I. Najważniejsze modele i doktryny polityki gospodarczej
Literatura: Podręcznik: rozdziały 6., 8.
- merkantylizm, liberalizm, socjalizm, katolicka nauka społeczna – najważniejsi
przedstawiciele, dzieła, przykłady działań polityki gospodarczej prowadzonej w imieniu tych
doktryn
- keynesowska polityka stabilizacyjna po II wojnie światowej
- neoliberalizm, ekonomia propodażowa, teoria racjonalnych oczekiwań i polityka
gospodarcza w latach 80.
Merkantylizm
(XVII w. Anglia i Francja)
•
zapewnienie dopływu do kraju kruszców szlachetnych i wykorzystywanie ich przez
skarb państwa jako pieniądz i kapitał,
•
osiągnięcie i utrwalenie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego przez popieranie
eksportu,
•
selektywne kształtowanie wymiany towarowej z zagranicą – wspieranie eksportu
wyrobów przemysłowych, zwłaszcza o wysokim stopniu przetworzenia, ograniczanie
eksportu surowców i ułatwianie ich importu – w celu poprawy zaopatrzenia przemysłu
krajowego.
•
popieranie uprzemysłowienia kraju, m.in. przez zakładanie państwowych fabryk,
•
wprowadzanie różnych form nadzoru nad jakością produkcji przemysłowej w celu
zapewnienia wyrobom krajowym dobrej opinii,
•
rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej wewnątrz kraju (budowa dróg i kanałów
ż
eglownych) oraz gospodarki morskiej (floty i portów).
Liberalizm
A. Smith „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” 1776 r.
•
liberalizm gospodarczy, państwo powinno ograniczyć swoje funkcjonowanie do spraw
obronności kraju, wymiaru sprawiedliwości, ochrony porządku, a zwłaszcza wolności
działania prywatnych przedsiębiorców,
•
teoria kosztów komperatywnych Ricardo
argumenty za wolną wymianą handlową
z zagranicą.
Anglia – zmiany regulacji dotyczące handlu zagr. i ceł
Francja – rewolucja francuska wprowadziła dostęp dla wszystkich obywateli do zajmowania
się przemysłem, rzemiosłem, handlem.
Niemcy – Niemiecki Związek Celny – zasady wolnego handlu
Socjalizm
Koniec XIX w. – wykształcają się wielkie doktryny społeczno-ekonomiczne, określające
różne sposoby rozwiązywania socjalnych problemów rozwijającego się kapitalizmu.
•
Marksistowski socjalizm i komunizm – postuluje całkowitą likwidację prywatnej
własności środków produkcji; walka klas, rewolucja, ustanowienie dyktatury
proletariatu.
•
socjalizm reformistyczny (F. Bernstein): opowiada się za wprowadzeniem reform
społecznych za pomocą metod parlamentarnych.
Katolicka nauka społeczna
fundamentem stała się Encyklika Leona XIII Rerum novartum z 1981 r.
•
idea społecznej solidarności, ujmowania mechanizmów rynku w ramy ochraniającego
słabsze warstwy prawa, przeciwstawiająca się drapieżnemu kapitalizmowi.
•
na jej gruncie powstały w XX w. koncepcje tzw. społecznej gospodarki rynkowej.
Keynesowska polityka stabilizacyjna po
II wojnie światowej
Lata 50. i 60. XX w., (większość krajów zachodnich o gospodarce rynkowej), Keynes
•
ingerencja rządu w sprawy gospodarcze: ustalanie stóp procentowych, kursów
walutowych, wykorzystywanie polityki budżetowej (zwłaszcza wydatków państwa)
do pobudzenia popytu i przeciwdziałania tendencjom recesyjnym
Neoliberalizm
F. Knight, H. Simon, M. Friedman, radykalny – F. von Hayek
krytykowali keynesistów (lata 60. s USA)
•
obrona zasad wolnego rynku, krytyka ingerencji państwa w gospodarkę, niechętny
stosunek do działań związków zawodowych, które w drodze nacisków wpływają na
wzrost płac i w ten sposób zamiast ograniczać, podnoszą stan bezrobocia w
opanowanych przez siebie gałęziach, redukcja zasięgu sektora publicznego.
Ekonomia propodażowa
(Lata 70. XX w., USA)
•
przeciwstawiała się ostro popytowym ujęciom keynesizmu, sugerowała pozostawienie
miejsca dla aktywnej polityki gospodarczej, przy reorientacji jej kierunków
(wydajność, oszczędzanie i inwestowanie); założenia behawioralne określające
sposoby zachowania się ludzi pod wpływem oddziałujących na nich bodźców;
problem polityki ekonomicznej to ograniczone zdolności wytwórcze gospodarki.
•
zadaniem polityki ekonomicznej państwa jest pobudzenie oszczędności, powiększanie
zasobów kapitału i ułatwienie dostępu do nich ludziom interesu.
Teoria racjonalnych oczekiwań
R. E. Lucas i S. T. Sargent
kwestionuje ona wszelki sens prowadzenia polityki
ekonomicznej poza stabilizacyjnymi działaniami rządu i banku centralnego na rzecz
minimalizacji zmian wydatków publicznych, rozmiarów emisji pieniądza i podatków.
Uważają, że polityka makroekonomiczna, mająca służyć zwalczaniu bezrobocia, prowadzi do
inflacji. Sposoby zachowania się ludzi w dziedzinie gospodarki zmieniają się wraz ze
zmianami w polityce gospodarczej państwa.
Polityka gospodarcza w latach 80.
•
porozumienia gdańskie i szczecińskie 1980 r. – jeden z punktów tzw. „ugody
społecznej” stwierdził konieczność przeprowadzenia w Polsce gruntownej reformy
gospodarczej.
•
1981 r., zasada ekonomiczno-społecznej podmiotowości przedsiębiorstw
państwowych, regulacja sposobów realizacji idei samorządności w przedsiębiorstwach
państwowych.
•
1982 r.pakiet ustaw dt. regulacji prawnej systemu gosp. – w zmodyfikowanym
systemie gosp. ma działać mechanizm rynkowy.
•
1988 r. ustawa o działalności gospodarczej – swoboda jej prowadzenia i rozwijania
•
obrady „okrągłego stołu”, wprowadzenie pluralizmu politycznego i społeczno-
zawodowego, zapowiedziano formowanie „nowego ładu ekonomicznego”
Procesy transformacji – od realnego socjalizmu do gospodarki
rynkowej
Sytuacja gospodarcza w Polsce w 1989r. była dramatyczna, depresja i rozkład nakazowo –
rozdzielczych mechanizmów doprowadziły do ogólnego niedostatku podaży towarów w stosunku do
strumienia pieniądza. W pierwszym półroczu 1989r. rozpoczął się spadek produkcji przemysłowej i
wzrosła inflacja, powszechny był też niedobór towarów.
We wrześniu 1989r. rząd przedstawił założenia polityki ekonomicznej – „plan Balcerowicza”.
