PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie jonizujące zawdzięcza swoją nazwę 
zdolnościom wytwarzania jonów w sposób 
bezpośredni lub pośredni, w trakcie przenikania 
przez materię

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie to charakteryzuje dualizm, 
ponieważ może mieć właściwości zarówno 
korpuskularne, jak i falowe e – m. 

•

Ze względu na sposób powstawania, właściwości i 
miejsce występowania, podzielono je na 
promieniowanie: alfa, beta, ypslon, gamma, X, 
neutronowe i protonowe.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Źródła promieniowania jonizującego mogą być 
zarówno pochodzenia naturalnego jak i sztucznego. 
Źródła naturalne to promieniowanie kosmiczne, 
pierwiastki znajdujące się w skorupie ziemskiej, w 
materiałach budowlanych oraz występujące w 

materiałach budowlanych oraz występujące w 
organizmie człowieka: głównie potas. 

•

Narażenie typu naturalnego jest niezależne od 
człowieka.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Do źródeł sztucznych zaliczamy

•

urządzenia i maszyny wykorzystywane w usługach 
medycznych (lampy

medycznych (lampy

•

ultrafioletu, aparaty rentgenowskie, promienniki 
kobaltowe), w technice, w

•

energetyce jądrowej oraz w badaniach naukowych.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Narażenie typu sztucznego

•

wynikające z działalności człowieka (usługi 
medyczne, podstawy nowych technologii, praca 

medyczne, podstawy nowych technologii, praca 
zawodowa, sytuacje awaryjne) powinno być 
kontrolowane, analizowane i minimalizowane. 

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Stopień narażenia należy odnosić do poszczególnych 
grup społecznych: osoby narażone zawodowo, 
pacjenci dla których wykonuje się leczenie 
radiologiczne oraz osoby nie związane zawodowo ze 
źródłami promieniowania jonizującego.

źródłami promieniowania jonizującego.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

W wyniku promieniowania jonizującego na żywy 
organizm powstaje uszkodzenie całej komórki lub 
jej elementów. 

•

Stopień uszkodzenia zależy od rodzaju 
napromieniowanej tkanki. Ogólnie efekty 
popromienne można podzielić na dwie grupy:

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

następstwa niestochastyczne, których skutki 
występują dopiero po przekroczeniu określonej 
dawki, powyżej której stopień nasilenia wzrasta.

•

Zachodzą zarówno podczas jednorazowego, jak i 
wielokrotnego napromiennienia. 

•

Skutkami mogą być uszkodzenia: skóry, szpiku 
kostnego,naczyń krwionośnych, nabłonka przewodu 
pokarmowego, zaćma popromienna, włóknienie w różnych 
narządach. Są to uszkodzenia typu miejscowego;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

następstwa stochastyczne, czyli zmiany genetyczne 
u potomstwa (mutacje różnego rodzaju) w wyniku 
działania (bezprogowego) na materialne podłoże 

działania (bezprogowego) na materialne podłoże 
informacji genetycznej w komórce (chromosomy).

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie jonizujące jest też czynnikiem 
teratogennym, czyli ma wpływ na wady rozwojowe 
płodu ludzkiego. 

•

Rodzaj oddziaływania jest uzależniony od wieku 
płodu, np. jeżeli ekspozycja ma miejsce między 10. a 
17. tygodniem ciąży to może nastąpić niedorozwój 
umysłowy.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Podstawowe sposoby ochrony przed 
promieniowaniem jonizującym:

–

źródła promieniowania muszą być stosowane zgodnie z 

–

źródła promieniowania muszą być stosowane zgodnie z 
ich przeznaczeniem i technologią pracy;

–

obsługa źródeł promieniowania czy też urządzeń 
radiologicznych musi być fachowa, czyli odpowiednio 
przeszkolona;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

–

musi istnieć system bezpośredniej ochrony przed 
promieniowaniem, np.: stosowanie osłon stałych dla 
źródeł i ludzi (sejfy, pojemniki), osłony ruchome 
(rękawice, parawany, fartuchy z gumy ołowiowej), 
ograniczenie czasu dawki do minimum, właściwa 

ograniczenie czasu dawki do minimum, właściwa 
lokalizacja źródeł, względnie aparatury;

–

musi istnieć system oceny narażenia radiacyjnego: 
pracowników, mieszkańców lub przypadkowych osób;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

stosowanie odpowiedniej profilaktyki medycznej 
dla wszystkich osób zagrożonych zawodowo: 
badania wstępne i okresowe dawek indywidualnych 
(podstawą jest bieżąca znajomość stopnia 
napromieniowania);

napromieniowania);

•

w przypadku przekroczenia ustalonego limitu należy 
przeprowadzić postępowanie wyjaśniające 
przyczyny przekroczenia oraz wydać zalecenia, 
mające na celu redukcję zagrożenia;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

zaleca się roczne limity dawek w celu zapobieżenia 
nadmiernemu ryzyku radiologicznemu, które 
stanowią dolną granicę wielkości ryzyka, 
uznawanego za dopuszczalne, a nie górną granicę 
obszaru wielkości dopuszczalnych (nie odnoszą się 

obszaru wielkości dopuszczalnych (nie odnoszą się 
one do pacjentów lub źródeł naturalnych);

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

limit graniczny powinien dodatkowo uwzględniać 
roczne limity wchłonięć poszczególnych rodzajów 
promieniowania przez poszczególne, pojedyncze 
narządy.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie spójne wytwarzane przez lasery i 
masery

