PREPARATY GALENOWE

Leki pochodzenia roślinnego są najstarszymi lekami

stosowanymi w medycynie. Nazwa „preparaty

galenowe” pochodzi od Galena, który w 130 r.

p.n.e. wprowadził do lecznictwa wyciągi z roślin.

Działanie tych leków jest uwarunkowane

obecnością substancji czynnych. Są to np.:

• alkaloidy (kodeina, morfina, ergotamina),

• glikozydy (lanatozydy),

• garbniki (tanina),

• śluzy,

• gorczyce,

• żywice,

• olejki eteryczne,

• witaminy.

Surowiec leczniczy stanowią te części roślin, które zawierają największą

ilość substancji czynnej.

Mogą to być:

• kora (

Cortex Quercus

–

kora dębu),

• owoce (

Fructus Juniperi

–

owoc jałowca),

• liście (

Folium Salviae

–

liść szałwi),

• korzenie (

Radix Gentianae

–

korzeń goryczki),

• kwiaty (

Flos Sambuci

–

kwiat bzu czarnego),

• kłącza (

Rhizoma Calami

–

kłącze tataraku),

• nasiona (

Semen Lini

–

siemię lniane).

Podział preparatów galenowych:

1. ziółka;

2. preparaty z surowców roślinnych świeżych;

3. preparaty z surowców roślinnych suchych trwałe;

4. preparaty z surowców roślinnych suchych nietrwałe.

1

2

NAZWY NAJCZĘŚCIEJ WYKORZYSTYWANYCH CZĘŚCI ROŚLIN:

•

Anthodium, -ii, Inflorescentia, -ae – kwiatostan (koszyczek)

•

Inflorescentia, -ie – kwiatostan

•

Cortex, -ticis – kora

•

Flos, -ris, Flores, -um – kwiat

•

Folium, -ii, Folia, -orum – liść

•

Fructus, -us, us, -uum – owoc

•

Herba, -ae – ziele

•

Radix, -icis – korzeń

•

Rhizoma, -tis – kłącze

•

Semen, -inis, Semina, -um – nasienie

ORIENTACYJNA ILOŚĆ SUROWCÓW ROŚLINNYCH NA:

•

łyżeczce herbacianej

ƒ

kwiaty – 1 g

ƒ

liście – 1,5 g

ƒ

zioła – od 1,5 do 4,0 g

ƒ

korzenie, nasiona, owoce – od 4,0 do 5,0 g

•

łyżce stołowej

ƒ

kwiaty, liście – od 3,0 do 4,5 g

ƒ

zioła – od 4,5 do 8,0 g

ƒ

korzenie, nasiona, owoce – od 9,0 do 12,0 g

3

1. ZIÓŁKA (SPECIES) – stała postać leku powstała przez zmieszanie

rozdrobnionych surowców roślinnych (z wyjątkiem nasion i owoców).

Pacjent sam w domu przygotowuje sobie wyciągi wodne. Ziółka

mogą występować też w postaci mieszanek ziołowych.
Z ziół i mieszanek ziołowych (z wyjątkiem ziół zawierających śluzy, z

których wykonuje się maceraty) sporządza się wyciągi wodne przez

zalanie łyżki ziół wrzątkiem i pozostawienie pod przykryciem przez 15

min. lub zalanie ziół ciepłą wodą, a następnie podgrzewanie przez 30

min. nie dopuszczając do wrzenia. Otrzymany wyciąg przecedza się

przez płótno lub sitko.
Otrzymane wyciągi mogą być stosowane do użytku wewnętrznego

lub zewnętrznego (płukanki, nasiadówki, przemywania).

Ziółka są wydawane w opakowaniu lub w gotowych torebkach do

zaparzania.

Gotowe mieszanki ziołowe mają nazwy określające ich działanie, np.

Species diureticae

.

Przykład:

Szałwia do płukania jamy ustnej (działanie ściągające i przeciwzapalne)

Rp.

Foliorum Salviae 30,0

D.S. 2 łyżki stołowe ziół zalać szklanką wody i ogrzewać pod przykryciem,

nie doprowadzając do wrzenia, przez 30 min. Po ostudzeniu przecedzić
i płukać jamę ustną co 2 godziny.

Data

lub

Rp.

Foliorum Salviae

op. 1

S. Wiadomo

(według przepisu na opakowaniu).

Data

4

2. PREPARATY Z SUROWCÓW ROŚLINNYCH ŚWIEŻYCH

• SOKI (SUCCUS, SUCCI) – produkty czynności fizjologicznej

komórek, powstają przez wyciśnięcie soku ze świeżych ziół lub

owoców, stabilizowane parami 95% etanolu, który unieczynnia

enzymy i zwiększa zawartość substancji czynnych. Są nietrwałe.

Produkuje się je w opakowaniach po 30 g. Dawkuje się kroplami.

Przykład:

Sok z ziela dziurawca (stosowany w zaburzeniach czynności

wątroby)

Rp.

Succi Hyperici

op. 1

S.

3 razy dziennie po 30 kropli na 1 godzinę przed posiłkiem.

Data

• ALKOHOLATURY (INTRAKTY – INTRACTUS, INTRACTI) –

substancje czynne (które podczas suszenia ulegają rozkładowi

enzymatycznemu) wytrawiane są stężonym etanolem (85-90%) w

temperaturze wrzenia.
Przygotowywane są wyłącznie fabrycznie w opakowaniach po 30 g.

Dawkowane są kroplami kilka razy dziennie.

