Ek. w. 6, Producent, cd., 30mar11 [tryb zgodności]

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Koszty

Kształtowanie si

krzywej kosztu całkowitego umo

liwia

ustalenie kosztu przeci

tnego i kosztu kra

cowego.

Czarny (168): Koszt przeci

tny (AC – average cost) jest to

ęść

kosztu całkowitego przypadaj

ca na jednostk

produktu.

Np. koszt przeci

tny wyprodukowania 15 ton pierogów wynosi

12.000/15.000 = 0,8 zł/kg, za

przej

cie do wielko

ci produkcji

16 ton oznacza zwi

kszenie kosztu przeci

tnego do

13.000/16.000 = 0,8125 zł kg.

Koszt kra

cowy (MC – marginal cost) jest to zmiana

kosztu całkowitego spowodowana zwi

kszeniem

produkcji o jednostk

Np. aby przej

ść

z 15 do 16 tony nale

y liczy

zwi

kszeniem kosztu całkowitego o 1 (tys.) zł (13 (tys.) zł

minus 12 (tys.) zł).

Krótki i długi okres

Ze wzgl

du na zdolno

ść

przedsi

biorstwa do dostosowania

do zmienionej sytuacji rozró

niamy okres krótki i długi.

Zdolno

ść

ta determinowana jest przepisami prawa i technik

produkcji – np.

eby zrezygnowa

z bardziej pracochłonnej

metody nale

y mie

liwo

ść

zwolnienia pracowników, a

okresy wypowiedzenia regulowane s

przepisami prawa

pracy.

Rozpocz

cie produkcji nowego modelu samochodu zajmuje z

reguły wi

cej czasu ni

zaj

cie si

sprzeda

żą

czków

zamiast dro

ówek. (Przy tym zakładamy stało

ść

cen

czynników wytwórczych).

Krótki i długi okres

Generalnie dzieje si

tak dlatego,

e w krótkim okresie trudno

jest dostosowa

do wielko

ci produkcji ilo

ść

zaanga

owanego

kapitału – np., o ile mo

na porozumie

z pracownikami co

do mniejszej ilo

wiadczonej przez nich pracy (i mniejszego

wynagrodzenia), o tyle trudno sobie wyobrazi

sytuacj

e na

czas zmniejszonych zamówie

rezygnujemy z posiadania i

utrzymania hali fabrycznej i zainstalowanych w niej maszyn. Z
kolei przy zwi

kszeniu produkcji mo

liwe jest zaanga

owanie

dodatkowych pracowników albo zaanga

owanie

dotychczasowych do pracy w nadgodzinach. Jednak
odpowiadaj

ca takiemu wzrostowi kosztów rozbudowa hali

fabrycznej i instalacja nowych maszyn wymaga znacznie
wi

cej czasu.

Begg: Długi okres to czas niezb

dny do dostosowania do

nowych warunków wszystkich rodzajów czynników
produkcji w przedsi

biorstwie. Krótki okres to czas, w

którym przedsi

biorstwo jest w stanie tylko cz

ęś

ciowo

dostosowa

czynniki produkcji do nowych warunków.

Krótki okres

Prawo malejących przychodów

W krótkim okresie koszt całkowity (TC) składa si

kosztów stałych (ang. fixed cost – FC) i kosztów
zmiennych (ang. variable costs, VC).

Razem wi

c TC = FC + VC.

W krótkim okresie nie zmieniaj

nakłady niektórych

stałych czynników produkcji – a zatem koszt ich u

ycia

jest stały , niezale

nie od tego ile przedsi

biorstwo

produkuje (np. rata leasingowa za ci

ęż

arówk

jest stała

– niezale

nie ile towaru t

ęż

arówk

przewieziemy).

Od wielko

ci produkcji natomiast zale

żą

koszty

surowców, energii, cz

ęś

ciowo tak

e pracy.

Krótki okres

Prawo malejących przychodów

Aby zwi

kszy

produkcj

musimy ponie

ść

zwi

kszone koszty

wynikaj

ce ze zwi

kszenia zu

ycia zmiennych czynników

produkcji (np. pracy). Mo

emy sobie przy tym wyobrazi

im wi

cej pracowników, tym bardziej efektywnie przebiega

proces produkcji – np. dzi

ki specjalizacji i synergii – praca

idzie szybciej, je

eli jedna osoba zajmie si

wytwarzaniem np.

drucika do gwo

dzia, a druga wytwarzaniem główki. Jeszcze

efektywniej praca b

dzie przebiegała, je

eli zatrudnimy

trzeci

osob

do ł

czenia tych

elementów. Zatem im wi

cej osób,

tym wi

cej sztuk produktu si

wytworzy, z tym

e przyrost wielko

produkcji jest szybszy ni

przyrost

nakładów czynników.

