1

Makroekonomia

wykład 1

dr Magdalena Stawicka

2

Podmioty gospodarki narodowej

gospodarstwa domowe;

przedsiębiorstwa produkcyjne;

instytucje świadczące usługi;

władze gospodarcze

Gospodarka zamknięta

Model gospodarki dwusektorowej

4

Ruch okręŜny 

w gospodarstwach domowych

5

Ruch okręŜny 

w przedsiębiorstwach

6

Ruch okręŜny – gospodarstwa 
domowe a przedsiębiorstwa

2

Model 

simply economy

8

ZałoŜenia: 

nie występuje handel zagraniczny

państwo nie ingeruje w procesy 
gospodarcze i nie jest podmiotem 
gospodarowania

9

Y = C + S

Y – wartość PKB (wartość dochodów 
gospodarstw domowych)

C – wydatki konsumpcyjne

S - oszczędności

10

Jeśli nie będziemy oszczędzać

to 
Y=C + I

Y = C + S
Y = C + I

Y = C + S = C + I  S = I

11

S = I

Faktyczne oszczędności 

= 

faktyczne inwestycje

Udział państwa

3

13

Ruch okręŜny - państwo

14

Ruch okręŜny w gospodarce zamkniętej

Gospodarka otwarta

16

Ruch okręŜny w 

gospodarce zamkniętej

EKSPORT

IMPORT

17

SUBSYDIA

Subsydia są to dotacje rządowe na rzecz 

przedsiębiorstw.

subsydia bezpośrednie = dotacje pienięŜne

subsydia pośrednie (ukryte, zamaskowane)

- zwolnienia od opłaty podatków 
- ulgi podatkowe
- sprzedaŜ po zaniŜonych cenach państwowych 

towarów i usług (ulgowe taryfy opłat za zuŜycie 

energii elektrycznej, łączność, transport) 

- udzielanie kredytów na warunkach ulgowych

- zakupy przez państwo w przedsiębiorstwach 

prywatnych towarów i usług po cenach zawyŜonych 

i szereg innych środków.

18

Rachunki 
makroekonomiczne

2 

zunifikowane 

systemy rachunków narodowych:



MPS –

Material Product System



SNA –

System of National Accounts

4

19

MPS –

system produkcji materialnej



oparty był na koncepcji pracy 
produkcyjnej Marksa



tylko praca wydatkowana w 
sferze produkcji materialnej jest 
pracą produkcyjną tworzącą
dochód narodowy.

20

Podział pracy na 

produkcyjną i nieprodukcyjną

Praca produkcyjna:

przemysł, 

budownictwo, rolnictwo, leśnictwo) i usług 

produkcyjne (transport, łączność i handel). 

Praca nieprodukcyjna: 

nauka, oświata, 

kultura, słuŜba zdrowia i opieka społeczna, 

gospodarka komunalna i mieszkaniowa, 

administracja państwowa, wymiar 

sprawiedliwości, ochrona porządku 

publicznego i obronność.

21

MPS – do 1993 roku

Kraje ZSRR

Kraje bloku wschodniego (Bułgaria, 
Czechosłowacja, NRD, Węgry, Polska, 
Rumunia, Albania) = kraje RWPG

Chiny

Nadal – KUBA + KOREA PÓŁNOCNA

22

SNA – oficjalnie od 1953 roku

oparty na koncepcji pracy Say’a -
kaŜda praca społecznie uŜyteczna 
jest pracą produkcyjną tworzącą
dochód narodowy

uwzględnia efekty osiągane w całej 
gospodarce, zarówno w sferze 
materialnej i niematerialnej;

23

NEW

Koryguje PKB o szarą strefę

24

Mierniki odzwierciedlające 
efekty działalności gospodarczej

WG

PKB

PNB

PNN

DN

5

25

Mierniki odzwierciedlające stopę
Ŝyciową społeczeństwa

DO

DDO

26

WARTOŚĆ GLOBALNA

jest to suma wartości wszystkich dóbr i 
usług wytworzonych w danym kraju w 
danym roku. 

Wchodzą w nią wszystkie dobra 
konsumpcyjne, produkcyjne, których 
proces produkcji został zakończony

27

Wartość

globalna

ZuŜycie pośrednie

(surowce, półfabrykaty)

PKB

minus

równa się

PKB 
Produkt Krajowy Brutto

GDP 

Gross Domestic Product

29

Obliczanie PKB

3 metody:

– Metoda sumowania produktów. 

– Metoda sumowania dochodów. 

– Metoda sumowania wydatków. 

30

Metoda sumowania 
produktów

2 metody uniknięcia błędów:

Sumowanie wartości dóbr finalnych

Sumowanie tzw. wartości dodanej

6

31

Wartość dodana

przyrost wartości dóbr w wyniku 

określonego (danego) procesu produkcji

32

Metoda sumowania dochodów

płace i premie

zyski i procenty

renty gruntowe (czynsze dzierŜawcze); 

PKB = 

∑

warto

ś

ci dodanych = 

∑

dochodów czynników produkcji

33

UWAGA

NaleŜy pamiętać, aby uwzględniać
jedynie te dochody, które powstają w 
związku z wytwarzaniem produktów i 
świadczeniem usług.

34

Metoda sumowania wydatków

polega na sumowaniu wydatków na dobra 
finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa 
krajowe 

35

PKB = C + I + G + Ex – Im

C – wydatki na dobra konsumpcyjne 

(gospodarstwa domowe)

I – wydatki na dobra inwestycyjne 
(nie słuŜące bieŜącej konsumpcji)
G – wydatki rządowe (zakupy dóbr i usług, 

ale teŜ budowa infrastruktury

Ex – eksport
Im – import 

36

PKB w cenach rynkowych

Jest miarą produkcji krajowej w 
kategoriach cen płaconych przez 
ostatecznych odbiorców. 

uwzględnia podatki pośrednie 

7

37

PKB w cenach 
czynników produkcji

Jest miara produkcji krajowej z 
pominięciem podatków pośrednich i 
uwzględnieniem subsydiów. 

