracy itp.

Na podstawie wielkości przemiany materii moŜna obliczyć zapotrzebowanie

kaloryczne dla poszczególnych ludzi (patrz tabela na str. 9).

Pokrycie zapotrzebowania kalorycznego nie wystarcza jednak do prawidłowego

funkcjonowania  organizmu,  musi  on  otrzymywać  w  pokarmach  w  odpowiednich  ilościach  i
proporcjach  inne  jeszcze  niezbędne  składniki.  NaleŜą  do  nich  przede  wszystkim  białka,
tłuszcze, węglowodany,  witaminy i składniki mineralne, przy  czym istotna jest nie tylko ich
ilość, ale takŜe jakość i wzajemne proporcje.

Białka są to skomplikowane związki chemiczne, stanowiące zasadniczy niezbędny

element budowy kaŜdej komórki. Z białek organizm buduje nowe lub odnawia zuŜyte
komórki, hormony, enzymy (inaczej frementy), ciała odpornościowe. PoŜądane jest aby
ź

ródłem białka w naszym poŜywieniu były róŜne produkty, zarówno pochodzenia roślinnego

jak  i  zwierzęcego,  wówczas  bowiem  wysoka  jest  wartość  biologiczna  białka.
Zapotrzebowanie  organizmu  człowieka  na  białko  waha  się  w  pewnych  granicach.  I  tak
człowiek dorosły potrzebuje od 0,4 do 1,2 g białka na 1 kg cięŜaru ciała. U dzieci i młodzieŜy
zapotrzebowanie zwiększa się znacznie (dwu-, trzykrotnie), gdyŜ w okresie wzrostu i rozwoju
białko  zuŜywane  jest  równieŜ  do  budowy  nowych  komórek  i  tkanek.  Zapotrzebowanie  na
białko wzrasta równieŜ u kobiet w okresie ciąŜy i karmienia piersią, gdyŜ pewna część białka
zostaje zuŜyta na rozwój płodu i wytworzenie mleka. Głównym źródłem białka pochodzenia

zwierzęcego są: mięso, ryby, sery i mleko, zaś źródłem białka pochodzenia roślinnego
głównie nasiona roślin strączkowych.

Tłuszcze są składnikami o najwyŜszej wartości kalorycznej. Dodatek tłuszczu

pozwala  na  podniesienie  wartości  kalorycznej  poŜywienia  bez  zbytniego  zwiększania  jego
objętości,  co  ma  duŜe  znaczenie  dla  osób  pracujących  fizycznie,  których  zapotrzebowanie
kaloryczne  jest  szczególnie  wysokie.  Najcenniejsze  biologicznie  są  tłuszcze  zwierzęce
(zwłaszcza  masło),  gdyŜ  zawierają  one  witaminy  rozpuszczalne  w  tłuszczach  (np.  A,  D,  E).
Głównym  źródłem  tłuszczu  w  naszym  poŜywieniu  są:  smalec,  oleje  jadalne,  masło.
Przeciętnie  przyjmuje  się,  Ŝe  dzienne  spoŜycie  tłuszczu  powinno  wynosić  70  do  120  g.
PoŜądane  jest,  aby  w  poŜywieniu  człowieka  występowały  zarówno  tłuszcze  pochodzenia
zwierzęcego,  jak  i  roślinnego,  te  ostatnie  bowiem  zawierają  większe  ilości  tzw.
nienasyconych  kwasów  tłuszczowych  (linolowy,  linolenowy  i  archaidowy),  koniecznych  do
normalnego przebiegu procesów Ŝyciowych. Ich brak moŜe powodować powaŜne schorzenia,
m.in.  choroby  skóry  i  włosów.  Tłuszcze  pochodzenia  zwierzęcego  naleŜy  spoŜywać  w
umiarkowanej ilości, gdyŜ nadmierne ich spoŜywanie ma duŜy wpływ na zdrowie człowieka,
powodując wzrost poziomu cholesterolu.

