artykulyhenrykowskie

LITERAE CONFIRMATIONIS ARTICULORUM HENRICO

REGI ANTEA OBLATORUM.

STEPHANUS

Dei gratia, Electus Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae,

Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kijoviae, Volhyniae, Podlachiae,

Livoniaeque, etc. necnon Transylvaniae Princeps.

Significamus universis et singulis, praesentibus et futuris per
Spectabilem et Magnificum, Joannem Tarło de Szczekarzowice,
Palatinum Lublinensem et Capitaneum Pilznensem: ac Magnificos et
Generosos, Georgium Mniszek de Magna Kunczyce, Incisorem Regni, ac
Sanocensem et Socaliensem Capitaneum Albertum Starzechowski de
Starzechowice, Succamerarium Leopoliensem, Palatinidem Podoliae,
Nicolaum Jazlowiecki de Buczacz, Palatinidem Russiae, et Capitaneum
Lubaczowiensem, Joannem de Ostrorog, Martinum Lwowski ab
Ostrorog, Joannem Plaza de Mstyczow, Georgium Niemsta de
Krzeczeńcyce, Adamum Gorayski de Goray, Stanislaum Laszcz de
Strzemielesz, Stanislaum Pstrokonski: Joannem Beldowski, Joannem
Radziejowski, Oratores ab Ordinibus Regni Poloniae, et Magni Ducatus
Lithuaniae, in Transylvaniam ad invitandum Nos ad Regnum missos,
oblatos Nobis esse publico nomine articulos, seu leges ab Ordinibus in
Electione Henrici Regis de Repub: sancitos, quarum exemplum lingua
Polonica qua sunt perlatae, sequitur:

7. Rady Koronne, Rycerstwo i Stany wszelakie Korony Polskiej i

Litewskiego narodu, takŜe i inszych wszystkich Państw do Korony
naleŜących, to sobie u Nas warowali, a My ustawiamy i za prawa
wieczne mieć chcemy, iŜ za Ŝywota Naszego, My i Potomkowie
nasi Królowie Polscy i ciŜ Wielkie XiąŜęta Litewskie, Ruskie,
Pruskie, Mazowieckie, śmudzkie, Kijowskie, Wołyńskie,
Podlaskie, Inflanckie i innych Państw, nie mamy mianować ani
obierać, ani obierania jakiego składać Ŝadnym sposobem ani
kosztem wymyślonym, Króla na Państwo sukcessora naszego
wsadzać. A to dlatego, aby zawŜdy wiecznemi czasy, po zejściu
naszym i Potomków naszych, wolne obieranie Króla zostawało
wszem Stanom Koronnym. Dlatego i tytułu Haeredis uŜywać nie
mamy ani Potomkowie nasi Krolowie Polscy.

10. A iŜ w tej zacnej Koronie narodu Polskiego, Litewskiego,

Ruskiego, Inflanckiego i innych jest nie mało dissidentes in

religione, przestrzegając napotym jakich sedecji i tumultów, z tej
przyczyny rozerwania albo niezgody religii, warowali to sobie
niektórzy obywatele Koronni Konfederacją osobliwą, Ŝe w tej
mierze in causa religionis mają w pokoju być zachowani, którą
My im obiecujemy trzymać w cale czasy wiecznemi.

17. A w sprawach Koronnych które się dotykać będą osoby naszej i

dostojeństwa naszego, poselstw do cudzych krajów wysyłania i
cudzych takŜe poselstw słuchania i odprawowania, wojsk jakich
albo Ŝołnierzów zbierania albo przyjmowania, My i Potomkowie
nasi nic zaczynać i czynić mamy bez Rad Koronnych obojga
narodu, spraw Sejmowi naleŜących niczym nie wzruszając. A
wszakeŜ te poselstwa, które by się Rzeczypospolitej nie dotykały a
mogły być wedle ich czasu i potrzeb odprawowane, tedy te mamy i
będziem mogli zawsze odprawować za wiadomością Panów Rad
Koronnych obojga narodu, którzy przy nas mieszkać będą.

