Page 1

Biologia

Obwodowy Układ Nerwowy 

Gabriel Nowak

Zakład Cytobiologii i Histochemii, Collegium 

Medicum Uniwersytet Jagielloński

Układ Nerwowy

podział anatomiczny

• Centralny Układ Nerwowy

(Ośrodkowy) 

-

kontrola i integracja (mózg + rdzeń)

• Obwodowy Układ Nerwowy

Układ Nerwowy

podział czynnościowy

Somatyczny

• piramidowy

• pozapiramidowy

Autonomiczny

• sympatyczny

• parasympatyczny

Układ Nerwowy

• Eferentny:

• autonomiczny 

• motoryczny, somatyczny 

• Aferentny, sensoryczny, czuciowy

Obwodowy Układ Nerwowy

• Autonomiczny

- kontrola funkcji niezaleŜnych 

od naszej woli; 

• adrenergiczny

(sympatyczny, współczulny)

• cholinergiczny

(parasympatyczny, 

przywspółczulny) 

• Motoryczny 

- kontrola funkcji zaleŜnych od 

naszej woli (mięśni prąŜkowanych)

• Sensoryczny 

- dostarczanie informacji do CUN

Autonomiczny Układ Nerwowy

• Sympatyczny

- pobudzenie w przypadku 

wzmoŜenia aktywności fizjologicznej

• Parasympatyczny 

- pobudzenie w przypadku 

obniŜenia aktywności fizjologicznej 
(wypoczynku, snu)

• [Śródścienny -sploty neuronów Ŝołądkowo-

jelitowych, powiązany z z układami 
sympatycznym i parasympatycznym, ale moŜe 
funkcjonować niezaleŜnie]

Page 2

Autonomiczny Układ Nerwowy

• Ośrodki

-

podwzgórze

, śródmózgowie i 

boczne rogi rdzenia kręgowego

• Zwoje 

- dzielą nerwy na część przedzwojową i 

pozazwojową

• Zwój

- jest pewnego rodzaju transformatorem 

zmieniającym za pomocą neuroprzekaźnika
chemicznego potencjał czynnościowy neuronu 
centralnego (ośrodkowego) na potencjał 
czynnościowy neuronu obwodowego.

Neuronal connections

• motor somatic

CNS           axon                             terminal|effector

• autonomic

CNS                                                             

S

CNS                                                             

PS

CNS|pre-gang|ganglia|post-gang|terminal|effector     

1 neuron

2 neuron

Peripheral Nervous Systems

CNS

motor

autonomic

sympath-
etic

para
symp-
athetic

ACh

ACh

ACh

ACh

ACh

ACh

NA

ADR

adrenal
gland

striated
voluntary
muscle

N

N

N

N

M

M

heart ,smooth muscle and glands

sweat glands

nadnercza

Neuroprzekaźniki w Układzie 

Autonomicznym

Zwoje -

Ach

Sympatyczny -

NA

, Ach

ATP, NPY

Parasympatyczny -

Ach

NO, VIP

5HT, GABA, DA

Neuropeptyd Y

Naczynio-aktywny
peptyd jelitowy

Autonomiczny Układ Nerwowy

część I

• Układ Sympatyczny (adrenergiczny)

M

C

T

L

S

III

VII

IX

X

pelvic
ganglia

eye

lacrimal
& salivary
glands

salivary
gland

heart 
lung
GI tract

GI tract
bladder
genitalia

symp
chain

head, eye
salivary
gland

heart
lungs

adrenal

liver
GI tract
bladder
genitalia

pre
vertebral
ganglia

blood vessels
sweat glands (level)

sympathetic

parasympathetic

Rdzeń przedłuŜony

Odcinek krzyŜowy

Odcinek piersiowy i lędźwiowy

Przykręgowy
pień sympatyczny
(słup boczny)

