Tech_hodowca_koni_321[01].Z2.03

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Ramatowska

Planowanie i organizowanie produkcji zwierzęcej
321[01].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. UŜytkowanie mleczne bydła

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Produkcja Ŝywca wołowego

4.4.1. Materiał nauczania

31
31

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Produkcja Ŝywca wieprzowego

4.5.1.  Materiał nauczania
4.5.2.  Pytania sprawdzające
4.5.3.  Ćwiczenia
4.5.4.  Sprawdzian postępów

4.6. Ekologiczne metody chowu bydła i trzody chlewnej

4.6.1.  Materiał nauczania
4.6.2.  Pytania sprawdzające
4.6.3.  Ćwiczenia
4.6.4.  Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

38
38
43
43
44
45
45
48
49
50
51
55

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w planowaniu i organizowaniu produkcji zwierzęcej.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś się mieć ukształtowane,
abyś mógł bez problemów korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na sześć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić poziom opanowania zagadnień dotyczących
planowania i organizowania produkcji zwierzęcej,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian, czyli przykładowy zestaw zadań, dzięki któremu sprawdzisz poziom
opanowania niezbędnej wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury, z jakiej moŜesz korzystać podczas nauki.
W materiale nauczania zostały przedstawione równieŜ treści dotyczące ekologicznych

metod  chowu  bydła  i  trzody  chlewnej.  Ćwiczenia  zamieszczone  w  rozdziałach:  podstawy
pracy  hodowlanej,  uŜytkowanie  mleczne  bydła,  produkcja  Ŝywca  wołowego  i  wieprzowego
moŜesz  wykonać  korzystając  z  programów  komputerowych,  wykorzystując  umiejętności
ukształtowane  na  zajęciach  z  technologii  informacyjnej.  JeŜeli  masz  trudności
ze zrozumieniem  tematu  lub  ćwiczenia,  to  poproś  nauczyciela  o  wyjaśnienie  i  ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni produkcji zwierzęcej i gospodarstwie rolnym musisz

przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji
przeciwpoŜarowych.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

321[01].Z2.02

ywienie zwierząt gospodarskich

i wykonywanie zabiegów zoohigienicznych

321[01].Z2.03

Planowanie i organizowanie

produkcji zwierzęcej

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z2.01

Określanie anatomicznych,

fizjologicznych i uŜytkowych

cech zwierząt gospodarskich

321[01].Z2

Organizacja produkcji zwierzęcej

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

wypełniać róŜne rodzaje dokumentacji hodowlanej,

−

ustalać skutki nadprodukcji surowców rolno-Ŝywnościowych,

−

stosować przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt,

−

przewidywać zagroŜenia związane z pracą ze zwierzętami,

−

stosować urządzenia wykorzystywane w produkcji zwierzęcej,

−

charakteryzować budowę anatomiczną bydła i trzody chlewnej,

−

określać działanie czynników wpływających na zdrowie i produkcyjność bydła i trzody
chlewnej,

−

stosować zasady humanitarnego traktowania zwierząt,

−

oceniać stan zdrowia zwierząt na podstawie temperatury, tętna i liczby oddechów,

−

udzielać pierwszej pomocy chorym zwierzętom gospodarskim,

−

zadawać pasze zgodnie z zasadami zadawania pasz,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania,

−

pracować w grupie nad rozwiązywaniem problemów.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dokonać analizy mechanizmów dziedziczenia cech zwierząt gospodarskich,

−

określić zasady pracy hodowlanej oraz rozróŜnić metody selekcji i doboru par do
rozpłodu,

−

dobrać gatunki i rasy zwierząt gospodarskich do warunków przyrodniczych
i ekonomicznych gospodarstwa rolnego,

−

ocenić pokrój zwierząt gospodarskich,

−

określić zasady znakowania i identyfikowania zwierząt gospodarskich,

−

wypełnić róŜne rodzaje dokumentacji hodowlanej,

−

ustalić dawki pokarmowe dla róŜnych grup bydła i trzody chlewnej oraz zadać pasze,

−

zaplanować i zorganizować reprodukcję stada bydła i wychów młodych zwierząt,

−

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją Ŝywca wołowego

w gospodarstwie rolnym,

−

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją mleka w gospodarstwie
rolnym,

−

wykonać dój ręczny i mechaniczny,

−

zastosować zasady postępowania z mlekiem po udoju,

−

zaplanować i zorganizować reprodukcję stada trzody chlewnej i wychów młodych

zwierząt,

−

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją Ŝywca wieprzowego

w gospodarstwie rolnym,

−

zastosować ekologiczne metody wytwarzania i przechowywania produktów zwierzęcych,

−

wyjaśnić zasady znakowania produktów rolnictwa ekologicznego,

−

określić sposoby usuwania i przechowywania odchodów zwierzęcych zgodnie ze Zwykłą
Dobrą Praktyką Rolniczą,

−

ocenić efekty produkcyjne i ekonomiczne wybranych rodzajów działalności związanej
z produkcją zwierzęcą.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

4.1.1. Materiał nauczania

We współczesnej hodowli zwierząt, przedmiotem zabiegów są grupy zwierząt, które

uznajemy za pewne populacje.

Selekcja, czyli wybór zwierząt pozostawionych do hodowli, eliminuje lub stara się

eliminować geny niepoŜądane i pozostawić geny uznane za korzystne. Polega na wyborze
najlepszych zwierząt na rodziców następnego pokolenia. Przeciwieństwem selekcji jest
brakowanie, czyli eliminacja zwierząt ocenionych jako nie nadających się do hodowli.

W celu prawidłowego przeprowadzenia selekcji powinniśmy wybierać zwierzęta

o najwyŜszej wartości hodowlanej, czyli genetycznie uwarunkowanej zdolności zwierzęcia do
przekazywania  określonej  cechy  lub  cech  na  potomstwo.  Najlepsze  osobniki  wybrane  na
rodziców  następnego  pokolenia  powinny  charakteryzować  się  wyŜszą  wartością  hodowlaną
niŜ  średnia  wartość  ich  rówieśników.  Część  tej  wartości  przekazywana  jest  potomstwu,
tworząc  tzw.  postęp  hodowlany  rozumiany  jako  przewaga  wartości  cechy  obserwowanej
w pokoleniu potomnym nad stwierdzonym w pokoleniu rodzicielskim.

O efektywności selekcji w zakresie poszczególnych cech, obok wartości współczynnika

odziedziczalności,  decydują  korelacje  genetyczne  pomiędzy  poszczególnymi  cechami.
Korelacje  pomiędzy  zawartością  tłuszczu  a  zawartością  białka  w  mleku  szacowane  na
poziomie  0,4–0,5  informują  nas,  Ŝe  selekcja  prowadzona  w  kierunku  poprawy  jednej  z  tych
cech  spowoduje  wzrost  postępu  hodowlanego  w  zakresie  drugiej  z  nich.  Zjawisko  korelacji
utrudnia  jednak  prowadzenie  selekcji  zmierzającej  do  obniŜenia  zawartości  tłuszczu  przy
jednoczesnym  podniesieniu  zawartości  białka  w  mleku.  Korelacje  genetyczne  przyjmują
wartości od 1 do -1. Korelacje ujemne oznaczają, Ŝe jako skutek uboczny selekcji na wzrost
wartości jednej z cech, nastąpi pogarszanie się wartości cechy z nią skorelowanej.

Wielkość zmian we frekwencji genów, uzyskanych na drodze selekcji, jest ściśle zaleŜna

od tego, przeciwko jakim genom i genotypom jest prowadzona. Istnieją cztery zasadnicze
moŜliwości:

−

selekcja przeciwko genom recesywnym,

−

selekcja przeciwko genom dominującym,

−

selekcja przeciwko genotypom heterozygotycznym,

−

selekcja przeciwko genotypom homozygotycznym.
Miarą intensywności selekcji jest wielkość róŜnicy selekcyjnej, zwanej róŜniczką

selekcyjną  lub  dyferencjałem  selekcyjnym.  RóŜnica  selekcyjna  jest  to  róŜnica  w  zakresie
selekcjonowanej  cechy  między  średnią  osobników  wybranych  do  selekcji,  a  średnią  stada,
z którego  osobniki  te  zostały  wybrane.  Im  wyŜsza  jest  róŜnica  selekcyjna,  tym  bardziej
intensywna jest selekcja. PoŜądane jest uzyskiwanie jak największej róŜnicy selekcyjnej, jest
to uzaleŜnione od czynników, takich jak:

−

% remontu zwierząt w stadzie,

−

odstęp między pokoleniami,

−

poziom danej cechy w stadzie,

−

zmienność tej cechy,

−

ilość cech uwzględnianych przy selekcji.

Selekcję moŜemy podzielić na naturalną i sztuczną.

Selekcja naturalna przebiega w przyrodzie, w stanie dzikim.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Selekcja sztuczna kierowana jest przez człowieka. Odbywa się w sposób nieświadomy

(selekcja samorzutna) lub świadomy (działania w celowo obranym kierunku). Wynikiem
selekcji świadomej jest np. uzyskanie postępu hodowlanego w zakresie wydajności mleka lub
innych cech produkcyjnych, poprzez pozostawienie do hodowli z pokolenia na pokolenie
zwierząt najlepszych pod względem danej cechy.

Postęp hodowlany jest miarą skuteczności selekcji (odpowiedź na selekcję). Odpowiedź

ta moŜe być dodatnia, ujemna lub równa zeru.

Dobór zwierząt do kojarzeń jest następną czynnością po selekcji. Naczelnym załoŜeniem

doboru,  jako  metody  pracy  hodowlanej,  jest  uzyskiwanie  postępu  hodowlanego,  czyli
otrzymywanie  następnego  pokolenia  lepszego  od  poprzedniego.  Osobniki  wybrane  przy
selekcji jako najlepsze pod względem wartości hodowlanej trzeba dobrać do kojarzeń w taki
sposób,  aŜeby  uzyskać  u  potomstwa  postęp  hodowlany.  Dobór  moŜemy  prowadzić  według
dwóch systemów:

−

moŜemy kojarzyć albo podobne z podobnymi i wówczas jest to dobór jednorodny, czyli
homogenny,

−

albo niepodobne i mamy wtedy do czynienia z doborem niejednorodnym, czyli
heterogennym.

Zarys krajowego programu hodowli bydła

DuŜe zróŜnicowanie, obserwowane w zakresie wydajności poszczególnych krów

w obrębie  rasy,  zaleŜy  od  wielu  czynników  genetycznych  i  środowiskowych.  ZróŜnicowanie
to  jest  określane  jako  zmienność  fenotypowa.  Wysoka  wydajność  krowy  zaleŜy  w  duŜej
mierze  od  czynników  genetycznych,  które  mogą  być  przenoszone  na  potomstwo.  MoŜliwe
jest oszacowanie, jak duŜa jest to część w formie tzw. współczynnika odziedziczalności, który
przyjmuje wartości od 0 do 1. Wartość równa lub bliska 0 mówi o tym, Ŝe doskonalenie danej
cechy poprzez selekcję nie jest moŜliwe. Współczynnik odziedziczalności wydajności mleka,
tłuszczu  i  białka  szacowany  jest  na  poziomie  ok.  0,3,  a  dla  zawartości  tłuszczu  i  białka
w mleku  przyjmuje  się  najczęściej  wartości  oscylujące  wokół  0,4.  W  obu  wypadkach
moŜliwe  jest  skuteczne  doskonalenie  tych  cech  u  bydła  mlecznego,  chociaŜ  cechy  składu
chemicznego mleka moŜna poprawić poprzez selekcję szybciej niŜ cechy wydajności.

Doskonalenie bydła poprzez ocenę wartości hodowlanej i selekcję realizowane jest

w populacji  aktywnej,  czyli  tej  części  populacji  krów,  która  objęta  jest  oceną  uŜytkowości
mlecznej.  Postęp  hodowlany  przenoszony  jest  równieŜ  na  populację  produkcyjną (nie objęto
oceną)  poprzez  sztuczne  unasienianie  i  krycie  naturalne  wyselekcjonowanymi  buhajami.
Uzyskany  postęp  hodowlany  w  całej  populacji  zaleŜy  głównie  od  efektywności  oceny
wartości  hodowlanej  i  selekcji  buhajów  przeznaczonych  do  hodowli.  Cały  proces  ujęty  jest
w ramy  krajowych  programów  genetycznego  doskonalenia  poszczególnych  ras.  Programy
zawierają  cele  hodowlane  opisujące  główne  kierunki  doskonalenia,  wzorce  rasowe,  ich
kaliber  i  umaszczenie,  zasady  oceny  wartości  uŜytkowe  i  hodowlanej  oraz  sposób
prowadzenia  selekcji  i  doboru  par  do  kojarzeń.  WaŜnym  elementem  procesu  genetycznego
doskonalenia  bydła  jest  import  wartościowych  zwierząt,  nasienia  najlepszych  buhajów  lub
zarodków.  Zakres  i  sposób  wykorzystania  importowanego  materiału  genetycznego  jest
równieŜ opisany w programach hodowlanych.

Selekcję buhajów prowadzą 4 Stacje Hodowli i Unasieniania Zwierząt (Centrala Hodowli

i  Rozrodu  Zwierząt)  realizujące  na  swoim  terenie  własne  programy  w  róŜny  sposób
wykorzystujące  światowe  i  krajowe  zasoby  genetyczne.  Kierują  się  one  ogólnymi  zasadami
naboru  buhajów  do  zakładów  unasienniania  i  do  punktów  kopulacyjnych  zapisanych
w kierunku mlecznym. Obecnie nabór ten prowadzony jest w 7 następujących etapach:

−

wybór ojców buhajów,

−

wybór matek buhajów,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

indywidualne kojarzenia,

−

odchów młodych buhajów, ich testowanie i selekcja,

−

unasienianie testowe,

−

ocena buhajów w zakresie cech mleczności na podstawie wydajności ich krewnych,

−

ocena buhajów w zakresie typu i budowy ich potomstwa.

Masowa populacja krów (ok. 2 800 tys.) unasiennianych (ok. 60%) krytych
naturalnie (ok. 40%)

Krowy objęte oceną uŜytkowości mlecznej

Ojcowie buhajów

Matki buhajów

Kojarzenia indywidualne

Ocena osobnicza

Ocena wartości

hodowlanej

SHiUZ-Y

Punkty

kopulacyjne

Unasiennienie testowe

Rys. 1 Schemat oceny wartości hodowlanej i selekcji buhajów przeznaczonych do rozrodu [11, s. 157]

Wybór buhajów na ojców buhajów dokonuje się spośród buhajów dopuszczonych do

wykorzystania  poprzez  sztuczne  unasiennienie.  Wybór  poprzedza  komisyjny  przegląd  córek
kandydujących  buhajów.  Przy  wyborze  bierze  się  pod uwagę wartość hodowlaną wszystkich
ocenianych  cech  produkcyjnych  i  nieprodukcyjnych.  Wybór  krów  na  matki  buhajów
dokonywany jest dwustopniowo spośród krów wpisanych do księgi głównej. Wstępnie krowy
typowane  są  na  podstawie  wartości  indeksu  selekcyjnego.  Przy  szacowaniu  wartości
hodowlanej  krów  wykorzystywane  są  informacje  o  wydajności  ich  Ŝeńskich  krewnych  oraz
ich  własnej  produkcyjności.  Ostateczna  kwalifikacja  na  matki  buhajów  następuje  po
przeprowadzeniu komisyjnej oceny typu i budowy kandydatek. Kandydatki na matki buhajów
ras cb i czb są dyskwalifikowane, jeśli uzyskują ocenę ogólną lub ocenę wymienia poniŜej 80
pkt.  Buhaje  wybrane  na  ojców  buhajów  są  kojarzone  z  krowami  wybranymi  na  matki
buhajów według przemyślanego planu kojarzeń. Plan indywidualnych kojarzeń ojców i matek
buhajów  ustala  się  po  analizie  ich  rodowodów,  aby  zapobiec  kojarzeniu  w  zbyt  bliskim
pokrewieństwie.  Dobór  par  do  kojarzeń,  przy  którym  uwzględnia  się  wartość  hodowlaną
zwierząt w zakresie cech produkcyjnych oraz typu i budowy, jest bardzo waŜnym elementem
pracy  hodowlanej.  Plan  kojarzeń  sporządzany  jest  przez  przedstawicieli  SHiUZ  wspólnie
z właścicielem matki buhajów.

Młode buhaje, które zostały wstępnie zakwalifikowane do wykorzystania poprzez

sztuczne unasiennianie, muszą być poddane testowaniu na potomstwie. Wykonuje się w tym
celu  unasiennianie  testowe.  Celem  jego  jest  szybkie  uzyskanie  stawki  córek  ocenianego
buhaja.  Wydajność  mleczna  tych  córek  i  ich  budowa  stanowi  waŜne  źródło  informacji
o wartości  hodowlanej  ich  ojców.  Nasieniem  młodych  buhajów  unasiennia  się  przede
wszystkim  pierwiastki  i  pewną  liczbę  jałówek,  uŜytkowanych  w  stadach  objętych  oceną

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uŜytkowości  mlecznej.  Unasiennianie  testowe  nasieniem  jednego  buhaja  musi  być
prowadzone  w  okresie  nie  dłuŜszym  niŜ  120  dni.  Rozdział  nasienia  powinien  być  losowy.
Nasienie  powinno  być  uŜyte  w  jak  największej  liczbie  obór,  na  jak  największym  obszarze
Polski, w stadach prowadzących ocenę uŜytkowości mlecznej krów. Im większa liczba obór,
w których rodzą się córki ocenianego buhaja, tym lepiej.

Pierwszą ocenę buhaj uzyskuje w wieku ok. 6 lat, tj. po uzyskaniu informacji

o wydajności  jego  córek  w  pierwszej  laktacji.  O  dopuszczeniu  do  intensywnego  uŜycia
buhajów w inseminacji decyduje pozycja na listach (wg indeksu selekcyjnego) i wyniki oceny
typu  i  budowy  ich  córek  –  pierwiastek.  Dodatkowym warunkiem jest uzyskanie dokładności
oceny  nie  mniejszej  niŜ  0,70.  Oszacowanie  wartości  hodowlanej  buhajów  w zakresie  cech
mleczności  przeprowadzane  jest  na  podstawie  informacji  dotyczących  uŜytkowości  ich
Ŝ

eńskich krewnych uzyskanych w czasie pierwszych trzech laktacji. Cechami uŜytkowości

mlecznej podlegającymi ocenie są: wydajność mleka, wydajność i zawartość tłuszczu oraz
wydajność i zawartość białka. Z dopuszczeniem buhaja do szerszego wykorzystania
rozpłodowego poprzez stosowanie sztucznego unasienniania czeka się do momentu uzyskania
pierwszej oceny uwzględniającej wydajność jego córek. Oceniane buhaje oraz kandydatki na
matki buhajów szeregowane są według wartości indeksu.

Indeks = 2 x oszacowana wartość hodowlana osobnika dla wydajności białka (kg) +

oszacowana wartość hodowlana dla wydajności tłuszczu (kg)

Nasienie wybranych buhajów uŜytkowane jest w następującym po ocenie sezonie aŜ do

momentu ogłoszenia wyników następnej oceny. Po ogłoszeniu wyników kolejnej oceny
nasienie buhajów, które nie znalazło się na liście buhajów dopuszczonych do rozrodu
w kolejnym sezonie jest wycofywane z punktów unasieniania, a one same są brakowane.

Za realizację krajowego programu i organizację hodowli bydła w Polsce odpowiedzialne

są instytucje:

−

Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt działające poprzez trzy regionalne centra i 12
oddziałów,

−

4 Stacje Hodowli i Unasieniania Zwierząt, prowadzące selekcję buhajów przeznaczonych
do rozrodu,

−

Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka zrzeszająca regionalne związki
hodowców bydła i uczestnicząca w realizacji programów selekcyjnych,

−

Instytut Zootechniki odpowiedzialny za ocenę wartości hodowlanej krów i buhajów oraz
ocenę typu i budowy.
Na poziomie gospodarstwa o jakości i efektywności hodowli bydła decydują

umiejętności  hodowcy  i  prowadzona  przez  niego  praca  hodowlana  polegająca  głównie  na
wyborze  jałówek  na  remont  stada  i  doborze  buhajów  do  krycia  i  unasieniania  krów.
Hodowca,  moŜe  wybierać  buhaje,  kierując  się  informacjami  zamieszczonymi  w  katalogach
buhajów.

Podstawy pracy hodowlanej – trzoda chlewna
Hodowla  jest  to  zespół  planowanych  działań  zmierzających  do  doskonalenia  genetycznego
lub  przekształcenia  cech  uŜytkowych  zwierząt,  zgodnie  z  określonymi  wymaganiami
ekonomicznymi oraz społecznymi danego kraju.
Chów  to  zespół  działań  produkcyjnych  i  technologicznych  zmierzających  do  pełnego
wykorzystania  wartości  genetycznej  zwierząt  w  celu  uzyskania  produktów  zwierzęcych
w poŜądanej ilości i jakości przy zminimalizowanych kosztach wytwarzania.