29. O wojnie albo ruszeniu pospolitym nic zaczynać nie mamy, mimo

pozwolenie Sejmowe wszech Stanów, ani za granice Koronne
obojga narodu Rycerstwa Koronnego wojennym obyczajem
wywodzić Ŝadnym sposobem, ani prośbą naszą Królewską, ani
płaceniem piąci grzywien super hastiem, My i Potomkowie nasi
Królowie Polscy nie mamy i słowem naszym Królewskim
przyrzekamy. WszakŜe jeślibyśmy za uchwałą Sejmową ruszenie
pospolite uczynili, jednak nie dłuŜej mamy dzierŜeć poddanych
naszych na miejscu tam kędy im wiciami ostatecznymi, to jest listy
wojennymi, czas i miejsce oznaczemy jeno dwie niedzieli. A
jeślibyśmy za pozwoleniem wszech Stanów za granice poddane
swe wywieść chcieli, a oni Nam tego dobrowolnie dozwolili, tedy
na kaŜdego z osobna jednego, Ŝadnej osoby nie wyjmując, takŜe i
szlachcica pieszego wojnę słuŜyć powinnego, powinniśmy im dać
niŜ się z granic ruszymy po piąci grzywien, a nie mamy ich dłuŜej
trzymać na Ŝołdzie tych piąci grzywien jeno ćwierć roku, rozdziału
Ŝ

adnego na części wojsk, tak wielkiego jako i małego nie czyniąc

między nimi. A jeślibyśmy ich do dwu niedziel nie ruszyli za
granice, tedy przy nas dłuŜej trwać nie będą powinni. A czasu
wojny będziemy potrzeby wszytkie kosztem swym odprawować,
jako działa, prochy, puszkarze, draby i straŜ wszelaką.

31. Granice Koronne obojga narodu i wszystkich Państw do Korony

naleŜących, od wtargnienia nieprzyjaciela wszelakiego, obroną
opatrować nakładem naszym mamy i powinni będziemy i
Potomkowie nasi, zostawując kwartę w mocy, wedle statutu
Polskiego.

58. Często się teŜ to przytrafiać moŜe, iŜ między tak wielą Senatorów,

sentencje, zdania, i rozumienia być mogą róŜne, a nie na wszem
zawŜdy zgodne w sprawach wszelakich, przeto My i Potomkowie

nasi, władzą swą nie konkladować nic mamy, ale się co najpilniej
starać, abyśmy wszystkie do jednej sentencji przywieść mogli,
uwaŜając wszystkie wywody ich, które by się z prawem,
wolnościami pospolitemi i z większym poŜytkiem Rzeczyposp.
pokazowały, a któreby wolnościom, prawom i swobodom
wszystkim Państwom nadanym przeciwne nie były. A jeślibyśmy
ich do jednej a zgodnej sentencji przywieść nie mogli, tedy przy
tych konkluzja nasza zostawać ma, którzy by się nabliŜej ku
wolnościom, prawom a zwyczajom, wedle praw kaŜdej Ziemi i
dobremu R.P. skłaniali. Okrom spraw Sejmowych, które się
zwykłym obyczajem z wiadomością i przyzwoleniem wszech
Stanów odprawować mają, gdyŜ to jest rzecz pewna i
doświadczona, iŜ sama jedna Osoba Królewska, a tak wielkich
Państw tego Królestwa, wszytkim sprawom zdołać nie moŜe,
zaczym by i w nierząd i w niebespieczeństwo Korona wpaść
mogła. Przeto ustawiamy i za wieczne prawo mieć chcemy, aby
kaŜdego Sejmu Walnego naznaczeni i mianowani byli z Rad
Koronnych osób szesnaście, tak z Polski jako i z Litwy i innych
Państw do Korony naleŜących, z wiadomością wszech Stanów ku
innym urzędnikom Koronnym Polskim i Litewskim, którzyby przy
Nas ustawicznie byli, przestrzegając osoby i dostojeństwa
naszego, wolności pospolitej, bez których rady i wiadomości nic
My i potomkowie nasi czynić nie mamy ani będziemy mogli w
sprawach potoczych ( nie wzruszając nic Sejmowych. ) A ci
Panowie będą powinni przestrzegać, aby we wszystkich sprawach
nic się nie działo contra deputatem nostram i przeciw prawu
pospolitemu, z czego potym będą powinni respondować na Sejmie
Walnym blisko przyszłym. A wszakŜe kaŜdemu z Panów Rad
Senatorów, przyjechać do Nas ilekroć który raczy i obecnie
mieszać wolno ma być i do tej sprawy i do kaŜdej innej, jako Rady
przypuszczamy i o wszystkim radzić i wiedzieć powinni będą.
TakŜe ci Deputaci nic przed Ŝadnym z nich mieć nie będą więcej,
okrom tego, iŜ juŜ oni do czasu swego obecnie powinni będą
mieszkać przy Nas. Nie zaniechywając obyczaju starego
opisowania listy naszemi ad Consiliarios absentes, gdy się co
takiego trafi, naznaczenie tych Senatorów na Sejmie ma być zaraz
osób 16, na kaŜde pułroka osób 4, jeden z Biskupów, jeden z
Wojewod, a dwa z Kasztelanów, a mają iść koleją jako w Radzie
siedzą. A jeśliby który w swej kolei zostać nie chciał, albo per
aliquod legale impedimentum nie mógł, aby się zaraz tenŜe na
Sejmie opowiedział a inszy ex ordine na jego miejsce necesario
naznaczony był; a ci mają mieć opatrzenie ze skarbu naszego, i
potomków naszych. Biskupi z Ruskich krajów, i inni świeckiego
stanu Senatorowie, kaŜdy na swe pułroka po piąci set złotych, a

