Microsoft Word - Duchowość kapłańska w okresie międzywojennym.doc

Ks. Marek Chmielewski

ks. Mateusz Krzywicki

DOSKONAŁOŚĆ KAPŁAŃSKA W ŚWIETLE TEOLOGII

POLSKIEJ OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO



Wzmożone poszukiwanie wzorców formacji kapłańskiej, ja-

kie obserwuje się po VIII Zwyczajnym Synodzie Biskupów w
1990 r.

, a tym bardziej po wydaniu posynodalnej adhortacji

apostolskiej Jana Pawła II Pastores dabo vobis, skłania do zaintere-
sowania się analogicznymi doświadczeniami minionych czasów.
Interesujące pod tym względem jest dwudziestolecie międzywo-
jenne w Polsce, w którym z punktu widzenia wydarzeń społecz-
no-politycznych dostrzegamy wiele analogii do czasów nam
współczesnych. Także w dziedzinie życia duchowego kapłanów
znaleźć można wiele podobieństw, co może posłużyć do wypra-
cowania adekwatnych do współczesności wzorców formacji ka-
płańskiej.

Niniejsze opracowanie jest jedynie zarysem problematyki

doskonałości kapłańskiej podejmowanej w polskiej literaturze
teologicznej okresu międzywojennego, a ponieważ oparte jest na
źródłach, może w pewnym sensie służyć jako przewodnik bi-
bliograficzny

—————————



Pierwodruk: Kapłan pośród ludu kapłańskiego („Homo meditans”, t. 14), red.

W. Słomka, J. Misiurek, Lublin 1993, s. 109-131.

Zob. dyskusja: O formacji do kapłaństwa we współczesnych uwarunkowaniach,

„Ateneum Kapłańskie” 116(1991), s. 34-60.

Zob. wnikliwe studium na ten temat: M. Krzywicki, Doskonałość życia ka-

płańskiego w polskiej literaturze teologicznej w latach 1918-1939

, Lublin 1991, ss.

XXVII + 244 (mps Archiwum KUL).

EOLOGICZNA INTERPRETACJA DOSKONAŁOŚCI

Najbardziej wnikliwą analizę samego pojęcia doskonałości

zaprezentował ks. A. Gmurowski. Idąc za myślą Akwinaty
twierdził, że każda istota staje się doskonała w miarę osiągania
swego celu

. Z kolei ks. A. Żychliński rozumiał doskonałość jako

stan permanentnego nabywania nowej, wyższej jakości. Akcen-
tował w ten sposób ascetyczną stronę doskonałości

Określenie doskonałości przez ks. K. Kowalskiego charakte-

ryzuje  się  szczególnym  akcentowaniem  związku  istniejącego
pomiędzy  cnotą  miłości  a  innymi  cnotami.  Ks.  E.  Kulesza  pod-
kreślał dynamiczny rys doskonałości rozumianej jako partycypa-
cja chrześcijanina w życiu Trójcy Świętej przez łaskę uświęcającą.
Stawiał w ten sposób znak równości pomiędzy doskonałością a
świętością.  Podobnie  rozumiał  doskonałość  ks.  J.  Puchalik.  We-
dług niego świętość to najwyższy ideał ludzkiej doskonałości

Mimo iż zamiennie używano pojęć: świętość i doskonałość,

to jednak powszechniejszy był termin „doskonałość”. Wspólną
cechą różnych ujęć doskonałości było wyeksponowanie nad-
przyrodzonej cnoty miłości oraz łaski uświęcającej.

Na tle podejmowanej dyskusji o powszechnym powołaniu

do świętości rozpatrywano kwestię doskonałości kapłańskiej.
Dominikanin J. Woroniecki sytuował ją pośrodku, pomiędzy do-
skonałością obowiązującą wszystkich wiernych a doskonałością

—————————

Por. STh II-II, q. 184, a. 1.

Zob.: A. Gmurowski, Doskonałość chrześcijańska w myśl zasad św. Tomasza z

Akwinu

, Gniezno 1934, passim; A. Żychliński, Wtajemniczenie w umiejętność świę-

tych

, Poznań 1933, s. 115; tenże, Teologia życia wewnętrznego, Kielce 1947, s. 410;

Por. I. Werbiński, Zagadnienie doskonałości chrześcijańskiej w polskiej literaturze teo-
logicznej w latach 1918-1939

, Lublin 1980 (mpsBKUL), s. 55-59.

Zob.: K. Kowalski, Spiritus sanctitatis, Tuchów 1938, s. 25 n.; E. Kulesza,

Istota życia wewnętrznego

, „Szkoła Chrystusowa” 1(1930), s. 70-74; J. Puchalik,

Potrzeba świętości kapłana

, „Homo Dei” 1(1932), s. 3n.

zakonną dotyczącą małego grona wybranych

. Tym bardziej nie

rozróżniano doskonałości kapłana zakonnego i doskonałości za-
konnika nie będącego kapłanem. Doskonałość chrześcijańska
bowiem jest jedna, ale kapłan do jej osiągnięcia zobowiązany jest
dodatkowymi motywami, uwzględniającymi specyfikę jego sta-
nu i życia, przede wszystkim partycypacją w godności i posłan-
nictwie Chrystusa Kapłana.

ODSTAWY DOSKONAŁOŚCI KAPŁAŃSKIEJ

Podstawą doskonałości kapłańskiej i głównym motywem jej

osiągania jest godność kapłańska jako partycypacja w godności
Chrystusa-Kapłana i wynikająca z tego partycypacja w Jego
funkcjach kapłańskich.

2.1. Udział w godności kapłańskiej Chrystusa

W omawianych publikacjach powszechnie wyrażano tezę, że

„kapłaństwo  z  natury  swojej  domaga  się  świętości”,  podkreśla-
jąc,  że  zobowiązanie  kapłanów  do  doskonałości tkwi  w  samym
fakcie  posiadanej przez  nich  godności  kapłańskiej,  przez  co  na-
wiązywano do nauki Kościoła zawartej między innymi w Ency-
klice Piusa XI O kapłaństwie katolickim

Zagadnienie godności kapłaństwa urzędowego, istotowo

wiążącego się z godnością kapłańską Chrystusa, stanowiło

—————————

J. Woroniecki, Królewskie kapłaństwo, Wrocław 1947, s. 101 n.; Por.: K.

Marmion, Chrystus wzorem zakonnika, tł. J. Andrasz, Kraków 1927, passim; J.
Meyneckens, Zarys doskonałości zakonnej, b. tł., Kraków 1925, s. 28 n.

Zob. Pius XI, Encyklika „O kapłaństwie katolickim”, tł. S. Okoniewski, „Mie-

sięcznik Diecezji Chełmińskiej” 79(1936), s. 1-42; Por.: J. Krysiński, Świętość a
wiedza kapłana

, „Unia Apostolska” 3(1929), s. 24; B. M. Lavaud, Kapłaństwo a

świętość

, w: Duszpasterstwo miejskie, Warszawa 1930, s. 61; F. Bourne, O wycho-

waniu duchowem

, [b. tł.], Poznań 1932, s. 14.

przedmiot wielu publikacji teologicznych, które zgodnie z trady-
cyjną nauką Kościoła wiązały kapłaństwo Chrystusa z całym Je-
go misterium zbawczym. Fundamentalne znaczenie nadawano
prawdzie o inkarnacji Słowa Bożego, unii hipostatycznej oraz o
odkupieńczej śmierci Chrystusa na krzyżu

. Godność Chrystusa-

Kapłana  przedstawiano  w  świetle  relacji  kapłaństwa  Chrystusa
do kapłaństwa starotestamentalnego. Kapłaństwo starotestamen-
talne zapowiadało kapłaństwo Chrystusa i w stosunku do niego
miało  charakter  figuratywny,  o  wyższości  tego  ostatniego  bo-
wiem  decyduje  Bóstwo.  Chrystus  jako  Bóg-Człowiek  z  natury
jest Pośrednikiem pomiędzy ludzkością a Ojcem i to decyduje o
wyższości jego kapłaństwa

Mocno podkreślano ścisły związek pomiędzy godnością ka-

płana  jako partycypacją  w  godności  Chrystusa  Kapłana  a  świę-
ceniami  kapłańskimi. Ich przyjęcie  sprawia,  że kapłan  uczestni-
czy  sakramentalnie  w  kapłaństwie  Chrystusa  oraz  posiada
udział w godności Chrystusa Kapłana, Jego urzędach i władzy.

Z kwestią godności kapłańskiej wiązał się problem tzw. cha-

rakteru kapłańskiego, rozumianego jako signum distinctivum, to
znaczy niezniszczalny znak odróżniający kapłana od innych lu-
dzi

Pochodząca z charakteru kapłańskiego władza posiada spe-

cyfikę teologiczną, a nie socjologiczną. Oznacza to, że na mocy

—————————

Zob.: A. Żychliński, Sacerdos. Rozważania teologiczne o kapłaństwie i jego za-

daniu

, Poznań 1932 (wyd. 2), passim; S. Frankl, Kapłaństwo Chrystusowe, Lwów

1936; A. Syski, O powołaniu do kapłaństwa, Łuck 1936, s. 25.

Zob. W. Śpikowski, Psalm 109. Chrystus — Królem i Kapłanem na wieki,

„Unia Apostolska” 3(1929), s. 33; L. Branchereau, Rozmyślania dla kapłanów i kle-
ryków

, tł. S. Szurek, Kraków-Lwów 1938, cz. 6, s. 187.

