Konspekty do zajęć z mirobiologii dla słuchaczy I roku kierunku Ratownictwo
Medyczne
1.Wprowadzenie do mikrobiologii: morfologia i fizjologia drobnoustrojów
2.Podstawy epidemiologii
3.Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na drobnoustroje
4. Lekooporność Bakterii
5. Zasady diagnostyki mikrobiologicznej
Wprowadzenie do Mikrobiologii: Morfologia i fizjologia drobnoustrojów
I Podstawowe pojęcia w klasyfikacji drobnoustrojów : rodzina, rodzaj, gatunek,
szczep, typ
II. Podobieństwa i różnice między drobnoustrojami
1. Budowa i fizjologia komórki bakteryjnej (komórka prokariotyczna).
A. Rola elementów stałych: ściany komórkowej, błony
cytoplazmatycznej, cytoplazmy, nukleoidu (haploidalny),
rybosomów, mezosomów.
B. Rola elementów zmiennych (fakultatywnych) komórki
bakteryjnej: otoczki, przetrwalników, rzęsek, fimbrii,
plazmidów.
C. Rozmnażanie się bakterii – podział komórki. (Podręcznik, str. 42-
43)
D. Wymiana materiału genetycznego- koniugacja, transdukcja,
transformacja
(Podręcznik, str. 32-34)
2. Różnice pomiędzy bakteriami.
A. Kształt: kulisty (ziarniaki), cylindryczny (pałeczki, laseczki),
maczugowaty (maczugowce),spiralny (krętki) (Podręcznik, str. 35-
36)
B. Sposób barwienia się metodą Gramma; Gram + (granatowy), Gram
– (czerwony)
C. Oddychanie :bezwzględnie tlenowe (np.
Pseudomonas sp
),
względnie beztlenowe (np. gronkowce), bezwzględnie beztlenowe
(np. laseczka tężca), mikroareofile (np.
Helicobacter sp
.)
(Podręcznik, str. 41)
D. Właściwości biochemiczne (np. fermentacja cukrów, wytwarzanie
enzymów itp.) (Podręcznik, str. 37-40)
3. Budowa i fizjologia grzybów chorobotwórczych. (Podręcznik, str. 239-
247)
A. Eukariotyczna organizacja komórki: obecność uorganizowanego
jądra komórkowego i
Mitochondriów, chitynowa ściana komórkowa
B. Rozmnażanie się i rozwój grzybów; wytwarzanie zarodników
C. Główne rodzaje i gatunki chorobotwórcze dla człowieka: Dermatofity,
Drożdżaki
4. Budowa wirusów (Podręcznik, str. 210-220)
A. Skład wironu (kwas nukleinowy, kapsyd białkowy, osłonka
glikopeptydowa)
B. Powielanie się wironów: replikacja wewnątrz komórki gospodarza
5. Różnice pomiedzy wirusami
A. Wirusy DNA
Herpesvirusy (w. ospy wietrznej i półpaśca, w. Opryszki, w.
cytomegalii )
Adenovirusy
B. Wirusy RNA
Enterovirusy, Rhinowirus ( w. polio, w. coxsackie)
Arbowirusy (w. kleszczowego zapalenia mózgu)
Ortomyksowirusy (w. grypy)
Paramyksowirusy (w. odry, w. świnki)
Rabdovirusy (Lyssavirus, w. wścieklizny)
Retrovirusy (HIV)
wirus różyczki –
Rubivirus domini
Rotavirus
C. Wirusy WZW A, B, C
D. Bakteriofagi: wirusy pasożytujące na bakteriach Budowa,
znaczenie i cykl replikacyjny.
6. Ogólna charakterystyka pierwotniaków. (Podręcznik, str. 250-252)
A. Eukariotyczna organizacja komórki: obecność uorganizowanego
jądra komórkowego i mitochondriów
B. Rozmnażanie płciowe, wytwarzanie form wegetatywnych
(trofozoidów) i przetrwalntch (cyst)
III. Sposoby identyfikacji drobnoustrojów
1. obserwacja: bakterie, grzyby i pierwotniaki- mikroskop optyczny,
preparaty mokre lub preparaty utrwalone i barwione
wirusy- mikroskop elektronowy (Podręcznik, str. 119-122)
2. hodowla bakterii i grzybów: pojęcie kolonni , podłoża bakteriologiczne
(Podręcznik, str. 37, 122-128)
3. hodowla wirusów
Podstawy Epidemiologii.