Promieniowanie spójne wytwarzane jest przez 

Promieniowanie spójne wytwarzane jest przez 
lasery i masery, w których występuje wzmacnianie 
lub generacja promieniowania 
elektromagnetycznego wymuszonej emisji 
promieniowania

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Oba rodzaje oparte są na tym samym sposobie 
działania, z tym, że laser częściej używany jest jako 
generator niż wzmacniacz światła.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Lasery i urządzenia laserowe znajdują zastosowanie 
w telekomunikacji, lokacji i nawigacji, obróbce 
materiałów nawet o największym stopniu 
twardości, metrologii interferencyjnej, holografii, 
medycynie (okulistyce, onkologii, stomatologii, 

medycynie (okulistyce, onkologii, stomatologii, 
chirurgii), precyzyjnych operacjach technologicznych 
(cięcie, spawanie, wiercenie materiałów nawet o 
największym stopniu twardości i trudnotopliwych), 
technice audiowizualnej, rozrywce i innych.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

W zależności od typu, lasery i urządzenia laserowe 
mają różną energię i moc promieniowania. 

Zróżnicowanie to ma wpływ na ryzyko narażenia 

Zróżnicowanie to ma wpływ na ryzyko narażenia 
człowieka, zarówno zawodowe, jak i 
pozazawodowe. 

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Działanie biologiczne promieniowania spójnego 
zależy od:

–

długości fali;

–

wielkości strumienia mocy;

–

czasu ekspozycji;

–

rodzaju tkanki;

–

warunków środowiskowych;

–

właściwości osobniczej.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie laserowe obszaru optycznego 
stwarza poważne zagrożenie dla narządu wzroku i 
skóry. 

•

Wielkość uszkodzeń zależna jest od tego, czy 
znajduje się pod działaniem wiązki odbitej czy 
bezpośredniej. 

•

W skórze może powodować uszkodzenia termiczne 
oraz uczuleniowe. Stopień tego uszkodzenia zależy 
między innymi od ilości barwnika w skórze.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Podczas pracy urządzeń laserowych powstają często 
szkodliwe dla człowieka substancje: jod, brom, 
cyjanki, tlenki ołowiu i rtęci. 

•

Promień lasera może też być przyczyną powstania 
pożaru.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Zasady ochrony przed szkodliwym działaniem 
promieniowania spójnego obejmują m.in.:

–

pełną znajomość zasad posługiwania się laserem i 

–

pełną znajomość zasad posługiwania się laserem i 
urządzeniem laserowym przez użytkowników;

–

zakaz usytuowania wiązki laserowej na linii wzroku;

–

przystosowanie pomieszczeń z ww. źródłami w 
następujący sposób: znakowanie i zabezpieczenie wejść 
dla osób nieupoważnionych;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

stosowanie ochron indywidualnych (okulary);

•

przeprowadzanie wstępnych i okresowych badań 
lekarskich.

lekarskich.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie elektromagnetyczne wielkiej 
częstotliwości (w.cz) obejmuje długość fali od 0,1 
mm do kilku tysięcy m. 

mm do kilku tysięcy m. 

•

Są to fale wykorzystywane w radiofonii, 
telekomunikacji, telefonii komórkowej, łączności 
satelitarnej, telewizji oraz tzw. mikrofale stosowane 
m.in. w kuchenkach do podgrzewania potraw

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Źródła tych fal wykorzystuje się również w 
medycynie i w badaniach naukowych 
(spektroskopia mikrofalowa i rezonans 
paramagnetyczny). 

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

U osób narażonych na działania tego typu 
promieniowania mogą wystąpić zmiany :

•

układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w EEG, bóle 

•

układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w EEG, bóle 
i zawroty głowy,

•

zaburzenia snu, niestałość emocjonalna, 
utrudnienie koncentracji, osłabienie pamięci, 
ogólne osłabienie;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

narządu wzroku: zmętnienie soczewki ocznej, 
podrażnienie oczu, wrażenia wzrokowe;

•

układu krwionośnego: zwolnienie akcji serca, 

•

układu krwionośnego: zwolnienie akcji serca, 
obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zmiany 
morfologiczne;

•

układu pokarmowego: dysfunkcje przewodu 
pokarmowego, brak apetytu, niestrawność;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

układu oddechowego: nieżyty dróg oddechowych;

•

układu hormonalnego;

•

zmiany skórne.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Ochrona przed promieniowaniem e – m w. cz. 
obejmuje:

•

stały nadzór nad warunkami pracy w przypadku 

•

stały nadzór nad warunkami pracy w przypadku 
eksploatowania urządzeń o mocy wyjściowej 
przekraczającej 50 W;

•

przeprowadzanie okresowej oceny szkodliwości;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

wprowadzenie środków organizacyjnych:

•

zmiana usytuowania stanowisk względem źródeł 

pól;

pól;

•

skrócenie czasu pracy przy źródle, rotacja 
pracowników;

•

oznakowanie stref ochronnych;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

opracowanie instrukcji obsługi zagrażających 
urządzeń i nadzór nad ich przestrzeganiem;

•

okresowe szkolenia pracowników, dotyczące 

•

okresowe szkolenia pracowników, dotyczące 
zagadnień bezpiecznego wykonywania pracy;

•

lekarskie badania kontrolne;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

zastosowanie środków technicznych: poprawa 
ekranowania źródeł;

•

wprowadzenie urządzeń zdalnego sterowania i 

•

wprowadzenie urządzeń zdalnego sterowania i 
automatyzacji produkcji;

•

stosowanie ekranujących osłon wokół źródeł i 
ciągłej kontroli ich funkcjonowania.