Doskonalenie świń pod względem genetycznym polega na prawidłowości selekcji

i doborze  zwierząt  do  kojarzeń.  Działania  te  muszą  być  prowadzone  w  odpowiednich
warunkach  środowiskowych  takich  jak:  właściwe  Ŝywienie,  dobre  budynki,  optymalny
mikroklimat.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Selekcja w kierunku cech rozrodczych jest moŜliwa nie tylko w stadzie zarodowym, ale teŜ

w  stadzie  towarowym,  odchowującym  loszki  remontowe.  Aby  moŜna  było  ją  prowadzić,
zwierzęta  muszą  być  prawidłowo  oznakowane,  a  wyniki  oproszeń  notowane.  W  selekcji
wystarczy uwzględnić jedną cechę, np. liczbę prosiąt odchowanych do wieku 3 tygodni. Decyzja
sprowadza  się  do  wyboru  matek,  po  których  pozostawiamy  loszki  –  córki.  NaleŜy  wybrać  takie
matki, które łącznie w kilku miotach np. 1, 2, 3 i 4 odchowały najliczniejsze potomstwo. Cechy
rzeźne  moŜna  poprawiać  poprzez  selekcję  albo  krzyŜowanie  uszlachetniające  lub  towarowe
zrasami  lub  liniami  wybitnie  mięsnymi,  np.  z  knurami  o grubości  słoniny  poniŜej  1  cm
i mięsności  powyŜej  60%.  Wybór  najlepszych  osobników  poprzedza  obliczenie  indeksu
uwzględniającego cechy tuczne i rzeźne. W zaleŜności od źródła informacji stosuje się:

−

indeks oceny przyŜyciowej,

−

indeks szacowany na podstawie pełnego rodzeństwa w stacjach kontroli,

−

metodę BLUP – Model Zwierzęcia.
Dalsza poprawa produkcyjności pogłowia świń jest moŜliwa przez uŜytkowanie knurów

wyhodowanych i ocenionych w ośrodkach zarodowych, wprowadzanie do stad
wartościowych loszek hodowlanych oraz stałą poprawę warunków środowiska.

Celem prowadzenia oceny przyŜyciowej jest określenie wartości hodowlanej knurków

i loszek  pod  względem  ich  uŜytkowości  tucznej  i  rzeźnej.  UŜytkowość  tuczną  ocenianych
zwierząt  charakteryzują  osiągane  przez  nie  przyrosty  dobowe,  natomiast  wartość  rzeźną
określa  procentowa  zawartość  mięsa  w  tuszy.  Ocenie  przyŜyciowej  podlegają  wszystkie
knurki  i  loszki  w  wieku  od  150  do  210  dni.  Podstawowym  warunkiem  dopuszczenia
zwierzęcia  do  oceny  jest  widoczne,  wyraźne  i  nie  pozostawiające  wątpliwości  oznakowania
(tatuaŜ,  kolczyk).  Ocena  przyŜyciowa  przeprowadzana  jest  przez  wyznaczonych
pracowników  Polskiego  Związku  Hodowców  i  Producentów  Trzody  Chlewnej  POLSUS.
Włączenie  do  oceny  przyrostów  dobowych  i  procentowej  zawartości  mięsa  prowadzi  do
selekcji  i  wyboru  zwierząt  szybko  rosnących,  a  jednocześnie  odkładających  w  przyrostach
duŜo mięsa. U kaŜdej ocenianej sztuki po jej zwaŜeniu wykonuje się pomiary ultradźwiękowe
aparatem  Pig-log  105.  Mierzy  się  grubość  słoniny  w  dwóch  punktach  na  wysokości
ostatniego Ŝebra (3 i 8 cm od linii środkowej grzbietu) oraz wysokość mięśnia polędwicy. Na
podstawie  pomiarów  szacuje  się  mięsność  (%).  Ostatecznym  wynikiem  oceny  jest  indeks
wyraŜony  w  punktach.  WyŜszą  wartość  indeksu  otrzymują  zwierzęta  szybciej  rosnące,
o cieńszej słoninie, lepiej umięśnione.

Ocenie w Stacjach Kontroli UŜytkowości Rzeźnej Trzody Chlewnej (SKURzTCH)

podlegają zwierzęta z chlewni zarodowych wszystkich ras, dla których prowadzone są księgi
hodowlane.

Metoda BLUP – (z ang. B – Best, L – Linear, U – Unbiesed, P – Prediction) pozwala na

oszacowanie wartości hodowlanej zwierząt poprzez uszeregowanie w zaleŜności od wartości
genetycznej. UmoŜliwia porównanie pod względem wartości genetycznej zwierząt z róŜnych
stad,  ocenianych  w  róŜnych  sezonach  i  latach.  Rozszerzeniem  metody  BLUP  jest  tzw.
„MODEL  ZWIERZĘCIA”.  Pozwala  on  na  zwiększenie  dokładności  oceny  wartości
genetycznej poprzez wykorzystanie danych o wszystkich jego ocenianych krewnych.

Warunkiem koniecznym do stosowania metody jest:

−

posiadanie bardzo dokładnej dokumentacji dotyczącej pochodzenia osobników
uwzględnionych w obliczeniach,

−

posiadanie danych o ich uŜytkowości.
Metodą BLUP moŜna oszacować wartość hodowlaną kaŜdej cechy uwzględnionej

w selekcji.  Wartości  te  moŜna  połączyć  w  indeks  selekcyjny,  przypisując  kaŜdej  z  nich
wartość  ekonomiczną.  Wartość  hodowlaną  szacuje  się  na  podstawie  wyników  z  oceny
przyŜyciowej.  Dwie  cechy  (przyrost  dzienny,  procent  mięsa  w  tuszy),  łączy  się  w  indeks,
który w ocenie BLUP stanowi kolejną cechę. Tłem do obliczeń jest okres 6 miesięcy.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dobór do kojarzeń w czystości rasy jest prowadzony w stadach zarodowych. Hodowcy

prowadzący stada zarodowe mogą posługiwać się programem komputerowym „SYSTEM
TRZODA”, który analizuje rodowody i wskazuje na korzystne kojarzenie niekrewniacze.

KrzyŜowanie towarowe współcześnie utrzymywane rasy świń są zróŜnicowane pod

względem  cech  uŜytkowych,  rozrodczych,  tucznych  i  rzeźnych.  Najlepsze  pod  względem
cech  rozrodczych  są  rasy  mateczne,  pbz  i  wbp,  a  pod  względem  cech  rzeźnych  rasy  i  linie
z grupy ojcowskich, tj. pietrain, duroc, hampshire, belgijska zwisłoucha i L –990. W efekcie
zwierzęta uŜytkowane w produkcji będą mieszańcami.

Ze względu na wartość współczynnika odziedziczalności (h²) moŜna wyróŜnić cechy:

nisko, średnio i wysoko odziedziczalne.

Do cech nisko odziedziczalnych (h² = 0,1) naleŜą cechy rozrodcze, np. liczba prosiąt

urodzonych w miocie.

Do cech średnio odziedziczalnych (h² = 0,2–0,3), tj. o zrównowaŜonym wpływie

genotypu i środowiska, naleŜą cechy tuczne: przyrosty dzienne, zuŜycie paszy w tuczu, oraz
cechy rzeźne takie jak barwa mięsa i jego kwasowość. Do grupy cech wysoko
odziedziczalnych (h² = 0,4–0,5) naleŜy procent zawartości mięsa.

KrzyŜowanie towarowe umoŜliwia wykorzystanie zjawiska heterozji, czyli wybujałości

mieszańców  oraz  róŜnice  między  populacyjne.  Heterozja  polega  na  tym,  Ŝe  wartość  cech
u mieszańców  w  porównaniu  ze  zwierzętami  czystorasowymi  poprawia  się.  Heterozji
podlegają w pierwszym rzędzie cechy nisko odziedziczalne – cechy miotów, a takŜe średnio
odziedziczalne  cechy  tuczne,  np.  przyrost  dzienny.  W  krzyŜowaniu  towarowym
wykorzystujemy  heterozję  indywidualną,  mateczną  i  ojcowską.  Heterozja  dotyczy  cech
rozrodczych  (nisko  odziedziczalnych)  oraz  cech  tucznych  i  rzeźnych  jakościowych(średnio
odziedziczalnych).  Heterozja  nie  obejmuje  cech  rzeźnych  ilościowych.  Cechy  te  przyjmują
wartości  pośrednie.  Heterozja  jako  zjawisko  nie  dziedziczy  się,  dlatego  wszystkie  zwierzęta
mieszańce po zakończonym tuczu naleŜy przeznaczyć na ubój.

Heterozja mateczna polega na tym, Ŝe locha mieszaniec stwarza lepsze środowisko dla

rozwoju  płodów,  a  po  oproszeniu  dla  prosiąt.  Rodzi  i  odchowuje  więcej  prosiąt,  o  większej
masie, niŜ uzyskuje locha czystorasowa. Poprawa cech miotu w wyniku wystąpienia heterozji
matecznej  wynosi  5–8%.  Dzięki  heterozji  indywidualnej  cechy  miotów  poprawiają  się
o dalsze  5–7%.  Łącznie  poprawa  cech  miotu  wynosi  10–15%.  Cechy  przyrostu
i wykorzystania  paszy  poprawiają  się  o  około  5%.  Knur  mieszaniec  charakteryzuje  się  tzw.
heterozją ojcowską, wyraŜaną lepszym libido (popędem) i lepszą jakością nasienia.

W produkcji najczęściej stosuje się krzyŜowanie dwu-, trój- i czterorasowe.

W krzyŜowaniu  dwurasowym  lochy  o  bardzo  dobrych  cechach  matecznych  krzyŜuje  się
z knurami  ras  ojcowskich.  Uzyskane  mieszańce  mogą  przejawiać  heterozję  indywidualną
w zakresie  cech  tucznych.  Są  one  przeznaczone  na  tucz.  W  tej  metodzie  nie  ma  moŜliwości
wykorzystania  heterozji  matecznej  ani  ojcowskiej.  Pojawia  się  ona  przy  krzyŜowaniu
trzyrasowym.  W  pierwszej  fazie  krzyŜowania  uzyskujemy  loszki  mieszańce  F

ras

matecznych. W drugiej fazie lochy mieszańce są kojarzone z knurami ras ojcowskich. Jest to
krzyŜowanie dwufazowe. Pierwsza faza krzyŜowania jest prowadzona w stadzie zarodowym
lub reprodukcyjnym, druga w stadzie towarowym. Jest to metoda wartościowa, gdyŜ pozwala
wykorzystać heterozję mateczną i indywidualną.

Stosując inny schemat doboru ras, w krzyŜowaniu 3-rasowym moŜemy wykorzystać

heterozję ojcowską i indywidualną. Trzyrasowe prosięta do tuczu uzyskujemy kryjąc lochę
czystorasową rasy matecznej knurem mieszańcem F

dwóch ras ojcowskich.

KrzyŜowanie 4- rasowe jest krzyŜowaniem dwufazowym. W fazie pierwszej w wyniku

krzyŜowania dwóch ras matecznych uzyskujemy loszkę F

a przez skrzyŜowanie dwóch ras

ojcowskich – knurka mieszańca F

W drugiej fazie krzyŜowania lochę mieszańca ras

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

matecznych kryjemy knurem mieszańcem ras ojcowskich. W krzyŜowaniu 4-rasowym
moŜemy wykorzystać wszystkie trzy rodzaje heterozji.

Ze względu na to, Ŝe heterozja nie moŜe być utrwalona, istnieje potrzeba ciągłego

doskonalenia ras czystych w hodowli zarodowej, w celu ich wykorzystania w stadach
towarowych do produkcji duŜej ilości i dobrej jakości surowca rzeźnego.

DuŜe znaczenie dla wyników krzyŜowania ma dobór ras. Locha F

stada podstawowego

to zwykle mieszaniec dwurasowy: wbp x pbz. Dobór knurów zaleŜy od wymagań przemysłu
mięsnego i warunków chowu. Dobre warunki chowu i wysokie wymagania w zakresie
mięsności skłaniają do uŜycia knurów rasy pietrain lub mieszańców z pietrain (pietrain
x duroc, pietrainx hampshire). Gdy wymagania mięsności są mniejsze, naleŜy wykorzystywać
knury rasy duroc i linii 990.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest selekcja bydła?
2.  Jakie czynniki decydują o efektywności selekcji?
3.  Jakie są etapy wyboru buhajów do rozrodu?
4.  Jakie warunki musi spełniać krowa, aby mogła być matką buhajów?
5.  Jakie cechy brane są pod uwagę przy określaniu indeksu selekcyjnego?
6.  Jakie informacje podawane są w katalogu buhaja?
7.  Jakie  organizacje  i  instytucje  odpowiedzialne  są  za  realizację  krajowego  programu

hodowli bydła?

8.  Jaki jest podstawowy cel pracy hodowlanej i jak moŜna go osiągnąć?
9.  Na czym polega ocena wartości knurów na podstawie potomstwa?
10.  Na czym polega ocena BLUP – Model Zwierzęcia?
11.  Na czym polega heterozja?
12.  Czy heterozja moŜe być utrwalona?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj schematy krzyŜowania towarowego bydła lub trzody chlewnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  narysować schemat krzyŜowania towarowego, w którym wystąpi heterozja indywidualna,
2)  narysować schemat krzyŜowania towarowego, w którym wystąpi heterozja mateczna,
3)  narysować schemat krzyŜowania towarowego, w którym wystąpi heterozja ojcowska,
4)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlas ras bydła,

−

przykładowe schematy krzyŜowania towarowego,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy mechanizmów dziedziczenia cech zwierząt gospodarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić rasy i osobniki do krzyŜowania,
2)  określić cechy nisko, średnio i wysokodziedziczalne,
3)  określić cechy dominujące i recesywne u osobników wybranych do krzyŜowania,
4)  narysować schemat doboru ras,
5)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlas ras bydła,

−

przykładowe schematy krzyŜowania towarowego,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj program komputerowy „SYSTEM TRZODA”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać rodowody loszek i knurków do trzeciego pokolenia wstecz,
2)  zaproponować korzystne kojarzenie niekrewniacze,
3)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

program komputerowy „SYSTEM TRZODA”,

−

komputer,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1)  określić czynniki decydujące o selekcji bydła?
2)  przeprowadzić selekcję bydła?
3)  określić cechy krowy, która moŜe zostać matką buhaja?
4)  przedstawić etapy wyboru buhajów do rozrodu?
5)  określić indeks selekcyjny?
6)  korzystać z katalogu buhaja?
7)  narysować schematy krzyŜowania towarowego?
8)  korzystać

programu

komputerowego

„SYSTEM

TRZODA”?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt

4.2.1. Materiał nauczania

System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt zapewnia przejrzystość informacji

dotyczących pochodzenia zwierzęcia, jego historii sięgającej wstecz do daty jego urodzenia,
co ma słuŜyć następującym celom:

−

ledzeniu przemieszczeń zwierząt wspomagającym zwalczanie chorób zakaźnych

zwierząt,

−

umoŜliwieniu dostępu zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego do rynków Unii
Europejskiej,

−

zapewnienia bezpieczeństwa Ŝywności – moŜliwości identyfikacji mięsa (etykietowanie).
System IRZ składa się z następujących elementów:

−

komputerowej bazy danych prowadzonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa,

−

znaków identyfikacyjnych zwierząt (kolczyków lub tatuaŜu),

−

dokumentu identyfikacyjnego zwierzęcia – paszportu (tylko dla bydła),

−

księgi rejestracji stada prowadzonej przez posiadacza zwierząt w gospodarstwie.

Obowiązki posiadacza zwierzęcia:

−

uzyskanie numeru producenta,

−

rejestracja siedziby stada,

−

zaopatrzenie się w kolczyki,

−

prawidłowe oznakowanie bydła, owiec, kóz i świń,

−

rejestracja w biurach powiatowych ARiMR, znajdującego się w siedzibach stad bydła,
owiec, kóz i świń,

−

posiadanie paszportu dla kaŜdej sztuki bydła znajdującej się w gospodarstwie,

−

zgłaszanie do biura powiatowego ARiMR zdarzeń dotyczących zwierząt gospodarskich,

−

prowadzenie w gospodarstwie księgi rejestracji odrębnie dla kaŜdego stada bydła, owiec,
kóz i świń,

−

zaopatrywanie owiec /kóz, w przypadku przemieszczania tych zwierząt na terenie Polski,
w dokument przewozowy,

−

przechowywanie w gospodarstwie dokumentów przewozowych przez min. 3 lata od
przewozu zwierząt do miejsca przeznaczenia,

−

dokonywanie spisu owiec /kóz w stadzie co najmniej raz na 12 miesięcy, nie później niŜ
w dniu jesiennego przeglądu stada,

−

przekazywanie do biura powiatowego ARiMR informacji o liczbie i numerach
identyfikacyjnych owiec i kóz ustalonych podczas spisu,

−

przekazywanie  w  przypadku  przewoŜenia  bydła,  owiec,  kóz  i  świń  na  wystawę,  pokaz
lub  konkurs  albo  do  miejsca  gromadzenia  zwierząt,  podmiotowi  prowadzącemu  te
miejsca:  opatrzonego  podpisem  wykazu  przewoŜonych  zwierząt  zawierającego  numery
identyfikacyjne, świadectwa zdrowia tych zwierząt,

−

udostępnianie do wglądu podmiotowi prowadzącemu wystawę, pokaz, konkurs albo
miejsce gromadzenia zwierząt – paszportów bydła.
Posiadacz zwierzęcia po wpisie do ewidencji producentów moŜe uzyskać numer siedziby

stada składając w Biurze powiatowym Agencji „Zgłoszenie siedziby stada”. Posiadacz
rejestruje jedną siedzibę stada niezaleŜnie od tego, ile gatunków zwierząt w niej utrzymuje.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu uzyskania numerów do oznakowania bydła, owiec i kóz posiadacz zwierzęcia

wypełnia „Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła, owiec lub kóz”.

Posiadacz świń nie występuje o przydzielenie puli numerów, poniewaŜ zwierzęta te są

znakowane  numerem  identyfikacyjnym  siedziby  stada,  w  której  się  urodziły.  W  odpowiedzi
na  złoŜony  wniosek  posiadacz  zwierząt  otrzymuje  listę  przydzielonych  numerów  do
oznakowania  zwierząt,  numery  te  mogą  być  uŜyte  tylko  przez  tego  posiadacza,  któremu
zostały przydzielone.

Numery w systemie IRZ

W ramach systemu wszystkim producentom, siedzibom stada i zwierzętom przydziela się

numery identyfikacyjne:

−

numer producenta: 9 cyfr 123456789,

−

numer siedziby stada: PL + numer producenta + 3 cyfry PL 123456789 001,

−

numer zwierzęcia: PL + 12 cyfr PL 008765432105,

−

w przypadku świń numer identyfikacyjny zwierzęcia = numer siedziby stada
PL 123456789 001.
W celu otrzymania kolczyków posiadacz zwierzęcia:

−

składa w biurze powiatowym ARiMR wypełniony formularz „Zamówienie kolczyków
dla bydła, owiec albo kóz” lub „Zamówienie kolczyków dla świń”,

−

moŜe zamówić kolczyki za pośrednictwem biura powiatowego ARiMR lub bezpośrednio
u dostawcy wybranego z listy dostawców prowadzonej przez Agencję.
W przypadku uszkodzenia bądź utraty kolczyka posiadacz zwierzęcia: składa w Agencji

formularz  „Zamówienie  duplikatów  kolczyków  dla  bydła,  owiec,  kóz”  lub  „Zamówienie
duplikatu  kolczyka  dla  świń”.  Wybiera  dostawcę  z  listy  dostawców,  do  którego  zostanie
przesłane zamówienie.

Rejestracja i znakowanie bydła

Posiadacz bydła urodzonego w jego siedzibie stada ma obowiązek:

−

oznakować je kolczykiem,

−

złoŜyć formularz „Zgłoszenie bydła do rejestru” w biurze powiatowym Agencji przed
dniem opuszczenia przez zwierzę siedziby stada, ale nie później niŜ w ciągu 7 dni od jego
urodzenia,

−

w przypadku rejestracji bydła kupionego w krajach UE wymagane jest dołączenie do
„Zgłoszenia bydła do rejestru” potwierdzenia wpłaty za paszport oraz zwrot paszportu
z UE.

Paszport bydła jest dokumentem identyfikacyjnym bydła, który powinien towarzyszyć
zwierzęciu przez całe jego Ŝycie przy kaŜdym przemieszczaniu i powinien być przekazywany
kolejnemu posiadaczowi w przypadku sprzedaŜy zwierzęcia. Tylko bydło zaopatrzone
w paszport moŜe być wprowadzane do obrotu. W celu otrzymania paszportu bydła posiadacz
zwierzęcia:

−

przy składaniu „Wniosku o przydzielenie puli numerów dla bydła” wnosi opłatę za
wydanie paszportu w biurze powiatowym Agencji lub na konto bankowe,

−

rejestruje oznakowane zwierzę składając formularz „Zgłoszenie bydła do rejestru”.
Agencja wydaje paszport w ciągu 14 dni od otrzymania poprawnie wypełnionego

formularza.  Wydrukowany  paszport  naleŜy  odebrać  bezpośrednio  w  biurze  powiatowym
Agencji.  UmoŜliwia  to  sprawdzenie  poprawności  danych  w  paszporcie.  Po  odebraniu
paszportu  naleŜy  wpisać  datę  otrzymania  paszportu  i  złoŜyć  swój  podpis  we  wskazanym
miejscu na paszporcie, potwierdzając poprawność danych paszportu.
Przy  zakupie  bydła  nowy  posiadacz  zwierzęcia  powinien  wpisać  w  odpowiednią  rubrykę  na
odwrocie paszportu swoje dane oraz potwierdzić je podpisem.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku uszkodzenia bądź utraty paszportu posiadacz zwierzęcia:

−

składa w Agencji formularz „Wniosek o wydania duplikatu paszportu bydła”,

−

wnosi opłatę za wydanie duplikatu,

−

zwraca do biura paszport uszkodzony.
Paszport zwierzęcia padłego lub ubitego w rzeźni naleŜy dostarczyć do biura

powiatowego Agencji.

