Barbara Weigl, Psychologia rozwojowa i osobowosci, APS 2005-2006
1
Wyklad X
Etapy rozwojowe – wiek przedszkolny. Zaniedbana piaskownica
Literatura:
o
Ogrodzinska Teresa (red.), (2000) Male dziecko – znaczenie wczesnej edukacji.
Warszawa, Polska Fundacja Dzieci i Mlodziezy
o
Szlendak Tomasz (2003) Zaniedbana piaskownica. Style wychowywania malych
dzieci a problem nierównosci szans edukacyjnych. Warszawa, Instytut Spraw
Publicznych
o
Zahorska Marta (red.), (2003) Edukacja przedszkolna w Polsce - szanse i zagrozenia.
Warszawa, Instytut Spraw Publicznych.
Podstawowe zadania Waznego Doroslego wobec malego dziecka (za Anna Brzezinska,
2004)
Dobre dzialania doroslego
Efekty widoczne w zachowaniu dziecka
Tworzenie bezpiecznego srodowiska
dziecko jest spokojne, ufne, ciekawe,
odwazne
Stymulowanie aktywnosci dziecka
dziecko jest aktywne, chetnie podejmuje
rózne dzialania
Ksztaltowanie kompetencji
dziecko duzo pyta, domaga sie odpowiedzi,
duzo wie i umie
Ksztaltowanie poczucia kompetencji
dziecko chetnie korzysta z tego, co wie i
umie, lubi to pokazywac
Ksztaltowanie poczucia wlasnej wartosci
dziecko jest zadowolone i dumne z tego, co
wie i umie
Rola wczesnej edukacji jest uzupelnianie niewystarczajacych (niezbyt kompetentnych,
bezradnych, raniacych) dzialan rodziców oraz tworzenie warunków pozwalajacych na
bardziej wszechstronny rozwój, niz moze to byc organizowanie w waskim (a zwlaszcza
ubogim kulturowo – nierównosci spoleczne!) srodowisku rodzinnym. Dodatkowym zadaniem
wczesnej edukacji jest wspieranie i ksztalcenie zagubionych, niepewnych lub malo
kompetentnych wychowawczo rodziców.
Rola wspierajacej wczesnej edukacji jest próba znalezienia równowagi – zarówno dla
dziecka jak i jego rodziców – pomiedzy:
o
obciazeniem (zadaniami, wymaganiami, oczekiwaniami spolecznymi)
o
zasobami (mozliwosciami, umiejetnosciami, wiedza)
o
zródlami wsparcia (najblizsza rodzina, grupa spoleczna, pomoca fachowców)
Znaczenie wczesnej edukacji
Edukacja przedszkolna jest systematycznie zaniedbywanym wymiarem polityki spolecznej w
Polsce. Nawet w obrebie polityki edukacyjnej poswieca sie jej stosunkowo malo uwagi.
Sytuacja taka trwa (z róznych powodów) od kilkudziesieciu lat.
W poczatkach okresu transformacji spoleczno-ustrojowej, od 1991 roku odpowiedzialnosc za
uslugi edukacyjne dla dzieci w wieku przedszkolnym zostala calkowicie przerzucona na
samorzady lokalne i organizacje prywatne, a panstwo wycofalo sie z tej sfery.
Barbara Weigl, Psychologia rozwojowa i osobowosci, APS 2005-2006
2
Takie dzialanie jest sprzeczne z wyrazna tendencja wystepujaca w panstwach Unii
Europejskiej zwracajacych coraz wieksza uwage na edukacje malych dzieci i traktujacych, w
coraz wiekszym stopniu, edukacje przedszkolna jako integralna czesc systemu
edukacyjnego.
Nacisk kladziony na jakosc edukacji zwiazany jest przede wszystkim z przeniesieniem
akcentu z funkcji opiekunczej instytucji edukacji przedszkolnej na
funkcje wychowawczo-
edukacyjna.
Tabela Wskaznik upowszechnienia wychowania przedszkolnego w roku szkolnym
2001/2002
Wiek dzieci
Wskaznik upowszechnienia
wychowania przedszkolnego
3 lata
4 lata
5 lat
6 lat
23,2 %
32,7 %
42,8 %
99,7%
Dane: Zestawienie PFDiM na podstawie danych GUS
Wizja dziecka
Dla dobrego rozwoju dzieci niezbedne jest zapewnienie im
nastepujacych doswiadczen:
Poczucie bezpieczenstwa – rozumianego jako poczucie komfortu psychicznego, poczucie
bycia akceptowanym, kochanym.
Poczucie wlasnej wartosci – aprobaty dla siebie samego i wlasnych dzialan zarówno w
grupie przedszkolnej, jak i w rodzinie.
Poczucie, ze zycie ma sens – ze warto jest zyc, ze doswiadczenia dzieci sa ciekawe,
wazne i prawdziwe, a nie banalne, niepowazne i sztuczne.