Zob. J. Korzonkiewicz, Powtórka z katechizmu o sakramencie kapłaństwa,

„Dzwon Niedzielny” 8(1932), s. 421; K. Kowalski, Domine, Tu scis, quia amo Te,
„Homo Dei” 6(1937), s. 496; tenże, Sacerdotem oportet praesse, tamże, s. 83; A. Ży-
chliński, Tajemnica piękna, doniosłości i społecznej wartości kapłaństwa, „Szkoła
Chrystusowa” 10(1939), s. 292; A. Syski, O powołaniu do kapłaństwa, s. 32.

sakramentalnego  charakteru kapłaństwa  kapłani  posiadają  wła-
dzę,  która  sprawia,  że  ich  czynności  są  czynnościami  samego
Chrystusa.  Nie  dziwi  zatem,  że  ministerialny  charakter  władzy
kapłańskiej,  posiadającej  znamiona  ofiarnej  i  pokornej  służby,
ujmowano  w  szczególnej  relacji  do  Eucharystii.  Właśnie  jej
sprawowanie  decyduje  —  zdaniem  ks.  L.  Żebrowskiego  —  o
„wyciśnięciu  na  duszy  kapłana  charakteru  sakramentalnego”.
Toteż często pojawiał się pogląd, że o godności kapłana decyduje
właśnie możność sprawowania przez niego Eucharystii

Przy tej okazji dostrzegano pewne niebezpieczeństwo pole-

gające na niewłaściwym pojmowaniu godności kapłańskiej, wy-
wyższaniu  się  kapłanów  nad  innych  ludzi.  Określano  bowiem
kapłana  jako  homo  Dei,  „drugi  Chrystus”,  „kapłan  na  wieki”.
Niekiedy  przesadnie  podkreślano  status  kapłana,  twierdząc,  że
kapłan przewyższa swoją godnością nawet aniołów. W związku
z wyższością kapłaństwa nowotestamentalnego podnoszono po-
stulat wyższej doskonałości życia kapłanów

2.2. Udział w posłannictwie kapłańskim Chrystusa

Zgodnie ze stosowaną w tym okresie terminologią funkcje

kapłańskie określano jako władzę udzieloną przez Chrystusa
zwaną niekiedy „urzędem”. Chrystus bowiem powierzył aposto-
łom władzę nauczania i chrzczenia (por. Mt 28, 19), sprawowa-
nia Ofiary (por. Łk 27, 19), rozgrzeszania (por. J 20, 22), rządze-
nia (por. Mt 29, 18), a następnie ich posłał. Z ontologicznego po-

—————————

Zob.: L. Żebrowski, Stosunek kapłana do Eucharystii, w: Dodatek do: „Pa-

miętnik kursu duszpasterskiego w sprawie sekciarstwa i innowierstwa”

, red. B. Ci-

szak, Poznań 1930, s. 225; Por. S. Żukowski, Kapłan jako szafarz Tajemnicy Ołta-
rza

, w: tamże, 232; T. Kaczewski, Godność kapłańska w oświetleniu Najśw. Ofiary,

„Homo Dei” 1(1932), s. 3.

Zob.: Z. Baranowski, O godność kapłańską, „Miesięcznik Kościelny”

52(1937), s. 216-218; A. Syski, Alter Christus. Konferencje duchowne, Łuck 1937; J.
Rostworowski, Sacerdos in aeternum, „Teologia Praktyczna” 1(1939), s. 92 n.

dobieństwa kapłana do Chrystusa Kapłana, dokonującego się
dzięki charakterowi kapłańskiemu, wynika posłannictwo, które-
go cel pokrywa się z celem posłannictwa Chrystusa (por. 2 Kor 5,
20). Toteż kapłani mają udział w nauczycielskiej, kapłańskiej i
pasterskiej władzy Chrystusa.

Szczególne podkreślanie funkcji kapłańskiej doktrynalnie

wynikało z nauczania Soboru Trydenckiego, który określał funk-
cję kultyczną i sakramentalną kapłana jako funkcję naczelną. W
jej zakres wchodziło sprawowanie Ofiary Eucharystycznej i in-
nych sakramentów, zwłaszcza sakramentu pokuty, a także ofiara
życia, która ma być niejako kontynuacją ofiary eucharystycznej
w życiu codziennym kapłana

W analizowanych publikacjach można zauważyć także próby

sytuowania na pierwszym miejscu funkcji nauczycielskiej kapła-
na, polegającej m.in. na proklamacji słowa Bożego. Stanowi to
podstawowy obowiązek kapłana i jeden z istotnych wymiarów
jego godności kapłańskiej

Kapłan przez przyjęte święcenia kapłańskie uczestniczy w

godności i posłannictwie Chrystusa Pasterza i Chrystusa Króla.
Partycypacja w tym stanowi dla kapłana szczególny motyw zo-
bowiązujący go do dążenia do doskonałości swego życia, wyra-
żającej się przede wszystkim w pracy nad sobą i pokonywaniu
grzechu.

—————————

Por.: B. Twardowski, List Pasterski, Lwów 1925, s. 12-16; S. Matusik, Na-

miestnik Boga i Chrystusa

, „Salvator” 1(1934), s. 17; A. Grabowski, Kapłan w Ko-

ściele Chrystusowym

, Mikołów 1935, s. 6; Z. Goliński, Pius XI o kapłaństwie kato-

lickiem

, „Prąd” 23(1936), t. 30, s. 112; K. Kowalski, Sacerdotem oportet offerre,

„Homo Dei” 6(1937), s. 280; R. Kostecki, Przyjaźń kapłana z Chrystusem, „Głos
Kapłański” 13(1939), s. 67.

Zob.: M. Nowakowski, Praca kaznodziejska, misje i rekolekcje, w: Duszpa-

sterstwo miejskie

, s. 87; E. Szramek, Praca wychowawcza duszpasterza na ambonie,

„Przegląd Homiletyczny” 11(1933), s. 258; W. Wicher, Powołanie i zadanie kapła-
na

, w: Posłannictwo katolicyzmu polskiego, Poznań 1939, s. 77.

RODKI DOSKONAŁOŚCI ŻYCIA KAPŁAŃSKIEGO

Z samej koncepcji doskonałości wynikają określone środki,

jakie trzeba zastosować dla jej osiągnięcia. Są to przede wszyst-
kim środki sakramentalne i pozasakramentalne. Tej kwestii po-
święcano wiele miejsca w teologicznych publikacjach międzywo-
jennych.

3.1. Środki sakramentalne

Środkami doskonałości życia kapłańskiego są w pierwszym

rzędzie sakramenty kapłaństwa, Eucharystii i pokuty, stanowią-
ce źródło łaski uświęcającej.

W sakramencie kapłaństwa jako środku ku doskonałości ka-

płańskiej  podkreślano  przede  wszystkim  skutek  ontologiczny,
powodujący,  że  kapłan  stawał  się  homo  Dei  i  alter  Christus.  Po-
nadto zwracano uwagę na skutki święceń kapłańskich, polegają-
ce  na  pomnożeniu  łaski  uświęcającej,  a  tym  samym nadprzyro-
dzonej  miłości  stanowiącej  istotę  doskonałości  chrześcijańskiej  i
kapłańskiej,  oraz  łask  potrzebnych  do  godnego  wykonywania
czynności kapłańskich

Eucharystia — określana jako sakrament Miłości lub sakra-

ment  zjednoczenia  z  Chrystusem  —  stanowi  najdoskonalszy
sposób partycypacji człowieka w życiu Bożym. Na istniejącą za-
leżność pomiędzy Eucharystią a doskonałością życia wewnętrz-
nego,  zwłaszcza  kapłańskiego,  wskazuje  prawda,  że  poprzez
przyjmowanie  Komunii  św.  człowiek  otrzymuje udział  w  życiu
Bożym i jednoczy się z Chrystusem. Tak więc Eucharystia (msza
św.)  stanowi  podstawę  wszelkiego  życia  łaski,  bez  której  nie-

—————————

E. Graf, Praktyczne wskazówki ascetyczne dla kapłanów. Sacerdotes sancti,

„Wiadomości dla Duchowieństwa” 16(1929), s. 210; J. Puchalik, Potrzeba święto-
ści kapłana

, s. 4-5.

możliwe jest nadprzyrodzone życie człowieka

Także sakrament pokuty jako środek uświęcenia kapłana był

w  interesującym  nas  okresie  przedmiotem  żywego  zaintereso-
wania.  Przedstawiając  problematykę  korzystania  z  sakramentu
pojednania,  wskazywano  na  możliwość  prowadzenia  jednocze-
śnie kierownictwa duchowego spowiadających się kapłanów

Znaczenie sakramentu pokuty jako środka doskonałości ży-

cia  kapłańskiego  wynika  ze  skutków,  które  w  sposób  pośredni
lub  bezpośredni  wiążą  się  z  doskonałością  życia  kapłańskiego.
Do nich zaliczano w pierwszym rzędzie łaskę uświęcającą, łaski
uczynkowe  oraz  poznanie  samego  siebie,  rozumiane  jako  ko-
nieczny warunek uświęcenia. Praktyka częstego przystępowania
kapłana do spowiedzi rozwija w nim  cnotę pokory, uwrażliwia
na  niebezpieczeństwo  pokus  i  stanowi  obronę  przed  kapłańską
oziębłością.

3.2. Środki pozasakramentalne

Sakramentalne środki doskonałości nie wyczerpują wszyst-

kich możliwości uświęcenia życia kapłańskiego. W polskiej mię-
dzywojennej literaturze teologicznej wskazywano wiele innych
pozasakramentalnych środków doskonałości kapłańskiej.

Na pierwszym miejscu stawiano modlitwę, bez której —

zdaniem  ks.  A.  Żychlińskiego  —  świętość  jest  niemożliwa  do
osiągnięcia, modlitwa  bowiem  decyduje  o  wzroście  cnoty  miło-
ści  stanowiącej  istotę  doskonałości.  Często  więc  przedstawiano
kapłana  jako  męża  modlitwy,  eksponując  w  ten  sposób  jego

—————————

Zob.: M. Niechaj, Kapłańska Eucharystia, „Homo Dei” 4(1935), s. 142; L.

Żebrowski, Stosunek kapłana do Eucharystii, w: Dodatek do „Pamiętnik kursu dusz-
pasterskiego...”

, s. 227.

Zob: Z. Marjański, Pro domo nostra. Ojciec duchowny kapłana, „Głos Ka-

płański” 7(1933), s. 307-310; I. Charszewski, O częstej spowiedzi kapłańskiej, „Mie-
sięcznik Pasterski Płocki” 30(1935), s. 160-165. 202-203. 261-264.

funkcję modlitewną obok funkcji ofiarniczej w jednym kapłań-
skim posłannictwie

Zajmowano się zatem zarówno modlitwą prywatną kapłana,

zwłaszcza rozmyślaniem, jak i sprawowaną przez niego modli-
twą liturgiczną

, przy czym jednoznacznie przyznawano wyż-

szość modlitwie liturgicznej nad modlitwą osobistą. Wynika to z
jej społecznego charakteru — jest bowiem modlitwą całego Ko-
ścioła, z jej zakotwiczenia we mszy św., z ubiblijnienia oraz fak-
tu, że dla modlitwy prywatnej jest ona sposobem komunikowa-
nia prawd dogmatycznych.

W ramach modlitwy prywatnej szczególną wartość dla życia

duchowego  kapłanów  przyznawano  adoracji  Najświętszego  Sa-
kramentu. Kształtowaniu tego wymiaru duchowości kapłańskiej
służyły  propozycje  rozważań  eucharystycznych  zamieszczane
na  łamach  „Głosu  Kapłańskiego”.  Zachęcano  też  kapłanów  do
wstępowania  w  szeregi  stowarzyszeń  o  charakterze  euchary-
stycznym.  Przykładem  istniejącego  w  tym  czasie  w  Polsce  sto-
warzyszenia  propagującego  kult  eucharystyczny  było  Bractwo
Adoracji Najświętszego Sakramentu

Eucharystia jest doskonałą szkołą cnót kapłańskich, zwłasz-

cza miłości, a także wytrwałości, miłosierdzia, wyrozumiałości,
poświęcenia, ofiary, pokory, skupienia, umiłowania modlitwy.