Pierwszy
neuron

Page 3

action
potential

calcium entry

Ca++

recapture

uptake 

T

in vesicle

T in cytoplasm

post-
synaptic
receptors

diffusion

Pre-
synaptic
receptor

up-take 

axo-
plasmic
flow

pre-cursor

synthesis

T

T

bio-
transform-

ation

release
mechanisms

external calcium 

action
potential

calcium entry

Ca++

NA recapture
uptake 1

NA in vesicle

NA in cytoplasm

NA

pre-
synaptic
receptors

diffusion

NA

alpha2

tyrosine

tyrosine

DOPA

dopamine

tyrosine hydroxylase

dopa decarboxylase

dopamine-b-oxidase 

mono
amine
oxidase

uptake

a1
a2
b1
b2

catechol
-O-methyl
transferase

axoplasmic
flow

post-
synaptic
receptors

action
potential

NA

pre-
synaptic
receptors

alpha2

a1
a2
b1
b2

axoplasmic
flow

post-
synaptic
receptors

(-)

beta2

(+)

Receptory adrenergiczne

Receptory adrenergiczne

β

α-2

Receptory adrenergiczne 

Receptory adrenergiczne 

-

-

β

β

β

β

β

β

β

β

cAMP + R-C-Protein kinase

C + Enzyme

Enzyme

-PO

4

Biologic effect

R - regulatory subunit

C - catalytic subunit

fosfodiesteraza

fosfodiesteraza

Page 4

Receptory adrenergiczne 

Receptory adrenergiczne 

-

-

α

α

α

α

α

α

α

α

1

1

Phospholipase C + PI4,5P

2

IP

3

DAG     

Stored calcium

Biologic effect

PI4,5P

2

- phosphatidylinositol

4,5-bisphosphate

PK-C - Protein kinase C
Ca-PK - Ca-dep. Prot. kin.

Free Ca

Activated Ca-PK

Activated PK-C

IP

3

-inositol triphosphate

DAG - diacylglycerol

Zmiany wraŜliwości receptorów

NadwraŜliwość

- nasilenie reakcji na 

agonistę (zwiększenie gęstości receptorów, 
zwiększenie powinowactwa)

PodwraŜliwość

- osłabienie reakcji na 

agonistę (zmniejszenie gęstości 
receptorów, zmniejszenie powinowactwa)

Zmiany wraŜliwości receptorów

W wyniku działania leków
(wielokrotnych padań)-

zmiany 

adaptacyjne (np. rezerpina -
nadwraŜliwość rec. adrenergicznych) 

W wyniku działania czynników 
patologicznych

- (np. nadciśnienie -

podwraŜliwość presyn. rec. α

α

α

α2;

astma oskrzelowa - podwraŜliwość
rec. β

β

β

β2

)

Efekty pobudzenia receptorów 

α

α

α

α-adrenergicznych

Naczynia krwionośne

skurcz

Oskrzela

skurcz

hamowanie 

wydzielania śluzu

Serce

wzrost 

pobudliwości 

Macica

nasilenie 

skurczów (u cięŜarnej)

α

α

α

α1

Efekty pobudzenia receptorów 

α

α

α

α-adrenergicznych

Oko

rozszerzenie 

źrenicy

Gruczoły ślinowe

wzrost 
wydzielania

Glikogenoliza

pobudzenie 

CUN

aktywacja 

α

α

α

α1

Efekty pobudzenia receptorów 

α

α

α

α-adrenergicznych

CUN

efekt 
hipotensyjny, 
sedatywny

Naczynia krwionośne

skurcz

α

α

α

α2

Page 5

Efekty pobudzenia receptorów 

α

α

α

α-adrenergicznych

Płytki krwi

nasilenie 

agregacji 

Trzustka

ham. wydz. 

insuliny

presynaptyczne

hamowanie 
uwalniania 

neuroprzekaźnika

α

α

α

α2

Efekty pobudzenia receptorów 

β

β

β

β-adrenergicznych

Serce

wzrost 

kurczliwości, 

przewodnictwa, automatyzmu, 

pobudliwości

Naczynia krwionośne

rozkurcz

Jelita

rozkurcz

β

β

β

β1

Efekty pobudzenia receptorów 

β

β

β

β-adrenergicznych

Serce

wzrost 

kurczliwości

Naczynia krwionośne

rozkurcz 

(mięśnie szkielet., wątroba, 
nacz. obwodowe)

Mięśnie gładkie

rozkurcz 

(oskrzela, jelita, macica)

β

β

β

β2

Efekty pobudzenia receptorów 

β

β

β

β-adrenergicznych

Mięśnie szkieletowe

wzrost 
kurczliwości

Glikogenoliza

nasilenie

Lipoliza

nasilenie

Insulina

wzrost wydz.

