§ 2. Trybunał Konstytucyjny
1. Podstawy prawne i organizacja TK
- Konstytucja, ustawa o TK, uchwały zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK
- art. 188-197; art. 122 ust 3 i 4, art. 131, art 224 ust. 2 i inne
- skład: 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat, spośród osób wyróżniających
się wiedzą prawniczą (art. 194). Konkretyzacja w ustawie (art. 5 ust 3 TKU) - kandydat musi mieć
kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub NSA. Prawo
przedstawiania kandydatur ma grupa co najmniej 50 posłów bądź Prezydium Sejmu zaś uchwała
zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów. Trzeba uwzględnić także regulamin Sejmu ( art. 26, 30, 31)
- nie ma reelekcji sędziów TK (art. 194)
- niezawisłość w sprawowaniu urzędu i gwarancje - immunitet formalny (art. 196), zakaz
przynależności do partii i związków zawodowych, prowadzenia działalności niedającej się
pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 195 ust. 3)m
niepołączalność z mandatem parlamentarnym, gwarancje do zapewniania należytych obowiązków,
warunków pracy i wynagrodzenia (art. 195 ust. 2)
- TKU zapewnia sędziom powrót na poprzednio zajmowane albo równorzedne stanowisko
- wygaśnięcie mandatu sędziego TK:
1) zrzeczenie się stanowiska, orzeczenie lekarskie o niezdolności
2) skazanie prawomocnym wyrokiem sądu
3) prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze
stanowiska sędziego TK (kontrowersje odnośnie zasady niezawisłości tutaj)
- organy TK : Zgromadzenie Ogólne Sedziów TK, Prezes TK
- kompetencje zgromadzenia: wyrażenie zgody do pociągnięcia do odpowiedzialności sędziego TK
(karna lub pozbawienie wolności), uchwalanie regulaminu TK czy wybór kandydatów na prezesa i
wiceprezesa TK
- Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne (prerogatywa prezydenta)
- kompetencje Prezesa - reprezentowanie TK na zewnątrz oraz zapewnienie TK organizacyjnych i
administracyjnych warunków pracy
II. Pozycja ustrojowa TK w Polsce
- organ władzy sądowniczej (art. 10 ust. 2)
- odrębna i niezależna władza (art. 173)
- nie jest sądem (art. 175)
- ma wiele cech wspólnych z sądami
III. Funkcje TK w Polsce
- orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych (art. 188)
- orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych (art. 188)
- orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych (art. 188)
- rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa (art. 189)
- rozstrzyganie w sprawie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta (art. 131)
- nie ma on prawa ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw
1. Orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych
- TK podstawową gwarancją szczególnej mocy prawnej Konstytucji jak i wartości takich jak
spójność i niesprzeczność całego systemu prawa
Art. 188.
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej
zgody wyrażonej w ustawie,
3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami,
4. zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5. skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
- katalog obejmuje także rozporzadzenia z mocą ustawy
- przedmiotem kontroli są wszystkie umowy międzynarodowe, nie tylko ratyfikowane
- odnośnie ust. 2 - nie mieści się w tym zakresie umowy międzynarodowe których ratyfikacja nie
wymagała zgody wyrażonej w ustawie lub w drodze referendum ogólnokrajowego, a jedynie
zawiadomienia obu izb parlamentu przez Prezydenta
- TK nie kontroluje prawa miejscowego, ustanowionego przez organy samorządu terytorialnego i
terenowe organy administracji rządowej (sądy administracyjne)
- nie ma ograniczeń czasowych obowiązywania aktów poddanych kontroli TK. Nie jest możliwe
badanie aktu prawnego który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez TK
(wtedy postępowanie się umarza), jednak nie obejmuje to sytuacji w której akt uchylony może być
stosowany wobec zdarzeń, które wystąpiły w czasie jego obowiązywania. Ponadto nie umarza się
postępowania, jeśli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą
przed wydaniem orzeczenia jest konieczne dla ochrony wolności i praw.