Oznakowanie bydła dokonuje się w następujący sposób:

−

na kaŜdą małŜowinę uszną zwierzęcia zakłada się po jednym kolczyku z tym samym
numerem identyfikacyjnym,

−

kolczyk powinien zostać umieszczony w środku ucha, pomiędzy Ŝyłami,

−

część Ŝeńską kolczyka umieszcza się po wewnętrznej stronie małŜowiny usznej, część
męską z tyłu ucha,

−

na obu częściach musi być nadrukowany ten sam numer.
Nieprawidłowy sposób załoŜenia kolczyka moŜe spowodować jego zgubienie a nawet

uszkodzenie ucha zwierzęcia.

Wzór kolczyka dla bydła:

−

znak graficzny ARiMR,

−

II cyfra rzymska oznaczająca kolejny numer duplikatu (w przypadku duplikatu kolczyka),

−

PL – symbol kraju,

−

00 50109 (00 – pierwsze dwie cyfry – numer serii),

−

kod kreskowy,

−

3 7 1 1

7 (

50109 3 7 1 1 – 9 cyfr –

numer zwierzęcia),

−

– cyfra kontrolna.

Posiadacz zwierzęcia (pierwszy posiadacz) moŜe wystawić tymczasowy dokument

identyfikacyjny bydła dla cielęcia poniŜej 4 tygodnia Ŝycia i moŜe się nim posługiwać, przy
przemieszczaniach zwierzęcia wyłącznie na terytorium Polski, do czasu otrzymania paszportu
bydła.

Centralną bazę danych, zwaną rejestrem zwierząt gospodarskich oznakowanych

prowadzi Agencja w systemie informatycznym na podstawie zgłoszeń otrzymanych od
posiadaczy zwierząt.

Centralna Baza Danych

Biuro Powiatowe Agencji

Rejestracja zwierzęcia

Przemieszczanie, padnięcia,

Ubój

Unieszkodliwianie zwłok

zabicie, ubój

zwłok zwierząt

Posiadacz zwierzęcia

Rzeźnia Podmiot prowadzący

Podmiot prowadzący

Miejsce unieszkodliwiania

miejsce gromadzenia zwierząt

zwłok zwierząt gospodarskich

Zgłoszenia otrzymywane od posiadaczy zwierząt są najwaŜniejszym źródłem informacji.

Wpisu do centralnej komputerowej bazy danych dokonuje się na podstawie starannie
i kompletnie wypełnionych dokumentów takich jak:

−

Zgłoszenie bydła do rejestru,

−

Zgłoszenie owcy lub kozy do rejestru,

−

Zgłoszenie świń do rejestru,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Zgłoszenie zmiany stanu stada świń,

−

Zgłoszenie przemieszczenia bydła, owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie padnięcia, zabicia, uboju gospodarczego bydła, owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie uboju bydła w rzeźni,

−

Zgłoszenie uboju w rzeźni owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie uboju świń w rzeźni,

−

Zgłoszenie utylizacji zwłok bydła, owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie utylizacji zwłok świń,

−

Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła,

−

Wniosek o przydzielenie puli numerów dla owiec albo kóz,

−

Wniosek o przydzielenie duplikatu paszportu dla bydła,

−

Wniosek o wydanie duplikatu paszportu dla bydła,

−

Zamówienie kolczyków dla bydła, owiec albo kóz,

−

Zamówienie kolczyków dla świń,

−

Zamówienie duplikatów kolczyków dla bydła, owiec albo kóz,

−

Zamówienie duplikatów kolczyków dla świń.

Rejestracja i znakowanie świń

Posiadacz świni urodzonej w gospodarstwie ma obowiązek:

−

oznakować ją kolczykiem lub tatuaŜem,

−

złoŜyć formularz „Zgłoszenie świń do rejestru” w biurze powiatowym ARiMR
bezzwłocznie, nie później jednak niŜ przed opuszczeniem przez to zwierzę siedziby
stada, w którym zwierzę się urodziło lub, w którym po raz pierwszy zostało zgłoszone do
rejestru.
Oznakowanie dokonuje się poprzez:

−

załoŜenie na lewą małŜowinę uszną zwierzęcia kolczyka z numerem identyfikacyjnym
stada, w którym zwierzę się urodziło lub, w którym po raz pierwszy zostało zgłoszone do
rejestru,

−

część Ŝeńską kolczyka umieszcza się po wewnętrznej stronie małŜowiny usznej, część
męską – po zewnętrznej stronie małŜowiny usznej,

−

kolczyk powinien zostać umieszczony na środku małŜowiny usznej, pomiędzy Ŝyłami,

−

na obu częściach kolczyka musi być nadrukowany ten sam numer, lub wytatuowanie
numeru w obu małŜowinach usznych zwierzęcia lub na jego grzbiecie,

−

w prawej małŜowinie tatuuje się 7 pierwszych znaków numeru rozpoczynając od
koniuszka ucha, a w lewej pozostałe znaki tego numeru rozpoczynając od nasady ucha.

Sprowadzanie zwierząt z zagranicy

Posiadacz zwierzęcia, które jest przywoŜone na terytorium Polski z państw trzecich

(spoza Unii Europejskiej), i które pozostaje na terytorium UE, jest obowiązany oznakować to
zwierzę  i  fakt  oznakowania  oraz  wwozu  zwierzęcia  zgłosić  do  biura  powiatowego  Agencji
w terminie  7  dni  od  dnia  przeprowadzenia  weterynaryjnej  kontroli  granicznej  nie  później
jednak  niŜ  przed  opuszczeniem  przez  to  zwierzę  gospodarstwa  przeznaczenia,  chyba  Ŝe
miejscem jego przeznaczenia jest rzeźnia, a ubój tego zwierzęcia nastąpi w terminie:

−

30 dni od dnia przeprowadzenia tej kontroli – w przypadku świń,

−

5 dni od dnia przeprowadzenia tej kontroli – w przypadku owiec i kóz,

−

20 dni od dnia przeprowadzenia tej kontroli – w przypadku bydła.
Posiadacz bydła dołącza dokument potwierdzający pochodzenie z państwa trzeciego.

Posiadacz zwierzęcia przywiezionego z kraju członkowskiego jest obowiązany zgłosić do
biura powiatowego Agencji wwóz tego zwierzęcia w terminie 7 dni od dnia wwozu na

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

terytorium Polski, chyba Ŝe miejscem jego przeznaczenia jest rzeźnia, a ubój zwierzęcia
nastąpi w terminie:

−

30 dni od dnia wwozu – w przypadku świń,

−

5 dni od dnia wwozu – w przypadku owiec, kóz,

−

20 dni od dnia wwozu – w przypadku bydła.
Posiadacz bydła dołącza do zgłoszenia paszport tego zwierzęcia wydany w państwie

członkowskim.
Księga rejestracji zwierząt musi być prowadzona przez kaŜdego posiadacza zwierzęcia
oddzielnie dla kaŜdej siedziby stada oraz kaŜdego gatunku zwierząt: bydła, świń, owiec, kóz.

Wpisu do księgi rejestracji dokonuje się:

−

bezpośrednio po zaistnieniu zdarzenia objętego obowiązkiem wpisu, nie później jednak
niŜ w terminie 7 dni,

−

w języku polskim,

−

w sposób czytelny i trwały.
Wszelkich zmian w księdze rejestracji dokonuje się w sposób umoŜliwiający odczytanie

zmienianego  wpisu.  Księga  rejestracji  stada  moŜe  być  prowadzona  w  formie  zapisu
elektronicznego.  Pierwszą  stronę  księgi  rejestracji  bydła  naleŜy  wypełnić  wpisując  imię
i nazwisko  posiadacza  zwierzęcia  oraz  adres  siedziby  stada  i  jej  numer  zgodny  ze
„Zgłoszeniem siedziby stada”.
Kontrole  systemu  IRZ  –  nadzór  nad  systemem  IRZ  sprawują  organy  Inspekcji
Weterynaryjnej.  Prawo  do  czynności  kontrolnych  przysługuje  równieŜ  Agencji  w  przypadku
stwierdzenia  rozbieŜności  pomiędzy  danymi  zawartymi  w  centralnej  bazie  danych,
a informacjami  uzyskanymi  od  posiadaczy  zwierząt.  Agencja  moŜe  przeprowadzić  kontrole
w siedzibach stad zwierząt, miejscach gromadzenia zwierząt, na wystawach, pastwiskach oraz
w  miejscach  utylizacji  zwłok  zwierząt  i  w  rzeźniach.  Kontroli  moŜe  dokonać  jedynie  osoba
upowaŜniona  do  kontroli  przez  powiatowego  lekarza  weterynarii  lub  dyrektora  Oddziału
Regionalnego  Agencji.  Przed  przystąpieniem  do  czynności  kontrolnych  osoba  upowaŜniona
do  ich  wykonywania  jest  obowiązana  okazać  upowaŜnienie,  które  zawiera  miejsce  i  zakres
kontroli oraz podstawę prawną do jej wykonywania.

Osobom upowaŜnionym do przeprowadzenia kontroli posiadacz zwierzęcia powinien:

−

zapewnić wstęp do gospodarstwa,

−

zapewnić dostęp do zwierzęcia,

−

udzielić pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli,

−

umoŜliwić wgląd do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli.
Osoba wykonująca czynności kontrolne sporządza protokół z czynności kontrolnych.

W przypadku,  gdy  kontrolowany  nie  zgadza  się  z  ustaleniami  zawartymi  w  protokole
z kontroli  moŜe  w  terminie  3  dni  od  dnia  doręczenia  protokołu,  zgłosić  na  piśmie
odpowiednio  powiatowemu  lekarzowi  weterynarii  lub  dyrektorowi  Oddziału  Regionalnego
Agencji,  zastrzeŜenia  od  ustaleń  zawartych  w  tym  protokole.  Po  przeprowadzeniu  kontroli
powiatowy  lekarz  weterynarii  lub  dyrektor  Oddziału  Regionalnego  Agencji  moŜe  wydać
decyzję nakazującą usunięcie stwierdzonych uchybień w określonym terminie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czemu słuŜy system Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt?
2.  Z jakich elementów składa się system IRZ?
3.  Jakie są obowiązki posiadacza zwierzęcia?
4.  Jak uzyskać kolczyki dla zwierząt?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Na czym polega rejestracja i znakowanie bydła?
6. Do czego jest zobowiązany posiadacz zwierzęcia, które jest przywoŜone na terytorium

Polski z państw trzecich (spoza Unii Europejskiej) i które pozostaje na terytorium UE?

7.  Jak uzyskać paszport dla bydła?
8.  Na czym polega rejestracja i znakowanie świń?
9.  Jak działa system IRZ?
10  Jakie zdarzenia dotyczące zwierząt muszą być zgłaszane do Centralnej Bazy Danych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź dokumenty dotyczące otrzymania kolczyków dla zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  sporządzić „Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła”,
2)  sporządzić „Wniosek o przydzielenie puli numerów dla owiec albo kóz”,
3)  sporządzić „Zamówienie kolczyków dla bydła, owiec albo kóz”,
4)  sporządzić „Zamówienie kolczyków dla świń”,
5)  sporządzić „Zamówienie duplikatów kolczyków dla bydła, owiec, kóz”,
6)  zaprezentować wypełnione dokumenty.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wzory poprawnie wypełnionych dokumentów,

−

formularze dokumentów do wypełnienia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zarejestruj i oznakuj bydło kolczykami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  sporządzić dokument „Zgłoszenie bydła do rejestracji”
2)  załoŜyć na kaŜdą małŜowinę uszną po jednym kolczyku,
3)  umieścić kolczyk w środku ucha, pomiędzy Ŝyłami,
4)  umieścić część Ŝeńską po wewnętrznej stronie małŜowiny usznej,
5)  umieścić część męską kolczyka z tyłu ucha,
6)  sprawdzić czy na obu częściach jest nadrukowany ten sam numer,
7)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wzór kolczyka,

−

kolczyki dla bydła,

−

bydło,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wypełnij księgę rejestracji stada bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypełnić pierwszą stronę wpisując: imię i nazwisko posiadacza zwierzęcia, adres

siedziby stada i jej numer,

2) wypełnić poszczególne strony Księgi czytelnie długopisem pismem drukowanym,
3) wpisać wszystkie posiadane sztuki bydła wraz z numerami identyfikacyjnymi, datami

urodzenia, płcią i rasą oraz pochodzeniem,

4)  wpisać pochodzenie zwierzęcia,
5)  sporządzić zestawienie w porządku chronologicznym,
6)  skreślić  niewłaściwie  napisany  wyraz  lub  liczbę,  w  sposób  pozwalający  odczytać  wyraz

lub liczbę pierwotnie wpisaną i wpisać wyraz lub liczbę właściwą,

7) nie wycierać gumką i nie zamazywać,
8) wpisać kody ras i zdarzeń zgodnie z wykazem.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

księga rejestracji stada bydła,

−

kody zdarzeń,

−

wykaz kodów literowych do oznaczania rasy bydła,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1)  określić elementy systemu IRZ?
2)  określić obowiązki posiadacza zwierzęcia?
3)  sporządzić  dokumenty  w  celu  uzyskania  kolczyków  dla

zwierząt?

4)  uzyskać kolczyki dla zwierząt?
5)  zarejestrować i oznakować bydło?
6)  posłuŜyć się paszportem dla bydła?
7)  oznakować świnie kolczykami lub tatuaŜem?
8)  wypełnić poszczególne kolumny i wiersze Księgi rejestracji

zwierząt?

9) określić zdarzenia dotyczące zwierząt, które naleŜy zgłosić

do centralnej bazy danych?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. UŜytkowanie mleczne bydła

4.3.1. Materiał nauczania

W gospodarstwie rolnym typu mlecznego, podstawowym kierunkiem produkcji

towarowej  jest  mleko.  Szczególnie  przydatne  do  utrzymania  w  systemie  produkcji
ekologicznej  okazały  się  rasy  lokalne  bydła,  które  są  doskonale  przystosowane  do
miejscowych, często trudnych warunków środowiskowych.

Przy wyborze rasy bydła mlecznego naleŜy brać pod uwagę nie tylko wydajność

mleczną, ale takie cechy jak: długowieczność krów, płodność, czas uŜytkowania, odporność
na pasoŜyty, odporność na mastitis, łatwość wycieleń, wydajność, tempo brakowania krów,
oraz właściwości technologiczne uzyskiwanego mleka.

Główne rasy bydła mlecznego

Bydło holsztyńskie (holsztyńsko-fryzyjskie) „hf”– wywodzi się od czarno-białego

bydła  fryzyjskiego.  Posiada  umaszczenie  typowe  dla  bydła  czarno-białego.  Hodowane  jest
równieŜ  bydło  o  umaszczeniu  czerwono-białym.  Jest  to  typowa  rasa  mleczna  dysponująca
najwyŜszym  potencjałem  genetycznym  do  produkcji  mleka.  Dorosła  krowa  osiąga  ponad
140 cm  wysokości  w  kłębie  przy  masie  ciała przekraczającej 650 kg. Krowy często cielą się
po  raz  pierwszy  juŜ  w  wieku  24  miesięcy.  Krowy  tej  rasy  utrzymywane  w  róŜnych  krajach
róŜnią  się  wydajnością  i  składem  chemicznym  mleka.  W  Polsce  wydajność  mleka  od  jednej
krowy wynosi ponad 6000 kg rocznie, o zawartości tłuszczu 4,21% i białka 3,31%. Wymaga
bardzo  dobrego  Ŝywienia,  odpowiednich  warunków  utrzymania  i  pielęgnacji.  MoŜe  być
hodowana  w  gospodarstwach  ekologicznych,  posiadających  pasze  objętościowe  dobrej
jakości, o wysokiej wartości pokarmowej.

Rasa jersey (czyt. dŜersej) – rasa jednostronnie mleczna o najwyŜszej zawartości

tłuszczu  i  białka  w  mleku  (roczna  wydajność  mleczna  5000  kg,  zawartość  tłuszczu  6,2%
i białka  4,0%).  Krowy  tej  rasy  charakteryzują  się  Ŝywym  temperamentem,  wybitnie  słabym
umięśnieniem,  dobrą  zdrowotnością  oraz  niepowtarzalną  urodą  krów  wysokowydajnych
nazywane  są  „arystokratkami  wśród  krów”.  Wymagają  bardzo  dobrej  jakości pasz i dobrego
Ŝ

ywienia oraz duŜo ruchu na świeŜym powietrzu. Dorosłe krowy mają wagę ciała 370 kg

i 120 cm wysokości w kłębie.

Rasa ayrschire (czyt. ajszyr) – została wyhodowana w hrabstwie Ayr w południowo-

zachodniej  Szkocji  z  miejscowego  bydła  celtyckiego  uszlachetnionego  bydlem  fryzyjskim,
flamandzkim  i  shorthornami.  Jest  to  bydło  średniej  wielkości,  o  czerwono-białym
umaszczeniu  i  zgrabnych  lirowatych  rogach.  Dorosła  krowa  waŜy  około  500  kg  przy
wysokości  w  kłębie  około  130  cm.  Wydajność  mleczna  wynosi  około  6000  kg  mleka
zawierającego 4% tłuszczu i 3,3% białka.

Główne rasy bydła o uŜytkowaniu kombinowanym.

Rasa czarno-biała (cb) – bydło polskie czarno-białe. Bydło tej rasy w wyniku

krzyŜowania  i  doskonalenia  bydła  miejscowego  z  bydłem  fryzyjskim  uŜytkowane  było
w kierunku  mleczno-mięsnym.  Odznacza  się  takimi  cechami  jak:  dobra  mleczność
(wydajność  5000-6000  kg  mleka  na  rok,  o  zawartości  4%  tłuszczu  i  3,3%  białka),  znaczna
odporność  na  choroby  i  zdrowotność,  dobra  płodność,  lekkie  porody,  duŜa  Ŝywotność  cieląt
i łatwość  ich  odchowu.  Dorosłe  krowy  osiągają  masę  ciała  620  kg  i  wysokość  w  kłębie
135cm.

Rasa czerwono – biała (czb) – bydło polskie czerwono-białe. Charakteryzuje się

dwukierunkową uŜytkowością jako typ mleczno – mięsny o zrównowaŜonych cechach
mlecznych i mięsnych (wydajność 5000-5500 kg mleka na rok, zawartość tłuszczu 4% i 3,3%

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

białka). Jest dobrze przystosowane do utrzymania w gospodarstwach dysponujących trwałymi
uŜytkami zielonymi. Odznacza się duŜą odpornością i zdrowotnością, długowiecznością,
dobrą płodnością, lekkimi porodami i dobrym odchowem cieląt. Wydajność rzeźna buhajków
sięga 60%. Dorosłe krowy osiągają masę ciała 650 kg i wysokość w kłębie min. 132 cm.

Rasa simentalska – krajowa rasa Simentali utrzymywana jest w typie mięsno-mlecznym,

duŜego  kalibru  o  bardzo  dobrym  umięśnieniu  z  przewagą  cech  mlecznych  lub  mięsnych
(wydajność  mleka  4000  –  5000  kg  mleka  na  rok,  zawartość  tłuszczu  4,2%  i  białka  3,5%).
Bardzo waŜne cechy tej rasy to: długowieczność, łagodny temperament, łatwe porody, dobra
zdrowotność  wymienia  oraz  zdolność  adaptacji  do  gorszych  warunków  chowu  i  doskonałe
dostosowanie  do  wypasu  pastwiskowego  w  trudnych  warunkach  terenowych.  Masa  ciała
dorosłych krów wynosi 675 kg, a wysokość w kłębie 136 cm.

Rasa polska czerwona (pc) – bydło polskie czerwone to stara rodzima polska rasa,

zaliczana  do  bydła  prymitywnego.  Prezentuje  typ  uŜytkowy  mleczno-mięsny  (niŜsza
wydajność 4000 kg mleka / rok, zawartość tłuszczu 4,5 i 3,6% białka). Cechuje ją doskonałe
przystosowanie  do  trudnych  warunków  środowiska,  niewybredność  w  doborze  pasz,  szybkie
regenerowanie  utraconej  kondycji.  Masa  ciała  dorosłej  krowy  wynosi  około  500  kg,
a wysokość w kłębie 126 cm.

Zasady Ŝywienia krów mlecznych

Dawka pokarmowa powinna pokrywać zapotrzebowanie na: suchą masę, białko ogólne,

składniki  energetyczne  i  mineralne,  witaminy,  włókno  (około  20%  suchej  masy  dawki).
Bardzo  waŜnym  elementem  w  Ŝywieniu  jest  woda.  Krowa  potrzebuje  50  l  wody  dziennie
(3,4–5,5 kg wody na 1 litr wyprodukowanego mleka).
Kolejność,  podawanych  pasz  powinna  być  taka,  aby  nie  było duŜych wahań pH w Ŝwaczu
(najkorzystniejszy odczyn pH to 6,3–6,4).

