plik

Bitwa o Wielką Brytanię

W Historii II wojny światowej ogół intensywnych przygotowań

obronnych  oraz  bezpośrednich  walk  lotnictwa  Brytyjskiego  z
hitlerowską  Luftwaffe  w  okresie  od  sierpnia  do  końca  października
1940  roku, otrzymał nazwę „Bitwy o Anglię”.

Niezwykle zacięte zmagania powietrzne nad południowymi

terenami Anglii miały istotne strategiczne znaczenie dla losów wojny.
W wyniku bitwy o Wielką Brytanię niepokonany dotychczas agresor
został poraz pierwszy powstrzymany i odparty. W zmaganiach tych
liczący wkład w zwycięstwo wnieśli Polacy; dlatego też polski udział
w tej bitwie został szeroko opisany w wielu poblikacjach.

Sytuacja militarna Anglii po upadku Francji

Upadek Francji, na której obszarze walczył brytyjski korpus

ekspedycyjny i wiele jednostek lotniczych, wstrząsnął opinią
publiczną, ponieważ francuski potencjał militarny był powszechnie
uważany za jeden z napotężniejszych na świecie.

Sytuacja polityczno – militarna, jaka zaistniała w Europie po

klęsce  Francji,  spowodowała  faktyczne  osamotnienie  Wielkiej
Brytanii. Anglia stała się jedynym państwem w Europie walczącym z
Niemcami. Oddalona była w prawdzie od wojsk niemieckich wodami
kanału La Manche, ale to jej nie gwarantowało bezpieczeństwa. Żaden
rozsądny  Brytyjczyk  nie  mógł  bowiem  w  tych  letnich  miesiącach
1940  roku  mieć  gwarancji,  że  hitlerowcy  nie  zaryzykują  rozpoczęcia
inwazji.  Toteż  naród  angielski  przystąpił  z  determinacją  do  obrony
ojczyzny.

Należy podkreślić, że Wielka Brytania znalazła się w

niezmiernie  trudnej  sytuacji  militarnej  po  Dunkierce  (operacja
Dynamo). Wprawdzie ewakułowano 338 226 żołnierzy (w tym 26 175
Francuzów),  ale  cały  sprzęt  bojowy  pozostał  na  francuskim  brzegu  i
znalazł  się  w  rękach  niemców.  Podczas  ofensywy  niemieckiej  we
Francji lotnictwo brytyjskie utraciło 959 samolotów, na ogólną liczbę
2691.

Straty wśród brytyjskich pilotów w walkach nad Francją, Belgią,

Holandią i kanałem La Manchewyniosły około 300 doświadczonych
pilotów, których, niełatwo było zastąpić nowymi kadrami.

Uszczerbek w sprzęcie lotniczym był jeszcze większy i stanowił

jedną trzecią całości lotnictwa myśliwskiego RAF.

Olbrzymie sukcesy odniesione przez Wermacht w pierwszym

okresie  drugiej  wojny  światowej  wpłynęły  na  zmianę  stanowiska
Stanów  Zjednoczonych.  Rząd  USA  zaczął  sobie  zdawać  sprawe  z
niebezpieczeństwa  grożącego  ze  strony  Niemiec.  Wypadki  jakie
rozegrały  się  w  Euromie  latem  1940  roku  spowodowały,  że  Stany
Zjednoczone podjęły się dostaw broni dla Wielkiej Brytanii w zamian
za  bazy  brytyjskie  (porozumienie  z  2  września  1940  r.)  oraz
udostępniły jej informacje wojskowo – techniczne.

Mimo to Anglia po upadku Francji znalazła się w wyjątkowo

trudnej sytuacji. Została wypchnięta z kontynętu i poważnie osłabiona
z militarnego punktu widzenia. Pozostała w zasadzie bez sojuszników
– sam na sam z Niemcami, znajdującymi się u szczytu powodzenia.
Sytuację Anglii uważano za beznadziejną.

Bezpośrednia groźba jaka zawisła nad Wyspami Brytyjskimi

wpłynęła

niewątpliwie

umocnienie

decyzji

Churchilla

kontynułowania wojny i przyczyniła się do zespolenia sił narodu
angielskiego oraz szybszej mobilizacji posiadanych zasobów.