Węglowodany (cukrowce) są głównym źródłem energii. Występują one przewaŜnie w

produktach  roślinnych.  Typowym  przedstawicielem  węglowodanów  jest  skrobia  (składnik
ziaren  zbóŜ,  bulwy  ziemniaka).  Do  węglowodanów  zalicza  się  takŜe  błonnik,  który  działa
mechanicznie  na  ścianki  jelit  wpływając  dodatnio  na  przesuwanie  się  pokarmu  i
przyczyniając  się  do  wytworzenia  odpowiedniej  konsystencji  treści  pokarmowej  w  jelitach.
Ź

ródłem węglowodanów w naszym poŜywieniu są przede wszystkim ziemniaki, przetwory

zboŜowe i cukier. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na węglowodany wynosi przeciętnie
około 450 g i zaleŜy w duŜym stopniu od naszej aktywności fizycznej.

Zarówno białko, jak i tłuszcze oraz węglowodany będą prawidłowo wykorzystane,

jeśli zachowana będzie między nimi odpowiednia proporcja. Na rysunku przedstawiono
schematycznie ilości składników i ich wartość kaloryczną w spoŜywanym przez człowieka
poŜywieniu.

Witaminy są to złoŜone związki chemiczne, bardzo potrzebne ludzkiemu

organizmowi, który jednak nie jest w stanie ich sam wyprodukować.

Mikroelementy, albo pierwiastki śladowe, są to pierwiastki chemiczne, bez których

ycie było by niemoŜliwe, zatem stale trzeba uzupełniać ich niedobór spowodowany

poceniem się, wydalaniem moczu czy krwawieniem.

Gdyby ktoś zachował dietę składającą się z właściwych ilości tłuszczów,

węglowodanów, białek i wody, ale całkowicie pozbawioną witamin i mikroelementów,
musiałby umrzeć, być moŜe w ciągu kilku miesięcy.

RozróŜniamy dwie główne grupy witamin. Pierwsza grupa to witaminy A, D, E i K,

które są rozpuszczalne w tłuszczach, w związku z czym występują najczęściej w pokarmach
zawierających tłuszcz, jak jaja, masło i mleko. Zazwyczaj organizm odkłada sobie zapasy

dzie nne s po

ycie w g

100

200

300

400

500

białko

tłuszcze

glow odany

% kaloryczno

ci dziennego spo

ycia

białko

tłuszcze

glow odany

tych witamin – przede wszystkim w wątrobie. Dobrze odŜywiony człowiek przeŜyje wiele
miesięcy nie spoŜywając witaminy A bez Ŝadnych objawów chorobowych.

Zapotrzebowanie organizmu na poszczególne witaminy jest niewiarygodnie małe. Na

przykład męŜczyzna potrzebuje jedynie 0,0005 g witaminy A (retinolu) dziennie. Dzienne
zapotrzebowanie na wiele mikroelementów jest jeszcze mniejsze, ale trzy z nich – wapń,
Ŝ

elazo i jod – zwykle nie są spoŜywane w dostatecznych ilościach. Taki niedobór witaminy

lub  pierwiastka  śladowego  moŜe  prowadzić  do  powaŜnych  chorób.  Leczenie  polegające  na
podaniu tabletek zawierających  witaminy lub pierwiastki śladowe sprawi,  Ŝe objawy ustąpią
po  kilku  godzinach,  ale  powikłania  pozostają.  Na  przykład  brak  witaminy  D  prowadzi  do
krzywicy (kości są miękkie), która moŜe spowodować nieodwracalne uszkodzenia. Zbyt duŜa
dawka  witamin  równieŜ  nie  jest  obojętna  dla  zdrowia.  Dotyczy  to  zwłaszcza  tych  witamin,
które organizm odkłada w większych ilościach. Na przykład nadmierne spoŜywanie witaminy
A  moŜe  prowadzić  do  zgonu.  Najpierw  pojawia  się  bolesna  opuchlizn,  wysypka  i  wypadają
włosy,  potem  powiększa  się  wątroba  i  śledziona.  Przedawkowanie  pierwiastków  śladowych
występuje raczej rzadko, poniewaŜ organizm pozbywa się zbędnych ilości. JednakŜe nadmiar
soli  –  połączenia  pierwiastków  sodu  i  chloru  –  moŜe  być  niebezpieczny  dla  osób  z
nadciśnieniem, poniewaŜ stanowi zbyt duŜe obciąŜenie dla serca.
Tablica najwaŜniejszych witamin, ich źródła i znaczenie dla organizmu.
Witaminy B

, B

i niacyna tworzą najwaŜniejszą część witaminy

B – complex.