—————————

A. Żychliński, Pełnia umiejętności świętych, Poznań 1935, s. 80; Zob.: H.

Haduch, O duchu modlitwy, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 250-253; Z. Marjański,
Pro domo nostra. Od tego zależy dzień cały

, „Głos Kapłański” 5(1931), s. 309-310; J.

Pelczar, Rozmyślania o życiu kapłańskim, Kielce 1936, t. 3, s. 67; K. Kowalski, Sa-
cerdotem oportet benedicere

, „Homo Dei” 6(1937), s. 410-420.

J. Korzonkiewicz, Nieco mistyki w brewiarzu, „Głos Kapłański” 2(1928), s.

187-189;  W.  Czapliński,  Modlitwa  liturgiczna  wobec  indywidualnej,  „Homo  Dei”
1(1932),  s.  14;  S.  Abt,  O  medytacji  liturgicznej,  „Gazeta  Kościelna”  40(1933),  s.
549-550; K. Smoroński, Attende lectionis, „Homo Dei” 3(1935), s. 133-140; K. Ko-
walski,  Różaniec  w  życiu  kapłana,  „Duszpasterz”  5(1937),  s.  117-118;  X.  S.  L.,
Rozważania nad brewiarzem

, „Gazeta Kościelna” 45(1938), s. 441.

Zob.: M. Jeż, O stowarzyszeniu kapłańskim Adoracji Przenajświętszego Sa-

kramentu

, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 245-253.

Toteż — jak zaznaczano — Eucharystia została w pierwszym
rzędzie ustanowiona dla kapłanów, którzy są jej ministrami

Do środków, których praktykowanie jest konieczne dla osią-

gnięcia  doskonałości  chrześcijańskiej  i  kapłańskiej,  zaliczano
praktykę codziennego rachunku sumienia. Praktyczne znaczenie
rachunku  sumienia  dla  doskonałości  życia  kapłańskiego  uwi-
docznia się w skutkach, jakie wynikają ze stosowania tego środ-
ka.  Zaliczano  do  nich  ochronę  przed  grzechem  oraz  pomoc  w
osiąganiu  cnoty pokory. Przeprowadzany  przez kapłana  rachu-
nek sumienia pozwala mu na poznanie własnych myśli, czynów,
pomaga  w  unikaniu  zła  i  pielęgnowaniu  dobra.  Pozytywny
wpływ  codziennego  stosowania  tej praktyki  wynika  z  faktu,  że
stanowi  ona  obowiązkowe  uzupełnienie  modlitwy  myślnej  ka-
płana, pomaga w wykorzenieniu wad i nabywaniu cnót

Do tej kategorii środków doskonałości życia kapłańskiego na-

leży kierownictwo duchowe, ale w polskiej literaturze teologicz-
nej tego okresu zagadnienie to jest słabo opracowane.

W dążeniu kapłana do doskonałości życia ważne miejsce

wyznaczano praktyce rekolekcji kapłańskich, jednakże i na ten
temat ukazało się niewiele pism, mimo że znana była w języku

—————————

Zob.: M. Jeż, Co przynosi kapłanowi adoracja Najświętszego Sakramentu,

„Homo Dei” 3(1934), s. 36-38; tenże, Nasze bogactwo, nasza siła. (Luźne myśli o
Przenajświętszym Sakramencie)

, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 363; tenże, Nie zo-

stawiajmy Go samego

, tamże, s. 10; J. Bochenek, Chrystus Eucharystyczny centrum

życia kapłańskiego

, „Głos Kapłański” 7(1933), s. 277; T. Kaczewski, Nabożeństwo

par excelance kapłańskie

, „Homo Dei” 2(1933), s. 36; B. Obuchowicz, Najświętszy

Sakrament a działalność kapłana

, „Głos Kapłański” 8(1934), s. 469-471; tenże, Naj-

świętszy Sakrament — celem życia gorliwego kapłana

, „Głos Kapłański” 8(1935), s.

291;  A.  Rewera,  O  codziennej  adoracji  Najświętszego  Sakramentu  przez  kapłana,
„Kronika  Diecezji  Sandomierskiej”  27(1934),  s.  42-48;  tenże,  Kapłan  a  Euchary-
stia.  Konferencja  duchowna

, tamże, s. 254; A. Jougan, O codziennym nawiedzaniu

Najświętszego Sakramentu

, „Szkoła Chrystusowa” 9(1938), s. 27.

B. Chautard, Życie wewnętrzne duszą apostolstwa, tł. A. Szczepaniakowa,

Warszawa 1928, s. 214; I. Bobicz, Kaznodziejski rachunek sumienia. (Kartka z ascezy
chrześcijańskiej)

, „Przegląd Homiletyczny” 14(1936), s. 227-234.

polskim  encyklika  Mens  nostra,  zalecająca  wszystkim  wiernym
odprawianie  rekolekcji  zamkniętych.  Pewnym  dowartościowa-
niem  tego  środka  były  wskazania  Pierwszego  Ogólnopolskiego
Zjazdu Księży Rekolekcjonistów (2-4 stycznia 1936 r.) oraz usta-
lenia  Pierwszego  Synodu  Plenarnego.  Mówiąc  o  konieczności
rekolekcji  dla  doskonalenia  się  wewnętrznego  podkreślano
istotny  wpływ  tej  praktyki  na  rozwój  cnót,  zwłaszcza  miłości,  i
płynącej stąd gorliwości, lepszego poznania Boga i siebie

Praktyka czytania duchownego, mająca ustalone miejsce

wśród  środków  doskonałości  życia  kapłańskiego,  nie  domagała
się jurydycznych zaleceń i zobowiązań kapłanów do korzystania
z  niej.  Świadomość  konieczności  stosowania  tego  środka  oraz
podkreślanie  jego  praktycznych  aspektów  sprawiły,  że  czytanie
duchowne  nie  było  przedmiotem  teoretycznych  analiz  prowa-
dzonych  w  tym  okresie  na  łamach  polskiej  literatury  teologicz-
nej. Powszechnie  wyrażano prawdę  o  niezbędności  tej  praktyki
w dążeniu kapłana do doskonałości życia. Kapłańska duchowość
miała  być  więc  budowana  na  źródłowych  tekstach  Pisma świę-
tego,  dlatego  też  wskazywano  kapłanom  konieczność  czytania
Pisma świętego i pism Ojców Kościoła. Na tę praktykę zwracano
szczególną  uwagę  już  w  czasie  seminaryjnej  formacji  alumnów
w  seminarium.  Czytanie  duchowne  —  jak  podkreślano  —  ma

—————————

Zob.: A. Hlond, Rekolekcje dla kapłanów, „Miesięcznik Kościelny” 44

(1929), s. 87; J. Letourneau, Przewodnik kapłana podczas jego rekolekcji rocznych, tł.
S. Warszawski, Warszawa 1930; Pius XI, Encyklika „Mens nostra”, „Miesięcznik
Kościelny” 4(1930), s. 51 ns.; H. Hurter, Szkice rekolekcyjne dla kapłanów i klery-
ków

, tł. A. Wojnar, Kraków 1934; J. Bochenek, Zalety dobrego rekolekcjonisty,

„Przegląd Homiletyczny” 13(1935), s. 144; Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Księży
Rekolekcjonistów

, „Głos Kapłański” 10(1936), s. 28-30; J. Roztworowski, O potrze-

bie metody rekolekcyjnej uwag kilka

, „Myśl Rekolekcyjna” 1 (1937), s. 13; Rekolekcje

dla kapłanów o. B. Łubieńskiego

, „Homo Dei” 11(1937), s. 192; W. Padacz, Obo-

wiązki kapłańskie w uchwałach Synodu Plenarnego

, „Głos Kapłański” 12(1938), s.

104 ns.; S. Wilk, Konieczność rekolekcyj dla kapłana, „Kronika Diecezji Włocław-
skiej” 7-8(1939), s. 200-215.

prowadzić młodszych alumnów do poznania fundamentów ży-
cia duchowego, starszym zaś ma dostarczyć wzorców tego życia.

Zależność między doskonałością życia kapłańskiego a pogłę-

bianiem  wiedzy  przez  kapłana  była  treścią  wielu  artykułów  i
drukowanych  rozpraw.  Na  kształtowanie  się  tej  problematyki
wpływ wywierały tłumaczone dzieła niektórych autorów zagra-
nicznych. Motywem zobowiązującym kapłana do posiadania po-
trzebnej  mu  wiedzy  jest  jego  godność  i  posłannictwo.  Wiedza
teologiczna  ma  stanowić  siłę  i  źródło  duchowości  kapłańskiej.
Jest  ona  potrzebna  kapłanowi  do  należytego  spełniania  zadań
wynikających  z  uczestnictwa  w  funkcji  nauczycielskiej,  kapłań-
skiej i królewskiej Chrystusa

Autorzy polskiej literatury teologicznej okresu międzywo-

jennego wskazywali na szczególne znaczenie, jakie dla doskona-
łości życia mają więzi między kapłanami i stowarzyszenia ka-
płańskie. Powoływano się w tym względzie na przykład i naukę
Chrystusa, a także wspólnotę apostołów, stąd jedność wśród ka-
płanów rozumiano jako praktyczną realizację nakazu Chrystusa
dotyczącego jedności i braterskiej miłości

Do czynników pogłębiających ducha wspólnotowości mię-

dzy kapłanami oraz przyczyniających się do wzrostu ich święto-
ści zaliczano regularne spotkania księży, konferencje i wspólnie
przeżywane uroczystości. Ponadto więzi między kapłanami bu-
dowane na fundamencie nadprzyrodzonej miłości mają się uwi-

—————————

M. Jeż, Co potrzebniejsze dla kapłana: nauka czy świętość, „Gazeta Kościelna”

30(1923), s. 137-138; A. Szymański, Wyższe studia wśród duchowieństwa, „Prąd”
16(1929), t. 16, s. 244; J. M., Laik, kapłan a nauka, „Wiadomości dla Duchowień-
stwa” 18(1931), s. 299 n.; L. Chojnacki, O czytaniu codziennym przez kapłanów Pi-
sma św. i nieustającym kształceniu się w naukach teologicznych i prawie kościelnym

„Kronika Diecezji Sandomierskiej” 30(1937), s. 11-16; K. Gołębiewski, Więcej
pogłębienia

, „Homo Dei” 7(1938), s. 385-395.

