Dysglosja
Zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniami aparatu artykulacyjnego lub obniżeniem
słyszalności.
Te zaburzenia mowy dotyczą najczęściej dzieci z rozszczepami oraz dzieci z niedosłuchem i
głuchotą.
Substytucja
Podstawianie, zastępowanie głoski inną czysto brzmiącą, np. sz=s (szafa=safa) Dopuszczalne w
okresie kształtowania i rozwoju mowy. Gdy utrzymuje się dłużej, należy uznać to za patologię.
Deformacja
Dyslalia właściwa – zmiana miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia ,
np seplenienie międzyzębowe. Uznaje się za patologię w każdym wieku.
Elizja
Mogilalia – głoski mogą być opuszczane, albo w ogóle nie realizowane. Podobnie jak w wypadku
substytucji jest to do pewnego momentu zgodne z normą rozwojową, jeśli utrzymuje się dłużej, należy
to uznać za patologię.
Rynolalia
Rynolalia (nosowanie) zachodzi wówczas, gdy głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustne
i jest to wtedy nosowanie zamknięte lub odwrotnie, gdy głoski ustne wymawiane są jak głoski
nosowe tzn. łączą się z rezonansem nosowym - wtedy powstaje nosowanie otwarte.
W praktyce spotyka się również nosowanie mieszane, polegające na braku lub osłabieniu
rezonansu nosowego z jednoczesną nosalizacją głosek ustnych.
Echolalia
Automatyczne powtarzanie zasłyszanych słów, zdań, często powtórzenie pytania zamiast podania
odpowiedzi. Echolalia występuje u dzieci upośledzonych umysłowo, w przebiegu schizofrenii.
Holofrazy
Jednowyrazowe zdania; pojedyncze wyrazy łączone przez słuchacza z kontekstem sytuacyjnym i
wskaźnikami pozawerbalnymi (mimiką, gestami).
Tachylalia
Bardzo szybkie tempo mówienia, powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów.
Bradylalia
Zwolniona artykulacja.
Dyslalia
Dyslalia to ogólnie pojecie stosowane przy opisywaniu różnych wad wymowy. Określa się nią
nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, wielu głosek a nawet wszystkich głosek (jest to postać
krańcowa zwana bełkotem).
Kappacyzm
Zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na objawy. Charakteryzuje się
nieprawidłową wymową głosek tylnojęzykowych zwartych (k i ki).
Wyróżnia się:
kappacyzm właściwy - będący wynikiem zwarcia krtaniowego, którego rezultatem jest
powstawanie brzmienia zbliżonego do k i ki
parakappacyzm - polegający na zamianie głosek k i ki na t i ti (np. kura - tura, kino -
tino)
mogikappacyzm - dotyczy głosek tylnojęzykowych zwartych i polega na braku ich
występowania w systemie fonetycznym chorego (np. kura - ura, kino - ino)
Gammacyzm
Zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na objawy. Charakteryzuje się
nieprawidłową wymową głosek tylnojęzykowych zwartych (g, gi, h i hi).
Wyróżnia się:
gammacyzm właściwy – będący wynikiem zwarcia krtaniowego którego rezultatem
jest powstawanie brzmienia zbliżonego do g i gi
paragammacyzm (łac. paragammacismus) – polegający na zamianie głosek g, gi i h na
d, di i t (np. góra – dóra, gitara – ditara, hokej – tokej)
mogigammacyzm (łac. mogigammacismus) – dotyczy głosek tylnojęzykowych
zwartych i polega na braku ich występowania w systemie fonetycznym chorego (np.
góra – óra, hokej – okej)
Palatolalia
Termin palatolalia stosowany jest do określenia sprzężonych zaburzeń mowy czyli dyslalii złożonej
oraz rynolalii (nosowania), występującej w przypadkach rozszczepów podniebienia. To zaburzenie
może dotyczyć nie tylko rozszczepu podniebienia, lecz również wargi i wyrostka zębodołowego.