WITAMINA

ŹRÓDŁA POKARMOWE

ZNACZENIE

A
Retinol

wieŜe oleje rybne, wątroba, jaja,

masło,
Mleko, zielone liście warzyw,
marchew,
Pomidor, Ŝółte owoce.
Organizm potrafi produkować
witaminę A z karotenoidów,
Ŝ

ółtych pigmentów w owocach i

warzywach.

Niezbędna dla prawidłowego
funkcjonowania siatkówki oka.
Niedobór prowadzi do kłopotów z
widzeniem o zmierzchu (tzw. kurza
ś

lepota), chorób skóry i błon

luzowych.

Dzieci z niedoborem witaminy A nie
rosną prawidłowo.

Tiamina

DroŜdŜe, mięso, kiełki pszenicy,
orzechy i rośliny strączkowe,
mleko. Oczyszczone ziarno
pszenicy i ryŜu zawiera tylko 30%
tiaminy występującej w ziarnie nie
oczyszczonym, choć białe
pieczywo bywa często
wzbogacone w składniki
odŜywcze.

Niezbędna do utleniania glukozy w
organizmie w celu stałego
wyzwalania energii. Poza tym
potrzebna do wzrostu i
prawidłowego funkcjonowania
nerwów i mięśni. Niedobór prowadzi
do choroby beri-beri, której
towarzyszy zanik mięśni, zaburzenia
psychiczne (m.in. otępienie), utrata
apetytu i obrzmienie kończyn.

Ryboflawina

Kiełki pszenicy, wątroba, mięso,
mleko, zielone warzywa, jaja.

Niezbędna do prawidłowego
przebiegu procesów przemiany
materii. Niedobór upośledza pracę
oczu, negatywnie wpływa na język i
usta.

Kwas
nikotynowy
(niacyna)

Wyciągi z droŜdŜy, mięso, drób,
ryby, orzechy, kukurydza poddana
działaniu substancji zasadowych.
TakŜe produkowana przez bakterie

Potrzebna do wzrostu. Niedobór
powoduje pelagrę (rumień
lombardzki), charakteryzującą się
zapaleniem skóry i ust oraz

znajdujące się w jelitach.

zaburzeniami psychicznymi.

Surowa wątroba, mięso, ryby,
mleko.

Niezbędna do produkcji czerwonych
krwinek.

C
Kwas
askorbinowy

Owoce cytrusowe, jagody, świeŜe
warzywa, mleko. DuŜe ilości
witaminy C są tracone podczas
gotowania potraw.

Niezbędna do zdrowego stanu kości,
zębów, naczyń krwionośnych. Brak
prowadzi do szkorbutu,
charakteryzującego się gąbczastymi,
krwawiącymi dziąsłami.

D
Calciferol

Tran z dorsza, śmietana, Ŝółtko
jaja i wątroba. Powstaje takŜe z
prekursora witaminy D podczas
wystawienia skóry na
promieniowanie słoneczne.

Związana ze wzrostem kości i
zębów. Działa tylko z odpowiednią
ilością wapnia i fosforu. Niedobór u
dzieci prowadzi do nieprawidłowej
mineralizacji kości, zwanej
krzywicą.

E
Tokoferol

Olej z kiełków pszenicy, nasiona
soi, wątroba, masło, Ŝółtko jaj,
owies.

Potrzebna do normalnej reprodukcji i
metabolizmu komórek nerwowych i
mięśniowych. Niedobór w diecie
występuje rzadko, jednak wcześniaki
mają zaburzone wchłanianie i muszą
otrzymywać dodatkowe dawki tej
witaminy.

