Znaczenie instytucji we współczesnej gospodarce 

Współczesne rozumienie instytucji  

Stabilny, ceniony i powtarzający się wzór zachowania [Huntington 1968, s. 12] 

„Instytucje są wytworzonymi przez ludzi ograniczeniami, które kształtują strukturę ludzkich interakcji” 

[North2006, s. 554]: 
◦Ograniczenia formalne (np. reguły, prawa, konstytucje) 

◦Ograniczenia nieformalne (np. konwencje, normy zachowań)  

◦Sposoby ich narzucania i egzekwowania 
Rozumienie instytucji  

Instytucje to określony zestaw formalnych inieformalnych ograniczeń zachowań, procedur oraz norm 

zachowań, dzięki którym możliwe jest wyznaczenie granic tworzenia i egzekwowania zasad i regulacji, 
warunkujących relacje pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami 

Instytucją nie będą indywidualne przyzwyczajenia i nawyki, choćby miały miejsce podczas wykonywania 

standardowych procedur operacyjnych 
Zagadnienia interesujące współczesnych instytucjonalistów 

Zainteresowanie pojęciem instytucji (podejście do instytucji, powstawanie, funkcjonowanie i wpływ instytucji 

na procesy społeczno-gospodarcze) 

Zmiany instytucjonalne (m.in. tempo i charakter zmian, upadek instytucji) 

Interakcje instytucji z graczami (organizacjami i jednostkami) 

Geneza ekonomii instytucjonalnej 

Za założycieli tego nurtu uważa się trzech badaczy: T. Veblena, J. R. Commonsaoraz W. Mitchella 

Pierwsze użycie terminu „instytucja” w literaturze ekonomicznej miało miejsce w 1918 r. na konferencji 

American EconomyReview 

W. H. Hamilton wygłosił wówczas referat pt. „The InstitutionalApproachto EconomicTheory”. Argumentował 

wnim, że w ekonomii należy zwrócić uwagę na znaczenie instytucji 

Od tego momentu krótkotrwały rozkwit rozpatrywania zjawisk ekonomicznych w kontekście instytucjonalnym 

Współczesne odrodzenie ekonomii instytucjonalnej 

Przełom XX i XXI w.  

Przyczyny wynikające z praktyki ekonomicznej (reformy ustrojowe w krajach o gospodarkach centralnie 

zarządzanych, przemiany na rynkach wschodzących, np. wChinach, kryzys finansowy końca pierwszego 
dziesięciolecia XXI w.) 

Zmiany zachodzące w ekonomii głównego nurtu (brak sukcesów ekonomii neoklasycznej i tej wywodzącej się z 

tradycji keynesowskiej w zakresie eksplantacji ipredykcji zjawisk gospodarczych) 
Dwa nurty współczesnej ekonomii instytucjonalnej 

Neoinstytucjonalizm, nawiązujący do „starej” ekonomii instytucjonalnej (w kontekście nauki ekonomii –

ekonomia neoinstytucjonalna) 

Nowy instytucjonalizm (w kontekście nauki ekonomii –nowa ekonomia instytucjonalna nawiązująca do 

ekonomii neoklasycznej) 

Dwa istotne założenia: 

◦Znaczenie instytucji dla badań ekonomicznych  

◦Wykorzystanie narzędzi ekonomicznych do eksploracji uwarunkowań instytucjonalnych 
Umiejscowienie NEI w ekonomii  

Cztery poziomy analizy w ramach nauk społecznych zaproponowane przez O. E. Williamsona: 

◦Otoczenie społeczne 

◦Otoczenie instytucjonalne 

◦Instytucje  

◦Problemy alokacji zasobów oraz zatrudnienia 
Przedmiot zainteresowania NEI 

Przedmiotem zainteresowań nowej ekonomii instytucjonalnej są przede wszystkim procesy zachodzące na 

poziomach 2. i 3 

Ten nurt badawczy koncentruje się więc na otoczeniu instytucjonalnym oraz instytucjach zajmujących się 

procesami współzarządzania  
Geneza pojęcia koszty transakcyjne 

Arystoteles, A. Smith–koszty transportu ograniczające możliwości prowadzenia handlu oraz różnice w cenach 

tych samych produktów w różnych krajach 

Przełom XIX i XX w.: „tarcie” –przeszkody przy ustalaniu cen między nabywcą a sprzedawcą 

Konieczność uwzględnienia „tarcia” w teoriach ekonomicznych doprowadziło do powstawania sformułowania 