- kontrola konstytucyjności i legalności prawa ma zasadniczo charakter represyjny - możliwa jest
dopiero po ustanowieniu kwestionowanego aktu
- wyjątki - kontrola prewencyjna - art. 122 ust. 3 - Prezydent może wystąpić z wnioskiem w sprawie
sprawdzenia zgodności ustawy którą ma do podpisania z konstytucją
- analogicznie sprawa wygląda odnośnie umów międzynarodowych przed ich ratyfikacją (art. 133)
- w chwili wystąpienia z wnioskiem przez prezydenta 21dniowy termin do podpisania ustawy i
zarządzenia jej ogłoszenia ulega wstrzymaniu
- postępowanie w sprawie konstytucyjności i legalności prawa może nastąpić na podstawie wniosku
bądź w skutek zgłoszenia tzw. pytania prawnego. Nie ma inicjatywy własnej TK
- krąg podmiotów (art. 191) :
a) grupa mogąca kwestionować każdy akt prawny podlegający kontroli TK
- Prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50
posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator
Generalny, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich
b) grupa mogąca kwestinować jedynie akty normatywne dotyczące spraw objętych ich
zakresem działania:
- organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
- ogólnokrajowe organy związków zawodowych
- ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych
- Kościoły i związki wyznaniowe
c) grupa trzecia - Krajowa Rada Sądownictwa, która władna jest inicjować postępowanie w
sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one
niezależności sądów i niezawisłości sędziów
- wymogi formalne wniosku precyzuje art. 32 ust 1 TKU, zawierać on powinien: wskazanie organu,
który wydał kwestionowany akt normatywny, określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub
jego części, sformułowanie zarzutu niezgodności kwestionowanego aktu z Konstytucją,
ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, uzasadnienie postawionego zarzutu, z
powołaniem dowodów na jego poparcie
- procedura wstępnej kontroli wniosków - przeprowadza ją jeden sędzia TK na posiedzeniu
niejawnym. Może on wydać postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu, jeżeli
wniosek jest bezzasadny lub zawiera braki formalne, nieusunięte w terminie 7 dni, pomimo
stosownego wezwania. Na postanowienie to przysługuje zażalenie, które rozpatruje TK w składzie
3 sędziów
- kontrola jest abstrakcyjna, przeprowadzana w oderwaniu od konkretnych zdarzeń. Orzeczenie
wadliwości uchyla akty prawne w zakresie w jakim zawierają wadliwe, niezgodne z aktami
wyższego rzędu normy. Wywołuje ono skutki erga omnes, efektem jest wykluczenie stosowania
niezgodnych przepisów pro futuro
- drugą formą wszczęcia postępowania jest pytanie prawne
- każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego, jeżeli od
odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
- pytanie prawne rodzi kontrolę konkretną
- sędziowie nie mają prawa sami badać zgodności ustaw z Konstytucją (mogą badać akty
podustawowe (to nie powoduje ich uchylenia), jak i kierować odnośnie nich pytania prawne)
- sędziowie TK podlegają tylko Konstytucji, sędziowie Konstytucji i ustawom
- TK bada zarówno treść aktu jak też kompetencję oraz dochowanie wymaganego przepisami prawa
trybu uchwalenia aktu
- stosuje się odpowiednie przepisy KPC gdy postępowanie wykracza poza sprawy uregulowane w
ustawie o TK
- rozpatrywanie wniosków i pytań prawnych odbywa się na jawnej rozprawie. Jedynie w przypadku
wniosków podmiotów wymienionych w art. 191 ust 1 pkt. 3-5 poprzedzona jest ona niejawnym
posiedzeniem prowadzonym przez jednego sędziego TK. Wyłączenie jawności rozprawy może
nastapić ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę tajemnicy państwowej.