38

PNB – Produkt Narodowy Brutto

GNP – Gross National Product

Produkt Krajowy Brutto powiększony o 
dochody netto z tytułu własności czynników 
wytwórczych za granicą;

39

PNN – Produkt Narodowy Netto

NNP – Net National Product

To PNB pomniejszony o wartość
zuŜycia czynników wytwórczych 
(amortyzacja)

Amortyzacja = Inwestycje brutto –
inwestycje netto 

40

DN – Dochód Narodowy 

GNI – Gross National Income

to PNN - podatki pośrednie;

Podatki pośrednie

:

-

VAT

-

Cło

-

Akcyza

41

Dochody Osobiste

Dochód Narodowy: 

-

niepodzielne zyski przedsiębiorstw

-

oprocentowanie netto dla przedsiębiorstw

-

wpłaty na rzecz ubezpieczeń społecznych

+ transfery rządowe na rzecz osób fizycznych
+ dochody osobiste z odsetek od kapitału i 

dywidend

+ płatności transferowe przedsiębiorstw na rzecz 

osób fizycznych

42

Dyspozycyjne Dochody 
Osobiste 

to dochody osobiste pomniejszone o 
podatki i opłaty osobiste

dochód rozporządzalny to kwota, jaką
gospodarstwa domowe mogą
przeznaczyć na konsumpcję

8

43

PKB nominalny

Odzwierciedla wartość rynkową dóbr i 
usług wytworzonych w gospodarce w 
ciągu jednego roku, obliczoną
wyłącznie na podstawie cen bieŜących

PKB

2004

= Q

2004

x P

2004

+….

PKB

2005

= Q

2005

x P

2005

+….

44

PKB realny

Odzwierciedla wartość rynkową dóbr i 

usług wytworzonych w gospodarce w 

ciągu jednego roku, obliczoną na 

podstawie cen z roku podstawowego 

(bazowego)

2004 = 100

PKB

2004

= Q

2004

x P

2004

+….

PKB

2005

= Q

2005

x P

2004

+….

45

Deflator PKB

Deflator PKB to wskaźnik ogólnego 
poziomu cen dóbr i usług 
uwzględnionych w PKB
(miernik inflacji)

realny PKB  ×

deflator PKB

=

nominalny PKB

PKB w cenach bieŜących 

PKB w cenach stałych

deflator PKB  =

46

Ograniczenia w rachunkach 
makroekonomicznych

Produkcja gospodarstw domowych jest pomijana w 

rachunkach makroekonomicznych 

Nieuwzględniane są takŜe transakcje, w przypadku 

których nie ma śladów ich przeprowadzenia 

– „podziemie gospodarcze” – szara strefa

PKB nie uwzględnia takŜe czasu wolnego, pojęcia 

jakości oraz róŜnorodności

Pomijane są takŜe efekty zewnętrzne (np. zatrucie 

środowiska) 

47

Szara strefa

działalność nie jest rejestrowana

nie jest wliczana do PKB

10% - 30% wartości produkcji krajów 
świata

składa się z legalnych i nielegalnych 
rodzajów nieujawnionej działalności

Polska około 25% wartości produkcji

48

Szara strefa

NajwyŜszy poziom – Grecja – powyŜej 20% PKB i 
Włochy 16-17% PKB

NajniŜszy poziom – Austria - 1,5% PKB, Holandia, 
Anglia (ok. 2%.). 

W nowych krajach członkowskich

-

20% PKB w Bułgarii i Rumunii, 

-

17% w Słowenii, 

-

15% na Słowacji, 

-

14%w Polsce, 

-

10%w Czechach, 

-

4% na Cyprze.

9

49

50

51

52

Produkt krajowy brutto – dane za 2008 rok

Pod względem wielkości PKB Polska jest: 

– 22. gospodarką świata: 

World Factbook

UE

Polska

2008 rok

70,9%

64,3%

Usługi

27,1%

31,2%

Przemysł

2,0%

4,5%

Rolnictwo

53

PKB per capita = 

PKB na 1 mieszkańca

54

10

55

56

0

10

20

30

40

50

60

70

L

u

k

s

e

m

b

u

rg

Ir

e

la

n

d

N

e

th

e

rl

a

n

d

s

 

A

u

s

tr

ia

  

S

w

e

d

e

n

D

e

n

m

a

rk

U

n

it

e

d

K

in

g

d

o

m

G

e

rm

a

n

y

  

F

in

la

n

d

  

B

e

lg

iu

m

  

F

ra

n

c

e

  

S

p

a

in

  

It

a

ly

  

 E

u

ro

p

e

a

n

U

n

io

n

C

y

p

ru

s

  

G

re

e

c

e

  

S

lo

v

e

n

ia

  

C

z

e

c

h

R

e

p

u

b

lic

P

o

rt

u

g

a

l 

 

M

a

lt

a

  

S

lo

v

a

k

ia

  

E

s

to

n

ia

H

u

n

g

a

ry

L

it

h

u

a

n

ia

P

o

la

n

d

L

a

tv

ia

R

o

m

a

n

ia

B

u

lg

a

ri

a

57

Mierniki dobrobytu społecznego

Wskaźnik HDI 

–

human development index



PKB per capita. 



Długość Ŝycia przewidywana w chwili urodzeń



Poziom wykształcenia obywateli, mierzony w 
dwóch trzecich odsetkiem ludzi dorosłych 
mających wykształcenie podstawowe oraz w 
jednej trzeciej przeciętną liczbą lat 
spędzonych w szkole

58

HDI

1)

Islandia 

2)

Norwegia

3)

Kanada

4)

Australia

5)

Irlandia

6)

Holandia

7)

Szwecja

8)

Japonia

9)

Luksemburg

10)

Szwajcaria

11)

Francja

12)

Finlandia

13)

Dania

14)

Austria

15)

Stany Zjednoczone

16)

Hiszpania

17)

Belgia

18)

Grecja

19)

Włochy

20)

Nowa Zelandia

59

HDI

26) Słowenia
35) Czechy
38) Węgry
39) Polska
41) Słowacja
42) Estonia
43) Litwa 
44) Łotwa
56) Bułgaria
62) Rumunia

KONSUMPCJA

11

61

Konsumpcja – spoŜycie indywidualne

SPOśYCIE PRYWATNE

finansowane z DDO

SPOśYCIE PUBLICZNE

realizowane w ramach 
działalności rządowych i 
samorządowych 
finansowanych z 
budŜetu centralnego 
państwa lub budŜetów 
samorządowych