„koszty transakcyjne” [Hardt2009] 
Geneza pojęcia koszty transakcyjne 

Lata 70. XX w. –powrót do wcześniej niedocenianych, przedwojennych badań R. Coase’a 

R. Coasezastanawiał się, dlaczego w gospodarce wolnorynkowej robotnik nie sprzedaje produktów i usług 

bezpośrednio na rynku, lecz staje się podwładnym zarządzającego przedsiębiorstwem 

R. Coasedoszedł do wniosku, że ci ostatni unikają kosztów niektórych negocjacji oraz szacowania cen 

transakcji. W rezultacie forma organizacyjna, którą jest przedsiębiorstwo, wypiera układ rynkowy. Zarazem 
rosną jednak koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa i odsłaniają się granice jego ekspansji 
Teoria kosztów transakcyjnych 

Lata 70. XX w. –O. E. Williamson–kontynuator myśli R. Coase’a 

Zajmował się m.in. znaczeniem oszczędności oraz form organizacyjnych w procesach kontraktowania 

Zauważył on, że osiągnięcie wspomnianych oszczędności jest możliwe dzięki powiązaniu różniących się 

atrybutami transakcji ze strukturami zarządzania 
Teoria kosztów transakcyjnych 

Ceny nie dają wystarczających informacji na rynku 

W związku z tym pojawia się zainteresowanie instytucjami rynkowymi  

Oszczędzania kosztów transakcyjnych jest głównym celem i skutkiem funkcjonowania ekonomicznych 

instytucji kapitalizmu  

Pojawia się zatem różne pośrednie między rynkiem a przedsiębiorstwem formy organizacyjne (np. venture 

capital, seedcapital, PPP) 
Rodzaje kosztów transakcyjnych 

Koszty transakcyjne ex ante(koszty projektowania, negocjowania i zabezpieczania umowy), które są związane 

z rodzajem wytwarzanych dóbr i usług 

Koszty transakcyjne ex post(koszty niedostosowania, koszty renegocjacji, koszty założenia i koszty bieżące 

związane ze strukturami zarządzania rozstrzygającymi spory, koszty składowania zabezpieczającego wykonanie 
zobowiązań), które mogą być rozumiane jako koszty utworzenia, zarządzania i operowania strukturą 
[Williamson1998, s. 389-390] 
 

 
 Alternatywne mierniki rozwoju społecznego 

Plan prezentacji 

Wybrane miary rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie kraju 

Wybrane miary rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie jednostek terytorialnych 

Inne źródła danych służące ocenie wybranych aspektów dot. rozwoju  

Miary rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju 

Produkt Krajowy Brutto (PKB) 

Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze na terytorium danego kraju 

Miara aktywności gospodarczej 

Dobry wskaźnik ogólnego kierunku postępu społeczno-gospodarczego  
Nie uwzględnia różnych aspektów rozwoju społeczno-gospodarczego (np. z zakresu edukacji i zdrowia) 

Inne niż PKB miary rozwoju –przykłady syntetycznych wskaźników 
PKB wg PPS: USA, Chiny, Indie, Japonia,  Niemcy, Rosja, Brazylia, W. Brytania, Francja 

Wskaźnik Szczęśliwej Planety (ang. Happy Planet Index–HPI) –w jakim stopniu ludzkie życie można określić 

jako szczęśliwe i długie w stosunku do kosztów środowiskowych 

Wskaźnik Żyjącej Planety (ang. LivingPlanet Index–LPI) –miara stanu różnorodności biologicznej 

Wielowymiarowy Wskaźnik Ubóstwa (ang. TheMultidimensionalPovertyIndex–MPI) –uwzględnia się aspekty 

związane ze zdrowiem, edukacją oraz standardem życia (jak HDI) 

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (ang. HumanDevelopment Index, HDI) 

Wskaźnik Szczęśliwej Planety 

rednia trzech wskaźników: 

◦Subiektywna satysfakcja z życia 

◦Oczekiwana długość życia  

◦Ślad ekologiczny na osobę 
HPI: Kostaryka, Wietnam, Kolumbia, Belize, salwator 
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI) 

Wskaźnik Rozwoju Społecznego jako odpowiedź na niedostatek informacji, które dostarcza PKB  

HDI łączy PKB z miarami dot. zdrowia i poziomu edukacji 

Za pomocą HDI i pokrewnych wskaźników można mierzyć poziom rozwoju na poziomie krajowym, 

regionalnym i lokalnym 
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI) 