Siły i zadania Luftwaffe

Do  wykonania  samodzielnych  zadań,  a  następnie  wsparcia  wojsk
inwazyjnych  w  operacji  „Seelöwe”  Luftwaffe  wyznaczyła  trzy  floty
powietrzne.  2  flota  powietrzna  ,  pod  dowództwem  feldmarszałka
Alberta Kesselringa, została rozmieszczona na lotniskach w północno
–  wschodniej  Francji,  w  Belgii  i  Holandii.  Miała  ona  działać  przede
wszystkim nad południowo – zachodnim wybrzeżem Anglii, włącznie
z  Londynem.  3  flota  powietrzna  dowodzona  przez  feldmarszałka
Hugona von Sperrlego, rozlokowana została w północno – zachodniej
Francji  z  zadaniem  ataku  powietrznego  na  południowo  –  zachodnią
Anglię  (miasta  Southampton,  Plymouth  i  Bristol).  Wreszie  5  flota,
na  czele  z  generałem  Hansem  Stumpffem,  rozlokowana  w  Danii  i

Norwegii miała wspomagać akcje wyrzej wymienionych flot i
blokować bazę brytyjskiej marynarki wojennej w Scapa Flow,
rozpraszając wysiłki lotnictwa obrony wybrzeża.

Pozostałe dwie floty powietrzne (2 i 4) – strzegły wschodnich i

południowych granic Niemiec.

Co do liczebności lotnictwa skierowanego przeciwko Wielkiej

Brytanii  dane  są  bardzo  kontrowersyjne.  Różne  źródła  podają
sprzeczne  liczby  samolotów,  jakimi  dysponowały  te  trzy  floty.  Na
podstawie  sprawozdania  Generalnego  Kwatermistrza  Luftwaffe  na
dzień  1  lipca  1940  roku  wyznaczone  do  działań  floty  dysponowały
łączną liczbą 1937 samolotów, w tym 186 było w składzie 5 floty. We
flotach tych znajdowało się ok. 1253 pilotów.

Piloci Luftwaffe mieli również większe doświadczenie które

zdobyli w walkach nad Europą, ponad to byli oni niemal ślepo
posłuszni nawet najbardziej kontrowersyjnym rozkazom Hitlera.

Luftwaffe przodowała w tym czasie nie tylko pod względem

liczby posiadanych samolotów bojowych, ale również pod względem
ich jakości. Osiągi i dane techniczne samolotów niemieckich użytych
nad Anglią przedstawia tabela Nr. 1.

Tabela nr.1
Dane techniczne samolotów myśliwskich Luftwaffe

Typ samolotu załoga

Prędkość

maks. (km/h)

Pułap Zasięg

(km)

Uzbrojenie

Udźwig

bomb

(kg)

Na wysokości

(m)

Km-y

działka

Me – 109 E

570

3750

10 450

660

4 X 7,9 mm

200

Me – 110 C

510

5000

10 000 1 300

5 X 7,9 mm

2 X 20

1 000

He – 111 H – 3

430

5000

7 350

3 500

6 X 7,9 mm

2 000

Ju – 88 A – 4

472

6000

8 235

2 730

3 X 7,9 mm

1 X 13 mm

3 000

Do – 17 Z

410

5000

6 900

2 000

4 X 7,9 mm

1 000

Do – 215 B

485

9 000

2 450

3 X 7,9 mm

1 000

Ju – 87 B

320

7 000

1 000

3 X 7,9 mm

500

Skoncentrowane siły Luftwaffe miały w pierwszym etapie zniszczyć
lotnictwo brytyjski na lotniskach i w walkach powietrznych oraz

stworzyć dogodne warunki dka inwazji, zaś w drugim etapie – przez
bombardowanie najważniejszych obiektów przemysłowych – załamać
ekonomię przeciwnika.

