Prawne formy ochrony

dziedzictwa kultury

Podział

• Prawne formy ochrony dziedzictwa kultury

– Ochrona administracyjnoprawna
– Ochrona karnoprawna i cywilnoprawna
– Ochrona w prawie międzynarodowym

Instrumenty ochrony

• Prowadzenie działalności kulturalnej polega na

– Działaniach zachowawczych
– Podejmowaniu aktywności twórczej prowadzącej do

dalszego rozwoju kultury

• Art. 6. Konstytucji - Rzeczpospolita Polska stwarza

warunki upowszechniania i równego dostępu do
dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu
polskiego, jego trwania i rozwoju.

Podstawa prawna

• Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu

działalności kulturalnej:

– Art. 1. ust. 2. Paostwo sprawuje mecenat nad

działalnością kulturalną polegający na wspieraniu i
promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej,
działao i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad
zabytkami.

• Celem powyższych rozwiązao jest:

– Ochrona dziedzictwa kultury w jej aktualnym kształcie
– Stworzenie ram organizacyjno prawnych, których

celem ma byd dalszy rozwój kulturalny społeczeostwa

Ustawa o zabytkach

• W ustawie o zabytkach, ustawodawca

wprowadza podział na:

– Działalnośd w zakresie ochrony zabytków
– Działalnośd w zakresie opieki nad zabytkami

• Celem tutaj jest dokonanie rozdzielenia

obowiązków władzy publicznej od
obowiązków właściciela lub posiadacza.

Ochrona zabytków

• Jest realizowana przez organy administracji

publicznej i obejmuje czynności o charakterze
władczym

• Opieka nad zabytkami jest sprawowana przez

inne niż paostwo podmioty, w szczególności
przez ich właścicieli lub posiadaczy.

Ustawa o zabytkach – obowiązki

paostwa

• Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na

podejmowaniu przez organy administracji publicznej działao

mających na celu:

– 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych

umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich

zagospodarowanie i utrzymanie;

– 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodowad uszczerbek dla

wartości zabytków;

– 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
– 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi

zabytków za granicę;

– 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
– 6) uwzględnianie zadao ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Ustawa o zabytkach – obowiązki

posiadacza

• Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego

właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na

zapewnieniu warunków:

– 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
– 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i

robót budowlanych przy zabytku;

– 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia

w jak najlepszym stanie;

– 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe

zachowanie jego wartości;

– 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku

oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Formy ochrony zabytków

• Formami ochrony zabytków są:

– Wpis do rejestru zabytków
– Uznanie za pomnik historii
– Utworzenie parku kulturowego
– Ustalenie ochrony w miejscowym planie

zagospodarowania przestrzennego

Czynności szczególne dla ochrony

zabytków

Zgodnie z art. 3 ustawy o zabytkach:

– prace konserwatorskie - działania mające na celu

zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku,
zahamowanie procesów jego destrukcji oraz
dokumentowanie tych działao

– prace restauratorskie - działania mające na celu

wyeksponowanie wartości artystycznych i
estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka
potrzeba,uzupełnienie lub odtworzenie jego
części, oraz dokumentowanie tych działao

Czynności szczególne dla ochrony

zabytków c.d.

• badania konserwatorskie - działania mające na celu

rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do

jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii,

określenie stanu zachowania tego zabytku oraz

opracowanie diagnozy, projektu i programu prac

konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również

programu prac restauratorskich;

• badania architektoniczne - działania ingerujące w

substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i

udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego

oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceo;

• badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie,

rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku

archeologicznego;

Wpis do rejestru zabytków

• Rejestry prowadzone są przez wojewódzkich

konserwatorów zabytków i obejmują zabytki

znajdujące się na terenie danego województwa

• Wpisu dokonuje wojewódzki konserwator zabytków w

drodze decyzji administracyjnej

• Rejestr prowadzi się w formie odrębnych ksiąg dla

zabytków

– Nieruchomych
– Ruchomych
– Archeologicznych

• Nie wpisuje się zabytków wpisanych do inwentarza

muzeum oraz narodowych bibliotek.

Zabytki nieruchome

• Informację o wpisie lub skreśleniu ogłasza się

w wojewódzkim dzienniku urzędowym

• Do rejestru może byd wpisane otoczenie

zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa
geograficzna, historyczna lub tradycyjna.

• Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru

ujawnia się w księdze wieczystej prowadzonej
dla nieruchomości.

Zabytki ruchome

• Wpis może nastąpid jedynie na wniosek

właściciela takiego zabytku

• Jest to spowodowane silną konstytucyjną

ochroną prawa własności w Polsce

• Wyjątkiem jest działalnośd wojewódzkiego

konserwatora zabytków, gdy istnieje
uzasadniona obawa, że zabytek ulegnie
zniszczeniu, uszkodzeniu lub nielegalnemu
wywiezieniu.

Wykreślenie z rejestru

• Zabytek może zostad wykreślony jedynie w

szczególnych sytuacjach:

– Jego zniszczenia w stopniu powodującym utratę

wartości historycznej

– Którego wartośd nie została potwierdzona w

nowych ustaleniach naukowych

– Został legalnie wywieziony
– Wszedł w skład muzeum lub biblioteki

Wykreślenie z rejestru c.d.