Zob.: X. Jan O., Miłość wśród kapłanów świeckich, „Unia Apostolska”

2(1928), s. 47; M. Sopoćko, Sacerdos alter Christus, „Wiadomości Archidiecezjal-
ne Wileńskie” 5(1931), s. 75-76; F. Korszyński, Wzajemna miłość kapłańska, „Głos
Kapłański” 13(1939), s. 103-104.

docznić we wzajemnej trosce i odpowiedzialności. W kręgu zain-
teresowania powinni znajdować się przede wszystkim kapłani
zagrożeni pod względem moralnym i duchowym. Kapłanom
przeżywającym kryzys samotności, wskazywano, że najlepszym
na to lekarstwem jest doświadczenie wspólnoty oraz pomocy ze
strony współbraci.

Nie narzucano kapłanom obowiązku przynależenia do ja-

kichkolwiek  formalnych  organizacji  kapłańskich.  Zasadniczym
motywem decydującym o dowartościowaniu tych wspólnot była
odpowiedzialność  za  kapłaństwo  swoje  oraz  współbraci.  Nie-
mniej jednak Uchwały Pierwszego Polskiego Synodu Plenarnego
proponowały  kapłanom,  oprócz  środków  własnego  uświęcenia
przepisanych przez Kodeks Prawa Kanonicznego, przynależenie
do  jednego  ze  stowarzyszeń  kapłańskich.  W  dokumentach
wspomnianego  Synodu  wymieniono  następujące  związki  ka-
płańskie:  Unia  Apostolska  Kleru,  Stowarzyszenie  Wytrwałości
Kapłańskiej,  Liga  Świętości  Kapłańskiej  oraz  Związek  Księży
Adoratorów

Warto dodać, że wśród niektórych księży diecezjalnych po-

jawiały  się  tendencje  zmierzające  do  utworzenia  stowarzyszeń
kapłańskich  mających  charakter  wspólnot  zakonnych.  Kapłani
zakonni  natomiast  przejawiali  tendencje  sekularyzacyjne,  prze-
ciwstawne  nurtowi  regularyzacyjnemu,  istniejącemu  wśród  ka-
płanów diecezjalnych

—————————

Zob.: M. Kozal, Wzajemna ideowa współpraca kapłanów w służbie wielkości

Kościoła

, „Wiadomości dla Duchowieństwa” 18(1931), s. 9; K. Smoroński, Liga

świętości kapłańskiej

, „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej” 75(1932), s. 81; J. Żół-

towski, Correctio fraterna, „Wiadomości Archidiecezjalne Wileńskie” 9(1935), s.
110-113; T. Gałdyński, Stowarzyszenia kapłańskie w dekretach I Synodu Plenarnego,
„Homo Dei” 8(1939), s. 216-223.

M. Jeż, Życie wspólne, księży w świetle historii i potrzeb dzisiejszych, War-

szawa 1924, s. 7; K. Szrant, Sekularyzacja i regularyzacja, „Homo Dei” 2(1933), s.
9.

Zagadnienie rad ewangelicznych poruszano zasadniczo w

kontekście doskonałości stanu zakonnego. Jednakże zdawano
sobie sprawę, że nie można osiągnąć doskonałości życia kapłań-
skiego bez praktykowania rad ewangelicznych. Interesujący jest
zatem fakt, że w analizowanej literaturze rady ewangeliczne za-
liczano do normalnych środków doskonałości kapłańskiej.

Na kształtowanie duchowości kapłanów poprzez praktykę

ewangelicznej rady ubóstwa wpływ wywierały dzieła teologów
zagranicznych,  a  także  nauczanie  papieża  Piusa  XI.  Eklezjalny
rys tej duchowości wynikał z wymagania Kościoła. Kapłani byli
zobowiązywani  do  zrywania  tych  więzi  z  rzeczami  materialny-
mi, które mogłyby stanowić zagrożenie dla ich świętości. Auto-
rzy zajmujący się tą kwestią zasadniczo dóbr ziemskich nie trak-
towali jako złych samych w sobie. Głównie chodziło im o to, aby
kapłan diecezjalny nie wyrzekając się posiadania dóbr material-
nych  był  jednocześnie  wzorem  właściwego  ich  wykorzystywa-
nia. Wyrażano bowiem przekonanie, że dobrobyt materialny od-
rywa człowieka od spraw duchowych.

Omawianie rady czystości w życiu kapłana wiązano zwykle

z zagadnieniem czystości kapłańskiej i celibatu. Kościół, obligu-
jąc  kapłanów  do  przestrzegania  tej  praktyki,  wzorował  się  na
przykładzie  Jezusa  Chrystusa  i  apostołów,  którzy  opuścili
wszystko i poszli za Chrystusem (por. 1 Kor 7, 32-33). Tego ro-
dzaju motywacja uwypuklała w omawianej literaturze wartość i
sens  życia  samotnego  i  dziewiczego,  prowadzonego  na  wzór
Chrystusa

W analizowanych źródłach czystość kapłańską rozumiano

zarówno  w  aspekcie  pastoralnym,  jak  i  ofiarniczym.  W  wymia-
rze  pastoralnym  przestrzeganie  ewangelicznej  rady  czystości
przez  kapłana  pozwala  mu  na  większą  dyspozycyjność  wobec
wszystkich  ludzi  oraz  prowadzi  do  ustawienia  na  właściwej

—————————

J. Wieczorek, Ważna sprawa, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”

19(1925), s. 318; Czemu się księża nie żenią, „Głos Kapłański” 4(1930), s. 19.

płaszczyźnie jego relacji do rodziny. Aspekt zaś ofiarniczy wyni-
ka  z  faktu,  iż  pełnienie  przez  kapłana  funkcji  kultycznych,
szczególnie  sprawowanie  mszy  św.,  domaga  się  „czystego  po-
średnika”.  Taki  sposób  ujmowania  tej  rzeczywistości  prowadził
do stwierdzenia, że celibat kapłański został ustanowiony przede
wszystkim ze względu na ofiarę mszy św.

Ewangeliczna rada posłuszeństwa stanowiła w tym okresie

temat wielu artykułów i książek teologiczno-duchowych. Przed-
stawiano jurydyczne i biblijne podstawy dla właściwego jej ro-
zumienia i praktykowania. Określano ponadto relacje pomiędzy
posłuszeństwem a innymi cnotami i wolnością, odwołując się do
aktu stworzenia. Stworzenie ludzi przez Boga wiąże się także z
ustanowieniem wśród nich osób posiadających władzę i repre-
zentujących samego Boga Władcę świata

Praktyka posłuszeństwa kapłana, stawiająca go w specyficz-

nej relacji do biskupa, któremu ślubował je w dniu święceń, ma-
jąc charakter powszechny, powinna obejmować wszystkie jego
prace i obowiązki. Stawia mu również wymogi natury ascetycz-
nej, co powinno się uwidaczniać gotowością do dobrowolnego i
radosnego ponoszenia ofiar w jej realizacji. Toteż kapłanom die-
cezjalnym zalecano także dążenie do nabywania ducha posłu-
szeństwa zakonnego

RZEJAWY DOSKONAŁOŚCI KAPŁAŃSKIEJ

Ponieważ kapłan przez święcenia zostaje upodobniony onto-

logicznie do Chrystusa, toteż jego doskonałość najpełniej wyraża

—————————

Zob.: L. Branchereau, Rozmyślania dla kapłanów, t. 2, s. 201; M. Sopoćko,

Konferencja o posłuszeństwie

, „Wiadomości Archidiecezjalne Wileńskie” 5(1931),

s. 105-107; W. N., Obowiązki kapłańskie, s. 169.

Z. Łoziński, Rozważania dla duchowieństwa, Poznań 1927, s. 207; K. Kowal-

ski, O posłuszeństwie, „Szkoła Chrystusowa” 7(1936), s. 75-76.

się w realizacji zleconych sobie funkcji Chrystusa: nauczyciel-
skiej, kapłańskiej i królewskiej

4.1. Pełnienie funkcji nauczycielskiej

Omawiana przez nas polska literatura teologiczna okresu

międzywojennego  głoszenie  Słowa  Bożego  uważała  za  podsta-
wowy obowiązek kapłana, wynikający z pełnionego przez niego
posłannictwa.  Według  ks.  E.  Szramka  apostołowie  pragnąc  jak
najlepiej  zrealizować  mandat  misyjny  Chrystusa,  postawili  gło-
szenie  Słowa  Bożego  przed  udzielaniem  sakramentów  (por.  1
Kor 1, 17) oraz działalnością charytatywną (por. Dz 6, 2). Ks. W.
Kosiński  natomiast  stwierdzał,  że  chociaż  kaznodziejstwo  nie
jest  ósmym  sakramentem,  to  jednak  po  nich  zajmuje  pierwsze
miejsce

Realizację mandatu misyjnego, zleconego przez Chrystusa

(Mt  28,  19-20),  rozumiano  niemalże  dosłownie,  czego  wyrazem
było  ożywione  zainteresowanie  misjami,  zwłaszcza  na  terenach
za  wschodnią  granicą  Polski.  Kładziono  też  wielki  nacisk  na
proklamację  słowa  Bożego  w  ramach  działalności  duszpaster-
skiej poprzez nauki i kazania dotyczące prawd wiary, rekolekcje
i  misje parafialne  oraz  pracę  katechetyczną.  W trosce  o  podnie-
sienie  poziomu  posługi  kaznodziejskiej  kapłanów  przygotowy-
wano  nawet  specjalne  zestawy  tematów,  które  powinny  być
podjęte w kaznodziejstwie

—————————

W. Kosiński, Znaczenie Słowa Bożego, „Przegląd Homiletyczny” 6(1928), s.

247; Por. E. Szramek, Praca wychowawcza, s. 257; I. Bobicz, Kaznodziejski rachunek
sumienia

, s. 127-134.