- uczestnikami postępowania są: podmiot który złożył wniosek, organ który wydał akt, albo
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, jeśli wyznaczona została przez Radę Ministrów lub
ministrów do jej/ich reprezentowania, sąd którzy przedstawił pytanie prawne, Prokurator
Generalny, przedstawiciele Prezydenta, Sejmu i Ministra Spraw Zagranicznych w sprawach w
których przedmiotem kontroli jest ratyfikowana umowa międzynarodowa (za zgodą ustawową, w
innych przypadkach ratyfikacji - przedstawiciele Prezydenta i Ministra Spraw Zagranicznych)
- kontradyktoryjność i równość stron
- TK jest związany granicami wniosku lub pytania
- respektowanie zasady prawdy materialnej
- skład pełny - wniosek prezydenta o prewencyjną kontrolę oraz w sprawach o szczególnej
zawiłości, z inicjatywy prezesa TK lub gdy z wnioskiem zwróci się skład orzekający do
rozpoznania danej sprawy, lub w sprawach, gdzie szczególna zawiłość wiąże się z nakłdami
finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej oraz wówczas gdy skład orzekający
zamierza odstąpić od wcześniejszego poglądu pełnego składu
- skład 5 sędziów - konstytucyjność ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych
(kontrola represyjna) oraz zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja
wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
- skład 3 sędziów - sprawy konstytucyjności i legalności innych aktów normatywnych i zażaleń na
odmowę nadania dalszego biegu wnioskowi podmiotów określonych w art. 191 pkt 3-5 Konstytucji
- ostateczność i powszechnie obowiązująca moc wszystkich orzeczeń TK (i tych w ramach
wykonywania innych funkcji Trybunału)
- orzeczenia TK w sprawach konstytucyjności i legalności prawa podlegają niezwłocznemu
ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony (jeżeli nie był - w
Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski")
- po orzeczeniu o zgodności wniosku prewencyjnego, Prezydent zobligowany jest podpisać ustawe
- gdy dotyczy ta kontrola ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym, orzeczenie
powinno być podjęte nie później niż w ciągu 2 miesięcy od wniesienia wniosku (art. 224 ust 2)
- w przypadku umów wyrok taki umożliwia ich ratyfikację
- zasada res iudicata - gdy wyrok pozytywny nie wywołuje skutków prawnych, ale nie ma
możliwości ponownego orzekania w tej samej sprawie z wniosku (pytania prawnego) innego
podmiotu
- orzeczenie niezgodności kontroli prewencyjnej oznacza możliwość skierowania do Sejmu ustawy
przez Prezydenta by usunął on niezgodności, odmowę podpisania ustawy lub podpisanie z
pominięciem niektórych przepisów, o ile TK stwierdzi że nie są one nierozerwalne z ustawą
- odnośnie orzeczenia o niezgodności w kontroli represyjnej wchodzą one w życie z dniem
ogłoszenia, jednak TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego.
nie może on przekroczyć 18 miesięcy odnośnie ustawy, 12 odnośnie innego aktu normatywnego.
- obowiązek zapoznania się przez TK z treścią opinii Rady Ministrów w przypadku orzeczeń, które
wiążą się z nakładami finansowymi nieprzywidzianymi w ustaiw budżetowej. (Powinna być
wyrażona w ciągu 2 miesięcy)
- w przypadku niekonstytucyjności przepisów gdzie rozstrzygnięcia już zapadły - art. 190 ust. 4,
generalna zasada wznawiania postępowań, uchylanie ostatecznych decyzji, prawomocnych
orzeczeń sądowych i innych rozstrzygnięć
- funkcja sygnalizacyjna TK (art. 4 ust. 2 TKU)
2. Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych
- art. 79 ust. 1 - każdy czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone, ma prawo na
zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności aktu na podstawie
którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach
albo o jego obowiązkach określonych w konstytucji
- mogą też cudzoziemcy (każdy) ale jest to utrudnione
- musi być wyczerpana droga prawna
- nie można występować w interesie kogoś drugiego lub dla ochrony dobra powszechnego
- przesłanką może być naruszenie każdej konstytucyjnej wolności, praw lub obowiązków jednostki
z wyjątkiem praw z 56 art. Konstytucji
- 3 miesięczny termin do wniesienia skargi (od dnia doręczenia prawomocnego wyroku)
- skarga musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że sam skarżący jest
sędzią, prokuratorem, notariuszem, profesorem lub doktorem habilitowanym nauk prawnych
- generalny mechanizm taki jak we wnioskach
- możliwość zawieszenia lub wstrzymania wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy
jeżeli mogłoby wykonanie spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem
dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes
skarżącego
- tutaj uczestnikiem postępowania może być także RPO, gdy zgłosi swój udział, skarżący, organ
wydający akt normatywny (analogicznie Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa jak wcześniej),
prokurator generalny
- skutki analogiczne jak w przypadku wniosków odnośnie wyroku
3. Orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych
- 2 płaszczyzny - orzekanie odnośnie celów oraz orzekanie odnośnie działalności
- odnośnie drugiego - kontrowersje, zbliżanie do wymiaru sprawiedliwości (przedmiotowo
okreslanego)
- weryfikowanie celów jeszcze przed wpisem do ewidencji (kontrola prewencyjna, profilaktyczna)
- weryfikowanie konstytucyjności celów w trakcie działania partii (kontrola represyjna, następcza)
- podmiot wyłączny do inicjowania kontroli profilaktycznej - Sąd Okręgowy w Warszawie
- podmioty mogące inicjować kontrolę represyjną - art. 191 ust. 1
- wniosek o kontrolę działalności - także art. 191 ust 1. Ciężar dowodu spoczywa na wnioskodawcy
4. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych miedzy centralnymi organami państwa
- spór kompetencyjny pozytywny - gdy co najmniej 2 organy uznały się za właściwe do
rozstrzygnięcia danej sprawy
- spór kompetencyjny negatywny - gdy co najmniej 2 organy uznały się za niewłaściwe do
rozstrzygnięcia danej sprawy
- TK może rozstrzygać spory odnośnie organów centralnych i konstytucyjnych, nie może zaś
rozstrzygać sporów pomiędzy organami terytorialnymi jak i organami centralnymi które nie
posiadają konstytucyjnego zakotwiczenia (np. Państwowa Inspekcja Pracy)
- podobne do obowiązującej wykładni ustaw
- z wnioskiem w sprawach sporów kompetencyjnych wystąpić mogą: Prezydent, Marszałek Sejmu,
marszałek Senatu, Prezes RM, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli (art. 192)
- wszczęcie postępowania oznacza zawieszenie postępowania przed organami odnośnie sporu,
rozstrzygnięcie sporu następuje w pełnym składzie i przyjmuje postać postanowienia.
