Wykład 30

Wykład 30

Ks. Mirosław Łanoszka

Bóg jedyny (Księga Abdiasza). Bóg miłosierny (Księga Jonasza).

Prowadzący: Dzisiejsze spotkanie poświęcimy dwóm pismom prorockim: Księdze Abdiasza oraz
Księdze Jonasza. Przejdźmy zatem do pierwszej z nich. Co wiemy na temat proroka Abdiasza i jego
księgi?

Wykładowca: Nasze spotkania z  poszczególnymi księgami prorockimi przebiegają zgodnie z porząd-
kiem,  jaki  został  przyjęty  w  naszym  kanonie  katolickim.  Stąd  pojawiają  się  dodatkowe  informacje
ukazujące róŜnice w układzie tych pism w Biblii hebrajskiej i greckiej Septuagincie (LXX), które sta-
nowią podstawę dla późniejszych przekładów. Pamiętając o tych rozbieŜnościach, trzeba teŜ brać pod
uwagę,  Ŝe  kolejność  ksiąg  w  kanonie  nie  zawsze  odpowiada  ramom  czasowym  działalności  danego
proroka, czy teŜ powstaniu „jego” pisma. Księga Abdiasza jest najkrótszym pismem w Starym Testa-
mencie. Liczący zaledwie 21 wersetów utwór podejmuje temat BoŜego sądu nad Edomem, symbolizu-
jącym wszystkich wrogów Izraela (ww. 1-16), po którym nastąpi wywyŜszenie ludu BoŜego, czyli try-
umf Izraelitów nad swoimi nieprzyjaciółmi oraz początek nowego zjednoczonego narodu. W kanonie
hebrajskim księga ta znajduje się na miejscu czwartym pośród Dwunastu Proroków (tak samo w Wul-
gacie), czyli po Amosie. MoŜliwe, Ŝe tradycja Ŝydowska widziała  w groźbach skierowanych przeciw
Edomowi, jakie znajdują się w Księdze Amosa (1,11-12), ich wypełnienie w piśmie Abdiasza. Kanon
Septuaginty umieszcza tę księgę na miejsc piątym, po proroku Joelu. JeŜeli chodzi o informacje na te-
mat autora proroctwa skierowanego przeciw Edomowi, to w tytule Księgi Abdiasza wymieniono jedy-
nie jego imię (hebr. ‘Obadjah), które naleŜy rozumieć jako „Sługa Boga (Jahwe)”. W oparciu o krótki
tekst tego pisma moŜemy jeszcze dodać, Ŝe Abdiasz prawdopodobnie wygłosił swoje mowy w Jerozo-
limie, gdzie pozostawał w jakimś związku z kultem świątynnym.

Prowadzący: Dlaczego prorok Abdiasz zapowiadał sąd BoŜy nad Edomem?

Wykładowca:  Na  początek  kilka  informacji  o  samym  Edomie,  który  w  Księdze  Abdiasza  określany
jest równieŜ jako: „Ezaw”, „Dom Ezawa” lub „Góra (Góry) Ezawa” (Ab ww. 1.6.8.9.18.19.21). Edom
to górzysta kraina leŜąca na obszarze od Morza Martwego aŜ do zatoki Akaba, po obu stronach doliny
Araba. Sama nazwa „Edom” (hebr. adom, czyli „czerwony”) pochodzi od dominującego w tamtejszym
krajobrazie ciemnoczerwonego koloru piaskowca, z którego zbudowane są góry po wschodniej stronie
Morza  Martwego.  Na  podstawie  biblijnych  wzmianek  o  tej  „Czerwonej  Ziemi”  dowiadujemy  się,  Ŝe
Hebrajczycy uwaŜali Edomitów, przybyłych na te tereny z Pustyni Arabskiej na przełomie XIV i XIII
stulecia  przed  Chr.,  za  naród  spokrewniony,  wywodzący  się  od  Ezawa,  syna  Izaaka  i  Rebeki  (Rdz
25,30;36,6-8). Korzystne połoŜenie geograficzne Edomu (porty nad Morzem Czerwonym), jak i obec-
ność  bogatych  złóŜ  miedzi  sprawiły,  Ŝe  kraj  ten  posiadał  duŜe  znaczenie  handlowe.  Jednak  historia
relacji pomiędzy Edomem i Izraelem naznaczona była postawą wrogości, która uwidoczniła się juŜ w
nienawiści Ezawa do Jakuba, dwóch braci, którzy stali się przodkami obu narodów. Takim pierwszym
przejawem  wzajemnej  niechęci  i  konfliktów  było  nie  udzielenie  zgody  Izraelitom  na  przejście  przez
terytorium Edomu (chodziło o szlak, zwany „Drogą Królewską”; Lb 20,17) w drodze do Ziemi Obie-
canej. Od tamtej pory Edomici stanowili zagroŜenie dla Izraelitów, sprzymierzając się z wrogami na-
rodu  wybranego.  ChociaŜ  król  Dawid  zdobył  Edom,  kontrolując  tamtejsze  tereny  (2Sm  8,13-15),  to
jednak  po  rozpadzie  jego  monarchii  (931  r.  przed  Chr.),  Edomici  wyswobodzili  się  całkowicie  spod
izraelskich wpływów, stając się sojusznikiem Babilonii w walce przeciw Królestwu judzkiemu. Dzisiaj
przyjmuje się z duŜym prawdopodobieństwem, Ŝe wroga postawa Edomitów, polegająca na udzieleniu
pomocy  Babilończykom,  dowodzonym  przez  Nabuchodonozora,  w  zdobyciu  Jerozolimy  w  586  r.
przed  Chr.,  stała  się  zasadniczym  powodem  wypowiedzenia  przez  Abdiasza  proroctwa  przeciw  Edo-
mowi. Potomkowie Ezawa, wykorzystując tragiczne połoŜenie bratniego narodu judzkiego, spowodo-
wane zniszczeniami i deportacją babilońską, zaczęli zajmować południowe tereny Królestwa judzkie-