1. Mechanizmy powstawania zakażenia, zatrucia pokarmowego (intoksykacji),
rodzaje zakażeń (objawowe, bezobjawowe)
2. Wzajemne relacje pomiędzy pojęciami: choroba zakaźna, choroba zaraźliwa,
skażenie, kontaminacja.
3. Definicje epidemii, endemii (ogniska endemicznego), pandemii, epizoocji
I. Kolejne ogniwa łańcucha epidemiologicznego.
1. Rezerwuar zarazka, źródło zakażenia:
- nosicielstwo (rodzaje), kolonizacja
- kontrola nosicielstwa w środowiskach zawodowych
2. Drogi zakażenia (rodzaje)
- przenosiciele (rodzaje)
3. Osobnik wrażliwy:
- warunki zaistnienia oraz przebieg choroby zakaźnej (wrota zakażenia, okres
wylęgania)
- antroponozy, zooantroponozy, zoonozy
- zakażenia endogenne
- zakażenia mieszane
4. Dochodzenie epidemiologiczne:
- identyfikacja zarazka (metody)
- ocena sanitarna środowisk specjalnych (powietrze, woda, mleko, żywność, gleba)
- metody zapobiegania i zwalczania epidemii (kordon sanitarny, kwarantanna)
- postępowanie lekarza po stwierdzeniu choroby zakaźnej
II. Zakażenia szpitalne - wprowadzenie.
1. Szczep szpitalny
- lekooporność w warunkach szpitalnych
2. Łańcuch epidemiologiczny zakażeń szpitalnych
- wymogi czasowe wystąpienia objawów klinicznych
3. Zapobieganie i zwalczanie zakażeń szpitalnych (metody):
- zespoły do zwalczania zakażeń szpitalnych
- monitorowanie środowisk szpitalnych (personel, pomieszczenia)
- ochrona personelu medycznego przed zakażeniami
III. Ekologia drobnoustrojów: Flora naturalna i jej znaczenie dla organizmu.
Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na drobnoustroje. Lekooporność
bakterii.
Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na drobnoustroje
1. Definicje pojęć:
a/ dezynfekcja
b/ sterylizacja
c/ aseptyka
d/ antyseptyka
e/ sanityzacja
2. Metody dezynfekcji:
a/ metody termiczne (do 100°C)
- dekoktacja – 100°C przez 30-60 minut w bieżącej parze wodnej (aparat
Kocha)
- pasteryzacja – 62°C przez 30 minut (lub 72°C przez 20 sekund) i
natychmiastowe ochłodzenie – płynne produkty spożywcze (mleko, soki,
wina)
b/ promieniowanie ultrafioletowe (UV) – powietrze w pomieszczeniach
szpitalnych,
boksy, powierzchnie stołów
c/ metody chemiczne – środki dezynfekujące:
- związki utleniające (ozon, woda utleniona, nadmanganian potasu)
- chlorowce (chlor, chloramina, jod, jodyna)
- związki organiczne:
• alkohole (etanol, izopropanol, propanol)
• pochodne fenolu (fenol, lizol, krezole)
• kwasy organiczne (benzoesowy, nadoctowy, mlekowy)
• barwniki (akrydyna, fiolet gencjany)
- związki powierzchniowo czynne (detergenty)
3. Antyseptyka i środki antyseptyczne: 70% etanol, 3% woda utleniona,
nadmanganian
potasu, 1% azotan srebra (zabieg Credego), 1% chloramina, 2% jodyna, 0,5%
chloroheksydyna, barwniki np.Rivanol
4. Metody sterylizacji:
a/ sterylizacja parowa (autoklaw) – nasycona para wodna, w temperaturze
121°C przez
20 minut lub 134°C przez 3-4 minuty.
Materiały sterylizowane: bielizna szpitalna, materiały zakaźne, narzędzia
chirurgiczne,
roztwory termostabilne, materiały opatrunkowe, materiały gumowe i
plastikowe.
b/ sterylizacja gorącym, suchym powietrzem (suszarka) - w temperaturze
170°C przez
2 godziny lub 180°C przez 1 godzinę.
Materiały: szkło laboratoryjne, tłuszcze, oleje, woski, pudry.
c/ tyndalizacja – trzykrotna pasteryzacja przez 30 minut w 24-godzinnych
odstępach
(aparat Kocha).
