„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
 
 
 
 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 
 
 
 
 
 
 
Tomasz Jagiełło 
 
 
 
 
 
 
 

Eksploatacja maszyn i urządzeń do nawożenia 
i ochrony roślin 723[03].Z1.03 
 
 
 
 

Poradnik dla ucznia 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca

 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2007 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

1 

Recenzenci: 
dr inż. Tadeusz Bąkowski 
mgr inż. Krzysztof Markowski 
 
 
 
Opracowanie redakcyjne: 
mgr inż. Tomasz Jagiełło 
 
 
 
Konsultacja: 
mgr inż. Andrzej Kacperczyk 
 
 
 

 
 
 
 
 
Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  723[03].Z1.03 
,,Eksploatacja  maszyn  i  urządzeń  do  nawożenia  i  ochrony roślin”,  zawartego  w modułowym 
programie nauczania dla zawodu mechanik–operator pojazdów i maszyn rolniczych. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

2 

SPIS TREŚCI 

 

1.  Wprowadzenie 

3 

2.  Wymagania wstępne 

5 

3.  Cele kształcenia 

6 

4.  Materiał nauczania 

7 

4.1.  Klasyfikacja nawozów i zasady ich stosowania w rolnictwie. Budowa, 

obsługa, regulacje rozsiewaczy nawozów mineralnych 

 

7 

4.1.1.  Materiał nauczania  

7 

4.1.2.  Pytania sprawdzające 

18 

4.1.3.  Ćwiczenia 

18 

4.1.4.  Sprawdzian postępów 

20 

4.2.  Budowa, obsługa i regulacje maszyn do stosowania nawozów organicznych  21 

4.2.1.  Materiał nauczania 

21 

4.2.2.  Pytania sprawdzające 

25 

4.2.3.  Ćwiczenia 

26 

4.2.4.  Sprawdzian postępów 

27 

4.3.  Klasyfikacja i charakterystyka środków ochrony roślin. Warunki 

skutecznego działania zabiegów ochrony roślin 

 

28 

4.3.1.  Materiał nauczania  

28 

4.3.2.  Pytania sprawdzające 

32 

4.3.3.  Ćwiczenia 

32 

4.3.4.  Sprawdzian postępów 

33 

4.4.  Budowa, obsługa i regulacje opryskiwaczy polowych i sadowniczych. 

Zasady bhp przy obsłudze maszyn do ochrony roślin 

 

34 

4.4.1.  Materiał nauczania  

34 

4.4.2.  Pytania sprawdzające 

45 

4.4.3.  Ćwiczenia 

45 

4.4.4.  Sprawdzian postępów 

47 

5.  Sprawdzian osiągnięć 

48 

6.  Literatura 

52 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

3 

1. WPROWADZENIE 

 

Poradnik  ten  pomoże  Ci  opanować  zasady  obsługi  i  eksploatacji  maszyn  do  nawożenia 

oraz chemicznej ochrony roślin, a także wykształcić umiejętności z tego zakresu. 

Poradnik zawiera: 

−

 

wymagania  wstępne,  czyli  wykaz  umiejętności,  jakie  powinieneś  opanować  przed 
przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej, 

−

 

cele  kształcenia,  czyli  wykaz  umiejętności,  jakie  ukształtujesz  podczas  realizacji  tej 
jednostki modułowej, 

−

 

materiał  nauczania,  który  umożliwi  Ci samodzielne  przygotowanie się  do  wykonywania 
ćwiczeń i zaliczenie sprawdzianów, 

−

 

pytania  sprawdzające,  które  pomogą  Ci  sprawdzić,  czy  już  opanowałeś  zamieszczony 
materiał  nauczania  z  zakresu  eksploatacji  maszyn  do  nawożenia  i  chemicznej  ochrony 
roślin, 

−

 

ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych, 

−

 

sprawdzian  postępów,  zadań  który  pozwoli  Ci  na  samodzielne  określenie  opanowania 
wymaganych  umiejętności  i  wiadomości  po  zakończeniu  każdego  rozdziału  materiału 
nauczania, 

−

 

sprawdzian  osiągnięć  ucznia,  przykładowy  zestaw,  który  służy  do  oceny  poziomu 
opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki. 

 

Podczas wykonywania ćwiczeń należy stosować zasady bezpiecznej pracy, które poznasz 

w trakcie kolejnych zajęć.

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

4 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych

 

723[03].Z1.01 

Eksploatacja 

maszyn i narzędzi 

do uprawy roli 

723[03].Z1.02 

Eksploatacja 

siewników  

i sadzarek oraz 

narzędzi do upraw 

międzyrzędowych 

723[03].Z1.03 

Eksploatacja 

maszyn i urządzeń  

do nawożenia  

i ochrony roślin 

723[03].Z1.04 

Eksploatacja 

maszyn i urządzeń  
do zbioru zielonek

 

723[03].Z1 

Eksploatacja maszyn, narzędzi 

i urządzeń rolniczych 

723[03].Z1.05 

Eksploatacja 

maszyn do zbioru 

zbóż 

723[03].Z1.06 

Eksploatacja 

maszyn do zbioru 
roślin okopowych

 

723[03].Z1.07 

Eksploatacja 

urządzeń 

stosowanych  

w budynkach 

inwentarskich 

723[03].Z1.08 

Organizowanie 

transportu  

w gospodarstwie 

rolnym 

723[03].Z1.09 
Wykonywanie 

zabiegów 

agrotechnicznych

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

5 

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej eksploatacja maszyn i urządzeń 

do nawożenia i ochrony roślin powinieneś umieć: 

−

 

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków, 
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej i technologicznej, 

−

 

wyjaśniać oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym, 

−

 

rozróżniać  metalowe  i  niemetalowe  materiały  konstrukcyjne  oraz  materiały 
eksploatacyjne, 

−

 

określać zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w budowie maszyn, 

−

 

dobierać przyrządy pomiarowe, 

−

 

dokonywać  pomiarów  podstawowych  wielkości  fizycznych  i  geometrycznych  oraz 
interpretować wyniki, 

−

 

rozróżniać elementy maszyn i urządzeń, 

−

 

analizować pracę podstawowych obwodów elektrycznych, 

−

 

posługiwać się przyrządami pomiarowymi podstawowych wielkości elektrycznych, 

−

 

charakteryzować podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz elementów 
maszyn, 

−

 

posługiwać się dokumentacją techniczną, Dokumentacją Techniczno–Ruchową, normami 
i katalogami, 

−

 

stosować  przepisy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony  przeciwpożarowej  oraz 
ochrony środowiska, 

−

 

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy, 

−

 

przewidywać  i  wskazywać  zagrożenia  dla  zdrowia  i  życia  ludzkiego  oraz  środowiska 
przyrodniczego. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

6 

3. CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

– 

rozróżnić nawozy i określić ich wpływ na wzrost i rozwój roślin, 

– 

przeliczyć zawartość czystego składnika na masę nawozu, 

– 

określić wymagania agrotechniczne dla rozsiewaczy i roztrząsaczy, 

– 

dokonać klasyfikacji maszyn i urządzeń do nawożenia, 

– 

objaśnić budowę, działanie, zasady obsługi i regulacji rozsiewaczy do nawozów, 

– 

dobrać rozsiewacz do planowanych prac i rodzaju nawozu, 

– 

objaśnić budowę, działanie, zasady obsługi i regulacji roztrząsaczy obornika, 

– 

wyjaśnić sposoby regulacji dawki obornika, 

– 

wykonać obsługę techniczną roztrząsacza obornika, 

– 

przeprowadzić konserwację roztrząsaczy obornika, 

– 

rozróżnić ładowacze obornika i określić możliwości ich zastosowania, 

– 

scharakteryzować urządzenia do rozlewania gnojówki i gnojowicy, 

– 

zastosować zasady organizacji pracy i bezpiecznej obsługi maszyn do nawożenia, 

– 

scharakteryzować metody zwalczania chorób i szkodników roślin, 

– 

dokonać klasyfikacji opryskiwaczy, 

– 

objaśnić budowę opryskiwaczy, 

– 

wyjaśnić działanie i regulacje opryskiwaczy, 

– 

objaśnić budowę i działanie typowej zaprawiarki do nasion, 

– 

zastosować zasady organizacji pracy podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin, 

– 

wykonać obsługę techniczną opryskiwaczy, 

– 

przeprowadzić konserwację opryskiwaczy, 

– 

objaśnić  działanie  podstawowych  grup  środków  ochrony  roślin  i  dobrać  preparaty  do 
zwalczania szkodników, chorób i chwastów w podstawowych uprawach, 

– 

określić zasady dystrybucji środków ochrony roślin, 

– 

zastosować  przepisy  bhp  podczas  obsługi  opryskiwaczy  i  zaprawiarek  oraz  podczas 
przechowywania środków ochrony roślin. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

7 

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 

 

4.1.  Klasyfikacja nawozów i zasady ich stosowania w rolnictwie. 

Budowa, 

obsługa, 

regulacje 

rozsiewaczy 

nawozów 

mineralnych 

 

4.1.1.  Materiał nauczania

 

 
Klasyfikacja nawozów 

Nawozy  stosowane  w  rolnictwie  można  podzielić  na  dwie  zasadnicze  grupy:  naturalne 

(organiczne)  i  mineralne.  Obecnie,  obok  nawozów  występujących  w  tradycyjnej  postaci, 
stosuje  się  również  mieszanki  nawozowe  dostosowane  indywidualnie  do  potrzeb 
poszczególnych  upraw,  nawozy  o  spowolnionym  działaniu,  nawozy  o  „pełnym”  składzie 
pierwiastkowym,  a  także  różne  mieszanki  nasienno–nawozowe.  Nawożenie  powinno  być 
zawsze  poprzedzone  zebraniem  pełnej  informacji  na  temat  zasobności  gleb  w  składniki 
pokarmowe.  Niestety,  w  naszym  kraju  nadal  dosyć  częstą  praktyką  jest  przypadkowe 
stosowanie  nawożenia.  Nowe  technologie  stosowania  nawozów  w  rolnictwie  powinny  także 
uwzględniać wymogi stawiane przez ekologię. 
Nawozy organiczne 

Nawozy zawierające w swoim składzie substancję organiczną, dzieli się na 3 rodzaje: 

–  nawozy  naturalne,  (obornik,  gnojowica,  gnojówka,  odchody  zwierząt  gospodarskich, 

guano przeznaczone do rolniczego wykorzystania), 

–  nawozy organiczne –wyprodukowane z substancji organicznej  lub z  mieszanin substancji 

organicznych, (w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic), 

–  nawozy organiczno–mineralne – mieszaniny nawozów organicznych i mineralnych. 
Obornik 

Obornik jest nawozem organicznym, składającym się z przefermentowanego kału, moczu 

i ściółki. Zawiera wszystkie składniki potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości 
fizyczne gleby. Obornik powinien być składowany w specjalnie do tego celu przygotowanych 
miejscach  z  wybetonowanym  dnem  (gnojowniach),  tak  aby  pochodzące  z  niego  substancje, 
podlegające  różnym  procesom  chemicznym,  nie  przenikały  do  gleby.  W  związku 
z postępującą specjalizacją gospodarstw, rolnicy coraz częściej uzyskują obornik pochodzący 
od  określonego  gatunku  zwierząt.  Nawozem  najbardziej  zasobnym  w  makroskładniki  jest 
obornik  pochodzący  od  kur  niosek,  a  w  następnej  kolejności  obornik  od  owiec.  Obornik  od 
koni  zawiera,  po  oborniku  owczym,  najwięcej  potasu,  a  obornik  od  trzody  chlewnej,  po 
oborniku  od  kur  niosek,  najwięcej  fosforu.  W  zawartości  pozostałych  składników  różnice 
między obornikiem od bydła, trzody chlewnej i koni nie są duże. Obornik od kur niosek, jest 
również  najbardziej  zasobny  w  mikroelementy.  Różnice  w  zawartości  mikroelementów 
w oborniku  od  innych  gatunków  i  grup  użytkowych  zwierząt  dotyczą  pojedynczych 
składników. 
Gnojówka 

Gnojówka  jest  nawozem  potasowo  –  azotowym.  Zawiera  niewielkie,  śladowe  ilości 

fosforu. Dlatego nawożąc gnojówką  należy pamiętać o uzupełnieniu tego składnika. W 1  m

3

 

odpowiednio  przechowywanej  gnojówki  znajduje  się  przeciętnie  3 kg  azotu  i  7 kg  potasu 
(K

2

O).  Skład  chemiczny  gnojówki,  w  tym  szczególnie  zawartość  potasu,  jest  zróżnicowany 

w zależności od gatunku i grupy użytkowej zwierząt. 

Gnojówkę  najlepiej  stosować  przed  siewem  buraków  cukrowych  i  pastewnych, 

ziemniaków,  kukurydzy, zbóż  jarych  i  innych. Pod rośliny  uprawiane w szerokiej rozstawie 
rzędów  można  stosować  gnojówkę  doglebowo  również  w  okresie  wegetacji,  w  terminach 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

8 

przyjętych  przy  pogłównym  nawożeniu  tych  roślin  azotem.  Jednorazowe  dawki  gnojówki 
mogą wynosić od 15 do 20 tysięcy litrów (15–20 m

3

) na hektar. 

Gnojowica 

Gnojowica jest mieszaniną kału i moczu w naturalnym stosunku dla danego gatunku, lub 

grupy  użytkowej  zwierząt.  Powstaje  ona  w  pomieszczeniach  przystosowanych  do 
utrzymywania zwierząt bez ściółki. W 1 m

3

 gnojowicy znajduje się przeciętnie 3–4 kg azotu, 

2–3  kg  fosforu  (P

2

O

5

)  i  3–4  kg  potasu  (K

2

O).  Ponadto  w  gnojowicy,  podobnie  jak 

w oborniku,  występuje  wapń,  magnez  oraz  niezbędne  w  żywieniu  roślin  mikroelementy 
i substancja organiczna. 

Zgodnie z przepisami prawa, nawozów naturalnych nie wolno stosować: 

–  na  glebach  zalanych  wodą  oraz  przykrytych  śniegiem  lub  zamarzniętych  do  głębokości 

30 cm, 

–  na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%, 

nie wolno stosować płynnych nawozów naturalnych, 

–  podczas  wegetacji  roślin  przeznaczonych  do  bezpośredniego  spożycia  przez  ludzi, 

również nie wolno stosować płynnych nawozów naturalnych, 

–  na  pastwiskach  nie  wolno  stosować  nawozów  organicznych  i  organiczno  mineralnych 

otrzymywanych z ubocznych produktów zwierzęcych lub zawierających takie produkty. 

Nawozy  naturalne  mogą  być  stosowane  w  odległości  co  najmniej  20  m  od  strefy  ochrony 
źródeł wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach 
powierzchniowych  oraz  obszarów  morskiego  pasa  nadbrzeżnego.  Nawozy  naturalne 
w postaci  płynnej  mogą  być  stosowane  tylko  wówczas,  gdy  poziom  wody  podziemnej  jest 
poniżej 1,2 m. 
 
Zasady stosowania obornika 

Obornik zaleca się stosować w pierwszej kolejności pod rośliny okopowe w dawkach do 

40 t/ha  pod  buraki  i  do  30 t/ha  pod  ziemniaki.  Stosowanie  większych  dawek  nie  opłaca  się, 
gdyż  jest  mało  efektywne.  Obornik  w  gospodarstwie  można  także  przeznaczyć  pod  inne 
rośliny  np.:  rzepak,  kukurydzę,  zboża, warzywa.  Jednak  to  rośliny okopowe,  ze  względu  na 
długi  okres  wegetacji  i  duże  zapotrzebowanie  na  składniki  pokarmowe,  a  także  sposób 
uprawy  (m.in.  częste  spulchnianie  gleby)  najlepiej  wykorzystują  zawarte  w  oborniku 
składniki  pokarmowe.  Dlatego  w  ich  przypadku  po  zastosowaniu  obornika  następuje 
największa zwyżka plonu. 

Obornik  wywożony  jest  na  pole  zazwyczaj  jesienią  i  wiosną.  Na  glebach zwięzłych  nie 

należy  przyorywać  obornika  głębiej  niż  15 cm.  Na  glebach  lekkich  zaleca  się  głębsze 
przyorywanie  do  20 cm.  W  takich  warunkach  następuje  optymalny  rozkład  obornika, 
a rośliny wykorzystują go najlepiej.  W oborniku część azotu występuje w  formie amonowej. 
Azot w tej formie łatwo uchodzi do atmosfery. Aby temu zapobiec, obornik po rozrzuceniu na 
polu  należy  w  tym  samym  dniu  przyorać (orką siewną  lub  podorywką).  Jest to  podstawowa 
reguła, która niestety nie zawsze jest przestrzegana. Ograniczeniu strat azotu sprzyja również 
stosowanie obornika w dni bezwietrzne i pochmurne, a nawet w dni dżdżyste. Ta sama zasada 
dotyczy gnojówki  i gnojowicy. Przyjmuje się, że obornik w 1 tonie zawiera przeciętnie 4 kg 
azotu (N), 3 kg fosforu (P

2

O

5

) i 7 kg potasu (K

2

O). W dawce 30 t obornika wnosi się do gleby 

120 kg N, 90 kg P

2

O

5

 i 210 kg K

2

O. 

Dawki nawożenia na pola należy ustalać w oparciu o wyniki analizy gleby na zawartość 

przyswajalnych  składników  pokarmowych  i  nawozić  wyłącznie  na  podstawie  potrzeb 
nawozowych  zakładanego  plonu.  Należy  przy  tym  uwzględniać  ilości  azotu  dostarczanego 
przez glebę oraz pochodzącego  z nawozów naturalnych  i mineralnych. Dopuszczalna roczna 
dawka nawozu naturalnego odpowiada 170 kg azotu całkowitego na 1 ha użytków rolnych, co 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

9 

odpowiada  dawce  rocznej  około  40  ton  obornika  lub  45  m

3

  gnojowicy  na  hektar.  Nawozy 

naturalne można stosować w terminie od 1 marca do 31 października. 

 

Nawozy mineralne 

Aby  uzupełnić  występujący  często  niedobór  jednego  lub  kilku  ze  składników 

pokarmowych  w  danej  glebie,  ewentualnie  aby  zwiększyć  plon  masy  zielonej,  stosuje  się 
nawożenie  nawozami  mineralnymi.  Niektóre  z  nawozów  są  produktami  kopalnymi 
(np. wapno,  kainity),  inne  są  uzyskiwane  w  wyniku  procesów  chemicznych  (superfosfat), 
jeszcze  inne  powstają  jako  uboczny  produkt  procesów  przemysłowych  (np.  tomasyna  przy 
produkcji  stali).  Nieprawidłowa  gospodarka  nawozami  mineralnymi,  zwłaszcza  nawozami 
azotowymi i fosforowymi, prowadzić może do przenawożenia roślin i gromadzenia się w ich 
tkankach szkodliwych substancji. 

Nawozy pochodzenia mineralnego mogą występować w różnej postaci: 

–  granulowanej (saletra, superfosfat), 
–  pylistej (tomasyna, wapno), 
–  krystalicznej (siarczan magnezu, siarczan amonu), 
–  płynnej (woda amoniakalna), 
–  gazowej (amoniak gazowy). 

Nawozy mineralne różnią się między sobą nie tylko własnościami fizykomechanicznymi, 

ale  także  chemicznymi.  Ze  względu  na  własności  chemiczne  nawozy  mineralne  można 
podzielić na: azotowe, fosforowe, potasowe, wapniowe i wieloskładnikowe. 
Zasady nawożenia 

Planując  nawożenie  należy  uwzględnić  wymagania  pokarmowe  roślin.  Wymagania  te 

określają  najmniejszą  ilość  składników  pokarmowych,  niezbędnych  do  uzyskania  plonu 
w odpowiedniej  wysokości.  Potrzeby  nawozowe  roślin  określają  rodzaj  i  ilość  nawozu 
konieczną  do  uzyskania  plonu  dobrej  jakości,  w  konkretnych  warunkach  glebowych 
i klimatycznych.  Nawożąc  należy  zawsze  mieć  na  uwadze  to,  by  w  glebie  zachowywać 
równowagę poszczególnych składników. 