go. Dynamizm i obrazowość pełnych Ŝalu i bólu wypowiedzi Abdiasza dają podstawę do przypuszcze-
nia, Ŝe był on naocznym świadkiem tego, co się stało. A skoro tak, to moŜna równieŜ datować powsta-
nie tej księgi na około połowę szóstego stulecia przed Chr., na czas niewoli babilońskiej.

Prowadzący: A jakie jest religijne przesłanie tej księgi?

Wykładowca: Abdiasz zapowiada sąd BoŜy, który dosięgnie Edomitów za wyrządzone przez nich zło
narodowi  izraelskiemu.  Prorok  woła  o  BoŜą  sprawiedliwość,  która  dosięgła  juŜ  Izraelitów  z  powodu
ich  grzechów  w  postaci  upadku  Jerozolimy,  a  teraz  dotyka  równieŜ  pogan,  gdyŜ  Jahwe  jest  jedynym
Bogiem, który sprawuje swoje rządy nad wszystkimi narodami. Abdiasz związał temat odpłaty za zło
dla krzywdzicieli Izraela z motywem Dnia Pana, który posiada nie tylko aspekt kary, ale równieŜ za-
wiera  wymiar  zbawczy.  Zatem  myśl  przewodnia  Księgi  Abdiasza  wyraŜa  przekonanie,  Ŝe  Jahwe  jest
Bogiem  jedynym  i  Panem  całego  wszechświata.  Jest  to  Bóg  święty  i  sprawiedliwy,  który  niweczy
wszelką pychę (Ab ww. 1-4), pokazuje ograniczoność mądrości ludzkiej (Ab w. 8; z Edomu pochodzili
słynni mędrcy), odnosząc zwycięstwo nad wszelkim złem, którego Edom był krótkotrwałym uosobie-
niem. Księga Abdiasza, zapowiadając ukaranie Edomu,  które prowadzi do ocalenia Izraela, wyraźnie
podkreśla tryumf sprawiedliwości BoŜej nad ludzką niegodziwością. Ta sprawiedliwość, w nauczaniu
Chrystusa, stanie się istotnym znakiem królestwa BoŜego (Mt 5,6; 25,46).

Prowadzący: Księga Jonasza większości z nas kojarzy się z prorokiem, który został połknięty przez
wieloryba. O czym opowiada ta księga?

Wykładowca: Księga Jonasza znajduje się w kanonie hebrajskim i chrześcijańskim na piątym miejscu
w zbiorze Dwunastu Proroków. Z tego pisma dowiadujemy się, Ŝe niejaki Jonasz, syn Amittaja, został
posłany  przez  Boga,  aby  ostrzec  mieszkańców  Niniwy,  staroŜytnej  stolicy  imperium  asyryjskiego,
przed groŜącą im zagładą z powodu ich grzesznego Ŝycia. Pierwsza część księgi opowiada o Jonaszu,
który nie mogąc pogodzić się z myślą, Ŝe Bóg moŜe okazać miłosierdzie pokutującemu pogańskiemu
narodowi,  wsiada  na  statek  i  ucieka  dokładnie  w  odwrotnym  kierunku,  aby  nie  zrealizować  BoŜego
polecenia. Wówczas na morzu pojawia się burza, która grozi katastrofą. Pogańscy marynarze widzą w
tym  zjawisku  przejaw  nadprzyrodzonego  działania,  którego  powodem  są  czyjeś  grzechy.  Tym  wino-
wajcą okazuje się Jonasz, który zostaje wrzucony w otchłań morską i połknięty przez rybę. Wówczas
Ŝ

ywioł uspokaja się, a marynarze oddają cześć prawdziwemu Bogu, którego czci Jonasz. Druga część

księgi powtarza jeszcze raz scenę powołania Jonasza w słowach: „Wstań, idź do potęŜnego miasta Ni-
niwy i głoś to, co ci powiedziałem” (Jon 3,2). Tym razem misja zostaje wykonana, a swój finał znajdu-
je  w  spektakularnym  nawróceniu  miasta.  Jednak  Jonasz,  który  sam  niedawno  prosił  Boga  o  ratunek
przebywając w otchłani morskiej, teraz jest niezadowolony z faktu, Ŝe Niniwa została ocalona. Wów-
czas  Bóg  poucza  Jonasza  o  słuszności  swojej  decyzji  na  przykładzie  drzewka  rycynusowego,  które
wyrosło  dając  cień  i  sprawiając  wielką  radość  głównemu  bohaterowi,  ale  następnego  dnia  uschło,
wprawiając go niemal w stan rozpaczy. Ogromny Ŝal, który opanował Jonasza z powodu uschniętego
drzewka,  stał  się  ilustracją  ukazującą  wielkość  Ŝalu  Boga,  który  pragnie  obdarzyć  swoim  przebacze-
niem  i  miłosierdziem  kaŜdego  człowieka  usychającego  z  powodu  grzechów,  gdyŜ  dla  Niego  jest  on
bezcennym darem.