Zielone liście warzyw, wątroba
wieprzowa, jaja i mleko.
Produkowana takŜe przez bakterie
jelitowe

Podstawowy czynnik krzepnięcia
krwi. U dorosłych rzadko występuje
niedobór, ale w jelitach nowo
narodzonych dzieci nie ma bakterii
produkujących tę witaminę, co moŜe
powodować krwawienie.

Zestawienie waŜniejszych pierwiastków śladowych (mikroelementów). Swoją nazwę
zawdzięczają temu, Ŝe występują w organizmie w niewielkich (śladowych) ilościach.
PIERWIASTEK
ŚLADOWY

ŹRÓDŁO
POKARMOWE

ZNACZENIE

Wapń

Mleko,

ółtko

jaj,

skorupiaki, zielone liście
warzyw.

Składnik kości i zębów; odgrywa waŜną
rolę

krzepnięciu

krwi,

syntezie

hormonów i kurczeniu się mięśni.

Fosfor

Nabiał,

mięso,

ryby,

drób i orzechy.

Zapewnia  prawidłową  budowę  kości  i
zębów.  Odgrywa  waŜną  rolę  w  kurczeniu
się  mięśni  i    funkcjonowaniu  komórek
nerwowych.

śelazo

Mięso,

wątroba,

skorupiaki, Ŝółtko jaj,
rośliny

strączkowe,

orzechy i zboŜa

WaŜny składnik hemoglobiny (transportuje
tlen

komórek)

koenzymów

współpracujących przy tworzeniu ATP.

Jod

Sól jodowana, owoce
morza i tran z dorsza.

Bardzo potrzebna gruczołowi tarczycy do
syntezy tyroksyny, hormonu regulującego
tempo procesów metabolicznych.

Miedź

Jaja, mąka z pełnego
przemiału , fasola,
buraki, wątroba, ryby,
szpinak i szparagi.

Wraz z Ŝelazem bierze udział w syntezie
hemoglobiny.

Składnik

enzymu

potrzebnego

produkcji

pigmentu

melaniny (nadającego skórze kolor).

Sód

Powszechnie występuje Ma bardzo duŜy wpływ na procesy

w wielu pokarmach. Sól
kuchenna to chlorek
sodu.

osmotyczne.

Potas

Występuje w większości
pokarmów.

Uczestniczy w przekazywaniu impulsów
nerwowych i kurczeniu się mięśni.
Potrzebny w procesach wzrostu.

Chlor

Występuje w większości
pokarmów, takŜe w soli
kuchennej.

WaŜny

dla

utrzymania

równowagi

kwasowej krwi, równowagi wodnej i
produkcji kwasu solnego w Ŝołądku.

Magnez

Występuje w większości
pokarmów.

Potrzebny do normalnego funkcjonowania
komórek mięśniowych i nerwowych.
Bierze udział w tworzeniu kości.

Siarka

Wołowina, jagnina,
wątroba, ryby, drób jaja,
ser, fasola.

Składnik wielu hormonów (np. insuliny) i
witamin

(np.

tiaminy),

zatem

współuczestniczy w regulowaniu wielu
funkcji organizmu.

Cynk

Szeroko
rozpowszechniony

pokarmach.

Potrzebny do normalnego wzrostu i
produkcji insuliny.

Mangan

W ilościach śladowych
w roślinach zielonych.

Potrzebny

procesów

wzrostu,

reprodukcji i laktacji.

Kobalt

W ilościach śladowych
w roślinach zielonych.

Potrzebny

produkcji

czerwonych

krwinek.

V DODATKI DO PRODUKTÓW SPOśYWCZYCH –

poŜyteczne czy szkodliwe?

Większość produktów spoŜywczych zawiera składniki dodatkowe. I chociaŜ wielu ludzi
sprzeciwia się ich stosowaniu, w nowoczesnym przemyśle spoŜywczym odgrywają one
ogromną rolę.