Na czoło programu wysunięto przywracanie równowagi rynkowej, energiczną walkę z inflacją,
otwarcie gospodarki polskiej na otoczenie. Współpraca z MFW i Bankiem Światowym przyniosła
efekty: uzyskano fundusz stabilizacyjny i szereg gwarancji kredytowych. W wyniku porozumień z
MFW udało się również uzyskać przełożenie spłat polskiego zadłużenia, co pozwolił na podjęcie
działań o uzyskanie zgody na jego częściową redukcję.
Na początku lipca 1990r. rząd sprecyzował program stabilizacyjny i przystąpił do jego
realizacji. Podstawowym celem miało być osiągnięcie równowagi, zlikwidowanie charakterystycznego
dla gospodarki socjalistycznej stanu „ssania” (nadwyżki popytu nad podażą), zdławienie inflacji .
•
przystąpiono do energicznego egzekwowania dochodów budżetu państwa, redukcji jego
wydatków, podniesiono stopy procentowe,
•
zmniejszono kwoty kredytów przyznawanych na preferencyjnych warunkach,
•
przeprowadzono też dewaluację waluty krajowe w stosunku do walut wymienialnych,
umożliwiając wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego i stabilizację kursu
walutowego,
•
do niecałych 20% ograniczono ceny regulowane przez państwo, doprowadzono do
swobodnego kształtowania cen na rynku.
Efekty:
•
spadek inflacji z trzycyfrowej do dwucyfrowej,
•
obniżenie realnych dochodów ludności spowodowało obniżenie poziomu produkcji krajowej
– zrównoważenie rynku,
•
obniżenie poziomu produkcji krajowej – zwłaszcza przemysł lekki i rolno – spożywczy,
•
otwarcie kraju na import różnych towarów,
Początek 1991r., nawrót inflacji – Jan Krzysztof Bielecki nadal prowadzi restrykcyjną politykę
fiskalną i monetarna (ograniczenie wzrostu masy pieniądza poniżej przewidywanego wzrostu cen
detalicznych), ograniczyć inwestycje, zmniejszyć kredytowanie sektora publicznego, utrzymać stały
kurs walutowy oraz stopę procentową na poziomie przewyższającym stopę inflacji. Niestety sytuacja
nie poprawiła się: stopa inflacji przekroczyła zakładany stan, rosło bezrobocie. Rząd postanowił
wprowadzić stopniowe obniżanie kursu złotego. Następnie doszło do przekroczenia deficytu, co
spowodowało wstrzymanie pomocy kredytowej dla Polski z MFW . Negatywne skutki reformy:
obniżenie zarobków, rosnące bezrobocie. Dla gospodarki dużym problemem byłą jeszcze recesja.
Konstytucja z 1997r. wprowadziła zasadę niezależności banku centralnego od rządu i parlamentu.
Formy przekształceń własnościowych
1)
prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych – ( z wyjątkiem byłych państwowych
przedsiębiorstw gospodarki rolnej) odbywa się z wykorzystaniem następujących procedur:
a.
Komercjalizacja, polegająca na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w
spółkę jednoosobową skarbu państwa w celu prywatyzacji pośredniej przez sprzedaż
akcji albo ich wniesienia do narodowych funduszy inwestycyjnych. Celem
komercjalizacji może być przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę z udziałem
wierzycieli. Udział w prywatyzacji mogą brać pracownicy przedsiębiorstw
państwowych, menadżerowie, krajowi i zagraniczni inwestorzy oraz wszyscy
kupujący akcje oferowane do sprzedaży publicznej. Wielkość puli bezpłatnych akcji i
udziałów dla pracowników prywatyzowanych przedsiębiorstw ustalona na 15%.
b.
Prywatyzacja
bezpośrednia
,
polegająca
na
rozporządzaniu
majątkiem
przedsiębiorstwa w celu jego sprzedaży, wniesienia go do powstającej spółki lub
oddania odpłatnie użytkownikowi (leasing). Stosuję się to przy likwidacji małych i
średnich przedsiębiorstw.
c.
Likwidacja przedsiębiorstw państwowych gospodarki rolnej , odbywająca się przez
włączenie ich majątku do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w celu
restrukturyzacji i prywatyzacji w trybie sprzedaży, wniesienia do spółki lub oddania w
odpłatne użytkowanie (dzierżawa) lub nieodpłatne przekazanie. Zasobem Własności
Rolnej Skarbu Państwa dysponuje Agencja Nieruchomości Rolnych.
2)
Program powszechnej prywatyzacji (PPP) realizowany od grudnia 1994r. do grudnia 1998r. ,
to kompleksowy program prywatyzacji kilkuset dużych przemysłowych przedsiębiorstw
państwowych. Celem PPP było ich dostosowanie do zasad gospodarki rynkowej przez
zwiększenie konkurencyjności i efektywności ich działania, rozszerzenie dostępu do rynku
zbytu, kapitału, nowoczesnych technologii i technik zarządzania , z jednoczesnym
umożliwieniem obywatelom aktywnego udziału w procesie przekształceń własnościowych i w
rynku kapitałowym.
3)
Program komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych (PKPP) miał na celu zapewnienie
równych szans i jednakowych warunków działania wszystkim podmiotom gospodarki
narodowej. Komercjalizacja była pomyślana jako okres przejściowy trwająca najdłużej dwa
lata.
4)
Program „Stabilizacja. Restrukturyzacja. Prywatyzacja” (SRP) będący uzupełnieniem
prywatyzacji kapitałowej, likwidacyjnej i powszechnej – dotyczy głównie przedsiębiorstw w
złej sytuacji finansowej, które nie rokują nadziei na przetrwanie w warunkach gospodarki
rynkowej. Stabilizacja oznacza wsparcie finansowe tych przedsiębiorstw. Restrukturyzacja
jako etap przejściowy ma polegać na zmianach zarządzania finansów w celu wprowadzenia
przedsiębiorstw na ścieżkę rozwoju, powinna objąć aktywa obrotowe, aktywa trwałe oraz
infrastrukturę, procesy zarządzania i kontrolę jakości.
5)
Prywatyzacja założycielska – polega na tworzeniu nowych prywatnych podmiotów
gospodarczych. Proces ten rozpoczął się już w latach 80. Prywatyzacja założycielska dotyczy
głównie przedsiębiorstw związanych z handlem, usługami i drobną twórczością. Przybierają
one formę zakładów os. fizycznych, spółek cywilnych, spółek prawa handlowego.
6)
Reprywatyzacja
to ostatni element całości procesów przekształcania struktury
własnościowej. Istnieje w tej dziedzinie wielkie opóźnienie. Brak stosownych regulacji blokuje
reprywatyzację.