Prowadzący: W jaki sposób naleŜy interpretować to opowiadanie?

Wykładowca: Pytanie o interpretację tego opowiadania jest postawieniem problemu o historyczność
przedstawionych faktów, jak i samej osoby Jonasza. Dzisiejsza egzegeza niemal powszechnie uwaŜa,
Ŝ

e autor Księgi Jonasza jest osobą nieznaną, która Ŝyła w czasie po niewoli babilońskiej, pod koniec V

w. przed Chr. Celem tego anonimowego twórcy nie było przedstawienie historycznych wydarzeń, ale
ułoŜenie pouczającego opowiadania o Bogu, który jest miłosiernym Ojcem równieŜ względem pogan.
Dla przekazania tych treści, nieznany autor napisał niewielkie, ale piękne od strony literackiej dzieło,
w którym wykorzystał splot mało prawdopodobnych zdarzeń, by w ten sposób uwypuklić działanie
opatrzności BoŜej w Ŝyciu człowieka. Bohaterem swojej księgi uczynił proroka Jonasza, który Ŝył i

działał w VIII w. przed Chr. w Królestwie północnym (Izrael), w czasach panowania króla Jeroboama
II (782-753 przed Chr.). Zwolennicy tej interpretacji uwaŜają, Ŝe Księga Jonasza od strony literackiej
jest czymś w rodzaju noweli dydaktycznej, która dla przekazania waŜnych prawd religijnych, posłuŜy-
ła się bogatą symboliką. Niniwa, stolica staroŜytnego imperium asyryjskiego, stała się dla autora Księ-
gi Jonasza symbolem całego świata pogańskiego. Natomiast sam znak Jonasza, jakim była jego misja
do Niniwy, zachowuje swoje znaczenie bez względu na to czy bohater księgi był postacią historyczną
czy nie. Ci, którzy opowiadają się za historycznością głównej postaci Księgi Jonasza, identyfikują go z
autentycznym prorokiem Jonaszem, synem Amittaja, z Gat–ha-Chefer, którego wspomina zaledwie w
jednym wersecie Druga Księga Królewska (2Krl 14,25). Abstrahując od dalszej dyskusji na ten temat,
wydaje się, Ŝe autor Księgi Jonasza nie tyle dbał o dokładność historyczną czy o prawdopodobieństwo
przedstawionych wydarzeń, co pragnął przede wszystkim przekazać waŜne pouczenie dla ludzi sobie
współczesnych. To dla nich napisał pouczającą opowieść o Jonaszu, w której zilustrował pewne zda-
rzenia, odsłaniając ich prawdziwy sens, zgodny z wolą i działaniem samego Boga.

Prowadzący: Co dla nas pozostaje ciągle istotne w przesłaniu Księgi Jonasza?

Wykładowca: Z pewnością moŜemy powiedzieć, Ŝe Księga Jonasza nie jest opowieścią o „proroku po-
łkniętym przez rybę”, ale zawiera bardzo waŜne przesłanie religijne. To niewielkie, ale wspaniałe dzieło
literatury biblijnej, naucza nas, Ŝe Bóg swoim nieskończonym miłosierdziem obejmuje wszystkich ludzi,
a takŜe cały stworzony świat. Stąd juŜ bardzo blisko do nowotestamentowych przypowieści o miłosier-
nym  ojcu,  który  przyjmuje  swojego  marnotrawnego  syna  (Łk  15,11-31),  czy  o  robotnikach  w  winnicy
(Mt 20,1-16). Jezus Chrystus zapowiadając swoją śmierć i zmartwychwstanie odwołał się do „znaku Jo-
nasza” (Jon 2,1). Jonasz stał się znakiem dla mieszkańców Niniwy, kiedy został przywrócony do Ŝycia
przez Boga z odmętów morskiej otchłani, podobnie Jezus, pokonawszy więzy śmierci stanie przed poko-
leniem Ŝądającym znaku, uwierzytelniając swoje mesjańskie posłannictwo. Misja proroka Jonasza przy-
pomina  nam  bardzo  waŜną  prawdę,  Ŝe  Bóg  chce  zbawić  wszystkich  ludzi.  Orędzie  to  staje  się  dla  nas
apelem,  abyśmy  sami  pamiętali  o  okazywaniu  miłosierdzia  i  współczucia  naszym  nieprzyjaciołom,  a
dobrą nowinę o BoŜej woli zbawienia kaŜdego człowieka przekazywali naszym bliźnim.

Ks. Piotr Łabuda

Więzienie w Jerozolimie, Cezarei i Rzymie

Prowadzący: Trzecia podróŜ misyjna kończy się przybyciem Pawła do Jerozolimy.