62

Funkcja konsumpcji

koncepcja John Keynesa

zaleŜność między poziomem wydatków 
na konsumpcję a rozporządzalnym 
dochodem osobistym

63

C = Y

45

o

C

Y

C=Y

64

Krańcowa skłonność do konsumpcji

O ile % wzrośnie C na skutek wzrostu Y

1 > c > 0

Y

C

c

∆

∆

=

65

Krańcowa skłonność do oszczędzania

O ile % wzrośnie S na skutek wzrostu Y

1 > s > 0

Y

S

s

∆

∆

=

66

Konsumpcja / Oszczędzanie

c + s = 1

12

67

Funkcja konsumpcji

C = Ca + c—Y

Ca – konsumpcja autonomiczna = 
związana ze stałymi wydatkami i 
niezaleŜna od poziomu dochodu 
rozporządzalnego

68

C = Ca + c—Y

β

C

Y

Ca

C = Ca + c—Y

69

Funkcja konsumpcji

A

C

Y

Ca

C = Ca + c—Y

C = Y

Yo

S>0

S<0

45

o

70

Odroczona funkcja 
konsumpcji

C

t

= Ca + c—Y

(t-1)

Konsumpcja w okresie t odnosi się do 
dochodu z poprzedniego okresu (t-1)

71

Funkcja oszczędzania

C = Ca + c—Y  i Y = C + S

to   S = Y – C

S = Y – (Ca + c—Y)

S = - Ca + (1-c)Y

S = - Ca + s—Y

72

S = - Ca + s—Y

S

Y

- Ca

S = - Ca + s—Y

13

73

Efekt rygla – efekt zapadki

C

Y

C = Y

Y’

Y

o

Y”’

E’

E

E’’’

A

INWESTYCJE

75

Inwestycje 

AngaŜowanie zasobów pienięŜnych

(własnych lub obcych) inwestora,

w celu uzyskania przyszłych korzyści

76

Podział inwestycji

Z punktu widzenia:

a)

gospodarki narodowej;

b)

zaleŜności zmian poziomu dochodu i 
globalnego popytu;

c)

przyrostu kapitału;

d)

rodzaju działalności;

e)

postępu technicznego;

77

Podział inwestycji

Z punktu widzenia:

f)

rodzaju nakładów;

g)

rodzaju kapitału będącego przedmiotem 
inwestycji;

h)

stanu zaawansowania realizacji inwestycji;

i)

efektu finansowego;

j)

przewidywania przez przedsiębiorstwa 

78

Czynniki określające 
rozmiary inwestycji

1)

Skłonność do inwestowania

zaleŜy od:



przewidywanej rentowności (stopy 
zysku) jaką spodziewa się osiągnąć z 
danej inwestycji inwestor, 
przedsiębiorca;



obecna i oczekiwana stopa 
procentowa

14

79

Funkcja popytu inwestycyjnego

Stopa

%

Popyt

inwestycyjny

80

Czynniki określające 
rozmiary inwestycji

2)

wielkość funkcjonującego kapitału

3)

stopień wykorzystania istniejącego 
majątku

4)

stopa przyrostu zasobów pracy

5)

konkurencyjność rynku

6)

tempo postępu technicznego

7)

zakres interwencjonizmu 
państwowego

81

Źródła finansowania 
inwestycji

1)

Środki własne;

2)

Środki obce;

3)

Środki pozyskane ze sprzedaŜy 
udziałów, akcji lub obligacji;

4)

Środki obce przywoŜone do danego 
kraju przez przedsiębiorców 
zagranicznych;

82

82

Zasada działania 
mnoŜnika

R.F. Kahn

J.M.Keynes

załoŜenie główne: 
niepełne zatrudnienie czynników 
produkcji = gospodarka nie w pełni 
wykorzystuje posiadane zdolności 
wytwórcze

bodziec do uruchomienia inwestycje 
autonomiczne

83

83

MnoŜnik inwestycyjny

jest to mechanizm, który mnoŜy, 
zwiększa rozmiary dochodu 
narodowego dzięki dokonanym 
wydatkom inwestycyjnym

to współczynnik, który określa jaki 
będzie przyrost dochodu wywołany 
przyrostem inwestycji o pewną
wielkość

84

84

I

Y

m

∆

∆

=

m – mnoŜnik

∆Y – przyrost dochodu

∆I – przyrost inwestycji

15

85

85

Działanie mnoŜnika

1)

Inwestycje

2)

Popyt na dobra kapitałowe

3)

Wzrost produkcji

4)

Wzrost zatrudnienia

5)

Wzrost dochodów pracowników

6)

Wzrost konsumpcji i oszczędności

7)

Konsumpcja tworzy dodatkowy popyt, 
wzrost produkcji, zatrudnienia i dalszy 
wzrost dochodów ……

86

86

MnoŜnik 

Y = C + I

∆Y = ∆C + ∆I

∆I = ∆Y - ∆C

s

c

Y

C

C

Y

Y

I

Y

m

1

1

1

1

1

=

−

=

∆

∆

−

=

∆

−

∆

∆

=

∆

∆

=

87

87

Zasady w mnoŜniku

KSK      m

KSK      m

KSO      m

KSO      m

88

88

Analiza mnoŜnikowa

efekty mnoŜnika nie występują, jeśli 
cały wzrost dochodu zostanie 
zaoszczędzony;

część dochodu przeznaczana jest na 
konsumpcję, zatem efekt będzie 
stopniowo wygasał;

jednorazowy wydatek inwestycyjny 
powoduje tylko okresowe zwiększanie 
się DN

89

89

Mechanizm akceleracji

MnoŜnik decyduje o wpływie 
wydatków autonomicznych, w tym 
inwestycji, na poziom dochodu

Akcelerator wyjaśnia, jak wydatki 
konsumpcyjne wpływają na wydatki 
inwestycyjne

90

90

UWAGA !!!

