(c) Copyright by Jacek Czaja 

1 

Dr Jacek Czaja 

 

WYKŁAD   

 

WOKÓŁ WARTOŚCI.   

 ETYKA, AKSJOLOGIA, 

FILOZOFIA PRAWA  

  

MORALNOŚĆ, ETYKA itp. 

(c) Copyright by Jacek Czaja 

2 

1.  Moralność – nauka o dobru i o zasadach ludzkiego 

postępowania, wężej: dziedzina decyzji i czynów; 
stosowanie zasad w codziennym postępowaniu 

2.  Etyka – nauka o dobru i powinnościach człowieka, 

wskazuje podstawy sprawiedliwego, rozumnego i 
sensownego życia 

3.  Metaetyka – nauka o językowych formach i 

funkcjach wypowiedzi etycznych 

4.  Aksjologia – teoria wartości   

 

 

 

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (1) 

(c) Copyright by Jacek Czaja 

3 

Platon 
1.  Dylemat Eutyfrona  
- 

czy wszystkie rozkazy Boga są dobre  

- 

czy istnieje miara dobra niezależna od Boga 

2.  Przeciwko relatywizmowi Protagorasa  
3.  Mądrość – drogą do Formy Dobra  
4.  Szczęście to nie doznawanie przyjemności  
 

(eudajmonizm a hedonizm)  

 
 

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (2)  

(c) Copyright by Jacek Czaja 

4 

Arystoteles (Etyka nikomachejska) 
1.  Etyka jako teoria cnoty (arete) 
- 

cnoty moralne i intelektualne  

- 

cnota: równowaga między przesadą a    

 

niedostatkiem 

2.  Koncepcja złotego środka  
3.  Przyjaźń istot społecznych (od korzyści do   

moralnej doskonałości)  
4.  Teoria sprawiedliwości  

 
 

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (3)  

(c) Copyright by Jacek Czaja 

5 

Św. Tomasz z Akwinu 
1.  Cnoty naturalne (skromność, wytrwałość, umiarkowanie i 

sprawiedliwość) oraz cnoty objawione (wiara, nadzieja 
i miłość) 

2.  Rozumność człowieka – droga do rozwijania cnót, 

źródło niezmiennego prawa natury  

3.  Dążenie do Boga jako absolutnego dobra  
 

(to nie tylko przestrzeganie przykazań)  

4.  Grzech – wystąpienie przeciwko Bogu i rozumowi 
5.  Rola intencji w ocenie czynu (problem etyki sytuacyjnej)

   

 

 

 

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (4)  

(c) Copyright by Jacek Czaja 

6 

Immanuel Kant 
1.  Racjonalizm, Bóg jako postulat praktycznego rozumu 
2.  Nacisk na poczucie obowiązku (deontologia) 
 

-    dobroć nie zależy od efektów 

 

-    przeciwko eudajmonizmowi 

 

-    wolność jako założenie 

3.  Imperatywy:  
 

-    hipotetyczny (czyny środkami do celu) 

 

-    kategoryczny (wskazuje cel sam w sobie,             
 obowiązek uzasadniony sam przez się)   

 

 

 

(c) Copyright by Jacek Czaja 

7 

Immanuel Kant – c.d. 
 
4.  Formuły imperatywu kategorycznego 
 

-    formuła prawa przyrody: postępuj tak, jak 
gdyby maksyma twojego postępowania przez 
 wolę twą miała stać się ogólnym prawem przyrody 

 

-    imperatyw praktyczny: postępuj tak, byś 
 człowieczeństwa tak w twej osobie, jak też w 
osobie każdego innego używał zawsze jako celu, 
nigdy jako środka 

 

-    formuła państwa celów: postępuj tak, żeby  
twoja wola mogła uważać samą siebie za 
powszechnie prawodawczą 

 

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (5)  

(c) Copyright by Jacek Czaja 

8 

J. Bentham i J.S. Mill - utylitaryzm 
1.  Utylitaryzm a hedonizm i eudajmonizm 
2.  Formuła Benthama: „jak najwięcej szczęścia dla jak 

największej liczby ludzi” 

3.  Rachunek użyteczności a problem właściwej miary 
4.  J.S. Mill: „lepiej być niezadowolonym Sokratesem 

niż zadowolonym głupcem” 

5.  Utylitaryzm czynów i zasad 
6.  Filozofia reformatorów   

 

 

 

 

REKOMENDACJE BIBLIOGRAFICZNE

  

dla potrzeb wykładu nr 3 

(c) Copyright by Jacek Czaja 

9 

1.   

Henryk Elzenberg: Wartość i powinność, „Etyka” nr 

25 (1992), opublikowane także w: O wartościach, 
normach i problemach moralnych. Wybór tekstów z 
etyki polskiej, red. Magdalena Środa, PWN, 
Warszawa 1994, str. 202-231; 

2. Roman Ingarden: Uwagi o względności wartości, w: 

„Metaetyka”, red. Ilia Lazari-Pawłowska, PWN, 
Warszawa 1975; także w: O wartościach  ..., j.w., 
str. 260-273.   

3.     Józef Tischner: Etyka wartości i nadziei, w: Ks. 

Józef Tischner, Jan A. Kłoczowski OP: Wobec 
wartości, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 
2001, str. 9-92;