Postanowienie takie jest ostateczne i ma moc powszechnie obowiązującą
5. Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
- na wypadek gdyby sam Prezydent nie mógł zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności
pełnienia przez siebie urzędu
- inicjatorem postępowania jest Marszałek Sejmu
- pełny skład TK
- nie ma przepisów odnośnie przebiegu
- podjęcie decyzji o stwierdzeniu przeszkody skutkuje powierzeniem tymczasowego wykonywania
obowiązków głowy państwa Marszałkowi Sejmu
§ 3. Trybunał Stanu
I. Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej
- dla realizacji idei państwa prawnego niezbędna jest odpowiedzialność urzędników państwowych
- odpowiedzialność konstytucyjna jest jedną z podstawowych dróg egzekucji konsekwencji
nielegalnych działań
- aspekt podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej - działania urzędowe osób piastujących
najwyższe stanowiska państwowe (jakie to osoby określa prawodawca)
- zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej - zachowania, których skutkiem jest
złamanie obowiązującego prawa (Konstytucji, ustaw).
- 2 podejścia odnośnie egzekwowania. Pierwsze (formalne) mówi, iż egzekucja odpowiedzialności
konstytucyjnej jest dopuszczalna w sytuacji samego zaistnienia faktu złamania norm, niezależnie od
oceny skutków, jakie to naruszenie mogło spowodować. Drugie (materialne) twierdzi, iż oprócz
złamania prawa potrzebne jest także stwierdzenie wystąpienia jego negatywnych skutków
(gospodarczych czy społecznych)
- funkcjonalnie odpowiedzialność konstytucyjna powiązana jest ściśle z problemem realizacji przez
parlament funkcji kontrolnej. Z jednej strony jej adresatami są organy władzy wykonawczej, z
drugiej - może ona towarzyszyć mechanizmowi odpowiedzialności politycznej egzekutywy (rządu)
przed parlamentem. W ostatnich stuleciach została ona zepchnięta przez odpowiedzialność
polityczną do roli procedury wyjątkowej (zwłaszcza np. w Stanach Zjednoczonych).
- różnorodność wymierzanych sankcji - oprócz pozbawienia praw piastowania urzędu mogą być
sankcje o charakterze karnym. Odpowiedzialność konstytucyjna może dotyczyć także osób
niesprawujących już urzędu, z którego pełnieniem wiąże się ta odpowiedzialność
II. Prawne podstawy funkcjonowania TS w Polsce
- wprowadzony na początku lat 80 XX w.
- art. 198-201, 107, 131, 145, 241
- ustawa o TS
III. Pozycja ustrojowa i organizacja TS
- zaliczenie TS do organów władzy sądowniczej (art. 10 ust. 2, art. 173)
- podobieństwo w realizacji funkcji TS z działalnością orzeczniczą sądów - egzekwowanie
odpowiedzialności konstytucyjnej (czasami i karnej) upodabnia do sądu karnego
Art. 199.
1. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych
przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału
oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania
stanowiska sędziego.
2. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.
3. Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają
tylko Konstytucji oraz ustawom.