Prawidłowa kolejność pasz jest następująca:

−

rano: siano, słoma, okopowe, kiszonka z kukurydzy (pasza treściwa), sianokiszonka,

−

południe: okopowe, treściwe, sianokiszonka,

−

wieczór: siano.
Poprzez Ŝywienie moŜna wpłynąć przede wszystkim na zawartość tłuszczu i białka

w mleku.  śywienie  krów  mlecznych  uzaleŜnione  jest  od  okresu  laktacji.  Pierwsze  100  dni
laktacji stanowią najtrudniejszy okres w Ŝywieniu krów, krowy mają wtedy słaby apetyt i nie
są w stanie pobrać całej ilości pasz. Maksymalny apetyt uzyskują w 70–80 dniu po ocieleniu.
W  okresie  tym  krowy  mają  największą  zdolność  przetwarzania  pasz  treściwych.  W  okresie
tym  pasze  treściwe  naleŜy  stosować  w  sposób  progresywny.  Ilość  pasz  treściwych  na  tzw.
rozdojenie  krowy  powinna  wynosić  6–8  kg  w  okresie  zimowym  i  6  kg  w  okresie  letnim.
Okres  drugich  100  dni  laktacji  jest  łatwiejszy  dla  hodowcy,  gdyŜ  krowy  mają  apetyt  i  nie
występuje ujemny bilans energii. MoŜna zmniejszyć ilość pasz treściwych. W okresie trzecich
100 dni laktacji naleŜy pamiętać o odbudowie rezerw utraconych na początku laktacji. W tym
czasie  w  Ŝywieniu  krów  występuje  dodatni  bilans  energetyczny.  Pod  koniec  laktacji  naleŜy
krowę  zasuszyć  (zaprzestać  doju)  na  6–8  tygodni  przed  wycieleniem.  W  czasie  zasuszenia
stosujemy  oszczędne  Ŝywienie,  intensywne  Ŝywienie  powoduje  otłuszczenie  organizmu,
a w konsekwencji trudne porody i większą skłonność do zachorowania na ketozę na początku
laktacji.  Na  3  tygodnie  przed  wycieleniem  naleŜy  wprowadzić  stopniowo  do  dawki  paszę
treściwą. Na 7 dni przed wycieleniem naleŜy zastosować zwiększoną ilość wapnia.

SpoŜycie pasz zaleŜy od trzech grup czynników:

−

paszowych (zawartość składników pokarmowych, struktura paszy, strawność),

−

rodowiskowych (temperatura otoczenia, technika Ŝywienia, hierarchia stada),

−

indywidualnych zwierzęcia (wysokość produkcji, masa ciała, wiek).

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krowy pobierają paszę w róŜnych porach dnia i nocy. Najchętniej pobierają pasze około

godziny 22 i nad ranem. W okresie doby krowy pobierają pasze przez 8 godzin. Krowa przez
całą dobę powinna mieć coś w Ŝłobie.

UŜytkowanie mleczne krów

Laktacja jest to okres wydzielania mleka u krowy, który rozpoczyna się w momencie

ocielenia  krowy  i  trwa  do  zasuszenia.  Ilość  mleka  uzyskaną  w  okresie  laktacji  moŜna
przedstawić  graficznie  tj.  w  postaci  krzywej  laktacji.  Na  początku  wydajność  mleka  jest
najwyŜsza  i  osiąga  tzw.  szczyt  laktacji  przypadający  w  4-8  tygodni  po  ocieleniu.  Następnie
wydajność  powoli  spada.  Laktacja  standardowa  trwa  305  dni.  W  pierwszych  100  dniach
krowa produkuje około 41%, w drugich 100 dniach – 36%, a w trzecich – 23%. Na podstawie
pierwszych  100  dni  moŜna  oszacować  całkowitą  produkcję  mleka.  Po  okresie  tym  moŜna
zadecydować,  czy  krowa  nadaje  się  do  dalszego  chowu.  Istnieją  trzy  podstawowe  typy
laktacji: stroma, równomierna i dwuwierzchołkowa.

Przeprowadzanie doju – dój jest czynnością pracochłonną i stanowi 50-60% nakładów

pracy w chowie bydła mlecznego. Dój powinien odbywać się zawsze o tej samej porze, gdyŜ
krowy  łatwo  przyzwyczajają  się  do  określonego  rytmu.  Punktualność  doju  zapobiega
samorzutnemu  oddawaniu  mleka  i  wpływa  na  zdrowotność  wymienia.  Zanim  zostanie
wykonany  dój  właściwy  naleŜy  wykonać  czynności  przygotowujące  krowę,  które  nie
powinny trwać dłuŜej niŜ 1-2 minuty.

Przeddajanie – jest to pierwsza czynność, która polega na zdojeniu z kaŜdej ćwiartki

wymienia, pierwszych strug mleka do naczynia zwanego przeddajaczem w celu sprawdzenia
jego  barwy  i  konsystencji.  Barwa  powinna  być  biała  lub  kremowa  a  konsystencja  płynna.
Wszystkie  zmiany  w  barwie  czy  konsystencji  świadczą  o  zmianie  zdrowotności  wymienia.
Przeddajanie ma takŜe na celu usunięcie z kanałów strzykowych mleka, które jest najbardziej
zanieczyszczone.  Mleka  z  przeddajacza  nie  wolno  wylewać  pod  krowę,  ani  do  kanału
gnojowego.

Oczyszczanie wymienia – jeśli wymię jest czyste wystarczy przetrzeć suchą lub

specjalnie nasączoną jednorazową ściereczką. Wymię zabrudzone naleŜy umyć w ciepłej
wodzie z dodatkiem środka myjąco-dezynfekującego. Po umyciu wymię naleŜy wytrzeć do
sucha. Zaleca się wycieranie oddzielnie kaŜdego strzyku innym rogiem ściereczki.

MasaŜ przedudojowy wymienia wykonuje się w celu pobudzenia układu nerwowego

i wywołania wydzielania się hormonu –oksytocyny, a tym samym odruchu wydalania mleka.
Na

skutek

masaŜu

oraz

pobudzenia

nerwowego

wywołanego przygotowaniami

przeddojowymi  (podniety  optyczne  i  akustyczne)  zostaje  wydzielony  hormon  –  oksytocyna.
Dostaje  się  on  z krwią  do  tkanki  gruczołowej  wymienia,  powodując  skurcz  włókienek
mięśniowych  oplatających  pęcherzyki  mlekotwórcze  i  wydalanie  mleka.  Oksytocyna  działa
krótko (4–7 minut) i w tym czasie krowa powinna być wydojona. MasaŜ wymienia wykonuje
się  całą  dłonią.  Wykonując  ruchy  okręŜne,  masujemy  kaŜdą  ćwiartkę.  W  czasie
przygotowania krowy do doju i w czasie doju naleŜy unikać sytuacji stresujących krowę, gdyŜ
wtedy  wytwarza  się  adrenalina  (hormon  blokujący  działanie  oksytocyny)  i  krowa  moŜe  nie
oddać mleka. Po wykonaniu wymienionych czynności naleŜy przystąpić do doju właściwego.

Sposoby doju właściwego – znane są dwa sposoby doju: ręczny i mechaniczny.

W praktyce  spotyka  się  trzy  sposoby  doju  ręcznego:  piąstkowanie,  osmykiwanie
i kciukowanie. Jedynym prawidłowym sposobem doju ręcznego jest piąstkowanie. Sposób ten
najbardziej  naśladuje  ssanie  krowy  przez  cielę.  Piąstkowanie  polega  na  tym,  Ŝe  obejmujemy
dłonią  strzyk  u  jego  podstawy  i  zaciskamy  kciuk  i  palec  wskazujący.  Następnie  zaciskamy
kolejne palce do końca strzyka z równoczesnym wyciskaniem mleka z zatoki strzykowej.

Dój mechaniczny powinien być przeprowadzany w hali udojowej lub na stanowisku.

W oborach uwięziowych mogą być stosowane dojarki bańkowe lub przewodowe.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpoczynając  dój  mechaniczny  dojarką  bańkową,  bańkę  naleŜy  ustawić  z  przodu  krowy
i podłączyć  ją  do  rurociągu  podciśnienia.  W  dojarce  przewodowej  aparat  udojowy  podłącza
się  do  rurociągu  mleka.  W  hali  udojowej  zaś,  krowy  wchodzą  na  stanowiska  udojowe,  przy
których  na  stale  zainstalowane  są  wszystkie  urządzenia  niezbędne  do  przeprowadzenia  doju
i transportowania  mleka.  Przy  kaŜdym  rodzaju  doju  kubki  udojowe  zakłada  się  zgodnie
z ruchem wskazówek zegara, rozpoczynając od najbardziej oddalonego strzyka, a kończąc na
strzyku najbliŜszym. Aby nałoŜyć kubki udojowe, naleŜy wcisnąć zaworek na kolektorze, aby
pojawiło  się  w  nich  podciśnienie,  które spowoduje zassanie strzyków. Po nałoŜeniu kubków
udojowych  następuje  dój  właściwy  i  mleko  spływa  przewodem  mlecznym  do  bańki  albo
rurociągiem  do  zbiornika.  Dój  powinien  trwać  nie  dłuŜej  jak  5–7  minut.  Zmniejszenie
intensywności przepływu mleka świadczy o tym, Ŝe dój zbliŜa się ku końcowi. Trzeba w tym
czasie  wykonać  tzw.  podój  mechaniczny.  W  tym  celu  kładziemy  rękę  na  kolektorze
i przesuwamy go lekko do dołu i do przodu (w kierunku brzucha krowy), a następnie do tyłu
i do  dołu.  Równocześnie  drugą  ręką  wykonuje  się  masaŜ  ćwiartek  wymienia,  przesuwając
dłoń  od  góry  do  dołu  (masaŜ  ściągający).  Podój  mechaniczny  i  masaŜ  pod  koniec  doju
pozwalają  na  całkowite  opróŜnienie  wymienia.  Jeśli  w  wymieniu  nie  ma  mleka,  naleŜy
odłączyć  dojarkę,  aby  nie  doszło  do  pustodoju.  W  celu  odłączenia  dojarki  kubki  udojowe
naleŜy  objąć  przedramieniem,  a  następnie  odciągnąć  zaworek  na  kolektorze  i  chwilę
odczekać,  gdyŜ  kubki  udojowe  same  po  chwili  spadną  ze  strzyków.  Nie  wolno  zdejmować
kubków  udojowych  energicznie  i  „na  siłę”.  Kanał  strzykowy  jest  otwarty  30  minut
a u starszych  krów  nawet  dłuŜej.  Po  zakończeniu  doju,  naleŜy  wykonać  dezynfekcję
strzyków.  W tym  celu  spryskujemy  strzyki  płynem  dezynfekującym  lub  kaŜdy  strzyk
zanurzamy  w  tym  płynie.  Przez  dezynfekcję  niszczymy  bakterie  znajdujące  się  na  strzyku.
W ujściu kanału strzykowego tworzy się kropla czopująca. Regularne stosowanie dezynfekcji
strzyków  zmniejsza  liczbę  bakterii  w  mleku  z  kolejnego  doju,  a  takŜe  ryzyko  na  mastitis.
W okresie  zimowym  naleŜy  stosować  „płyny  zimowe”,  które  nie  zamarzają  przy  niskich
temperaturach.

Po zakończeniu doju mleko naleŜy natychmiast przecedzić i schłodzić do temperatury

4–6°C,  wszystkie  naczynia  i  dojarkę  spłukać  letnią  wodą, a następnie gorącą o temperaturze
60–80°C  ze  środkiem  myjąco-dezynfekującym  (na  zmianę-  po  jednym  doju  środek  kwaśny,
a po następnym  zasadowy).  Na  koniec  naleŜy  bardzo  dokładnie  wypłukać  letnią  wodą
wszystkie  naczynia  i  urządzenia.  Następnie  kubki  udojowe  naleŜy  odwrócić  do  góry  dnem,
aby  wypłynęły  z  nich  resztki  wody.  W  okresie  duŜych  mrozów  kubki  udojowe  przed
załoŜeniem  na  strzyki  powinny  być  zanurzone  w  wodzie  o  temperaturze  40–50°C.  Zimne
kubki powodują stres i uwolnienie się adrenaliny, która blokuje działanie oksytocyny.

Organizacja pracy

W oborze z krowami mlecznymi wyodrębnia się następujące czynności:

−

pozyskiwanie mleka,

−

prace związane z Ŝywieniem (czyszczenie Ŝłobów, przygotowanie pasz, zadawanie pasz),

−

usuwanie odchodow,

−

porządkowanie obory,

−

czyszczenie i pielęgnacja zwierząt,

−

inne prace, np. wypędzanie krów na okólnik, zapędzanie do obory.
Najwięcej czasu pochłaniają prace związane z dojem (około 50%) i prace związane

z Ŝywieniem (około 30%).

Ocena typu i budowy bydła

Poprawna budowa (pokrój, eksterier) naleŜy do zestawu cech, których doskonalenie jest

celem programów hodowli bydła mlecznego. Wygląd ocenianego zwierzęcia w czasie oceny

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odnosi się do wzorca dla danej rasy. Wzorce stanowią element programów genetycznego
doskonalenia poszczególnych ras. Stosowana ocena typu i budowy bydła składa się z trzech
elementów: oceny cech liniowych, ogólnej oceny (w skali 100 punktowej) oraz wykazu wad
budowy.

Cechy liniowe są to cechy odziedziczalne i posiadające wartość ekonomiczną, które

ocenia  się  liniowo  według  skali  9-punktowej  pomiędzy  ich  ekstremami  biologicznymi.
Więzadło środkowe wymienia moŜe nie być w ogóle zaznaczone i ocena jest wówczas równa
1  punkt.  Bardzo  mocne,  głębokie  wcięcie,  zaczynające  się  wysoko,  blisko  górnej  krawędzi
wymienia,  sięgające  daleko  do  przodu  i  wyraźnie  dzielące  wymię  na  lewą  i  prawą  połowę,
moŜe  uzyskać  9  punktów.  W  wypadku  postawy  tylnych  nóg  wartościami  ekstremalnymi,
moŜe być ustawienie pionowe lub podsiebne (szablaste). Postawa pionowa oceniana jest na 1
punkt,  a postawa  podsiebna  na  9  punktów.  Wszystkie  pośrednie  ustawienia  oceniane  są
liniowo  pomiędzy  oceną  1,  a  9  w  zaleŜności  od  wielkości  kąta  tworzonego  pomiędzy
podudziem,  a śródstopiem.  Oba  ekstremalne  ustawienia  są  niekorzystne  i  utrudniają  krowie
poruszanie się. Najkorzystniejsze są pośrednie wartości oceniane na 5 punktów.

Tabela 1. Wykaz cech liniowych uwzględnianych w ocenie krów ras mlecznych [11, s. 38]

L.p.

Określenie cechy

pkt.1

pkt. 9

Wysokość w krzyŜu (cm)

niska

wysoka

Głębokość tułowia

płytka

głęboka

Szerokość klatki piersiowej

wąska

szeroka

Ustawienie zadu

uniesiony

spadzisty

Szerokość zadu

wąski

szeroki

Postawa nóg tylnych – widok z boku

pionowa

podsiebna

Racice (wysokość piętek)

niska

wysoka

Postawa nóg tylnych – widok z tyłu

iksowate

równoległe

Zawieszenie przednie wymienia

luźne

mocne

10.

Zawieszenie tylne wymienia

niskie

wysokie

11.

Więzadło środkowe wymienia

słabe

mocne

12.

PołoŜenie wymienia

niskie

wysokie

13.

Szerokość wymienia

wąskie

szerokie

14.

Ustawienie strzyków

szerokie

wąskie

15.

Długość strzyków

krótkie

długie

16.

Charakter mleczny

ordynarny

szlachetny

Ocena ogólna uwzględnia budowę całych partii ciała i ich proporcje odnoszone do

wielkości  zwierzęcia  i  do  wzorca  rasowego.  KaŜda  cecha  (kategoria)  oceniana  jest  przez
selekcjonera  w  skali  od  50  do  100  pkt.  Ocena  za  wymię  krowy,  u  której  stwierdzono
występowanie przystrzyka, dodatkowego strzyka droŜnego lub wymienia koziego, wynosi 50
pkt.  i  jest  równoznaczna  z  dyskwalifikacją  krowy.  Ocena  uzyskana  za  określoną  kategorię
mnoŜona jest przez przypisany jej współczynnik wagi.

Tabela 2.Wagi poszczególnych kategorii stosowane w ocenie ogólnej z podziałem na płeć i rasy bydła [11, s. 39]

Bydło rasy cb i czp

Bydło simentalskie

Cecha

Krowy

buhaje

Krowy

buhaje

1. Kaliber

15%

20%

2. Typ i budowa

15%

20%

15%

25%

3. Nogi i racice

20%

10%

15%

4. Wymię

50%

–

30%

–

5. Wygląd ogólny

–

20%

–

15%

6. Zad

–

20%

–

7. Umięśnienie

–

25%

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Według przedstawionego systemu krowa, której wymię selekcjoner ocenił na 80

punktów, ostatecznie uzyska ocenę 40 pkt. (80 x 50%). Suma punktów uzyskanych dla
poszczególnych kategorii stanowi ogólną ocenę zwierzęcia.

Tabela 3. Interpretacja wyników oceny ogólnej [11, s. 40]

Krowy

Buhaje

Ogólna ocena w pkt.

Interpretacja oceny

Ogólna ocena w pkt.

Interpretacja oceny

50–64

niedostateczna

50-69

niedostateczna

65–69

słaba

70-74

dostateczna

70–74

dostateczna

75-79

Dość dobra

75–79

Dość dobra

80-84

dobra

80–84

dobra

85-89

Bardzo dobra

85–89

Bardzo dobra

90 i więcej

doskonała

90 i więcej

doskonała

–

Wady budowy nie są punktowane, ale ich liczba oraz stopień występowania (słabe lub

wyraźne) mają wpływ na ocenę ogólną zwierzęcia. Występowanie wad jest jedynie
odnotowywane i słuŜy do dokładniejszego opisu ocenianego zwierzęcia.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz główne rasy bydła mlecznego i o uŜytkowaniu kombinowanym?
2.  Jaka jest prawidłowa kolejność podawanych pasz?
3.  Jakie pH w Ŝwaczu uznawane jest za optymalne?
4.  Dlaczego  w  okresie  pierwszych  100  dni  laktacji  jest  najtrudniej  Ŝywić  krowę

wysokomleczną?

5.  Jakie znasz typy krzywych laktacji?
6.  W jaki sposób przygotujesz krowę do doju?
7.  Jakie znasz sposoby doju?
8.  W jaki sposób podłączamy dojarkę do krowy?
9.  W jakim celu przeprowadza się podój mechaniczny i masaŜ ściągający pod koniec doju?
10.  W jakim celu wykonuje się dezynfekcję strzyków po doju?
11.  W jakim celu oceniamy typ i budowę bydła?
12.  Jakie cechy linowe uwzględnia się w ocenie krów ras mlecznych?
13.  Jakie cechy uwzględnia się w ogólnej ocenie pokroju bydła?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń wymię krowy pod względem przydatności do doju mechanicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić kształt wymienia,
2)  określić wielkość wymienia (bardzo duŜe, duŜe, średnie, małe),
3)  określić gruczołowość (konsystencję) wymienia,
4)  określić typ zawieszenia wymienia (brzuszne, sromowo-brzuszne, sromowe),
5)  określić ukształtowanie ćwiartek wymienia,
6)  określić kształt strzyków,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) dokonać pomiaru wymienia,
8) zinterpretować wyniki oceny pod względem przydatności do doju mechanicznego

(przydatne, przydatność wątpliwa, nieprzydatne),

9) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plakat obrazujący kształty wymienia,

−

plakat obrazujący kształty strzyków,

−

schemat pomiarów wymion i strzyków krowy,

−

taśma,

−

krowa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oceń pokrój krów w skali 100-punktowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić ocenę w odniesieniu do wzorca rasy,
2) ocenić cechy takie jak: kaliber do 15 punktów, typ i budowa do 15 punktów, nogi i racice

do 20 punktów, wymię do 50 punktów,

3)  zsumować poszczególne punkty,
4)  odnieść sumę uzyskanych punktów do wzorca,
5)  określić ogólną ocenę krowy i zinterpretować wyniki,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wzorce podstawowych ras bydła,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj ręczny i mechaniczny dój mleka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  sprawdzić czystość naczyń i sprzętu dojarskiego,
2)  przebrać się w strój dojarza,
3)  umyć dokładnie ręce,
4)  wykonać przeddajanie,
5)  umyć wymię,
6)  wykonać masaŜ przeddojowy,
7)  załoŜyć kubki udojowe,
8)  wykonać dój ręczny lub mechaniczny,
9)  wykonać masaŜ podojowy,
10)  wykonać dodajanie,
11)  wykonać dezynfekcję strzyków,
12)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przeddajacz,

−

ubranie dojarza,

−

wiadro,

−

ciereczki,

−

płyn dezynfekcyjny do strzyków,

−

urządzenie do doju mechanicznego,

−

krowa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Określ dawkę pokarmową dla krowy mlecznej w okresie zimowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić przeciętną masę ciała krów w stadzie,
2)  określić zapotrzebowanie bytowe,
3)  odczytać zapotrzebowanie na produkcję 1 kg mleka,
4)  przyjąć standardową zawartość tłuszczu w mleku,
5)  określić zapotrzebowanie produkcyjne,
6)  wpisać do tabeli pasze jakie zostaną uŜyte w dawce podstawowej,
7)  odczytać w normach zawartość składników pokarmowych i mineralnych w 1 kg paszy,
8)  określić ilość poszczególnych pasz,
9)  obliczyć ilość składników pokarmowych jaką krowa otrzyma w zadanej ilości paszy,
10)  podsumować poszczególne składniki pokarmowe,
11)  zbilansować dawkę pokarmową,
12)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

Normy Ŝywienia dla bydła, owiec i kóz,

−

zestaw pasz stosowanych w Ŝywieniu zimowym,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Oblicz nadwyŜkę bezpośrednią w określonym gospodarstwie utrzymującym krowy

mleczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wartość produkcji (wartość mleka + wartość 2 tyg. cielęcia + wartość wybrakowanej

krowy + dotacje),

2)  obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,
3)  obliczyć wielkość nadwyŜki bezpośredniej na 1 kg mleka i 1 krowę,
4)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przykładowa struktura wartości produkcji i kosztów bezpośrednich dla krów mlecznych,

−

cennik pasz,

−

załoŜenia do ćwiczenia,

−

tabela do obliczenia nadwyŜki bezpośredniej,

−

cennik usług dla produkcji zwierzęcej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

1) określić kolejność zadawanych pasz?
2) ocenić wymię pod względem przydatności do doju

mechanicznego?