Wykładowca: Zasadniczym celem przybycia Pawła do Jerozolimy było dostarczenie zebranej wcze-
ś

niej kolekty, jak równieŜ spotkanie z Jakubem i starszymi tamtejszego Kościoła. Znamienną rzeczą

jest  fakt,  Ŝe  w  Jerozolimie  nie  ma  Apostoła  Piotra,  stąd  teŜ  Paweł  relację  o  przebiegu  swojej  misji
składa stojącemu na czele wspólnoty jerozolimskiej Jakubowi, bratu Pańskiemu. W czasie spotkania i
przekazania  zebranych  pieniędzy  Paweł  prawdopodobnie  przedstawił  równieŜ  osiągnięcia  i  wyniki
swych misjonarskich poczynań. Wydaje się, iŜ opowiadania te nie spotkały się ze szczególnym uzna-
niem. Głównym zarzutem, który zapewne został postawiony Pawłowi, to niedostatecznie respektowa-
nie uchwał Soboru Jerozolimskiego. Judeochrześcijanie byli raczej przywiązani do przepisów Starego
Zakonu (zob. Dz 21,20-21). Stąd teŜ postanawiają oni, by Paweł poddał się oczyszczeniu i złoŜył prze-
pisaną ofiarę w świątyni (zob. Dz 21,23-24).

Dziwić moŜe, iŜ Paweł posłuchał tego nakazu dokonując wskazanych przepisów (zob. Dz 21,26). Wie-
lu komentatorów odbiera to zdarzenie jako pełną pokory postawę Apostoła, który mając na względzie
jedność Kościoła, gotów jest wypełnić zalecenia starszych.

Prowadzący: Czy wiemy jak przyjęto kolektę, którą przyniósł Paweł?

Wykładowca: Nic nie wiadomo jak została przyjęta kolekta, którą Paweł przyniósł na potrzeby Kościo-
ła w Judei. Wzmiankę o niej moŜna znaleźć w czasie przesłuchania przed prokuratorem Feliksem, gdy
Paweł mówi, Ŝe przybył do Jerozolimy, aby przekazać jałmuŜnę i ofiary dla swojego narodu (zob. Dz
24,17). Być moŜe takie milczenie wynika stąd, Ŝe nie chciano nadawać zbytniego rozgłosu hojności
pogan na rzecz wierzących pochodzenia Ŝydowskiego. Judeochrześcijanie z uporem wymagali zacho-
wywania Prawa Ŝydowskiego przez wszystkich nawracających się z pogaństwa. Wydaje się takŜe, Ŝe
na samo przystępowanie pogan do wspólnoty kościoła patrzyli równieŜ dość niechętnie.

Prowadzący: W czasie składania ofiary przez Pawła, doszło do jego uwięzienia.

Wykładowca: Gdy Paweł wypełnia nakazy Prawa zostaje oskarŜony przez śydów o bezczeszczenie
ś

wiątyni. Zarzucono mu, iŜ wprowadził do świątyni nieobrzezanego poganina Trofima z Efezu, choć

Apostoł wcale tego nie uczynił (zob Dz 21,29). Ponadto zarzucano Pawłowi, Ŝe „wszędzie naucza
wszystkich przeciwko narodowi i Prawu i temu miejscu” (Dz 21,28). Stąd teŜ, jak zapisze autor Dzie-
jów Apostolskich „zbiegł się lud, porwali Pawła i wlekli go poza świątynię” (Dz 21,30). Śmierci Apo-
stoła zapobiegła interwencja Rzymian z Antonii. Trybun jednak nie uwolnił Pawła, ale „kazał go ująć,
związać dwoma łańcuchami, a nie mogąc się nic pewnego dowiedzieć z powodu zgiełku, kazał go
prowadzić do twierdzy” (Dz 21,33-34).

W drodze do twierdzy okazało się, Ŝe trybun wziął Pawła za poszukiwanego przez władze rzymskie
buntownika – Egipcjanina. Stąd teŜ na Prośbę Pawła zgadza się, by wygłosił on mowę na swoją obro-
nę. W mowie Paweł opowiada historię swojego Ŝycia przed nawróceniem oraz przedstawia okoliczno-
ś

ci i powody obecnego pojmania. Stwierdzenie Pawła, Ŝe z woli i powołania BoŜego jest Apostołem

pogan, sprawia wśród słuchaczy wzburzenie (zob. Dz 22,22). Widząc to trybun „rozkazał wprowadzić
Pawła do twierdzy i biczowaniem wydobyć zeznanie, aby się dowiedzieć, dlaczego tak przeciwko
niemu krzyczeli” (Dz 22,24). Przed biczowaniem uchroniło jednak Apostoła obywatelstwo rzymskie.
Trybun nakazuje związać go, by następnego dnia przesłuchać go. W przesłuchaniu biorą udział takŜe i
ś

ydzi. W swojej mowie obronnej Paweł wykorzystuje sporną kwestię między faryzeuszami a sadu-

ceuszami odnośnie zmartwychwstania umarłych (zob. Dz 23,6). Słowa te powodują, iŜ faryzeusze bio-
rą go w obronę (Dz 23,9). Do interwencji ponownie muszą wkroczyć Rzymianie, po czym Paweł po-
nownie zostaje umieszczony w twierdzy.

Prowadzący: Z więzienia w Jerozolimie zostaje Paweł przeniesiony do Cezarei Nadmorskiej.