Nawozy  należy  stosować  tylko  w  takich  ilościach,  które  uprawiane  rośliny  mogą 

wykorzystać  lub  które  dana  gleba  może  zatrzymać.  Zbyt  duże  dawki,  nieodpowiednie 
proporcje  składników  pokarmowych  lub  brak  możliwości  wykorzystania  nawozu 
w konkretnych  warunkach  glebowych,  są  przyczyną  degradacji  siedliska  rolniczego,  a  także 
zanieczyszczenia środowiska. Dotyczy to zwłaszcza nawozów mineralnych. 

Umiejętne stosowanie nawozów polega na przestrzeganiu następujących zasad: 

–  wybór  optymalnej  dawki  poszczególnych  składników  pokarmowych,  powinien  być 

poprzedzony badaniem gleby, na której nawóz będzie zastosowany, 

–  należy stosować nawóz odpowiedniego rodzaju, 
–  zabieg nawożenia należy wykonać we właściwym terminie, 
–  należy dokonać właściwego wyboru sposobu aplikowania nawozu. 
Oznaczanie potrzeb nawozowych 

W  Polsce  określeniem  potrzeb  nawozowych  roślin  i  zasobności  gleb  zajmują  się  stacje 

chemiczno–rolnicze. Tworzą one  mapy zasobności gleb  w przyswajalne dla roślin  składniki. 
Wielkość dawek nawozu na 1 hektar powierzchni można określić doświadczalnie za pomocą 
metod  chemicznych,  fizykochemicznych  lub  mikrobiologicznych.  Instytut  Uprawy, 
Nawożenia  i  Gleboznawstwa  w  Puławach,  podzielił  gleby  na  kompleksy  przydatności 
rolniczej. Aby sklasyfikować glebę do określonego kompleksu należy wziąć pod uwagę takie 
czynniki jak: 
–  właściwości gleby (typ, rodzaj, gatunek, właściwości fizyczne, chemiczne), 
–  stopień kultury roli, 
–  warunki klimatyczne, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

10 

–  stosunki wodno–powietrzne w glebie, 
–  rzeźba terenu. 
 
Rodzaje nawożenia 

W zależności od celu, rozróżnia się następujące rodzaje nawożenia: 

–  nawożenie  przedsiewne,  gdy  nawozy  wprowadza  się  do  gleby  przed  siewem  roślin, 

stosując np. orkę lub bronowanie, dzięki czemu są one dokładnie wymieszane z glebą, 

–  nawożenie siewne stosuje się jednocześnie z siewem nasion, 
–  nawożenie  pogłówne  gdzie  nawozy  są  dostarczane  do  gleby  w  trakcie  wegetacji  roślin, 

często  w  postaci  płynnej  (gnojowica,  gnojówka  itp.).  Można  tu  wyróżnić  nawożenie 
dolistne, gdzie słabo stężony nawóz dostarczany jest bezpośrednio na liście rośliny, 

–  nawożenie  donasienne,  poprzez  moczenie  nasion  w  roztworach  mikronawozów, 

zapewniające roślinie dobry start. 

 
Wymagania agrotechniczne maszyn do nawożenia mineralnego 

Podstawowym 

wymaganiem 

agrotechnicznym, 

jakie 

stawia 

się 

maszynom 

przeznaczonym  do  nawożenia  jest  dostarczenie  potrzebnej  dawki  nawozu  na  jednostkę 
powierzchni  pola,  w  określonym  terminie  agrotechnicznym.  Jednocześnie  rozsiewacze 
powinny  zapewnić  jak  największą  równomierność  rozmieszczenia  nawozu  na  powierzchni 
pola,  lub  w  glebie,  w  zależności  od  sposobu  wysiewu.  Równomierność  powinna  dotyczyć 
różnych nawozów  i  być zagwarantowana zarówno w kierunku ruchu maszyny,  jak  i na całej 
szerokości  roboczej.  Maszyny  do  nawożenia  powinny  umożliwiać  łatwą  zmianę  dawki 
nawozu  na  jednostkę  powierzchni.  Dla  rozsiewaczy  zawieszanych  dawka  powinna  być 
regulowana  w  zakresie  od  50  do  1000 kg/ha,  natomiast  w  przypadku  rozsiewaczy 
przyczepianych  do  2000 kg/ha.  Wysiewając  wapno,  rozsiewacze  powinny  zagwarantować 
znacznie  wyższe  dawki,  sięgające  nawet  5000 kg/ha  dla  większych  rozsiewaczy.  Sposób 
regulacji  dawki  powinien  umożliwiać  stopniowanie  regulacji  wysiewu.  Ilość  wysiewu  nie 
powinna zależeć od wstrząsów i nachylenia maszyny podczas pracy na zboczu. 

Ponieważ  wysiewane  nawozy  mogą  się  nawet  znacznie  różnić  między  sobą  cechami 

fizycznymi,  rozsiewacze  powinny  być  maszynami  uniwersalnymi.  Nawozy  są  substancjami 
aktywnymi  chemicznie,  dlatego  konstrukcja  rozsiewaczy  powinna  umożliwić  łatwe 
opróżnianie  ich  z  resztek  niewykorzystanego  nawozu  i  dokładnego  oczyszczenia  maszyny. 
Także materiały z jakich są budowane rozsiewacze powinny być odporne na działanie korozji. 
Ponadto rozsiewacze powinny być maszynami trwałymi i niezawodnymi w działaniu. 
Budowa, obsługa i regulacja rozsiewaczy nawozów mineralnych 

Do  aplikowania  nawozów  mineralnych  stosuje  się  rozsiewacze  odśrodkowe  lub 

pneumatyczne.  W zależności od wielkości maszyn mogą to być rozsiewacze zawieszane  lub 
przyczepiane. 
Rozsiewacze odśrodkowe 

Rozsiewacze  odśrodkowe  oprócz  wielkości  zbiorników  różnią  się  między  sobą 

rozwiązaniami  dotyczącymi  napędu  tarcz  rozsiewających.  Konstrukcje  rozsiewaczy  są 
stosunkowo  nieskomplikowane,  co  powoduje,  że  ich  praca  jest  niezawodna.  Głównym 
problemem  pozostaje  równomierność  rozmieszczenia  nawozu  na  powierzchni  pola. 
W porównaniu  z  siewnikami  nawozowymi  jest  ona  znacznie  mniejsza.  Jednak 
o powszechnym  stosowaniu  rozsiewaczy  zadecydowała  ich  duża  wydajność  pracy 
i niezawodność działania. 

Rozsiewacze  składają  się  z  następujących  zasadniczych  zespołów:  zbiornika 

umieszczonego  na  ramie,  tarczy  lub  tarcz  wysiewających,  mieszadła,  napędu  tarcz,  zespołu 
regulującego ilość wysiewu. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

11 

Rozsiewacz  N 012  jest  maszyną  jednotarczową,  zawieszaną  na  trójpunktowym  układzie 
zawieszenia ciągnika. Przeznaczony jest do nawożenia stosunkowo niewielkich powierzchni. 
Skrzynią  ładunkową  rozsiewacza  jest  zbiornik  w  kształcie  odwróconego  stożka.  Jego  dno 
stanowi  zespół  tarcz  z  otworami  w  kształcie  fasoli.  Tarcze  te  służą  do  regulowania  ilości 
wysiewu  nawozu.  Każda  z  tarcz  może  być  niezależnie  obrócona  o  pewien  kąt  dookoła  osi. 
Tarcze  umożliwiają  zarówno  zmianę  wielkości  otworu  przez  który  wysypuje się  nawóz,  jak 
i zmianę miejsca podawania tego nawozu na tarczę wysiewającą. Położeniem tarcz steruje się 
przy  pomocy  dźwigni  nastawczych.  Dźwigniami  przy  pewnym  układzie,  można  otwór 
wylotowy  całkowicie  zamknąć.  W  przypadku  jednoczesnego  przesunięcia  dźwigni  w  lewo, 
otwór  wylotowy  będzie  stopniowo  się  powiększał.  Przesuwając  dźwignie  w  przeciwnych 
kierunkach, zmienia się miejsce podawania nawozu na tarczę. 

 

 

 

Rys. 1. Aparat regulacji ilości wysiewu: 1) śruba ustalająca, 2) dźwignia blokująca, 3) skala, 4) dźwignia górna, 

5) dźwignia dolna, 6) pierścień ustalający, 7) tarcza ruchoma dolna, 8) tarcza ruchoma górna, 9) cięgła 
[instrukcja obsługi rozsiewacza nawozów N 012 AGROMET Brzeg] 

 

Zespół  roboczy  tego  rozsiewacza  jest  pojedynczą  tarczą  z  łopatkami,  która  poprzez 

przekładnię  kątową  jest  napędzana  od  wałka  odbioru  mocy  ciągnika.  Wewnątrz  zbiornika 
znajduje  się  napędzane  mieszadło.  Jego  zadaniem  jest  rozbicie  zbrylonego  nawozu  oraz 
niedopuszczenie do jego zawieszenia się w zbiorniku 
Rozsiewacz  N 053  jest  również  zawieszaną  maszyną,  której  pojemność  zbiornika  może  się 
zmieniać  w  zależności  od  wielkości  rozsiewacza  w  zakresie  od  500  do  3 000  litrów. 
Oczywiście do ładowności maszyny, powinien być dostosowany ciągnik odpowiedniej klasy. 
W  konstrukcji  rozsiewacza  oprócz  elementów  znanych  z  budowy  rozsiewacza  N 012, 
zastosowano  ślimakowy  aparat  dozujący  z  napędem  hydraulicznym  oraz  elektroniczne 
urządzenie  kontrolne.  Rozsiewacz  wyposażony  jest  w  dwie  tarcze  rozsiewające.  W  skrzyni 
ładunkowej  wykonanej  z  grubej  blachy  zamocowane  są  sita  odciążające.  Zapobiegają  one 
przed  dostaniem  się  na  tarcze  zbrylonego  nawozu,  a  także  innych,  przypadkowych  ciał 
obcych. Pojemność  skrzyni  może  być szybko powiększona, poprzez zastosowanie  jednej z 3 
nadstawek  zwiększających  pojemność  ładunkową.  Skrzynia  ma  kształt  podwójnego  leja. 
Nawóz  podawany  aparatem  dozującym,  trafia  a  dwie  tarcze  rozsiewające.  Napęd  na  tarcze 
wysiewające  jest przekazywany z  WOM ciągnika, poprzez wałek przegubowo–teleskopowy, 
przekładnię stożkową i przekładnie kątowe. 

Ślimakowy  aparat  dozujący  jest  napędzany  silnikiem  hydraulicznym  z  zewnętrznej 

hydrauliki  ciągnika.  Bezstopniowa  regulacja  obrotów  silnika  hydraulicznego  pozwala  na 
płynną  regulację  dawki  nawozu  w  szerokim  zakresie.  Aparat  dozujący  składa  się  z  dwóch 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

12 

ślimaków  –  lewego  i  prawego.  W  zależności  od  potrzeby  mogą  one  pracować  razem,  lub 
każdy  oddzielnie  przy  wysiewie  lewo–  lub  prawostronnym.  Przełączanie  trybu  pracy 
dokonuje traktorzysta z kabiny ciągnika odpowiednią dźwignią. Ilość nawozu jaka dociera do 
tarcz  wysiewających  jest  ściśle  związana  z  obrotami  ślimaków  dozujących.  Ilość  obrotów 
odczytuje się na urządzeniu elektronicznym. 

W  skład  elektronicznego  urządzenia  kontrolnego  wchodzą  następujące  elementy: 

sterownik elektroniczny, czujnik indukcyjny obrotów ślimaków, czujnik indukcyjny przebytej 
drogi,  skrzynka  rozdzielcza.  Czujnik  drogi  kontroluje  na  bieżąco  prędkość  jazdy  agregatu 
i długość przebytej drogi. Informacje z czujnika drogi są także przekazywane do sterownika. 

W końcowym efekcie, po obróbce zebranych danych, elektroniczny sterownik umożliwia 

dostarczanie na bieżąco informacji o: 
–  prędkości obrotowej wałka wysiewającego aparatów dozujących, 
–  prędkości jazdy agregatu [km/h], 
–  wielkości powierzchni, na której został rozsiany nawóz [ha], 
–  czasie pracy wyrażonym w godzinach, z dokładnością co do minuty, 
–  uzyskanej wydajności, 
–  stanie czujników indukcyjnych. 

 

 

 

Rys. 2. Rozsiewacz zawieszany N 053 „MXL”: 1) rama z układem zawieszania, 2) skrzynia ładunkowa, 3) napęd 

tarcz  wysiewających,  4)  ślimakowy  aparat  dozujący,  5)  instalacja  hydrauliczna  do  napędu  aparatu 
dozującego,  6) lektroniczne  urządzenia  kontrolne  MSR–A,  7)  instalacja  elektryczna  [instrukcja  obsługi 
rozsiewacza nawozów „MXL” AGROMET Brzeg]

 

 
Ponadto  w  urządzeniu  są  gromadzone  dane  na  temat  całkowitej  powierzchni  nawiezionych 
pól, od momentu zainstalowania urządzenia na rozsiewaczu (jest to wielkość niekasowana). 
Sterownik  jest  zasilany  energią  elektryczną  z  gniazdka  zapalniczki  zamontowanego 
w ciągniku. Maszyna jest dodatkowo wyposażona w instalację elektryczną obsługującą lampy 
zespolone zamontowane na rozsiewaczu. 
Przygotowanie rozsiewacza N 053 „MXL” do kontroli wysiewu 

W  instrukcji  obsługi  rozsiewacza  zostały  zamieszczone  orientacyjne  tabele  wysiewu 

typowych  nawozów  mineralnych,  takich  jak:  fosforan  amonu,  mocznik,  saletra  amonowa. 
W tabelach  przy  zakładanej  prędkości  agregatu  8 km/h,  dla  obrotów  wałków  dozujących 
z zakresu  od  20  do  500  obrotów/minutę  jest  zamieszczona  ilość  wysiewu  w  kg/ha 
uwzględniająca  różne  szerokości  robocze.  Uwzględniono  różne  typy  tarcz  rozsiewających 
dające w efekcie szerokości robocze: 12, 15 lub 18 m. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

13 

Procedura przygotowania maszyny do pracy jest następująca: 

–  zamocować rozsiewacz na trzypunktowym układzie zawieszenia, 
–  podłączyć układ hydrauliczny, 
–  zdemontować prawą tarczę rozsiewającą, 
–  zamontować korytko zsypu pod otworem skrzyni ładunkowej, 
–  pod korytko podstawić pojemnik, w którym będzie zbierać się wysypywany nawóz, 
–  z  orientacyjnej  tabeli  wysiewu  określić  prędkość  obrotową  wałków  dozujących  dla 

wymaganej dawki w kg/ha, 

–  włączyć napęd ślimaka i ustawić regulatorem właściwą wartość obrotów ślimaka, 
–  włączyć napęd ślimaka dozującego, 
–  prawy ślimak odłączyć, przesuwając dźwignię w lewo, 
–  napełnić skrzynię nawozem. 
 

Dalszy ciąg procedury może odbyć się jednym z trzech sposobów: 

a)  na postoju, 
b)  w czasie jazdy na określonym odcinku drogi, 
c)  według ciężaru usypowego nawozu [kg/l]. 
 
Ad a) Na postoju 

Podczas  badania  WOM  powinien  być  wyłączony.  Należy  uruchomić  układ  hydrauliki 

zewnętrznej, który będzie napędzać prawy ślimak dozujący. Zbieranie nawozu powinno trwać 
1  minutę.  Otrzymaną  w  pojemniku  dawkę  nawozu  należy  zważyć.  Zgodnie  z tabelą 
zamieszczoną  w  instrukcji  obsługi,  określa  się  ilość  nawozu  w  kg/ha  dla  danej  szerokości 
i prędkości roboczej. 

 
Tabela  1.  Współczynnik  zależny  od  prędkości  jazdy  i  szerokości  roboczej  [instrukcja  obsługi  rozsiewacza 

nawozów „MXL” AGROMET Brzeg]

 

Szerokość robocza (m) 

Prędkość robocza 

km/h 

10 

12 

15 

18 

24 

30 

36 

Współczynnik 

8 

15 

12,5 

10 

8,33 

6,25 

5 

4,16 

10 

12 

10 

8 

6,65 

5 

4 

3,32 

12 

10 

8,33 

6,66 

5,55 

4,16 

3,33 

2,77 

14 

8,58 

7,14 

5,72 

4,76 

3,58 

2,86 

2,38 

 
Przykład:  

Dla  zakładanej  szerokości  roboczej  15 m  i  prędkości  roboczej  10 km/h,  współczynnik 

wynosi 8.  Zważona  masa  nawozu  w  pojemniku  12 kg.  W  takich  warunkach  uzyska  się 
wysiew: 

12 kg · 8 = 96 kg/ha 

 

Jeżeli  obliczona  dawka  znacznie  odbiega  od  wcześniej  założonej,  należy  dokonać  korekty 
obrotów ślimaka dozującego. 
 
Ad b) W czasie jazdy na określonym odcinku drogi 

W  czasie  tej  metody  należy  również  posłużyć  się  współczynnikiem  z  innej  tabeli 

zamieszczonej  w  instrukcji  obsługi  rozsiewacza.  Normę  wysiewu  określa  się  mnożąc  ilość 
wyrzuconego  do  pojemnika  nawozu  przez  współczynnik  związany  z  szerokością  roboczą 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

14 

i długością  pokonanego  odcinka  pomiarowego.  W  czasie  tego  badania  WOM  ciągnika 
również powinien być wyłączony. 
Przykład: 

Dla  zakładanej  szerokości  roboczej  15 m  i  zebranej  w  pojemniku  masy  nawozu 

wynoszącej 7,5 kg na odcinku drogi 33,3 m, uzyska się wysiew: 
 

7,5 kg · 40 = 300 kg/ha 

 

Tabela  2.  Współczynniki zależne  od  szerokości  roboczej  i  długości  odcinka  pomiarowego  [instrukcja  obsługi 

rozsiewacza nawozów „MXL” AGROMET Brzeg] 

 

Ad c) Według ciężaru usypowego nawozu 

W tym przypadku trzeba  znać wartość ciężaru usypowego, wielkości charakterystycznej 

dla  poszczególnych  nawozów.  Dla  przykładu  ciężar  usypowy  fosforanu  amonu  wynosi 
1 kg/dm

3

. Posługując się odpowiednią tabelą  można  wyliczyć żądane obroty/minutę ślimaka 

dozującego, zależne od zakładanej normy wysiewu, szerokości roboczej i prędkości jazdy. 

 

Tabela 3. Parametry pracy dla Fosforanu Amonu [instrukcja obsługi rozsiewacza „MXL” AGROMET Brzeg] 

Fosforan Amonu – ciężar usypowy 1,0 kg/dm

3 

Szerokość robocza [m] 

10m 

12m 

Prędkość jazdy [km/h] 

6 

8 

10 

12 

6 

8 

10 

12 

Współczynnik 

3,18 

2,4 

1,92 

1,56  2,69  2,02  1,61 

1,34 

Szerokość robocza [m] 

15m 

18m 

Prędkość jazdy [km/h] 

6 

8 

10 

12 

6 

8 

10 

12 

Współczynnik 

2,14  1,61 

1,29 

1,06 

1,8 

1,35  1,08 

0,9 

Szerokość robocza [m] 

21 m 

24 m 

Prędkość jazdy [km/h] 

6 

8 

10 

12 

6 

8 

10 

12 

Współczynnik 

1,5 

1,18 

0,94 

0,78 

1,34  1,00  0,8 

0,66 

Szerokość robocza [m] 

30 m 

36 m 

Prędkość jazdy [km/h] 

6 

8 

10. 