MnoŜnik działa przy rezerwach siły 
roboczej i wolnych mocach 
produkcyjnych

Akcelerator zaczyna działać, gdy 
rezerwy te się wyczerpią

16

91

91

Niepełne wykorzystanie zdolności 

produkcyjnych

Wzrost inwestycji autonomicznych

Zaczyna działać mnoŜnik

Wzrost produkcji dzięki zapasom

Pełne wykorzystanie zasobów

Dalszy wzrost produkcji tylko dzięki 

powiększaniu istniejących zasobów 

produkcyjnych

Inwestycje w środki trwałe

Zaczyna działać akcelerator

92

92

Przykład 

Fabryka produkuje 500 tys. 
samochodów rocznie uŜywając do tego 
1000 maszyn

Okres amortyzacji maszyn = 10 lat

utrzymanie produkcji na 
dotychczasowym poziomie wymaga 
corocznego odtworzenia 100 maszyn

93

93

Zmiana 

popytu

SprzedaŜ

tys. sztuk

Liczba 

maszyn

Inwestycje 

netto

Inwestycje 

brutto

Zmiana popytu 

inwestycyjnego

-

500

1000

0

100

-

10%

550

1100

100

200

100%

- 20%

440

880

- 220

0

Ponad 100%

94

Państwo 

a 

popyt globalny 

95

95

Model z państwem

DOCHÓD GOSPODARSTW

Konsumpcja     Oszczędności     Podatki

Y

d

= Y – T = Y – t*Y = Y*(1-t)

T – podatki bezpośrednie netto,          t – stopa podatkowa netto

96

96

Przykład 

C = 800 + 0,7Y

d

C = 800 + 0,7*(1-t)*Y

∆Y = 1 zł

Popyt konsumpcyjny = 0,7*(1-t)*1zł

Stopa podatkowa = 20%

Popyt konsumpcyjny wzrośnie o 
0,7*(1-0,2)*1=0,56 zł

17

97

97

Podatki a funkcja 
konsumpcji

C

Y

C=800+0,7Y(1-t)

C=800+0,7Y

800

t

KSK = c

KSK = c = c(1-t)

98

Gospodarka otwarta
Eksport netto

99

99

NX = Ex - IM

NX – eksport netto

Ex – wielkość eksportu

Im – wielkość importu

100

100

Krańcowa skłonność do 
importu

jaką część kaŜdej dodatkowej 
jednostki dochodu narodowego, 
podmioty krajowe chcą wydać na 
dodatkowy import. 

101

101

Funkcja eksportu netto

NX = Exa – KSI * Y

NX – eksport netto

KSI – krańcowa skłonność do importu

Y – poziom dochodu w kraju

102

Zagregowany popyt

18

103

Kapitał

Wydatki i

podatki

Inne siły

Praca

Pieni

ą

dz

Zasoby 

naturalne i 

technologia

Produkt

(realny 

PNB)

Zatrudnienie

i

bezrobocie

Ceny

i

inflacja

Globalna

poda

Ŝ

Globalny

popyt

Wzajemne 

oddziaływanie

poda

Ŝ

y na popyt

Makro - gospodarka od wewn

ą

trz

104

104

Zagregowany popyt - AD

zaleŜność między całkowitą ilością
dóbr i usług, jaką podmioty 
gospodarcze chcą nabyć w danym 
okresie czasu, czyli realnym PKB a 
poziomem cen

AD = C + I + G + NX

105

105

Poziom 

cen 

P

Realny 

dochód narodowy Y

P

1

P

0

Y

1

Y

0

AD

106

106

Poziom 

cen 

P

Realny 

dochód narodowy Y

P

1

P

0

Y

1

Y

0

Zmiany 
wielkości 
zagregowaneg
o popytu

AD

107

107

Czynniki pozacenowe



zmiana realnego dochodu;



oczekiwania dotyczące inflacji;



realne stopy procentowe;



polityka fiskalna;



polityka monetarna

108

108

Poziom 

cen 

P

Realny 

dochód narodowy Y

P

1

Y

2                     

Y

0                     

Y

1

Zmiany 
zagregowaneg
o popytu

AD

1

AD

0

AD

2

19

109

109

3 modele

AD = C + I

AD = C + I + G

AD = C + I + G + NX

110

110

Zagregowana podaŜ - AS

zaleŜność między ogólnym poziomem 
cen a całkowitą ilością dóbr i usług, 
jaka została wytworzona w 
gospodarce w danym okresie czasu 

111

111

Produkcja potencjalna a 
faktyczna

Produkcja faktyczna – rzeczywista 
odpowiada ilości dóbr naprawdę
wytworzonych w gospodarce

Produkcja potencjalna – odpowiada 
całkowitemu wykorzystaniu dostępnych w tej 
gospodarce zasobów czynników produkcji

112

112

Wielkość
produkcji

Czas

Produkcja 
potencjalna

Produkcja 
realna

113

113

UWAGA

Produkcja faktyczna

<

Produkcja potencjalna

=

Produkcja maksymalna

WZROST I ROZWÓJ 
GOSPODARCZY

20

115

STAGNACJA – realny PKB w kolejnych 
okresach kształtuje się na tym samym 
poziomie

REGRES = RECESJA – gdy realne rozmiary 
PKB w kolejnych latach maleją

M3

116

Wzrost gospodarczy to ilościowe

powiększanie się

zdolności wytwórczych 

danej gospodarki i wynikające z tego 
powiększanie się realnych rozmiarów 

PKB.

117

Miara wzrostu 
gospodarczego

Wskaźnik dynamiki – tempa wzrostu

100

roku t0

 

realny w

 

PKB

 t1

okresie

 

 w

realnego

 

PKB

 

•

∆

=

r

Okre

ś

la on o ile punktów procentowych w danym okresie 

zmienił si

ę

realny PKB

118

119

Polska – wskaźnik „r”

1989 = 0,2%

1990 = „-” 11,6%

1991 = „-” 7%

1992 = 2,3%

1993 = 3,8%

1994 = 5,2%

1995 = 7,0%

1996 = 6,2%

1997 = 6,8%

1998 = 4,8%

1999 = 4,1%

2000 = 4,1%

2001 = 1,1%

2002 = 1,2%

2003 = 3,8%

2004 = 5,4%

2005 = 3,5%

2006 = 5,8%

2007 = 6,6%

2008 = 4,8%

120

2009

I kwartał 2009 – 0,8%

II kwartał 2009 – 1,1%

Slajd 115

M3 

kkkkkssssssssssssssssssssss

Magdzia; 2005-10-14

21

121

Im wyŜszy wskaźnik dynamiki tym szybciej 
rośnie produkcja, tym wyŜsza jest 
aktywność gospodarcza, tym lepiej dla 
społeczeństwa;



