sfragistyka – bada pieczęć jako źródło historyczne, jest narzędziem krytyki historycznej
oświecenie społeczeństwa – człowiek zaczyna wierzyć w słowo pisane a nie tylko pieczęć.
Pieczęć służyła do uwierzytelnienia dokumentu. Pozbawiała autentyczności przez uszkodzenie lub zniszczenie.
Funkcje rozpoznawcze właściciela, wiarygodność, wola właściciela, zabezpiecza nie naruszalność pism i zamkniętego nią
przedmiotu
etymologia słowa pieczęć – wiąże się z pieczeniem, znakiem wypalanym
Historia pieczęci:
starożytność: znak własnościowego, gemmy, na wsch. - nienaruszalność przedmiotów. W Grecji i Rzymie zabezpieczają
korespondencję. III i IV – umocnienie wiarygodności pism + własny podpis
odcisk gemmy – znak rozpoznawczy władcy
w miarę rozwoju pisma, pieczęć pełniła funkcje zamykające dokument. W Polsce: przed dokumentem pieczęć służyła gdy kazano
stawić się przed sądem, potwierdzenie przyjęcia wiadomości, zamykania korespondencji.
Dowód uiszczenia opłat sądowych XV w.
XV w – pieczęć prywatna przekształcona w sygnetową.
Budowa pieczęci:
tłok-forma do wyciskania pieczęci, metalowe, drewniane, złote itd. tłoki obrabiane często w pierścienie, od XV w rękojeść
stosowana do dzisiaj. Tłok nierzadko jest prawdziwym dziełem artystycznym potem sprowadzają się do napisów tekstowych.
Władza państwowa sprawuję władze nad wykonaniem tłoku. Używano ołowianych bulli,
tusz: pojawił się w kancelariach w XVIII w. rozpowszechniony w XIX.
Kształty pieczęci: kolista, owalna – monarsza sfragistyka i ostro-owalna – sfrag. Kościelna , tarczowa – znaki herbowe, rycerstwo,
czworoboczna, wieloboczna – szlachta i mieszczaństwo, trójłukowa, czterołukowa.
Im większa pieczęć tym ważniejsza sprawa.
Pieczęć:
-portretowa, postaciowa = gemmy, majestatyczny, pieszy, konny, pontyfikalny, używana do XIX w. reprezentuje godność,
realistyczna. Wyższe sfery.
-obrazowa topograficzny architektura przedmioty, fantastyczny, hagiograficzne
sfragistyka miejska, niższe korporacje kościelne
- herbowa związana z określoną grupą społeczną.
-pismowa rzadko występuje w śred. Od XVIII powszechna.
Napis napieczętny czyli legenda. Element treściowy pieczęci. Wzdłuż krawędzi pieczęci
treść stanowi o właścicielu, wyjaśnia symbolikę obrazu, określa kompetencje pieczęci, jej stosunek do pieczęci tego właściciela.
Decyduje o wartości prawnej.
Sposób przywieszania pieczęci zmienia się wraz z rozwojem dok. I roli piecz.
Przywieszanie pieczęci albo odbijanie na papierze.
Aby uchronić ją przed zniszczeniem, chowano ja w woreczku
rodzaje pieczęci
*zakres wierzytelności
* właściciela
-papieska ustalona przez Paschalisa II, bulla dwustronna z jednej strony imię papieża a z drugiej wizerunek Piotra i Pawła
pieczęć rybaka – do XV w.
-monarsza – portretowa: cesarska, królewska, portretowa.
Funkcje pieczęci państwowej, pełny majestat, siedzącego na tronie, książęta raczej piesza lub konna. Żony używały pieczęci
analogicznej do małżonka. Czasem pieczęć wotywna z postacią Madonny lub królowej w modlitwie
Polska sfragistyka monarsza; pieczęć W. Hermana W kancelarii Łokietka używa się pieczęci większej do ważniejszych spraw i
mniejszej do mniej ważnych. W czasach Jagiełły używana większa tylko do spraw ogólnopaństwowych.
Później używa się pieczęci wielkiej i litewskiej, używana przez podkanclerzy koronnego i litewskiego.
Kancelarie kościelne posługują się też różnymi typami pieczęci. Pieczęcie biskupów i opatów – portretowe X w, w pl – XII.
Rodzaje tronowa lub stojąca. W XV w. wypiera postać biskupa herb. Pieczęć prywatna, walory prawne w zakresie prawa
kanonicznego
Pieczęć rycerska: forma heraldyczna, najpierw znak własnościowy potem tarcza albo hełm albo klejnot. XVI w. pieczęć sygnetowa.
Pieczęć prywatna.
Pieczęć państwowa:monarsza, posługuje się herbem państwowym, np. sądy grodzkie posługiwały się herbem państwowym ale
ziemi lub miasta powiatowego sędziego. Od XVI w. dopiero pojawia się pogoń lub orzeł biały.
Herb państwowy często używany w pieczęciach konfederacji lub pieczęciach wojskowych.
Po rozbiorach wprowadzono herby państw zaborczych.
Pieczęcie miejskie: wizerunek świętego, architektura miasta, powiązanie z właścicielem miasta, XVI – pojawia się herb miasta.
Cechy rzemieślnicze używają pieczęci z wyobrażeniem narzedzi.
Pieczęcie korporacji kościelnych i zakonnych: patron potem herb
uniwersytety – wyobrażenia patrona, od XVIII w godło państwowe.
Pieczęcie instytucji i przedsiębiorstw służą rozpoznawalności.
Funkcjonowanie pieczęci:
rozszerzenie kręgu użytkowników pieczęci autentycznej. Prawo do pieczęci ma ten co piastuje urząd. Także osoba wolna w
zależności od syt. Społecznej i gospodarczej.
Pieczęć osobista mogła być dziedziczona.
Contrasigillum – pieczęć dwustronna upowszechniona na śląsku w XII w. i Mazowszu XV w.
zużyte tłoki niszczono lub starannie zabezpieczano, zgubione unieważniano decyzją sadu.
Nadużycia i fałszerstwa zdarzały się często. Nadużycia te surowo karano.