12 

6 

8 

10 

12 

Współczynnik 

1,06 

0,8 

.0,64 

0,52 

0,9  0,67  0,53 

0,45 

Szerokość robocza 

/m/ 

Odcinek pomiarowy 

/m/ 

Obsiana powierzchnia 

/ha/ 

Współczynnik 

9,00 

10,00 

55,50 

50,00 

1/40 

1/40 

40 

40 

12,00 

15,00 

41,60 

33,30 

1/40 

1/40 

40 

40 

16,00 

18,00 

31,25 

27,75 

1/40 

1/40 

40 

40 

20,00 

21,00 

25,00 

23,80 

1/40 

1/40 

40 

40 

24,00 

27,00 

41,60 

37,00 

1/20 

1/20 

20 

20 

28,00 

30,00  

35,70 

33,30 

1/20 

1/20 

20 

20 

32,00 

36,00 

31,25 

27,75 

1/20 

1/20 

20 
20 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

15 

Przykład: 

Zakładając wysiew fosforanu amonu o ciężarze usypowym 1 kg/dm

3

 w ilości 210 kg/ha, 

dla  szerokości  roboczej  15 m  i  prędkości  roboczej  8 km/h  odczytujemy  z  tabeli 
współczynnik 1,61. Teraz można wstępnie obliczyć obroty wałka dozującego: 

210 kg/ha : 1,61 = 130 obr/min 

Należy  pamiętać  o  tym,  że  wartość  współczynnika  zmienia  się  w  zależności  od  ciężaru 
usypowego konkretnego nawozu. 
 

Szerokość robocza rozsiewaczy zawieszanych może być regulowana w szerokim zakresie 

od 10 do 36 m. Będzie ona zależeć od rodzaju zastosowanych rozsiewających tarcz, długości 
zastosowanych  łopatek  i  kątów  mocowania  łopatek  na  tarczach.  Szczególną  uwagę  należy 
zwrócić  przy  wysiewie  nawozów  na  skraju  pola,  przy  rowach  melioracyjnych  itp. 
Ograniczenie rozrzutu nawozu można uzyskać stosując zasłonę ograniczającą. 
Rozsiewacze przyczepiane najczęściej przybierają postać jednoosiowych przyczep. Na ramie 
z  układem  jezdnym  mocowana  jest  skrzynia  ładunkowa.  W  skrzyni  znajduje  się  drabinka 
odciążająca,  której  zadaniem  jest  zapobieganie  zbyt  szybkiemu  zużyciu  się  taśmy 
przenośnika.  Dno  skrzyni  stanowi  przenośnik  taśmowy  lub  łańcuchowo–listwowy.  W  tylnej 
ściance  skrzyni  ładunkowej  znajduje  się  zasuwa  regulacyjna,  której  położenie  decyduje 
o ilości  wysiewanego  nawozu.  Nawóz  z  przenośnika  poprzez  szczelinę  regulacyjną  pada  na 
dwie  tarcze  wysiewające.  W  zależności  od  konstrukcji,  napęd  na  tarcze  wysiewające 
i przenośnik taśmowy może być przekazywany w różny sposób. 

W  rozsiewaczu  N 011  napęd  jest  przekazywany  od  WOM  poprzez  wałek  przegubowo–

teleskopowy,  wał  podłużny,  wielostopniową  skrzynkę  przekładniową  i  przekładnie  kątowe. 
Ze skrzynki wielostopniowej z przekładni ślimakowej jest również brany napęd na przenośnik 
taśmowy.  Dawka  wysiewanego  nawozu  zależeć  będzie  od  szczeliny  zasuwy  regulacyjnej 
i prędkości  jazdy  agregatu.  Oprócz  wielkości  szczeliny  okresowej  regulacji  podlega również 
napięcie taśmy przenośnika. 
 

 

 

Rys. 3. Rozsiewacz wapna N 011: 1) oś kół jezdnych, 2) hak zaczepowy, 3) przenośnik, 4) skrzynia ładunkowa, 

5)  przenośnik  taśmowy,  6)  bęben  napędowy,  7)  rolka  podpierająca,  8)  rolka  napinająca,  9)  kosz 
zasypowy, 10) tarcza rozrzucająca prawa, 11) łopatka tarczy, 12) podpora, 13) tarcza rozsiewająca lewa 
[instrukcja obsługi rozsiewacz nawozów N 011 AGROMET Brzeg] 

 

W rozsiewaczu N 011  istnieje groźba wysiewu  nawozu nawet wówczas gdy agregat się 

zatrzyma,  a  nie  wyciśnięte  do  końca  sprzęgło  nadal  poprzez  WOM  przekazuje  napęd  na 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

16 

elementy  robocze  rozsiewacza.  Ten  mankament  likwidują  rozsiewacze,  w  których  napęd  na 
taśmę przenośnika został powiązany z ruchem agregatu po polu. 

Rozsiewacz  przyczepiany  N 014  od  opisanej  poprzednio  maszyny  różni  się  sposobem 

napędu  tarczy  rozsiewającej  i  przenośnika  taśmowego.  Pojedyncza  tarcza  jest  napędzana 
silnikiem  hydraulicznym  zasilanym  z  zewnętrznej  hydrauliki  ciągnika.  Przenośnik  taśmowy 
jest  napędzany  poprzez  przekładnię  stożkową  znajdującą  się  tuż  przy  kole  jezdnym 
rozsiewacza, wałek ze  sprzęgłem elastycznym i przekładnię  ślimakową. Taki sposób  napędu 
taśmy  przenośnika  pozwala  na  bezpośrednie  powiązanie  wysiewu  nawozu  z  ruchem 
postępowym rozsiewacza po polu. 

Podobna  zasada  napędu  elementów  roboczych  została  zastosowana  w  rozsiewaczu 

przyczepianym  N 016.  W  tym  przypadku  taśma  przenośnika  jest  napędzana  od  rolki 
dociskanej  do  opony  rozsiewacza  poprzez  przekładnie  łańcuchową  i  przekładnię  planetarną. 
Rolkę do opony dociska siłownik hydrauliczny zasilany z tego samego układu hydraulicznego 
napędzającego silnik hydrauliczny tarczy wysiewającej. 
Rozsiewacze pneumatyczne 

Konstrukcja  rozsiewaczy  pneumatycznych  umożliwia  w  porównaniu  z  innymi  typami 

rozsiewaczy  zwiększenie  równomierności  rozsiewania.  W  rozprowadzaniu  nawozu  bierze 
udział  strumień  powietrza  wytwarzanego  przez  dmuchawę.  Rozsiewacze  są  budowane  jako 
maszyny zawieszane i przyczepiane. 
 

 

 

Rys.  4.  Rozsiewacz  odśrodkowy:  N016  1)  rama, 2)  zaczep,  3)  podpora  składana,  4)  koło  jezdne,  5)  skrzynia, 

6) przenośnik  podłogowy,  7)  tarcze  robocze,  8)  osłona  tarcz,  9)  rolka  dociskowa,  10)  przekładnia 
łańcuchowa, 11) przewody hydrauliczne, 12) fartuch górny [12, s. 70] 

 
Rozsiewacz  pneumatyczny  N 032  jest  maszyną  przyczepianą.  Skrzynia  ładunkowa  jest 
nabudowana na ramie, wyposażonej w układ jezdny, składający się z dwóch kół. Rozsiewacz 
jest  wyposażony  w  belki  polowe,  do  których  zamocowano  rury  rozprowadzające  nawóz. 
Strumień powietrza jest produkowany przez wentylator napędzany od WOM ciągnika. Nawóz 
jest  wygarniany  przez  znajdujące  się  z  obu  stron  skrzyni  zespoły  wałków  z  kołeczkami. 
Prędkość  obrotową  wałków  wysiewających  można  regulować  przy  pomocy  przekładni 
bezstopniowej. Od prędkości obracania się wałków wysiewających zależy bezpośrednio ilość 
wysiewanego  nawozu.  Trafia  on  najpierw  do  pojemników  dozujących,  a  następnie  jest 
porwany strumieniem powietrza do przewodów rurowych. Na końcu przewodów znajdują się 
płytki uderzeniowe, których zadaniem jest równomierny rozrzut nawozu w pasie, za którego 
zasilanie  odpowiada  dany  przewód.  W  skrzyni  ładunkowej  są  zamontowane  aktywne 
mieszadła.  Ich  zadaniem  jest  doprowadzenie  nawozu  do  dozowników  równomiernym 
strumieniem. Napęd na rolki wysiewające jest skojarzony z ruchem postępowym agregatu po 
polu,  gdyż  jest  on  wzięty  z  rolki  dociskanej  do  koła  jezdnego  rozsiewacza.  Poprzez 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

17 

przekładnię  łańcuchową,  przekładnię  stożkową  i  wspomnianą  już  wcześniej  przekładnię 
bezstopniową,  napędzane  są  rolki  wysiewające.  Konstrukcja  rozsiewacza  pneumatycznego 
umożliwia  przeprowadzenie  „próby  kręconej”  sprawdzającej  ilość  wysiewu  dla  danych 
warunków. 
 

 

 

Rys.  5.  Rozsiewacz  pneumatyczny  N 032:  1)  zbiornik  nawozu,  2)  prawa  belka  polowa,  3)  prawy  zespół 

wysiewający, 4) koło jezdne, 5) rolka dociskowa [12, s. 72] 

 
Rozsiewacz  pneumatyczny  N 025  jest  maszyną  zawieszaną,  pracującą  na  nieco  innej 
zasadzie.  Nawóz  jest  rozsiewany  przez  wahliwy  zespół  dwóch  dysz.  Zanim  trafi  do  dysz 
przechodzi  on  wcześniej  przez  zespół  rozdrabniająco–przesuwający.  Strumień  powietrza 
przepływający  przez wahliwe dysze porywa grudki nawozu  i wysypuje na pole.  Wahadłowy 
ruch dysz w płaszczyźnie poziomej jest zapewniony przez napęd mechanizmu dźwigniowego, 
napędzanego  od  WOM  ciągnika.  Wentylator  wytwarzający  strumień  powietrza  jest  również 
napędzany od  WOM przez przekładnię pasową zwiększającą obroty.  Wałek rozdrabniająco–
przesuwający  jest  z  kolei  napędzany  przez  ślimakową  przekładnię  zwalniającą.  Ilość 
wysiewanego  nawozu  reguluje  się  przy pomocy  zastawek w przewodach doprowadzających 
nawóz do wahliwych dysz. 
 
Konserwacja rozsiewaczy nawozu 

Rozsiewacze  nawozów  mineralnych  pracują  w  bardzo  trudnych  warunkach.  Ponieważ 

nawozy  mineralne  są  przeważnie  solami  różnych  kwasów,  ich  własności  powodują 
agresywne,  korodujące  działanie.  Codzienna  obsługa  rozsiewaczy  polega  na  smarowaniu 
wszystkich punktów smarnych, dokręceniu poluzowanych śrub i nakrętek i regulacji napięcia 
przenośnika.  Po  zakończeniu  pracy  należy  zawsze  rozsiewacz  dokładnie  oczyścić  z  resztek 
nawozów.  Po  zakończonym  sezonie  maszyny  należy  umyć  wodą  pod  ciśnieniem,  osuszyć 
i następnie  zakonserwować.  Wszystkie  niemalowane  powierzchnie  należy  pokryć  środkiem 
konserwującym, a powierzchnie z których zdarła się farba pomalować. Rozsiewacze powinny 
być przechowywane pod dachem. 
W  celu  przedłużenia  trwałości  rozsiewaczy,  niektórzy  z  producentów  oferują  maszyny 
wykonane z blach nierdzewnych. 
Przepisy bhp podczas obsługi maszyn do nawożenia 

Przy obsłudze maszyn do nawożenia mineralnego należy chronić drogi oddechowe przed 

szkodliwym  działaniem  pyłu  nawozowego.  Operator  wysiewający  łatwo  się  pylące  nawozy 
powinien  być  ubrany  w  pyłoszczelny  kombinezon,  szczelne  okulary,  maskę  na  twarz 
i rękawice.  W  strefie  rozsiewanego  nawozu  nie  mogą  się  znajdować  ludzie  i  zwierzęta. 
Wszystkie  elementy  obrotowe  na  maszynach  muszą  znajdować  się  pod  osłonami. 
Wykonywanie regulacji lub drobnych napraw może się odbywać tylko po wyłączeniu silnika 
ciągnika. Zabrania się przewożenia osób na dyszlach łączących rozsiewacze z ciągnikiem. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

18 

4.1.2. Pytania sprawdzające

 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Jakie znasz rodzaje nawozów naturalnych? 
2.  Jakich zasad należy przestrzegać przy nawożeniu? 
3.  Jakich zasad należy przestrzegać przy stosowaniu obornika? 
4.  Jakie wymagania agrotechniczne stawia się rozsiewaczom nawozów mineralnych? 
5.  Z jakich podzespołów jest zbudowany rozsiewacz zawieszany? 
6.  W jaki sposób reguluje się ilość rozsiewanego nawozu w rozsiewaczu N 053? 
7.  W jaki sposób reguluje się ilość rozsiewanego nawozu w rozsiewaczu N 011? 
8.  W jaki sposób zmienia szerokość roboczą w rozsiewaczu zawieszanym N 053? 
9.  Jak jest zbudowany rozsiewacz pneumatyczny? 
10. W jaki sposób konserwuje się rozsiewacze nawozów? 
 

4.1.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Przygotuj  rozsiewacz  zawieszany  N 053  do  wysiewu  nawozu  mineralnego  w  ilości 

150 kg/ha. Przeprowadź próbę kręconą na postoju. Zakładana szerokość robocza 10 m. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  wstępnie wyregulować podzespoły rozsiewacza, 
5)  przeprowadzić kontrolę wysiewu na postoju, 
6)  obliczyć na podstawie tabeli uzyskaną normę wysiewu, 
7)  dokonać w razie potrzeby korekty nastaw. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053, 

−

 

instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika, 

−

 

wiadro, waga, 

−

 

zestaw kluczy monterskich, 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Przygotuj  rozsiewacz  zawieszany  N 053  do  wysiewu  nawozu  mineralnego  w  ilości 

150 kg/ha.  Przeprowadź  kontrolę  wysiewu  na  określonym  odcinku  drogi.  Zakładana 
szerokość robocza 10 m. Pomiaru dokonaj na odcinku drogi o długości 50 m. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

19 

4)  wstępnie wyregulować podzespoły rozsiewacza, 
5)  przeprowadzić kontrolę wysiewu poprzez przejazd pomiarowego odcinka, 
6)  obliczyć na podstawie tabeli uzyskaną normę wysiewu, 
7)  sprawdzić, czy regulacje są odpowiednie, w razie potrzeby dokonać korekty. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053, 

−

 

instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika, 

−

 

wiadro, waga, taśma pomiarowa, 

−

 

zestaw kluczy monterskich, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 3 

Przygotuj  rozsiewacz  zawieszany  N 053  do  wysiewu  fosforanu  amonu  w  ilości 

200 kg/ha.  Przeprowadź  kontrolę  wysiewu  wiedząc,  że  ciężar usypowy  tego  nawozu  wynosi 
1 kg/l.  Zakładana  szerokość  robocza  10 m,  a  prędkość  jazdy  10 km/h.  Oblicz  prędkość 
obrotową ślimaków dozujących. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  wstępnie wyregulować podzespoły rozsiewacza, 
4)  przeprowadzić kontrolę wysiewu według ciężaru usypowego nawozu, 
5)  obliczyć na podstawie tabeli wymaganą prędkość obrotową ślimaków dozujących, 
6)  sprawdzić  po  obliczeniach  i  ustawieniu  parametrów  roboczych,  uzyskiwaną  normę 

wysiewu. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053, 

−

 

instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika, 

−

 

wiadro, waga, taśma pomiarowa, 

−

 

zestaw kluczy monterskich, 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 4 

Wykonaj posezonową konserwację rozsiewacza zawieszanego. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne, 
5)  przygotować rozsiewacz do konserwacji, 
6)  przeprowadzić konserwację, 
7)  ocenić swoją pracę. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

20 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

rozsiewacz zawieszany, 

−

 

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, myjka ciśnieniowa, 

−

 

środki konserwujące, farba itp., 

−

 

instrukcja obsługi rozsiewacza, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.1.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

 

1)  określić różne rodzaje nawozu na podstawie próbek? 

 

 

2)  określić wymagania agrotechniczne stawiane rozsiewaczom? 

 

 

3)  nazwać podzespoły rozsiewacza zawieszanego i przyczepianego? 

 

 

4)  wykonać obsługę techniczną rozsiewacza nawozów? 

 

 

5)  wyregulować elementy rozsiewacza, wpływające na ilość wysiewu? 

 

 

6)  przeprowadzić kontrolę wysiewu nawozu mineralnego? 

 

 

7)  przeprowadzić konserwację rozsiewacza? 

 

 

8)  zmienić szerokość roboczą rozsiewacza? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

21 

4.2.  Budowa, obsługa i regulacja maszyn do stosowania nawozów 

organicznych

 

 

4.2.1. Materiał nauczania 

 
Wymagania agrotechniczne 

Wymagania agrotechniczne stawiane maszynom do stosowania nawozów naturalnych są 

podobne  do  tych  wymagań,  jakim  muszą  sprostać  maszyny  używane  przy  stosowaniu 
nawozów  mineralnych.  Generalnie,  powinny  one  zagwarantować  możliwość  wywiezienia 
obornika  (gnojowicy)  na  pole  i  równomiernie  rozmieszczenie  go  tam  w  wymaganej  dawce. 
W przypadku  obornika  jest  to  zadanie  trudniejsze  do  spełnienia,  gdyż  nawóz  ten 
w porównaniu  z nawozami  mineralnymi  jest  materiałem  dużo  bardziej  zróżnicowanym. 
Na jego  własności  mechaniczne  ma  wpływ  zarówno  długość  słomy  użytej  do  ścielenia, 
stopień  wilgotności,  a także  zaawansowanie  procesów  jego  fermentacji.  Konstrukcja 
rozrzutników  obornika  powinna  zapewnić  możliwie  jak  największą  równomierność 
roztrząsania,  materiałów  o  różnej  konsystencji,  dla  różnych  dawek  nawożenia.  Powinna 
istnieć możliwość regulacji roztrząsanego obornika w zakresie od 10 do 60 t/ha. Zalecane jest 
także to,  by  przyczepy  roztrząsacza  stwarzały  możliwość  ich  wielostronnego  wykorzystania 
w gospodarstwie rolnym. 
 