9% > r > 6% - wzrost gospodarczy dynamiczny



6% > r > 3% - wzrost gospodarczy umiarkowany



3% > r > 0 % - wzrost gospodarczy powolny

„Chłodzenie koniunktury” – celowe hamowanie przez pa

ń

stwo 

zbyt wysokiej aktywno

ś

ci gospodarczej

122

ROZWÓJ GOSPODARCZY to 

ilościowe i jakościowe zmiany w 

gospodarce w wyniku, których następuje 

poprawa stopy Ŝyciowej społeczeństwa

MIARA rozwoju gospodarczego:

t0

t0

 

ludności

 

 

PKB

Realny 

 

liczba

rg

=

123

Czynniki rozwoju 
gospodarczego

kapitał ludzki 

ziemia i surowce – odnawialne i 
nieodnawialne 

postęp techniczny 

inwestycje – powiększanie kapitału 
rzeczowego 

124

Bariery rozwoju 
gospodarczego

Przeludnienie;

Brak infrastruktury;

Niska stopa oszczędności;

125

Bariery rozwoju 
gospodarczego

Brak konkurencyjności wobec 
produktów międzynarodowych i 
nowych rynków

Zbyt niskie inwestycje w gospodarkę

Spirala inflacyjna. 

126

Korzyści wzrostu 
gospodarczego

22

127

odpowiednio szybki wzrost gospodarczy tworzy warunki 

do rozwoju gospodarczego;

poprawa standardu Ŝycia ludności; - zasada 68 - ocenia 

się, Ŝe w kraju, w którym produkcja per capita rośnie o 

3% rocznie, poziom Ŝycia podwaja się co 23 lata (68 

dzielone przez roczną stopę wzrostu, wyznacza okres 

podwojenia dochodu)

moŜliwość racjonalnego podziału dochodu;

stagnacja – redystrybucja dochodów zmusza do zabrania 

jednym i dania drugim. 

zmiany struktury i wzorców konsumpcji gospodarstw 

domowych; 

zwiększenie międzynarodowego prestiŜu kraju

128

Koszty wzrostu 
gospodarczego

129

degradacja środowiska naturalnego;

powstanie kosztów alternatywnych

wzrost gospodarczy stawia większe 

wymagania ludziom odnośnie kwalifikacji – dyferencjacja 
społeczeństwa

problem czasu wolnego – przepracowanie;

choroby cywilizacyjne

malejący przyrost naturalny

130

131

132

Wzrost PKB – 2008 rok

-6,0

-4,0

-2,0

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

S

lo

v

ak

ia

R

o

m

an

ia

B

u

lg

ar

ia

P

o

la

n

d

C

y

p

ru

s

S

lo

v

en

ia

L

it

h

u

an

ia

C

z

ec

h

 R

ep

u

b

li

c

M

al

ta

G

re

ec

e

N

e

th

e

rl

a

n

d

s

A

u

st

ri

a

G

e

rm

an

y

 

B

el

g

iu

m

F

in

la

n

d

S

p

a

in

E

U

H

u

n

g

ar

y

U

n

it

ed

 K

in

g

d

o

m

F

ra

n

c

e

P

o

rt

u

g

a

l

L

u

x

e

m

b

o

u

rg

S

w

e

d

e

n

It

a

ly

D

e

n

m

a

rk

Ir

e

la

n

d

E

st

o

n

ia

L

a

tv

ia

23

133

Prognoza PKB 2009 rok

134

Prognoza PKB 2010 rok

135

Prognoza PKB 2011 rok

Cykliczność rozwoju 
gospodarczego i sposoby jego 
przezwycięŜania

137

Idealny stan gospodarki

Stabilny i zrównowaŜony wzrost 
gospodarczy;

Równowaga pomiędzy zagregowanym 
popytem a zagregowaną podaŜą przy 
wykorzystaniu pełnym wszystkich zasobów

138

Koniunktura gospodarcza

splot warunków 

i 

czynników 

wywierających znaczny 

wpływ na sytuację gospodarczą

kraju, regionu, świata

24

139

Dobra koniunktura

1)

wysoka aktywność gospodarcza;

2)

wysokie zatrudnienie czynników 
wytwórczych;

3)

wysokie i rosnące dochody

4)

rosnące inwestycje;

5)

rosnący popyt;

6)

rosnące zaspokajanie potrzeb;

7)

rosnące zadowolenie

140

Rodzaje wahań
aktywności gospodarczej

TRENDY

WAHANIA SEZONOWE

WAHANIA PRZYPADKOWE

WAHANIA CYKLICZNE

141

Trendy 

Zmiany określające długookresowy 
ogólny kierunek. WyraŜają one 
zwyŜkową lub zniŜkową tendencję
rozwojową ujawniającą się w jakiejś
dziedzinie gospodarczej w długim 
okresie czasu. 

142

Rodzaje trendów

Rosnący

Stagnacyjny 

Malejący

143

Wahania sezonowe

Powtarzają się w określonych porach 
roku, miesiąca lub tygodnia

144

Wahania przypadkowe

(nieregularne) spowodowane 
jednorazowymi zdarzeniami, zwłaszcza 
o charakterze losowym (poŜary, 
powodzie, strajki, wojny) – nagłe 
zmiany w polityce gosp. kraju, np. 
zmiana stopy podatkowej

25

145

Wahania cykliczne

(koniunkturalne) – mniej lub bardziej 
regularne wahania produkcji i 
zatrudnienia, dochodów i wydatków 
ludności, obrotów i zysków, dochodów 
i wydatków budŜetu państwa , 
wielkości eksportu i importu

146

Definicja współczesna

Cykl koniunkturalny 

moŜna określić jako periodyczne 

wahania aktywności gospodarczej, 

przejawiające się w okresowych, 

ilościowych zmianach róŜnych 

mierników ekonomicznych 

charakteryzujących poziom 

koniunktury.