Wykładowca: Na skutek kolejnych intryg i zagroŜenia Ŝycia Pawła, o czym apostoł dowiaduje się od
swojego siostrzeńca (zob. Dz 23,12-16), trybun Lizjasz nakazuje odtransportować Pawła do Cezarei,
do namiestnika Feliksa (zob. Dz 23,23-24). Łukaszowy opis przemarszu wojska wraz z zatrzymanym z
Jerozolimy do Cezarei, wydaje się być znacząco wyolbrzymiony. Łukasz chce przez to ukazać Pawła,
jako bardzo waŜną osobę.

Prokurator Judei Antoniusz Feliks

po wstępnym przesłuchaniu rozkazał strzec Pawła (Dz 23,35). Po

pewnym czasie przybywają do prokuratora arcykapłan Ananiasz razem z urzędowym retorem helleni-
stą Tertullosem, znawcą prawa rzymskiego. Rozpoczyna się przesłuchanie w którym Paweł zostaje
oskarŜony, iŜ „jest przywódcą sekty Nazarejczyków, szerzy zarazę i wzbudza niepokoje wśród wszyst-
kich śydów na świecie; usiłował nawet zbezcześcić świątynię” (Dz 24,5n.).

Feliks, nie uznaje winy Apostoła, ale teŜ nie decyduje się na jego uwolnienie. Być moŜe, nie chciał się
on naraŜać się śydom (zob. Dz 24,27), być moŜe powodem odłoŜenia rozstrzygnięcia sprawy Pawła

Według przekazów historycznych Feliks zastąpił około 52 roku Ventidiusza Kummana. Natomiast Feliksa zastąpił naj-

prawdopodobniej około 60 roku Festus, który swój urząd sprawował bardzo krótko, zob. J. Flawiusz, StaroŜytności śy-
dowskie, XX,137-138.

było to, Ŝe Feliks będąc człowiekiem przekupnym spodziewał się, Ŝe dostanie od Pawła pieniądze (Dz
24,26). Wkrótce potem urząd prokuratora objął Festus. Objąwszy swój urząd proponuje Pawłowi, by
ten udał się do Jerozolimy. Apostoł wiedząc o niebezpieczeństwie ze strony śydów w Jerozolimie ko-
rzysta z przysługujących mu praw obywatela rzymskiego i odwołuje się do Cezara (Dz 25,10-11). Jest
sprawą znamienną, Ŝe tak obaj prokuratorzy, wykazują duŜe zainteresowanie i Ŝyczliwość dla osoby
Apostoła. Stan taki wydaje się raczej Łukaszowym obrazem, mającym na celu podkreślenie znaczenia
i waŜności osoby Apostoła Narodów.

Prowadzący: Czy rzeczywiście cesarz rozpatrywał apelacje osób takich jak Paweł?

Wykładowca: Według autora Dziejów Apostolskich Paweł odwołując się do cesarza ma zostać odesłany
do Rzymu. Dla komentatorów pozostaje rzeczą dyskusyjną, czy takie odesłanie było moŜliwe. Zasadnym
równieŜ, jest pytanie, czy faktycznie cesarz był w stanie rozpatrywać kaŜdą skargę obywatela rzymskie-
go? Wydaje się, Ŝe właściwszym byłoby mówić nie tyle o odwołaniu się i następnie rozpatrywaniu
spraw przez cesarza, co raczej o apelacji do cesarskiej instancji – pewnego rodzaju sądu cesarskiego.
Jednak według relacji Łukasza zostaje postanowione, Ŝe Paweł ma zostać odesłany do Rzymu. W Ceza-
rei zaś pozostawał jedynie w oczekiwaniu, aŜ do portu zawinie statek zdąŜający do Rzymu.

Prowadzący: Według Dziejów Apostolskich po tych wydarzeniach do Cezarei przybywa król Agryppa
II wraz z Ŝyjącą z nim w kazirodczym związku siostrą Berenike.

Wykładowca: Herod Agryppa II nigdy nie cieszył się Ŝyczliwością śydów. Dość wspomnieć, Ŝe w
czasie rozpoczętego kilka lat później powstania śydowskiego (66-71 rok) stanął po stronie Rzymian,
za co otrzymał ziemie w Libanie i tytuł pretora

. Stąd teŜ nie dziwi fakt jego przybycia do Festusa. W

trakcie  rozmów  Festus  wspomina  o  dziejach  Pawła,  czekającego  na  okręt  płynący  w  stronę  Italii.
Sprawia to, Ŝe Agryppa chce zobaczyć i posłuchać Pawła. Mowa Pawła przed Agryppą II jest przykła-
dem  apologii.  Paweł  chwali  Agrypę,  nazywając  go  znawcą  myśli  Ŝydowskiej.  Następnie  opowiada
dzieje  swojego  Ŝycia,  dzieląc  je  wyraźnie  na  okres  przed  i  po  nawróceniu.  Przyznaje,  Ŝe  był  prześla-
dowcą Chrystusa po czym dokładnie opisuje swoje nawrócenie. Mówiąc o tych wydarzeniach podkre-
ś

la, iŜ nie mógł przeciwstawić się otrzymanemu poleceniu głoszenia Ewangelii Chrystusowej śydom i

poganom. To właśnie, według Apostoła było prawdziwym powodem pojmania i chęci zabicia go przez
ś

ydów. Agrypa z zainteresowaniem wysłuchał mowy Pawła, nie uwierzył mu jednak (zob. Dz 26,28).