Budowa działanie i regulacja rozrzutników obornika 

Główne  podzespoły  z  jakich  składa się  rozrzutnik to:  jedno–  lub  dwuosiowa przyczepa, 

urządzenie  transportujące  masę  obornika,  zespół  do odrywania  z  masy  obornika  kęsów  i  ich 
rozrzucania  po  powierzchni  pola  oraz  mechanizmy  napędowe.  Rozrzutniki  jednoosiowe, 
w porównaniu  z  dwuosiowymi  tworzą  z  ciągnikiem  zwrotne  agregaty,  które  dodatkowo 
wpływają na mniejszy poślizgi kół ciągnika. Rozrzutniki znacznie częściej są budowane jako 
maszyny  roztrząsające  obornik  w  kierunku  zgodnym  z  kierunkiem  jazdy  agregatu.  W takim 
przypadku  bębny  roztrząsające  są  umieszczone  z  tyłu  skrzyni  ładunkowej.  Bębny  mogą  być 
ustawione  poziomo  (maszyny  wąskorzutowe)  lub  pionowo  (szerokorzutowe).  W maszynach 
roztrząsających  obornik  w  kierunku  prostopadłym  do  toru  jazdy,  bębny  roztrząsające  są 
rozmieszczone  wzdłuż  bocznej  ścianki  rozrzutnika.  Zęby  bębnów  roztrząsających  obornik 
posiadają  różne  kształty.  Dla  każdego  rozrzutnika  jego  producent  opracowuje  tabelę 
dawkowania.  Dawka  obornika  jest  uzależniona  od  prędkości  przesuwania  się  przenośnika 
podłogowego  i  prędkości  jazdy  agregatu.  Rozrzutniki  są  często  wykorzystywane  jako 
przyczepy do różnych prac transportowych. Zastosowanie przenośnika podłogowego ułatwia 
samoczynny  rozładunek  przyczepy.  Ponieważ  rozrzutniki  poruszają  się  po  drogach 
publicznych,  muszą  być  wyposażone  w  elektryczną  instalację  oświetleniową  oraz 
pneumatyczny układ hamulcowy. 
Rozrzutnik obornika N 219 jest zbudowany na bazie jednoosiowej przyczepy, wyposażonej 
w  adapter  rozrzucający  obornik  w  postaci  dwóch  bębnów  z  palcami.  Bębny  są  napędzane 
przekładnią  łańcuchową.  Z  bębnami  współpracuje  zamocowany  nad  nimi  grzebień.  Na  dnie 
skrzyni ładunkowej przymocowanej do ramy, znajduje się przenośnik łańcuchowo– listwowy. 
Jest  on  napędzany  mechanizmem  zapadkowym.  Wszystkie  ruchome  elementy  napędu  są 
osłonięte  blaszanymi  osłonami.  Do  przedniej  ścianki  przyczepy  powinna  być  zamocowana 
zabezpieczająca siatkowa osłona. 

Elementy  robocze  rozrzutnika  są  napędzane  od  WOM  ciągnika,  poprzez  wałek 

przegubowo–  teleskopowy,  umocowany  pod  skrzynią  ładunkową  wał  wzdłużny,  skrzynię 
przekładniową,  mechanizm  zapadkowy  i  przekładnię  łańcuchową.  W  układzie  przeniesienia 
napędu  znajduje  się  sprzęgło  przeciążeniowe  i  sprzęgła  elastyczne.  Zmiana  skoku 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

22 

w mechanizmie  zapadkowym  ma  bezpośredni  wpływ  na  prędkość  przesuwu  przenośnika 
łańcuchowo–listwowego,  a  to  zmienia  ilość  obornika  dostarczanego  w  stronę  bębnów 
rozrzucających. 

 

Rys.  6.  Jednoosiowy  rozrzutnik  obornika  N 219:  1)  skrzynia, 2)  koło  jezdne,  3)  bęben  dolny,  4)  bęben  górny, 

5) grzebień, 6) siatka ochronna, 7) podpora [12, s. 76] 

 
Dawniej  zmianę  długości  skoku  mechanizmu  zapadkowego  dokonywało  się  poprzez 

zmianę  promienia  mimośrodu.  Obecnie  dokonuje  się  tego  poprzez  przesłonę  regulacyjną, 
sterującą  pracą  zapadek.  Ustawiając  odpowiednio  dźwignię  regulacyjną  przenośnik 
podłogowy  może  uzyskać  różne  prędkości  (w  obu  kierunkach),  lub  też  mimo 
przekazywanego od WOM napędu – może się nie poruszać. 
Rozrzutnik  obornika  N 240  od  opisanego  wyżej  różni  się  kształtem  elementów  roboczych 
bębnów  rozrzucających.  W  tym  przypadku  przybrały  one  postać  szerokich  uzębionych  na 
zewnętrznej  krawędzi  łopat,  spiralnie  przymocowanych  do  bębna.  Ten  rozrzutnik  również 
należy  do  grupy  maszyn  wąskopasmowych.  Adapter  może  być  jedno–  lub  dwubębnowy. 
Układ napędowy jest rozwiązany identycznie, jak to było w rozrzutniku N 219. 
 

 

 

Rys. 7. Dwuosiowy rozrzutnik obornika N 240: 1) skrzynia, 2), bęben rozrzucający, 3) grzebień, 4) przenośnik 

łańcuchowo–listwowy, 5) siatka ochronna, 6) koło jezdne [12, s. 80] 

 
Rozrzutnik obornika N 244 jest przykładem rozrzutnika szerokopasmowego. Adapter składa 
się  z  czterech  pionowo  usytuowanych  bębnów.  Pionowo  zamocowane  bębny  rozrzucają 
obornik  również  na  boki,  co  umożliwia  uzyskanie  szerokości  roboczej  dochodzącej  do  4 m. 
Bębny rozrzucające  napędzane  są przez przekładnie  stożkowe, które z kolei uzyskują  napęd 
od przekładni łańcuchowej. Przenośnik podłogowy jest napędzany od silnika hydraulicznego, 
sterowanego  układem  hydrauliki  zewnętrznej  ciągnika.  Daje  to  możliwość  regulowania 
prędkością przesuwu przenośnika łańcuchowo–listwowego w sposób bezstopniowy z kabiny 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

23 

ciągnika.  Rozrzutnik  pełni  rolę  przyczepy  technologicznej,  gdyż  można  go  łatwo 
przystosować  do  przewozu  zielonek,  kiszonek,  okopowych,  materiałów  sypkich  itp.  Bardzo 
dobre własności trakcyjne zapewnia oś napędowa w układzie tandem. 
 

 

 

Rys. 8. Szerokopasmowy rozrzutnik obornika N 244: 1) bębny rozrzucające, 2) układ jezdny, 3) wał napędowy, 

4) osłona przekładni łańcuchowej, 5) obudowa adaptera, 6) skrzynia ładunkowa [12, s. 81] 

 
Obsługa i konserwacja rozrzutników obornika. 

W  trakcie  obsługi  rozrzutników  należy  regularnie  sprawdzać  ich  stan  techniczny  i  na 

bieżąco  usuwać  wszelkie  zauważone  usterki.  Wszystkie  punkty  smarne  powinny  być 
smarowane  zgodnie  z  zaleceniami  producenta  zawartymi  w  instrukcji  obsługi.  Należy 
sprawdzić  stan  oleju  w  skrzyni  przekładniowej  i  w  razie  stwierdzenia,  że  jest  za  niski  – 
uzupełnić.  W  przekładniach  łańcuchowych  powinno  sprawdzać  się  napięcie  łańcuchów. 
Mechanizmy  napędowe  powinny  pracować  bez  żadnych  zacięć.  Po  zakończonym  sezonie, 
rozrzutnik  należy  dokładnie  wymyć,  osuszyć,  nasmarować  i  zakonserwować.  Wskazane  jest 
by  adapter  rozdrabniający  przechowywać  pod  dachem,  a  zdemontowane  i  wymyte  w  nafcie 
lub oleju napędowym łańcuchy magazynować w pomieszczeniach zamkniętych. 
 
Klasyfikacja ładowaczy obornika, budowa, obsługa i regulacja 

Przy  odpowiedniej  organizacji  pracy,  uciążliwe  prace  towarzyszące  załadunkowi 

obornika  mogą  zostać  łatwo  zmechanizowane.  Do  wykonywania  tych  prac  służą  ładowacze 
obornika.  Ładowacze  mechaniczne  generalnie  dzieli  się  na  czołowe  i  chwytakowe. 
Do załadunku nawozów mineralnych wykorzystuje się niekiedy ładowacze pneumatyczne. 
Ładowacz  chwytakowy  przyczepiany  T–  214  Cyklop  jest  przeznaczony  do  załadunku 
obornika,  a  po  zmianie  chwytaka  także  materiałów  sypkich  i  objętościowych.  Maszyna 
posiada  własny  układ  jezdny  i  własny  układ  hydrauliczny.  Pompa  hydrauliczna  jest 
napędzana  od  WOM  ciągnika.  Na  dwukołowym  podwoziu  zamocowany  jest  korpus 
z przegubowym wysięgnikiem i przeciwwagą, zbiornik na olej i siedzisko dla operatora. Dwie 
rozkładane hydraulicznie podpory  stabilizują maszynę podczas pracy. Kąt obrotu wysięgnika 
wynosi  270  stopni,  a  głębokość  zagłębienia  1,70 m.  Sterowanie  pracą  siłowników 
hydraulicznych  odbywa  się  poprzez  zmianę  suwaków  w  rozdzielaczach  dwu– 
i trójsekcyjnym. 
Ładowacz czołowy T– 272 jest maszyną nabudowaną na ciągnik. Może być przeznaczony do 
załadunku  obornika,  a  także  wykonywania  lekkich  prac  transportowych  w gospodarstwach 
rolnych.  Kąt wywrotu łyżki  w górnym położeniu wynosi 55 stopni, a głębokość zagłębienia 
16  cm.  Zastosowano  system  podnoszenia  hydrauliczny,  system  wywrotu  osprzętu 
hydrauliczny z rozdzielaczem 2–sekcyjnym, zaś sterowania mechaniczno–hydrauliczny. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

24 

 

Rys. 9. Ładowacze obornika: a) ładowacz stacjonarny, b) ładowacz czołowy, c) ładowacz chwytakowy [7, s. 105] 

 

Koparko–ładowarka  chwytakowa  T–350  może  służyć  do  przeładunku  obornika,  a  także 
nawozów mineralnych, materiałów sypkich, okopowych, kiszonki i słomy. Jest mocowana na 
trzypunktowym  układzie  mocowania  ciągnika.  Układ  hydrauliczny  maszyny  może  być 
zasilany  z  układu  hydrauliki  zewnętrznej  ciągnika  lub  z  pompy  napędzanej  przez  WOM 
ciągnika.  Operator  może  sterować  maszyną  z  siedziska.  Są  możliwe  również  modyfikacje 
maszyny pozwalające  na  sterowanie z kabiny ciągnika.  Kąt obrotu w płaszczyźnie poziomej 
wynosi 190 stopni. 
Ładowacz  obornika  stacjonarny  T–  355  jest  przeznaczony  dla  niewielkich  gospodarstw 
indywidualnych. Służy do przemieszczania obornika  z pryzmy  na pryzmę,  lub do załadunku 
na środek transportowy. Konstrukcję nośną ładowacza stanowi kolumna z grubościennej rury 
stalowej,  z  zamontowaną  obrotnicą  i  wysięgnikiem.  Układ  napędowy  urządzenia  składa  się 
z silnika  elektrycznego,  przekładni  ślimakowej,  bębna  linowego  z  nawiniętą  liną  do 
podnoszenia chwytaka. 
 
Przyczepy asenizacyjne 

Do  rozlewania  nawozów  płynnych  stosuje  się  przyczepy  asenizacyjne.  Są  one 

wyposażone w pompę próżniową i zespół zaworów, umożliwiający sterowanie opróżnianiem 
przyczepy  na  polu.  Napełnianie  przyczepy  jest  możliwe  poprzez  wytworzenie  wewnątrz 
zbiornika podciśnienia. 
Przyczepa  asenizacyjna  1–osiowa  PN–70  jest  przeznaczona  do  wywożenia  gnojowicy, 
nieczystości  płynnych  i  rozlewania  zawartości  zbiornika  na  polach.  Może  mieć  także 
zastosowanie  przy  podlewaniu,  zraszaniu,  nawożeniu  upraw  polowych  i  warzywnych. 
Zbiornik stalowy wsparty na zestawie kołowym. Napełnianie i opróżnianie zbiornika odbywa 
się przy pomocy kompresora rotacyjnego. Zawór spustowy wyposażony  w rozdzielacz tylny 
umożliwia  rozlanie  cieczy,  otwierany  hydraulicznie  z  kabiny  ciągnika.  Wewnątrz  zbiornika 
jest zainstalowane mieszadło. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

25 

 

Rys. 10. Przyczepa asenizacyjna [7, s. 116]

 

 
Przyczepę  asenizacyjną  "tandem"  PN–90  (T–  528/1)  wyposażono  w  hydraulicznie 
zanurzany wąż ssący.  Nakierowanie  i umieszczenie węża w otworze zbiornika z gnojownicą 
oraz  jego  powrót  do  położenia  transportowego  realizowane  jest  z  kabiny  ciągnika.  W  ten 
sposób  wykluczono  niedogodności,  występujące  przy ręcznym  rozkładaniu  i  składaniu węża 
ssącego. 
Przyczepa  asenizacyjna  T–540  posiada  konstrukcję  bezramową.  Elementem  nośnym  jest 
zbiornik przymocowany do zestawu kołowego. Wóz jest wyposażony w kompresor rotacyjny 
umożliwiający  zarówno  napełnianie,  jak  i  opróżnianie  zbiornika.  Otwieranie  i  zamykanie 
zaworu spustowego odbywa się hydraulicznie z kabiny kierowcy ciągnika. 
 
Przepisy bhp podczas obsługi maszyn do nawożenia 

Przy  wykonywaniu  jakichkolwiek  prac  przy  mechanizmach  maszyn  do  nawożenia 

naturalnego  należy  najpierw  wyłączyć  silnik  ciągnika.  W  strefie  rozrzucanego  nawozu  nie 
mogą  się  znajdować  ludzie  i  zwierzęta. Wszystkie elementy  obrotowe na  maszynach  muszą 
znajdować  się  pod  osłonami.  Zabrania  się  przewożenia  osób  na  dyszlach  łączących 
rozrzutniki,  czy  przyczepy  asenizacyjne  z  ciągnikiem.  Hamulce  pneumatyczne  muszą  być 
podłączone  do  instalacji  ciągnika.  Nie  wolno  przekraczać  dozwolonej  prędkości  jazdy 
i dopuszczalnej  ładowności  maszyn.  Zabrania  się  pozostawiania  maszyn  na  pochyłościach, 
bez  uprzedniego  zabezpieczenia  hamulcem  ręcznym  i  podłożenia  pod  koła  zabezpieczeń. 
Wszelkie  skaleczenia  powstałe  podczas  pracy,  należy  zdezynfekować  i  opatrzyć  jałowym 
opatrunkiem.  Jest  to  szczególnie  istotne  wskazanie  przy  wywożeniu  obornika,  gdyż  nie 
opatrzona  rana  grozi  zakażeniem  bakteriami  tężca.  Przy  pracy  ładowaczami  należy  zawsze 
dbać  o  zapewnienie  stabilnej  pozycji  maszyny.  Nie  wolno  pod  żadnym  pozorem  podnosić 
ładunków przekraczających nominalną ładowność ładowacza. 
 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Jakie znasz rodzaje nawozów organicznych? 
2.  Jakie wymagania agrotechniczne stawia się rozrzutnikom? 
3.  Czym różnią się między sobą rozrzutniki wąsko– i szerokopasmowe? 
4.  Z jakich elementów składa się rozrzutnika N 219? 
5.  W jaki sposób reguluje się dawkę rozrzucanego obornika? 
6.  Jakie regulacje dokonuje się w rozrzutnikach obornika? 
7.  Jakie znasz rodzaje ładowaczy? 
8.  Jaka jest zasada pracy przyczep asenizacyjnych? 
9.  Jak należy konserwować maszyny do stosowania nawozów naturalnych? 
10. Jakie znasz zasady bezpiecznej obsługi i pracy maszynami do nawożenia? 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

26 

4.2.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Przygotuj rozrzutnik obornika do pracy. Sprawdź jego stan techniczny. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  dokonać obsługę codzienną rozrzutnika (smarowanie, stan przekładni łańcuchowych), 
5)  sprawdzić ogólny stan techniczny maszyny. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

ciągnik, sworznie i zawleczki, rozrzutnik obornika, 

−

 

instrukcje obsługi rozrzutnika obornika i ciągnika, 

−

 

zestaw kluczy monterskich, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Przygotuj  chwytakowy  ładowacz  przyczepiany  T–214  do  pracy.  Sprawdź  jego  stan 

techniczny. Wykonaj próbę pracy. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  sprawdzić stan techniczny ładowacza i przygotować go do pracy, 
5)  zagregatować maszynę z ciągnikiem, 
6)  wykonać próbę pracy. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

ciągnik, sworznie i zawleczki, ładowacz chwytakowy, 

−

 

instrukcje obsługi ładowacza chwytakowego i ciągnika, 

−

 

zestaw kluczy monterskich, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 3 

Wykonaj posezonową konserwację rozrzutnika obornika. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

27 

5)  przygotować rozrzutnik do konserwacji, 
6)  przeprowadzić konserwację. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

rozrzutnik obornika, 

−

 

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, myjka ciśnieniowa, 

−

 

środki konserwujące, farba itp., 

−

 

instrukcja obsługi rozrzutnika obornika, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.2.4. Sprawdzian postępów 
 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

 

1)  określić wymagania agrotechniczne stawiane rozrzutnikom obornika? 

 

 

2)  nazwać podzespoły rozrzutnika obornika? 

 

 

3)  wykonać obsługę techniczną rozrzutnika obornika? 

 

 

4)  wyregulować elementy rozrzutnika, zmieniające wydatek obornika na 

jednostkę powierzchni? 

 

 

5)  obsługiwać ładowacze chwytakowe i czołowe? 

 

 

6)  nazwać podzespoły przyczepy asenizacyjnej? 

 

 

7)  przeprowadzić  konserwację  maszyn  do  stosowania  nawozów 

naturalnych? 

 

 

8)  wymienić  przepisy  związane  z  bezpieczną  obsługą  i  pracą  maszyn 

stosowanych do nawożenia? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

28 

4.3.  Klasyfikacja  i  charakterystyka  środków  ochrony  roślin. 

Warunki skutecznego działania zabiegów ochrony roślin

 

 

4.3.1. Materiał nauczania 
 

Charakterystyka środków ochrony roślin 

Nazwa  środki  ochrony  roślin  obejmuje  substancje  przeznaczone  do  ochrony  roślin 

uprawnych  przed  organizmami  szkodliwymi  oraz  niszczenia  niepożądanych  roślin 
(chwastów). Wśród środków ochrony roślin wyróżnia się m.in.: 

−

 

insektycydy – do zwalczania owadów, 

−

 

herbicydy – do zwalczania chwastów, 

−

 

fungicydy – do zwalczania chorób grzybowych. 

Insektycydy  w  zależności  od  mechanizmu  działania  na  owady  dzielimy  na:  żołądkowe 
(muszą  być  zjedzone  przez  owady)  i  kontaktowe  (zabijają  te  owady,  które  albo  zostały 
bezpośrednio  potraktowane  preparatem  podczas  zabiegu,  albo  zetknęły  się  z  preparatem 
w czasie poruszania się po powierzchni, na której wykonano zabieg). 
Herbicydy są związkami chemicznymi używanymi do zwalczania chwastów. Dzieli się je na: 

−

 

herbicydy  kontaktowe  (niszczą  części  roślin  poprzez  bezpośredni  kontakt  rośliny 
z preparatem)  i  układowe  (wnikają  do  roślin  i  są  rozprowadzane  z  sokami  po  całej 
roślinie), 

−

 

herbicydy  selektywne  (niszczą  pewne  rośliny,  a  jednocześnie  nie  uszkadzają  innych) 
i nieselektywne (niszczą wszystkie rośliny), 

−

 

herbicydy  nalistne  (stosowane  wówczas,  gdy  rośliny  posiadają  liści)  i  doglebowe 
(wprowadzane do gleby, pobierane głównie przez korzenie). 

Fungicydy  są  to  środki  niszczące  grzyby  chorobotwórcze  dla  roślin,  lub  uniemożliwiają 
kiełkowanie zarodników tych grzybów. Fungicydy dzielimy na: 

−

 

prewencyjne, zapobiegające kiełkowaniu zarodników, 

−

 

interwencyjne zabijające patogenna lub hamujące jego rozwój. 