Regulują przemianę materii (dziurawiec), wzmacniają naczynia

krwionośne (głóg, kasztanowiec), uspokajają (kozłek lekarski),

upłynniają śluz (pierwiosnek).

Przykład:

Intrakt z głogu (działanie rozkurczające, uspokajające, nasercowe)

Rp.

Gutt. Intacti Crataegi

op. 1

S.

3 razy dziennie po 30 kropli.

Data

5

3. PREPARATY Z SUROWCÓW ROŚLINNYCH SUCHYCH TRWAŁE

• NALEWKI (TINCTURA, TINCTURAE) – płynne, niezagęszczone

wyciągi, które są otrzymywane poprzez wytrawienie związków

czynnych z surowców roślinnych suchych mieszaniną alkoholu z

wodą lub eteru z wodą. Nalewki mają trwałość do 1 roku, dawkuje

się je kroplami i można dość dokładnie określić zawartość

substancji działającej.
Nalewki z substancji słabo działających przygotowuje się w

proporcjach 1:5 (1 część surowca + 5 części rozpuszczalnika)

przez 7 dniową macerację (wytrawianie).
Nalewki z substancji silnie działających przygotowuje się przez

perkolację w proporcji 1:10.

1 g nalewki zawiera 45-50 kropli.

Przykład:

Nalewka z kozłka lekarskiego

Rp.

Tincturae Valerianae

25,0

op. 1

S.

Doustnie, 25 kropli 3 razy dziennie.

Data

• WYCIĄGI (EXTRACTUM, EXTRACTI) – otrzymuje się je przez

wytrawianie surowców roślinnych rozpuszczalnikiem (etanol, woda,

eter) i następnie zagęszczenie przez odparowanie.

W zależności od stopnia zagęszczenia rozróżniamy:

ƒ

wyciągi płynne (extractum fluidum) – różnią się od nalewek

większym stężeniem substancji czynnej (około 10 x); stosowane

do przygotowania roztworów; dawkowane kroplami;

Przykład:

Wyciąg z pokrzyku wilczej jagody w kroplach, 30 ml roztworu, dawka

jednorazowa w 20 kroplach – działanie przeciwastmatyczne, rozkurczowe

Rp.

Extracti Belladonnae fluidi 1,2
Aq.

dest.

ad

30,0

M.f.gutt.

Da ad vitrum rostratum

S. Doustnie, 3 razy dziennie po 20 kropli.
Data

6

ƒ

7

wyciągi suche (extractum siccum) – w postaci proszku

(zawartość wody nie przekracza 5%); powstają przez

odparowanie rozpuszczalnika, stosowane do przygotowania

proszków, tabletek, czopków, roztworów; pozwalają na

dokładne dawkowanie.

Przykład:

Wyciąg z wymiotnicy lekarskiej w proszkach dzielonych w dawce

wykrztuśnej – działanie wykrztuśne (małe dawki do 0,05), wymiotne
(duże dawki 0,1-0,2)

Rp.

Extracti Ipecacuanhae sicci

1,0

Amyli Tritici

ad 10,0

M. f. pulv.
Div. in part. aeq. No XX
Da ad caps. amyl.

S. Doustnie, 3 razy dziennie po 1 proszku, ostatnia dawka o godzinie 17.
Data

Leków wykrztuśnych nie podajemy na noc !!!

8

4. PREPARATY Z SUROWCÓW ROŚLINNYCH SUCHYCH

NIETRWAŁE

Są to wyciągi wodne przygotowywane

ex tempore

z suchych,

odpowiednio rozdrobnionych surowców roślinnych. Różnice pomiędzy

poszczególnymi rodzajami tych wyciągów wynikają ze sposobu ich

przygotowywania.

• ODWARY (WYWARY – DECOCTUM, DECOCTI) – wytrawiane

wodą, nietrwałe, przygotowywane z twardszych części roślin np.

korzenie, kłącza, kora; zalewa się wodą o temperaturze pokojowej

a podgrzewa 30 min w 90°C.

Przykład:

Wywar z kory kruszyny – działanie żółciopędne (małe dawki 1,0-1,5),

przeczyszczające (duże dawki 2,0-5,0)

Rp.

Corticis Frangulae

50,0

op. 1

S. Doustnie,

łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, podgrzać (nie

gotować). Pić pół szklanki odwaru raz dziennie wieczorem.

Data

• NAPARY (INFUSUM, INFUSI) – z delikatniejszych części roślin np.

liście, kwiaty; zalewa się wrzącą wodą i pozostawia nad parą pod

przykryciem.

Przykład:

Napar z korzenia kozłka lekarkiego

Rp.

Radicis Valerianae

50,0

op. 1

S. Doustnie,

łyżeczkę ziół zalać szklanką wrzątku, parzyć 5 minut,

po ostudzeniu pić po pół szklanki naparu 2 razy dziennie.

Data

9

• MACERATY (NASTOJE – MACERATIO, MACERATIONIS) – z roślin

zawierających śluzy np. nasiona lnu; zalewa się wodą o

temperaturze pokojowej i odstawia na 30 min (czasem na 24

godziny); nie powinno się podgrzewać.

Przykład:

Nastój z nasion lnu – działanie osłaniające

Rp.

Seminum Lini

250,0

op. 1

S. Doustnie,

łyżeczkę nasion zalać szklanką zimnej wody, odstawić

na 1 godzinę, pić tak przygotowany nastój 3 razy dziennie.

Data