panowie duchowni krajów Polskich tego nie potrzebują, gdyŜ są
dobrze opatrzeni.

66. Sejm Walny Koronny we dwie lecie najdalej ma być składan, a

gdzieby tego była pilna a gwałtowna potrzeba Rzeczyposp., tedy
za radą Panów Rad obojga Państwa, jako czas i potrzeba
Rzeczyposp. przynośić będzie, powinni go składać będziemy. A
dłuŜej go dzierŜeć nie mamy, najdalej do sześci niedziel, a przed
takowemi Sejmy w Polszcze wedle zwyczaju, a w Litwie wedle
Statutu Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Sejmiki Powiatowe być
mają, jako w Kole, i w Korczynie Sejmik Główny bywa, takŜe w
Litwie w Wołkowisku Główny Sejmik być ma. Na które Sejmiki
przez Posły swe, potrzeby przypadłe zwykłym obyczajem
oznajmiać mamy.

68. Obiecujem teŜ słowem naszym Królewskim, iŜ My i Potomkowie

nasi, sygnetu Ŝadnego uŜywać nie mamy, ani pieczęci osobnej w
sprawach Rzeczypospolitej naleŜących, tamintra quam extra
Regnum, jeno Koronnych pieczęci, które przy Kanclerzach i
Podkanclerzach są, tak Polskich, jako i Litewskich.

73. Urzędy Koronne obojga narodu w całości zachowane być mają,

takŜe i Dworskich urzędów umniejszać i zatłumiać nie mamy, ale
owszem ludziom statecznym, godnym, i zasłuŜonym, obojga
narodu, a nie obcym, gdybykolwiek wakowały, powinni będziem
dawać.

77. Aby wątpliwość Ŝadna około gruntów szlacheckich nie była,

wolne zawŜdy ze wszemi poŜytkami które by się kolwiek na ich
grunciech pokazowały; teŜ i kruszcze wszelakie, i okna solne,
zostawać mają, a My i Potomkowie nasi przekazywać im nie
mamy czasy wiecznemi, wolnego uŜywania.

79. TakŜe obiecujemy iŜ wykładów nie przypuścimy, ani wywodów

adnych z prawa obcego, ani daniny z Przodków naszych dóbr

prawem dziedzicznym nadanych, aby miały być za lenna
poczytane, tylko na których by stało mianowicie, Ŝe są nadane iure
feudali.

82. Starostowie pogranicznych i sądowych zamków i miast głównych,

takŜe i miasta główne które Starostów nie mają, przysięgać
Królowi i Królestwu mają, iŜ tempore Interregni, zamków i miast
spuszczać nie mają ku szkodzie Rzeczypospolitej nikomu
inszemu, jeno Królowi wolnie za zezwoleniem wszech obranemu i
koronowanemu, pod utraceniem poczciwości, gardła, i majętności.