Zob.: R. Tomanek, Liturgia na ambonie, „Przegląd Homiletyczny” 1(1923),

s. 46; M. Jeż, O aktualności kazań naszych, „Przegląd Katolicki” 63(1925), s. 113; J.
Znamirowski, O niektórych przyczynach niechęci parafian do swego proboszcza,
„Wiadomości Diecezjalne Lubelskie” 8(1926), s. 244; I. Bobicz, Wyszkolenie ka-
znodziejskie alumnów w świetle potrzeb życia

, w: Pamiętnik Siódmego Zjazdu Związ-

ków Zakładów Teologicznych w Polsce

, [b. red.], Wilno 1934, s. 251 n.; M. Niechaj,

Katechezę uważano za jeden z najważniejszych obowiązków

kapłańskich, którego zaniedbywanie jednoznaczne uznawano za
grzech  ciężki.  Wierne  wypełnienie  tego  zadania,  będące  od-
zwierciedleniem  doskonałości  kapłana,  wymagało  od  niego  do-
skonalenia  metod  przekazu  słowa  Bożego,  pogłębiania  swojej
wiedzy i nade wszystko dawania świadectwa żywej wiary w ce-
lu  ukształtowania  w  wychowankach  „charakteru  katolickiego”.
Świadectwo życia kapłana jako forma uczestniczenia kapłana w
funkcji nauczycielskiej wiąże się ściśle z doskonałością życia ka-
płańskiego.  Odwoływano  się  w  tym  względzie  do  racji  biblij-
nych, a ściślej do przykładu Chrystusa, który ucząc o Królestwie
Bożym słowa potwierdzał czynami

4.2. Pełnienie funkcji kapłańskiej

Mszę św. zaliczano do najważniejszych czynności funkcji ka-

płańskiej, toteż stawiano kapłanowi wymóg posiadania osobistej
świętości, będącej koniecznym warunkiem ważnego i godziwego
odprawiania przez Najświętszej Ofiary. Omawiano ponadto
przygotowanie bliższe do mszy św., sposób celebrowania oraz
dziękczynienie po jej zakończeniu

—————————
Liturgia w duszpasterstwie

, „Mysterium Christi” 4(1934), s. 52; W. Niemyski, Z

praktyki kaznodziejskiej

, „Głos Kapłański” 9(1935), 310; K. Kowalski, Lapides vivi,

„Homo Dei” 6(1937), s. 186; W. Padacz, Wzorowe duszpasterstwo w świetle uchwał
Synodu Plenarnego

, „Głos Kapłański” 13(1939), s. 74.

Zob.: K. Noryśkiewicz, Nauka religii, „Wiadomości dla Duchowieństwa”

7(1920), s. 210; T. Kowalewski, Konieczność katechizowania, „Miesięcznik Paster-
ski Płocki” 19(1924), s. 285; J. Korzonkiewicz, Ważkie słowo biskupie o indywidual-
ności kaznodziei

, „Przegląd Homiletyczny” 2(1924), s. 272; W. Kosiński, Ideały i

prądy współczesnej katechetyki

, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 21(1928), s.

316; A. Szlagowski, Pedagog Chrystusowy, „Głos Kapłański” 9(1935), s. 59 n.

Zob.: X., Uświęceniem kapłana — jego Msza św., „Głos Kapłański” 1(1927),

s. 43; Jacobs, Przeszkody do gorliwego odprawiania Mszy św., „Głos Kapłański”
2(1928), s. 334; A. N., Obowiązek trwania dziękczynienia po Mszy św., tamże, s. 261;
J. Erdman, Sancta sanctae tractanda, „Homo Dei” 2(1933), s. 21-31; A. Rewera,

Podkreślano szczególny wpływ, jaki na doskonałość życia

kapłańskiego  wywiera  posługiwanie  kapłana  w  sakramencie
pokuty i Eucharystii. Ks. K. Kowalski pisał, że msza św. i konfe-
sjonał  to  „dwie  kuźnie  naszej  doskonałości  kapłańskiej,  a  zara-
zem  dwa  sprawdziany  poziomu  naszej  doskonałości  kapłań-
skiej”. Sakrament pokuty — obok mszy św. — uważano za jedną
z najważniejszych czynności kapłańskich. Wyróżniająca kapłana
władza rozgrzeszania wypływa z charakteru kapłańskiego i jest
sprawowana  w  zastępstwie  Chrystusa.  Z  takiego  rozumienia
teologii posługiwania wynikały praktyczne konsekwencje, pole-
gające na tym, że kapłan ma sprawować funkcję spowiednika nie
tylko mocą Chrystusa, ale i na Jego wzór, jako lekarz i sędzia.

Pełnienie funkcji spowiednika stanowi według ks. Z. Choro-

mańskiego doskonałą szkołę świętości kapłańskiej. Twierdzi on,
że to posługiwanie jest dla kapłana ważniejsze, aniżeli posiadana
przez  niego  znajomość  traktatów  teologicznych.  Sprawowanie
sakramentu pokuty pozwala mu bowiem poznać samego siebie,
uczy  go  skruchy,  kształtuje  delikatność  sumienia  oraz  wyrabia
samokrytycyzm. Nie bez znaczenia dla duchowości kapłana jako
spowiednika jest także poznawanie różnych stanów duchowych
swoich  penitentów,  co  może  go  skłaniać  do  większego  jeszcze
pragnienia świętości

Pełnienie funkcji kapłańskiej przez kapłana nie ogranicza się

do  sprawowania  mszy  św.,  sakramentów  i paraliturgii,  o której
zasadniczo  nie  pisano  z  punktu  widzenia  doskonałości  kapłań-
skiej.  Komplementarnym  rysem  funkcji  kapłańskiej  jest  pono-

—————————
Kapłan a Eucharystja

, s. 257-258; S. Żukowski, Kapłan jako szafarz Tajemnicy Ołta-

rza

, w: Dodatek do „Pamiętnik kursu duszpasterskiego, s. 232 ns.

Zob.: Z. Marjański, Kapłan spowiednik, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 71;

tenże, Z duszpasterstwa, „Głos Kapłański” 6(1932), s. 196; S. Sobalkowski, Ego te
absolvo

, „Przegląd Diecezjalny Kielecki” 15(1928), s. 157; R. Kostecki, Pokuta jako

sakrament

, „Szkoła Chrystusowa” 4(1933), s. 164; Z. Choromański, Potęga wy-

chowawcza spowiedzi

, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 28(1939), s.

95.

szenie  ofiary  w  życiu  codziennym,  co  mocno  podkreślały  oma-
wiane publikacje. Racje, jakimi uzasadniano ofiarniczy styl życia
kapłana, wynikają nie tylko z jego powołania do wiary chrześci-
jańskiej, ale przede wszystkim ze ścisłych sakramentalnych więzi
z  Chrystusem.  Jako  na  dodatkową  rację  wskazywano  sprawo-
wanie  mszy  świętej  —  Ofiary,  która  ma  być  kontynuowana  w
codziennym życiu kapłana i to nie tylko w wymiarze indywidu-
alnym,  ale  również  wspólnotowym.  Polega  to  na  jego  zaanga-
żowaniu się w sprawy Kościoła, co ma się przejawiać w ofierze
serca, mienia i pracy

4.3. Pełnienie funkcji królewskiej

Pełnienie funkcji królewskiej realizuje się poprzez konkretne

obowiązki pasterskie kapłana, w których wyraża się jego dosko-
nałość.  W  teologii  dwudziestolecia  międzywojennego  w  Polsce
omawiano m.in. pracę nad sobą i związane z tym kierownictwo
duchowe  oraz  zaangażowanie  społeczne.  Nie  spotyka  się  nato-
miast  publikacji  podejmujących  kwestię  związku  zachodzącego
pomiędzy  zarządzaniem  dobrami  kościelnymi  przez  kapłana  a
doskonałością  jego  życia.  Nieliczne  publikacje  o  administracji
dobrami  kościelnymi  dotyczą  głównie  troski  kapłana  o  wystrój
kościoła i estetykę szat liturgicznych

—————————

Zob.: C. Kicyło, Uczestnik Krzyża, „Salvator” 2(1925), s. 5; T. Graliński,

Ofiarne życie kapłańskie

, „Wiadomości Diecezjalne Łódzkie” 18(1938), s. 76; Naj-

świętsze Serce Jezusa a Kapłaństwo

, [b. tł.], Jasna Góra 1939, passim; J. Rostwo-

rowski, Świat na przełomie a nowe zadania katolickiego kapłaństwa, „Teologia Prak-
tyczna” 1(1939), s. 15.

Co może dziś proboszcz, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 177; A. Mańkowski, O

zewnętrznej czci Bogu

, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 340; Administracja dóbr ko-

ścielnych

, „Głos Kapłański” 4(1930), s. 301; X. M. J., Czem się zająć! Duszpasterz na

małej parafii?

, „Głos Kapłański” 4(1930), s. 308; Z. Pilch, Postać duszpasterza,

Warszawa 1937, s. 12-13.

Zapoczątkowanie pracy nad sobą, której poświęcano wyjąt-

kowo  wiele  miejsca  w  omawianej  literaturze,  dokonuje  się  w
chwili uświadomienia sobie własnego egoizmu. Ponieważ pole-
ga  ona  na  ignacjańskim  agere  contra  —  usuwaniu  egoizmu  oraz
wszelkich  jego  przejawów,  dlatego  fundamentalne  znaczenie
posiada poznanie samego siebie, tego, co warunkuje rozwój ży-
cia  wewnętrznego  i  jego  doskonałość.  Łączy  się  z  tym  także
kwestia  panowania  nad  sobą,  w  czym  uwidacznia  się  w  szcze-
gólny  sposób  królewska  funkcja  kapłana.  Interesujące  są  w
związku z tym proponowane metody pracy nad sobą. Ks. A. Pio-
trowski na przykład proponuje program i metodę pracy nad so-
bą oparte na modlitwie Ojcze nasz (Mt 6, 9-13)

Pełnienie funkcji kierownika duchowego rzutuje na doskona-

łość życia kapłańskiego w tej samej mierze, w jakiej decydują o
niej wszystkie inne funkcje sprawowanego urzędu pasterskiego.
Już od samego pojmowania kierownictwa duchowego zależy
uświęcający wpływ tej funkcji na kapłana-kierownika duchowe-
go

W dwudziestoleciu międzywojennym często kierowano pod

adresem  kapłanów  wezwanie  do  intensywniejszego  zaangażo-
wania się w nabrzmiały nurt spraw społecznych. Posługa kapła-
na,  jak  twierdzono,  nie  może  się  ograniczać  tylko  do  „murów
kościelnych”.  Konieczne  jest  więc  wyjście  kapłana  ku  ludziom

—————————

A. Piotrowski, Ojcze nasz a metoda pracy nad sobą, „Głos Kapłański”

3(1929), s. 271; tenże, Metodyczna praca nad sobą, „Homo Dei” 5(1936), s. 376; F.
Marciniak, Warunki życia wewnętrznego, „Homo Dei” 2(1933), s. 40; A. Żychliń-
ski, Wtajemniczenie, s. 71-74; tenże, Człowiek a grzech pierworodny. Natura ludzka
przed grzechem pierworodnym

, „Teologia Praktyczna” 1(1939), s. 28-29; tenże, Teo-

logia życia wewnętrznego

, Kielce 1947, s. 241; Z. Kozubski, Pokora jako chrześcijań-

skie samopoznanie

, „Głos Kapłański” 9(1936), s. 241.