- kandydatury na zastępców przewodniczącego i członków przedstawiać mogą Marszałek Sejmu i
grupa co najmniej 35 posłów, wyboru dokonuje izba bezwzględną większością głosów w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 26,30,31 regulaminu Sejmu)
- ścisłe powiązanie kadencji TS z kadencją Sejmu
- przypisanie parlamentowi (bądź tylko jednej jego izbie) kompetencji wszczynania postępowania
przed Trybunałem
- zakaz łączenia członkostwa w TS z piastowaniem mandatu parlamentarnego
- immunitet formalny (procesowy) dla członków TS - chroniący ich przed pociągnięciem (bez
uprzedniej zgody TS) do odpowiedzialności karnej bądź pozbawieniem wolności, jak również
zatrzymaniem bądź aresztowaniem,z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, o ile
zatrzymanie jest konieczne dla prawidłowego toku postępowania (wtedy należy powiadomić
przewodniczącego TS, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
IV. Zakres podmiotowy odpowiedzialności przed TS
- krąg podmiotów mogących ponieść ten zakres odpowiedzialności (katalog zamknięty)
Art. 198.
1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego
urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent
Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku
Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby,
którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w
zakresie określonym w art. 107.
- zakres przedmiotowy w stosunku do poszczególnych osób jest zróżnicowany
- niekiedy jest to jedyna forma odpowiedzialności (Prezydent), niekiedy nie (członkowie rządu
ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Sejmem)
- kontrowersje odnośnie poddania TS posłów i senatorów (nawiązanie do Konstytucji Kwietniowej)
V. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności przed TS
- Prezydent (art. 145 i 198) - naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym
stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania oraz popełnienie przestępstwa. Należy
nadmienić, że Konstytucja nie wyklucza możliwości wyegzekwowania odpowiedzialności prawnej
od Prezydenta za złamanie prawa (ale nie przestępstwo), niezwiązane z zajmowanym stanowiskiem
ani niemieszczące się w zakresie urzędowania)
- Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów (art. 156 i 198) - naruszenie konstytucji
lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania oraz
popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem
- Prezes NBP, NIK, członkowie KRRiT, osoby którym premier powierzył kierowanie
ministerstwem i Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z
zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania
- posłowie i senatorowie - złamanie zakazów prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem
korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, jak i nabywania tego majątku
- delikt konstytucyjny - pojęcie pozwalające rozgraniczyć odpowiedzialność konstytucyjną od
odpowiedzialności karnej związanej z popełnieniem przestępstwa - czyn osoby wymienionej w art.
198 ust. 1 i 2 Konstytucji, popełniony w zakresie urzędowania albo w związku z zajmowanym
stanowiskiem, zawiniony, naruszający przepisy konstytucji bądź ustawy, które jednak nie mają
charakteru karnego, gdyż wówczas ich złamanie stanowi przestępstwo uzasadniające
odpowiedzialność karną sprawcy (przy trzech pierwszych kategoriach)
- przy kategorii czwartej musi być ono zawężone, gdyż obejmować będzie jedynie konkretne
wskazane naruszenia ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora, związane z określonymi w
art. 107 ust. 1 zakazami
- przedmiotem jest zawsze czyn konkretnej osoby, nie zaś grupy osób, czynem jest też zaniechanie
- wyznacznikiem jest tutaj element winy, który nie jest jednoznaczny w rozumieniu w tym aspekcie
- formalistyczne potraktowanie odpowiedzialności, nie ma wymagania społecznych skutków czynu
- ściganie przed TS dopuszczalne jest w okresie 10 lat od popełnienia czynu, chyba, że czyn
stanowi przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, dla którego jest przewidziany dłuższy okres
przedawnienia
- do czynów popełnionych przed wejściem ustawy o TS jest on właściwy wtedy, jeśli podczas
urzedowania czyny popełnione były zabronione pod groźbą kary
VI. Przebieg postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej (karnej)
- zróżnicowanie pod względem osób, różne są także źródła normujące te procedurę
- prezydent, członkowie rady ministrów, posłowie i senatorowie - art. 145 ust 2 i 3, art 156 ust. 2,
art. 107 ust. 2)
- ustawa o TS, regulaminy Sejmu i Senatu
1. Etap wstępny postępowania
- rozpoczęcie - wniosek wstępny - rodzaj zawiadomienia.