3)  ocenić pokrój krów?
4)  przygotować krowę do doju?
5)  wykonać dój ręczny i mechaniczny?
6)  określić dawki pokarmowe dla krów?
7)  obliczyć wielkość nadwyŜki bezpośredniej?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Produkcja Ŝywca wołowego

4.4.1. Materiał nauczania

Opas bydła moŜe być prowadzony w róŜnych warunkach środowiskowych i z róŜną

intensywnością.
Główne rasy bydła mięsnego

Rasy bydła mięsnego moŜna podzielić ze względu na ich wymagania na: rasy

wymagające intensywnego Ŝywienia i dobrych warunków utrzymania oraz rasy ekstensywne,
które dobrze wykorzystują gorszej jakości pastwiska, nie wymagają stosowania duŜych ilości
pasz treściwych i mogą być przez cały rok poza oborą. Poszczególne rasy róŜnią się
przeciętną wielkością i masą ciała.

Rasa charolaise (czyt. szarole) pochodzi ze środkowej Francji i jest jedną

z największych  ras  bydła  mięsnego.  Dorosłe  buhaje  osiągają  masę  około  1200  kg  przy
wysokości  w  kłębie  145  cm,  a  krowy  –  około  800  kg  masy  ciała  przy  wysokości  w  kłębie
140 cm. Zwierzęta tej rasy są jednolicie białe lub biało-kremowe, a śluzawica, rogi i racice –
jasne.  Bydło  tej  rasy  charakteryzuje  bardzo  dobre  umięśnienie  i  bardzo  wysokie  tempo
wzrostu.  Przyrosty  dzienne  intensywnie  opasanych  buhajów  mogą  przekraczać  1,5  kg
dziennie.  Opasy  tej  rasy  cechuje  wysoka  wydajność  rzeźna  i  małe  otłuszczenie.  Pewnym
mankamentem  jest  gruba  kość,  duŜa  głowa  i  duŜa  masa  rodzących  się  cieląt  (przeciętnie
45 kg), co zwiększa ryzyko trudnych porodów.

Rasa limousine (czyt. limuzę) to rasa francuska. Bydło posiada jednolite, brązowo-

czerwone  umaszczenie  z  charakterystycznymi  rozjaśnieniami  wokół  oczu  i  śluzawicy.  Masa
ciała krów wynosi około 650 kg, a buhajów około 1000 kg. Zwierzęta tej rasy wyróŜniają się
cienką  kością  ,  doskonałym  umięśnieniem  całego  tułowia,  a  zwłaszcza  zadu.  Tusze  i  mięso
charakteryzuje  bardzo  małe  otłuszczenie  i  doskonała  jakość.  Krowy  tej  rasy  łatwo  się  cielą
i posiadają  dobry  instynkt  macierzyński.  Opas  tych  zwierząt  moŜe  być  intensywny
i półintensywny duŜe zdolności adaptacyjne (aklimatyzacyjne).

Rasa salers to rasa francuska. Zwierzęta posiadają jednolite, ciemnoczerwone

umaszczenie.  Charakterystyczne  dla  tej  rasy  są  duŜe,  poziomo  ustawione  rogi  oraz
kędzierzawe  włosy  na  czole.  Krowy  osiągają  masę  około  700  kg,  a  buhaje  około  1100  kg.
Zwierzęta  są  odporne  na  trudne  warunki  środowiskowe  i  nie  wymagają  intensywnego
Ŝ

ywienia, zadawalając się gorszymi paszami. Dobrze nadają się do chowu w trudnych

warunkach w ekstensywnym systemie Ŝywienia. Dodatkowe zalety to: duŜa odporność na
choroby, duŜy instynkt macierzyński i opiekuńczość wobec cieląt, stosunkowo wysoka
wydajność mleczna i niewielki odsetek trudnych porodów.

Rasa piemontese wyhodowana została w północno-zachodnich Włoszech. NaleŜy do ras

redniej wielkości. Umaszczenie jest białe lub jasno beŜowe, przy ciemnej śluzawicy, uszach,

nogach  i  racicach.  WyróŜnia  się  doskonałym  umięśnieniem,  bardzo  chudym  mięsem
i wyjątkowo  wysoką  wydajnością  rzeźną.  Jest  to  rasa  wymagająca  dobrych  warunków
i dobrego Ŝywienia. Wysoka mleczność krów (około 3000 kg rocznie) jest zaletą. Występuje
duŜo trudnych porodów.

Rasa simental (typ mięsny) został wyhodowana w Szwajcarii. Krowy waŜą około

880 kg,  a buhaje  około  1200  kg.  Późne  dojrzewanie  i  duŜy  kaliber  tych  zwierząt  pozwala
utrzymać  wysokie  przyrosty  masy  ciała  przez  dłuŜszy  czas.  Rasa  ta  jest  przydatna  do  opasu
intensywnego,  prowadzonego  do  wysokiej  masy  ciała.  Wysoka  mleczność  krów  zapewnia
wysokie przyrosty cieląt w okresie przed odsadzeniem.

Rasa hereford to rasa brytyjska. Tułów zwierząt jest jednolicie ciemnoczerwony. Głowa,

dolna część szyi, mostek, podbrzusze, dolne odcinki kończyn i często kłąb są białe. NaleŜy do
ras wcześnie dojrzewających, o średnim kalibrze. Masa ciała krów wynosi około 600 kg,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a buhajów  około  900  kg.  Nadaje  się  do  opasu  w  warunkach  ekstensywnych  lub
półintensywnych,  gdyŜ  odporność  na  trudne  warunki  klimatyczne  łączy  z  dobrym
wykorzystaniem  paszy  i  niskimi  wymaganiami  pokarmowymi.  Dodatkowe  atuty  to  dobra
płodność  i  łatwość  ocieleń.  Cechą  charakterystyczną  jest  znaczne  otłuszczenie  tuszy
i marmurkowate mięso o wysokich walorach smakowych.

Rasa aberdeen angus (czyt. aberdin angus) to rasa brytyjska. Masa ciała krów wynosi

około  600  kg,  a  buhajów  około  900  kg.  Charakterystyczną  cechą  jest  umaszczenie  jednolite
i bezroŜność. Występują dwie odmiany tej rasy o umaszczeniu czarnym i czerwonym. Bardzo
mała  głowa  i  niewielka  masa  cieląt  wiąŜą  się  z  łatwym  przebiegiem  porodów,  a  więc
przydatnością w krzyŜowaniu towarowym. Angusy są doskonale przystosowane do trudnych,
ekstensywnych  warunków  środowiskowych,  całodobowego  utrzymania  pastwiskowego
całorocznego  utrzymania  bez  budynków  nawet  w  naszych  warunkach  klimatycznych.  Cechą
charakterystyczną  jest  duŜe  otłuszczenie  tuszy  i  marmurkowate  mięso  o  duŜej  soczystości,
delikatności i smakowitości.

Rasa highlander to ekstensywna rasa brytyjska. Charakteryzuje się duŜą odpornością na

warunki  środowiskowe.  NaleŜy  do  najmniejszych  ras  bydła.  Dorosła  krowa  waŜy  około
420 kg,  a  buhaj  600  kg.  Najczęstsze  jest  jednolite  czerwone  lub  czarne  umaszczenie.  Długa
sierść  tworząca  na  głowie  charakterystyczną  grzywkę  oraz  okazałe  lirowate  rogi  dają
niezwykły atrakcyjny wygląd. Wielka odporność, dobre zdrowie i płodność oraz umiejętność
wykorzystywania  ubogich  pastwisk,  które  bywają  podstawą  wyŜywienia  przez  cały  rok
sprawiły,  Ŝe  wzrasta  zainteresowanie  tą  rasą  w  Polsce.  Zwierzęta  tej  rasy  są  duŜa  atrakcją
w gospodarstwach  agroturystycznych.  Dostarczają  dobrej  jakości  wołowiny,  nie  wymagając
uciąŜliwej pielęgnacji ani utrzymywania w zabudowaniach.

Czynniki wpływające na wyniki uŜytkowania mięsnego bydła

Rasa bydła. Spośród głównych ras krajowych najlepszą przydatnością do uŜytkowania

mięsnego charakteryzuje się bydło rasy simentalskiej ze względu na wysokie przyrosty masy
ciała  utrzymywane  przez  długi  czas  i  bardzo  dobre  umięśnienie.  Nieco  gorsze  wyniki  po
opasie  simentali,  daje  opas  bydła  ras  czarno-białej  i  czerwono-białej.  Wyniki  opasu  bydła
tych  ras  zaleŜą  w  duŜym  stopniu  od  udziału  w  ich  genotypach  genów  bydła  holsztyńskiego.
Opas  buhajów  rasy  holsztyńskiej  powinien  być  prowadzony  do  wysokiej  końcowej  masy
ciała  sięgającej  600–700  kg.  W  ten  sposób  wykorzystuje  się  duŜy  potencjał  wzrostu  tych
zwierząt uzyskując jednocześnie niewielką poprawę umięśnienia. Mniejszy udział genów rasy
holsztyńskiej w genotypie bydła ras cb i czb pozwala liczyć na nieco wyŜszą cenę w skupie za
kilogram opasa ze względu lepsze umięśnienie, zwłaszcza w wypadku rasy czb.

Najmniejszą przydatnością do uŜytkowania mięsnego cechuje się bydło polskie czerwone

ze względu na niewielką masę ciała, niskie tempo wzrostu i słabe umięśnienie.

Dobrym sposobem na poprawienie zdolności do opasu rodzimych ras bydła jest

stosowanie  krzyŜowania  towarowego,  czyli  krzyŜowania  ras  mlecznych  z  buhajami
wybranych  ras  mięsnych.  Nasieniem  buhajów  ras  mięsnych  unasienia  się  zazwyczaj  krowy
o niŜszej  wartości  hodowlanej  lub  gorszej  budowie.  Liczba  krów  w  stadzie,  które  moŜemy
unasieniać nasieniem buhajów ras mięsnych, zaleŜy od przeciętnej długości ich uŜytkowania
i wyników  rozrodu.  W  przeciętnych  warunkach  krajowych  do  krzyŜowania  towarowego
moŜna  przeznaczyć  około  30%  krów  stada  podstawowego.  Opas  uzyskanych  w  ten  sposób
mieszańców daje lepsze rezultaty niŜ czystorasowych krów ras mlecznych, wielkość przewagi
mieszańców  nad  opasami  rasy  matecznej  zaleŜy  od  doboru  ras  buhajów  mięsnych  do
krzyŜowania.  Przy  intensywnym  Ŝywieniu  sprawdzają  się  mieszańce  z  rasami  duŜymi  jak
charolaise lub simental. Dobrych wyników moŜna oczekiwać od mieszańców z piemontesem,
które wyróŜniać się będą wybitnym umięśnieniem i wyŜszą ceną za kg masy ciała. Pośrednie
wyniki pomiędzy tymi rasami uzyskują mieszańce z buhajami rasy limousine.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wybierając rasę buhaja do krzyŜowania, naleŜy wziąć równieŜ pod uwagę

przewidywania  dotyczące  przebiegu  porodu,  który  moŜe  mieć  znaczący  wpływ  na  wielkość
strat  przy  odchowie  cieląt  i  zdecydować  o  efekcie  finansowym.  Jest  to  waŜne  przy
krzyŜowaniu  towarowym  z  jałówkami.  W  tym  wypadku  lepiej  zastosować  nasienie  ras
mniejszych,  jak  hereford  i  abeerdeen  angus  lub  rasy  limousine  (najliczniejszej  rasy  mięsnej
w Polsce).

Płeć bydła przeznaczonego do opasu ma wielki wpływ na jego wynik, a w wypadku ras

mlecznych  moŜe  decydować  o  jego  celowości.  Młode  buhaje  uzyskują  wyŜsze  przyrosty
masy  ciała  zachowując  wysokie  tempo  przyrostu  przez  czas  dłuŜszy  niŜ  jałówki.  Szybkie
otłuszczanie  się  jałówek  i  niŜsze  tempo  wzrostu  powodują  u  nich  gorsze  o  około  15–20%
wykorzystanie  paszy.  Gorsza  jest  równieŜ  wydajność  rzeźna  opasanych  jałówek.  Ich  mięso
jest bardziej delikatne, kruche i soczyste niŜ mięso buhajów, ale nie przekłada się to na cenę
płaconą  rolnikowi  przez  zakłady  mięsne.  Poprawę  finansowych  efektów  opasu  jałówek  ras
mlecznych  moŜna  uzyskać  przez  wykorzystanie  ich  jako  tzw.  razówek.  Polega  to  na  nieco
wcześniejszym  zacieleniu  jałówki  (najlepiej nasieniem buhaja mięsnego), doprowadzeniu do
porodu  i  dojeniu  jej  przez  okres  kilku  pierwszych  miesięcy  laktacji.  Dodatkową  korzyścią
w porównaniu  ze  zwykłym  opasem  jest  wartość  pozyskanego  mleka  i  cielę.  Tusze  krów
ubijanych w drugiej połowie pierwszej laktacji są mniej przetłuszczone niŜ tusze jałówek. Do
opasu  rzadko  przeznacza  się  wolce,  czyli  wykastrowane  buhajki.  Są  one  gorzej  umięśnione
i osiągają zazwyczaj gorsze przyrosty masy ciała niŜ buhaje, ale lepsze niŜ jałówki.

Wiek.

WaŜnym

zagadnieniem

jest

określenie

terminu

zakończenia

opasu,

a w szczególności  docelowej  masy  ciała.  Opas  powinien  być  zakończony  w  momencie
uzyskania  przez  zwierzę  tzw.  dojrzałości  rzeźnej,  czyli  optymalnej  wielkości  elementów
kulinarnych,  najlepszego  umięśnienia  i  składu  tkankowego  tuszy.  W  Europie  kontynentalnej
bardziej  cenione  jest  mięso  chude,  z  mniejszą  zawartością  tłuszczu.  Oprócz  upodobań
kulinarnych,  o  terminie  zakończenia  opasu  decydują  równieŜ  względy  ekonomiczne.  Wraz
ze wzrastającym  wiekiem  i  masą  opasanego  zwierzęcia  poza  pewne  optymalne,
charakterystyczne  dla  danej  rasy,  płci  i  systemu  opasu,  maleje  tempo  wzrostu  i  pogarsza  się
wykorzystanie paszy. Wraz z wiekiem opasa wzrasta masa i udział w tuszy tłuszczu, a maleje
udział  mięśni.  Na  wyprodukowanie  kilograma  tłuszczu  trzeba  zuŜyć  trzykrotnie  więcej
energii  zawartej  w  paszy  niŜ  na  wyprodukowanie  kilograma  bardziej  wartościowych  mięśni.
Buhaje  duŜych  ras  o  duŜym  tempie  wzrostu,  jak  rasa  charolaise  czy  holsztyńska,  moŜna
opasać do wysokiej końcowej masy ciała, przekraczającej nawet 700 kg bez obawy uzyskania
zbyt otłuszczonych tusz i znacznego spadku przyrostów dziennych przed ukończeniem opasu.
Opas  buhajów  innych  ras  naleŜy  kończyć  wcześniej,  zazwyczaj  przy  masie  450–550  kg.
Jałówki  są  bardziej  podatne  na  szybkie  otłuszczanie  i  wcześniej  kończą  fazę  szybkiego
przyrostu  masy  ciała,  dając  nawet  przy  niŜszej  masie  ciała  tusze  bardziej  otłuszczone  niŜ
tusze buhajów. Jeśli decydujemy się na opas jałówek ras mlecznych to powinniśmy stosować
ekstensywne metody opasu do masy nie przekraczającej 350 kg.

System utrzymania. Dobrym systemem opasu prowadzonego systemem intensywnym

lub  półintensywnym  sprzyja  uwięziowy  system  utrzymania.  Ograniczenie  ruchu  wiąŜe  się
z moŜliwością  uzyskiwania  o  5–10%  wyŜszych  przyrostów  masy  ciała  niŜ  przy  utrzymaniu
grupowym  i  lepszym  wykorzystaniem  paszy.  Przy  systemach  ekstensywnych,  opartych  na
paszach  objętościowych,  róŜnice  pomiędzy  systemem  utrzymania  uwięziowym  i  grupowym
nie  są  znaczne.  Przy  takim  opasie  celowe  moŜe  się  okazać  wykorzystanie  pastwiska
ograniczające  koszty  zbioru  i  transportu  paszy.  Zalecany  całodobowy  wypas  ogranicza
równieŜ koszty utrzymania pomieszczeń dla bydła.

śywienie jest jednym z najwaŜniejszych czynników wpływających na wyniki

uŜytkowania opasowego. W zaleŜności od intensywności Ŝywienia moŜemy wyróŜnić trzy
główne systemy opasu, tj.: opas intensywny, półintensywny i ekstensywny.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opas intensywny opiera się na Ŝywieniu paszami zawierającymi duŜo energii, w tym

stosowaniu  duŜej  ilości  pasz  treściwych.  Do  opasu  przeznacza  się  dobrze  odchowane
zwierzęta  (najlepiej  z  krzyŜowania  towarowego  z  buhajami  duŜych,  intensywnych  ras
mięsnych),  o  masie  około  120–150  kg.  Udział  pasz  treściwych  najczęściej  przekracza  50%
suchej masy dawki pokarmowej i stanowi zazwyczaj 1% masy ciała opasa. W początkowym
okresie nie powinien być mniejszy jak 2 kg dziennie. Spośród pasz objętościowych przydatna
jest  kiszonka  z  kukurydzy.  Siano  podawane  jest  w  ograniczonych  ilościach-  wyłącznie
w celach  dietetycznych.  Intensywny  opas  buhajków  pozwala  utrzymać  wysokie  tempo
przyrostu  masy  ciała  przekraczające  1000  g  dziennie  do  wieku  12–15  miesięcy,  kiedy
zazwyczaj  następuje  zakończenie  opasu  przy  masie  końcowej  zwierząt  wynoszącej
450–600  kg.  Zaletą  tego  systemu  jest  uzyskiwanie  dobrze  umięśnionych  opasów  w  krótkim
czasie.  Sprzyja  to  lepszemu  wykorzystaniu  budynków  i  pracy.  Wadą  jest  znaczny  koszt
związany z wysoką ceną stosowanych pasz.

Opas półintensywny jest najchętniej i najpowszechniej stosowanym sposobem opasu

w Polsce. Zazwyczaj przebiega w dwu etapach. Młode, półroczne zwierzęta przeznaczone do
opasu  powinny  przebywać  na  pastwisku,  które  stanowi  w  tym  okresie  jedyną  paszą.
Korzystne jest pełne wykorzystanie całego sezonu pastwiskowego. Okres wypasu jest w tym
systemie  traktowany  jako  okres  przygotowawczy.  Zwierzęta  schodzące  z  pastwiska  mają
dobrze rozwinięty przewód pokarmowy przystosowany do pobierania znacznych ilości paszy.
W  okresie  po  zejściu  z  pastwiska  prowadzi  się  opas  według  zasad  charakterystycznych  dla
opasu  intensywnego.  Często  występujące  w  tym  okresie  zjawisko  kompensacji  wzrostu
pozwala  na  uzyskiwanie  wysokich  przyrostów  dziennych  (ponad  1500g/dzień).  Dobre
wykształcenie przewodu pokarmowego pozwala na szerokie wykorzystanie łatwo dostępnych
w  tym  okresie  pasz  stanowiących  produkty  odpadowe  z  przemysłu  rolno-spoŜywczego.
Warunkiem  stosowania  tego  systemu  jest  posiadanie  wystarczającej  powierzchni  pastwisk.
W efekcie  uzyskuje  się  dobrze  umięśnione  i  umiarkowanie  otłuszczone  zwierzęta.
Najczęstsza masa opasanych tym sposobem buhajów wynosi w wieku 20–22 miesięcy około
500–550 kg.

