1
Zakażenia szpitalne
Zakażenia szpitalne stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów, jaki i personelu
medycznego. Występowanie zakażeń szpitalnych często wpływa na pogorszenie przebiegu
choroby podstawowej, wydłuża czas pobytu w szpitalu i zwiększa koszty leczenia oraz
śmiertelność pacjentów.
Zakażenie szpitalne to każde zakażenie związane z pobytem w szpitalu lub innej
jednostce opieki zdrowotnej, które nie było w okresie wylęgania w momencie przyjęcia do
zakładu opieki zdrowotnej. Obejmuje ono, według definicji Światowej Organizacji Zdrowia
(WHO) zakażenia ujawniające się w trakcie pobytu w szpitalu, po wypisaniu ze szpitala oraz
zakażenie związane z pracą wykonywaną w tym zakładzie. Zakażenie, które pojawiło się po
48 godzinach od momentu przyjęcia pacjenta do szpitala traktuje się jako zakażenie szpitalne.
Do zakażeń szpitalnych zalicza się także te, którym ulega personel szpitala w trakcie
wykonywania swojej pracy
Zakażenia możemy podzielić ze względu na:
1. Mechanizm i czynnik etiologiczny zakażenia:
Endogenne - zakażenie spowodowane przez florę własną pacjenta
Egzogenne - zakażenie spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze środowiska
szpitalnego
Nieklasyfikowane (np. wewnątrzmaciczne, okołoporodowe) - dla celów rejestracji
i kontroli stosuje się przy nich kryteria oparte na wyniku badania mikrobiologicznego
2. Czas wystąpienia:
Zakażenia wczesne - rozwijające się do 5-7 doby pobytu w szpitalu (dla noworodków -
do 3 doby)
Zakażenia późne - rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu (dla noworodków - po 3
dobie)
3. Postać i lokalizację:
Zakażenia miejscowe (zakażenia skóry, błon śluzowych, powierzchowne zakażenie
miejsca operowanego)
Zakażenie układowe (układ moczowy, zapalenie płuc)
Zakażenia uogólnione (sepsa, wstrząs septyczny).
Podstawowe drogi przenoszenia zakażeń szpitalnych to:
bezpośredni kontakt personelu szpitalnego z chorymi (przede wszystkim!),
kontakt chory - chory
drogi pośrednie, obejmujące np. przenoszenie przez systemy wentylacyjne, a także
wyposażenie pomieszczeń szpitalnych i sprzęt używany w badaniach
diagnostycznych, leczeniu i rehabilitacji. Również flora personelu szpitala, który ma
bezpośredni kontakt z chorymi, np. w trakcie zmiany odzieży lub karmienia, może
zostać przeniesiona na chorych.
2
Zakażenia szpitalne są wynikiem interakcji następujących czynników: drobnoustrojów
środowiska szpitalnego, stanu odporności chorego i dróg przenoszenia zakażeń w szpitalu.
Czynniki te - każdy odrębnie,- nie powodują wzrostu ryzyka, dopiero ich łączne wystąpienie
ma istotne znaczenie w rozwoju zakażenia szpitalnego.
Łańcuch epidemiczny zakażenia:
• źródło zakażenia,
• drogi szerzenia się zakażenia,
• osoby podatne na zakażenie (czynniki ryzyka).
Czynniki ryzyka zakażeń zależne od pacjenta:
skrajności wieku (osoby najmłodsze i najstarsze).
zaburzenia odporności.
długotrwała antybiotykoterapia.
diagnostyka inwazyjna,
choroby towarzyszące (na przykład cukrzyca, choroby nowotworowe),
uszkodzenie skóry (w tym odleżyny), uszkodzenia błon śluzowych,
długotrwałe bądź częste pobyty w szpitalu,
niedożywienie,
stres szpitalny.
Czynniki ryzyka zakażeń zależne od szpitala:
zły stan techniczny szpitala,
stosowanie terapii wielolekowej,
stosowanie empirycznej antybiotykoterapii,
złe warunki sanitarno-higieniczne,
zbyt zagęszczone sale chorych,
niedostateczna opieka i pielęgnacja chorych,
stosowanie nieodpowiednich środków dezynfekcyjnych.
niewiedza personelu dotycząca istoty zakażeń szpitalnych.
Najczęstsze postacie kliniczne zakażeń szpitalnych
Zakażenie układu moczowego
Zakażenie układu oddechowego (w tym zapalenie płuc)
Zakażenie krwi (bakteriemia, posocznica)
Zakażenia miejsca chirurgicznego
Zakażenia związane z drenażem naczyń i wprowadzaniem wszczepów z biomateriałów
Czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych: może to być każdy rodzaj czynnika zakaźnego
(priony, wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).