Miara rozwoju społecznego zaproponowana przez dwóch ekonomistów: Pakistańczyka Mahbubaul Haqaoraz 

hindusa AmartyaSena 

1990 r. –publikacja pierwszego raportu o rozwoju społecznym UNDP 

HDI wskazuje wskazując kluczowe kwestie, które powinny być wspierane przez państwo: warunki życia, 

poziom edukacji oraz zdrowie obywateli 
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI) 

Pomiar trzech istotnych elementów życia odzwierciedlających rozwój społeczny:  

◦Długości życia (zdrowie),  

◦Wiedzy (edukacja)  

◦Standardu godnego życia (poziom dochodu –zamożności) 

Od 1990 r. indeks modyfikowany, ale podstawy pozostały bez zmian 

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI) 

Wskaźniki tworzące indeks HDI: 

◦Oczekiwana długość życia w momencie urodzenia  

◦Wskaźnik edukacji:  

średnia liczba lat edukacji odbytej przez osoby w wieku 25 lat i starsze 

oczekiwana liczba lat edukacji dla 5-letnich dzieci rozpoczynających proces kształcenia  

◦Dochód narodowy na 1 mieszkańca w USD według parytetu siły nabywczej (PPP $) 
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI) 

Obliczanie HDI: 

◦Średnia geometryczna trzech tworzących go wskaźników  

◦   =pierw 3 st (   ∗  ∗  ) 

4 grupy krajów: 

◦Bardzo wysoki poziom rozwoju społecznego 

◦Wysoki poziom rozwoju społecznego 

◦Przeciętny poziom rozwoju społecznego 

◦Niski poziom rozwoju społecznego 
 
Norwegia, Australia, USA, Holandia, Niemcy  

Mierniki rozwoju na poziomie terytorialnym 

Omawiane wcześniej wskaźniki (za wyjątkiem PKB) nie odnoszą się do rozwoju na poziomie regionalnym i 

lokalnym 
Miary rozwoju jednostek terytorialnych 

Wskaźnik na poziomie regionalnym i lokalnym 

Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI) 

Ang. LocalHuman Development Index –wskaźnik wykorzystywany do mierzenia poziomu rozwoju społecznego 

na szczeblu lokalnym i regionalnym 

W Polsce LHDI publikowany na poziomie województw i powiatów 

Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI) 

Nieco zmodyfikowany w stosunku do HDI, ale bada te same wymiary rozwoju 

Składa się z trzech wskaźników cząstkowych, które odzwierciedlają trzy wymiary rozwoju: zdrowie, edukacja, 

zamożność 
LHDI -zdrowie 
Wskaźnik zdrowia: 

Wskaźnik przeciętnego trwania życia (oczekiwane trwanie życia noworodka)  

Zagregowany współczynnik zgonów (zagregowany współczynnik zgonów z powodu nowotworów i chorób 

układu krążenia)  
LHDI -edukacja 
Wskaźnik edukacji: 

Wskaźnik edukacji przedszkolnej (odsetek dzieci w edukacji przedszkolnej: przedział wiekowy 3–4 lata) 

Wskaźnik wyników egzaminu gimnazjalnego (średnia z wyników egzaminu gimnazjalnego: tylko dla części 

matematyczno-przyrodniczej)  
LHDI -zamożność 
Wskaźnik zamożności: 

Średni poziom zamożności mieszkańców mierzony np. przy wykorzystaniu danych o przeciętnych miesięcznym 

dochodzie rozporządzalnym na 1 osobę 
Woj.: Mazowieckie, Małopolskie, pomorskie, wielkopolskie 

Pow.:Warszawa, piaseczyński, pruszkowski,warszawski zachodni, krakow,poznan rzeszow, 

Pow2:piotrkowski, ostrołęcki, włoszczowski, nowomiejski, makowski 

Inne źródła danych służące ocenie aspektów rozwoju 

Źródła danych 

Instytucje gromadzące i przetwarzające dane (np. GUS, EUROSTAT, OECD) –wcześniejsze zajęcia 

Poza danymi generowanymi przez te instytucje źródłami informacji dot. danego obszaru (sektora) mogą być 

m. in.:  
◦Projekty badawcze (np. ESPON) 

◦Rankingi międzynarodowe (np. ranking innowacyjności European Regional Innovation Scoreboard) 

◦Rankingi krajowe (np. atrakcyjność inwestycyjna regionów, szkoły wyższe, firmy innowacyjne, wyniki 
egzaminów w szkołach ponadpodstawowych) 
ESPON 

Projekt badawczy dot. różnych obszarów (sektorów) przede wszystkim w państwach UE 