Glukagon

wzrost wydz.

β

β

β

β2

Efekty pobudzenia receptorów 

β

β

β

β-adrenergicznych

Glikogenoliza

nasilenie

Lipoliza

nasilenie

Glukagon

wzrost wydz.

β

β

β

β3

Autonomiczny Układ Nerwowy

część II

• Układ Parasympatyczny (cholinergiczny)

Page 6

M

C

T

L

S

III

VII

IX

X

pelvic
ganglia

eye

lacrimal
& salivary
glands

salivary
gland

heart 
lung
GI tract

GI tract
bladder
genitalia

symp
chain

head, eye
salivary
gland

heart
lungs

adrenal

liver
GI tract
bladder
genitalia

pre
vertebral
ganglia

blood vessels
sweat glands (level)

sympathetic

parasympathetic

Rdzeń przedłuŜony

Odcinek krzyŜowy

Odcinek piersiowy i lędźwiowy

Przykręgowy
pień sympatyczny
(słup boczny)

Pierwszy
neuron

Mięśnie
szkieletowe

Naczynia
krwionośne

Gruczoły
potowe

Rdzeń
nadnerczy

Gruczoły
ślinowe

Układ
motoryczny

Układ
współczulny

Układ
przywspół-
czulny

ACh

(N)

NA

ACh
(M)

(N)

ACh

ACh

(M)

(N)

ACh

ACh

(N)

(N)

ACh

OUN

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

R

Ó

ś

N

I

C

E

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

E

M

I

Ę

D

Z

Y

U

K

Ł

A

D

E

M

P

R

Z

Y

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

,

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

W

S

P

Ó

Ł

C

Z

U

L

N

Y

M

I

M

O

T

O

R

Y

C

Z

N

Y

M

U

K

Ł

A

D

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

Y

U

K

Ł

A

D

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

Y

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

S

Y

N

A

P

S

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

(ze względu na szybkość hydrolizy ACh)

„szybkie”

(ok. 1 ms)

„wolne”

- płytka 

nerwowo-mięśniowa

- zwoje

- mięśnie gładkie
- kom. gruczołów

wydzielniczych

- serce

N

CH

3

CH

3

CH

3

O

H

+

transferaza  acetylocholinowa

S

H

C o A

N

CH

3

CH

3

CH

3

O

H

+

C

O

S

C

H

3

CoA

C

O

C

H

3

OH

acetylocholinesteraza

+

+

+

cholina

cholina

kwas octowy

acetylocholina

Synteza i rozkład acetylocholiny

N

CH

3

CH

3

CH

3

O

C

H

3

O

+

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

receptory metabotropowe
(związane z aktywacją białek G)

M

M

1

1

-

-

M

M

5

5

M

M

1

1

, M

, M

3

3

, M

, M

5

5

Aktywacja fosfolipazy C (PLC)

PIP

2

DAG

IP

3

•

Ca

+2

•

Aktywacja kinaz C

• Aktywacja kinaz       

zaleŜnych od 
Ca

+2

/kalmoduliny

M

M

2 

2 

i M

i M

4

4

Hamowanie cyklazy
adenylanowej

cAMP, 

aktywacja kanałów K

+

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

Y

C

H

Atropina, HHSD

Atropina, Galamina, 

AF-DX116

Atropina, Pirenzepina, 

Dicyklomina

ANTAGONISTA

ANTAGONISTA

ACh

ACh

ACh, Oksotremoryna, 

Mc NA343

AGONISTA

AGONISTA

• Zwiększenie

wydzielania gruczołów

• Skurcz mięśni gładkich

• Rozkurcz naczyń

krwionośnych (przez

EDRF=NO)