Prowadzący: Po tym wydarzeniu Paweł wyruszył do Rzymu.

Wykładowca: Wydaje się, iŜ wyprawę do Rzymu Paweł planował juŜ od dawna. PodróŜ ta została za-
powiedziana listem wysłanym z Koryntu do mieszkańców Rzymu (zob. Rz 1,9-13).

Według relacji Łukasza, Paweł pod eskortą setnika Juliusza miał wyruszyć drogą morską do Rzymu, w
towarzystwie  dwóch  swoich  przyjaciół  (zapewne  Łukasz  i  Arystarch).  Oczekiwanie  na  statek,  który
mógłby  zabrać  Apostoła  do  Rzymu  przedłuŜało  się.  Stąd  teŜ  prokurator  Festus  nakazał,  by  więzień
udał się najpierw do jednego z portów Azji Mniejszej, stamtąd zaś juŜ do Rzymu.

Droga  wiodła  przez  Sydon,  gdzie  Paweł  mógł  zejść  na  ląd  aby  spotkać  się  z  przyjaciółmi  i  dokonać
zaopatrzenia na dalszą drogę, potem w kierunku Cypru, wzdłuŜ wybrzeŜy Cylicji i Pamfilii, do Myrry
w  Licji.  Wypłynąwszy  z  Myrry  podróŜni  byli  zmuszeni  zatrzymać  się  na  Krecie.  Mimo  bardzo  złej
pogody  z Lasaii  wyruszono w dalszą drogę.  Chciano dotrzeć do innego portu na Krecie,  który byłby
odpowiedniejszym do przeczekania niekorzystnego czasu zimowego, w którym nie podróŜowano.

Wkrótce jednak po opuszczeniu portu zaczęła się burza, w wyniku której statek zostaje wyrzucony na
Malcie (zob. Dz 28,1). Zgodnie z przepowiednią Pawła nikt z podróŜnych nie zginął (zob. Dz 27,21-

Pretor, to tytuł wysokiego urzędnika rzymskiego. Pośród licznych przywilejów, mógł on m.in. mianować prefektów.

Zob. szerzej. A. Krawczuk,

Wielka Historia Świata. Tom 3. Świat okresu cywilizacji klasycznych, Kraków 2005, s. 220.

26). Na Malcie, wyspie zarządzanej przez administratora rzymskiego Publiusza, mają miejsce niezwykłe
wydarzenia. Ukąszony przez Ŝmiję Apostoł nie umiera, potem zaś dokonuje uzdrowienia ojca Publiusza.

Dalsza droga do Rzymu, upłynęła bez szczególnych wydarzeń. Przybywszy do Rzymu wydaje się, Ŝe
Paweł nie został zamknięty w więzieniu, lecz zamieszkał w prywatnym domu razem z Ŝołnierzem, któ-
ry  go  pilnował.  Więzienie  więc  nie  było  dla  niego  szczególnym  cięŜarem,  skoro  mógł  mieszkać  w
prywatnym  domu,  a  takŜe  przyjmować  zapraszanych  gości.  Opis  przybycia  Pawła  do  Rzymu  kończy
Łukaszowy opis Ŝycia i działalności św. Pawła.

Prowadzący: Czy moŜna podać datację powyŜszych wydarzeń?

Wykładowca: Czas więzienia Apostoła Narodów w Jerozolimie, i później, kiedy przebywa w więzie-
niu w Cezarei Nadmorskiej i Rzymie nie jest zbyt dobrze udokumentowany. Na podstawie jednak
pewnych przesłanek, moŜna pokusić się o podanie czasu tych wydarzeń.

Wydaje się, iŜ pojmanie i proces Pawła w Jerozolimie miał miejsce w 56 roku. Po kilku dniach, został
przewieziony do Cezarei. Więzienie w Cezarei trwało dwa lata, a zatem od 56 do 58 roku. Wtedy zo-
staje  odesłany  do  Rzymu.  PodróŜ,  według  Dziejów  Apostolskich  trwa  od  jesieni  58  roku  do  wiosny
roku  następnego.  Więzienie  rzymskie  trwa  od  59  do  61  roku.  W  tym  czasie  mogły  powstać  Listy  do
Kolosa i Filemona.

Prowadzący: A zatem w 61 roku Paweł został uwolniony?

Wykładowca:  Wydaje  się,  Ŝe  w  61  roku,  prawdopodobnie  na  wiosnę,  Paweł  odzyskuje  wolność.  Po
uwolnieniu apostoł zapewne realizuje swój plan udania się do Hiszpanii, co  mogło nastąpić latem 61
roku. Skoro nie wspomina o tym Łukasz, to być moŜe misja ta zakończyła się niepowodzeniem. A za-
tem zniechęcony  Paweł prawdopodobnie szukał odpoczynku i umocnienia po niepowodzeniach. Stąd
teŜ wielu komentatorów przyjmuje, Ŝe czas  po powrocie z wyprawy  do Hiszpanii, a zatem od jesieni
61 roku do zimy 64 Paweł mógł spędzić we wspólnotach na Wschodzie (być moŜe Efez, Macedonia,
Triada, Korynt). Potem następuje uwięzienie powtórne, drugie więzienie Rzymskie i męczeńska śmierć
Apostoła. Miało to miejsce prawdopodobnie między wiosną a latem 63, bądź 64 roku.