W. Kosiński, Kierownictwo dusz pobożnych, „Kronika Diecezji Sandomier-

skiej” 18(1925), s. 202; tenże, Przymioty kierownika — spowiednika, tamże, s. 41-44
i 85-88; Ars artium, „Unia Apostolska” 1(1927), 3, s. 66; A. S. Wawryn, Kierownic-
two duchowe ludzi świeckich

, „Moderator” 7(1935), s. 332-333; J. Schryvers, Zasady

życia duchowego

, s. 462-466.

nie  tylko  po  to,  aby poznać  ich  problemy,  ale  również,  aby  po-
móc w ich rozwiązaniu. Stosowana przy tym argumentacja mia-
ła  charakter  eklezjologiczny,  chrystologiczny  oraz  pastoralny.
Powoływano się więc na misję Kościoła i kapłaństwa w ludzkiej
społeczności,  a  także  wskazywano  na  przykład  Chrystusa  w
pełni  zaangażowanego  w  problemy  życia  codziennego  swoich
słuchaczy.  Kapłan  wiernie  naśladujący  Chrystusa  musi  także
sprawy  społeczne  zaliczyć  do  swoich  podstawowych  obowiąz-
ków duszpasterskich

Jako szczególnie doniosłe dla uświęcenia kapłana było w tym

czasie jego zaangażowanie w zapobieganie ludzkiej nędzy, pro-
wadzenie środowiskowej działalności charytatywnej i wycho-
wania do trzeźwości, szczególnie poprzez własny przykład

Podkreślano ponadto, że w kręgu społecznej działalności ka-

płana winna się znaleźć inteligencja. Jasno wyrażano pogląd, że

—————————

Zob.: F. Mirek, Duchowieństwo a współczesna kwestia społeczna, „Wiadomo-

ści dla Duchowieństwa” 12(1925), s. 11; Duszpasterz — a sprawa społeczna, „Mie-
sięcznik Pasterski Płocki” 22(1927), s. 14; Z. Marjański, Pro domo nostra. Wstań a
chodź

, „Głos Kapłański” 6(1932), s. 280; B., Konieczny warunek owocnej pracy spo-

łecznej duszpasterza

, „Miesięcznik Pasterski Płocki” 33(1938), s. 280.

Zob.: W. Reiter, Zadania społeczne duchowieństwa w dobie obecnej, „Prze-

wodnik Społeczny” 5(1923), s. 130-131; K. Niesiołowski, Duchowieństwo a sprawa
alkoholizmu

, „Gazeta Kościelna” 34(1927), s. 29; X. L. K., Duszpasterz a praca spo-

łeczna

, „Gazeta Kościelna” 36(1929), s. 409; J. Matulewicz, Znaczenie abstynencji

dla kapłana

, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 218; B. Dąbrowski, Zadanie duszpasterza

wobec alkoholików

, „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej” 76(1933), s. 73-80; S.

Sprusiński,  Duszpasterstwo  wobec  zagadnienia  alkoholizmu,  „Głos  Kapłański”
9(1935),  s.  101; P.  Steinmetz, Duszpasterz  wśród  ubogich,  „Ruch  Charytatywny”
15(1936),  s.  34;  S.  Mystkowski,  Alkoholizm  a  duszpasterstwo  współczesne,  „Głos
Kapłański” 11(1937), s. 458; S. Solarz, Troska duszpasterska o ubogich, „Homo De-
i”  7(1938), s. 416;  S.  Janicki, Wychowanie  społeczeństwa  do  zorganizowanego  miło-
sierdzia chrześcijańskiego

, „Duszpasterz” 3(1939), s. 110; F. Kirstein, Praca zapobie-

gawcza duszpasterza w walce o trzeźwość narodu

, „Miesięcznik Diecezji Chełmiń-

skiej” 82(1939), s. 184-196; M. Pirożyński, Udział kapłana w reformie społecznej,
„Homo Dei” 8(1939), s. 106.

duchowieństwo ma nie tylko prawo, ale i obowiązek czynnego
angażowania się w życie polityczne

AGROŻENIA I PRZESZKODY DOSKONAŁOŚCI KAPŁAŃSKIEJ

Analizowane przez nas publikacje miały charakter teologicz-

no-praktyczny,  toteż  nie  pomijały  realnych  zagrożeń  życia  du-
chowego  kapłanów,  zarówno  natury  psychosomatycznej,  jak  i
moralnej,  choć  trzeba  zaznaczyć,  że  nie  był  to  temat  wiodący.
Temat ten poruszano w rozmyślaniach i w ramach szeroko poję-
tej problematyki ascezy i życia wewnętrznego kapłanów

5.1. Zagrożenia psychosomatyczne

Wszelkie braki lub ograniczenia władz duchowych rzutują w

sposób  pośredni  lub  bezpośredni  na  przebieg  procesu  dążenia
do  doskonałości.  Do psychosomatycznych  zagrożeń  doskonało-
ści  życia  kapłańskiego,  których  istnienie  oraz  stopień  jest  uwa-
runkowany  kondycją  natury  ludzkiej,  zaliczano  psychoastenię,
histerię, neurastenię oraz pesymizm.

Psychoastenię uważano za słabość o charakterze psychicz-

nym, dotykającą przede wszystkim woli, która odgrywa wiodą-
cą rolę w dążeniu do doskonałości. Stan ten charakteryzuje się

—————————

Zob.: S. Ratymir, Ksiądz a polityka, „Miesięcznik Pasterski Płocki”

22(1927), s. 374; Z. Kozubski, Praca duszpasterza nad inteligencją miejską, w: Dusz-
pasterstwo miejskie

, s. 256-257; Księża wobec inteligencji, „Głos Kapłański” 4(1930),

s. 140; Z. Łoziński, List pasterski do kapłanów przestrzegający przed politykowniem,
„Piński Przegląd Diecezjalny” 8(1932), s. 3.

J. Pelczar, Życie duchowe czyli doskonałość chrześcijańska, Przemyśl 1924, s.

41-90; W. B. z B., Przeszkody życia duchowego, „Unia Apostolska” 2(1928), s. 47-
51; J. Puchalik, Przeszkody do świętości, „Homo Dei” 1(1932), s. 3-9; M. Schmid,
Miesięczne odnowienie ducha

, Kraków 1932, t. 1, passim; K. Kowalski, Ideał dusz-

pasterza

, „Duszpasterz” 2(1938), s. 129-130.

brakiem zdecydowania oraz wątpliwościami. Psychoastenik jest
świadom  dysproporcji  zachodzących pomiędzy  obranym  celem
a środkami, którymi dysponuje, co prowadzi go do stanu nieza-
dowolenia, zmęczenia, przygnębienia i melancholii. Trudności te
stanowią dla niego źródło niepokoju oraz zaburzenia świadomo-
ści, ujmowanej już nie tylko w kategoriach moralnych, ale i psy-
chologicznych. Wskutek tego są istniejące u psychoastenika my-
śli  natrętne,  zaś  w  dziedzinie  moralnej  —  skrupuły.  Objawami
psychoastenii  są  ponadto  fobie  oraz  przesadne  dążenie  do  per-
fekcyjnego wykonywania aktów i czynności.

Histeria, jako forma przygnębienia umysłowego, polegające-

go  na  zacieśnieniu  pola  świadomości  oraz  dążeniu  do  rozprzę-
żenia  i  wyzwolenia  systemów  myśli  oraz  funkcji  tworzących
jakby nową osobowość, jest poważną przeszkodą do doskonało-
ści.

Podobieństwo negatywnych skutków histerii i psychoastenii

uwidacznia  się  w  osłabieniu  dynamizmu  człowieka,  jednakże
psychoastenik ma świadomość dysproporcji istniejącej pomiędzy
celem,  do  którego  dąży,  a  środkami,  histeryk  natomiast,  mając
bardziej  zawężoną  świadomość  rejestruje  tylko  zjawiska,  które
jednak nie docierają do jego świadomości refleksyjnej. Osoba w
takim stanie nie przeżywa cierpień swojej choroby, zaś jej niedo-
rzeczne  i  niekontrolowane  przez  świadomość  myśli  są  trakto-
wane  przez  nią  jako  rozsądne.  Dlatego  stan  ten  charakteryzuje
się brakiem wewnętrznej równowagi w postępowaniu, zmienno-
ścią nastrojów, kontrastowością myśli, uczuć i czynów. Cechy te
w  połączeniu  z  przesadną  wybuchowością  i  nerwowością  sta-
nowią poważną przeszkodę w dążeniu do doskonałości.

Pisząc o neurastenii podkreślano, że przeszkoda ta polega na

osłabieniu  systemu  nerwowego  człowieka.  Do  skutków  z  niej
wynikających, które mają wpływ na osiąganie doskonałości, za-
liczano znużenie, uczucie zmęczenia i niepokój. Zaznaczano po-
nadto,  że  neurastenik,  będąc  wyczulonym  na  punkcie  swojego
zdrowia,  szuka  sposobów  oraz  możliwości  wyleczenia  się  z  tej

nerwicy. Jest to możliwe, jeśli stworzy się warunki do odpo-
czynku systemu nerwowego

Z kolei interpretując pesymizm jako przeszkodę w rozwoju

życia duchowego, określano go w wymiarze indywidualnym ja-
ko niebezpieczeństwo utrudniające kapłanowi pracę nad sobą. Z
drugiej  zaś  strony  dostrzegano  specyficznie  kapłański  wymiar
tego  zagrożenia,  na  co zdają się  wskazywać  postawy  kapłanów
przygnębionych,  zdegustowanych, usposobionych  pesymistycz-
nie, niezadowolonych, ciągle szemrzących i narzekających

Pesymizm u kapłana objawia się zaistnieniem wątpliwości

dotyczących wszystkiego, co stanowi treść i zasadę jego paster-
skiej  działalności,  co  w  konsekwencji  prowadzi  do  obniżenia
gorliwości  w  wypełnianiu  zadań  i  funkcji  kapłańskich.  Jedną  z
przyczyn  pesymizmu  kapłana  dostrzegano  w  częstym  popada-
niu w te namiętności, które — jako będące w przeszłości przed-
miotem pracy nad sobą — uznał za przezwyciężone. Inną przy-
czyną zaistnienia pesymizmu u kapłana mogą być trudności ży-
cia osobistego, zwłaszcza samotność oraz smutek.

Mówiąc o przyczynach pesymizmu u kapłana podkreślano,

że wiążą się one ze specyfiką jego egzystencji i posługiwania
wobec ówczesnego społeczeństwa, które — jak twierdził ks. Do-
laczyński — z jednej strony znacznie przeceniało przyrodzoność,
a z drugiej nie doceniało nadprzyrodzoności

—————————

Por.: J. Schryvers, Zasady, s. 308-326; J. Meyneckens, Zarys doskonałości za-

konnej

, s. 48; L. Pyżalski, Zjednoczenie z Bogiem, t. 1, s. 595 n.