• Działanie:

chronotropowe (-)

dromotropowe (-)

inotropowe (-)

• Hamowanie

presynaptyczne

• Hamowanie czynności

neuronów

• Pobudzenie OUN

(? pamięć)

• Wydzielanie soku

Ŝołądkowego

• Perystaltyka przewodu

pokarmowego

DZIAŁANIE 

DZIAŁANIE 

FUNKCJONALNE

FUNKCJONALNE

• Gruczoły egzokrynne

• Mięśnie gładkie

• Śródbłonek 

naczyniowy

• Serce (przedsionki,   

tkanka przewodząca)

• Zakończenia

presynaptyczne

neuronów

• OUN (kora, hipokamp)

• Zwoje wegetatywne

• Komórki okładzinowe

Ŝołądka

LOKALIZACJA

LOKALIZACJA

M

M

3

3

M

M

2

2

M

M

1

1

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

E

receptory jonotropowe
(związane ze wzrostem 
przepuszczalności błony dla jonów)

(neuronalny)

N

N

n

n

i   

i   

N

N

m

m (mięśniowy)

pentamery składające się z dwóch 
podjednostek α

α

α

α i po jednej 

podjednostce β

β

β

β, γ

γγ

γ i δ

δδ

δ

równoczesne przyłączenie dwóch 
cząsteczek ACh powoduje zmianę 
konformacji receptora z otwarciem
kanału jonowego i napływ Na

+

a później Ca

2+

Page 7

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

Y

C

H

C

Z

Y

N

N

O

Ś

C

I

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

R

E

C

E

P

T

O

R

Ó

W

N

I

K

O

T

Y

N

O

W

Y

C

H

Tubokuraryna, 

α-bungarotoksyna

Heksametonium, 

Trimetafan

ANTAGONISTA

ANTAGONISTA

Ach, TMPP

ACh, DMPP(dimetylofenylopipe-razyna), 
Epibatydyna, 

Cytyzyna

AGONISTA

AGONISTA

• Depolaryzacja płytki 

ruchowej i skurcz  

mięśnia szkieletowego

• Przewodnictwo zwojowe

• Torowanie 

presynaptyczne w OUN

• Uwalnianie katecholamin

z rdzenia nadnerczy

DZIAŁANIE

DZIAŁANIE

FUNKCJONALNE

FUNKCJONALNE

• Połączenie nerwowo-

mięśniowe

• Zwoje autonomiczne,

niektóre presynaptyczne

zakończenia neuronów

cholinergicznych

• Rdzeń nadnerczy

• OUN 

LOKALIZACJA

LOKALIZACJA

N

N

m

m

N

N

n

n

Punkty uchwytu i efekty działania leków
w odniesieniu do cholinergicznej synapsy
nikotynowej

CAT - acetylotransferaza cholinowa
AChE - acetylocholinesteraza

W

P

Ł

Y

W

L

E

K

Ó

W

N

A

P

R

Z

E

K

A

Ź

N

I

C

T

W

O

W

P

Ł

Y

W

L

E

K

Ó

W

N

A

P

R

Z

E

K

A

Ź

N

I

C

T

W

O

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

C

H

O

L

I

N

E

R

G

I

C

Z

N

E

WPŁYWAJĄCE NA RECEPTORY 
CHOLINERGICZNE

• Naśladowanie działania Ach

(muskaryna, nikotyna,

syntetyczne analogi Ach)

• Blokowanie działania Ach

(atropina, tubokuraryna)

WPŁYWAJĄCE NA UWALNIANIE 
I ROZKŁAD ACh

• Zwiększanie uwalniania poprzez wpływ na

własności elektryczne presynaptycznych zakończeń
nerwowych

(4-aminopirydyna i substancje pokrewne)

• Hamowanie acetylocholinesterazy

(neostygmina)

• Hamowanie uwalniania ACh poprzez blokowanie jej

syntezy

(hemicholinium – blokuje wychwyt choliny)

• Zmniejszanie magazynowania pęcherzykowego 

(wesamikol)