Opas ekstensywny moŜe być prowadzony w rejonach, w których dominują trwałe uŜytki

zielone.  Polega  on  na  wykorzystaniu  dwóch  pełnych  sezonów  pastwiskowych.  W  czasie
pierwszego  młode  zwierzęta  Ŝywiące  się  wyłącznie  runią  pastwiskową  osiągają  przyrosty
500–600  g/dobę.  Okres  pozapastwiskowy  nie  jest  dla  nich  okresem  intensywnego  Ŝywienia,
jak  to  ma  miejsce przy opasie półintensywnym. Podstawą Ŝywienia w tym okresie jest siano
i kiszonka  z  traw  oraz  inne  dostępne  tanie  pasze.  Przyrosty  tak  Ŝywionych  zwierząt  nie
przekraczają  zazwyczaj  500  g/dobę.  W  drugim  sezonie  pastwiskowym  starsze,  dobrze
rozwinięte  zwierzęta  lepiej  wykorzystują  ruń  pastwiska,  uzyskując  przyrosty  dochodzące  do
700  g/dobę.  Masa  zwierząt  kończących  drugi  sezon  pastwiskowy  to  około  400–500  kg.
zastosowanie  w  tym  momencie  krótkiego,  ok.  2-miesięcznego,  okresu  dotuczania  pozwala
zwiększyć  masę  zwierząt  i  poprawić  umięśnienie,  co  umoŜliwia  uzyskanie  wyŜszej  ceny  za
kg Ŝywca.

Ocena Ŝywca i tusz wołowych w skupie

Cena, jaką zakłady mięsne płacą hodowcy za Ŝywiec, określana jest w zaleŜności od

wieku,  płci,  umięśnienia  i  otłuszczenia  opasa.  W  krajach  Unii  Europejskiej  w  celu
wyznaczenia  zapłaty  za  Ŝywiec  wołowy  stosowany  jest  system  EUROP,  który  polega  na
ocenie poubojowej tusz wołowych, czyli ciał zwierząt po zdjęciu skóry, odcięciu głowy, nóg
przednich  w  stawie  nadgarstkowym,  nóg  tylnych  w  stawie  skokowym,  bez  zawartości  klatki
piersiowej  i  jamy  brzusznej.  System  EUROP  przewiduje  podział  bydła  rzeźnego  na
5 kategorii:
A – buhajki w wieku do 2 lat,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

B – buhajki w wieku powyŜej 2 lat,
C – wolce,
D – jałówki,
E – krowy.

Tusze zwierząt zakwalifikowanych do poszczególnych kategorii oceniane są pod

względem  umięśnienia  i  otłuszczenia.  Wynikiem  oceny  umięśnienia  tuszy  jest
zakwalifikowanie do jednej z 5 klas umięśnienia. Są to klasy: S – super, E – wyborowa, U –
bardzo  dobra,  R  –dobra,  O  –  dość  dobra  i  P  –  przeciętna.  Otłuszczenie  tusz  podawane  jest
w skali  od  1 (otłuszczenie  bardzo  małe)  do  5  (otłuszczenie  bardzo  obfite).  Łączną  ocenę
stanowi  ocena  umięśnienia  i  otłuszczenia  podawana  w  formie  litery  (umięśnienie)  i  cyfry
(otłuszczenie), np. O –3.

Przy ocenie umięśnienia szczególną uwagę zwraca się na:

−

wygląd udźca, oceniając jego wysklepienie do tyłu i na boki oraz wysunięcie mięśni
w kierunku stawu skokowego,

−

szerokość i wypukłość mięśni grzbietu,

−

wysklepienie i zaokrąglenie krawędzi łopatki.
Przy ocenie otłuszczania zwraca się uwagę na:

−

grubość warstwy tłuszczu okrywowego szczególnie na krzyŜu, lędźwiach i udźcu,

−

grubość warstwy tłuszczu widocznej przy oględzinach półtuszy od strony klatki
piersiowej, Ŝeber i przestrzeni międzyŜebrowych.
Tusze dobrze opasionych buhajów rasy czarno-białej uzyskują najczęściej oceny R-3.

NajwyŜszą ocenę umięśnienia (klasę S) mogą uzyskać wyłącznie tusze dobrze opasionych
zwierząt naleŜących do ras mięsnych i wykazujących przerost mięśni zadu (hipertrofię), która
powoduje doskonałe umięśnienie całej tuszy.

Innym, bardziej w Polsce rozpowszechnionym sposobem oceny umięśnienia

i otłuszczenia,  jest  przyŜyciowa  (wykonana  na  Ŝywych  zwierzętach)  metoda  wzrokowo-
dotykowa. Przy zastosowaniu tej metody klasyfikator wzrokowo ocenia umięśnienie zadu, ud
i podudzia, zwracając uwagę na wysklepienie i wypełnienie mięśniami. Dodatkowo uciskając
rozstawionymi  palcami  łopatkę,  grzbiet,  lędźwie  i  ujmując  w  palce  ostatnie  Ŝebro,  ocenia
grubość  warstwy  mięśni  w  tych  partiach  ciała.  Otłuszczenie  badane  jest  przez  dotykowe
sprawdzenie  grubości  tłuszczu  w  fałdach  skóry  między  guzem  kulszowym,  a  nasadą  ogona,
między warstwami skóry w pachwinie oraz między skórą a kością mostka, biodra i ostatniego
Ŝ

ebra. Metoda ta jest mniej obiektywna i obarczona większym błędem niŜ metoda EUROP

czy  inna,  podobna  do  niej,  metoda  oceny  tusz  wołowych  związana  z  systemem  zapłaty  za
tzw.  „wagę  bitą  ciepłą”  (wbc).  Szczególną  trudność  przy  stosowaniu  metody  wzrokowo-
dotykowej  sprawia  ocena  stanu  wypełnienia  przewodu  pokarmowego  zwierzęcia,  tzw.
okarmienia, który w znacznym stopniu moŜe wpływać na jego masę,

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz główne rasy bydła mięsnego?
2.  Jak dokonasz wyboru najodpowiedniejszej rasy bydła do opasu?
3.  Jak płeć wpływa na wyniki opasania bydła?
4.  Dlaczego opas starszych zwierząt jest mniej efektywny?
5.  Jakie znasz systemy utrzymania bydła opasowego?
6.  Jaka jest róŜnica pomiędzy poszczególnymi systemami opasu bydła?
7.  Jakie zasady obowiązują przy klasyfikacji tusz w systemie EUROP?
8.  Jakie znasz metody oceny umięśnienia u bydła?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj główne rasy bydła mięsnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozpoznać rasy bydła mięsnego na podstawie atlasu zwierząt gospodarskich i fotografii,
2)  określić najodpowiedniejsze rasy do krzyŜowania towarowego w Twoim terenie,
3)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlas ras bydła,

−

kolorowe fotografie ras bydła (buhajów i krów),

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oblicz nadwyŜkę bezpośrednią w określonym gospodarstwie zajmującym się opasem

bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować system chowu bydła opasowego w określonym gospodarstwie,
2)  wykorzystać aktualne ceny z rejonu,
3)  obliczyć wartość produkcji głównej,
4)  obliczyć koszty bezpośrednie,
5)  obliczyć wielkość nadwyŜki bezpośredniej,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przykładowe obliczenie nadwyŜki bezpośredniej dla bydła rzeźnego,

−

tabela do obliczenia nadwyŜki bezpośredniej,

−

cennik pasz i usług,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Oblicz dzienną dawkę pokarmową dla buhajka opasanego półintensywnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zapotrzebowanie na składniki pokarmowe,
2) określić dzienną dawkę pokarmową, wykorzystując proponowane pasze lub dobrać

własny zestaw,

3)  porównać zapotrzebowanie z ułoŜoną dawką,
4)  obliczyć róŜnice wynikające z zapotrzebowania i dawki,
5)  zbilansować dawkę,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

załoŜenia do ćwiczenia: wiek buhajka 8–9 miesięcy, średnia masa ciała 250 kg,
planowane przyrosty dzienne 800 g, opas do masy 450 kg,

−

zestaw pasz: kiszonka z kukurydzy, siano łąkowe, mieszanka O-1,

−

Normy Ŝywienia bydła,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

1)  scharakteryzować główne rasy bydła mięsnego?
2)  wybrać najodpowiedniejszą rasę do opasu?
3)  określić  wpływ  płci  i  wieku  na  szybkość  opasania  i  jakość

mięsa?

4)  scharakteryzować systemy utrzymania bydła opasowego?
5)  scharakteryzować metody oceny umięśnienia?
6)  ocenić umięśnienie u bydła metodą wzrokowo-dotykową?
7)  określić dawkę pokarmową?
8)  obliczyć wysokość nadwyŜki bezpośredniej?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Produkcja Ŝywca wieprzowego

4.5.1. Materiał nauczania

Rasy i linie ojcowskie utrzymywane w Polsce

Rasy trzody chlewnej utrzymywane w Polsce, rodzime i zagraniczne, naleŜą

w większości do typu mięsnego.

Duroc – amerykańskie, rudo umaszczone świnie, mają średnie wymiary ciała, silną

budowę ciała, mocny kościec. Zaletami tej rasy jest duŜa odporność na stres, dobra płodność,
szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy, duŜy (do 8%) udział tłuszczu
ś

ródmięśniowego. Wyhodowano teŜ białą odmianę tej rasy. W Polsce rasa ta jest uŜywana do

krzyŜowania towarowego.

Hampshire – zwierzęta tej amerykańskiej rasy są średniej wielkości i mocnej

konstytucji.  Mają  uszy  stojące,  umaszczenie  czarne  z  białym  pasem  róŜnej  szerokości
biegnącym  przez  kłąb,  łopatki,  klatkę  piersiową  i  przednie  nogi.  Płodność  i  troskliwość
macierzyńska  loch  są  nieco  gorsze  od  populacji  krajowych.  Cechy  dodatnie  to:  cienka,
wyrównana na całej długości grzbietu słonina oraz mocna konstytucja. U świń tej rasy moŜe
występować  gen  tzw.  „kwaśnego  mięsa”  (RN-).  Jego  obecność  powoduje  straty  białka  oraz
zmniejszenie wydajności o 8–9% w procesie technologicznym wskutek utraty soku.

Pietrain – to belgijskie świnie o umaszczeniu pstrym, z rozrzuconymi czarnymi plamami

na  białym  tle,  są  zwierzętami  średniej  wielkości,  z  pojemną  klatką  piersiową.  Głowę  mają
lekką, uszy krótkie, stojące, grzbiet długi i szeroki, a łopatki i szynki bardzo silnie umięśnione
dlatego  bywa  nazywana  świnią  czteroszynkową.  Powierzchnia  przekroju  polędwicy  jest
większa o 30%, a wydajność rzeźna (dla świń wynosi 75–78%) o kilka procent w porównaniu
z  innymi  rasami  europejskimi.  Typowe  dla  tej  rasy  są  cechy  średniego  tempa  wzrostu,
słabszego  wykorzystania  paszy.  Na  skutek  małej  odporności  na  stres  świnie  źle  znoszą
transport, przepędy i letnie upały. Jakość mięsa jest często obniŜona, ma ono jaśniejszą barwę
i  większą  wodnistość.  UŜywana  jest  do  krzyŜowania  towarowego  jako rasa ojcowska lub do
tworzenia ras syntetycznych.

Belgijska zwisłoucha – świnie tej rasy pod względem pokroju i cech uŜytkowych

zbliŜone są do świń pietrain. Umaszczenie ich jest białe. Zwierzęta są średniej wielkości,
szerokie, o silnie rozwiniętym grzbiecie i dobrze ukształtowanej szynce. Płodność jest dobra,
przyrosty dzienne w tuczu wysokie, udział wartościowych partii mięsnych w tuszy duŜy.

Linia syntetyczna 990 powstała w wyniku krzyŜowania róŜnych wysoko produkcyjnych

ras świń (hampshire, duroc, belgijska, wbp, róŜne linie pbz). Knury linii 990 stanowią bardzo
dobry  materiał  do  kojarzeń  z  lochami  innych  ras  w  krzyŜowaniu  towarowym,  szczególnie
trójrasowym.  UŜyte  w  drugiej  fazie  krzyŜowania  jako  tzw.  knury  „terminal”  do  krycia  loch
lub loszek mieszańców dwurasowych (np. wbp x pbz lub pbz x wbp) dają dobry albo bardzo
dobry materiał do tuczu i na rzeź. Umaszczenie zwierząt nie jest ujednolicone, bywa czarne,
a takŜe rude, lecz przewaŜają osobniki białe z czarnymi łatami.

Rasy mateczne stosowane w hodowli zachowawczej

Wielka biała polska (wbp) – świnie reprezentują typ mięsny, są białe, ostrouche,

o wyglądzie i pokroju zbliŜonym do wba. Dorosłe knury osiągają masę około 300 kg, lochy
są o 50–100 kg lŜejsze. Zwierzęta charakteryzują się mocną konstytucją. Jest to rasa o bardzo
korzystnych cechach matecznych. Lochy rodzą liczne i szybko rosnące mioty.

Polska biała zwisłoucha (pbz) – cechy rasowe to: zwisające uszy, skóra bez pigmentu

pokryta białą szczeciną. Masa sztuk dorosłych oraz uŜytkowość rozpłodowa, tuczna i rzeźna
jest zbliŜona do wbp. W porównaniu do wbp mają większe wady pokrojowe, szczególnie
kończyn.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Puławska – świnie tej rasy naleŜą do typu pośredniego między mięsnym a mięsno –

tłuszczowym. Zwierzęta są średniej wielkości, lochy waŜą 200–280 kg, a knury 250–320 kg.
Ś

winie mają uszy stojące, tułów średniej długości, umaszczenie łaciate, na skórze większe

i mniejsze  czarne,  czasem  rudawe  plamy.  U  świń  puławskich  połączono  cenne  właściwości
wysokiej  rozrodczości  i  szybkiego  wzrostu  z  większą  odpornością  oraz  mniejszymi
wymaganiami środowiskowymi, typowymi dla ras rodzimych.

Złotnicka biała – pod względem wyglądu zewnętrznego i rozmiarów ciała przypomina

winie pbz, ale ustępuje im wartością uŜytkową. NaleŜy do mięsnego typu uŜytkowego.

Złotnicka pstra – początek tej rasie dały świnie mięsno-słoninowe o pstrym

umaszczeniu i zwisających uszach, wywodzące się od prymitywnych zwierząt
z Wileńszczyzny. Świnie tej rasy mają małe wymagania środowiskowe, są odporne na stres,
a ich mięso jest bardzo dobrej jakości. Wyniki uŜytkowe są niskie.

Świnie hybrydowe – firmy komercyjne wprowadzają na rynki europejskie, zwierzęta linii

eńskich (mateczne) i męskich (ojcowskie). Tworząc płodne linie mateczne oraz linie

ojcowskie  o  bardzo  dobrym  tempie  wzrostu  i  wysokiej  wartości  rzeźnej,  firmy  wykorzystują
najnowsze  osiągnięcia  naukowe  z  zakresu  genetyki  molekularnej  oraz  Ŝywienia  zwierząt.
uŜycie  zwierząt  z  wyselekcjonowanych,  wysoko  produkcyjnych  linii,  odpowiednia  technika
chowu,  stosowanie  programów  profilaktyczno-sanitarnych  oraz  pełnowartościowe,  intensywne
Ŝ

ywienie pozwalają na produkcję dobrego surowca rzeźnego.

Czynniki decydujące o wynikach tuczu i jakości Ŝywca wieprzowego

O wynikach tuczu i jakości Ŝywca rzeźnego decydują następujące czynniki: genotyp,

ywienie, płeć, masa ubojowa, dobrostan i warunki utrzymania, stan zdrowia.

Genotyp. W produkcji tuczników stosuje się mieszańce pochodzące z krzyŜowania

towarowego,  najczęściej  dwu-,  trzy-,  lub  czterorasowego.  Do  produkcji  mieszańców
wykorzystuje  się  rasy  mateczne  i  ojcowskie.  Pierwsza  grupa  charakteryzuje  się  bardzo
dobrymi cechami rozpłodowymi, uzyskuje teŜ dobre wyniki w tuczu i wskaźniki rzeźne (pbz,
wbp).  Zwierzęta  drugiej  grupy  są  bardzo  dobre  pod  względem  cech  rzeźnych,  mają  bardzo
dobre  cechy  tuczne  i  dobre  cechy  rozpłodowe  (duroc,  hampshire,  pietrain,  belgijska
zwisłoucha, linia 990).

śywienie. Zwierzęta nowoczesnych, wysoko produkcyjnych genotypów mają wysokie

wymagania  paszowe.  O  wynikach  tuczu decyduje: system Ŝywienia, strawność pasz, poziom
włókna  w  dawce  i  dostęp  do  wody.  Tuczniki  moŜemy  Ŝywić  systemem:  dawkowanym,  do
woli  (ad  libitum),  pośrednim  (semi  ad  libitum).  Ich  Ŝywienie  musi  być  pełnowartościowe
i zbilansowane  pod  względem  energii,  białka,  aminokwasów,  składników  mineralnych
i witamin.  Zapotrzebowanie  zwierząt  na  składniki  pokarmowe,  a  zwłaszcza  energię  i  białko,
to suma potrzeb bytowych i produkcyjnych. W tuczu zmiany dawek stosuje się, co: 7, 10, 14
dni.  W  początkowym  okresie  tuczu,  np.  zboŜowego,  tucznikom  podaje  się  mieszankę
pełnoporcjową  w  ilości  od  1,7  do  1,9  kg  dziennie.  W  końcowej  fazie  tuczu,  tj.  przy  masie
ciała  około  90  kg  i  większej,  dzienną  porcję  paszy  zwiększa  się  do  2,9–3,1  kg.  przy
przyrostach  800  g  tucznik  otrzymuje  od  1,9  do  2,1  kg  na  początku  tuczu,  do  2,8–3,0  kg
mieszanki pełnoporcjowej w końcowej fazie tuczu. Stosując Ŝywienie dawkowane tucznikom
zadaje  się  paszę  do  koryt,  w  ilości  zaleŜnej  od  masy  ciała,  dwa  razy  dziennie  (rano
i wieczorem), zwłaszcza o stałej porze. Przy Ŝywieniu do woli tuczniki mają zapewniony stały
dostęp do paszy (automaty paszowe). śywienie takie sprzyja osiąganiu wysokich przyrostów
dobowych,  ale  powoduje  większe  pobranie  i  zuŜycie  paszy  na  1  kg  przyrostu.  W  tym
systemie jakość tusz ulega pogorszeniu wskutek zwiększającego się otłuszczenia. W praktyce
rosnące  świnie  Ŝywi  się  systemem  pośrednim  –  między  ściśle  dawkowanym,  a  do  woli.
Zbilansowaną paszę podaje się dwa razy dziennie, ale w takiej ilości, aby tuczniki zjadały ją
w  czasie  odpasu  trwającego  około  30  minut.  Na  jakość  surowca  rzeźnego  moŜna  wpłynąć

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stosując  Ŝywienie  restrykcyjne,  polegające  na  ograniczaniu  paszy  w  drugim  okresie  tuczu
o 10–20%  dawki pokarmowej. MoŜna teŜ stosować Ŝywienie kombinowane. Od masy 70 kg
podaje się ograniczoną dawkę pokarmową, a na dwa tygodnie przed planowaną odstawą świń
do  ubojni  wprowadza  ponownie  system  Ŝywienia  ad  libitum.  Takie  Ŝywienie  zwiększa
korzystnie  zawartość  tłuszczu  śródmięśniowego.  śywienie  do  woli  w  porównaniu
z restrykcyjnym  powoduje  zwiększenie  przyrostów  dobowych,  zmniejszenie  zawartości
chudego mięsa w tuszy oraz poprawę jego kruchości i soczystości, zwiększa teŜ otłuszczanie
tuszy.  O  wynikach  tuczu  decyduje  równieŜ  strawność  pasz  i  moŜliwość  ich  wykorzystania
przez  rosnące  świnie.  Strawność  pasz  wzrasta  po  ich  odpowiednim  przygotowaniu.  Ziarna
zbóŜ  muszą  być  rozdrobnione  poprzez  śrutowanie  lub  gniecenie,  ziemniaki  powinny  być
parowane  i  gniecione.  Buraki  i  marchew  naleŜy  rozdrobnić.  Przemysł  paszowy  stosuje
róŜnorodne  zabiegi  uszlachetniające,  np.  mechaniczne  (śrutowanie,  gniecenie,  obłuszczanie,
płatkowanie),  barotermiczne  (toastowanie,  ekstruzja),  zmieniające  korzystnie  strawność
i wartość  energetyczną  surowców  paszowych.  Pasza  dla  tuczników  powinna  zawierać  około
5–6% włókna. Nadmiar włókna obniŜa strawność paszy i pogarsza jej wykorzystanie.

Stałe zapotrzebowanie dorosłego tucznika w wodę jest warunkiem koniecznym do

uzyskania  dobrych  wyników  w  tuczu.  Najlepszym  rozwiązaniem  jest  dostęp  do pojemników
automatycznych.  Pełne  pokrycie  potrzeb  na  wodę  dla  rosnącej  świni  wynosi  od  3,5  do  7,5
litrów dziennie przy masie od 30 do 50 kg. Dla zwierząt cięŜszych, w końcowej fazie tuczu,
od 4,5 do 9,0 litrów dziennie. Przy stosowaniu wyłącznie pasz pełnoporcjowych podaŜ wody
powinna wynosić od 2,5 do 3,0 wody na 1 kg zjadanej przez tucznika mieszanki.

Prawidłowe zbilansowanie dawki dla tuczników zapewnia udział pasz energetycznych

(śrut zboŜowych, okopowych) i komponentów białkowych (koncentratów białkowych, mleka
lub  roślinnych  pasz  białkowych).  Mleko  i  jego  pochodne,  takie  jak:  suszona  maślanka
i serwatka,  mogą  stanowić  nie  więcej  niŜ  3–5%  mieszanki.  W  Ŝywieniu  tuczników  moŜna
stosować  tanie,  pasze  zielone,  m.in.  młode,  niezdrewniałe  zielonki  z  roślin  motylkowych
(lucerna,  koniczyna,  seradela).  Stanowią  one  dodatek  uzupełniający  białko  i  składniki
witaminowo-mineralne. NaleŜy je podawać obok dawki podstawowej.