• Przy nieruchomościach można wykreślid

również częśd zabytku.

• Generalnie wykreślanie zabytków jest

niepożądane, gdyż może oznaczad
uszczuplenie narodowego dziedzictwa kultury.

Rejestr a ewidencja

• Poza rejestrem zabytków istnieje ewidencja

zabytków na poziomie krajowym,
wojewódzkim oraz gminnym.

• Nadzoruje ją Generalny Konserwator

Zabytków

• Dobre rozwiązanie – pomaga w inwentaryzacji

bieżącej zabytków i w tworzeniu planów
zagospodarowania przestrzennego

Uznanie za pomnik historii

• Art. 15 ustawy o zabytkach: Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra
właściwego do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego, w drodze
rozporządzenia, może uznad za pomnik historii
zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub
park kulturowy o szczególnej wartości dla
kultury, określając jego granice.

Pomniki Historii

• Uznanie zabytku za Pomnik Historii jest

szczególną formą nobilitacji. Do tego trudnego
i niezwykłego uprzywilejowania można
zgłaszad zabytek nieruchomy o znaczeniu
ponadregionalnym, o dużych wartościach
historycznych, naukowych i artystycznych,
mający znaczenie dla polskiego dziedzictwa
kulturalnego, utrwalony w świadomości
społecznej i stanowiący źródło inspiracji dla
kolejnych pokoleo.

Pole Bitwy Westerplatte

Kopalnie krzemienia z epoki neolitu

3900 – 2500 p.n.e. - Krzemionki

• Okolice Ostrowca Świętokrzyskiego – ok. 3-3,5

szybów na powierzchni 389 ha

Grunwald Pole Bitwy

Gniezno – archikatedra p.w.

Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha

Wszystkie Pomniki Historii

•

Biskupin – rezerwat archeologiczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Bochnia – kopalnia soli (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 26.09.2000)

•

Chełmno – Stare Miasto (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 18.04.2005.)

•

Częstochowa – Jasna Góra wraz z parkami podjasnogórskimi – zespół klasztoru oo. paulinów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)[1]

•

Frombork – zespół archikatedralny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Gdaosk – miasto w zasięgu obwarowao z XVII wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Gdaosk – pole bitwy na Westerplatte (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 22.08.2003)

•

Gniezno – archikatedra p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Gostyo – Głogówko – zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 26.02.2008)

•

Góra Świętej Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)

•

Grunwald – Pole Bitwy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 17.09.2010)

•

Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 30.10.2000)

•

Kamieo Pomorski – zespół katedralny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.08.2005)

•

Kanał Augustowski – droga wodna (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.25.04.2007)

•

Kazimierz Dolny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.25.04.2007)

•

Kraków – historyczny zespół miasta (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)

•

Ląd – Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 17.06.2009, które weszło w życie 02.07.2009)

•

Legnickie Pole – pobenedyktyoski zespół klasztorny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)

•

Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 13.04.2005)

•

Lubio - zespół opactwa benedyktynów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 9.12.2009)

•

Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.04.2007)

•

Łaocut – zespół zamkowo-parkowy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.08.2005)

•

Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)

•

Malbork – zespół zamku krzyżackiego (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Ostrów Lednicki (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Poznao – historyczny zespół miasta z Ostrowem Tumskim, Zagórzem, Chwaliszewem i lewobrzeżnym Starym Miastem lokacyjnym ze średniowiecznymi osadami podmiejskimi a także

Fortem Winiary, obecnie Parkiem Cytadela (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 28.11.2008)

•

Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)

•

Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)

•

Stargard Szczecioski – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne m iasta (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.

17.09.2010)

•

Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni Czarnego Pstrąga (Rozporządzenie Prezydenta RP z d n. 14.04.2004)

•

Toruo – zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyżackiego) (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Wieliczka – kopalnia soli (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Wrocław – Zespół historycznego centrum*4+ (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

•

Wrocław – Hala Stulecia (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 13.04.2005)

•

Zamośd – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowao XIX wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

Parki kulturowe

• Park kulturowy jest formą ochrony zabytków.

Tworzony jest w celu ochrony krajobrazu
kulturowego oraz zachowania wyróżniających
się krajobrazowo terenów z zabytkami
nieruchomymi charakterystycznymi dla
miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

• Tworzony zgodnie z zasadą subsydiarności –

park tworzy rada gminy po zasięgnięciu opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków

Park kulturowy

• Obowiązkowo sporządza się plan zagospodarowania

przestrzennego

• Zakazy i ograniczenia na terenie parku kulturowego

dotyczą w szczególności:

– Prowadzenia robót budowlanych oraz działalności

przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub

usługowej

– Zmiany sposobu korzystania z nieruchomości
– Umieszczania tablic, napisów i ogłoszeo reklamowych
– Składowania i magazynowania odpadów

• Poszkodowani mogą żądad odszkodowania lub wykupu

nieruchomości

Przykłady parków kulturowych

• Park kulturowy w Ossowie
• Zwierzyniecki park kulturowy
• Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej

• Powstające w Warszawie:

– Park kulturowy „XIX-wiecznej Twierdzy Warszawa”
– Wilanowski park kulturowy