Inwestycje zagraniczne
Kapitał zagraniczny uczestniczy w przekształcaniu struktury własnościowej w Polsce poprzez:
•
Prywatyzację założycielską, tj. tworzenie wspólnych przedsięwzięć gospodarczych typu joint –
venture, spółek akcyjnych lub spółek z ograniczoną odpowiedzialnością,
•
Prywatyzację kapitałową, czyli kupno udziałów lub akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw,
uczestnictwo w pierwotnym i wtórnym rynku kapitałowym,
•
Prywatyzację bezpośrednią, tj. przejmowanie mienia likwidowanych przedsiębiorstw
państwowych.
Udział kapitału zagranicznego może być także realizowany w formie funduszy inwestycyjnych,
leasingowych czy tworzenia związków kredytowych. Najbardziej pożądane są inwestycje od podstaw
(greenfields).
Akcjonariat pracowniczy, spółdzielczość, komunalizacja
Akcjonariat pracowniczy (ESOP) jest on głównie formą uwłaszczenia pracowników przedsiębiorstw
prywatnych, uważa się, że przekształcenia te doprowadzają do korzystnych rozwiązań społecznych,
charakteryzując się jednocześnie wysoką efektywnością ekonomiczną. Istota ESOP polega na
sprzedaży przedsiębiorstw załodze (osoby niebędące pracownikami nie mogą brać udziału). Całość
operacji może być finansowana z kredytu bankowego rozłożonego na wiele lat. Akcję przeprowadza
bank, który nadzoruje działalność przedsiębiorstwa do momentu, w którym pracownicy spłacą
kredyt.
Spółdzielnie – spółdzielczość w Polsce obejmuje głównie budownictwo mieszkaniowe, drobną
wytwórczość przemysłową i obsługę rolnictwa.
Przedsiębiorstwa komunalne – jako własność jednostek samorządu gminnego, powstały w wyniku
przekazywania mienia władzom samorządowym przez władze rządowe. Pełnią one najczęściej
funkcje zakładów użyteczności publicznej, głównie w ramach gospodarki komunalnej, w
budownictwie, przemyśle, gospodarce mieszkaniowej.
Tempo i skala procesu prywatyzacji
W Polsce przekształcenia własnościowe rozpoczęły się już w latach 80. U progu transformacji sektor
nieuspołeczniony w naszym kraju był najlepiej rozwinięty spośród wszystkich państw RWPG.
Ocena transformacji
•
Niekorzystny dla kraju była długo utrzymująca się wysoka inflacja,
•
Bezrobocie – zaczęło gwałtownie rosnąć pod koniec lat 90. Bezrobocie pociąga za sobą
poważne obciążenia dla budżetu pastwa, problemy społeczne, rozszerzyły się też obszary
ubóstwa,
•
„import bezrobocia” – kreował wzrost zatrudnienia za granicą, w eksportujących do Polski
firmach, i utratę ok. 1,3 mln miejsc pracy w kraju.
•
Warunkiem podstawowym powodzenia procesu przekształceń własnościowych jest poparcie
społeczeństwa. W Polsce podlegał on pewnej ewolucji – początkowo przyjmowano ja
zdecydowanie pozytywnie, następnie zaczęło ono stopniowo spadać.
III. Polityka konkurencji
Konkurencja to proces, w którym wielu producentów współzawodniczy, aby dostarczyć
kupującemu ten sam towar (usługę), którego kupujący potrzebuje. W warunkach pełnej
konkurencji (zwanej konkurencją doskonałą) żaden z producentów nie może narzucić
nabywcy swojej ceny – cena jest wynikiem dobrowolnej umowy obu stron, przy czym w
sytuacji gdyby cena ta była zbyt wysoka, kupujący może wybrać innych sprzedawców, którzy
oferują cenę niższą (w każdej sytuacji kupujący może również po prostu odstąpić od kupna).
Zakłada się, że w warunkach konkurencji doskonałej rynek jest też bardzo przejrzysty, czyli
zarówno kupujący jak sprzedający mają pełną informację na temat produktów i cen.
Konkurencja między sprzedającymi powoduje, że zyski spadają do zera, a cena jest równa
krańcowemu kosztowi produkcji.
Występowanie konkurencji rynkowej jest warunkiem sprawnego funkcjonowania rynku. Po
pierwsze, konsument uzyskuje towary i usługi za najniższą możliwą cenę, posiadając
jednocześnie pełną informację na temat kosztów produkcji (żaden z producentów nie może
oferować na dłuższą metę ceny poniżej kosztów produkcji, ale z drugiej strony żaden z nich
nie może narzucić cen znacznie je przekraczających). Po wtóre, konkurencja wymusza na
producentach stałe dążenie do obniżenia kosztów produkcji i wzrostu efektywności.
Zjawiska monopolistyczne wynikają z naturalnego dążenia przedsiębiorstw do
maksymalizacji długookresowego zysku. Jest zrozumiałe, że w interesie przedsiębiorstwa
leży narzucanie kupującym jak najwyższych cen. Przedsiębiorstwo dąży więc do tego, aby
albo zostać na rynku jedynym dostawcą, albo dojść do porozumienia z innymi dostawcami w
celu zawyżenia poziomu cen powyżej tego, który obowiązywałby przy doskonałej
konkurencji. W zależności od tego, co udaje się w tym zakresie osiągnąć, możemy mieć do
czynienia ze zjawiskiem pełnego monopolu (jeden producent, narzucający kupującym
pożądane ceny) albo oligopolu (kilku producentów, którzy uzgadniają – np. w drodze zmowy
monopolistycznej - minimalny poziom cen rynkowych, poniżej których nie oferuje się
kupującym towarów i usług) albo konkurencji niedoskonałej (wielu producentów, ale na
rynku występują również elementy monopolistyczne).
Zjawiska monopolistyczne niekorzystnie wpływają na długookresowy wzrost gospodarczy.
Ponieważ rynek nie funkcjonuje w sposób prawidłowy, a w szczególności brak na nim presji
konkurencyjnej, która zmuszałaby firmy do maksymalnego wykorzystania posiadanego
kapitału produkcyjnego, przedsiębiorstwa nie muszą dążyć do wzrostu swojej
konkurencyjności, wolniejszy jest postęp techniczny i organizacyjny oraz wzrost wydajności
pracy, a poziom życia konsumentów niższy. W związku z tym zjawiska monopolistyczne
zwalczane są przez politykę ochrony konkurencji.
Monopol niemal zawsze prowadzi do zawyżenia cen na rynku, a często r
ównież do
utrudnionego dostępu konsumenta do towar
ów i usług – bo warunki umowy dyktuje
sprzedawca-monopolista.
Konkurencyjność dla firm jest wartością, którą należy chronić ze względu na wiele
korzyści, które przynosi gospodarce (społeczeństwu). Do najistotniejszych, które ujawniają
się w gospodarce w dłuższym horyzoncie czasowym należą:
•
poprawa efektywności mikroekonomicznej,
•
nagradzanie efektywnych i eliminacja nieefektywnych podmiotów rynku,
•
doprowadzenie do tendencji ciągłego obniżania cen wyrobów,
•
poprawa jakości wyrobów i usług,
•
kierowanie środków na działalność badawczo-rozwojową.