Tam, gdzie istnieje moŜliwość podawania paszy mokrej, o konsystencji ciastowatej lub

gęstej  zupy,  naleŜy  ją  podawać,  poniewaŜ  świnie  chętniej  pobierają  taką  paszę.  W  takim
systemie  moŜna  wykorzystać  serwatkę  i  maślankę  oraz  w  ograniczonym  zakresie  wywar
gorzelniany i pulpę ziemniaczaną.

WaŜnym uzupełnieniem dawki jest dodatek premiksu. Oprócz witamin i składników

mineralnych moŜe zawierać substancje zapachowe, smakowe, mieszanki ziół.

Niektóre pasze stosowane w duŜych dawkach niekorzystnie wpływają na jakość surowca.

Ziemniaki  podawane  w  nadmiarze  zwiększają  otłuszczanie  tuszy,  kukurydza  zmienia
zabarwienie  i  konsystencję  słoniny,  serwatka  powoduje  wodnistość  mięsa,  a  mączka  rybna
nadaje  mięsu  posmak  rybi.  Korzystny  wpływ  na  mięsność  i  jakość  mięsa  notuje  się  przy
podawaniu  betainy  i  droŜdŜy  chromowanych  oraz  wybranych  kwasów  tłuszczowych
(izomerów sprzęŜonego kwasu linolowego). Stosowanie w tuczu ziarna kukurydzy, CCM lub
oleju  rzepakowego,  lnianego,  słonecznikowego,  czy  sojowego  zmienia  skład  kwasów
tłuszczowych i poprawia walory dietetyczne mięsa. Zmiany te kolidują z wartością handlową
tusz,  obniŜając  spoistość  tkanki  tłuszczowej,  dlatego  w  końcowej  fazie  tuczu  naleŜy
ograniczyć ilość dodawanego tłuszczu do paszy, z 4,0–6,0% do 1,0–1,5%.

Koszty skarmianych pasz stanowią około 60% wszystkich kosztów ponoszonych

w produkcji trzody chlewnej.

Płeć – w Polsce prowadzony jest wyłącznie tucz i ubój loszek oraz wieprzków. Mięsność

loszek wyraŜona zawartością mięsa w tuszy jest o 2–3% większa niŜ wieprzków, ale mniejsza
niŜ knurków. Kastracja, chociaŜ powoduje zmniejszenie mięsności jest konieczna ze względu

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na obciąŜenia sensoryczne, tj. niekorzystny zapach moczowo-płciowy surowca pochodzącego
od dojrzałych płciowo niekastrowanych osobników męskich.

Masa przedubojowa. Między masą ubijanych świń, a efektywnością tuczu, wyraŜoną

dobowymi  przyrostami  i  zuŜyciem  paszy  na  1  kg  przyrostu,  istnieją  określone  zaleŜności.
Przy  wyŜszej  masie  ubojowej  pogarsza  się  wykorzystanie  paszy,  wyraźnie  zwiększa  się  jej
zuŜycie na 1 kg przyrostu. Z wiekiem i rosnącą masą tuczniki odkładają mniej białka a więcej
tłuszczu.  Zwiększa  się  otłuszczenie  tuszy,  tj.  grubość  słoniny  i  jej  masa  w  poszczególnych
wyrębach.  Zwiększa  się  teŜ  wydajność  rzeźna,  co  jest  korzystne,  ale  jednocześnie  maleje
procentowy  udział  mięsa  w  tuszy,  co  pogarsza  jej  jakość.  Im  większa  jest  masa  końcowa
tucznika,  tym  udział  kosztów  materiału  wyjściowego  jest  w tuczu mniejszy. Masa końcowa,
przy  której  następuje  ubój,  powinna  być  wypadkową  kosztów  Ŝywienia  i  kosztu  prosięcia.
Ekonomicznie uzasadniony jest ubój przy masie 100–110 kg.

Warunki utrzymania, szczególne znaczenie mają warunki zoohigieniczne. Mikroklimat

pomieszczeń,  kojce  i  podłogi  działają  na  zwierzęta  w  sposób  ciągły.  Największe  znaczenie
ma  temperatura  w  pomieszczeniach,  w  których  odbywa  się  tucz  (optymalna  16–21°C).
Optymalna  wilgotność  względna  powinna  wynosić  70%,  oświetlenie  dzienne  1:30  (stosunek
powierzchni  okien  do  podłogi).  Zwierzę,  które  ma  zapewniony  dobrostan  w  pełni
wykorzystuje swój potencjał genetyczny do wzrostu.

Stan zdrowia. U zwierząt wysoko produkcyjnych kaŜda choroba powoduje bardzo

wyraźne zmiany podstawowych wskaźników produkcyjnych, obniŜają się przyrosty dzienne,
rośnie zuŜycie paszy, pogarsza się jej wykorzystanie. O stanie zdrowia tuczników i przebiegu
tuczu w duŜym stopniu decyduje stan zdrowia prosiąt.

Tucz z zastosowaniem róŜnych pasz

W zaleŜności od zastosowanych pasz wyróŜniamy: tucz zboŜowy, tucz ziemniaczany,

tucz serwatkowy, tucz CCM, tucz odpadkami.

Tucz zboŜowy – ziarno zbóŜ jest paszą o duŜej koncentracji energii, łatwo się

przechowuje,  rozdrabnia  i  miesza.  ZboŜa  dostarczają  około  85%  energii  w  dawce  dla
tuczników.  W  Ŝywieniu  wykorzystuje  się:  jęczmień,  Ŝyto,  pszenŜyto,  pszenicę,  owies,
kukurydzę. Dawkę paszy naleŜy uzupełnić komponentami o wyŜszej zawartości białka, które
zapewniają  zwierzęciu  spoŜycie  poŜądanej  ilości  lizyny  oraz  innych  aminokwasów
(metioniny,  treoniny  i  tryptofanu).  W  tuczu  zboŜem  zwierzęta  Ŝywi  się  mieszankami
pełnoporcjowymi  pochodzącymi  z  zakupu  lub  sporządzanymi  w  gospodarstwie.
Podstawowymi składnikami mieszanek są śruty zboŜowe. Uzupełnienie ilości i jakości białka
i składników mineralnych i witamin zapewnia dodatek superkoncentratów, koncentratów lub
mieszanek uzupełniających. Korzystne Ŝywieniowo jest stosowanie mieszaniny 2–3 rodzajów
zbóŜ,  które  wzajemnie  się  uzupełniając,  podnoszą  wartość  pokarmową  i  dietetyczną  paszy.
Jęczmień moŜe być stosowany w ilościach wynikających z potrzeb pokarmowych, natomiast
udział  innych  zbóŜ  powinien  być  ograniczony.  Udział  Ŝyta  bezpiecznie  jest  ograniczyć  do
30%  mieszanki  zadawanej  tucznikom  młodszym  i  do  40%  dla  starszych.  WyŜszy,  do  60%
udział Ŝyta wymaga wybrania do tuczu zwierząt zdrowych i utrzymania ich w bardzo dobrych
warunkach  zoohigienicznych  oraz  zwiększenie  udziału koncentratu białkowego w mieszance
w  celu  prawidłowego  jej  zbilansowania.  Ziarno  pszenŜyta  nie  powinno  być  jedynym
komponentem  mieszanki,  ale  moŜe  być  zamiennikiem  jęczmienia.  Za  bezpieczny  moŜna
uznać  poziom  40%,  a  nawet  do  50%  dla  tuczników  młodszych  i  do  70%  dla  tuczników
starszych.  Optymalną  zawartość  śruty  owsianej  moŜna  określić  na  10–20%  z  uwagi  na
wyŜszą w niej, w porównaniu z innymi śrutami, zawartość włókna.

Firmy paszowe, wprowadziły na polski rynek bardzo bogaty asortyment mieszanek

pełnoporcjowych uzupełniających oraz koncentratów dla tuczników.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Plan Ŝywienia w tuczu zboŜowym [11, s. 279]

Dni tuczu

Masa ciała, kg

rednie dzienne dawki paszy, kg

ZuŜycie paszy w tuczu, kg

20–50

1,8

75,6

50–70

2,4

67,2

70–90

2,9

81,2

90–100

3,0

42,0

112

Przyrost – 80 kg

Razem – 266,0

Tucz ziemniaczany moŜna zalecać gospodarstwom mniejszym obszarowo. Świnie

chętnie jedzą i wykorzystują ziemniaki parowane, kiszone i suszone. Przy skarmianiu
ziemniaków naleŜy zastosować dodatek soli kuchennej. Ustalając dodatek soli, naleŜy
uwzględnić jej zawartość w paszy przemysłowej. Podawanie soli w nadmiarze moŜe wywołać
zatrucia.

Tabela 5. Plan Ŝywienia w tuczu ziemniaczanym [11, s. 282]

Dni tuczu

Masa ciała, kg

rednie dzienne dawki

ziemniaków, kg

Łączne zuŜycie

ziemniaków w tuczu, kg

30–50

2,0

50–70

4,2

126

70–90

6,0

168

90–110

7,2

202

120

Przyrost – 80 kg

Razem – 564

Tucz serwatkowy – serwatka zawiera pełnowartościowe białko. Jest bogata w witaminę

12,

ryboflawinę i kwas pantotenowy.

Działa dietetycznie, zakwasza teŜ przewód pokarmowy.

Nadmierne  dawki  mogą  być  przyczyną  biegunek.  Na  2  tygodnie  przed  końcem  tuczu
podawanie  serwatki  naleŜy  ograniczyć  do  10  l  na  dzień  lub,  wycofać  ją  z  dawki.  Serwatkę
skarmia się w stanie świeŜym, dowoŜąc ją z mleczarni.

Tabela 6. Plan Ŝywienia w tuczu serwatkowym [11, s.283]

Dni tuczu

Masa ciała

(kg)

rednie dzienne dawki paszy

treściwej (kg)

rednie dzienne dawki

serwatki (l)

25–40

1,3

40–60

1,5

60–80

1,6

80–90

1,9

90–105

2,3 (3,5)

15–0

120

Przyrost masy 80 kg

Łącznie – 200,4

Razem – 1268

Tucz kiszonką z wilgotnego ziarna kukurydzy – CCM – kiszonka CCM sporządzana

jest z kolb kukurydzy, nie w pełni dojrzałych, przy wilgotności ziarna ok. 35–50%, z których
usunięto liście okrywowe, a pozostawiono 50–80% osadek nie oddzielających się od
niedojrzałego ziarna przy zbiorze. Wartość energetyczna 1 kg CCM wynosi 6,4–7,5 MJ,
zaleŜnie od zawartości suchej masy i włókna.

Tabela 7. Plan Ŝywienia w tuczu CCM [11, s. 285]

Dni tuczu

Masa ciała, kg

rednia dzienna ilość mieszanki

treściwej, kg

rednia dzienna ilość

kiszonki, kg

30–50

1,1

50–70

1,1

1,9

70–90

1,2

2,7

90–110

1,2

3,4

112

Przyrost 80 kg

Łącznie – 128,8

Razem – 254,8

Tucz odpadkami. W zaleŜności od źródła pochodzenia jakość produktów ubocznych

i ich wartość pokarmowa są zróŜnicowane. Tucz odpadkami stosowany jest rzadko.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz rodzime rasy świń?
2.  Jakie rasy świń są importowane do Polski?
3.  Jakie czynniki składają się na technikę tuczu?
4.  Jaki jest wpływ genotypu na ilość i jakość surowca rzeźnego?
5.  Jakie znasz systemy Ŝywienia tuczników?
6.  Od czego zaleŜy strawność pasz?
7.  Który z tuczu świń jest najlepszy i dlaczego?
8.  Czy pasze mają wpływ na jakość surowca rzeźnego?
9.  Czy stan zdrowia ma wpływ na wskaźniki produkcyjne świń?
10.  Jaka  jest  praktyczna  przydatność  tuczu  zboŜowego,  ziemniaczanego,  serwatkowego

i CCM?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj główne rasy świń krajowych i zagranicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozpoznać rasy świń na podstawie atlasu zwierząt gospodarskich i fotografii,
2)  określić najodpowiedniejsze rasy do krzyŜowania towarowego w najbliŜszym regionie,
3)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlasy zwierząt gospodarskich,

−

fotografie ras krajowych i zagranicznych (knurów i loch),

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Określ dawkę pokarmową dla tucznika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić na podstawie norm zapotrzebowanie na energię i waŜniejsze składniki pokarmowe,
2)  dostosować ilość pasz do wagi i przyrostów dziennych,
3)  zbilansować dawkę pokarmową,
4)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

załoŜenia do ćwiczenia: masa ciała tucznika 70 kg, przyrosty dobowe 800 g,

−

Normy Ŝywienia świń,

−

zestawienie dotyczące mieszanek pełnoporcjowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Oblicz opłacalność produkcji tuczników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,
2)  obliczyć wielkość przychodów,
3)  obliczyć wielkość dochodu bezpośredniego,
4)  obliczyć dochód z 1 stanowiska tuczowego,
5)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

załoŜenia do ćwiczenia: przyrost całkowity 85 kg, czas trwania tuczu 115 dni, mięsność
tuszy 57%, przyrost dzienny 739 g, rotacja na stanowisku 3,17, upadki w tucz 2%, koszt
zuŜytej paszy 162 zł, inne koszty 26 zł, premia za mięsność 25 zł,

−

cennik pasz,

−

cennik skupu Ŝywca wieprzowego,

−

cena warchlaka,

−

przykładowa kalkulacja opłacalności tuczu trzody chlewnej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) scharakteryzować rasy krajowe i zagraniczne świń?
2) wymienić czynniki wpływające na ilość i jakość surowca

rzeźnego?

3)  scharakteryzować systemy Ŝywienia tuczników?
4)  określić wpływ pasz na jakość surowca rzeźnego?
5)  określić dawkę pokarmową?
6)  określić przydatność poszczególnych rodzajów tuczu?
7)  określić opłacalność produkcji Ŝywca wieprzowego?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ekologiczne metody chowu bydła i trzody chlewnej

4.6.1. Materiał nauczania

Ekologiczne metody chowu bydła

Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania, w którym stosowane są jedynie

naturalne, nieprzetworzone technologicznie środki. Podstawą rolnictwa ekologicznego jest
zachowanie przyjaznych relacji między rolnictwem (wpływ na glebę, rośliny i zwierzęta oraz
ilość i jakość produkowanej Ŝywności), a środowiskiem.

Najbardziej właściwym kierunkiem produkcji zwierzęcej w ramach rolnictwa

ekologicznego  jest  chów  bydła  (róŜne  grupy  wiekowe,  od  cieląt,  aŜ  po  krowy  mleczne).
Wynika  to  z  dąŜenia  do  samowystarczalności  paszowo-nawozowej  gospodarstwa.  Obecność
bydła  wymusza  włączenie  do  uprawy  roślin  pastewnych,  pozwala  wykorzystać  grunty
marginalne,  a  przede  wszystkim  zaopatruje  gospodarstwo  w  nawóz.  Obsada  zwierząt  rzędu
0,5–1,5  SD/ha  pozwala  uzyskać  samowystarczalność  paszowo-nawozową.  Przyjmuje  się,  Ŝe
produkcja mleka w gospodarstwach ekologicznych typu mlecznego moŜe być opłacalna, gdy
w  stadzie  znajduje  się  15-30  krów  mlecznych  o  wydajności  ok.  5–7  tys.  kg  mleka  rocznie,
a powierzchnia  uŜytków  rolnych  na  krowę  wyniesie  0,9–1,15  ha.  W  gospodarstwach
ekologicznych  warunki  utrzymania  zwierząt  muszą  być  zgodne  z  ich  wymaganiami
gatunkowymi. Zwierzętom zapewnia się dostęp do wody i pasz najwyŜszej jakości. Warunki
egzystencji  oraz  wielkość  stada  regulowane  są  zgodnie  z  ich  potrzebami  bytowymi.
Wszystkie  zwierzęta  muszą  mieć  moŜliwość  ruchu  na  powietrzu  –  latem  na  pastwiskach,
a zimą na okólniku.

Zwierzęta naleŜy karmić paszami wytworzonymi metodami ekologicznymi. Pasze

powinny  pochodzić  z  własnego  gospodarstwa  (ponad  50%)  lub  innych  gospodarstw
ekologicznych.  Dla  przeŜuwaczy  dopuszcza  się  jednak  zakup  15%  (w  przeliczeniu  na  suchą
masę)  pasz  z  gospodarstw  konwencjonalnych.  Wyklucza się pasze przemysłowe zawierające
syntetyczne  dodatki  paszowe,  barwniki,  witaminy,  hormony,  stymulatory  wzrostu,  produkty
pochodzące  z  organizmów  genetycznie  zmodyfikowanych  (GMO).  W  chowie  zwierząt
trawoŜernych  naleŜy  dąŜyć  do  jak  największego  wykorzystania  pastwisk.  Bydło  powinno
przebywać  na  pastwisku  około  6  miesięcy.  Zaleca  się  dzielenie  pastwiska  na  kwatery  za
pomocą  Ŝywopłotów,  które  chronią  zwierzęta  przed  skrajnymi  temperaturami  i  wiatrem.
Pozyskiwane  z  Ŝywopłotów  drobne  gałązki  stanowią  po  wysuszeniu  cenny  dodatek
mineralno-witaminowy  (tzw.  liściarka)  w  Ŝwaczu  przeŜuwaczy.  Co  najmniej  60%  pasz  dla
przeŜuwaczy w przeliczeniu na suchą masę powinna stanowić pasza objętościowa – zielonka,
kiszonka, siano, okopowe, liście, susz paszowy i słoma. W Ŝywieniu nowo narodzonych cieląt
wymaga się stosowania pełnego mleka matek. Okres odchowu przy matce powinien wynosić
minimum 3 miesiące.

Chorobom naleŜy zapobiegać poprzez odpowiedni dobór odpornych ras, stosowanie

praktyk  wzmagających  odporność  zwierząt  oraz  zapewnienie  im  odpowiedniej  paszy,
wybiegów,  ruchu  i  właściwej  obsady.  Jeśli  zwierzę  zachoruje,  naleŜy  poddać  je  w pierwszej
kolejności  kuracjom  roślinnym  i  homeopatycznym.  Syntetyczne  leki  weterynaryjne  naleŜy
podawać  tylko  wtedy,  gdy  powyŜsze  środki  nie  dają  efektów,  a  takŜe,  gdy  leczenie  ma
zapobiec  cierpieniu  lub  śmierci  zwierzęcia.  Nie  wolno  tych  leków  stosować  profilaktycznie.
JeŜeli zwierzę było w ciągu roku poddawane 2–3 krotnej kuracji lekami syntetycznymi (poza
lekami, szczepionkami wymienionymi w Rozporządzeniu Dz. U. Nr 198, 22.7.1991, s. 1), to
produkty  pozyskane  od  tego  zwierzęcia  nie  mogą  być  wprowadzone  na  rynek  jako
ekologiczne.  Rozród  zwierząt  gospodarskich  powinien  opierać  się  na  metodach  naturalnych.
Dopuszcza  się  sztuczną  inseminację,  ale  inne  formy  sztucznego  lub  wspomaganego  rozrodu
są  zabronione.  W  celu  remontu  stada,  gdy  brak  zwierząt  chowanych  metodami

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ekologicznymi, do stada moŜna wprowadzić jałówki w liczbie nie przekraczającej 10% stanu
liczbowego  stada,  z  gospodarstw  produkujących  metodami  nieekologicznymi.  W  wypadku
gospodarstw  utrzymujących  mniej  niŜ  10  sztuk  bydła  moŜliwe  jest  wprowadzenie  jedynie
jedną  sztukę  na  rok  z  gospodarstw  konwencjonalnych.  Zabroniony  jest  zakup  zwierząt
niewiadomego pochodzenia. Przy wyborze zwierząt do gospodarstw ekologicznych zaleca się
wybór ras rodzimych. W Polsce dopuszczalne jest uŜywanie krów naleŜących do ras: czarno-
białej, czerwono-białej, simentalskiej, jersey i montbeliarde, a w przypadku produkcji Ŝywca
wołowego  ras:  simentalskiej,  charolaise,  limousine,  blonde  d`aguitaine,  hereford,  aberdeen
angus, piemontese i salers.

W rolnictwie ekologicznym preferuje się wolnostanowiskowe utrzymanie bydła.

Utrzymanie  na  uwięzi  jest  moŜliwe  tylko  na  czas  określony,  gdy  zagroŜone  jest
bezpieczeństwo  lub  dobrostan  zwierząt,  lub  w  budynkach  zbudowanych  przed  24  sierpnia
2000 r. oraz w małych gospodarstwach po uzyskaniu zgody organów certyfikujących. Dawka
obornika,  obliczona  według  zawartego  w  nim  azotu  nie  moŜe  przekraczać  170  kg  azotu  na
hektar  uŜytków  rolnych  rocznie.  Gdy  zostanie  przekroczony  dopuszczalny  limit  produkcji
obornika,  konieczne  jest  udokumentowanie  sprzedaŜy  jego  nadwyŜki  lub  redukcja  obsady
zwierząt.  pomieszczenia  i  urządzenia  do  magazynowania  obornika  muszą  mieć  konstrukcję
wykluczającą moŜliwość skaŜenia wody.