31 lipca Reichsmarschall Hermann Göring ustalił ostatecznie, że

obie floty (2 i 3) mają najpierw wypadami silnych grup myśliwskich,
zwiększanych  zależnie  od  rozwoju  sytuacji,  zwalczyć  lotnictwo
brytyjskie oraz kierować swoje ataki w pierwszych dniach na Londyn
i  jego  okolice  dla  upozorowania  wielkiej  ofensywy  powietrznej.
Göringowi  chodziło  o  tom,  aby  „wyciągnąć”  samoloty  myśliwskie
przeciwnika nad kanał i tam je niszczyć. W tym wypadku straty byly
by  efektywniejsze  niż  w  walkach nad  wyspą,  gdzie  piloci  mieli  duże
szanse uratowania się.

Naczelny dowódca Luftwaffe uważał też, że jednocześnie można

i należy udeżać na inne obiekty w Wielkiej Brytanii.

Organizacja obrony powietrznej Wielkiej Brytanii

Ogólny ststem obrony Wielkiej Brytanii opracowany już w

obliczu  inwazji  niemieckiej  opierał  się  na  połączeniu  działań  floty
wojennej,  sił  powietznych  oraz  sił  lądowych  broniących  dostępu  na
wyspę  na  umocnionych  pozycjach  obronnych.  System  ten
przewidywał,  że  kluczowe  znaczenie  w  tej  bitwie  będzie  miało
lotnictwo.  Oceniano,  że  dopuki  Niemcom  nie  uda  się  zniszczyć
lotnictwa  myśliwskiego  RAF,  dopóty  ich  lądowanie  od  strony  morza
ma  nikłe  ma  nikłe  szanse  powodzenia.  Dlatego  należało  oczekiwać
ze  strony  przeciwnika  intensywnych  działań  lotniczych.  Dlatego
najwiękrzą  wagę  w  przygotowaniu  obrony  poświęcono  lotnictwu
myśliwskiemu, którym dowodził marszałek Hugh Downing.

W systemie obronnym Anglii w lecie 1940 roku lotnictwo

myśliwskie miało 708 samolotów i 1434 pilotów. W toku bitwy liczba
samolotów  została  zwiękrzona  do  960.  Lotnictwo  myśliwskie
Wielkiej  Brytanii  opierało  się  na  samolotach  dorównujących,  a
niekiedy przewyższających osiągami samoloty Luftwaffe (np. Spitfire
MkI  i  Hawker  Hurricane  MkI).  Były  to  maszyny  doskonałe  jak  na
ówczesne  warunki.  Miały  podobne  prędkości  z  myśliwcami,

przewyrzszały ja jednak zwrotnością i uzbrojeniem i prędkością
wznoszenia.

Tabela nr.2
Dane techniczne samolotów myśliwskich RAF.

Typ samolotu

załoga

Prędkość

maks.

(km/h)

Pułap

Zasięg (km)

Uzbrojenie

Km-y

działka

Hawker

Hurricane MkI

530

11 000

760

8 X 7,69 mm

Supermarine

Spitfire MkI

580

10 360

925

8 X 7,69 mm

Bristol 142 M

Blenheim I

450

9 800

1 600

3 X 7,69 mm

Bristol

Beaufighter F

MkI

517

9 382

1 880

6 X 7,69 mm 4 X 20 mm

B.P. Defiant MkI

480

9 200

740

4 X 7,69 mm

Przemysł Wielkiej Brytanii potrafił również znacznie przyspieszyć
produkcję tych samolotów.

Tabela nr.3
Produkcja samolotów myśliwskich w Angli i Niemczech podczas trwania bitwy.

Miesiąc 1940 roku

Liczba wyprodukowanych samolotów

Wielka Brytania

Niemcy

lipiec

496

220

sierpień

476

173

wrzesień

467

218

październik

469

200

Razem

1 908

811

Środki  wykrywania  i  naprowadzania  były  kluczem  do  zwycięstwa  w
tej  bitwie.  Szczególne  znaczenie  dla  służby  obserwacyjno  –
meldunkowej  miała  radiolokacja.  Pozwalała  ona  wystarczająco
wcześnie wykryć zbliżające się samoloty niemieckie.