Konieczność prowadzenia polityki antymonopolowej motywowana jest:
·
społecznymi kosztami istnienia monopolu, które przejawiają się przede wszystkim w
ograniczeniu przez monopole produkcji i podaży
·
windowaniem cen i generowania przez monopol zysków większych aniżeli w
przypadku konkurencji doskonałej
·
niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, co oznacza marnotrawstwo w
gospodarce
·
hamowaniem postępu technicznego i narzucanie innym podmiotom gospodarczym
warunków transakcji, niezgodnych z zasadą uczciwej konkurencji.
W Polsce politykę antymonopolową realizuje Urząd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów.
Rozpoczęcie transformacji ustrojowej skutkowało uchwaleniem ustawy o przeciwdziałaniu
praktykom monopolistycznym – 24 lutego 1990 r.
Na mocy ustawy utworzono Urząd Antymonopolowy, zawierał on katalog praktyk
monopolistycznych z wyodrębnieniem zakazanych porozumień i nadużywania pozycji
dominującej.
Ustawa zawierała także przepisy dotyczące oddziaływania na kształtowanie struktur
organizacyjnych podmiotów gospodarczych, a także przewidywała stosowanie kar
pieniężnych za stosowanie praktyk monopolistycznych.
Powyższa ustawa była wielokrotnie nowelizowana, jednym z efektów nowelizacji było
podniesienie procentowego progu udziału w rynku, od którego domniemywało się
zajmowanie przez dany podmiot gospodarczy pozycji dominującej na rynku z 30% na 40%.
Przejście do gospodarki rynkowej wymusiło zastosowanie nowych rozwiązań prawnych w
walce z monopolami. Doprowadziło to do powstania obecnie obowiązującej ustawy o
przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym.
Ustawa ta reguluje dwa rodzaje stanów, które mogą zaistnieć w gospodarce;
•
działania anty konkurencyjne (indywidualne i zbiorowe)
•
zmiany anty konkurencyjne w strukturze podmiotów gospodarczych.
Zadania
•
przeciwdziałanie powstaniu i zwalczanie istniejących struktur monopolistycznych
zwalczanie niektórych działań podejmowanych z pozycji monopolisty
•
walka z podmiotami gospodarczymi zajmującymi dominującą pozycję na rynku
•
zwalczanie praktyk monopolistycznych polegających na nadużyciu pozycji dominującej
na rynku
•
zwalczanie grupowych praktyk monopolistycznych,
•
zwalczanie indywidualnych praktyk monopolistycznych,
•
zapobieganie fuzjom, które mogłyby osłabić konkurencję.
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem administracji
państwowej. Odpowiada bezpośrednio przed Prezesem Rady Ministrów. Powoływany jest
przez niego spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru.
Do kompetencji Prezesa UOKiK należy kształtowanie polityki antymonopolowej oraz
polityki ochrony konsumentów.
Podstawowym instrumentem Prezesa Urzędu w zakresie ochrony konkurencji jest prowadzenie
postępowań antymonopolowych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję – nadużywania
pozycji dominującej na rynku oraz niedozwolonych porozumień (karteli).
Mogą się one zakończyć nakazem zaniechania kwestionowanych działań oraz nałożeniem kary
pieniężnej. Prezesowi UOKiK przysługuje również prawo kontroli koncentracji, w celu
niedopuszczenia do sytuacji, w której w wyniku łączenia się przedsiębiorców powstanie podmiot
dominujący na rynku.
Od 2004 roku Prezes UOKiK opiniuje projekty pomocy publicznej udzielanej
przedsiębiorcom w ramach programów pomocowych oraz decyzji indywidualnych przed ich
wysłaniem do Komisji Europejskiej, która jest jedynym organem władnym podejmować
decyzje w sprawach zgodności wsparcia ze Wspólnym Rynkiem. Na podstawie sprawozdań
podmiotów udzielających pomocy oraz jej beneficjentów Prezes Urzędu przygotowuje
raporty roczne o wsparciu państwa – przede wszystkim jego skuteczności i efektywności, a
także wpływie na konkurencję.
Podstawowym aktem prawnym w Polsce jest ustawa o ochronie konkurencji i
konsumentów z dnia 16 lutego 2007r.
Polityka innowacyjna - jest to rodzaj polityki gospodarczej, jednakże pojęcie te ma bardzo
szeroki zakres, obejmuje wiele tematów i ciężko je jednoznacznie zdefiniować.
Wyróżniamy dwie główne koncepcje polityki innowacji:
1.
Tradycyjna – jest oparta na neoklasycznej teorii ekonomii – rynkiem rządzi prawo
popytu i podaży, które pozwala ustalić cenę i ilość produktu w równowadze. Zakłada
również, że istnieje tzw. „niewidzialna ręka rynku”, interwencja państwa jest
potrzebna tylko wtedy, gdy nastąpi zakłócenie równowagi.
Teoria neoklasycznej ekonomii traktuje innowację jako zmienną endogeniczną, czyli
dającą się wyjaśnić przez zasady ekonomiczne. Polityka innowacji jest zbliżona do
polityki nauki i technologii i dotyczy głównie technologicznych produktów i procesów.
Przyjmuje się również, iż jest to proces przyczynowo - skutkowy, zapoczątkowany
przez badania naukowe.
2.
Systemowa - Innowacja powstaje w procesie zbiorowym, do którego potrzebny jest
udział wielu organizacji sektora prywatnego i publicznego oraz współpraca pomiędzy
nimi (klientami, dostawcami, konkurencją, jednostkami badawczo - rozwojowymi,
uczelniami czy agencjami rządowymi). Jednymi słowy, potrzebne są systemy
innowacji.
Interwencja państwa związana z systemową polityką innowacji koncentruje się na rozwoju
procesów i produktów technologicznych oraz na zmianach organizacyjnych, wspomagających
rozwój danych typów innowacji np. tworzeniu klastrów przemysłowych i innych sieci
współpracy, służących do przepływu wiedzy. Wspomaganie państwa polega także na
tworzeniu systemów innowacji, zwłaszcza Narodowego Systemu Innowacji. Proces tworzenia
innowacji uwzględnia, oprócz nowej wiedzy powstałej w wyniku badań, także wiedzę
uprzednio zgromadzoną.
Pomiaru innowacyjności za pomocą sumarycznego indeksu innowacyjności gospodarki kraju
dokonuje się tylko przy użyciu parametrów i zmiennych, które są ze sobą ściśle powiązane
Wyróżniamy 3 kategorie tych parametrów i zmiennych:
Stymulujące innowacyjność
Rezultaty prac badawczo – rozwojowych
Wynikowe
KRYTYKA
Według NESTA(zajmują się pomiarem innowacyjności) tradycyjne wskaźniki pomiaru
innowacyjności gospodarki uwzględniają tylko naukowe i technologiczne innowacje.