Materiały: produkty żywnościowe i pożywki.
d/ sterylizacja gazowa:
- tlenek etylenu (igły, strzykawki)
e/ sterylizacja plazmowa (plazma – aktywne biologicznie rodniki powstałe po
wzbudzeniu
cząstek gazu w polu elekromagnetycznym w próżni).
Materiały: endoskopy, implanty, dreny, urządzenia anestezjologiczne.
f/ sterylizacja z użyciem filtrów membranowych z estrów celulozy –
roztwory
termolabilne (pożywki, leki).
g/ spalanie, opalanie
5. Metody kontroli sterylizacji (autoklaw, suszarka):
a/ fizyczne – odczyt z termometru, manometru
b/ chemiczne – wskaźniki chemiczne zmieniające barwę po właściwym
przebiegu
sterylizacji
c/ biologiczne – posiew do bulionu krążków nasączonych przetrwalnikami:
-
Bacillus stearotherophilus
– sporal A (autoklaw)
-
Bacillus subtilis
– sporal S (suszarka)
Lekooporność bakterii
1. Definicja pojęć: antybiotyk i chemioterapeutyk.
2. Mechanizmy działania antybiotyków na bakterie:
a/ hamowanie syntezy ściany komórkowej: β-laktamy
b/ uszkodzenie błony komórkowej: polimyksyny
c/ blokowanie syntezy białka przez działanie na
podjednostkę 30S rybosomu: aminoglikozydy,
tetracykliny
d/ blokowanie syntezy białka przez jednostkę 50 S rybosomu: makrolidy
e/ hamowanie syntezy kwasów nukleinowych (gyrazy DNA ): chinolony
f/ blokowanie syntezy zasad azotowych (DNA): sulfonamidy
3. Oporność bakterii na antybiotyki:
a/ drogi nabywania lekooporności
b/ mechanizmy biochemiczne lekooporności
- produkcja enzymów rozkładających antybiotyk (B-laktamazy)
- zmiana budowy receptora wiążącego antybiotyk (białka PBP)
- zaburzenia w przepuszczalności błony dla antybiotyku
- ominięcie szlaku biochemicznego, w który włącza się antybiotyk
- zwiększenie ilości substratu dla antybiotyku
4. Oznaczanie lekooporności bakterii metodą dyfuzyjno-krążkową.
5.Działania uboczne antybiotyków na organizm człowieka:
a/ toksyczność w stosunku do różnych narządów
b/ odczyny alergiczne
c/ biologiczne: dysbakteriozy (grzybice)
Materiały pomocnicze
Tabela 1. Podstawowe grupy taksonomiczne bakterii chorobotwórczych.
Rodzaje
Główne gatunki
chorobotwórcze
Ziarniaki Gram+
Staphylococcus
(Gronkowce)
Streptococcus
(paciorkowce)
Enterococcus
(Enterokoki)
S. aureus
S. pyogenes, S.
agalactie, S. pneumoniae
E. faecalis,
Ziarniaki G-
Neisseria (Neisserie)
N. gonorrhaea, N
meingitidis
Pałeczki G-
Shigella
Salmonella
Escherichia
Klebsiella
Proteus
Yersinia
Haemophillus
Helicobacter
Pseudomonas
Bordatella
S. desynterie,
S. enterica serotyp
Paratyphi,
E. coli enteropatogenne
K. pneumoniae
P. mirabilis, P. vulgaris
Y. enterocolitica
H. influenze
H. pylori.
P.aeuoginosae
B. pertussis
Inne formy G+
Clostridium (laseczki
beztlenowe)
Bacillus (laseczki
tlenowe)
Corynebacterium
(maczugowce)
Vibrio (przecinkowce)
C.perfrigens, C. difficile,
C. botulinum, C. tetani.
B. antracis
C. diphteriae
Kretki
Treponema
Borrelia
T.pallidum
B. burgdorferi .
Prątki
Mycobacterium
M. tuberculosis,
Mykoplasmy
(bakterie pozbawione
ściany komórkowej)
Mycoplasma
Ureoplasma
M. pneumoniae
Bakterie
bezwzglednie
wewnatrzkomórkowe
Rickettsie
Chlamydia
R. prowazekii R. typhi
C. trochomatis, C.
pneumonice, C. psitaci
Rodzina
Enterobacteriaceae
(pałeczki jelitowe)