Zarys przebiegu bitwy

Hitler  dał  swoim  armiom  czas  na  przygotowania  inwazyjne  do  15
września  1940  roku.  W  tym  okresie  Luftwaffe  miała  stworzyć
dogodne  warunki  realizacji  niemieckich  planów.  Rozpoczęła  się
największa w historii bitwa powietrzna.

Zgodnie z podziałem przyjętym przez brytyjskie Ministerstwo

Lotnictwa bitwa o Anglię dzieli się na cztery fazy:
1) 8.8 – 18.8.1940 r. – atakowanie lotnisk, portów i stacji

radiolokacyjnych, walki o zdobycie panowania w powietrzu;

2) 19.8 – 5.9.1940 r. – atakowanie lotnisk i zakładów przemysłu

wojennego, atakowanie lotnictwa brytyjskiego w głębi wyspy;

3) 6.9 – 5.10.1940 r. – bombardowanie dużych miast, a przede

wszystkim Londynu i okolic;

4) 6.10 – 31.10.1940 r. – przejście lotnictwa bombowego do działań

nocnych, uderzenia bombowe na londyn i inne miasta. Natomiast
w dzień działają nad anglią samoloty myśliwskie niejednokrotnie
uzbrojone w bomby.

Właściwa bitwa o Wielką Brytanię rozpoczęła się 8 sierpnia 1940

roku  atakiem  niemieckiego  lotnictwa  na  brytyjski  konwój  morski
oznaczony  kryptonimem  CW  –  9.  W  rezultacie  ataku  4  statki
angielskie  zostały  zatopione,  a  6  poważnie  uszkodzonych  (na  ogólną
liczbę  25).  RAF  stracił  19  samolotów  unieszkodliwiając  31  maszyn
wroga,  przeważnie  Ju  –  87.  W  ciągu  następnych  10  dni  Niemcy
dokonali  następnych  25  nalotów  na  konwoje,  porty  i  lotniska
nadbrzeżne.

W niektórych operacjach powietrznych uczestniczyło do 500

samolotów.  Wszystki  te  uderzenia  nie  dały  jednak  pożądanych
wyników. Wbrew przekonaniom i zapewnieniom Göringa straty floty
brytyjskiej  były  niewielkie,  a  szkody  w  bazach  morskich  i  stacjach
radiolokacyjnych  dość  szybko  naprawiano.  Luftwaffe  w  tym  okresie
zdołała  wyeliminować tylko jedną stację radiolokacyjną. Na dodatek,
mimo  dużych  zniszczeń  Brytyjczykom  udało  się  utrzymać  więkrzość
lotnisk w stanie nadającym się do eksploatacji.

Dążenie do wództwa niemieckiego do zniszczenia możliwie jak

największej ilości angielskich samolotów wraz (z załogami) w
powietrzu także nie zostało zrealizowane. W początkowej fazie bitwy

lotnictwo niemieckie straciło aż 450 samolotów, podczas gdy
Brytyjczycy 153 myśliwce, przy czym znaczna część pilotów (60)
zdołała się uratować.

Takie straty musiały spowodować zmianę niemieckich planów.

Od  19  sierpnia  do  5  września  lotnictwo  hitlerowskie  dokonywała
uderzeń  na  lotniska  angielskie  i  częściowo  na  niektóre  obiekty
przemysłu  wojennego.  Głównym  celem  Luftwaffe  stało  się
zniszczenie  lotnictwa  nieprzyjaciela.  W  tym  okresie  bitwy  bardzo
ucierpiały  zakłady  w  Southampton,  w  których  produkowane  były
samoloty Spitfire i zakłady w Brookland.

25 sierpnia zdarzył się wypadek szczególny który miał potem

niebywałe  skutki,  jeden  z  bombowców  mający  zbombardować
zbiorniki paliwa nad Tamizą, utracił oriętację, po drodze zrzucił swoje
bomby  na    londyńskie  City.  W.  Churchill  polecił  przeprowadzić
natychmiast  uderzenie  odwetowe:  81bombowców  RAF  –  u
wystartowało jeszcze tej samej nocy nad Berlin.