Ich zdaniem tradycyjny pogląd na innowacyjność jest przestarzały. Era liniowych modeli
procesów innowacyjnych, kiedy centralnym punktem były prace badawczo – rozwojowe, a
głównymi podmiotami uniwersytety, nie ma racji bytu w XXI wieku.
Tradycyjnym wskaźnikom pomiaru brakuje uwzględnienia innowacji w zakresie usług i
mediów.
NESTA uważa, że tradycyjne wskaźniki uwzględniają jedynie innowacje w postaci nowych
produktów bądź procesów, które powstają w skutek postępu technicznego.
Takie innowacje mają ogromne znaczenie w zaawansowanej technologicznie produkcji, ale
ich znaczenie w innych dziedzinach gospodarki jest niewielkie.
Zarówna NESTA jak i firma konsultingowa Booz Allen Hamilton uważają, że nie istnieje
korelacja pomiędzy wydatkami na badania i rozwój, a innowacjami zakończonymi sukcesem.
Innymi słowy, uważają oni, że wiele pieniędzy jest marnotrawionych i wyrzucanych w błoto.
Innowacyjność według NESTA to nie tylko przełomowe produkty będące skutkiem badań
naukowych lub technicznych, lecz także nowe modele biznesowe.
Innowacyjne jest takie działanie, które prowadzi do zaspokojenia potrzeb w nowy sposób.
Tradycyjne wskaźniki nie uwzględniają wielu działań mających do tego doprowadzić, dlatego
NESTA definiuje je jako ukryte i wyróżnia cztery ich rodzaje:
– innowacje, które są takie same bądź podobne do innowacji uwzględnianych przez
tradycyjne wskaźniki, ale mimo to nie brane pod uwagę przy pomiarze;
– innowacje, których podstawą nie jest postęp naukowy czy techniczny (np. te dotyczące
organizacji przedsiębiorstwa);
– innowacje, które są efektem połączenia już istniejącej technologii i procesów;
– innowacje lokalne o niewielkim zasięgu, których z tego powodu nie obejmuje pomiar
tradycyjnych wskaźników.
INNOWACJE I rodzaju - Raport NESTA pokazuje, że innowacje pierwszego rodzaju mogą
występować w sektorach zaawansowanych technologicznie. Podaje tutaj przykład firm
farmaceutycznych, które zbadawszy wprowadzone wcześniej leki, są w stanie je ulepszyć.
INNOWACJE II rodzaju – przede wszystkim w branży budowlanej.
Przykładem podanym przez NESTA jest budowa terminalu nr 5 lotniska Heathrow.
Zarządzający BAA zawarł porozumienie ze swoimi głównymi dostawcami, czego
następstwem było powołanie zespołu ekspertów. Pozwoliło to rozpoznać problemy, zanim
zaczęła się budowa. NESTA podkreśla, że innowacje drugiego rodzaju są niezwykle ważne dla
sektora usług, zwłaszcza pośredników finansowych oraz firm zajmujących się usługami
komputerowymi i biznesowymi, ponieważ łączą się one z procesem modularyzacji (czyli
podziału na poszczególne komponenty), które składają się na daną usługę, w celu oceny
efektywności produkcji i jakości komponentów.
INNOWACJE III rodzaju – przede wszystkim bankowość, na przykład bankowość
elektroniczna pomogła zredukować koszty transakcji bankowych. Pomimo ogromnych
wydatków na te cele nie są one wliczane jako wydatki na badania i rozwój, gdyż nie
prowadzą do postępu naukowego
INNOWACJE IV rodzaju - są wprowadzane na przykład przez nauczycieli w szkołach. Takie
innowacje według NESTA biorą się przede wszystkim ze specyficznych potrzeb klientów.
Często skala zastosowania takiej innowacji jest na tyle nieduża, że nie podlega ochronie
patentowej.
Trudności jakie wymienia NESTA w opracowaniu nowego wskaźnika innowacji:
Trudność definicji – czym jest innowacja ?
Rozmaitość sposobu dokonywania innowacji w różnych branżach
Innowacyjne projekty często kończą się porażką, ale mimo tego mogą mieć
istotny wpływ na gospodarkę
Ogromna rola, jaką odgrywa dyfuzja innowacji
Globalny charakter
WNIOSKI
Wnioski z raportu NESTA przypominają konkluzje z prac F.A. Hayeka dotyczące tego, że
wielkości ekonomiczne borykają się z poważnym problemem złożoności. Dane gospodarcze
są heterogeniczne i zindywidualizowane, toteż nie poddają się łatwo biurokratycznej
obróbce gospodarczego planowania. W dodatku planowanie oparte na informacjach
statystycznych nie może uwzględniać parametrów czasu i miejsca, dlatego planista będzie
musiał pozostawić komuś innemu zależne od nich decyzje.
Polecam mimo wszystko we własnym zakresie doczytać analizę tradycyjnych wskaźników
innowacyjności gospodarki, bo szczerze to nie za bardzo to rozumiem…
http://mises.pl/blog/2012/02/01/gajewski-przeciwko-planistycznemu-pojmowaniu-innowacyjnosci/
tu wszystko jest.
Prawo własności intelektualnej -
zasady korzystania z ‘własności intelektualnej’.
•
Tradycyjnym podstawowym celem, ku któremu dąży większość aktów prawnych
dotyczących własności intelektualnej (z wyjątkiem znaków towarowych) jest
"promowanie postępu". Według tej filozofii, dzięki wymianie ograniczonych oraz
wyłącznych praw do przedstawiania koncepcji i utworów, zarówno społeczeństwo,
jak i właściciel patentu lub praw autorskich czerpią zyski, zarazem stanowiąc
motywację dla wynalazców i twórców.
•
Decyzją Sadu Najwyższego Stanów Zjednoczonych wyróżnia się trzy kategorie
przedmiotów, które nie mogą zostać poddane prawu patentowemu: „prawa natury,
zjawiska naturalne oraz abstrakcyjne idee”
•
Patenty chronione są na okres 20 lat.
Krytyka własności intelektualnej według Stephana Kinselli
•
Patent daje prawo do powstrzymania osób trzecich przed wprowadzeniem
opatentowanego wynalazku, nawet jeżeli chcą one skorzystać ze swojej własności.
Tak oto kontrolowanie niematerialnych dóbr przez właściciela patentu daje mu w
pewnym stopniu władzę nad własnością innych jednostek. Patent i prawa autorskie
nieodmiennie przenoszą częściową własność fizycznych obiektów z ich naturalnych
właścicieli na osoby wynalazców, innowatorów i artystów. W ten sposób podmioty
działające na rynku nie tylko nie mogą skorzystać z pewnego rodzaju wynalazku, ale
nie mogą również wprowadzić innowacji.