 
Klasy toksyczności środków ochrony roślin 

Toksyczność  wskazuje,  jak  bardzo  szkodliwy,  czy  trujący  dla  ludzi,  zwierząt,  pszczół 

i ryb jest dany środek ochrony roślin. W Polsce środki ochrony roślin zalicza się do czterech 
klas toksyczności dla ludzi: 

−

 

I klasa – bardzo toksyczne, 

−

 

II klasa – toksyczne, 

−

 

III klasa – szkodliwe, 

−

 

IV klasa – mało toksyczne. 
Na  podstawie  badań  toksykologicznych  ustalona  jest  również  toksyczność  środków 

ochrony roślin dla pszczół, ryb i innych organizmów wodnych: 

−

 

I klasa – toksyczne, 

−

 

II klasa – szkodliwe, 

−

 

III klasa – mało szkodliwe, 

−

 

IV klasa – praktycznie nieszkodliwe. 
W celu ustalenia  możliwości zagrożenia ze strony stosowanych  środków ochrony roślin 

ustalono okresy prewencji i karencji: 

−

 

prewencja to okres, w ciągu którego ludzie, zwierzęta i pszczoły nie powinny stykać się 
z roślinami,  na  których  stosowano  środki  ochrony  roślin  i  przebywać  na  terenie  lub 
w obiektach gdzie stosowano te środki, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

29 

−

 

karencja  to  okres,  który  powinien  upłynąć  między  ostatnim  dopuszczalnym  terminem 
stosowania środka, a zbiorem rośliny uprawnej. 

Etykieta–instrukcja stosowania środka ochrony roślin 
  Etykieta  jest to  instrukcja  stosowania środka ochrony  roślin,  umieszczona na opakowaniu 
tego  preparatu.  Jest  to  oficjalny  dokument  producenta  środka  chemicznego,  zawierający 
najważniejsze  informacje  dotyczące  bezpiecznego  i  skutecznego  stosowania  preparatu. 
Z treścią  etykiety  należy  zapoznać  się:  przed  zakupem  środka  ochrony  roślin  i  przed  jego 
zastosowaniem.  

Każda etykieta musi zawierać następujące informacje: 

−

 

rodzaj środka, jego formę użytkową i sposób działania, 

−

 

nazwę handlową, 

−

 

nazwę producenta, 

−

 

numer zezwolenia na dopuszczenie środka do obrotu i stosowania, 

−

 

nazwę zwyczajową substancji biologicznie czynnej, 

−

 

zawartość netto środka, 

−

 

numer partii środka, 

−

 

klasę toksyczności dla ludzi, pszczół oraz ryb i innych organizmów wodnych, 

−

 

międzynarodowe symbole (piktogramy) i objaśnienia informujące o zagrożeniach, 

−

 

objawy zatrucia i sposób udzielania pierwszej pomocy ludziom, 

−

 

zakres stosowania środka, dawki, terminy, sposób sporządzania cieczy użytkowej, 

−

 

okres karencji i prewencji, 

−

 

datę produkcji i okres ważności środka, 

−

 

sposób magazynowania środka, 

−

 

sposób postępowania z opakowaniami, 

−

 

numery telefonów ośrodków toksykologicznych. 

Należy  zawsze  pamiętać  o  dokładnym  zapoznaniu  się  z  etykietą–instrukcją  stosowania  na 
opakowaniu  środka  ochrony  roślin.  Zawarte  tam  informacje  pozwalają  na  skuteczne 
wykonanie zabiegu. 
 
Organizacja zabiegów ochrony roślin i warunki skutecznego działania środków ochrony 
roślin 

Środki ochrony roślin należy zawsze stosować zgodnie z informacjami zamieszczonymi 

na etykiecie – instrukcji stosowania. Stosując środki ochrony roślin należy uwzględnić: 

−

 

właściwy  dobór  preparatu  dobrany  do  składu  gatunkowego  chwastów,  lub  miejsca 
występowania szkodnika, uwzględniający terminu zabiegu, 

−

 

dawkę  preparatu,  zgodną  z  informacją  na  etykiecie.  Przy  opryskach  dawka  środka 
ochrony  roślin  musi  być  zawsze  zastosowana  w  zalecanej  ilości  wody.  Zarówno  ze 
względów  ekonomicznych  jak  i  ekologicznych  zakazane  jest  stosowanie  dawek 
wyższych!, 

−

 

warunki klimatyczne, czyli temperaturę, wilgotność powietrza, opady atmosferyczne. 

Środki ochrony roślin mogą być stosowane w formie oprysku wówczas, gdy prędkość wiatru 
nie  przekracza  3  m/s  (wiatr  porusza  liście  drzew,  ale  nie  gałęzie).  Nowe  typy  rozpylaczy, 
tzw. przeciwznoszeniowe, pozwalają wykonywać zabiegi przy wietrze do 5 m/s. 
 
Przechowywanie i transport 

Wszystkie  środki  ochrony  roślin  należy  przechowywać  w  miejscach  niedostępnych  dla 

osób  niepowołanych,  zwłaszcza  dla  dzieci,  a  także  zwierząt.  Magazyny  muszą  odpowiadać 
wymaganiom  określonym  w  przepisach  prawnych.  Dla  większości  gospodarstw  wystarczy 
zamykana  na  klucz  szafa  metalowa,  umieszczona  w  pomieszczeniu  w  którym  nie  gromadzi 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

30 

się  żywności,  pasz,  nasion  itp.  Pomieszczenie  powinno  dobrze  wentylowane  i  mieć 
odpowiednią temperaturę. Zaleca się przechowywanie preparatów wyłącznie w oryginalnych, 
dobrze  zamkniętych  opakowaniach  z  etykietą–instrukcją  stosowania.  W  magazynie,  a  także 
przy każdej pracy  ze  środkami ochrony roślin, należy używać odpowiednią odzież ochronną 
i przestrzegać  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Zabrania  się  przewożenia  środków 
ochrony  roślin  w  kabinie  dla  pasażerów  lub  razem  z  żywnością,  paszami,  nawozami  czy 
nasionami.  Szczelnie  zamknięte  opakowania  należy  zabezpieczyć  przed  możliwością  ich 
uszkodzenia w czasie transportu. 

Ustawa  o  ochronie  roślin  uprawnych  nakłada  obowiązek  na  rolników  prowadzenia 

ewidencji  wykonywanych  zabiegów ochrony  roślin środkami  I  i II  klasy  toksyczności  dla 
ludzi.  Zapisy  ewidencyjne  powinny  być  przechowywane  przez  okres  jednego  cyklu 
produkcyjnego.  Ewidencja  powinna  zawierać  terminy  wykonywanych  zabiegów,  nazwy 
zastosowanych środków ochrony roślin oraz zastosowane dawki. 
 
Bezpieczeństwo i higiena pracy przy stosowaniu i obchodzeniu się ze środkami ochrony 
roślin 

Osoby  stosujące  środki  ochrony  roślin  muszą  więc  mieć  świadomość  istniejącego 

zagrożenia  oraz  znać  zasady  bezpiecznego  obchodzenia  się  z  tymi  środkami.  Operatorzy 
opryskiwaczy  polowych  najwięcej  narażeni  są  na  kontakt  z  chemicznymi  preparatami 
w trakcie przygotowywania cieczy użytkowej i napełniania zbiornika, a w mniejszym stopniu 
w  trakcie  wykonywania  zabiegu.  Warunki  diametralnie  się  pogarszają  w  przypadku  braku 
kabiny  lub  jej  nieszczelności.  Duże  zagrożenie  istnieje  również  w  trakcie  wykonywania 
zabiegów w pomieszczeniach zamkniętych.  

Przenikanie związków chemicznych do organizmu: 

−

 

przez skórę (najczęstsze przypadki przez kontakt z dłońmi), 

−

 

przez układ oddechowy (przy pracy z preparatami w postaci proszku, czy pyłu), 

−

 

przez  przewód  pokarmowy  (przedmuchiwanie  rozpylaczy  ustami,  jedzenie  i  picie 
w trakcie oprysku, nieumyślne wypicie z opakowań po środkach chemicznych), 

−

 

przez  błony  śluzowe  spojówek  (zatarcie  oczu  brudnymi  rękoma,  preparat  w  postaci 
mgły). 
Do środków ochrony indywidualnej przy stosowaniu środków ochrony roślin należy: 

−

 

odzież ochronna (z długimi rękawami i nogawkami z nieprzemakalnego drelichu), 

−

 

pięciopalcowe gumowe rękawice i buty; nogawki spodni wyłożone na buty, 

−

 

sprzęt do ochrony układu oddechowego (maski lub półmaski), 

−

 

osłony twarzy , oczu (gogle lub przezroczyste przyłbice), nakrycie głowy. 

Największe  zagrożenie  stwarzają  stężone  chemiczne  środki  ochrony  roślin  podczas  ich 
odmierzania  i przelewania w trakcie przygotowywania  cieczy użytkowej  i przede wszystkim 
wtedy należy stosować pełną ochronę. 
 
Udzielanie pierwszej pomocy 

W  przypadku  wystąpienia  zatrucia  należy  jak  najszybciej  przystąpić  do  udzielenia 

pierwszej  pomocy.  Należy  natychmiast przenieść  poszkodowanego  z  miejsca  oddziaływania 
preparatu  i  wezwać  lekarza,  podając  jednocześnie  jaki  związek  chemiczny  mógł  być 
przyczyną  zatrucia.  W  przypadku  skażenia  ciała,  (po  założeniu  rękawiczek  jednorazowych) 
należy  zdjąć  skażone  ubranie  i  umyć  skórę  poszkodowanego  dużą  ilością  wody  z  mydłem. 
Jeżeli  zatrucie  nastąpiło  drogą  doustną  trzeba  wywołać  wymioty,  ale  tylko  u  osób 
przytomnych.  Wchłanianie  trucizny  przez  przewód  pokarmowy  ogranicza  węgiel  lekarski. 
Nie  wolno  podawać  żadnych  tłuszczów  i  mleka.  Jeżeli  osoba  poszkodowana  straciła 
przytomność  i  nie  oddycha  należy  zastosować  sztuczne  oddychanie  i  masaż  serca.  Jeżeli 
nieprzytomny oddycha należy ułożyć go na boku i w tej pozycji transportować. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

31 

Zasady dobrej praktyki w ochronie roślin: 

−

 

stosować środki ochrony roślin tylko wówczas gdy jest to niezbędne, 

−

 

przed  wykonaniem  zabiegu  zapoznać  się  z  etykietą  preparatu  i  upewnić  się,  że  jest  to 
właściwy  preparat  do  ochrony  danej  uprawy  i  w  zwalczaniu  danego  szkodnika,  czy 
będzie skuteczny przy zastosowaniu go w odpowiednim czasie i we właściwej dawce, 

−

 

stosować środki ochrony indywidualnej czyli używać odzież ochronną, także dla ochrony 
rąk i nóg, sprzęt do ochrony układu oddechowego i ochrony oczu , twarzy i głowy, 

−

 

przechowywać  preparaty  w  oryginalnych,  szczelnych  opakowaniach  zaopatrzonych 
w etykiety,  w  oznakowanych  szafach  i  pomieszczeniach,  z  dala  od  żywności  i  pasz, 
niedostępnych dla dzieci i osób postronnych, 

−

 

nie dopuszczać do rozlania czy rozsypania preparatu na skórę, odzież czy glebę w trakcie 
przygotowywania cieczy użytkowej, 

−

 

przy  stosowaniu  silnie  toksycznych  środków  ochrony  roślin,  należących  do  I  i  II  klasy 
toksyczności dla ludzi, osobie wykonującej zabieg powinna towarzyszyć druga osoba, 

−

 

nie pozwalać dzieciom i osobom postronnym na przebywanie w pobliżu sprzętu ochrony 
roślin i miejsc przygotowywania cieczy użytkowej, 

−

 

postępować  z  pustymi  opakowaniami  po  preparatach  i  resztkami  cieczy  użytkowej 
zgodnie z uwagami zamieszczonymi w etykiecie–instrukcji stosowania danego preparatu, 

−

 

nie jeść, nie pić, nie palić tytoniu podczas pracy ze środkami ochrony roślin, 

−

 

przestrzegać prewencji dla ludzi, zwierząt domowych i pszczół, 

−

 

starannie myć się po pracy ze środkami ochrony roślin, 

−

 

przechowywać oddzielnie odzież ochronną skażoną chemikaliami, 

−

 

w przypadku podejrzenia zatrucia środkami ochrony roślin natychmiast skontaktować się 
z lekarzem, zabierając ze sobą etykietę stosowanego preparatu. 

 
Biologiczne środki ochrony roślin 

Ochrona  biologiczna polega na wykorzystaniu żywych organizmów w celu ograniczenia 

liczebności organizmów szkodliwych. Substancją biologicznie czynną są mikroorganizmy lub 
organizmy  żywe.  Biopreparaty  często  oparte  są  na  szczepach  odpowiednich  bakterii,  lub 
zawierają określone wirusy, grzyby  i nicienie. Można je wykorzystać poprzez wprowadzenie 
na  nowy  teren,  na  którym  wcześniej  nie  występowały.  Inna  metoda  polega  na  rozmnażaniu 
organizmów  pożytecznych,  poprzez  zapewnienie  im  schronienia  i  pożywienia,  zakładanie 
skrzynek lęgowych dla ptaków itp. 
 
Zaprawiarki do nasion 

Zaprawiarki  są  urządzeniami  służącymi do  pokrywania  środkiem ochrony  roślin  nasion, 

bulw  lub  cebul,  w  celu  ochrony  młodych  roślin  przed  chorobami  i  szkodnikami.  Środki  do 
zaprawiania mogą być użyte w formie ciekłej lub pylistej. Stosownie do sposobu zaprawiania, 
można rozróżnić trzy rodzaje zaprawiarek: 

−

 

do zaprawiania na sucho (nasiona pokryte preparatem pylistym), 

−

 

do zaprawiania na półsucho (nasiona pokryte ograniczoną ilością ciekłego preparatu), 

−

 

do zaprawiania na mokro (nasiona chronione poprzez zanurzenie lub opryskiwanie). 
Najbardziej  rozpowszechnione  są  zaprawiarki  do  zaprawiania  suchego  i  półsuchego. 

Zaprawiarki  bębnowe  do  zaprawiania  nasion  na  sucho  składają  się  ze  zbiornika  w  kształcie 
bębna,  którego  oś  jest  osadzona  w  łożyskach  stojaka.  Zbiornik  posiada  otwór  wsypowy 
zamykany szczelną pokrywą. Jest on również otworem wysypowym. Zaprawianie polega  na 
wsypaniu porcji nasion do zbiornika, dodaniu odważonej porcji zaprawy pylistej, zamknięciu 
pokrywy, a następnie obracaniu bębna z prędkością około 30 obrotów na minutę. Po upływie 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

32 

kilku minut zbiornik opróżnia się, wysypując nasiona do podstawionego worka. Zaprawiarki 
bębnowe są wykorzystywane w mniejszych gospodarstwach ogrodniczych i rolniczych. 

Do  zaprawiania  półsuchego  używa  się  zaprawiarek  mechanicznych  wyposażonych  we 

własny  zbiornik  do  sporządzania  cieczy  zawiesinowej  oraz  przenośnik  ślimakowy 
i workownicę.  Zaprawiarki  te  dozują  zarówno  ziarno,  jak  i  zaprawę.  Gwarantuje  to  dużą 
dokładność  dawkowania  preparatu.  Zaprawianie  odbywa  się  w  przenośniku  ślimakowym. 
Wydajność tych zaprawiarek jest dość duża i wynosi od około 2 do 5 ton na godzinę. Dawka 
preparatu pylistego wsypywana jest bezpośrednio na nasiona do zbiornika, natomiast preparat 
ciekły  rozprowadzany  jest  przez  wirującą  tarczę.  Zaprawiarka  jest  wyposażona 
w workownicę. 

 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Jakie znasz rodzaje środków ochrony roślin? 
2.  Co to jest etykieta środka ochrony roślin i jakie informacje zawiera? 
3.  Co warunkuje skuteczne przeprowadzenie zabiegu ochrony roślin? 
4.  Jak należy przechowywać i transportować środki ochrony roślin? 
5.  Jakie znasz warunki bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony roślin? 
6.  Jakie znasz zasady dobrej praktyki w ochronie roślin? 
7.  Jakie znasz środki ochrony osobistej przy wykonywaniu zabiegów ochrony roślin? 
8.  Jakie znasz zaprawiarki do nasion? 

 

4.3.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Przeczytaj  etykietę  dowolnego  środka  ochrony  roślin.  Odszukaj  informacje  istotne  dla 

przeprowadzenia zabiegu ochrony roślin. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  posłużyć się etykietą – instrukcją środka ochrony roślin, 
5)  przeanalizować treść etykiety, 
6)  wynotować istotne informacje. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

etykieta–instrukcja środka ochrony roślin, 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Posługując  się  Internetem,  wyszukaj  międzynarodowe  umowne  znaki  (piktogramy) 

informujące  o  sposobie  obchodzenia  się  z  środkami  chemicznymi.  Przerysuj  najważniejsze, 
wykonaj notatkę. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

33 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  wyszukać w Internecie piktogramy, 
5)  przeanalizować ich opisy, 
6)  wynotować istotne informacje. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

komputer z dostępem do Internetu, 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 3 

Przygotuj  się  do  wykonania  zabiegu  ochrony  roślin.  Dobierz  środki  ochrony  osobistej. 

Określ zasady przygotowywania cieczy roboczej wykorzystywanej przy oprysku roślin. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia, 
4)  dobrać środki ochrony osobistej niezbędne do przeprowadzenia oprysku, 
5)  określić zasady bezpiecznego przygotowania cieczy roboczej do oprysku. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

instrukcja do przeprowadzenia ćwiczenia, 

−

 

gumowe buty, impregnowane ubranie drelichowe, półmaska, okulary, rękawice gumowe, 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.3.4. Sprawdzian postępów 
 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

 

1)  scharakteryzować środki ochrony roślin ze względu na ich 

przeznaczenie? 

 

 

2)  przeanalizować treść etykiety środka ochrony roślin? 

 

 

3)  wyjaśnić zasady skutecznego przeprowadzenia zabiegu ochrony 

roślin? 

 

 

4)  wyjaśnić zasady przechowywania środków ochrony roślin? 

 

 

5)  wyjaśnić zasady bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony 

roślin? 

 

 

6)  dobrać środki ochrony osobistej do przeprowadzenia zabiegu ochrony 

roślin? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

34 

4.4.  Budowa,  obsługa  i  regulacje  opryskiwaczy  polowych  

i  sadowniczych.  Zasady  bhp  przy  obsłudze  maszyn  do 
ochrony roślin 

 

4.4.1. Materiał nauczania 

 
Charakterystyka opryskiwaczy polowych i sadowniczych 

Uwzględniając różne kryteria, opryskiwacze można podzielić na kilka grup. Ze względu 

na miejsce użytkowania, wyróżnia się opryskiwacze do upraw polowych, sadowniczych i do 
upraw  pod  osłonami.  Z  uwagi  na  sposób  przemieszczania  się,  rozróżnia  się  opryskiwacze 
plecakowe,  taczkowe,  ciągnikowe,  samojezdne  i  samolotowe.  Ze  względu  na  źródło  energii 
wyróżnia się opryskiwacze z napędem ręcznym lub silnikowym. 