Należyta organizacja obrony przeciwlotniczej i wysoka jakość

brytyjskich samolotów przyczyniła się w końcu do zadania Luftwaffe
tak olbrzymich strat, że Niemcy zrezygnowali ze zniszczenia
lotnictwa brytyjskiego. Nastąpiła kolejna korekta planu: hitlerowcy
przystąpili

bombardowania

ośrodków

przemysłowych,

politycznych, administracyjnych i portów morskich.

Od 6 września do 5 października 1940 roku główne uderzenie

lotnictwa niemieckiego kierowano na Londyn i jego okolicę. Celem
tych nalotów obok wywołania paniki wśród ludności, było było
osłabienie obrony powietrznej najważniejszych obiektów na wyspy.
Zakładano, że zmusi się tym brytyjskie dywizjony do przebywania w
powietrzu, gdzie zada się im niepowetowane straty.

7 września ponad 300 bombowców pod osłoną 600 myśliwców

w dzień bombardowało gęsto zaludnione dzielnice Londynu. Te same
obiekty  były  ponownie  atakowane  w  nocy  przez  250  bombowców.
Lotnictwo  niemieckie,  dążąc  do  rozstrzygnięcia,  rzuciło  na  szalę
swoje  wszystkie,  poważnie  już  uszczuplone  rezerwy.  Od  7  września
do  5  października  dokonało  ono  30  nalotów,  tracąc  jednak  w  tym
czasie 863 samoloty.

Momentem przełomowym w bitwie o Wielką Brytanię był dzień

15 września. W dniu tym Luftwaffe dokonała zmasowanego nalotu na
Londyn. Ogółem w ciągu doby lotnictwo niemieckie wykonało ok.
1000 lotów bojowych. Mimo to brytyjskie lotnictwo myśliwskie i

artyleria  przeciwlotnicza  zestrzeliły  w  sumie  ok.  80  samolotów
niemieckich  i  drugie  tyle  uszkodziło,  tracąc  przy  tym  26  samolotów.
Od  tej  pory  niemieckie  naloty  stały  się  coraz  mniej  intensywne.  I
chociarz  dzienne  naloty  trwały  jeszcze  do  31  października, to  jednak
zmniejszył  się  ich  rozmach.  Były  one  dokonywane  przeważnie  bez
udziału  bombowcówm,  które  zastąpiono  myśliwcami  zabierającymi
na pokład bomby.

Od 6 października Londyn i inne miasta angielskie

bombardowano przeważnie w nocy. W listopadzie Niemcy
przeprowadzili naloty na ważniejsze obiekty przemysłowe Anglii taki
jak: Coventry, Birmingham, Sheffield, Manchester, Bristol, Glasgow,
Hume i Belfast. Szczególnie silnie bombardowano Coventry i
Londyn.

Dzień 31 października przyjmuje się za datę zakończenia bitwy

o  Anglię.  Wielka  Brytani  utrzymała  się  jako  ważny  czynnik
strategiczny  na  zachodzie  Europy.  I  choć  bombardowania  nocne
trwały  ze  znacznym  natężeniem  do  połowy  1941  roku,  powodując
ogromne straty wśród ludności cywilnej i urządzeń przemysłowych, to
jednak nie miało to większego  znaczenia dla losów  wojny niemiecko
– brytyjskiej.

Udział Polaków w bitwie o Anglię

W  tyh  dramatycznych  wydarzeniach  nie  zabrakło,  jak  wiadomo
Polaków.  Polscy  piloci  myśliwscy  wzięli  udział  w  tej  bitwi,  a
pierwszym  polakiem  który  strącił  nieprzyjacielski  samolot  na
Angielskim  niebie  był  por.  Antoni  Ostowicz,  było  to  19  lipca  1940
roku na długo przed rozpoczęciem bitwy o Anglię.

15 sierpnia 1940 roku rozpoczął działania bojowe dywizjon 302

w  składzie  12  grupy  myśliwskiej,  a  31b  sierpnia  –  sławny  dywizjon
303  w  składzie  11  grupy.  Najwięcej  zwycięstw  polskie  dywizjony
myśliwskie  miały  we  wrześniu.  Tylko  7,  11  i  15  września  dywizjon
303 zestrzelił 46 samolotów nieprzyjaciela, ze stratą 4 własnych.