Pomieszczenia i wybiegi powinny być tak zaprojektowane, aby zaspokoić potrzeby

zwierząt wynikające z ich biologii i behawioru. Budynki powinny być odpowiednio
wentylowane, mieć zapewnioną właściwą temperaturę i wilgotność oraz dopływ naturalnego
ś

wiatła.

Tabela 8. Maksymalna obsada zwierząt w gospodarstwie ekologicznym (Rozp. 2092/91/EWG) [11, s. 118]

Klasa zwierząt

Maksymalna liczba zwierząt (szt.) na hektar (równowaŜnik 170 kg N/rok)

Cielęta i inne do 1 roku Ŝycia

Bydło 1-2 rok Ŝycia

3,3

Buhaje > 2 roku Ŝycia

Jałówki hodowlane i opasowe

2,5

Krowy mleczne

Inne krowy

2,5

Pomieszczenia i ich wyposaŜenie powinny być czyszczone i dezynfekowane przy uŜyciu

rodków dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym.

Wszystkie zwierzęta muszą mieć dostęp do wybiegów i pastwisk. Dopuszcza się, aby

końcowy okres opasu bydła przebiegał w pomieszczeniach (maksimum 3 miesiące). Zabrania
się trzymania cieląt dłuŜej niŜ jeden tydzień od urodzenia w kojcach indywidualnych.

W pomieszczeniach inwentarskich podłoga musi być gładka, ale nie śliska. Na

powierzchni wypoczynkowej musi znajdować się obszerne, lite, suche miejsce do leŜenia,
wyłoŜone ściółką ze słomy lub z innego naturalnego materiału.

Mleko uzyskane od krów z gospodarstw ekologicznych w porównaniu z mlekiem

z gospodarstw  konwencjonalnych  zawiera  więcej  suchej  masy,  tłuszczu,  wapnia  i  witaminy C.
Posiada  równieŜ  wyŜszą  zawartość  wielu  substancji  o  działaniu  prozdrowotnym.  W rolnictwie
ekologicznym podkreśla się dbałość o naturalną, dobrą zdrowotność zwierząt. gospodarowanie
metodami  ekologicznymi  powinno  być  propagowane  i  wspierane,  poniewaŜ  w  sposób
kompleksowy  spełnia  wymogi  stawiane  nowoczesnemu  rolnictwu,  jakimi  są  bezpieczeństwo
człowieka i zwierząt oraz dbałość o środowisko naturalne.

Ekologiczne metody chowu trzody chlewnej. Do gospodarstw ekologicznych

preferowane są rasy świń zapewniające zadawalający poziom produkcji, charakteryzujące się
naturalną odpornością na choroby, dobrym zdrowiem, łagodnym temperamentem i dobrym
wykorzystaniem pasz gospodarskich. W produkcji naleŜy wykorzystać rasy miejscowe. Do
produkcji najlepiej jest uŜywać zwierząt pochodzących z innych gospodarstw ekologicznych.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dopuszczalny  jest  zakup  świń  z  gospodarstw  konwencjonalnych,  jednak  pod  warunkiem
spełnienia  okresu  karencji,  który  dla  świń  wynosi  6  miesięcy.  Z  gospodarstw  tradycyjnych
moŜna  kupić  prosięta  do  masy  25  kg  i  przeznaczyć  je  na  tucz  ekologiczny.  Tempo  wzrostu
ś

wiń w tuczu ekologicznym jest nieco wolniejsze niŜ tuczników w gospodarstwach

konwencjonalnych. Najlepszym rozwiązaniem jest produkcja w gospodarstwie ekologicznym
loszek, które stanowić będą stado podstawowe. Dopuszcza się tworzenie stada podstawowego
przy wykorzystaniu materiału Ŝeńskiego z gospodarstwa konwencjonalnego, ale lochy
z takiego gospodarstwa nie mogą stanowić więcej niŜ 20% całego pogłowia. Knury mogą
w całości pochodzić z gospodarstwa konwencjonalnego.

W gospodarstwie ekologicznym reprodukcja świń powinna odbywać się metodą

naturalną. Zabronione jest stosowanie transplantacji zarodków. Dopuszcza się inseminację
w małych gospodarstwach. Prosięta przy lochach powinny przebywać 40 dni.

śywienie musi być zbilansowane i pokrywać potrzeby pokarmowe. Większość pasz,

powinna  pochodzić  z  własnego  gospodarstwa.  Podstawowymi  paszami  są  pochodzące
z upraw  ekologicznych  zboŜa  i  rośliny  motylkowe  grubonasienne.  Za  zgodą  jednostki
certyfikującej,  do  20%  komponentów  moŜe  pochodzić  z  zewnątrz.  Do  przygotowania
mieszanek  moŜna  wykorzystać  pasze  pochodzenia  zwierzęcego  np.  mleko  i  jego  pochodne,
ryby.  Związki  mineralne  i  witaminy  powinny  być  pochodzenia  naturalnego  i  zawarte
w paszach.  Wykaz  środków  Ŝywienia  świń  w  gospodarstwach  ekologicznych  określa
stosowne rozporządzenie.

W Ŝywieniu świń nie moŜna stosować:

−

stymulatorów wzrostu,

−

syntetycznych dodatków pobudzających apetyt,

−

rodków konserwowanych preparatami syntetycznymi, przez napromieniowanie i fale

elektromagnetyczne,

−

roślin, zwierząt i mikroorganizmów uzyskanych w wyniku inŜynierii genetycznej,

−

poubojowych produktów zwierzęcych nieznanego pochodzenie.
Profilaktyka i leczenie – w chowie ekologicznym świń naleŜy, uwzględniając

wymagania  poszczególnych  grup  produkcyjnych,  optymalizować  warunki  zoohigieniczne
w budynkach  i  na  wybiegach.  Profilaktyczne  stosowanie  szczepionek  lub  leków  jest
zabronione.  Dopuszczalna  jest  dezynfekcja  budynków  chlewni  i  to  ona  ma  spełniać  rolę
profilaktyczną.  Do  stosowania  są  dopuszczone:  mleko  wapienne,  wapno  palone,  soda
kaustyczna,  naturalne  wyciągi  roślinne.  W  leczeniu  zwierząt  chorych  naleŜy  stosować  leki
ziołowe, preparaty homeopatyczne, mikroelementy. Tylko w sytuacjach zagroŜenia Ŝycia lub
w  celu  ulŜenia  w  cierpieniu  dopuszcza  się  leczenie  z  uŜyciem  środków  chemicznych  lub
antybiotyków.  Musi  być  ono  prowadzone  pod  kontrolą  lekarza  weterynarii  i  zapisane
w dokumentach. Po zastosowaniu leków naleŜy przestrzegać okresu karencji (wydłuŜa się go
dwukrotnie w stosunku do obowiązującego).

Warunki utrzymania – konieczne jest zapewnienie świniom dobrostanu zgodnie

z Kodeksem  Dobrej  Praktyki  Rolniczej.  Świnie  naleŜy  utrzymywać  w  sposób  bezstresowy,
zgodnie  z  wymaganiami  dla  poszczególnych  grup  produkcyjnych.  Ściółka  musi  być
przynajmniej  na  połowie  powierzchni  kojców.  Świnie  muszą  korzystać  z  wybiegów  lub
pastwisk.  Niedopuszczalne  jest  utrzymywanie  świń  w  klatkach  i  kojcach  piętrowych  oraz
systemem bezściółkowym. Budynki i kojce mają zapewnić zwierzętom komfort i wygodę.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 9. Normy utrzymania świń [11, s. 311]

Grupa świń

Budynek, m²/szt.

Wybieg, m²/szt.

Locha z prosiętami

7,5

2,5

Prosięta o masie do 30 kg

0,6

0,4

Tuczniki do 50 kg

0,8

0,6

Tuczniki do 85 kg

1,1

0,8

Tuczniki do 110 kg

1,3

1,0

Budynek chlewni musi zapewnić ochronę przed nasłonecznieniem, opadami, skrajnymi

temperaturami.  Pomieszczenia  muszą  posiadać  oświetlenie  naturalne,  a  powierzchnia  okien
powinna stanowić minimum 5% powierzchni podłogi (1:20). WyposaŜenie chlewni powinno
umoŜliwiać  łatwy  dostęp  do  paszy  i  wody.  W  czasie  tuczu świniom naleŜy zapewnić dostęp
do  otwartej  przestrzeni.  Ostatnią  fazę  tuczu,  ale  nie  dłuŜszą  niŜ

całego okresu moŜna

prowadzić w pomieszczeniach. Izolacja, ogrzewanie i wentylacja pomieszczeń musi zapewnić
utrzymanie  odpowiedniej  temperatury,  wymianę  powietrza  oraz  usuwanie  zapylenia
i szkodliwych  gazów.  Istotne  jest  spełnienie  wymogów  dotyczących  ochrony  środowiska
naturalnego.  Na  1  ha  przeliczeniowy  obsada  zwierząt  powinna  wynosić  od  0,5  do  1,5  SD
(sztuka  duŜa),  co  oznacza,  Ŝe  ilość  azotu  w  nawozie  wyprodukowanym  przez  zwierzęta  nie
moŜe  przekroczyć  170  kg  na  1  ha.  Warunkiem  koniecznym  jest  posiadanie  płyty  gnojowej
(3,5 m²  na  1  SD,  z  moŜliwością  gromadzenia  obornika  przez  0,5  roku)  i  zbiornika  na
gnojówkę.

Zabiegi pielęgnacyjne – w chowie ekologicznym dopuszcza się kastrację knurków.

Zabieg  naleŜy  wykonać  w  młodym  wieku,  w  sposób  fachowy,  tak  aby  ograniczyć  cierpienie
zwierząt.  Zabronione  jest  przycinanie  kiełków  i  ogonków.  Za  zgodą  jednostki  certyfikującej
wymienione  zabiegi  mogą  być  wykonane  w  przypadkach  szczególnych,  takich  jak:  ochrona
zdrowia maciory lub względy sanitarne.

Uwarunkowanie ekonomiczne i rynkowe – produkcja Ŝywca wieprzowego

w gospodarstwach  ekologicznych  wymaga  powiązania  i  współpracy  trzech  ogniw:
hodowców-producentów, zakładów mięsnych i handlowców. Produkcja ta charakteryzuje się:
wyŜszymi  kosztami  pasz,  niŜszą  wydajnością,  niŜszymi  wskaźnikami  jednostkowymi
efektywności  produkcji,  gorszym  wykorzystaniem  stanowisk  zwierzęcych,  wyŜszym
zuŜyciem  paszy  bytowej  ze  względu  na  dłuŜsze  cykle  produkcyjne,  większą
pracochłonnością, wyŜszymi wskaźnikami wszystkich kosztów stałych.

Największe potencjalne moŜliwości ma ekologiczna produkcja Ŝywca wołowego,

baraniego i koziego ze względu na wykorzystanie tanich uŜytków zielonych. Produkcję
Ŝ

ywca wieprzowego ograniczają koszty Ŝywienia, które są wyŜsze od Ŝywienia

konwencjonalnego.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie obowiązują zasady wyboru zwierząt do chowu oraz prowadzenia rozrodu, odchowu

i Ŝywienia bydła w gospodarstwie ekologicznym?

2. Jakie zabiegi pielęgnacyjne dopuszczane są w chowie bydła i trzody chlewnej?
3. Jakie obowiązują zasady wyboru zwierząt do chowu oraz prowadzenia rozrodu, odchowu

i Ŝywienia świń w gospodarstwie ekologicznym?

4.  Jakich środków Ŝywnościowych nie moŜna stosować w Ŝywieniu zwierząt?
5.  Jakie są zasady leczenia zwierząt utrzymywanych w gospodarstwach ekologicznych?
6.  Jakie są uwarunkowania ekonomiczne i rynkowe produkcji ekologicznej?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj rasy bydła i trzody chlewnej do chowu w określonym gospodarstwie

ekologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać rasy zwierząt do gospodarstwa ekologicznego,
2)  uzasadnić swój wybór,
3)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa ekologicznego (struktura organizacyjna, struktura uŜytków rolnych),

−

atlasy ras zwierząt gospodarskich,

−

kolorowe fotografie ras bydła i trzody chlewnej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oblicz nadwyŜkę bezpośrednią w określonym gospodarstwie ekologicznym utrzymującym

krowy mleczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

−

obliczyć wartość produkcji (wartość mleka + wartość 2 tyg. cielęcia + wartość
wybrakowanej krowy + dotacje),

−

obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,

−

obliczyć wielkość nadwyŜki bezpośredniej na 1 kg mleka i 1 krowę,

−

porównać otrzymane wyniki z wynikami w rolnictwie konwencjonalnym,

−

napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przykładowa struktura wartości produkcji i kosztów bezpośrednich dla krów mlecznych,

−

cennik pasz,

−

tabela do obliczenia nadwyŜki bezpośredniej,

−

cennik usług dla produkcji zwierzęcej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Oblicz opłacalność produkcji tuczników w gospodarstwie ekologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,
2)  obliczyć wielkość przychodów,
3)  obliczyć wielkość dochodu bezpośredniego,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  obliczyć dochód z 1 stanowiska tuczowego,
5)  porównać otrzymany wynik z wynikiem z gospodarstwa konwencjonalnego,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

załoŜenia do ćwiczenia,

−

cennik pasz,

−

cennik skupu Ŝywca produkowanego metodą ekologiczną,

−

cena warchlaka,

−

przykładowa kalkulacja opłacalności tuczu trzody chlewnej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

1) scharakteryzować zasady obowiązujące przy doborze

zwierząt do chowu w gospodarstwie ekologicznym?

2)  określić rasy zwierząt przeznaczone do chowu ekologicznego?
3)  pielęgnować zwierzęta dopuszczone do chowu ekologicznego?
4)  obliczyć wielkość nadwyŜki bezpośredniej?
5)  ustalić dawki pokarmowe dla bydła i trzody chlewnej?
6)  określić czego nie moŜna stosować w Ŝywieniu zwierząt?
7)  scharakteryzować zasady leczenia zwierząt?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.  Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. JeŜeli będziesz miał problem z którymś zadaniem, to odłóŜ jego rozwiązanie na później

i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Selekcja bydła polega na

a)  wyborze najlepszych zwierząt na rodziców następnego pokolenia.
b)  wyborze sztuk pochodzących od buhajów ras zagranicznych.
c)  podzieleniu stada na grupy wiekowe.
d)  wyborze krów i przeznaczeniu ich na opas.

2. Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt

a)  prowadzi selekcję buhajów przeznaczonych do rozrodu.
b)  pełni funkcje organizacyjne i kontrolne.
c)  zrzesza hodowców bydła.
d)  ocenia wartość krów i buhajów na podstawie typu i pokroju.

3. Obowiązkiem posiadacza zwierzęcia jest posiadanie

a)  paszportu dla kaŜdej sztuki trzody chlewnej.
b)  paszportu dla kaŜdej sztuki bydła.
c)  pomieszczenia do przechowywania księgi wydajności zwierząt.
d)  dokumentu przewozowego zwierząt.

4. Księga rejestracji zwierząt musi być prowadzona

a) przez pracownika ARiMR.
b) przez kaŜdego posiadacza zwierzęcia oddzielnie dla kaŜdej siedziby stada oraz

kaŜdego gatunku zwierząt: bydła, świń, owiec albo kóz, koni, drobiu i zwierząt
futerkowych.

c) przez kaŜdego posiadacza zwierzęcia dla kaŜdego gatunku zwierząt.
d) przez kaŜdego posiadacza zwierzęcia oddzielnie dla kaŜdej siedziby stada oraz

kaŜdego gatunku zwierząt: bydła, świń, owiec albo kóz.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła składa się w

a)  Agencji Rynku Rolnego.
b)  powiatowym biurze Agencji Nieruchomości Rolnych.
c)  powiatowym biurze Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
d)  Urzędzie Gminy.

6. Posiadacz świni urodzonej w gospodarstwie ma obowiązek

a)  oznakować ją kolczykiem lub tatuaŜem.
b)  zgłosić w rzeźni ubój.
c)  złoŜyć wniosek o przyznanie paszportu.
d)  wytatuować na prawym boku jego numer.

7. Główne rasy bydła mlecznego to

a)  ayrshire, simental, polska czerwona, rasa czarno-biała.
b)  ayrshire, simental, polska czerwona, charolaise.
c)  ayrshire, simental, polska czerwona, Limousin.
d)  czerwono-biała, czarno-biała, highlander.

8. Pierwszą czynnością przygotowującą krowę do doju jest

a)  oczyszczenie wymienia.
b)  masaŜ przedudojowy.
c)  przeddajanie.
d)  dezynfekcja strzyków.

9. W systemie EUROP tusze zwierząt oceniane i kwalifikowane są do poszczególnych

kategorii na podstawie
a)  chwytów rzeźnickich.
b)  ich umięśnienia i otłuszczenia.
c)  wyglądu zewnętrznego.
d)  wzroku i dotyku.

10. Bydło rasy holsztyńskiej moŜna opasać bez obawy uzyskania otłuszczonych tusz i spadku

przyrostu dziennego do końcowej masy ciała
a)  500 kg.
b)  450 kg.
c)  przekraczającej 700 kg.
d)  przekraczającej 1000 kg.

11. W intensywnym opasie bydła udział pasz treściwych

a)  przekracza 50% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 1% masy ciała.
b)  przekracza 50% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 2% masy ciała.
c)  przekracza 30% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 3% masy ciała.
d)  przekracza 15% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 2% masy ciała.

12. Cechy rasowe świni (wbp) wielkiej białej polskiej to

a)  zwisające uszy, skóra bez pigmentu pokryta białą szczeciną.
b)  mocna konstytucja, białe umaszczenie, ostre uszy.
c)  stojące uszy, szybkie dojrzewanie, umaszczenie łaciate.
d)  szybkie dojrzewanie, rozrzucone czarne plamki na białym ciele.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Pasza dla tuczników powinna zawierać

a)  około 10–15% włókna.
b)  około 20% włókna.
c)  około 1–3% włókna.
d)  około 5–6% włókna.

14. Optymalna temperatura w pomieszczeniu, w którym odbywa się tucz powinna wynosić

a)  16–21ºC.
b)  20–25ºC.
c)  8–12ºC.
d)  powyŜej 24ºC.

15. ZboŜa dostarczają w dawce dla tuczników

a)  około 50% energii.
b)  około 30% energii.
c)  około 85% energii.
d)  około 45% energii

16. W czasie tuczu (CCM) od 25 do 100–110 kg jeden tucznik zuŜywa

a)  250–300 kg kiszonki.
b)  100 kg kiszonki.
c)  150 kg kiszonki.
d)  150–180 kg kiszonki.

17. W Ŝywieniu świń w gospodarstwie ekologicznym nie moŜna stosować

a)  pasz z własnego gospodarstwa.
b)  roślin, zwierząt i mikroorganizmów uzyskanych w wyniku inŜynierii genetycznej.
c)  pasz z innego gospodarstwa.
d)  pasz z gospodarstwa konwencjonalnego.

18. Stosunek powierzchni okien do podłogi w systemie chowu ekologicznego w chlewniach

powinien wynosić
a)  1:30.
b)  1:10.
c)  1:20.
d)  1:50.

19. W leczeniu zwierząt chorych w gospodarstwach ekologicznych naleŜy stosować

a)  antybiotyki i szczepionki.
b)  preparaty homeopatyczne, mikroelementy.
c)  leki ziołowe, antybiotyki.
d)  naturalne wyciągi roślinne, szczepionki, antybiotyki.

20. W Unii Europejskiej jest produkowane ekologicznie około

a)  20% Ŝywności.
b)  3% Ŝywności.
c)  poniŜej 0,03% Ŝywności.
d)  15% Ŝywności.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Planowanie i organizowanie produkcji zwierzęcej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Chów bydła mięsnego metodami ekologicznymi, KCRE RCDRRiOW, Radom 2004
2.  Chów bydła mlecznego metodami ekologicznymi, KCRE RCDRRiOW, Radom 2004
3.  Chów trzody chlewnej metodami ekologicznymi, KCRE RCDRRiOW, Radom 2004
4.  Dostosowanie  gospodarstw  rolnych  do  standardów  UE  –  produkcja  bydła  mięsnego

i Ŝywca wołowego. KCDRRiOW, Poznań 2005

5. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE – produkcja mleka. KCDRRiOW,

Poznań 2005

6. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE – produkcja trzody chlewnej.

KCDRRiOW, Poznań 2005

7. Gliński Z., Kostro K. (red): Choroby zakaźne zwierząt z zarysem epidemiologii

weterynaryjnej. PWRiL Warszawa 1998

8. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu świń. Instytut Budownictwa,

Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2003

9.  Milart Z.: Anatomia topograficzna zwierząt domowych. PWRiL Warszawa 1998
10.  Nałęcz – Tarwacka T.(red): Produkcja zwierzęca. Hortpress, Warszawa 2006
11.  Pejsak Z.: Zarys profilaktyki weterynaryjnej w chowie i hodowli świń. Puławy 2005
12.  Popesco P.: Atlas anatomii topograficznej zwierząt domowych. PWRiL, Warszawa 1995
13.  Pruszek  P.  (red.):  Poradnik  PROW.  Przepisy  ochrony  środowiska,  normatywy

i wskaźniki funkcjonujące w produkcji rolniczej. CDR, Brwinów 2006

14. Rekiel A.(red): Produkcja zwierzęca. Hortpress, Warszawa 2006