L. Wałęga, Stary typ kapłana, s. 2-3; J. Żółtowski, Correctio fraterna, s. 467;

Dolaczyński, Wartość nieoceniona wizytacji i adoracji Najśw. Sakramentu, „Unia
Apostolska” 2(1928), s. 98.

G. Garcia, Co może proboszcz dzisiaj, „Głos Kapłański” 1(1927), s. 36-39; E.

Gieleniewski, Pesymizm i optymizm u kapłanów, „Przegląd Diecezjalny Kielecki”
13(1926), s. 137.

5.2. Brak kultywowania życia wewnętrznego

Innym poważnym zagrożeniem doskonałości kapłańskiej, na

jaki wskazywały omawiane publikacje teologiczne, był brak tro-
ski kapłana o własne życie wewnętrzne. Wiązało się to z brakiem
ideału lub jego fałszywym pojmowaniem. Dlatego obok ideału
Chrystusa Kapłana ukazywano różne wzorce życia kapłańskie-
go

Niewłaściwe rozumienie ideału, wynikające zasadniczo z fał-

szywej  interpretacji  doskonałości,  prowadzi  najczęściej  do
stwierdzenia,  że  osiągnięcie  go  jest  niemożliwe.  Zafałszowanie
ideału natomiast ma miejsce wtedy, gdy w dążeniu do doskona-
łości sprowadzi się ją do formalnego wypełniania praktyk asce-
tycznych,  przy  jednoczesnym  przecenianiu  uczuciowości.  Inną
przeszkodą, uniemożliwiającą osiągnięcie ideału jest lenistwo.

Prowadzi ono do zaniedbywania praktyk modlitewnych, co

powoduje w rezultacie obniżenie poziomu życia wewnętrznego
kapłana,  popełnianie  grzechów  i  osłabia  jego  gorliwość  w  speł-
nianiu zadań i obowiązków kapłańskich, a tym samym utrudnia
nabywanie  ducha  kapłańskiego.  Najczęściej  wymieniane  przy-
czyny  niedociągnięć  w  życiu  modlitewnym  kapłana  miały  cha-
rakter  zewnętrzny.  Do  nich  zaliczano  brak  czasu  na  modlitwę,
pośpiech  przy  modlitwie  brewiarzowej,  roztargnienia  i  rutynę.
Oschłość i oziębłość traktowano jako wewnętrzne przyczyny za-
niedbań modlitewnych

—————————

Zob.: K. Wais, Św. Tomasz z Akwinu wzorem kapłanów, „Gazeta Kościelna”

32(1925),  s.  87;  Z.  Kozubski,  Duszpasterz  w  dobie  obecnej,  „Przegląd  Katolicki”
63(1925),  s.  436;  A.  Żychliński,  O  praktyczne  duszpasterstwo,  „Wiadomości  dla
Duchowieństwa”  19(1932),  s.  7;  J.  Kobierski,  Ideał  kapłana  w  pojęciu  współcze-
snych

, Włocławek 1937, s. 55-65; K. Kowalski, Jan Vianney, „Duszpasterz”

2(1938), 4, s. 97-98.

Uwaga przy brewiarzu, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 346; J. K., Znaczenie re-

kolekcji miesięcznych dla kapłana świeckiego

, „Unia Apostolska” 4(1930), s. 18; I.

Henry, Kapłan heroldem Boskiego Serca, [b. tł.], Wilno 1937, s. 129.

Jak to już było powiedziane, polscy teologowie omawianego

okresu  wyznaczali  sakramentom  ważną  rolę  w  rozwoju  życia
wewnętrznego.  Uznawali,  że  wszelkie  zaniedbania  w  tej  dzie-
dzinie  prowadzą  nie  tylko  do  obniżenia  poziomu  życia  we-
wnętrznego,  ale  stanowią  również  zagrożenie  dla  samej  ducho-
wej tożsamości kapłana.

Rezygnacja kapłana z częstej spowiedzi na przykład lub nie-

dbałość  w  samym  sposobie  jej  odprawiania  pozbawia  go  owo-
ców  dla  jego  życia  wewnętrznego,  jakie  płyną  z  dobrze  pojętej
praktyki  częstej spowiedzi,  a  więc  pomnożenia  łaski  uświęcają-
cej,  lepszego  poznania  samego  siebie,  nabywania  pokory  oraz
odporności  na  pokusy  i  wady.  Przystępowanie  kapłana  do  sa-
kramentu  pokuty  jest  także  środkiem,  zapobiegającym  kapłań-
skiej oziębłości, chroni przed utratą delikatności sumienia i świę-
tokradzkim sprawowaniem mszy św.

Odnośnie do życia eucharystycznego wskazywano, że wa-

runkiem uświęcenia się kapłana odprawiającego mszę św. jest
już sam sposób, w jaki sprawuje on ofiarę eucharystyczną. Prze-
strzegano więc kapłanów, że „u ołtarza […] zaczyna się upadek
każdego złego kapłana”

. Największe zagrożenie dla życia we-

wnętrznego kapłana i doskonałości kapłańskiej upatrywano w
świętokradczym sprawowaniu mszy św.

Brak prywatnego kultu eucharystycznego, polegającego na

nawiedzaniu i adoracji Najświętszego Sakramentu, stawiano na
równi z obojętnością o własne zbawienie i powolną śmiercią du-
chową

—————————

I. Charszewski, O częstej spowiedzi kapłańskiej, „Miesięcznik Pasterski

Płocki” 30(1935), s. 261-264; K. Kowalski, Sacerdotem oportet offerre, s. 282; tenże,
Domine

, s. 493.

K. Legutki, Korzyści jakie kapłanowi przynosi Msza św., „Homo Dei”

2(1933), s. 38-39; A. Rewera, O codziennej adoracji, s. 47.

B. Obuchowicz, Visitatio Sanctissimi, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 7-9; H.

Haduch, O życiu z wiary, tamże, 3(1929), s. 343.

Kolejne zagrożenie dla duchowości kapłańskiej to zaniedby-

wanie studium i lektury Pisma świętego. Prowadzi ono do obni-
żenia  ascetycznego  wymiaru  życia,  spadku  jakości  rozmyślań  i
podejmowanych  postanowień.  Bp  J.  Pelczar  twierdzi,  że  nieuc-
two  obniżając  poziom  duchowego  życia  kapłana,  prowadzi  w
konsekwencji do ożywienia zmysłowości oraz łatwego ulegania
namiętnościom i złym żądzom

Przyczynę braku studium w życiu kapłanów autorzy oma-

wianych publikacji upatrywali w lenistwie, złej woli oraz w nie-
docenianiu wartości wiedzy dla duchowości i pasterskiego po-
sługiwania kapłana, a także w ich przeciążeniu i wielości pełnio-
nych duszpasterskich.

Omawiając potrzebę zaangażowania kapłana w życiu spo-

łecznym, zaznaczano dość ogólnie, że nie powinno ono stanowić
przeszkody w pracy nad uświęceniem własnym oraz wiernych,
przeciwnie  —  pozakościelna  społeczna  działalność  kapłana  ma
uzupełniać  jego pracę  w  Kościele.  Dlatego  ks.  W.  Majewski  ka-
płanom  zaangażowanym  w  pracy społecznej polecał  odprawia-
nie dłuższych (np. 10-dniowych) rekolekcji. W przeciwnym razie
kapłanom społecznikom grozi „anemia duchowa”. Toteż, gdyby
tego rodzaju działalność powodowała zaniedbanie obowiązków
kapłańskich,  to  należałoby  z  niej  zrezygnować.  Dotyczy  to
zwłaszcza aktywności politycznej

—————————

Zob.: J. Bochenek, Pójdź za mną, s. 98; J. Pelczar, Rozmyślania, t. 3, s. 513;

A. Bertram, Charyzmaty duszy i pracy kapłańskiej, tł. A. Grelewski, Poznań 1936,
s. 315.

W. Majewski, Uświęcenie kapłańskie, s. 568; Por.: Duszpasterz a sprawa spo-

łeczna

, s. 15-16; R. Filipski, Duchowieństwo a wybory, „Kronika Diecezji Kujaw-

sko-Kaliskiej” 16(1922), s. 396; S. Szydelski, Duchowieństwo a polityka, „Gazeta
Kościelna” 33(1926), s. 373; S. Ratymir, Ksiądz a polityka, „Miesięcznik Pasterski
Płocki” 22(1927), s. 373 n.

5.3. Pokusy, pożądliwości i grzechy

Omawiając zagrożenia duchowego życia kapłana nie sposób

pominąć rzeczywistości pokusy, pożądliwości i grzechów w ży-
ciu kapłańskim.

Na temat miejsca oraz znaczenia pokus dla życia wewnętrz-

nego i doskonałości kapłana opracowywane przez nas publikacje
prezentują  dość  zróżnicowane  poglądy.  Widziano  bowiem  w
pokusach  nie  tylko  same  zagrożenia,  ale  także  ich  pozytywny
walor  dla  życia  wewnętrznego.  Zalecane  środki  posiadały  za-
sadniczo  charakter  wewnętrzny.  Zaliczano  do  nich  gotowość
walki z pokusami, ostrożność, czuwanie nad zmysłami oraz mo-
dlitwę. Podobny rys posiadały inne pomoce: akty strzeliste, mo-
dlitwy ustne, stosowanie aktów cnót przeciwstawnych danej po-
kusie i wyznawanie pokus kierownikowi duchowemu. Pisząc o
tym  autorzy  powoływali  się  m.in.  na  nauczanie  Tomasza  à
Kempis

Szczególne zło pokus uwidacznia się w tym, że jako prze-

szkody życia wewnętrznego mogą doprowadzić do zaistnienia
grzechu. W przypadku pokus, których przedmiotem jest cnota
wiary, nadziei i miłości, może nastąpić obniżenie poziomu pro-
wadzonego życia wewnętrznego, wynikające zaś z nich grzechy
śmiertelne mogą doprowadzić do całkowitego zaniku życia du-
chowego.

Pokusy ściśle wiążą się ściśle z trojaką pożądliwością ludzkiej

natury. Pożądliwość oczu, określana jako pragnienie posiadania
dóbr materialnych, sama w sobie nie jest grzechem, ale skutkiem
grzechu  pierworodnego,  mogącym  doprowadzić  do  zaistnienia
grzechu osobistego. W omawianych publikacjach przestrzegano
przed  skutkami  konsumpcjonizmu,  wyrażającego  się  praktycz-
nym materializmem i ześwieczczeniem kapłanów.

—————————

Zob.: J. Meyneckens, Zarys doskonałości zakonnej, s. 51-55; J. Pelczar, Życie

duchowe

, t. 1, s. 499.