Przyrośnięty język
Wędzidełko języka to miękki twór włóknisty, pokryty błoną śluzową, który łączy w linii
środkowej dolną powierzchnię zębów z dnem jamy ustnej, a uwidacznia się po uniesieniu
końca języka do podniebienia. Prawidłowo rozwinięte wędzidełko podjęzykowe, jak
wskazuje Zaleski pozwala na swobodne docieranie języka w każde miejsce jamy ustnej.
Zdarza się jednak, że wędzidełko jest zbyt krótkie (ankyloglossia).
Niedorozwój wędzidełka języka może być różnego stopnia. Zbyt krótkie wędzidełko
podjęzykowe ogranicza ruchy języka na boki, ku przodowi, powodując niemożność
dotknięcia koniuszkiem języka do łuków zębowych. Zbyt krótkie wędzidełko może utrudniać
wytworzenie prawidłowego brzmienia głosek sz, ż, cz, dż oraz głoski r.
Jednak w literaturze fachowej specjaliści mają podzielone zdania odnośnie wpływu
skróconego wędzidełka na jakość artykulacji. Jedni uważają, że nie powoduje to
jakościowych zmian w wymowie, inni sugerują związek skróconego wędzidełka z wadami
wymowy. Według Zaleskiego istnieje nieuzasadnione mniemanie, że ruchomość języka, a
tym samym sprawność artykulacyjna, może być ograniczona zbyt krótkim wędzidełkiem
języka. Z kolei Gryczyński stwierdza, że zbyt krótki przyczep wędzidełka może utrudniać
zarówno mówienie, jak i jedzenie. Podobnie Pruszewicz sądzi, że skrócone wędzidełko
języka może być przyczyną wadliwej artykulacji głoski „r”.
Bardzo prosto każdy może sprawdzić czy jego wędzidełko jest prawidłowe, robiąc próbę
wyciągnięcia języka na zewnątrz jamy ustnej. Jeśli język przyjmuje kształt sercowaty
(zamiast owalu) możemy domniemywać, że wędzidełko jest skrócone. Im większe wcięcie
znajduje się pośrodku czubka języka, tym bardziej skrócone jest wędzidełko.
Niektórzy autorzy wskazują, że wędzidełko podjęzykowe daje się łatwo rozciągać, stąd
decyzję o jego podcięciu (chyba, że jest to przypadek całkowitego przyrośnięcia języka)
powinna poprzedzić seria ćwiczeń logopedycznych oraz masaży logopedycznych
zmierzających do wydłużenia wędzidełka. Jeśli wszelkie ćwiczenia nie będą przynosić
zadowalających efektów i dziecko nadal nie będzie potrafiło wypowiadać poprawnie głosek
wykonuje się podcięcie (jednak nie wcześniej niż przed 5 rokiem życia), przy czym o fakcie
tym decyduje wyłącznie lekarz foniatra. Zdarza się, iż zabieg taki zostaje wykonany
niefachowo, wówczas zabieg podcięcia zostaje wykonany raz jeszcze, narażając w ten sposób
dziecko na niepotrzebne przeżycia. Sam zabieg, jak niejednokrotnie myślą rodzice dziecka
nie usprawni języka. Da to jednak możliwość ćwiczeń pionizacyjnych języka, które należy
rozpocząć
w
ciągu
trzech
dni
po
podcięciu.
Wszelkie ćwiczenia mające na celu rozciągnięcie fałdu podjęzykowego, polegają na
wysuwaniu języka poza jamę ustną lub wykonywaniu zdecydowanych ruchów językiem
wewnątrz jamy ustnej. Początkowo jak wiadomo ruchy języka są bardzo ograniczone,
zwłaszcza jeżeli chodzi o unoszenie czubka języka do góry. Stopniowo, systematyczne
ćwiczenia sprawiają jednak, że język zdolny jest do penetracji coraz bardziej odległych
miejsc, widoczne efekty podnoszą motywację do dalszych ćwiczeń. Istotne jest również, aby
te ćwiczenia nie były wykonywane tylko w warunkach gabinetu logopedycznego, ale również
aby język usprawniany był w domu.