• Hamowanie mechanizmów uwalniania

(toksyna jadu

kiełbasianego, jony magnezu, antybiotyki 
aminoglikozydowe)

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

K

O

M

I

M

E

T

Y

K

I

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

(

L

E

K

I

P

O

B

U

D

Z

A

J

Ą

C

E

R

E

C

E

P

T

O

R

Y

M

U

S

K

A

R

Y

N

O

W

E

)

DZIAŁAJĄCE  BEZPOŚREDNIO

DZIAŁAJĄCE  BEZPOŚREDNIO

DZIAŁAJĄCE  POŚREDNIO

DZIAŁAJĄCE  POŚREDNIO

S

T

Y

M

U

L

A

C

J

A

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

C

Z

N

A

S

T

Y

M

U

L

A

C

J

A

P

A

R

A

S

Y

M

P

A

T

Y

C

Z

N

A

ACh

ACh

i jej estry,

i jej estry,

alkaloidy

alkaloidy

Inhibitory 

Inhibitory 

acetylocholinesterazy

acetylocholinesterazy

(

(

IAChE

IAChE

)

)

DZIAŁAJĄCE  POŚREDNIO

DZIAŁAJĄCE  POŚREDNIO

CHOLINESTERAZA

CHOLINESTERAZA

BUTYRYLOCHOLINESTERAZA

BUTYRYLOCHOLINESTERAZA

BChE

BChE

Pseudocholinesteraza wykazująca znacznie 

mniejszą specyficzność

wobec substratów

(butyrylocholina, prokaina, suksametonium,
Propanidyd, ACh)
Występowanie: wątroba, skóra, mózg, mięśnie
gładkie przew.pokarm., surowica krwi 

ACETYLOCHOLINESTERAZA

ACETYLOCHOLINESTERAZA

AChE

AChE

Enzym działający 

względnie specyficznie

względem ACh i jej pochodnych estrów, 
np. metacholiny
Występowanie: OUN, zwoje autonomiczne, 
przywspółczulne synapsy pozazwojowe, 
płytka nerwowo-mięśniowa

HYDROLAZY  SERYNOWE

Miejsce aktywne

AChE

AChE

–

–

część anionowa (kwas glutaminowy)
część estrowa (pierścień histydyno-imidazolowy, grupa OH-seryna)  

CHOROBA  ALZHEIMERA

CHOROBA  ALZHEIMERA

Zaburzenia funkcji podkorowych neuronów cholinergicznych

z obszaru jądra Meynerta oraz układu septohipokampowego

(zmniejszenie aktywności acetylotransferazy cholinowej, 

głównie w korze i hipokampie) 

IAChE

IAChE

Potencjalizacja aktywności cholinergicznej

G

A

L

A

N

T

A

M

I

N

A

G

A

L

A

N

T

A

M

I

N

A

(Galantaminum hydrobromicum, Nivalin, Reminyl)

D

O

N

E

P

E

Z

I

L

D

O

N

E

P

E

Z

I

L

(Aricept)

M

E

T

R

I

F

O

N

A

T

M

E

T

R

I

F

O

N

A

T

NIEODWRACALNE INHIBITORY 

NIEODWRACALNE INHIBITORY 

AChE

AChE

– organiczne estry kwasu fosforowego, 

tworzą kompleksy z częścią estrową –
trwale fosforylują enzym, przywrócenie aktywności AChE 
zaleŜy od syntezy nowych cząsteczek enzymu

(kilka tygodni) 

• Zostały zsyntetyzowane do celów militarnych – gazy bojowe (Tabun, Sarin, Soman)
• Obecnie stosowane jako środki ochrony roślin – owadobójcze (insektycydy), 

przeciw gryzoniom (rodentycydy) itp. 

Chlorotion, malation, fosteks, paration, systoks, bidrin

zagroŜenie toksykologiczne –

nagromadzenie duŜych ilości

Ach

wpływ na:

przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe, przekaźnictwo zwojowe 

i na OUN (łatwo przechodza przez bariere krew-mózg), działanie 
neurotoksyczne (demielinizacja nerwów obwodowych)