ESPON 111. Potential for polycentric development in Europe. Project report: 

◦Ranga zespołu miejskiego według badań ESPON  

◦Europejskie Metropolitalne Obszary Wzrostu (MEGAs) 

◦Węzły globalne (paryz, londyn) 

◦Kategoria I –Motory Europy (Amsterdam Barcelona Berlin Bruksela Dusseldorf Frankfurt Hamburg Kolonia 
Kopenhaga Madryt Mediolan Monachium Rzym Stuttgart Sztokholm Wiedeń Zurych) 17 
 

◦Kategoria II –Silne MEGAs (Ateny Dublin Genewa Goeteborg Helsinki Manchester Oslo Turyn) 8  
 

◦Kategoria III –Potencjalne MEGAs (Aarhus Antwerpia Bergen Berno Bilbao Birmingham Bolonia Bratysława 
Brema Budapeszt Edynburg Glasgow Lille Lizbona Luksemburg Lyon Malmö Marsylia Neapol Nicea Palma de 
Majorka Praga Rotterdam Tuluza Walencja Warszawa) 26 
◦Kategoria IV –Słabe MEGAs (Bordeaux Bukareszt Cork Gdańsk-Gdynia Genua Katowice Kraków Le Havre 
Ljubljana Łódz Porto Poznań Ryga Sewilla Sofia Southampton Szczecin Tallin Timisoara Turku Wilno Wrocław 
Valetta ) 23 

ESPON 1.2.1., Transport services and networks: territorial trends and basic supply of infrastructure for 

territorial cohesion. Project report 
◦Wskaźnik dostępności transportowej regionów (powietrzna, kolejowa, drogowa, multimodalna) 
 

European Regional Innovation Scoreboard 

Wskaźniki Innowacyjności Regionu 

Ranking poziomu innowacyjności regionów unijnych, zbudowany z wykorzystaniem syntetycznego Wskaźnika 

Innowacyjności Regionu (RRSII, RevealedRegionalSummaryInnovationIndex); wskaźnik ten skonstruowany 
został na podstawie siedmiu wskaźników –odpowiednio przeliczanych w celu agregacji do poziomu wskaźnika 
syntetycznego 

Podwskaźniki: 

◦pozycja danego regionu w kraju: Wskaźnik Krajowej Innowacyjności Regionu (RNSII, RegionalNational 
SummaryInnovationIndex) 

◦pozycja regionu w Europie: Wskaźnik Europejskiej Innowacyjności Regionu (REUSII, 
RegionalEuropeanSummaryInnovationIndex) 
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 

Coroczny ranking Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową 

Atrakcyjność inwestycyjna ogółem, w tym: 

◦Dostępność transportowa 

◦Zasoby i koszty pracy 

◦Rynek zbytu 

◦Infrastruktura gospodarcza 

◦Infrastruktura społeczna 

◦Poziom bezpieczeństwa powszechnego 

◦Aktywność wobec inwestorów 
Atrakcyjnosc inwest, slaskie, dolnoslaskie, mazow, małoop,wielko, pomor, zachodniopomo, 

Rankingi dot. różnych aspektów działalności gospodarczej 

Liczba siedzib największych przedsiębiorstw (Rzeczpospolita) 

Rankingu 500 najbardziej innowacyjnych firm (Dziennik Gazeta Prawna) 

Ranking wybranych parków technologicznych 

Instytucje szkoleniowe zarejestrowane w bazie „Syriusz” 

Rankingi dot. szkół wyższych 

Liczba szkół wyższych w rankingu 

◦Wprost 

◦Rzeczpospolita i Perspektywy 

Uczestnictwo w programie Erasmus 

◦Liczba uczelni w regionie uczestniczących wprogramie Erasmus 

◦Liczba wyjazdów studentów 

◦Liczba przyjazdów studentów zagranicznych 

Publikacje i cytowania głównych ośrodków akademickich 

◦Wskaźnik liczby publikacji (ustalany na podstawie „listy filadelfijskiej”) i cytowań na 1 mln mieszkańców:  

Uniwersytety  
Politechniki  
Akademie medyczne 

Dane dot. szkół ponadpodstawowych 

Wyniki egzaminów końcowych w szkołach ponadpodstawowych 

Wyniki egzaminu gimnazjalnego  

◦Średni wynik uczniów wczęści humanistycznej (w %) 

◦Średni wynik uczniów wczęści matematyczno-przyrodniczej (w %) 

Zdawalność egzaminu maturalnego (w%przystępujących do egzaminu) 

Ranking liceów