•
Krytykuje utylitaryzm, który chciałby maksymalizować „dobrobyt”. To wymagałoby
odjęcia kosztów od korzyści własności intelektualnej, aby stwierdzić czy dzięki
wprowadzeniu norm prawnych uzyskano zysk. Problem w tym, że wartość patentu
nie może być utożsamiana z jego ceną rynkową, więc taka kalkulacja jest niemożliwa.
•
Kinsella zauważa, że badania ekonometryczne nie wskazują jednoznacznie na to, że
prawa patentowe wpływają na większą liczbę innowacji. Patent co prawda stymuluje
do dalszych odkryć w celu uzyskania intelektualnego monopolu, lecz jednocześnie
blokuje możliwość szerszego wykorzystania innowacji, a przez to zniechęca do
innowacyjnej działalności
•
Opatentować można wyłącznie tzw. praktyczne zastosowanie określonej koncepcji, a
nie samą abstrakcyjną bądź teoretyczną myśl.
•
Kinsella twierdzi, że ochrona na 20 lat jest nieuzasadniona rzeczowo. Należy
przeprowadzić analizę, która musiałaby pokazywać rozmaite scenariusze
innowacyjności w różnych porządkach prawnych z uwzględnieniem różnych długości
trwania patentu. Wtedy mogłoby się okazać, czy rozsądny czas dla innowacyjnej
gospodarki to 20 lat czy może zero.
Krytyka prawa własności intelektualnej według Boldrina i Levine’a
•
Byłoby dobrze gdyby istniejące odkrycia były swobodnie dostępne dla
wszystkich producentów, ale praktyka ta nie zawiera zachęt do dalszych
odkryć.
•
W dłuższym okresie intelektualny monopol zapewnia wzrost dochodów tym,
którzy wprowadzają innowacje, lecz stają się one znacznie droższe
•
Każda innowacja opiera się na już istniejących ulepszeniach. Chociaż każdy
twórca innowacji może zarabiać na niej więcej dzięki swojemu monopolowi
intelektualnemu, musi zapłacić innym monopolistom za możliwość użycia ich
wynalazku. W skrajnych przypadkach, gdy każda innowacja wymaga
stosowania wielu wcześniejszych pomysłów, obecność prawa własności
intelektualnej może stworzyć pewien krzyżowy hamulec rozwoju
•
Monopolista (patentu) korzysta z wysokich cen, aby innowacje były zbyt
kosztowne dla konkurencji
V
Bezrobotny- osoba, która (a) jest chętna do pracy za wynagrodzenie odpowiadające danej kategorii
pracy, ale (b) nie może znaleźć pracodawcy, który zaoferuje jej pracę, pomimo że (c) pracodawca
postrzega tę osobę jako pracownika, który jest „wymienny” z obecnie zatrudnionymi.
Pierwszy punkt (a) jest istotny. Gdy słyszymy, że ktoś mówi: „Nie mogę znaleźć pracy”, zakładamy, że
ta osoba jest skłonna podjąć pracę za przeciętne wynagrodzenie w zawodach, w których ma
kwalifikacje. Jeśli bezrobotny mówi: „Nie mogę znaleźć pracy w żadnym fastfoodzie!”, a okazuje się,
że chce zarabiać 200 000 dolarów rocznie, to jest to wystarczający powód, żeby stwierdzić, że nie jest
on naprawdę bezrobotny. Niektórzy ekonomiści powiedzieliby, że jest bezrobotny z wyboru
(voluntarily unemployed).
Ostatni punkt (c) jest ważny, nawet jeśli podręczniki często go pomijają. Aby dostrzec jego istotę,
należy wyobrazić sobie rynek rozgrywających NBA. Byłbym bardzo chętny podjąć pracę za średnią
płacę koszykarza, a nawet o 10% niższą. Ale żaden ekonomista nie postrzegałby mnie jako cześć
krzywej podaży pracy tego wyspecjalizowanego rynku, ponieważ właściciele drużyny nie widzieliby
we mnie odpowiednika innych, zatrudnionych, pracowników. Sytuacja, w której nie mogę dostać
pracy jako rozgrywający w drużynie Chicago Bulls, nie jest przykładem bezrobocia.
Emeryt bądź rodzic pozostający w domu zwykle nie jest postrzegany jako bezrobotny, dlatego BLS
(Bureau of Labor Statistics) nie wlicza „zniechęconych pracowników” do oficjalnych danych.
Popyt na dane dobro- to ilość jakiegoś dobra, jaką zamierzamy nabyć w określonym czasie i danych
warunkach rynkowych, gł. warunkiem rynkowym jest cena dobra.
Determinanty popytu (czynniki wpływające na wielkość popytu na dane dobro):
1. Cenowe
•
Cena i oczekiwania co do jej zmiany w przyszłości
2. Bez cenowe
•
Przeciętne dochody ludności i oczekiwania co do ich zmian w przyszłości
•
Ceny innych dóbr (substycyjnych i implementarnych) i oczekiwanie co do ich zmian w
przyszłości.
•
Gusty, upodobania, moda i preferencje konsumentów.
•
Stopy procentowe (dotyczą głównie popytu na dobra trwałe).
•
Liczba gospodarstw domowych (przy analizie przestrzennej popytu i długoterminowej
popytu)
Prawo popytu: wraz ze wzrostem ceny maleje popyt. Wraz ze spadkiem ceny wartość popytu rośnie.
Podaż: zestaw ilości danego dobra, jaką są skłonni sprzedać producenci lub sprzedawcy w
określonym czasie i przy określonych warunkach rynkowych, głównym czynnikiem jest cena.
Determinanty podaży:
•
ceny produktów.
•
ceny czynników produkcji – pracy, podatków pośrednich.
•
ceny produktów alternatywnych względem danych
•
subsydia (dotacje)
•
stawki ubezpieczeniowe
•
warunki atmosferyczne
•
stopień fiskalizmu państwowego (polityka państwa polegająca na dążeniu do osiągnięcia jak
największych wpływów do budżetu poprzez nakładanie kolejnych obciążeń podatkowych na
podatników)
Prawo podaży: wraz ze wzrostem ceny podaż rośnie i odwrotnie.
Cena danego dobra determinuje kształt krzywej popytu i podaży, a zmiany powodują przesuwanie się
po tych krzywych.
Natomiast położenie krzywej jest określane przez czynniki pozacenowe.
Dostosowanie popytu i podaży polega na tym, że w jakimś punkcie czasowym istnieje jedna cena,
przy której ilość dóbr, jaką chcą nabyć konsumenci i ilość dóbr jaką chcą sprzedać producenci będzie
taka sama – mówimy wtedy o równowadze rynkowej.
Niektóre przyczyny wysokiego i ciągłego bezrobocia:
•
Niewłaściwa alokacja zasobów podczas okresu boomu. Według standardowej austriackiej
teorii cykli koniunkturalnych okres rozkwitu prowokuje przedsiębiorców do rozpoczynania
długoterminowych projektów, na które nie zawsze posiadają wystarczającą ilość
zaoszczędzonego kapitału. Podstawowa struktura kapitału ekonomicznego zostaje
wypaczona, zaś rynek potrzebuje czasu, zanim jego własne siły uporządkują bałagan
spowodowany pęknięciem
przeczekanie tego okresu.