147

Zmienne: 

PKB,

zatrudnienie, 

ceny, 

eksport i import, 

wskaźniki rynku kapitałowego,

nakłady inwestycyjne i zapasy 
przedsiębiorstw, 

dochody i wydatki ludności, 

obroty i zyski przedsiębiorstw

148

Klasyczny cykl 
koniunkturalny

w ujęciu graficznym jest to 
nieregularna linia sinusoidalna wokół
hipotetycznej linii trendu

149

Wahania wielkości 
ekonomicznych

Stałe – o niezmiennej amplitudzie;

Wybuchowe – o rosnącej amplitudzie;

Tłumione – o malejącej amplitudzie

150

4 FAZY cyklu 
koniunkturalnego

kryzys;

depresja;

oŜywienie;

rozkwit

26

151

Współczesny 
cykl koniunkturalny

153

WSPÓŁCZESNY 

CYKL 

KONIUNKTURALNY

154

Elementy cyklu

czas trwania;

fazy cyklu;

punkty zwrotne koniunktury;

amplituda oscylacji wokół
hipotetycznej linii trendu

155

OKRESY

OKRES ZASTOJU:

•

Faza kryzysu;

•

Faza depresji;

OKRES EKSPANSJI:

a)

Faza oŜywienia;

b)

Faza rozkwitu;

156

KRYZYS

nadprodukcja;

popyt na bardzo niskim poziomie;

obniŜenie produkcji;

ograniczanie zatrudnienia 
bezrobocie;

spadek inwestycji;

spadek cen;

wzrost deficytu budŜetowego

27

157

DEPRESJA – DNO 
KRYZYSU

obniŜanie rozmiarów produkcji;

inwestycje i konsumpcja osiągają
swoje minimum

maksymalne ograniczenie przez banki 
komercyjne kredytów;

stabilizacja cen na niskim poziomie;

tanie czynniki wytwórcze;

158

OśYWIENIE

wzrost produkcji, inwestycji i 
zatrudnienia;

czynniki produkcji – tanie i dostępne;

przedsiębiorcy, którzy przetrwali, 
dokonują renowacji swojego kapitału;

popyt na kredyt;

wzrost dochodów budŜetowych państwa;

Banki komercyjne nagromadziły środki 
pienięŜne, a szukając klientów obniŜają
stopę procentową

159

ROZKWIT

wzrost produkcji;

inwestycje osiągają maksimum;

wzrost kosztów produkcji;

wzrost skłonności do oszczędzania, a 
nie do konsumpcji

wzrost stopy % kredytów;

160

Rodzaje cykli 
koniunkturalnych

Cykl Juglara

Cykl Kitchina

Cykl Kondratiewa

161

CYKL JUGLARA

Cykl klasyczny;

Cykle związane ze zjawiskami pienięŜno-
kredytowymi

Długość trwania 6 – 10 lat

kończą się zwykle gwałtownie, np. paniką
na rynkach

162

CYKL KITCHINA

1923 rok

Występowały w USA 

Cykl krótki;

Długość trwania: 3,5 r (40-53 miesięcy).

Związany ze zmianami zachodzącymi w 
stanie zapasów

cykle Kitchina kończą się w łagodniejszy
sposób

28

163

CYKL KONDRATIEWA

1922 rok

Długość trwania: 40 – 60 lat;

przyczyny: innowacje, sferę pieniądza – inflacja
lub deflacja, styl Ŝycia, waŜne wydarzenia
polityczne, wynalazek

164

Cykle super długie

Długość trwania: 150 – 160 lat;

Składa się z 70 letniego wzrostu 
produkcji i 85-90 spadku aktywności 
produkcji;

Tworzą go lata 1760 do 1915/1920 po 
przełomie rozpoczął się drugi cykl

165

166

Skutki cykliczności

negatywne:

a)

wahania poziomu potrzeb społecznych;

b)

zmiany wysokości zysków przedsiębiorstw;

c)

zmiany wpływów do budŜetu państwa;

d)

wahania rozmiarów zatrudnienia;

e)

wahania nastrojów społeczeństwa;

f)

wolniejsze tempo wzrostu i rozwoju 

gospodarczego;

g)

wpływ na koszty produkcji;

h)

wpływ na kontakty handlowe, 

gospodarcze

167

Skutki cykliczności

pozytywne:

a)

wpływ na konkurencję między 
przedsiębiorstwami;

b)

eliminacja jednostek słabych

BudŜet państwa

29

169

Zestawienie wszystkich dochodów i 
wydatków na róŜnych szczeblach 
struktury polityczno-administracyjnej 
państwa

BudŜet państwa

170

Cechy charakterystyczne 
budŜetu

sporządzany na okres jednego roku

zatwierdzany przez parlament w 
formie ustawy budŜetowej, 
preliminarza, bądź prowizorium 
budŜetowego 

za sporządzenie i wykonanie budŜetu 
jest odpowiedzialny rząd 

171

Zasady obowiązujące przy 
sporządzaniu budŜetu

Zupełności

- budŜet ma być zestawieniem 

wszystkich wydatków państwa,

Jedności

- wszystkie wydatki i dochody mają być

ujęte w jednym zestawieniu,

Jawności

- inaczej zwana zasadą przejrzystości, 

kaŜdy obywatel musi wiedzieć o faktycznym stanie 

finansów państwa,

Realności

- próba dokładnego oszacowania 

przyszłych dochodów i wydatków.

172

Stan finansów publicznych 
określa:

Stopa podatkowa t, mierzona jako udział
poszczególnych podatków w dochodzie 
narodowym t = T/Y

Wielkość wydatków budŜetu państwa – G

Poziom wytwarzanego dochodu narodowego 
w kraju ( Y = PKB )

173

Główne źródła wpływów 
budŜetu

Podatek dochodowy od osób fizycznych;

Podatek dochodowy od osób prawnych

Podatek VAT

Podatek akcyzowy

174

BudŜet państwa

G,T

400

0

E                                         G

T = t*Y (t=0,2)

Y=2000                                Y

równowaga
budŜetowa

de

fic

yt

bu

dŜ

eto

wy

na

dw

yŜ

ka

 

bu

dŜ

eto

wa

30

175

BudŜet państwa

T>G  dochody państwa > wydatków

NADWYśKA BUDśETOWA

- planowana – wynikająca z ustalonych w 

uchwalonym budŜecie dochodów i wydatków, 

stanowiąc zabezpieczenie wykonania budŜetu;

- zrealizowana – stanowiąca zasób pienięŜny 

przechodzący na następny okres budŜetowy  

176

BudŜet państwa

T<G  dochody państwa < wydatków

DEFICYT BUDśETOWY

Przyczyny deficytu:

-

nadmierne wydatki budŜetowe,

-

zbyt niskie dochody fiskalne

177

Deficyt budŜetowy

D – deficyt budŜetowy
G – wydatki państwa na dobra i usługi
F – płatności transferowe
r – stopa procentowa
T – podatki
t – analizowany okres

t

t

t

t

t

T

rD

F

G

D

D

−

+

+

=

+

1

t

178

Rodzaje deficytów 
budŜetowych

1)

Deficyty cykliczne – (koniunkturalne), które są
skutkiem recesji gospodarczej

2)

Deficyty strukturalne, które występowałyby, 
gdyby dochody i wydatki budŜetowe państwa 
realizowane były przy pełnym wykorzystaniu 
zdolności wytwórczych gospodarki

3)

Deficyty rzeczywiste – (faktyczne), które 
przedstawiają faktyczną róŜnicę między 
wydatkami i dochodami budŜetowymi państwa w 
danym okresie

179

Sposoby finansowania 
deficytu budŜetowego

1)

obniŜenie wydatków budŜetowych

Ograniczenie nakładów na  ochronę zdrowia, 

bezpieczeństwo, oświatę

Spadek popytu globalnego

Spadek poziomu dochodu narodowego

Spadek wpływów do budŜetu państwa

180

Sposoby finansowania 
deficytu budŜetowego

2)

Kredyt bankowy

Zmniejszenie moŜliwości kredytowania sektora 

prywatnego

Podniesienie stopy oprocentowania kredytu

Spadek aktywności przedsiębiorstw

Spadek wpływów do budŜetu państwa

31

181

Sposoby finansowania 
deficytu budŜetowego

3)

Dług publiczny - całkowite, pozostające 
do spłaty zadłuŜenie państwa w celu 
pokrycia deficytu budŜetowego

-

emitowanie obligacji i sprzedaŜ ich na 
wolnym rynku bankom komercyjnym, 
instytucjom ubezpieczeniowym, 
przedsiębiorstwom i osobom 
indywidualnym

182

Podatek 

jest to przymusowe, bezzwrotne, 
powszechne i nieodpłatne świadczenie 
pienięŜne przekazywane przez 
podatnik na rzecz budŜetu państwa

183

Podatki mogą być nakładane 
na:

Dochód – podatki pobierane od płac, 
odsetek, rent i zysków

Wydatki – podatki nakładane na 
dobra i usługi, które ludzie kupują

Majątek - podatki przenoszące część
wartości majątku posiadanego przez 
ludzi na rząd

184

Typy opodatkowania

a)

Podatki bezpośrednie

b)

Podatki pośrednie

c)

Podatki proporcjonalne

d)

Podatki progresywne

e)

Podatki regresywne

Wydatki państwa + 
opodatkowanie

186

AD

Y

45

0

AD = C + I

Y

1

Y

3

Y

2

E

1

AD

1

= C + I +G

E

3

E

2

Ga

Ca

+

Ia

AD

2

= C + I +G

t

32

187

ZałoŜenia do 

mnoŜnika wydatków publicznych 

i mnoŜnika podatkowego

G – wydatki rządowe są autonomiczne

T – podatki są autonomiczne

188

MnoŜnik wydatków publicznych

0<c<1

MnoŜnik informuje ile razy przyrost dochodu 
jest większy od wzrostu wydatków 
rządowych na dobra i usługi

c

G

Y

m

b

−

=

∆

∆

=

1

1

189

Przykład 

c=0,8

∆

G=200 mld zł

∆

Y=1000 mld zł

∆

Y=1/(1-0,8)*200=1000 mld zł

190

MnoŜnik podatkowy

c

c

T

Y

m

t

−

−

=

∆

∆

=

1

o ile zmieni się dochód narodowy, jeśli państwo zmieni kwoty podatków 
autonomicznych. MnoŜnik jest ujemny, poniewaŜ podwyŜszenie podatków obniŜa 
DDO

191

ZałoŜenia do 

mnoŜnika wydatków publicznych 

i mnoŜnika podatkowego

G – wydatki rządowe są autonomiczne

T – Ta +t*Y

-

Ta – podatki autonomiczne

-

t – stopa podatkowa

-

Y- dochód

192

MnoŜnik wydatków 
publicznych

)

1

(

1

1

t

c

G

Y

m

b

−

−

=

∆

∆

=

33

193

MnoŜnik podatkowy

)

1

(

1

t

c

c

T

Y

m

t

−

−

−

=

∆

∆

=

194

ZrównowaŜenie budŜetu

∆G = ∆T

∆Y/ ∆G=1

Rząd, mając na uwadze równowagę
budŜetową, jest w stanie zwiększyć Y 
o sumę swoich wydatków

195

Przykład

c=0,8

∆G=300 mln zł

∆T=300 mln zł

∆Y=mb* ∆G= 1/1-c* ∆G

∆Y= 1/1-0,8*300 = 1.500 mln zł

196

Krzywa Laffera

ilustruje zaleŜność między stopą
opodatkowania dochodów a wpływami do 
budŜetu państwa. 

Krzywa ta opiera się na załoŜeniu, Ŝe 
wpływy do budŜetu (z podatków T) zaleŜą
od dwóch wielkości:

-

podstawy opodatkowania (czyli wysokości 
dochodów)

-

wysokości stóp podatkowych: t=T/Y

197

Krzywa Laffera

Wpływy

z

podatków 

100% - Stopa podatkowa

198

Tworzenie pieniądza

34

199

Wskaźnik rezerw 
obowiązkowych

Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja 
rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów), jakie muszą
utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku 
centralnego

r – stopa rezerw obowiązkowych

R – rezerwy gotówkowe banku komercyjnego

D – wkłady (depozyty) płatne na Ŝądanie

D

R

r

=

200

Celem rezerw obowiązkowych jest:

ograniczenie płynności banków 
komercyjnych

uniemoŜliwienie bankom komercyjnym 
nadmiernej kreacji pieniądza kredytowego

201

Kreacja pieniądza 
kredytowego

ZałoŜenia:

-

wysokość rezerwy obowiązkowej jest stała i 
jednakowa dla wszystkich form depozytu;

-

nadwyŜka depozytów jest w całości 
wykorzystywana na udzielenie kredytów;

-

początkowy depozyt w banku A wynosi 1000 
j.p.