Najbardziej rozpowszechniony  jest podział według rodzaju chronionych upraw, czyli  na 

opryskiwacze  polowe  i  sadownicze.  Zadaniem  opryskiwaczy  polowych  jest  ochrona 
otwartych,  płaskich  powierzchni,  natomiast  opryskiwacze  sadownicze  wyposażone 
w wentylatory  chronią  rzędowe  uprawy  przestrzenne.  Opryskiwacze,  choć  zbudowane  są 
z podobnych podzespołów, często różnią się między sobą konstrukcją. Współczesne, większe 
i droższe opryskiwacze posiadają bogate wyposażenie specjalistyczne. Zwiększa ono precyzję 
nanoszenia cieczy użytkowej, a także możliwości kontroli jej wydatkowania. 

W skład opryskiwacza ciągnikowego wchodzą następujące podzespoły: 

−

 

zbiornik, 

−

 

pompa, 

−

 

filtry, 

−

 

mieszadło, 

−

 

zawór sterująco–rozdzielczy, 

−

 

manometr, 

−

 

belka opryskowa z rozpylaczami (opryskiwacze polowe), 

−

 

przystawka wentylatora (opryskiwacze sadownicze), 

−

 

inne  wyposażenie  (urządzenia  płuczące,  znaczniki  pianowe,  „komputery  pokładowe” 
itp.). 

 

 

Rys.  11.  Schemat  opryskiwacza  polowego:  1)  wskaźnik  poziomu  cieczy,  2)  filtr  wlewowy,  3)  mieszadło, 

4) przewód  przelewowy,  5)  zawór  spustowy,  6)  filtr  ssawny,  7)  zawór  bezpieczeństwa  pompy,  
8) powietrznik, 9) zawór sterujący, 10) filtr ciśnieniowy, 11) manometr , 12) zawór sekcyjny, 13) filtr 
sekcyjny, 14) filtr indywidualny, 15) rozpylacz [9, s. 127] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

35 

Zbiorniki  w  opryskiwaczach  zawieszanych  mają  pojemność  od  300  do  400  l.  Cięższe 
ciągniki  wyższych  klas  mogą  obsługiwać  większe  opryskiwacze  zawieszane,  o  pojemności 
zbiorników 600–800 l. Zbiorniki opryskiwaczy przyczepianych mają pojemność w granicach 
od 1000 do 6000 l. Zbiornik jest tak uformowany, by nie posiadał ostrych krawędzi i załamań. 
Utrudniałyby  one  mieszanie  cieczy  i  utrzymanie  zbiornika  w  czystości.  W  najniższym 
punkcie  zbiornika,  jest  umieszczony  zawór  spustowy,  pozwalający  na  opróżnienie  resztek 
cieczy  roboczej.  Zbiorniki  są  wykonywane  z  żywicy  poliestrowej  lub  z polietylenu.  Każdy 
zbiornik  musi  być  wyposażony  w  szczelną  pokrywę.  Jednocześnie  w miarę  wypryskiwania 
cieczy,  musi  istnieć  możliwość  dopływu  powietrza  do  zbiornika.  Pod  pokrywą  jest 
umieszczone  sito  wlewowe.  W  koszu  sitowym  często są  montowane rozcieńczalniki  służące 
do  przygotowania  cieczy  roboczej,  a  także  płuczki  do  pojemników  po  środkach  ochrony. 
Każdy  opryskiwacz  powinien  być  wyposażony  we  wskaźnik  poziomu  cieczy.  Musi  on  być 
tak  usytuowany,  by  kierowca  ciągnika  miał  możliwość  łatwego  skontrolowania  poziomu 
cieczy  w  zbiorniku.  W  nowszych  konstrukcjach  opryskiwaczy,  dodatkowo  instalowane  są 
zbiorniki czystej  wody przeznaczone dla operatora do umycia po pracy twarzy i rąk, a także 
osobny  zbiornik  czystej  wody  do  umycia  i  opłukania  opryskiwacza  z  zewnątrz  i  jego 
instalacji cieczowej. 
Pompa  jest  jednym  z  ważniejszych  podzespołów  opryskiwacza.  We  współczesnych 
opryskiwaczach  stosuje  się  w  większości pompy  membranowe.  Pracują one  zazwyczaj  przy 
ciśnieniu  1–12  bar.  Niekiedy  osiągają także  ciśnienie dochodzące  do  15 barów. W  ostatnich 
latach  opracowano  nową  generację  pomp  membranowo–tłokowych.  Posiadają  one  bardziej 
złożoną konstrukcję i osiągają ciśnienie robocze 40–50 bar. 

 

 

 

Rys. 12. Schemat działania pompy membranowej [4, s. 13] 

 

Pompy  tłokowe  i  membranowe  tłoczą  ciecz  nierównomiernie.  Pojawiająca  się  pulsacja 

ciśnienia  wpływa  niekorzystnie  na  równomierność  oprysku  i  trwałość  układu  cieczowego. 
Znaczne  ograniczenie  nierównomierności  można  osiągnąć  przez zastosowanie  powietrznika. 
Sprężone  w  powietrzniku  powietrze  pod  ciśnieniem  1/3  do  2/3  ciśnienia  cieczy  roboczej, 
w sposób  wystarczający  niweluje  pulsację  pompy.  Pompy  są  budowane  także  w  wersjach 
wielomembranowych.  Ilość  membran  wpływa  w  sposób  zasadniczy  na  wydajności  pompy. 
Pompy  dwumembranowe  osiągają  wydatek  40–70 l/min.  Współcześnie  są  budowane 
konstrukcje  wielomembranowe  w  układzie  gwiaździstym.  Ten  rodzaj  pomp  pozwolił 
wyeliminować uciążliwe zjawisko pulsacji cieczy. W takich pompach powietrzniki nie są już 
potrzebne.  Prawidłowo  dobrana  pompa  powinna  zapewniać  dostarczenie  cieczy  do 
rozpylaczy  pod  odpowiednim  ciśnieniem,  a  także  umożliwiać  efektywne  mieszanie  cieczy 
w zbiorniku. Nominalna wydajność pompy jest osiągana wówczas, gdy wałek odbioru mocy 
osiąga 540 obr/min. 
Filtry w opryskiwaczu zapobiegają zapychaniu się rozpylaczy podczas wykonywania zabiegu 
ochrony. Układ filtracyjny składa się z kilku następujących po sobie stopni. Każdy następny 
filtr jest wyposażony we wkład filtracyjny z siatką bardziej gęstą od poprzedniego. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

36 

 

Rys. 13. Schemat filtrowania cieczy roboczej w opryskiwaczu [4, s. 15]

 

 
 

Siatki  filtracyjne  nie  mogą  być  zbyt  gęste,  gdyż  powodują  wówczas  nadmierne  spadki 

ciśnienia  w  układzie  cieczowym  opryskiwacza,  a  w  pewnych  przypadkach  mogą  nawet 
odfiltrowywać  zawiesinowe środki  ochrony. Układ  filtrowania  cieczy opryskowej  składa się 
z następujących filtrów: 

−

 

sito wlewowe, 

−

 

filtr ssawny, 

−

 

filtr ciśnieniowy, 

−

 

filtry sekcyjne, 

−

 

filtry indywidualne rozpylaczy. 

Mieszadło jest nieodzownym elementem każdego zbiornika. Umiejscowione w odpowiednim 
miejscu  nie  dopuszcza  do  rozwarstwienia  się  cieczy  w  zbiorniku  i  umożliwia  utrzymanie 
stałego  stężenia  cieczy  roboczej.  We  współczesnych  opryskiwaczach  dominują  mieszadła 
hydrauliczne.  Są  one  zbudowane  w  postaci  odpowiednio  uformowanej  dyszy.  Zasilanie 
mieszadła  powinno  być  niezależne  od  ustawienia  zaworu  sterującego,  dlatego  najbardziej 
pożądanym rozwiązaniem jest zasilanie mieszadła bezpośrednio z pompy. 
Zawory  sterujące  mają  zadanie  utrzymać  stałe  ciśnienie  robocze,  a  tym  samym  stały 
przepływ cieczy z pompy do rozpylaczy. System zaworów skierowuje ciecz do odpowiednich 
odbiorników. W skład zespołu zaworów sterujących wchodzą: 

−

 

zawór regulacyjny – decyduje o wielkości żądanego ciśnienia cieczy roboczej, 

−

 

zawór główny (przelewowy) – odcina dopływ cieczy do zaworów sekcyjnych i kieruje ją 
z powrotem do zbiornika, 

−

 

zawory sekcyjne – kierują ciecz do odpowiednich sekcji opryskowych, 

−

 

zawory  kompensacyjne  –  służą  do  utrzymania  stałego,  zadanego  ciśnienia  cieczy 
opryskowej  w  przypadku  wykonywania  zabiegów  ochrony  przy  odciętym  dopływie 
cieczy do jednej lub kilku sekcji belki polowej. 

 

Zawór główny i regulacyjny, a także zawory sekcyjne powinny znajdować się w zasięgu 

ręki traktorzysty. Niekiedy  jest to umożliwione poprzez umieszczenie zaworu sterującego na 
specjalnym wysięgniku,  montowanym do ramy opryskiwacza. Coraz częściej wprowadza się 
zdalne 

sterowanie 

pracą 

zaworów, 

drogą 

elektryczną 

z 

użyciem 

zaworów 

elektromagnetycznych lub elektrycznych. 
Elektroniczne  sterowniki  w  opryskiwaczach  polowych  i  sadowniczych  monitorują  na 
bieżąco  pracę  opryskiwacza  (m.in.  prędkość  roboczą,  wydatek  jednostkowy,  ilość  zużytej 
cieczy  roboczej,  powierzchnię  wykonanego  zabiegu  itp.).  Ułatwiają  one  podejmowanie 
decyzji  i  przeprowadzanie  stosownych  korekt  parametrów  przez  operatora  podczas  pracy 
opryskiwacza.  W  prowadzenie  „komputerów  pokładowych”  znacznie  ułatwiło  obsługę, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

37 

a także  zwiększyło  dokładność  dozowania  cieczy  opryskowej.  Komputer  sterujący  dawką 
cieczy roboczej składa się z: 

−

 

programowanego sterownika mikroprocesorowego, 

−

 

przetwornika (czujnika) prędkości roboczej, 

−

 

przetwornika ciśnienia, 

−

 

przepływomierza, 

−

 

zespołu wykonawczego (elektryczny zawór regulacji ciśnienia). 
Zasada  działania  komputera  pokładowego  polega  na  utrzymaniu  stałej  dawki  cieczy, 

przez zmianę ciśnienia w zależności od prędkości roboczej. Przed rozpoczęciem opryskiwania 
należy  wprowadzić  do  sterownika  założone  parametry  pracy  opryskiwacza  (m.in.  dawkę 
cieczy, ciśnienie robocze). 

 

 

 

Rys. 14. Komputer pokładowy [katalog TeeJet Stany Zjednoczone] 

 

Podczas wykonywania zabiegu czujnik zamontowany przy kole opryskiwacza przekazuje 

do  sterownika  informacje  o  prędkości  przetaczania  opryskiwacza.  Nawet  gdy  koła 
opryskiwacza  będą  przemieszczać  się  z  poślizgiem,  prędkość  jest  dokładnie  monitorowana. 
Gdy  sterownik  otrzyma  informację  od  czujnika  o  zmianie  prędkości  przetaczania,  wówczas 
samoczynnie dostosowuje założone nastawy tak, aby dawka cieczy była utrzymana na stałym, 
założonym wcześniej poziomie. Przy spadku prędkości agregatu dopływ cieczy do rozpylaczy 
zostaje ograniczony przez obniżenie ciśnienia. W przypadku zwiększenia prędkości, wydatek 
cieczy zwiększa się, poprzez zwiększenie ciśnienia. Dokładność elektronicznych sterowników 
jest  bardzo  wysoka.  Niestety,  regulacja  dawki  cieczy  roboczej  wyłącznie  przez  zmianę 
ciśnienia nie jest pozbawiona wad, gdyż od wielkości ciśnienia zależy bezpośrednio wielkość 
stosowanych  kropel.  Dla  uzyskania  pełnego  zakresu  regulacji  potrzebna  jest  więc  zmiana 
wielkości  rozpylaczy.  Wprowadzenie  do  techniki  ochrony  „komputerów  pokładowych” 
przyczyniło się do znacznej poprawy jakości opryskiwania. 
Manometr  ma  za  zadanie  wskazywać  ciśnienie  cieczy  użytkowej.  Dla  lepszej  czytelności 
wskazań  zalecany  zakres  ciśnień  zaznacza  się  kolorem  zielonym.  W opryskiwaczach 
polowych jest to zakres od 1,0 do 5,0 barów, natomiast w sadowniczych od 5,0–15.0 barów. 
Sektor  zbyt  wysokich  ciśnień  oznacza  się  kolorem  czerwonym.  Użycie  manometrów 
wypełnionych gliceryną znacznie zmniejsza drgania wskazówki. 
Belka polowa składa się z kilku zawiasowo montowanych sekcji. Najmniejsze opryskiwacze 
posiadają  belki  o  długości  10  do  12  m  Przyjmuje  się,  że  długość  belki  powinna  stanowić 
wielokrotność  szerokości  roboczej  siewnika.  W  praktyce  najczęściej  spotyka  się 
opryskiwacze  z  belkami  o  długościach  12,  15,  18,  21  m  itd.  Nowoczesne  opryskiwacze 
posiadają  belki  sięgające  nawet  42  metrów.  Belki  mogą  być  rozkładane  ręcznie  lub 
hydraulicznie.  Belka  polowa  powinna  być  lekka  i  jednocześnie  sztywna.  Układ  zawieszenia 
i samopoziomowania  belki  powinien  zapewniać  równoległe  położenie  belki  względem 
opryskiwanej powierzchni, bez względu na zachowanie się podwozia opryskiwacza. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

38 

 

Rys. 15. Wpływ ruchu belki polowej w płaszczyźnie poziomej na równomierność poprzeczną [4, s. 16]

 

 
Opryskiwacz  polowy  musi  być  także  wyposażony  w  mechanizm  podnoszenia, 

zapewniający  regulację  wysokości  położenia  rozpylaczy  nad  opryskiwaną  powierzchnią. 
Wystarczający zakres regulacji mieści się w zakresie 0,4–1,5 m. 
Rozpylacze  w  opryskiwaczach  polowych  są  bardzo  ważnymi  elementami.  Od  ich  stanu 
w dużej mierze zależy równomierność oprysku. Do zabiegów polowych zaleca się stosowanie 
rozpylaczy  płaskostrumieniowych  o  kącie  oprysku  110º,  rozmieszczonych  na  belce 
w rozstawie  co  0,5 m.  W  czasie  oprysku  ich  odległość  od  chronionej  uprawy  również 
powinna  wynosić  0,5 m.  Rozpylacze  produkowane  są  w  wielu  wersjach.  Pozwalają  one 
uzyskać krople o różnych wielkościach i oprysk o różnym charakterze. Wszystkie rozpylacze 
zamontowane  w  opryskiwaczu  powinny  być  tego  samego  typu  i  wielkości.  Zapewnia  to 
uzyskanie właściwej równomierności poprzecznej całej belki. 
 

 

Rys. 16. Wpływ wielkości kropli na stopień pokrycia opryskiwanej powierzchni [4, s. 26]

 

 

Międzynarodowa  norma  ISO  wprowadziła  jednolite  oznaczenia  rozpylaczy  kodem 

kolorowym  i  cyfrowym.  Oznaczenia  te  stosują  wszystkie  renomowane  firmy.  Na  przykład 
przy  ciśnieniu  3  barów,  rozpylacze  o  wydatku  0,8 l/min  (symbol  02)  mają  kolor  żółty, 
a o wydatku  1,6  l/min  (symbol  0,4)  kolor  czerwony  [tabela  5].  Rozpylacze  produkowane  są 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

39 

głównie  z  tworzyw  sztucznych  (z  polimerów)  o  specjalnych  własnościach.  Są  one  tanie 
i jednocześnie odporne na szybkie rozkalibrowanie. Droższe wersje rozpylaczy produkowane 
są ze stali nierdzewnej, hartowanej stali nierdzewnej lub ceramiki. 

Opryskiwanie  drobnymi  kroplami  jest  korzystne,  ponieważ  zwiększa  stopień  pokrycia 

(Rys.  16).  Ponadto  można  zwiększyć  wydajność  opryskiwacza  przez  obniżenie  dawki 
wypryskiwanej  cieczy.  Jednak  praktyczne  użycie  bardzo  drobnych  kropel  i  niskich  dawek 
cieczy jest utrudnione, ze względu  na dużą podatność drobnych  i lekkich kropel na zjawisko 
znoszenia.  Wielkość kropli zależy zarówno od wielkości zastosowanego rozpylacza,  jak  i od 
ustawionego  ciśnienia.  Im  wyższe  ciśnienie,  tym  krople  będą  drobniejsze.  Aby  ograniczyć 
zjawisko  znoszenia  można  zastosować  opryskiwacz  z  pomocniczym  strumieniem  powietrza 
lub  specjalne  rozpylacze  antyznoszeniowe.  Należą  do  nich  m.in.  rozpylacze  inżektorowe. 
Następuje  w  nich  napowietrzanie  kropli,  przez  co  stają  się  one  większe  i  przez  to  mniej 
podatne na działanie wiatru. 

 

Rys. 17. Opryskiwacz polowy z pomocniczym strumieniem powietrza [12, s. 148] 

 

Belka  polowa  z  pomocniczym  strumieniem  powietrza  [Rys.17],  pomaga  w  znacznym 

stopniu  wyeliminować  szkodliwe  zjawisko  znoszenia.  Opryskiwacz  jest  wyposażony 
w wentylator  zamontowany  w  osi  maszyny  i  rękawy  rozprowadzające  powietrze  wzdłuż 
ramion belki polowej. W dolnej części rękawa są zlokalizowane otwory wylotowe powietrza, 
sąsiadujące  tuż  z  rozpylaczami.  Powietrze  wypływając  przez  otwory  formuje  kurtynę,  która 
kieruje  rozpyloną  ciecz  w  opryskiwany  łan.  Pomocniczy  strumień  powietrza  zmniejsza 
znoszenie  cieczy  roboczej  i  jednocześnie  ułatwia  penetrację  gęstych  łanów  roślin.  Stosując 
opryskiwacze  z  pomocniczym  strumieniem  powietrza  można  obniżyć  zużycie  pestycydów 
o 25–30%.  Pozwalają  one  również  na  wykonanie  zabiegów  z  większymi  prędkościami 
roboczymi (do 10–12 km/godz.) i przy obniżonych dawkach cieczy (do 50–100 l/ha). 
Opryskiwacze  sadownicze  różnią  się  nieco  w  swojej  budowie  od  opryskiwaczy  polowych. 
Niezbędne jest w nich zastosowanie silnego strumienia powietrza, który przeniesie rozpyloną 
ciecz na chronione drzewo lub krzew i jednocześnie poruszając liśćmi umożliwi pokrycie ich 
z  każdej  strony.  Strumień  powietrza  jest  wytwarzany  w  przystawce  wentylatorowej,  która 
zbudowana jest z przekładni zębatej lub pasowej, wirnika oraz obudowy wraz z kierownicami 
strumienia  powietrza.  Wydajność  wentylatora  zależy  od  średnicy  i  prędkości  obrotowej 
wirnika. Nowoczesna przystawka wentylatorowa posiada  jedno  lub dwubiegową przekładnię 
zębatą  zwiększającą  obroty  WOM  3,5  do  5,0–krotnie  W starszych  konstrukcjach  lub 
mniejszych  przystawkach  spotyka  się  przekładnie  pasowe.  W wielu  opryskiwaczach 
sadowniczych  stosuje  się  wirniki  o  zmiennym  kącie  łopat.  Pozwala  to  na  dostosowanie 
wydajności  wentylatora  do  wielkości  i  gęstości  opryskiwanych  drzew,  a także  do  mocy 
ciągnika. 