•
Rząd sztucznie uczynił nisko wykwalifikowaną kadrę drogą. W lipcu 2009 r. płaca minimalna
wzrosła z 6,55 dolara (ustawa z 2007 r.) do 7,25 dolara za godzinę. Ten, czy
dla pracodawcy warta więcej niż 6,55 dolara, ale mniej niż 7,25 dolara za godzinę, stał się
źródłem strat, nawet jeśli wcześniej jego zatrudnienie było opłacalne.
•
Rząd uczynił bezrobocie atrakcyjnym finansowo. Poprzez ciągłe zwiększanie z
bezrobotnych, rząd ułatwił szukającym pracy obstawanie przy wygórowanych oczekiwaniach
dotyczących ich przyszłej posady.
•
Rząd podwyższa stawki ubezpieczenia zdrowotnego o nieokreśloną wielkość. Reforma
systemu opieki zdrowotnej Obamy spowoduje
pracodawców. Co gorsza, skutki tych zmian pozostają ciągle nieznane z powodów
wątpliwości wysuwanych przez sąd oraz obietnic republikanów, dotyczących wprowadzania
zmian w ustawie lub nawet unieważnienia całego
pracodawcy wstrzymują się z decyzjami o długoterminowym zatrudnianiu pracowników do
czasu, aż te kwestie zostaną wyjaśnione.
•
Fed (System Rezerwy Federalnej USA) utrudnia dalekosiężne planowanie. Mimo tego, że
wielu analityków uważa, iż polityka Fedu zmniejsza bezrobocie, ryzykując wysoką inflację
Niektóre przyczyny wysokiego i ciągłego bezrobocia:
Niewłaściwa alokacja zasobów podczas okresu boomu. Według standardowej austriackiej
teorii cykli koniunkturalnych okres rozkwitu prowokuje przedsiębiorców do rozpoczynania
terminowych projektów, na które nie zawsze posiadają wystarczającą ilość
zaoszczędzonego kapitału. Podstawowa struktura kapitału ekonomicznego zostaje
wypaczona, zaś rynek potrzebuje czasu, zanim jego własne siły uporządkują bałagan
spowodowany pęknięciem bańki. Dla części siły roboczej „optymalnym” zachowaniem będzie
przeczekanie tego okresu.
Rząd sztucznie uczynił nisko wykwalifikowaną kadrę drogą. W lipcu 2009 r. płaca minimalna
wzrosła z 6,55 dolara (ustawa z 2007 r.) do 7,25 dolara za godzinę. Ten, czy
dla pracodawcy warta więcej niż 6,55 dolara, ale mniej niż 7,25 dolara za godzinę, stał się
źródłem strat, nawet jeśli wcześniej jego zatrudnienie było opłacalne.
Rząd uczynił bezrobocie atrakcyjnym finansowo. Poprzez ciągłe zwiększanie z
bezrobotnych, rząd ułatwił szukającym pracy obstawanie przy wygórowanych oczekiwaniach
dotyczących ich przyszłej posady.
Rząd podwyższa stawki ubezpieczenia zdrowotnego o nieokreśloną wielkość. Reforma
systemu opieki zdrowotnej Obamy spowoduje wzrost wielkości składki ubezpieczeniowej dla
pracodawców. Co gorsza, skutki tych zmian pozostają ciągle nieznane z powodów
wątpliwości wysuwanych przez sąd oraz obietnic republikanów, dotyczących wprowadzania
zmian w ustawie lub nawet unieważnienia całego procesu legislacyjnego. W rezultacie
pracodawcy wstrzymują się z decyzjami o długoterminowym zatrudnianiu pracowników do
czasu, aż te kwestie zostaną wyjaśnione.
Fed (System Rezerwy Federalnej USA) utrudnia dalekosiężne planowanie. Mimo tego, że
lityków uważa, iż polityka Fedu zmniejsza bezrobocie, ryzykując wysoką inflację
Niewłaściwa alokacja zasobów podczas okresu boomu. Według standardowej austriackiej
teorii cykli koniunkturalnych okres rozkwitu prowokuje przedsiębiorców do rozpoczynania
terminowych projektów, na które nie zawsze posiadają wystarczającą ilość
zaoszczędzonego kapitału. Podstawowa struktura kapitału ekonomicznego zostaje
wypaczona, zaś rynek potrzebuje czasu, zanim jego własne siły uporządkują bałagan
bańki. Dla części siły roboczej „optymalnym” zachowaniem będzie
Rząd sztucznie uczynił nisko wykwalifikowaną kadrę drogą. W lipcu 2009 r. płaca minimalna
wzrosła z 6,55 dolara (ustawa z 2007 r.) do 7,25 dolara za godzinę. Ten, czyja wydajność jest
dla pracodawcy warta więcej niż 6,55 dolara, ale mniej niż 7,25 dolara za godzinę, stał się
Rząd uczynił bezrobocie atrakcyjnym finansowo. Poprzez ciągłe zwiększanie zasiłków dla
bezrobotnych, rząd ułatwił szukającym pracy obstawanie przy wygórowanych oczekiwaniach
Rząd podwyższa stawki ubezpieczenia zdrowotnego o nieokreśloną wielkość. Reforma
wzrost wielkości składki ubezpieczeniowej dla
pracodawców. Co gorsza, skutki tych zmian pozostają ciągle nieznane z powodów
wątpliwości wysuwanych przez sąd oraz obietnic republikanów, dotyczących wprowadzania
procesu legislacyjnego. W rezultacie
pracodawcy wstrzymują się z decyzjami o długoterminowym zatrudnianiu pracowników do
Fed (System Rezerwy Federalnej USA) utrudnia dalekosiężne planowanie. Mimo tego, że
lityków uważa, iż polityka Fedu zmniejsza bezrobocie, ryzykując wysoką inflację-
paraliż obejmujący sektor prywatny jest częściowo spowodowany bezprecedensowymi
działaniami Bernankego. Tysiące właścicieli firm gromadzi konserwy (chyba REZERWY, nie
wiem co autor miał na myśli) oraz złoto, ponieważ są przekonani o istnieniu niskiego, lecz
określonego prawdopodobieństwa, że dolar musi upaść w przeciągu kilku lat. A to nie wróży
dobrze wzrostowi zatrudnienia.
VI. Polityka fiskalna
Mapa wydatków państwa Fundacji Republikańskiej.
Zasadniczym celem Mapy Wydatków Państwa jest pokazanie zwykłym
obywatelom, na co polskie państwo przeznacza ich podatki i co powoduje
tak groźne narastanie długu publicznego. Dzięki graficznej formie
odwzorowania na Mapie widać skalę i proporcje konkretnych pozycji.
Powierzchnia pojawiających się kół jest proporcjonalna do sum
wydatkowanych na opisane zadania.