-

Stopa rezerwy obowiązkowej r= 0,1

202

Banki

Depozyty na 

Ŝądanie

Rezerwy 

obowiązkowe

Rezerwy 

nadwyŜkowe 

(kreacja poŜyczek)

A

1000,00

100,00

900,00

B

900,00

90,00

810,00

C

810,00

81,00

729,00

D

729,00

72,90

624,10

E

624,10

62,41

561,69

F

561,69

56,17

505,62

G

505,62

50,56

455,06

H

455,06

45,51

409,55

………..

………..

………..

………..

System 

bankowy 

ogółem

10.000

1000,00

9000,00

203

MnoŜnik depozytowy

m

d

– mnoŜnik depozytowy

r – wskaźnik rezerw obowiązkowych

r

m

d

1

=

204



PODAś PIENIĄDZA

 M = D + C

-

D – depozyty na Ŝądanie

-

C – pieniądz gotówkowy



BAZA MONETARNA                       –
zasób pieniądza wielkiej mocy

H = C + R

-

C – gotówka w obiegu 

-

R – wkłady na Ŝądanie banków 
komercyjnych w banku centralnym

35

205

Miary podaŜy pieniądza

Są to tzw. agregaty pienięŜne lub 
miary zasobu pieniądza

-

M1

-

M2

-

M3

-

L

206

AGREGAT M1

zasoby wysoce płynnego środka
płatniczego
• gotówka
• ROR
• róŜne nieoprocentowane i 

oprocentowane wkłady czekowe

207

AGREGAT M2

M1 +

wkłady oszczędnościowe 

małe (do 100 000$) wkłady terminowe 
(ich wycofanie przed uzgodnionym 
terminem jest karane obniŜką odsetek)

udziały w funduszach inwestycyjnych 
rynku pieniądza

208

AGREGAT M3

M2 +

• duŜe wkłady terminowe
• duŜe wkłady bankowe dokonywane na 

indywidualnych warunkach

209

AGREGAT L

M3 +

• dodatkowo obejmuje aktywa, które nie są

pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem 
(np. obligacje, bony skarbowe)

210

Gotówka w obiegu

C = c * D

-

C – gotówka poza systemem 
bankowym

-

c – stopa pieniądza gotówkowego 
określona przez podmioty rynkowe

-

D – ogólna wielkość depozytów w 
bankach komercyjnych

36

211

MnoŜnik kreacji pieniądza

MnoŜnik bazy monetarnej

Informuje, o ile zmieni się ilość pieniądza na 
skutek zmiany bazy monetarnej o jednostkę

r

c

c

m

k

+

+

=

1

Stopy procentowe

213

Stopy ustalane przez RPP

referencyjna 3,50 % w skali rocznej;

lombardowa 5,00 % w skali rocznej;

depozytowa 2,00 % w skali rocznej;

redyskontowa 3,75 % w skali rocznej.

214

Stopa referencyjna

stopa interwencyjna, repo

określa minimalną cenę, po jakiej bank 

centralny organizuje operacje otwartego rynku 
międzybankowego polegające na zakupie bądź

sprzedaŜy przez bank centralny 

krótkoterminowych papierów wartościowych w 

celu przywrócenia równowagi na rynku.

215

Stopa repo ( referencyjna)

wpływa na oprocentowanie 

poŜyczek międzybankowych, 

depozytów 

kredytów dla klientów 

na rentowność skarbowych papierów 
wartościowych (pokazuje ile banki 
zarabiają na środkach ulokowanych w 
NBP).

216

Wartości stopy referencyjnej

Największa: 72% (1991-02-01)
Najmniejsza: 3,5% (2009-06-25) 

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 3,5%

37

217

Wartości stopy referencyjnej – 2 lata

Największa: 72% (1991-02-01)
Najmniejsza: 3,5% (2009-06-25) 

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 3,5%

218

Stopa lombardowa

kredyt lombardowy

określa cenę, po której bank centralny udziela 

bankom komercyjnym poŜyczek pod zastaw 

papierów wartościowych. Kwota kredytu nie 

moŜe przekroczyć równowartości 80% 

papierów wartościowych obciąŜonych zastawem 

219

Wartości stopy lombardowej

Największa: 39% (1991-09-15)
Najmniejsza: 5,0% (2009-06-25)

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 5,0%

220

Wartości stopy lombardowej – 2 lata

Największa: 39% (1991-09-15)
Najmniejsza: 5,0% (2009-06-25)

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 5,0%

221

Stopa depozytowa

określa oprocentowanie jednodniowych

depozytów składanych przez banki 

komercyjne w banku centralnym. 

Stopa ta określa najniŜsze moŜliwe 

oprocentowanie na rynku. 

222

Wartości stopy depozytowej

Największa: 7.5% (2001-12-01)
Najmniejsza: 2.0% (2009-06-25)

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 2,0%

38

223

Wartości stopy depozytowej – 2 lata

Największa: 7.5% (2001-12-01)
Najmniejsza: 2.0% (2009-06-25)

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 2,0%

224

Stopa redyskontowa

redyskonta weksli

określa cenę, po jakiej bank centralny 

skupuje weksle od banków komercyjnych. 

Wcześniej weksle te zostały nabyte przez 

banki komercyjne od swoich klientów. 

225

Wartości stopy redyskontowa

Największa: 60% (1991-02-01)
Najmniejsza: 3.75% (2009-06-25)

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 3,75%

226

Wartości stopy redyskontowa – 2 lata

Największa: 60% (1991-02-01)
Najmniejsza: 3.75% (2009-06-25)

Ostatnia wartość

(2009-06-25) – 3,75%

227

Operacje otwartego 
rynku

Polegają na skupie lub sprzedaŜy przez 
bank centralny weksli skarbowych i 
obligacji państwowych

228

Polityka ekspansywna

obniŜanie stopy rezerw obowiązkowych

obniŜanie stopy redyskontowej

skup papierów wartościowych przez bank 
centralny

CEL:

-

zwiększenie płynności b.k

-

zwiększenie podaŜy pieniądza

-

pobudzenie aktywności podmiotów gosp.

39

229

Polityka restrykcyjna

podniesienie stopy rezerw obowiązkowych

podniesienie stopy redyskontowej

sprzedaŜ papierów wartościowych przez 
bank centralny

CEL:

-

zmniejszenie płynności b.k

-

ograniczenie podaŜy pieniądza

-

zmniejszenie aktywności podmiotów gosp.