budownictwo • technologie • architektura

41

Wst´p
Beton cementowy stanowi uznany materia∏ konstruk-
cyjny w budownictwie drogowym, szczególnie do 
budowy mostów. Wzrastajàce zainteresowanie na-
wierzchniami betonowymi znalaz∏o odzwierciedlenie 
w stosownych dokumentach technicznych. 
Normalizacja i prawo polskie podlega obecnie wie-
lu zmianom. Zasadniczym powodem sà dzia∏ania dla 
przystàpienia Polski do Unii Europejskiej (UE) . 
Przepisy, normy i 

dokumenty normalizacyjne 

istniejàce i powstajàce, równie˝ w odniesieniu do 
kruszyw dla betonu cementowego dla zastosowania 
w budownictwie komunikacyjnym, tj. do budowy mo-
stów i nawierzchni, stanowià treÊç tego artyku∏u. 

Dyrektywa 89/106/EWG – Prawo budowlane
Fundamentalnymi dokumentami UE harmonizujàcymi 
przepisy techniczne sà dyrektywy, które okreÊlajà wy-
magania u˝ytkowe i w∏asnoÊci techniczne wyrobów 
oraz wytyczajà zasadnicze wymagania dla obiek-
tów budowlanych. Podstawowà dyrektywà dla wyro-
bów budowlanych jest dyrektywa 89/106/ EWG z 21 
grudnia 1988 r. w sprawie zbli˝enia ustaw i aktów 
wykonawczych paƒstw cz∏onkowskich. Krajowy sys-
tem dopuszczania do obrotu i stosowania wyrobów 
budowlanych jest obecnie w pewnym stopniu opar-
ty na rozwiàzaniach dyrektywy 89/106/ EWG. Pra-
wo budowlane z dnia 22 sierpnia 1997 r. (Dz. U. nr 
89, poz. 414), które stanowi nadrz´dny dokument 
zbli˝ania polskiej legislacji do wymagaƒ tej dyrekty-
wy, daje poczàtek Rozporzàdzeniom Ministra Spraw 
Wewn´trznych i Administracji (MSWiA) mi´dzy inny-
mi w sprawie: 
–  aprobat i kryteriów technicznych oraz jednostkowe-

go stosowania wyrobów budowlanych

– systemów oceny zgodnoÊci, wzoru deklaracji 

zgodnoÊci oraz sposobu znakowania wyrobów bu-
dowlanych dopuszczonych do obrotu i powszech-
nego stosowania. 

Koƒcowy etap wdra˝ania dyrektywy do polskiego pra-
wa stanowi uchwalona w 2001 roku nowelizacja 
ustawy – Prawo budowlane. Znowelizowana ustawa 
rozszerza przepisy dopuszczajàce do obrotu i stoso-
wania dla wyrobów budowlanych oznaczonych zna-
kowaniem CE oraz wyró˝nia dwa równoleg∏e systemy 
dopuszczania wyrobów budowlanych do obrotu i po-
wszechnego stosowania w budownictwie: 
–  system europejski (oznaczanie wyrobów znakowa-

niem CE), w pe∏ni zgodny z dyrektywà

–  system krajowy (oznaczanie wyrobów znakiem bu-

dowlanym B). 

System europejski b´dzie ewoluowa∏, w miar´ po-
wstawania i wprowadzania do zbioru polskich norm 
zharmonizowanych z dyrektywà norm europejskich. 
Przygotowywane sà równie˝ stosowne rozporzàdzenia 
dla europejskiego systemu dopuszczania do obrotu 
i stosowania wyrobów budowlanych. 
Równie˝ po uzyskaniu pe∏nego cz∏onkostwa w Unii 
Europejskiej systemy te b´dà funkcjonowaç równole-

gle w za∏o˝onym okresie wspó∏istnienia (tab. 1). 
Dyrektywa 89/106/ EWG stanowi wi´c poczàtek 
trudnej drogi dostosowania polskiego prawa i legisla-
cji polskiej do pe∏nego cz∏onkostwa w UE. 

Kruszywa do betonów 
w budownictwie komunikacyjnym

System krajowy
Podstawowe dokumenty odniesienia w 

Rozpo-

rzàdzeniu Ministra Spraw Wewn´trznych i 

Admi-

nistracji (MSWiA) z dnia 31 lipca 1998 r. w spra-
wie systemów oceny zgodnoÊci, wzoru deklaracji 
zgodnoÊci oraz sposobu znakowania wyrobów bu-
dowlanych dopuszczanych do obrotu i powszechne-
go stosowania w budownictwie (Dz. U. nr 113, poz. 
728) stanowià polskie normy PN i aprobaty technicz-
ne. Normy PN dla kruszyw do betonu cementowego 
zamieszczono poni˝ej: 
–  PN-B-11111: 1996 Kruszywa mineralne. Kruszy-

wa naturalne do nawierzchni drogowych; piasek

– PN-B-11112: 1996 Kruszywo mineralne – Kru-

szywo ∏amane do nawierzchni drogowych

–  PN-86/B-0612 Kruszywo mineralne do betonu. 
Zgodnie z 

ww. rozporzàdzeniem kruszywa, które 

spe∏niajà wymagania zawarte w ww. normach mogà 
byç oznaczane znakiem budowlanym B. 