Pomoc w zrozumieniu doswiadczen – dzieci potrzebuja sensownych doroslych, którzy
pomoga im zrozumiec ich wlasny swiat, ich przezycia i przybliza doswiadczenia innych ludzi.
Autorytetu – jasnych i sensownych granic – dzieci potrzebuja w swoim otoczeniu takich
doroslych, którzy sa autorytetem, którzy akceptuja swoje doswiadczenie, madrosc i wiedze,
potrafia wytyczyc jasne granice a jednoczesnie dac dziecku zrozumienie, bliskosc i
akceptacje nawet jesli postepuja niezgodnie z regulami.
Dobrych wzorców osobowych – potrzebuja osób, które moga stanowic dla nich model, na
którym moga sie wzorowac, potrzebuja osób, które potrafia jasno rozmawiac o wartosciach a
jednoczesnie postepuja zgodnie z tymi wartosciami.
Barbara Weigl, Psychologia rozwojowa i osobowosci, APS 2005-2006
3
Nierównosci edukacyjne
W okresie wczesnego dziecinstwa, z jednej strony mozliwosci rozwojowe dzieci sa
najwieksze, z drugiej zas najsilniejszy jest wplyw srodowiska, w którym dzieci sa
wychowywane. Wiek przedszkolny jest zasadniczym etapem tworzenia sie nierównosci
edukacyjnych, gdyz juz wtedy warunki wychowania dzieci sa wysoce zróznicowane i
prowadza do zróznicowanego poziomu umiejetnosci. Wiek przedszkolny jest tym
momentem, kiedy najskuteczniej i najlatwiej jest niwelowac róznice wynikajace z
wplywu srodowiska rodzinnego. Dlatego inwestycja w edukacje przedszkolna powinna
byc - i w niektórych krajach jest - zasadniczym elementem polityki wyrównywania szans
edukacyjnych.
Uwaza sie wrecz, ze zgodnie z zasada kompensacji, to dzieci wychowywane w gorszych
warunkach materialnych i spolecznych powinny miec dostep do lepszych uslug
edukacyjnych, tak by dorównac poziomowi umiejetnosci, który dzieci ze srodowisk
uprzywilejowanych wynosza w prosty sposób z domu.
Przyszlosc
Poczawszy od 2005 roku liczebnosc dzieci w wieku przedszkolnym zacznie rosnac.
Zapoczatkowany wówczas proces wzrostu populacji dzieci w wieku przedszkolnym bedzie
prawdopodobnie obserwowany az do 2015 roku na obszarze prawie calej Polski. Zgodnie z
prognoza demograficzna GUS populacja dzieci w wieku przedszkolnym powinna wzrosnac o
100 tysiecy w latach 2005 – 2010, a o kolejne 200 tysiecy do 2015 roku.
Wnioski i rekomendacje
dla Rzadu i Wladz Lokalnych (wg Raportu M. Zahorskiej, 2003)
1. Wskazniki upowszechniania w Polsce edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 3- 5 lat
naleza do
najnizszych
w krajach Unii Europejskiej
2. Wystepuja
dramatyczne dysproporcje
w upowszechnianiu wychowania
przedszkolnego
miedzy miastem a wsia
3. Badania naukowe dowodza, ze okres przedszkolny ma
istotne znaczenie dla rozwoju
dziecka
, jego kariery szkolnej i losów zyciowych. Pozytywny wplyw przedszkoli jest
szczególnie znaczacy wsród dzieci ze srodowisk zaniedbanych
4. pozytywnej roli wychowania przedszkolnego mozemy mówic tylko wtedy, gdy
reprezentuje ono
odpowiednia jakosc
, a wiec jego programy sa nakierowane na
potrzeby rozwojowe dziecka. Przedszkole nie moze funkcjonowac jako przechowalnia
dla dziecka, którego matka pracuje
5. Na niski poziom upowszechniania wychowania przedszkolnego w Polsce zlozylo sie
wiele czynników, a przede wszystkim:
niedocenianie w polskim spoleczenstwie
znaczenia wychowania przedszkolnego oraz jego wysokie koszty
Barbara Weigl, Psychologia rozwojowa i osobowosci, APS 2005-2006
4
6. Siec przedszkoli w Polsce jest nierównomierna i rzadka, a
oferta alternatywnych
,
tanszych niz tradycyjne przedszkola,
form wychowania przedszkolnego bardzo
ograniczona i slabo znana
7. W latach 2005-20015 ustapia skutki utrzymujacego sie w Polsce od kilku lat nizu
demograficznego.
Populacja dzieci w przedziale wiekowym od 3 do 5 lat zacznie
wzrastac
, a proces ten bedzie prawdopodobnie obserwowalny na obszarze calej
Polski az do 2015 roku.