- W przypadku Prezydenta jedynym podmiotem uprawnionym jest grupa członków Zgromadzenia
Narodowego, licząca co najmniej 1/4 ustawowej liczby członków tego organu
- członkowie Rady Ministrów - Prezydent (prerogatywa) albo grupa co najmniej 115 posłów
- posłowie - Marszałek Sejmu, senatorowie - Marszałek Senatu
- pozostałe osoby - konstytucja nie precyzuje, TSU precyzuje - Prezydent (wymagana
kontrasygnata Premiera), grupie co najmniej 115 posłów oraz sejmowa komisja śledcza (uchwała
podjęta większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy liczby jej członków).
- wniosek kierowany jest na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go następnie Komisji
Odpowiedzialności Konstytucyjnej.
- Komisja bada wniosek, po wpłynięciu zawiadamia osobę, której wniosek dotyczy
- Komisja może przesłuchiwać świadków i biegłych, badać treść akt i dokumentów, korzystać z
pomocy Prokuratora Generalnego jak i NIKu.
- Osoba, której wniosek dotyczy ma prawo składać wyjaśnienia i wnioski, oraz korzystać z pomocy
obrońcy
- osoby składające wyjaśnienia są zwolnione z tajemnicy państwowej
- Komisja sporządza sprawozdanie i formułuje wniosek, który przedstawia - gdy wniosek dotyczy
prezydenta - Zgromadzeniu Narodowemu, gdy innych podmiotów - na posiedzenie plenarne Sejmu
- wniosek może dotyczyć postawienia w stan oskarżenia lub umorzenia postępowania (są to jedynie
konkluzje i opinie, nie mają mocy wiążącej)
- Zgromadzenie Narodowe podejmuje decyzję postawienia w stan oskarżenia uchwałą przyjętą
większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Niepodjęcie takiej uchwały jest równoznaczne
z umorzeniem postępowania (art. 145)
- w razie postawienia w stan oskarżenia prezydenta - zawieszenie sprawowania urzędu
- Zgromadzenie wyłania także 2 oskarżycieli którzy będą reprezentować oskarżenie w
postępowaniu przed TS. Powinni mieć oni kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego, jednak
nie muszą się rekrutować z obu izb parlamentu, a ogólnie ze zgromadzenia
- uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności premiera lub członków rady ministrów podejmuje
Sejm większością 3/5 głosów ustawowej liczby posłów (art. 156, ust 2)
- odnośnie innych osób Konstytucja milczy, TSU rozstrzyga - uchwała Sejmu powinna być przyjęta
bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
- bezpośrednim skutkiem jest zawieszenie w czynnościach osoby której oskarżenie dotyczy
- nie dotyczy to posła lub senatora
- gdy korzysta on z immunitetu, uchwała o postawienie w stan oskarżenia jest jednocześnie
wnioskiem o uchylenie tego immunitetu
- także Sejm wyłania dwóch oskarżycieli (ze swego grona), z których co najmniej jeden musi mieć
odpowiednie kwalifikacje prawnicze
2. Postępowanie przed TS
- dwuinstancyjność - I instancja - przewodniczący i 4 członków, II instancja - przewodniczący i 6
członków ( z wyłączeniem tych orzekających w I instancji). - zastosowanie ma KPK
- sankcje - złożenie z urzędu (Prezydent), pozbawienie mandatu (posłowie czy senatorowie - tutaj to
jedyna możliwa konsekwencja)
- gdy stwierdzony delikt konstytucyjny - możliwa: utrata praw wyborczych, utrata wszystkich lub
niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, kara zakazu zajmowania stanowisk
kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach
państwowych lub organizacjach społecznych. Kary i zakazy te moga być orzekane na czas od 2 do
10 lat.
- w szczególnie uzasadnionych wypadkach TS może stwierdzić winę i nie wymierzyć żadnej ze
wskazanych wyżej sankcji.
- niezależnie jednak od orzeczenia którejś z wyż. wym. kar, w razie stwierdzenia naruszenia prawa,
TS orzeka zdjęcie Prezydenta z urzędu a wobec innych osób - utratę stanowiska
- jeżeli zaś stwierdza TS iż doszło do złamania przepisów karnych, TS wymierza przewidziane w
przepisach karnych sankcje. Tutaj niemożliwe jest zastosowanie prawa łaski
- kontrowersje odnośnie możliwości wniesienia kasacji do sądu najwyższego w sprawach karnych -
kasacja niemożliwa w świetle prawa
- kontrowersje czy obejmują wyroki TS ustawy amnestyjne
- obecnie skuteczniejsze i praktyczniejsze są mechanizmy związane z odpowiedzialnością
polityczną