Dokumenty normalizacyjne zwiàzane z projektowa-
niem i wykonawstwem, które majà zasadnicze zna-
czenie w 

budownictwie komunikacyjnym i 

które 

zawierajà równie˝ szczegó∏owe wymagania dla kru-
szyw stosowanych do betonu cementowego to: 
– Rozporzàdzenie MTiGM z dnia 30 maja 2000 

roku. (Dz. U. RP nr 63 z dnia 3 sierpnia 2000 r.) 
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny 
odpowiadaç drogowe obiekty in˝ynierskie i ich usy-
tuowanie

– Rozporzàdzenie MTiGM z 

dnia 2 

marca 1999 

roku. (Dz. U. RP nr 43 z dnia 14 maja 1999 r.) 
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny 
odpowiadaç drogi publiczne i ich usytuowanie

– Zarzàdzenie nr 1/90/GDDP „Wymagania i za-

lecenia dotyczàce wykonania betonów do kon-
strukcji mostowych”

– Zarzàdzenie nr 12/2001/GDDP „Katalog typo-

wych konstrukcji nawierzchni sztywnych”. 

IBDiM wyda∏ aprobat´ technicznà nr AT/98-03-

Wyroby budowlane dopuszczone do stosowania w Polsce

wg systemu normalizacyjnego

Krajowego

Europejskiego

Jednostkowe 

stosowanie

Powszechne stosowanie

Dyrektywa 89/106/ EWG

B

CE

Rynek PL

Rynek UE

Tab. 1. Legalizacja wyrobów budowlanych w Polsce po uzyskaniu 
cz∏onkostwa w UE

Kruszywa do betonu cementowego 
w budownictwie komunikacyjnym

technologie

paêdziernik – grudzieƒ 2002

42

0417 Kruszywo lekkie popio∏oporytowe pollytag 
do betonu mostowego. 

System europejski
T∏umaczenie i 

przygotowanie do ustanowie-

nia polskich norm z zakresu kruszyw jest przed-
miotem prac NKP 108, który jest odpowiedni-
kiem Komitetu Technicznego CEN/TC 154. W ra-
mach powy˝szego komitetu dzia∏ajà grupy robo-
cze, w pracach których nie biorà udzia∏u przedsta-
wiciele Polski. 
Wprowadzane nowe normy PN EN dotyczàce me-
tod badawczych dla kruszyw zosta∏y podzielone na 
grupy, zamieszczono je w tablicy 2. W tablicy 3 ze-
stawiono normy dotyczàce oceny w∏aÊciwoÊci kru-
szyw dla okreÊlonych zastosowaƒ. Wprowadzane 
nowe normy europejskie z zakresu metod badaƒ 
kruszyw (tablica 2) majà sens tylko w odniesieniu 
do norm dotyczàcych oceny w∏aÊciwoÊci kruszyw 
dla okreÊlonych zastosowaƒ (tablica 3). 

Norma PN-EN 206-1
PrzydatnoÊç kruszyw wg PN-EN 206-1
Zgodnie z PN-EN 206-1 kruszywo to ziarnisty ma-
teria∏ mineralny odpowiedni do stosowania do be-
tonu. Kruszywa mogà byç naturalne, pochodzenia 
sztucznego lub pozyskane z materia∏u wczeÊniej 
u˝ywanego do budowy. 
Ustalona ogólna przydatnoÊç kruszyw nie oznacza, 
˝e kruszywo mo˝e byç stosowane w ka˝dej sytuacji 
i do ka˝dego sk∏adu betonu. Ogólnà przydatnoÊç 
ustala si´ dla: 
–  kruszyw zwyk∏ych i ci´˝kich wg prEN 12620
–  kruszyw lekkich wg prEN 13055
–  kruszywa wype∏niajàcego jako dodatku mineral-

nego typu I (prawie oboj´tny) wg prEN 12620: 
2000. 

Do betonów zgodnych z PN-EN 206-1 nale˝y 
stosowaç wy∏àcznie kruszywa o 

ustalonej 

przydatnoÊci do konkretnego zastosowania. 