Do produktów spoŜywczych dodaje się często substancje, zarówno pochodzenia

naturalnego jak i syntetyczne, które umoŜliwiają ich dłuŜsze przechowywanie, wzbogacając
je o dodatkowe wartości odŜywcze, ułatwiają proces przetwarzania oraz podkreślają smak,
kolor, zapach, konsystencję lub wygląd produktu.

Wielu ludzi opowiada się za zaprzestaniem stosowania większości substancji

stabilizujących szczególnie modyfikujących wraŜliwość narządów zmysłów. UwaŜa się, Ŝe
Ŝ

ywność przetworzona nie powinna stanowić tak duŜej części naszej diety i naleŜy ograniczyć

jej spoŜycie na rzecz produktów pochodzenia naturalnego, pozbawionych substancji
stabilizujących, obniŜających jakość i wartości odŜywcze produktu.

Wiadomo, Ŝe wiele substancji koloryzujących i konserwujących oznaczonych

numerem E moŜe powodować problemy zdrowotne. Alergie, astma, zaburzenia pracy
Ŝ

ołądka, nadpobudliwość – szczególnie u dzieci – związane są bezpośrednio ze stosowaniem

składników  dodatkowych.  UwaŜa  się,  Ŝe  składniki  dodatkowe  mogą  być  nawet  przyczyną
znacznie  powaŜniejszych  problemów  zdrowotnych,  a  w  niektórych  krajach  wprowadzono
zakaz stosowania pewnych ich rodzajów.
VI   Podsumowanie
Ludzkie ciało moŜna porównać do skomplikowanego mechanizmu, którego niezawodne
funkcjonowanie zaleŜy m.in. od odpowiedniego utrzymywania właściwej diety.

Głównym czynnikiem determinującym zdrowie człowieka jest styl i tryb Ŝycia, a więc

i odŜywianie się. Szczególnie w okresach duŜej wraŜliwości organizmu ludzkiego niezbędna
jest właściwa dieta. Kobiety w ciąŜy, karmiące matki, dzieci w okresie niemowlęcym,
przedszkolnym oraz w okresie pokwitania powinny odŜywiać się prawidłowo, dostarczając

organizmowi  właściwe  ilości  niezbędnych  składników  odŜywczych.  Bardzo  waŜne  jest
równieŜ  to  by  noworodek  był  karmiony  mlekiem  matki.  Mleko  matki  zawiera  bowiem
wszystkie  składniki  niezbędne  do  prawidowego  rozwoju  dziecka  i  pozbawione  jest
szkodliwych substancji występujących w wysokoprzetworzonych pokarmach zastępczych.

Coraz więcej jest dowodów naukowych na to, Ŝe obecny styl Ŝycia nie jest dla nas

całkiem  odpowiedni.  Ciało  ludzkie  moŜe  funkcjonować  lepiej,  dłuŜej  być  zdrowe  i  łatwiej
znosić choroby, jeśli człowiek zmieni swoje zwyczaje. Przede wszystkim trzeba zrezygnować
z  tych  przyzwyczajeń,  które  zdaniem  ekspertów  na  pewno  są  przyczyną  szerzących  się
chorób. NaleŜy utrzymywać ciało w dobrej kondycji, aby dłuŜej i lepiej nam słuŜyło. Zdrowe
ciało  i  pozytywne  nastawienie  do  Ŝycia,  sprawią,  Ŝe  łatwiej  poradzimy  sobie  z  napięciami  i
troskami  współczesnej  egzystencji.  Badania  naukowe  będą  dostarczać  coraz  to  nowych
danych na temat tego, co jest dla nas dobre, a co nie, juŜ teraz jednak zebraliśmy olbrzymią
ilość informacji o tym, co robić, by Ŝyć zdrowiej, dłuŜej i szczęśliwiej.

To nie jest przesada, Ŝe „jesteś tym, co jesz”. Ciało ludzkie jest zbudowane dokładnie

z tych samych substancji, które człowiek przyjmuje w poŜywieniu. Jeśli chcesz mieć zdrowe
ciało, dostarczaj mu zdrowego poŜywienia.