92. Korona Królestwa Polskiego, ma być w Skarbie Koronnym w

Krakowie chowana przez Pana Podskarbiego Koronnego, za
pieczęciami i kluczami Senatorów tych, to jest: Kasztelana
Krakowskiego, Poznańskiego, Wileńskiego, Sandomierskiego,
Kaliskiego i Trockiego, którzy jej otwarzać nie mają, jeno za

zezwoleniem wspólnym wszech Rad Koronnych i Stanów. A
wszakoŜ niebytność którego z nich, przez chorobę abo inne legale
impedimentum przekazać nie ma spólnego zezwolenia, owszem
absens za obwieszczeniem innych Senatorów, powinien tamŜe
klucz swój do innych kolegów przysłać. A jeśliby którego śmierć
zaszła, tedy inni kolegowie praesentes moc mają zamek jego
otworzyć i pieczęć odeprzeć.

103. Sprawiedliwość pospolitą sądową niektóre kraje Korony Polskiej

sobie zwoliły, zdejmując ją z osoby naszej, czego My im
dozwalamy i hamować nie mamy, z tym dokładem, Ŝe innym
którzyby chcieli takŜe u siebie postanowić, wolno być ma zawŜdy;
a poprawa jej ma być wolna za spólnym ich dozwoleniem.. I
jeśliby się im zdało zasię ją na osobę naszą Królewską włoŜyć,
tedy ją powinni będziem na się przyjąć, My i Potomkowie nasi.
TakŜe teŜ Panowie, Rady wszystkie i Stany Wielkiego Xięstwa
Litewskiego i Ziem, Wołyńskiej, Kijowskiej, Bracławskiej, które
się prawem Litewskim sądzą, to tymŜe sposobem postanowili iŜ do
Sejmu przyszłego, na Koronację naszą złoŜonego, praw swych
poprawić i obyczaj sprawiedliwości między sobą postanowią i na
co się większa część tych, którzy się prawem Litewskim sądzą
zgodzi, to My wszystko przy Koronacji naszej poprzysiądz
powinni będziemy i na potem takŜe praw swych i sądów
poprawować im będzie wolno zawŜdy.

108. Osobliwie to warujemy, iŜ podatków, ani poborów Ŝadnych na

imionach naszych Królewskich i Rad Duchownych, takŜe ceł
nowych na miastach naszych w Polszcze i w Litwie i we
wszystkich Ziemiach do Korony naleŜących, składać i
postanawiać nie mamy bez dozwolenia wszech Stanów na Sejmie
Walnym. Ani teŜ monopolia rzeczy tych, które z Państw
Koronnych, tak Polskich jako Litewskich pochodzą, ustawiać
dopuścić nie mamy.

112. A iŜ na małŜeństwie naszym wiele R.P. naleŜy, tedy obiecujemy

i przyrzekamy zasię i za Potomki nasze Króle Polskie, nigdy nic
nie stanowić, ani przedsiębrać około małŜeństw naszych, mimo
wiadomości i przyzwolenia Rad Koronnych obojga narodu. A
okrom takowych przyczyn które pismem i słowem BoŜym są
wyraŜone, Ŝadnych okazji do niemieszkania powinnego w
małŜeństwie, albo do rozwodu, szukać sobie nie będziemy.

118. Kondycje wszytkie przez Posły nasze imieniem naszym podane i

umocnione, wypełnić wszystkie powinni będziemy i słowem
naszym przyrzekamy to wszystko i coby jednokolwiek jeszcze
wolności praw swych Stany Koronne obojga narodu Nam przy
Koronacji podali, przyjmujemy i przyjąć mamy, poprzysiądz,
utwierdzić i na potomne czasy mocno trzymać i wypełniać

powinni jesteśmy i obiecujemy, pod wiarą i przysięgą naszą,
słowem naszym przyrzekamy i utwierdzamy, na wieczne czasy. A
jeśliby ( czego BoŜe uchowaj ) co przeciw prawom, wolnościom,
artykułom, kondycjom wykroczyli, albo czego nie wypełnili, tedy
obywatele Koronne obojga narodu od posłuszeństwa i wiary Nam
powinni, wolne czyniemy.

120. Stanowiono i pisano to wszystko przez Rady Koronne obojga

narodu, Rycerstwo i Stany wszech Państw do Korony naleŜących,
na Sejmie pospolitym Electionis pod Warszawą przy wsi
Kamionnej, dnia dwudziestego maja, roku BoŜego tysiącnego,
pięćsetnego siedmdziesiątego trzeciego.

[ Volumina Legum, t. II, s. 150- 152 ]