Miejsce stosowania i okres u˝ytkowania betonu
Z uwagi na miejsce stosowania betonu – mo˝na 

wyró˝niç rodzaje i klasy kruszyw o przydatnoÊci usta-
lonej dla miejscowych warunków Êrodowiskowych. 
Wymagania eksploatacyjne dotyczà trwa∏oÊci 
i 

u˝ytecznoÊci. Zalecany w 

PN-EN 206-1 okres 

u˝ytkowania betonu wynosi 50 lat. Za∏o˝ony po-
ziom trwa∏oÊci dotyczy: projektu, materia∏ów i wyko-
nania. W praktyce trudno jest uzyskaç za∏o˝ony beton 
pod wzgl´dem projektu, materia∏ów, jak i wykonaw-
stwa. W przypadku odst´pstw specyfi kujàcy  mo˝e 
z∏agodziç lub zaostrzyç wymagania dla betonu dla da-
nego miejsca zastosowania lub ogólnie mo˝e opieraç 
si´ na wymaganiach okreÊlonych w postanowieniach 
krajowych. 
Jak mo˝na zauwa˝yç, przydatnoÊç kruszyw do beto-
nu weryfi kuje zasób wiedzy zawartej w projektowaniu 
oraz technologia wbudowania. 

Eurokody 
Projektowanie konstrukcji betonowych zawierajà 
eurokody EC2. Mi´dzy innymi ENV 1992-2 Euro-
kod 2 „Projektowanie konstrukcji z betonu. Cz´Êç 
2. Mosty ˝elbetowe i spr´˝one” pozwala na wy-
miarowanie i konstruowanie elementów konstruk-
cyjnych mostów. W odniesieniu do kruszyw w EC2 
stwierdza si´, ˝e dobre kruszywa mogà podnieÊç 
o dziesiàtki procent wartoÊç betonu pod wzgl´dem 
w∏aÊciwoÊci i trwa∏oÊci. Odkszta∏calnoÊç betonu 
zale˝y nie tylko od klasy betonu, ale jest zwiàzana 
z w∏aÊciwoÊciami 

poszczególnych 

sk∏adników 

mieszanki betonowej, przede wszystkim zale˝y 
od w∏aÊciwoÊci kruszywa. Cech´ t´ ujmuje eu-
rokod 2 przez wspó∏czynnik spr´˝ystoÊci betonu 
i odkszta∏cenie graniczne. 
Kontrola produkcji i budowy zawarta w eurokodach 
obejmuje wszystkie dzia∏ania niezb´dne w celu 
utrzymania i sterowania jakoÊcià materia∏ów i ro-
bót, zgodnie z ustalonymi wymaganiami. Przed-
miot kontroli prowadzony jest wed∏ug punktów 
EC2 i PN-EN 206. W odniesieniu do materia∏ów 
sk∏adowych betonu szczególnego znaczenia nabie-
ra norma PN-EN 206. 

Uwagi ogólne
1. Systemy normalizacyjne (krajowy i europejski) 
w normalizacji polskiej w odniesieniu do kruszyw 
sà ró˝ne pod wzgl´dem wymagaƒ. 
2. System polski, który b´dzie mo˝liwy do stoso-
wania jeszcze przez kilka lat wymaga unormowa-
nia oraz przynajmniej regulacji prawnej w odnie-
sieniu do nawierzchni betonowej. 
3. System europejski jest w poczàtkowym stadium 
wprowadzania do normalizacji polskiej. Normy eu-
ropejskie dla kruszyw, betonów i konstrukcji beto-
nowych niejednokrotnie odwo∏ujà si´ do wymagaƒ 
lub postanowieƒ krajowych. 
4. W odniesieniu do uwag zawartych powy˝ej ist-
nieje pilna potrzeba unormowania wymagaƒ ogól-
nych i szczegó∏owych dla kruszyw i betonów do 
budownictwa komunikacyjnego; jako specyfi czne-
go pod wzgl´dem trwa∏oÊci, Êrodowiska natural-
nego i wymaganej jakoÊci materia∏ów oraz robót. 
Z∏o˝enie na barki projektanta i wykonawcy robót 
ustaleƒ technicznych dla wyrobów do okreÊlonych 
zastosowaƒ mo˝e prowadziç do systemu krajowe-
go na zasadach jednostkowego stosowania. 

dr in˝. Andrzej Duszyƒski 

IBDiM Filia Wroc∏aw

EN 13139

Kruszywa do zapraw

EN 12620

Kruszywa do betonu

EN 13242

Kruszywa do niezwiàzanych i hydraulicznie 

zwiàzanych materia∏ów dla stosowania w pra-

cach in˝ynierii làdowej i konstrukcji dróg

EN 13055-1

Kruszywa lekkie Cz´Êç 1: Kruszywa lekkie do 

betonu i zapraw

EN 13055-2

Kruszywa lekkie Cz´Êç 2: Kruszywa lekkie do 

innych zastosowaƒ

Tablica 3. Normy dotyczàce oceny w∏aÊciwoÊci kruszyw 
dla okreÊlonych zastosowaƒ

EN 932

Badania podstawowych w∏aÊciwoÊci kruszyw

EN 933

Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw

EN 1097

Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw

EN 1367

Badania w∏aÊciwoÊci cieplnych i odpornoÊci kruszyw 

na dzia∏anie czynników atmosferycznych

EN 1744

Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw

Tablica 2. Grupy norm dotyczàce metod badawczych