3
Bakteryjne zakażenia szpitalne najczęściej wywołane przez:
Ziarniaki Gram-dodatnie
Gronkowce koagulazoujemne
Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus)
Enterokoki (Enterococcus faecalis, E. faecium):
Pałeczki Gram-ujemne
Pałeczki niefermentujące: Legionella pneumophila:
Beztlenowe laseczki Gram-dodatnie
Szczepy wielooporne
Gronkowce metycylinooporne MRSA
Szczepy bakteryjne naturalnie oporne na antybiotyki Pseudomonas aeruginosa, ziarenkowce z
rodzaju Enterococcus oraz gronkowce koagulazo-ujemne
Szczepy z opornością nabytą.
Wirusowe zakażenia szpitalne
W zależności od drogi szerzenia się zakażenia wirusowego wyodrębniono 4 grupy:
• Zakażenia żołądkowo-jelitowe (wymioty, biegunka). Czynniki etiologiczne: enterowirusy
(polio, Coxsackie A i B, wirusy Echo), adenowirusy, rotawirusy, astrowirusy, caliciwirusy
(Norwalk), wirus hepatitis A. Do zakażeń dochodzi na drodze fekalno-oralnej za
pośrednictwem brudnych rąk. Większość zakażeń ma przebieg łagodny.
• Zakażenia układu oddechowego (zakażenia drogą kropelkową): wirus grypy, paragrypy,
HRSV, rhinowirusy, koronawirusy
• Choroby wysypkowe (uszkodzenia skóry, pęcherzyki). Czynniki etiologiczne: najczęściej
są to enterowirusy, HSV (wirus opryszczki), wirusy odry i różyczki oraz parwowirus B-19,
• Zakażenia za pośrednictwem krwi i jej produktów
Do wirusów najczę
ściej przenoszonych
przez krew należą: HBV, HCV, HTLV (human T-cell leukemia virus), HIV, wirusy
gorączki krwotocznej, CMV(cytomegalia), EBV (Epsteina-Barra).
Grzybicze zakażenia szpitalne
Zakażenia grzybami stanowią około 9-10% wszystkich zakażeń szpitalnych i dotyczyć mogą
różnych narządów i układów; najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych są
grzyby z rodzaju Candida (85,6%),
na drugim miejscu – Aspergillus (1,3%)
Najczęściej dotyczą układu moczowego, płuc i skóry (rany); mogą także dotyczyć zatok
przynosowych (w przebiegu lub po intubacji przez nos), ucha oraz tracheostomii
Większość drobnoustrojów odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne nie wywołuje chorób u
osób zdrowych, są jednak niebezpieczne w okresie spadku odporności. Istotnym czynnikiem
ograniczającym możliwość rozwoju zakażenia szpitalnego jest zmniejszenie ekspozycji
chorego na drobnoustroje chorobotwórcze poprzez właściwe stosowanie procedur
diagnostycznych i terapeutycznych.
4
Profilaktyka zakażeń szpitalnych.
Najważniejszymi działaniami na rzecz zapobiegania zakażeniom jest
monitorowanie:
przypadków zakażeń szpitalnych,
zużycia antybiotyków i chemioterapeutyków o działaniu przeciwdrobnoustrojowym,
zużycia środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych,
przestrzeganie zasad:
izolacji pacjentów skolonizowanych drobnoustrojami alarmowymi, zakażonych lub
podejrzanych o chorobę zakaźną,
dezynfekcji skóry (rąk, pola operacyjnego), dezynfekcji ran, błon śluzowych, narzędzi
chirurgicznych, sprzętu medycznego, wszelkich powierzchni, aparatury medycznej,
sterylizacji sprzętu medycznego,
postępowania z wyrobami medycznymi zgodnie z ustawą o wyrobach medycznych,
postępowania z rękawiczkami diagnostycznymi i chirurgicznymi,
przygotowania pacjentów do planowanych i nagłych zabiegów operacyjnych (higiena
ciała, usunięcie owłosienia, ogrzanie, transport do bloku operacyjnego itd.)
obłożenia pola operacyjnego,
postępowania po ekspozycji zawodowej,
postępowania z brudną bielizną,
postępowania z odpadami w tym z odpadami medycznymi.
Bardzo ważne jest również:
szczepienie pracowników i pacjentów przeciwko chorobom zakaźnym,
okresowa kontrola czystości powietrza szczególnie w pomieszczeniach
klimatyzowanych,
zapewnienie dostatecznej liczby personelu szczególnie pielęgniarek, położnych,
sprzątaczek,
opracowanie standardów postępowania, procedur, instrukcji,
ustawiczne szkolenie personelu… i wiele innych.
Piśmiennictwo:
1. Zakażenia szpitalne, (red.) D. Dzierżanowska, J. Jeliaszewicz. α -medica Press, Bielsko -Biała 1999
2. Fiedotow M., Denys A., Wybrane aspekty zakażeń szpitalnych, Polski Merkuriusz Lekarski Medpress, 2006,
XXI, 125, 484 – 488
3. Grochowska M., Semczuk K., Zacharska H., Definicje kliniczne i podział zakażeń szpitalnych, w: Zakażenia
Szpitalne, Dzierżanowska D. (red.), Wydawnictwo α-medica Press, Warszawa 2008
4.
Raport programu „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny Szpitalnej” 2011