1.
Struktura polskich finansów publicznych
Finanse publiczne są bardzo złożonym systemem, można więc go analizować w
różnych przekrojach:
1.
Podmiotowym
2.
Prawnym
3.
Instytucjonalnym
4.
Instrumentalnym
Ad.1 W ujęciu podmiotowym w strukturze finansów publicznych wyróżniamy:
-
władzę ustawodawczą i uchwałodawczą na szczeblu centralnym i
lokalnym
-
władze wykonawczą na szczeblu centralnym i lokalnym
-
władze kontrolną, głównie NIK, Regionalne Izby Obrachunkowe
-
aparat skarbowy zajmujący się na bieżąco gromadzeniem środków
-
jednostki organizacyjne, finansowe z funduszów publicznych
Ad.2 W ujęciu prawnym w ramach finansów publicznych wyróżniamy:
-
akt zasadniczy (konstytucja RP z 1997 roku), określa się w niej ogólne
zasady tworzenia funduszy publicznych i obowiązki władz publicznych w
zakresie finansów publicznych
-
ustawy budżetowe uchwalane co roku, oraz budżety jednostek Samorządu
Terytorialnego
-
Ustawa o Finansach Publicznych (1998)
-
Ordynacja Podatkowa
-
Przepisy regulujące gospodarkę Samorządu Terytorialnego i inne
Ad.3 W ujęciu instytucjonalnym w ramach finansów wyróżniamy fundusze
przybierające postać (formę):
-
budżetu państwa
-
budżetu jednostek samorządowych
-
funduszy parabudżetowych
-
funduszy ubezpieczeń społecznych
-
funduszy fundacji publicznych
-
funduszy ochrony zdrowia
Ad.4 W ujęciu instrumentalnym funkcjonowanie finansów publicznych
zapewniają następujące narzędzia:
-
podatki
-
opłaty publiczne
-
cła
-
dotacje
-
subwencje
-
inne instrument
2.
System podatkowy w Polsce
System podatkowy to zespół podatków, które funkcjonują równocześnie
w obrębie danego państwa i tworzą całość zarówno w sensie prawnym jak
i ekonomicznym. Jest to zbiór przepisów prawnych i instytucji
finansowych, które ustanawiają podatki oraz określają i zajmują się ich
poborem. W jego skład wchodzą zarówno przepisy, które związane są z
samymi podatkami jak i określające podmioty pobierające podatki,
płatników podatków i instytucje wyznaczające wysokość i warunki
płacenia podatków.
Polski system podatkowy Podstawy nakładania obowiązków
podatkowych w Polsce określone są w Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z art. 217 Konstytucji
wyłącznie w drodze ustawy może odbywać się nakładanie podatków i
innych danin publicznych oraz wyznaczanie podmiotów i przedmiotów
opodatkowania, obowiązujących stawek podatkowych, grup podmiotów,
które są zwolnione z płacenia podatków, zasad dotyczących stanowienia
ulg i umorzeń podatkowych.
Polski system podatkowy złożony jest z jedenastu tytułów podatkowych,
które są objęte materialnym szczególnym prawem podatkowym.
Należą do nich:
podatki bezpośrednie, czyli te, które są nakładane na dochód lub majątek
podatnika:
•
podatek dochodowy od osób fizycznych (podatek PIT),
•
podatek dochodowy od osób prawnych (podatek CIT),
•
podatek od spadków i darowizn,
•
podatek od czynności cywilnoprawnych,
•
podatek rolny,
•
podatek leśny,
•
podatek od nieruchomości,
•
podatek od środków transportowych,
•
podatek od posiadania psów,
podatki pośrednie, czyli te które są płacone podczas nabywania dobra
podatek od towarów i usług (podatek VAT) i podatek akcyzowy,
podatek od gier.
!!! Oprócz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej kwestie podatków i
związanych z nimi obowiązków reguluje także Ordynacja Podatkowa z 29
sierpnia 1997 roku.
3.
Najważniejsze źródła dochodów finansów publicznych w
Polsce
-podatki (ok.90%)
-Cła (ok. 3%)
-wpłaty z zysku przedsiębiorstw i jednoosobowych spółek Skarbu
Państwa,
-dywidendy, wpłaty z zysku NBP,
-wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów
budżetowych, części zysku gospodarstw pomocniczych,
-dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,
-dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa,
-odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek
budżetowych
-odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków
zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym Skarbu Państwa,
-odsetki od udzielonych z budżetu pożyczek,
-mandaty, grzywny, kary pieniężne, spadki, zapisy, darowizny na rzecz
Skarbu Państwa,
-inne dochody publiczne.
4.
Najważniejsze wydatki polskich finansów publicznych
- dotacje i subwencje
- świadczenia dla osób fizycznych
- bieżące wydatki własne
- wydatki majątkowe
- koszty obsługi długu publicznego.
VII. Polityka pieniężna
Literatura: Podręcznik: rozdział 20.
- ekspansywna i restrykcyjna polityka pieniężna
- instytucje prowadzące politykę pieniężną
- typowe instrumenty prowadzenia polityki pieniężnej
Ekspansywna polityka pieniężna (zwiększenie podaży pieniądza):
- obniżenie stopy dyskontowej w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom
komercyjnym;
- zakup wyemitowanych przez rząd papierów wyrtościowych na otwartym rynku;
- obniżenie poziomu wskaznika rezerw obowiązkowych.
Restrykcyjna polityka pieniężna (zmniejszanie podaży pieniądza):
- ograniczenie ogólnej sumy pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez powyższenie stopy
dyskontowej;
- sprzedaż wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych posiadanych przez BC;
- podwyższenie poziomu wskaznika rezerw obowiązkowych.
Instytucje prowadzące politykę pieniężną:
- Bank Centralny - emituje pieniądz gotówkowy, jest bankiem banków (jest bankierem dla banków
komercyjnych, zapenia sprawne funkcjonowanie całego systemu bankowego), jest bankiem państwa
(sprawuje kontrole nad podazą pieniądza oraz finansuje deficyt budżetu państwa);
- Europejski System Walutowy (1979-1998);
- od 1999 r. Europejski Bank Centralny (strefa euro);
- Miedzynarodowy Fundusz Walutowy.
Typowe instrumenty prowadzenia polityki pieniężnej:
Instrumenty pośrednie – Bank Centralny(BC) oddziałuje na płynność kredytów oraz ich koszt za
pomocą zmiany stopy dyskontowej, operacji otwartego rynku oraz ustalania poziomu rezerw
obowiązkowych;
Instrumenty typu administracyjnego - BC kontroluje działalność kredytową systemu bankowego;
Polityka dyskontowa – BC określa poziom stopy dyskontowej;
Operacje otwartego rynku – transakcje odwracalne, podstawowe operacje refinansujące,
długoterminowe operacje refinasujące, operacje dostrajające, operacje strukturalne;
Rezerwy obowiązkowe -