Ponieważ opryskiwacze sadownicze o tradycyjnej budowie nie zapewniały równomiernej 

dystrybucji cieczy w koronie drzewa, opracowano szereg nowych systemów emisji powietrza, 
w  których  zmniejszono  odległość  pomiędzy  wylotami  powietrza  i  opryskiwanym  obiektem. 
Pozwoliło to bardziej precyzyjnie kierować ciecz opryskową i obniżyć emisję pestycydów do 
środowiska. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

40 

 

 

Rys. 18. Opryskiwacz sadowniczy z deflektorem: 1) wentylator, 2) deflektor, 3) rozpylacze [12, s. 152] 

 

Takimi  maszynami  są  np.  opryskiwacze  z  deflektorami,  tworzącymi  pionową  szczelinę 

wylotową kierują strumień powietrza poziomo lub pod niewielkim kątem w górę. Emitują one 
mniejszą objętość powietrza  niż tradycyjne wentylatory osiowe, ale większą  niż wentylatory 
promieniowe. Wentylatory osiowe z deflektorami dominują w nowoczesnych opryskiwaczach 
sadowniczych.  W  sadach  jednak  pojawia  się  coraz  więcej  nowoczesnych  opryskiwaczy 
pozwalających  na  bardzo  oszczędne  stosowanie  środków  chemicznych.  Należą  do  nich 
opryskiwacze z kierowanym strumieniem powietrza, tunelowe, reflektorowe, sensorowe itp. 
Dodatkowe wyposażenie opryskiwaczy 

Coraz  więcej  współcześnie  produkowanych  opryskiwaczy  jest  wyposażanych 

w instalację płuczącą. Dzięki niej mycie i płukanie opryskiwacza może odbywać się na polu. 
Wirująca dysza umieszczona wewnątrz zbiornika spłukuje pozostałości cieczy roboczej z jego 
ścianek.  Rozcieńczony  po  myciu  roztwór  wypryskuje  się  na  polu,  na  którym  odbywał  się 
zabieg. 

W  celu  ułatwienia  utylizacji  opakowań  po  środkach  ochrony  roślin,  stosuje  się  do  nich 

płuczkę  w  postaci  dyszy,  która  jest  wprawiana  w  ruch  obrotowy  pod  wpływem 
przepływającej  wody.  Płuczka  pustych  opakowań  jest  umieszczana  w  rozwadniaczu 
ulokowanym z boku opryskiwacza. 

Kolejne urządzenia to znaczniki pianowe, które ułatwiają dokładne pokrycie powierzchni 

pola  opryskiem,  bez  powstawania  „omijaków”.  Znacznik  składa  się  z  pojemnika  na  środek 
pianotwórczy,  urządzenia  sterowniczego  zasilanego  z  instalacji  elektrycznej  ciągnika,  węży 
rozprowadzających  i  dwóch  dysz  pianowych  umieszczonych  na  końcach  belki  polowej. 
Podczas  przejazdu  opryskiwacza  dysze  formują  porcje  piany  rozmieszczone  po  polu  co  20–
30 m.  Ułatwiają  one  prowadzenie  opryskiwacza  w  uprawach  płaskich,  w  których  brak  jest 
ścieżek technologicznych. 

Urządzenia  pianotwórcze  nie  są  potrzebne,  jeśli  agregat  jest  wyposażony  w  komputer 

i urządzenie  DGPS.  Pozwala  ono  we  współpracy  z  satelitami  dokładnie  wytyczyć  kolejne 
przejazdy opryskiwacza i precyzyjnie sterować dawką cieczy. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

41 

Kalibracja opryskiwaczy 

Przed wyjazdem w pole  należy wcześniej wykonać kalibrację opryskiwacza. Polega ona 

na takiej regulacji jego podzespołów, aby zabieg został wykonany zgodnie ze wcześniejszymi 
założeniami. W czasie kalibracji należy ustalić i zgrać ze sobą następujące parametry pracy: 

−

 

dawkę cieczy roboczej [l/ha], 

−

 

wydatek jednostkowy rozpylacza [l/min], 

−

 

ciśnienie robocze [bar], 

−

 

prędkość roboczą [km/h]. 

Parametry oprysku można ustalić na kilka sposobów. Niżej zostaną przytoczone dwa: 

−

 

z użyciem wzoru na wydatek rozpylacza, 

−

 

na podstawie danych z tabeli wydatków rozpylaczy. 

Sposób I 
A. Ustalenie dawki cieczy 
Należy  określić  dawkę  cieczy  jaką  będziemy  stosować,  uwzględniając  specyfikę  i  fazę 
rozwojową uprawy, warunki zewnętrzne i technikę opryskiwania, oraz wskazania na etykiecie 
środka ochrony roślin. 
B. Ustalenie rozstawy rozpylaczy 
Sprawdzamy  rozstaw  rozpylaczy  na  belce  polowej.  W  przypadku  zastosowania  rozpylaczy 
płaskostrumieniowych o kącie 110º rozpylacze powinny być rozmieszczone co 0,5 m. 
C. Ustalenie prędkości agregatu 
Tylko  w  ciągnikach  nowej  generacji  lub  wyposażonych  w  „komputer  pokładowy”  możemy 
na  bieżąco  odczytać  prędkość  jazdy  agregatu  po  polu.  W  przypadku  starszych  ciągników 
musimy określić prędkość jazdy według następującej procedury: 

−

 

zmierz czas przejazdu ciągnika z opryskiwaczem na odcinku 100 m, 

−

 

w czasie jazdy zadbaj o to, by obroty silnika zapewniały obroty nominalne WOM, 

−

 

odczytaj prędkość ciągnika z niżej zamieszczonej tabeli. 

 

Tabela 4. Tabela służąca do obliczenia prędkości przejechania przez ciągnik odcinka 100 m [4, s. 28] 

Czas 

[s/100 m]  40  45  48  50  52  54  56  58  60  62  64  66  68  70  72  74  76  78  80  85  90  95  100 

Prędkość 

[km/h] 

9,0  8,0  7,5  7,2  6,9  6,7  6,4  6,2  6,0  5,8  5,6  5,5  5,3  5,1  5,0  4,9  4,7  4,5  4,4  4,2  4,0  3,8  3,6 

 
Jeśli nie dysponujemy tabelą, prędkość można także obliczyć według wzoru: 

100 

V = ––––––– ∙ 3,6       [km/h] 

t 

gdzie: 
V – prędkość [km/h], 
t – czas przejechania odcinka 100 m [s]. 
D. Ustalenie wydatku jednego rozpylacza 
Wydatek oblicza się ze wzoru: 

Q ∙ w ∙ V 

q = –––––––––––                [l/min] 

600 

gdzie: 
q – wydatek jednego rozpylacza [l/min], 
Q – dawka cieczy [l/ha], 
w – rozstaw rozpylaczy na belce polowej [m], dla rozpylaczy o kącie 110° w = 0,5 metra, 
V – prędkość agregatu [km/h]. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

42 

E. Ustalenie ciśnienie oprysku 
Z  tabeli  wydatków  pojedynczych  rozpylaczy  [Rys.20]  dobieramy  ciśnienie  odpowiadające 
obliczonemu  wydatkowi  rozpylacza.  Jednocześnie  zwracamy  uwagę  na  konieczność 
zgodności wartości prędkości jazdy i dawki cieczy w l/ha  
F. Praktyczna weryfikacja wyników 
Należy  założyć  ustalone  rozpylacze  i  uruchomić  opryskiwacz.  Następnie  należy  ustawić 
ciśnienie  dobrane  z  tabeli  wydatków  (pkt  E).  Mierzymy  po  kolei  wydatek  kilku  wybranych 
rozpylaczy  dla  każdej  z  sekcji  zbierając  ciecz  przez  l minutę  do  wyskalowanego  naczynia. 
Uzyskane  wydatki  (objętości  zebranej  cieczy)  należy  porównać  z  wydatkiem  obliczonym 
w punkcie D. W przypadku istotnych różnic należy skorygować ciśnienie i powtórzyć pomiar. 
Naczynia  miarowe  po  badaniu  należy  starannie  umyć.  Tych  naczyń  nie  wolno  stosować  do 
innych celów. 
 
Przeglądając  tabelę  wydatków  i  dawek  cieczy  łatwo  zauważyć,  że  określona  dawka  cieczy 
może być realizowana przy użyciu różnych rozpylaczy pracujących przy różnych ciśnieniach 
i  prędkościach  roboczych.  Trzeba  pamiętać  o  tym,  że  każda  z  kombinacji  typu  rozpylacza 
i ciśnienia  cieczy  powoduje  wytwarzanie  kropel  innej  wielkości.  Dlatego  ostateczny  wybór 
rozpylacza  powinien  uwzględniać  przeznaczenie  zabiegu,  warunki  pogodowe  i  technikę 
opryskiwania. 
 
Przykład: 
Należy  dobrać  rozpylacz  do  wykonania  oprysku  o  wydatku  cieczy  300 l/ha.  Dysponujemy 
rozpylaczami  płaskostrumieniowymi  o  kącie  110°,  rozmieszczonych  na  belce  co  0,5 m. 
Zakładamy, że będziemy jeździć agregatem z prędkością 6 km/h. 
Ze wzoru obliczamy wydatek jednostkowy rozpylacza: 
 

Q ∙ w ∙ V            300 [l/ha] ∙ 6 [km/h] ∙ 0,5 [m] 

q = ––––––––––––  = –––––––––––––––––––––––––  = 1,5  [l/min] 

600                                          600 

 
W  tabeli  wydatków  rozpylaczy  odszukujemy  rozpylacz  o  najbliższym  wydatku  do 
obliczonego [Rys.20]. Jest to rozpylacz 110 04 (czerwony), który osiąga wydatek 1,46 [l/min] 
przy ciśnieniu 2,5 bara. Sprawdzamy, że przy prędkości 6 km/h, stosując tego typu rozpylacze 
uzyskamy  wydatek  292 l/ha.  Jest to  wartość  bardzo zbliżona  do zakładanej  (300 l/ha).  Teraz 
należy  dokonać  sprawdzenia  trafności  doboru  parametrów  podczas  pomiaru  wydatku 
z jednego  rozpylacza  do  naczynia  pomiarowego  w  ciągu  1  min,  przy  ciśnieniu  2,5  bara. 
Po sprawdzeniu w razie potrzeby można dokonać niewielkich korekt ciśnienia. 
Sposób II 
Jeżeli dysponujemy  firmowymi rozpylaczami znanych producentów (TeeJet, Lechler, Albuz, 
Sprays  International  Ltd  itp.)  nie  musimy  korzystać  z  wyżej  podanego  wzoru  w  celu 
obliczania wydatku jednostkowego. Z tabeli dobieramy wówczas dla określonej dawki cieczy 
(np. 150 l/ha)  rozmiar  rozpylacza,  prędkość  wykonywania  zabiegu  i  ciśnienie  w  układzie 
cieczowym.  Oczywiście  musimy  wcześniej  posiąść  wiedzę  na  temat,  na  jakim  biegu  i  przy 
jakich obrotach silnika ciągnika osiągamy poszczególne prędkości jazdy. 
Przykład: 
Dla  dawki  150  l/ha  (147  l/ha)  można  dobrać  rozpylacz  110–015  (zielony),  mający  wydatek 
0,49 l/min przy ciśnieniu 2 barów, i prędkości 4 km/h, lub rozpylacz 110–01 (pomarańczowy) 
mający wydatek 0,52 l/min przy ciśnieniu 5 barów i prędkości 4 km/h. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

43 

Tabela 5. Wydatki rozpylaczy płaskostrumieniowych o kącie oprysku 110º w standardzie ISO [4, s. 30] 

 

110–01 

POMARAŃCZOWY 

110–04 

CZERWONY 

Dawka cieczy [l/ha]  

przy prędkości [km/h]: 

Dawka cieczy [l/ha]  

przy prędkości [km/h]: 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0  5,0  6,0  7,0  8,0  10,0  12,0 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0 

5,0 

6,0 

7,0 

8,0  10,0  12,0 

1,5 

0,28 

85 

67 

57 

48 

42 

34 

28 

1,5 

1,13  339  271  226  194  170  136  113 

2,0 

0,33 

98 

79 

65 

56 

49 

39 

33 

2,0 

1,31  392  314  261  224  196  157  L31 

2,5 

0,37  110  89 

73 

63 

55 

44 

37 

2,5 

1,46  438  350  292  250  219  175  146 

3,0 

0,40  120  96 

80 

69 

60 

48 

40 

3,0 

1,60  480  384  320  274  240  192  160 

4,0 

0,46  139  110  92 

79 

69 

55 

46 

4,0 

1,85  554  444  370  317  277  222  185 

5,0 

0,52  155  125  103  89 

77 

62 

52 

5,0 

2,07  620  497  413  354  310  248  207 

110–015 

ZIELONY 

110–05 

BRĄZOWY 

Dawka cieczy [l/ha]  

przy prędkości [km/h]: 

Dawka cieczy [l/ha]  

przy prędkości [km/h]: 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0  5,0  6,0  7,0  8,0  10,0  12,0 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0 

5,0 

6,0 

7,0 

3,0  10,0  12,0 

1,3 

0,42  127  101  85 

73 

64 

51 

42 

1,5 

1,41  424  338  283  242  212  170  141 

2,0 

0,49  147  118  98 

84 

73 

59 

49 

2,0 

1,63  490  391  327  280  245  196  163 

1,5 

0,55  164  132  110  94 

82 

66 

55 

2,5 

1,83  548  439  365  313  274  219  183 

3,0 

0,60  180  144  120  103  90 

72 

60 

3,0 

2,00  600  480  400  343  300  240  200 

4,0 

0,69  208  166  139  119  104  83 

69 

4,0 

2,31  693  554  462  396  346  277  231 

5,0 

0,77  232  185  155  133  116  93 

77 

5,0 

2,58  775  619  516  443  387  310  258 

110–02 

ŻÓŁTY 

110–06 

SZARY 

Dawka cieczy [l/ha]  

przy prędkości [km/h]: 

Dawka cieczy [l/ha]  

przy prędkości [km/h]: 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0  5,0  6,0  7,0  8,0  10,0  12,0 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0 

5,0 

6,0 

7,0 

8,0  10,0  12,0 

1,5 

0,57  170  137  113  97 

35 

68 

57 

1,5 

1,70  509  408  339  291  255  204  170 

2,0 

0,65  196  156  131  112  98 

73 

65 

2,0 

1,96  588  470  392  336  294  2.35  196 

2,5 

0,73  219  175  146  125  110  88 

73 

2,5 

2,19  657  526  438  376  329  263  219 

3,0 

0,80  240  192  160  137  120  96 

80 

3,0 

2,40  720  576  480  411  360  288  240 

4,0 

0,92  277  221  185  158  139  111  92 

4,0 

2,77  831  665  554  475  416  333  277 

5,0 

1,03  310  247  207  177  155  124  103 

5,0 

3,10  930  744  620  531  465  372  310 

110–03 

NIEBIESKI 

110–08 

BIAŁY 

Dawka cieczy [l/ha]  

przy prędkości [km/h]: 

Dawka cieczy [l/ha] 

 przy prędkości [km/h]: 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0  5,0  6,0  7,0  8,0  10,0  12,0 

Ci

śn

ie

n

ie

 

[b

a

r]

 

W

y

d

at

ek 

[l

/mi

n]

 

4,0 

5,0 

6,0 

7,0 

8,0  10,0  12,0 

1,5 

0,85  255  204  170  145  127  102  85 

1,5 

2,26  679  542  453  388  339  272  226 

2,0 

0,98  294  235  196  168  147  118  98 

2,0 

2,61  734  626  523  448  392  314  261 

2,5 

1,10  329  264  219  188  164  131  110 

2,5 

2,92  876  701  584  501  438  351  292 

3,0 

1,20  360  288  240  206  130  144  120 

3,0 

3,20  960  768  640  549  480  384  320 

4,0 

1,39  416  334  277  238  208  166  139 

4,0 

3,70  1109  888  739  633  554  443  370 

5,0 

1,55  465  372  310  266  232  186  155 

5,0 

4,13  1239  991  826  708  620  496  413 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

44 

Przechowywanie i konserwacja opryskiwaczy polowych i sadowniczych 

Opryskiwacz  powinien  być  przechowywany  w  suchym  i  zadaszonym  pomieszczeniu. 

Po zakończeniu  sezonu  opryskiwacz  należy  starannie  umyć,  spuścić  wodę  ze  zbiornika 
i całego  układu,  a  następnie  osuszyć.  Wszystkie  miejsca  smarowania  napełnić  świeżym 
smarem,  lub  olejem,  części  metalowe  niemalowane  przetrzeć  olejem  napędowym, 
uszkodzone  powierzchnie  lakierowane  oczyścić  i  pomalować  ponownie.  Węże  oczyścić, 
osuszyć,  przetrzeć  talkiem  i  zwinąć  w  kręgi.  Przed  sezonem  zimowym,  należy  opróżnić 
pompę  i zbiornik  opryskiwacza  z  resztek  wody.  Wody  nie  może  być  również  w  mieszadle, 
filtrach, zaworze sterującym i oprawach rozpylaczy. W innym wypadku grozi to zniszczeniem 
podzespołów. Na okres zimowy należy wymontować rozpylacze i filtry. 
 
Przepisy bhp podczas eksploatacji opryskiwaczy 

W  trakcie  czynności  przygotowawczych,  oraz  w  czasie  obsługi  eksploatacyjnej  należy 

bezwzględnie przestrzegać następujące przepisy: 

−

 

opryskiwacz  nie  może  być  obsługiwany  przez  postronnych  ludzi,  nie  zapoznanych 
wcześniej z jego działaniem, 

−

 

opryskiwacza nie mogą obsługiwać kobiety i młodociani, 

−

 

przed  pracą,  w  czasie  trwania  pracy  i  po  jej  zakończeniu  nie  wolno  spożywać  napojów 
zawierających alkohol, 

−

 

podczas  pracy  nie  wolno  palić,  pić  i  jeść.  Po zakończeniu  pracy,  lub  w  przerwie  należy 
umyć ręce  i twarz ciepłą wodą z  mydłem, oraz przepłukać usta czystą wodą. Nie wolno 
przystępować do pracy na czczo, 

−

 

opryskiwacza  nie  mogą  użytkować osoby  nawet  z drobnymi  skaleczeniami,  ze  względu 
na wysoką toksyczność i duże stężenie środków chemicznych, 

−

 

czynności  związane  z  obsługiwaniem  opryskiwacza  i  przygotowaniem  cieczy  należy 
wykonywać  w  odzieży  ochronnej  z  nakrytą  głową  i  okularach  ochronnych,  oraz 
w rękawicach gumowych i półmasce, 

−

 

w  miejscach,  gdzie  zastosowano  środki  chemiczne,  nie  wolno  paść  bydła  i  zbierać 
plonów wcześniej niż po upływie okresu karencji, 

−

 

podczas  pracy  należy  zwrócić  uwagę  na  to,  by  opryskiwanie  odbywało  się  z  wiatrem 
tzn. aby rozpylona ciecz nie spadała na obsługującego, 

−

 

opryskiwacz musi być przechowywany w stanie czystym, 

−

 

po  skończonym  oprysku,  pozostałą  ciecz  w  zbiorniku  opryskiwacza  należy  rozcieńczyć 
wodą  w  stosunku  1:10  i  z  powrotem  wypryskać  na  opryskiwanym  polu,  z  większą 
prędkością roboczą, 

−

 

naprawy  podzespołów  opryskiwacza  można  wykonywać  tylko  przy  wyłączonym 
napędzie ciągnika, a ważniejsze naprawy przy zgaszonym silniku ciągnika, 

−

 

przed  rozpoczęciem  pracy  należy  sprawdzić,  czy  wszystkie  śruby  w  opryskiwaczu  są 
dokładnie przykręcone, 

−

 

na opryskiwaczu, w miejscach, których podzespoły wirują powinny być zawsze założone 
wszystkie osłony. Nie wolno bez nich pracować, 

−

 

transportując  opryskiwacz  drogą  publiczną,  należy  korzystać  z  urządzeń  świetlno 
ostrzegawczych, oraz założyć trójkąt odblaskowy, 

−

 

zarówno  podczas  pracy  jak  i  transportu  bezwzględnie  nie  wolno  na  opryskiwaczu 
przewozić postronnych ludzi, 

−

 

do pracy z opryskiwaczem zaleca się stosować ciągnik z kabiną, 

−

 

niedopuszczalna  jest praca  na pochyleniach przekraczających 10°  na skłonie w poprzek 
jazdy, oraz 15° na skłonie w kierunku jazdy. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

45 

Obowiązkowe badania opryskiwaczy 
 

Opryskiwacze  rolnicze  w  porównaniu  z  innymi  maszynami  rolniczymi  w  większości 

krajów  europejskich  są  traktowane  wyjątkowo.  Odzwierciedla  się  to  we  wprowadzeniu 
obowiązku  okresowych  badań  technicznej  sprawności  opryskiwaczy.  W  Polsce  obowiązek 
ten został prawnie wprowadzony od 1999 roku. Środki ochrony roślin można stosować tylko 
sprzętem sprawnym technicznie przebadanym w Stacjach Kontroli Opryskiwaczy. Po badaniu 
opryskiwacza,  rolnik  otrzymuje  zaświadczenie  stwierdzające  poprawność  funkcjonowania 
opryskiwacza  i  jego  podzespołów.  Widomym  znakiem  zaliczenia  badania  jest  nalepka 
przylepiona na opryskiwacz. 
Opryskiwacze plecakowe 

Opryskiwacz  plecakowy  z  napędem  ręcznym  jest  wyposażony  w  pompę  ciśnieniową. 