W dniu olbrzymiego wysiłku Luftwaffe – 27 września – kiedy

przeciwko Londynowi i innym miastom Niemcy rzucili setki
samolotów, 303 dywizjon w pierwszym locie bojowym zestrzelił 13

samolotów, a w drugim – 3, tracąc 2 pilotów. Od tej pory liczba
zestrzeleń przekroczyła setkę.

Ogólne rezultaty działan polskich pilotów myśliwskich w ciągu

całej bitwy przedstawiają się następująco:

- dywizjon 302 zestrzelił 16 samolotów, 10 prawdopodobnie, 1

uszkodził;

- dywizjon 303 zestrzelił 110 samolotów, 9 prawdopodobnie, 6

uszkodził;

W sumie daje to imponującą liczbę 203 samolotów
zestrzelonych, co stanowi 11,7% ogólnej liczby zestrzeleń
podczas bitwy o Anglię.

Wyniki i znaczenie bitwy

Bitwa o Wielką Brytanię zakończyła się klęską hitlerowskiej

Luftwaffe.  W  czasie  jej  trwania  zniszczono  1733  samoloty
niemieckie,  przy  czym  brytyjskie  lotnictwo  myśliwskie  zestrzeliło
1437,  artyleria  przeciwlotnicza  –  273,  a  przeciwlotnicze  karabiny
maszynowe – 23 samoloty nieprzyjaciela.

Natomiast natomiast straty RAF wyniosły: 915 samolotów

zniszczonych  i  643  uszkodzonych;  515  pilotów  poległo.  W  wyniku
bombardowań  lotnictwa niemieckiego do końca 1941 roku poległo 44
tys.  Ludzi a 50 tys.  Ludzi odniosło ciężkie rany.  Wprawdzie Niemcy
zdołali zburzyć ponad milion domów, ale lotnictwu Göringa nie udało
się zadać poważniejszych strat przemysłowi Wielkiej Brytanii.

Niszczenie miast i ośrodków przemysłowych oraz masowe

zabijanie  ludności  cywilnej  sprawiły,  że  opór  narodu  angielskiego
jeszcze  bardziej  się  umocnił.  Bitwa  spowodował  też  duże
wyniszczenie  kadry  doświadczonych  pilotów  Luftwaffe,  straty  której
nie udało  się  później  zrekompensować.  Później  pomimo  wzrastającej
liczby  produkowanych  samolotów,  ciągle  odczówano  brak  dobrze
przygotowanego do działań personelu latającego.

Bitwa o Anglię dowodzi, iż skutki bombardowania lotniczego,

jeśli nie są natychmiast wykorzystywane przez inne rodzaje sił
zbrojnych, szczególnie przez wojska lądowe, nie mają tak dużego
znaczenia, jak się przed wojną wielu teoretykom wydawało.

W historii zmagań narodów Europy z hitlerowskimi Niemcami

w czasie II wojny światowej bitwa o Wielką Brytanię zajmuje bardzo
istotne  miejsce.  Porażka  nad  Anglią  niemieckiego  lotnictwa,  duże
straty;  wszystko  to  miało  nie  tylko  materialny,  ale  –  a  może  i  przede
wszystkim – psychologiczny. Znalazła się nareszcie siła, która oparła
się „niezwyciężonym” siłom zbrojnym III Rzeszy.

Niemcy ponieśli pierwszą o znaczeniu strategicznym porażkę w

drugiej wojnie światowej. Wydaje się jednak, że to nowocześnie
zorganizowany system obrony powietrznej w Anglii, właściwie
wykorzystane

najnowsze

osiągnięcia

techniki

wojskowej

(radiolokacja), świetne wyszkolenie i talent lotników Wspólnoty
Brytyjskiej, Polaków i Czechów były zasadniczym czynnikiem
załamania niemieckiej inwazji powietrznej.

J. Fuller (angielski generał) uważał, że bitwa o Wielką Brytanię

była

swoistym

„środkiem

ciężkości”

wojny

światowej,

niezrealizowanie przez Niemców inwazji na Wyspy Brytyjskie było
początkiem zmierzchu Hitlera.