Na koniec chciejmy spojrzeć na sumaryczne zestawienie Ŝycia i dzieła Apostoła Narodów, św. Pawła.

5/6-11 r. n.e.

- narodziny w Tarsie

34 r.

- nawrócenie pod Damaszkiem

34 r.

- pobyt w Arabii

34/35 do drugiej połowy 37 r.

- pobyt w Damaszku

37 – druga połowa

- pierwsza wizyta w Jerozolimie po nawróceniu

37/38-44/45

- pobyt w Syrii i Cylicji, w Tarsie. Tzw. lata nieznane

41/42

- wydarzenie opisane w 2 Kor 12,1-10

- przybycie wraz z Barnabą do Antiochii

44-45

- działalność w Antiochii

45-46

- misja na Cyprze i w Azji – tzw. I podróŜ misyjna

47-51

- misja w Galacji, Myzji, Macedonii i Achai – tzw. II podróŜ

misyjna

- Powstanie 1 listu do Tesaloniczan

- Powstanie 2 Listu do Tesaloniczan

51 (jesień)

- Sobór Jerozolimski (Dz 18,22)

52 (wiosna)

- początek misji w Azji, Macedonii i Achai – tzw. III podróŜ

misyjna

52 (jesień)

- Paweł przybywa do Efezu

52 – 54

- List do Galatów; nauczanie w szkole Tyranosa; więzienie w

Efezie

- List do Filippian

54 (Efez – jesień)

- Powstaje 1 List do Koryntian

- Paweł opuszcza Efez

55 (Macedonia)

- Powstaje 2 List do Koryntian

- Powstaje List do Rzymian

- Paweł opuszcza Korynt

56 (maj)

- Paweł przybywa do Jerozolimy

56 – 58

- więzienie w Cezarei

58 – 59

- PodróŜ do Rzymu

59 – 61

- Więzienie w Rzymie

60 (Rzym)

- Powstają Listy do Kolosan i do Filomena

- Prawdopodobna misja w Hiszpanii

ok. 61 (jesień) – ok. 64 (zima)

- Prawdopodobny pobyt Pawła we wspólnotach na Wscho-

dzie (być moŜe Efez, Macedonia, Triada, Korynt)

63 – 64

- Drugie więzienie Rzymskie i śmierć męczeńska Apostoła

(Pozostałe listy więzienne)

Ks. Michał Bednarz

Czy Izraelici wierzyli w Ŝycie pozagrobowe?

Prowadzący: Dlaczego taka wątpliwość?

Wykładowca: Dziwią nas bardzo poglądy autorów natchnionych na temat Ŝycia pozagrobowego. W
pewnych księgach prawda ta jest nieobecna, a nawet zdaje się, Ŝe autorzy nie dopuszczają takiej myśli
i uwaŜają, Ŝe wszystko kończy się wraz ze śmiercią człowieka. Zdaje się o tym świadczyć uzasadnie-
nie przykazania szacunku rodziców: „Czcij twego ojca i twoją matkę, abyś długo Ŝył na ziemi, którą
Pan, Bóg twój, ci daje” (Wj 20,12).

Prowadzący: Jaka jest przyczyna tego, iŜ Izraelici początkowo niewiele wiedzieli o Ŝyciu pozagrobowym?

Wykładowca: Sprawa jest nie do rozwiązania, jeŜeli nie uwzględnimy stopniowego rozwoju objawie-
nia. Trudność znika natomiast, gdy zatrzymamy się nie na wyrwanych tekstach biblijnych, ale na Pi-
ś

mie Świętym jako całości. Trzeba wszystkie księgi, wchodzące w skład Biblii, razem zestawić, aby

wydobyć pełny i całościowy pogląd. Wtedy zrozumiemy, Ŝe tylko naród izraelski zdobył się na orygi-
nalną odpowiedź na temat przyszłego losu ludzi. Człowiek Starego Testamentu szukał odpowiedzi na
podstawowe i stale dręczące wszystkich pytania: Ku czemu zmierza człowiek? Jaki jest jego ostatecz-
ny los? Co się z nim dzieje po śmierci?