Składa się ze zbiornika, w którym umieszczona jest pompa nurnikowa z powietrznikiem, 
oraz zaworami ssawnym i tłocznym. Dźwignia napędu jest połączona z tłoczyskiem nurnika. 
W  otworze  wlewowym  jest  umieszczone  sito,  natomiast  filtr  ssawny  wewnątrz  zbiornika, 
a filtr tłoczny w rękojeści lancy. Dodatkowo w razie potrzeby można zainstalować przedłużacz 
lancy. W lancy można zainstalować wymienne rozpylacze ciśnieniowe z wkładką wirową lub 
rozpylacze szczelinowe. 

Plecakowe  opryskiwacze  pneumatyczne  z  napędem  silnikowym  są  wyposażone 

w wentylator,  którego  wirnik  ma  wspólną  oś  z  wysokoobrotowym  silnikiem  spalinowym. 
Od wentylatora odchodzi rura wylotowa z giętkim przegubem, zastępująca lancę opryskiwacza. 
Na  końcu  rury  znajduje  się  zwężona  nasadka  spełniająca  rolę  dyszy  powietrznej,  wewnątrz 
której  znajduje  ujście  ciecz  doprowadzana  wąskim  przewodem  ze  zbiornika.  W  czasie 
pracy wentylatora strumień powietrza przepływający przez dyszę z dużą prędkością rozpyla 
ciecz  na  drobne  krople.  Plecakowe  opryskiwacze  pneumatyczne  z  napędem  silnikowym 
zapewniają dużą wydajność pracy przy niewielkim wysiłku obsługującego. 

 

4.4.2. Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Z jakich elementów składa się opryskiwacz? 
2.  Do czego służą elektroniczne sterowniki wykorzystywane w opryskiwaczach? 
3.  Jaki jest wpływ ciśnienia na wielkość kropli uzyskiwanej w rozpylaczach? 
4.  Na czym polega zjawisko znoszenia kropel, jak można temu zapobiegać? 
5.  Co to jest kalibracja opryskiwacza i jak się ją przeprowadza? 
6.  W jaki sposób należy konserwować opryskiwacze? 
7.  Jakie zasady bhp należy przestrzegać przy obsłudze opryskiwaczy? 
8.  Jak zbudowane są opryskiwacze plecakowe? 

 

4.4.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Wykonaj  pomiar  rzeczywistej  prędkości  jazdy  ciągnika.  Pomiar  wykonaj  na  odcinku 

o długości  100 m  wytyczonym  na  polu.  Wykonaj  pomiary  dla  różnych  kombinacji  biegów 
ciągnika z użyciem reduktora i bez. Zadbaj o to, by ciągnik w czasie jazdy miał takie obroty 
silnika,  które  zagwarantują  nominalną  pracę  pompy  opryskiwacza.  Oblicz  prędkość  jazdy 
wyrażoną w km/h. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

46 

2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  wykonać kilka przejazdów ciągnikiem wybierając różne przełożenia w skrzyni biegów, 
4)  wykonać obliczenia. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, opryskiwacz zawieszany, 

−

 

instrukcje obsługi opryskiwacza i ciągnika, 

−

 

taśma pomiarowa, stoper, zestaw kluczy monterskich, 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Wykonaj  niezbędne  obliczenia,  przed  wykonaniem  zabiegu  ochrony  pszenicy  przed 

chwastem komosa biała. Przygotuj opryskiwacz zawieszany o pojemności zbiornika 400 l, do 
wykonania  zabiegu  ochrony.  Załóż,,  że  należy  opryskać  pole  o  powierzchni  6 ha.  Herbicyd 
„Chwastox  500  SL”  należy  zastosować  w  ilości  1,5  l/ha,  w  zalecanej  ilości  wody  200  l/ha, 
zastosuj  oprysk  średniokroplisty.  Załóż  prędkość  roboczą  5 km/h.  Oblicz  ile  będziesz 
potrzebował  wody  i  herbicydu  aby  wykonać  zabieg  na  całym  polu.  Oblicz  wydatek 
jednostkowy  jednego  rozpylacza.  Dobierz  odpowiedni  rozmiar  rozpylacza  i  określ  ciśnienie 
przy jakim wykonasz zabieg. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
2)  obliczyć potrzebną ilość wody i środka ochrony roślin, 
3)  obliczyć ile litrów herbicydu należy wlać do jednego zbiornika opryskiwacza, 
4)  obliczyć wydatek rozpylacza, 
5)  dobrać rozmiar rozpylacza, 
6)  określić ciśnienie, przy jakim będzie wykonany zabieg. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

tabela z wydatkami rozpylaczy, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 3 

Posługując  się  tabelą  wydatków  rozpylaczy,  dobierz  parametry  wykonania  zabiegu 

ochrony  plantacji  ziemniaków  przed  zarazą  ziemniaczaną,  fungicydem  „Rywal  500 SC”. 
Masz  do  dyspozycji  opryskiwacz  zawieszany  o  pojemności  zbiornika  400  l.  Ziemniaki  są 
uprawiane  na  polu  o  powierzchni  4 ha.  Fungicyd  należy  zastosować  w  ilości  3 l/ha, 
w zalecanej  ilości  wody  400  l/ha,  oprysk  drobnokroplisty.  Korzystając  z  tabeli  wydatków 
określ  rodzaj  rozpylacza,  prędkość  roboczą  z  jaką  będzie  należało  wykonać  zabieg  oraz 
ciśnienie.  Oblicz  ile  będziesz  potrzebował  wody  i  fungicydu  aby  wykonać  zabieg  na  całym 
polu. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

47 

2)  obliczyć potrzebną ilość wody i środka ochrony roślin, 
3)  obliczyć ile litrów fungicydu należy wlać do jednego zbiornika opryskiwacza, 
4)  dobrać parametry pracy z tabeli wydatków rozpylaczy, 
5)  dobrać rozmiar rozpylacza. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

tabela z wydatkami rozpylaczy, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 4 

Przygotuj  opryskiwacz  do  przechowania  między  sezonami.  Wykonaj  niezbędne 

czynności. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić zasady bezpiecznej pracy, 
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 
3)  przeczytać fragment instrukcji dotyczący konserwacji opryskiwaczy, 
4)  wykonać wszystkie czynności zgodnie z zaleceniami producenta, 
5)  sprawdzić stan techniczny maszyny. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, opryskiwacz zawieszany, 

−

 

instrukcje obsługi opryskiwacza i ciągnika, 

−

 

zestaw kluczy monterskich, smarownica, 

−

 

środki do konserwacji, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.4.4. Sprawdzian postępów 
 

Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)  scharakteryzować budowę i opisać działanie opryskiwacza? 

 

 

2)  określić funkcje elementów składowych opryskiwacza? 

 

 

3)  zminimalizować zjawisko znoszenia kropel oprysku? 

 

 

4)  przeprowadzić kalibrację opryskiwacza? 

 

 

5)  obliczyć potrzebną ilość wody i preparatu do przeprowadzenia 

zabiegu? 

 

 

 

 

6)  określić prędkość roboczą ciągnika rolniczego? 

 

 

7)  interpretować informacje uzyskane z etykiety preparatu? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

48 

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 

 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję. 
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi. 

Tylko jedna jest prawidłowa. 

5.  Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce 

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie 
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
7.  Jeśli udzielenie odpowiedzi  będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż  jego rozwiązanie 

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 

8.  Na rozwiązanie testu masz 35 min. 

Powodzenia!

 

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1.  Do nawozów naturalnych nie należy 

a)  gnojowica. 
b)  gnojówka. 
c)  mocznik. 
d)  obornik. 

 
2.  Nawozy naturalne wolno stosować na 

a)  glebach zalanych wodą. 
b)  glebach przykrytych śniegiem. 
c)  glebach zamarzniętych do głębokości 30 cm. 
d)  glebach nie zalanych wodą, nie przykrytych śniegiem i niezamarzniętych. 

 
3.  Planując nawożenie 

a)  należy uwzględnić wymagania pokarmowe roślin. 
b)  nie wolno mieszać nawozów mineralnych i naturalnych. 
c)  nie jest istotne obliczanie zapotrzebowania pokarmowego roślin. 
d)  należy co roku zmieniać rodzaj stosowanych nawozów. 

 
4.  Siewniki nawozowe w porównaniu z rozsiewaczami odśrodkowymi 

a)  wysiewają nawóz dokładniej. 
b)  wysiewają nawóz szybciej. 
c)  są bardziej wydajne. 
d)  ich budowa jest mniej skomplikowana. 

 
 
5.  Na rysunku obok przedstawiono 

a)  rozrzutnik wąskopasmowy. 
b)  rozrzutnik szerokopasmowy. 
c)  wóz paszowy. 
d)  rozrzutnik ze zdemontowanym adapterem. 

 
 
Rys. do zad. 5. [10, s. 81]

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

49 

6.  Na podłodze rozrzutników obornika instaluje się przenośniki 

a)  kubełkowe. 
b)  taśmowe. 
c)  łańcuchowo–listwowe. 
d)  śrubowe. 

 

 

7.  Ilość rozrzuconego przez roztrząsacz obornika na jednostce powierzchni zależy od 

a)  ciężaru obornika. 
b)  masy objętościowej obornika. 
c)  prędkości obrotowej bębnów roboczych. 
d)  prędkości jazdy agregatu i prędkości przenośnika. 

 

8.  Mechanizm zapadkowy w rozrzutnikach obornika napędza 

a)  bęben roboczy. 
b)  układ jezdny. 
c)  przenośnik łańcuchowo–listwowy. 
d)  układ hamulcowy. 

 

9.  Ładowacz chwytakowy przyczepiany T–214 CYKLOP posiada 

a)  pompę hydrauliczna z napędem elektrycznym. 
b)  nie posiada pompy hydraulicznej. 
c)  posiada własna pompę hydrauliczną napędzaną WOM. 
d)  korzysta z hydrauliki zewnętrznej ciągnika. 

 

10.  Poprawna nazwa środków używanych w rolnictwie przy pomocy opryskiwaczy to 

a)  preparaty chemiczne. 
b)  substancje chemiczne. 
c)  środki ochrony roślin. 
d)  środki do oprysku roślin. 

 

11.  Środek bardzo toksyczny dla ludzi jest oznaczony jako środek klasy 

a)  I. 
b)  II. 
c)  III. 
d)  IV. 

 

12.  Karencja jest to okres 

a)  przydatności do używania środków ochrony roślin. 
b)  który  powinien  upłynąć  między  ostatnim  dopuszczalnym  terminem  stosowania 

środka, a zbiorem rośliny uprawnej. 

c)  w  ciągu  którego  ludzie,  zwierzęta  i  pszczoły  nie  powinny  stykać  się  z  roślinami,  na 

których stosowano środki ochrony roślin. 

d)  w  ciągu  którego  ludzie,  zwierzęta  i  pszczoły  nie  powinny  przebywać  na  terenie  lub 

w obiektach gdzie stosowano środki ochrony roślin. 

 
13.  Odległość  płaskostrumieniowych rozpylaczy o kącie  110° od powierzchni  opryskiwanej 

powinna wynosić 

a)  30 cm. 
b)  50 cm. 
c)  70 cm. 
d)  90 cm. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

50 

14.  Wydatek pojedynczego rozpylacza wyraża się w jednostkach 

a)  m/s. 
b)  l/min. 
c)  litrach. 
d)  kg/s. 

 
15.  Kalibrowanie opryskiwacza polega na 

a)  ustaleniu prędkości agregatu. 
b)  wyregulowaniu ciśnienia. 
c)  ustaleniu dawki oprysku. 
d)  dobraniu prędkości zabiegu, ciśnienia, rozmiaru rozpylacza i dawki oprysku. 

 
16.  Do opryskiwacza nie należy 

a)  zawór sterująco–rozdzielczy. 
b)  pompa. 
c)  wakuometr. 
d)  mieszadło. 

 
17.  Powietrznik w pompie opryskiwacza służy do 

a)  odpowietrzenia układu cieczowego. 
b)  zlikwidowania pulsacji cieczy. 
c)  uzupełnienia powietrza w zbiorniku opryskiwacza. 
d)  napowietrzeniu roztworu cieczy roboczej. 

 
18.  Opryskiwacz zawieszany z ciągnikiem niższej klasy, niż zalecany w instrukcji 

opryskiwacza 

a)  może być zagregatowany, pod warunkiem obciążenia przedniej osi ciągnika. 
b)  może być zagregatowany, pod warunkiem niecałkowitego napełniania zbiornika. 
c)  może być zagregatowany, przy zachowaniu szczególnej ostrożności. 
d)  nie może być zagregatowany. 

 
19.  Wskaźnik poziomu cieczy w zbiorniku 

a)  musi być w każdym opryskiwaczu. 
b)  musi być tylko w opryskiwaczach polowych. 
c)  musi być tylko w opryskiwaczach sadowniczych. 
d)  obecność wskaźnika nie jest wymagana. 

 
20.  Stan techniczny każdego opryskiwacza musi być obowiązkowo przebadany w Stacji 

Kontroli Opryskiwaczy 

a)  jeden raz w ciągu roku. 
b)  co 2 lata. 
c)  co 3 lata. 
d)  badania nie są obowiązkowe. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

51 

KARTA ODPOWIEDZI

 

 
Imię i nazwisko............................................................................... 
 

Eksploatacja maszyn i urządzeń do nawożenia i ochrony roślin 
 

Zakreśl poprawną odpowiedź. 
 

Nr  

zadania 

Odpowiedzi 

Punkty 

1 

a 

b 

c 

d 

 

2 

a 

b 

c 

d 

 

3 

a 

b 

c 

d 

 

4 

a 

b 

c 

d 

 

5 

a 

b 

c 

d 

 

6 

a 

b 

c 

d 

 

7 

a 

b 

c 

d 

 

8 

a 

b 

c 

d 

 

9 

a 

b 

c 

d 

 

10 

a 

b 

c 

d 

 

11 

a 

b 

c 

d 

 

12 

a 

b 

c 

d 

 

13 

a 

b 

c 

d 

 

14 

a 

b 

c 

d 

 

15 

a 

b 

c 

d 

 

16 

a 

b 

c 

d 

 

17 

a 

b 

c 

d 

 

18 

a 

b 

c 

d 

 

19 

a 

b 

c 

d 

 

20 

a 

b 

c 

d 

 

Razem: 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

 

 

 

52 

6. LITERATURA 

 
1.  Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996 
2.  Ciągniki i maszyny rolnicze 1995/96. Katalog PIMR, Poznań 1997 
3.  Dąbrowski S. i Kozłowska D.: Maszyny i ciągniki rolnicze. PWRiL, Warszawa 1981 
4.  Doruchowski  G.,  Hołownicki  R.:  Nowoczesna  technika  opryskiwania  upraw  polowych. 

Plantpress, Kraków 2001 

5.  Kuczewski  J.,  Waszkiewicz  Cz.:  Mechanizacja  rolnictwa.  Maszyny  i  urządzenia  do 

produkcji roślinnej i zwierzęcej. SGGW, Warszawa 1997 

6.  Kuczewski J., Majewski Z.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa 

1995 

7.  Nowacki T.: Mechanizacja rolnictwa 2. PWRiL, Warszawa 1984 
8.  Ogólna uprawa roli i roślin. PWRiL, Warszawa 1996 
9.  Praktyczne  podstawy  ochrony  roślin,  Krajowe  Centrum  Doradztwa  Rozwoju  Rolnictwa 

i Obszarów Wiejskich, Poznań 1999 

10.  Waszkiewicz Cz.: Maszyny i urządzenia rolnicze. WSiP, Warszawa 1998 
11.  Waszkiewicz  Cz.:  Maszyny  rolnicze.  Maszyny  i  urządzenia  do  produkcji  zwierzęcej 

Cz. II. WSiP, Warszawa 1996 

12.  Waszkiewicz  Cz.,  Kuczewski  J.:  Maszyny  rolnicze.  Maszyny  i  urządzenia  do  produkcji 

roślinnej Cz. I. WSiP, Warszawa 2002 

13.  Wybrane zagadnienia regulacji i obsługi maszyn rolniczych. SGGW, Warszawa 1993 
 

−

 

Ustawa  o  nawozach  i  nawożeniu  z  dnia  26  lipca  2000  r  (Dz.  U.  Nr  89  poz.  991)  oraz 
ustawa z  dnia  2  kwietnia  2004  r  o zmianie  ustawy  o  nawozach  i  nawożeniu  (Dz.  U. Nr 
91, poz. 876) 

−

 

Rozporządzenie  Ministra Rolnictwa  i Rozwoju  Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie 
szczegółowego  sposobu  stosowania  nawozów  oraz  prowadzenia  szkoleń  z  zakresu  ich 
stosowania (Dz. U. z 2001 r. Nr 60, poz. 616) 

−

 

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2002 r. w sprawie 
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  stosowaniu  i  magazynowaniu  środków  ochrony 
roślin  oraz  nawozów  mineralnych  i organiczno–  mineralnych  (Dz.  U.  z  2002  r.  Nr  99, 
poz. 896) 

−

 

Rozporządzenie  Ministra  Rolnictwa  i  Rozwoju  Wsi  z  dnia  5  marca  2002  r.  w  sprawie 
szczegółowych  zasad  wydawania  zezwoleń  na  dopuszczenie  środków  ochrony  roślin  
do obrotu i stosowania (Dz. U. z 2002 r. Nr 24, poz. 250 ze zm.) 

−

 

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie 
przeprowadzenia badań opryskiwaczy (Dz. U. z 2001 r. Nr 137, poz. 1544) 

−

 

Rozporządzenie  Ministra  Rolnictwa  i  Rozwoju  Wsi  z  dnia  26  maja  2004  r.  w  sprawie 
szczegółowych  wymagań  dla  jednostek  organizacyjnych  prowadzących  szkolenia 
w zakresie  obrotu,  konfekcjonowania  lub  stosowania  środków  ochrony  roślin, 
programów  tych  szkoleń  oraz  wzoru  zaświadczenia  o  ukończeniu  szkolenia  (Dz.  U. 
z 2004 r. Nr 140, poz. 1490)