Zagrożenia postawy ubóstwa w życiu kapłańskim były sy-

gnalizowane w powszechnym nauczaniu Kościoła, w uchwałach
Pierwszego Polskiego Synodu Plenarnego, uszczegółowiającego
w tym przedmiocie wskazania Kodeksu Prawa Kanonicznego,
jak również w innych wskazaniach Episkopatu Polski

Skutkiem praktycznego materializmu kapłana jest oziębłość,

ożywienie jego zmysłowości, lenistwo, brak wyczucia potrzeb
bliźnich, a w konsekwencji zaistnienie wielu grzechów. Do nich
zaliczano także chciwość, skąpstwo i zdzierstwo, do czego
szczególną okazję dawało pobieranie przez nich opłat za posługi
duszpasterskie

Przyczyny prowadzące do zaistnienia praktycznego materia-

lizmu w życiu kapłana dostrzegano nie tylko w pragnieniu pro-
wadzenia  życia  na  wysokim  poziomie,  jak  to  miało  miejsce  w
niektórych  przypadkach,  ale  także  w  potrzebie  zabezpieczenia
się  na  czas  starości  lub  choroby.  Źródło  tej  postawy  widziano
również  w  presji,  wywieranej na kapłana  w  pewnych przypad-
kach  przez  rodzinę,  pragnącą  korzystać  z  dóbr  przez  niego  ad-
ministrowanych.

Do poważnych zagrożeń doskonałości życia kapłańskiego

należą trudności związane z życiem w czystości i celibacie. Z lek-
tury pism teologicznych dwudziestolecia międzywojennego wy-
nika, że przyczynę zaistnienia tego zagrożenia doskonałości ka-
płańskiej upatrywano w popełnianych przez kapłana grzechach
nieczystości i w jego nieodpowiedzialnych relacjach do niewiast.
Zrozumiałe jest więc, dlaczego tak bardzo podkreślano wartość

—————————

Pius XI, Encyklika „O kapłaństwie”, s. 22 n.; P. Kałwa, Pierwszy Polski Synod

Plenarny

, s. 40-41; Orędzie Episkopatu Polski do Duchowieństwa i Wiernych w spra-

wie Uchwał Pierwszego Polskiego Synodu Plenarnego

, „Wiadomości Diecezjalne

Lubelskie” 20(1938), s. 386.

Zob.: W. Czeczot, Dyrektywa kapłańskiego sumienia, „Przegląd Katolicki”

3(1924), s. 292; S. Abt, Nasz stosunek do mamony, „Miesięcznik Kościelny”
50(1935), s. 131; Z. Baranowski, Asceza zakonna a świecka, „Teologia Praktyczna”
1(1939), s. 131; J. Zieja, Do braci kapłanów, Pińsk 1939, s. 9 n.

więzi kapłańskich oraz płynący z nich duchowy pożytek dla ka-
płana. Potrzebę istnienia tego rodzaju relacji braterskich odno-
szono szczególnie do młodszych kapłanów

Proponowane środki pomocne do zachowania czystości ka-

płańskiej dotyczyły naturalnej i nadnaturalnej płaszczyzny życia
kapłana. W relacji do niewiast zalecano kapłanom ogromną od-
powiedzialność  i  ostrożność,  w  stosunku  zaś  do  siebie  samego
wskazywano na konieczność opanowania sfery zmysłowej. Jako
szczególnie  ważne  w  tej  materii  środki  doskonałości  polecano
kapłanom  stosowanie  umartwienia  oraz  trwania  w  bojaźni  Bo-
żej

Wśród innych zagrożeń doskonałości życia kapłańskiego

wskazywano na szczególną szkodliwość pychy. Właściwa ocena
tego zagrożenia wynikała z roli, jaką w życiu kapłańskim pełni
pokora i posłuszeństwo.

Pychę określano jako nieuporządkowaną formę miłości wła-

snej,  czyli  egoizm.  Człowiek  pyszny  odznacza  się  stanem  za-
chwycenia  własną,  urojoną  wielkością  oraz  subiektywizmem
ocen  dokonywanych  przez  pryzmat  własnego  „ja”.  Według  ks.
A.  Żychlińskiego  pycha  oraz  subiektywizm  w  odniesieniu  do
życia wewnętrznego kapłana prowadzą do oziębłości, nieczuło-
ści na łaskę Bożą, a także do przekonania o własnej samowystar-
czalności.  Typowo  kapłańską  przyczynę  zaistnienia  pychy  o.  J.
Woroniecki  upatrywał  w  przekonaniu  kapłana  o  wyjątkowości
spełnianych  przez  siebie  czynności,  które  rzekomo  wyróżniają

—————————

Zob.: Z. Baranowski, O spółżyciu kapłańskiem, „Wiadomości dla Ducho-

wieństwa” 16(1929), s. 208; M. Kozal, Wzajemna ideowa współpraca kapłanów w
służbie wielkości Kościoła

, w: Dodatek do „Pamiętnik kursu duszpasterskiego”, s. 253.

Zob.: L. Pyżalski, Zjednoczenie z Bogiem, t. 1, s. 630; O czystości podług X.

Alfonsa Rodrigueza S.J.

, [b. tł.], Warszawa 1930, s. 18 n.; K. Kowalski, Sprawiedli-

wość osobista i społeczna duchowieństwa

, „Homo Dei” 7(1938), s. 196-200.

jego osobę. Pycha uwidacznia się w dystansie i lekceważącym
stosunku do ludzi

Szkodliwość pychy dla życia wewnętrznego i doskonałości

kapłańskiej  jest  znaczna.  Prowadzi  ona  do  zaistnienia  wielu
grzechów  oraz  jest  przyczyną  licznych  błędów.  Jej  obecność  w
życiu  kapłana  ujawnia  się  zaistnieniem  niesprawiedliwości,
drażliwości  oraz  trudnościami  w  umiejętnym  i  roztropnym  do-
borze  środków  uświęcenia.  Pyszny  kapłan  nie  pragnie  prowa-
dzić  pogłębionego  życia  modlitewnego,  nie  dąży  do  poznania
rzeczywistego  stanu  swojego  wnętrza,  nie  chce  poddać  się  kie-
rownictwu innych ludzi.

Pomimo że prawda o istnieniu grzechu w życiu kapłana oraz

wynikające z tego implikacje dla doskonałości życia kapłańskie-
go stanowiły przedmiot wielu publikacji

, które w okresie mię-

dzywojennym podejmowały problematykę z zakresu duchowo-
ści kapłańskiej, to jednak brak jest w nich wyczerpującej teolo-
gicznej wykładni grzechu. Kwestię tę wyjaśniano najczęściej w
sposób praktyczny i pod kątem skutków, jakie wywiera osobisty
grzech kapłana na jego duchowość i doskonałość.

Tak więc poważną przeszkodą życia duchowego i doskona-

łości kapłańskiej jest grzech śmiertelny. Pozbawia go on łaski
uświęcającej oraz cnoty miłości. W związku z tym podejmowano
zagadnienie sprawowania mszy św. przez kapłana, będącego w
stanie grzechu śmiertelnego. Bp J. Pelczar stwierdzał, że kapłan
sprawujący w tym stanie ducha sakramentalną posługę popełnia
tyle grzechów ciężkich, ile sprawuje sakramentów. Negatywne
skutki dla duchowości i doskonałości kapłańskiej, płynące z od-
prawiania mszy św. w tym stanie, pomnażają się przez fakt kon-

—————————

Zob.: A. Żychliński, Człowiek a grzech, s. 29; tenże, Wtajemniczenie, s. 71-

74; J. Woroniecki, Królewskie kapłaństwo, s. 118 n.

Zob.: J. Czok, O konieczności zachowania porządku w codziennym życiu ka-

płańskim

, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej” 19(1925), s. 360 n.; F. Marlew-

ski, Peccata sacerdotalia, „Wiadomości dla Duchowieństwa” 16(1929), s. 334-338;
R. Kostecki, Pokutę czyńmy, „Szkoła Chrystusowa” 4(1933), s. 100.

sekrowania w grzechu śmiertelnym, świętokradzkie przyjmo-
wanie Komunii św. i niegodne jej szafowanie. Szkodliwość tego
rodzaju grzechu powiększa możliwość zgorszenia wiernych,
którym mógłby być znany powód niegodności kapłana

Za jedną z poważnych przeszkód w dążeniu do doskonałości

kapłańskiej uważano brak miłości braterskiej wśród kapłanów,
uwidaczniający się w istniejącej między nimi nienawiści, zazdro-
ści, uprzedzeniach, podziałach oraz rywalizacji

. Zanik lub brak

miłości  braterskiej  wśród  kapłanów  świadczy  o  braku  miłości
nadprzyrodzonej,  stanowiącej  istotę  doskonałości.  Powoduje  to
rozbicie  jedności  kapłańskiej  oraz  nie  pozwala  dzielić  współod-
powiedzialności  za  duchowe  dobro  konfratrów.  Konsekwencje
tego  stanu  mogą  doprowadzić  nie  tylko  do  zaistnienia  poważ-
nych przeszkód na drodze do doskonałości, ale także do trudno-
ści w ich przezwyciężaniu

Nie trudno zauważyć, że doskonałość kapłańska w świetle

teologii polskiej okresu międzywojennego ma charakter chrysto-
centryczno-pastoralny. Oznacza to, że im bardziej kapłan naśla-
duje  Chrystusa  w  pełnieniu  powierzonych  sobie  Jego  posłan-
nictw: nauczycielskiego, kapłańskiego i królewskiego, tym wyż-
szy osiąga stopień świętości i  łaski. Z drugiej strony widać wy-
raźnie,  że  im  wyższy  jest  stopień  łaski  w  życiu  duchowym  ka-
płana,  osiągniętej  przez  dobrze  pojętą  ascezę,  tym  owocniejsze
staje się jego kapłańskie posługiwanie.

Ta współzależność podmiotowo-funkcjonalna znajduje swe

odbicie w całym nauczaniu Kościoła, a zwłaszcza w postano-

—————————

Zob.: J. Pelczar, Życie duchowne, t. 1, s. 262; J. Schryvers, Orędzie Jezusa do

swego kapłana

, s. 65-66. A. Żychliński, Teologia życia, s. 241.

Zob.: F. Korszyński, Wzajemna miłość, s. 103; Portae inferi non prevalebun-

tur

, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 1-2; Por.: A. Żychliński, Ut sint, s. 9 n.; F. Garn-

carek, Stosunek wikariusza do proboszcza, „Głos Kapłański” 13(1939), s. 258.

Z. Marjański, Reformujmy sami siebie, „Głos Kapłański” 9(1935), s. 419-420;

J. Roztworowski, Kapłan „świecki”, „Teologia Praktyczna” 1(1939), s. 185.