Do rozwiązania prowadziła jednak Ŝmudna i długa droga. Była końcowym etapem długiego poszukiwa-
nia duchowego, mozolnej wędrówki wiary ku światłu. Rozwiązania, do jakich doszli w końcu Izraelici,
były  niewątpliwie  dziełem Ducha Świętego, ale nie oznacza to, Ŝe spadły  im  niespodziewanie z  nieba.
Izraelita, podobnie jak kaŜdy człowiek, wciąŜ spotykał się ze śmiercią. Wiedział, Ŝe jest to nieuchronny
los kaŜdego człowieka. Ponadto wciąŜ na nowo odczytywana Księga Rodzaju przypominała straszliwy
wyrok ogłoszony przez Boga pierwszemu człowiekowi: „Wrócisz do ziemi, z której zostałeś wzięty; bo
prochem jesteś i w proch się obrócisz!” (Rdz 3,19). Na wielu miejscach Pismo Święte podkreśla, Ŝe nie-
uchronnym przeznaczeniem człowieka jest śmierć (Ps 88,5) i Ŝe jest to wspólny los zarówno sprawiedli-
wych, jak i wielkich grzeszników. Ma się wraŜenie, Ŝe gdy chodzi o pogląd na los człowieka po śmierci,
najstarsi  autorzy  Biblii  błądzą  w  pewnego  rodzaju  ciemnej  i  nieprzeniknionej  nocy.  Wierzą,  Ŝe  dusza
jako cień przebywa w podziemnym, tajemniczym miejscu, które Stary Testament nazywa często słowem
Szeol  –  Otchłań  (Hb  26,5-6;  Iz  14,9-10;  Ez  32,17-32).  Stan  człowieka  po  śmierci  to  rodzaj  wegetacji.
Dlatego  z  pewnych  psalmów  przebija  niepokój,  nawet  przeraŜenie  tych,  którzy  umierają.  „KtóŜ  w  Ot-
chłani wielbić będzie NajwyŜszego, zamiast Ŝyjących, którzy mogą Mu dzięki czynić?” (Syr 17,27).

Prowadzący: Jak Izraelici dochodzili do wiary w nagrodę w Ŝyciu przyszłym?

Wykładowca: Ludzie Starego Testamentu szukali iskierki nadziei. Doświadczenie Ŝyciowe przeczyło
przekonaniu, iŜ tutaj, na ziemi, człowiek jest nagradzany i karany. Okazywało się bowiem, Ŝe prześla-
dowania dotykają bardzo często ludzi cnotliwych. Spotykają ich ponadto róŜnego rodzaju nieszczęścia.
A tymczasem szczęście sprzyja złoczyńcom. Cieszą się zdrowiem i długim Ŝyciem a często ogromny-
mi bogactwami. Ale gdyby nawet nie zwracać uwagi na to wszystko, pozostaje jednak coś niezwykle
szokującego i zastanawiającego. NajwyŜszą niesprawiedliwością jest widzieć, Ŝe wszyscy podlegają
ś

mierci i wszyscy, zarówno dobrzy jak i źli, są przeznaczeni do tego niby Ŝycia w Otchłani.

Prowadzący: Jakie wydarzenia wpłynęły zasadniczo na rozwój wiary w Ŝycie pozagrobowe?

Wykładowca: Na zmianę poglądów wpłynęły nowe doświadczenia Izraelitów. Niewątpliwie w okresie
nieszczęść narodowych, związanych z najazdem Babilończyków (VI w. przed Chr.) na Palestynę, za-
częły się rodzić wątpliwości co do wspomnianych, tradycyjnych poglądów. Dochodzono do wniosku,
Ŝ

e skoro Bóg przyrzekł ludowi opiekę, to wierzący w Niego i strzegący Jego przykazań muszą być w

jakiś sposób nagrodzeni, a bezboŜni i ci, którzy łamią nakazy Stwórcy, ukarani, jeŜeli nie na tym świe-
cie, to poza grobem. Cierpienie, jakie dotknęło najbardziej tych, którzy byli niewinni, przyczyniło się
do postępu duchowego. MoŜna powiedzieć, Ŝe Bóg wykorzystał sytuację narodu wybranego, aby uka-
zać Izraelitom wizję szczęścia po śmierci człowieka. Był to wyraźny juŜ krok naprzód, jakieś przeczu-
cie prawdy i zbliŜenie się do ostatecznego objawienia. Pojawiły się pierwsze światełka nowej nadziei.
Pytano: CzyŜ Bóg nie jest takŜe panem Otchłani? Czy w takim razie nie moŜe od niej uwolnić przy-

najmniej najwierniejsze sługi? Powoli, ale coraz wyraźniej, zaczyna kiełkować nadzieja. Dzięki więc
BoŜemu światłu człowiek otrzymał jasność oraz rozwiązanie. Dzięki wierze w Boga Ŝyjącego, Pana
Ŝ

ycia i śmierci, poboŜny Izraelita, czytając Biblię, otrzymywał światło. Nie zaspokajało to jednak jesz-

cze ludzi. Nie wystarczyła im ta ogólna pewność. Dlatego stopniowo, ale coraz wyraźniej, rozwija się
marzenie o zmartwychwstaniu, które dokona się w bliŜej niesprecyzowanej przyszłości.

Prowadzący: Co Izraelici sądzili o losie sprawiedliwych po śmierci?

Wykładowca: Najpierw pojawiła się myśl, Ŝe los przebywających w Otchłani nie jest identyczny. Spra-
wiedliwi przebywają na tzw. łonie Abrahama (por. Łk 16,23), oczekując definitywnego wybawienia.

Pełne światło na temat Ŝycia pozagrobowego przyniósł dopiero Jezus, który rozjaśnił horyzont ludz-
kiego błądzenia w ciemnościach. Do Marty, siostry Łazarza, powiedział: „Ja jestem zmartwychwsta-
niem i Ŝyciem. Kto we Mnie wierzy, to choćby umarł, Ŝyć będzie” (J 11,25). Ale najwaŜniejsze jest, Ŝe
prawdę o Ŝyciu pozagrobowym potwierdził swoim zmartwychwstaniem.

Pytanie: Podaj datę męczeńskiej śmierci Apostoła Narodów.