Krótki okres

Prawo malejących przychodów

W pewnym jednak momencie (punkt A) coraz wi

ksza liczba

osób zacznie działa

niekorzystnie na wielko

ść

produkcji –

coraz wi

cej ludzi ma do wykorzystania tak

sam

liczb

maszyn, a

w ko

cu pracownicy zaczn

na siebie wpada

przeszkadza

sobie, a Lb pracownik, b

dzie ju

mógł tylko

robi

kaw

kolegom. Przeniesienie cz

ęś

ci osób do nowego

budynku powoduje problemy komunikacyjne, mniejszy ni

proporcjonalny przyrost produkcji i wzrost kosztów.

Krótki okres

Prawo malejących przychodów

Linia kosztu całkowitego TC powstaje w wyniku
zsumowania kosztów: stałego – FC i zmiennego – VC.
Oznacza to,

e jest ona lini

kosztu zmiennego (VC)

przesuni

w gór

o wysoko

ść

kosztu stałego FC.

Krótki okres

Prawo malejących przychodów

li chodzi o koszty zmienne (zwi

zane z prac

) to zatrudnienie

kolejnych osób generuje okre

lony koszt (np. 10 zł/h). Pierwsza

osoba wytworzy np. 1 jednostk

, dwie osoby wytworz

2 jednostki,

ale 3 osoby wytworz

ponad 3 jednostki, a 4 osoby a

jednostek. Pi

ta osoba da ju

mniejszy przyrost produkcji –

produkcja zwi

kszy si

z 6 do 8 jednostek. Kolejne osoby daj

coraz mniejsze przyrosty produkcji,
zatem krzywa kosztów zmiennych
jest z pocz

tku silnie dodatnio

nachylona, nast

pnie jej nachylenie

zmniejsza si

, a potem znowu

zwi

ksza. Koszt całkowity jest

natomiast stały i załó

my,

e oznacza

wynagrodzenie mened

era oraz

rat

leasingow

za maszyn

Długi okres

Korzyści i niekorzyści skali

W długim okresie jest ju

wystarczaj

co du

o czasu,

eby dostosowa

metody produkcji do okre

lonych (np.

zmienionych) rozmiarów produkcji. Nie trzeba nawet
ponosi

kosztów stałych, poniewa

w razie braku

opłacalno

ci produkcji mo

na przedsi

biorstwo

zlikwidowa

. Istotne staje si

tutaj zachowanie kosztów

przeci

tnych (ang. average costs – AC).

Czarny (171): Korzy

ci skali (ang. economies of

scale, increasing returns to scale) oznaczaj

spadek

długookresowego kosztu przeci

tnego, AC, w miar

wzrostu produkcji. Natomiast niekorzy

ci skali to

inaczej wzrost długookresowego kosztu
przeci

tnego.

Wyró

nia si

(Begg, Czarny) trzy główne

ródła

wyst

powania korzy

ci skali.

Długi okres

Korzyści skali – trzy źródła

1. Niepodzielno

ść

procesu produkcji – tj. konieczno

ść

ponoszenia przez przedsi

biorstwo pewnego minimum

nakładów, aby móc prowadzi

firm

. S

to nasze koszty

stałe (FC), zwi

zane z zatrudnieniem mened

era, ksi

gowej,

wynaj

cia hali. Przy zmniejszeniu produkcji nie da si

wynaj

ąć

pół ksi

gowej, czy zmniejszy

o połow

czynszu za

hal

. Im jednak wi

cej si

produkuje na tym wi

ksz

ilo

ść

wytworzonych produktów rozkładaj

sie owe koszty, co

obni

a przeci

tny koszt wytworzenia jednostki produktu. Nie

potrzeba wszak dodatkowej ksi

gowej, czy hali,

eby

zwi

kszy

produkcj

smoków wawelskich z 10 do 20 sztuk

dziennie. Jednak przy dalszym wzro

cie produkcji mo

e si

okaza

e nale

y wynaj

ąć

dodatkow

hal

i zatrudni

nowego mened

era – krzywa kosztów przeci

tnych

przestaje wówczas opada

Długi okres

Korzyści skali – trzy źródła

Specjalizacja pracy – w małych firmach dwóch – trzech wła

cicieli

musi zajmowa

wszystkim. Im wi

ksze przedsi

biorstwo, w tym

kszym stopniu mo

na przypisa

danego pracownika do konkretnej

czynno

ci, w której z czasem zaczyna by

bardzo biegły. Jako

przykład mo

na tu poda

zainstalowanie przez Forda ta

monta

owej, która pozwoliła pracownikom wyspecjalizowa

wła

nie w wykonywaniu okre

lonej czynno

ci przy monta

samochodu, który podje

ał na ta

mie, co przyczyniło si

do 8,5-

krotnego obni

enia ceny samochodu. Bardzo znanym opisem istoty

specjalizacji jest opisanie fabryki gwo

dzi przez Adama Smitha:

„Robotnik nie maj

cy kwalifikacji w tej dziedzinie (...) mógł z trudem

(...) wytworzy

jeden gwó

dziennie, a w

adnym wypadku nie był

w stanie wyprodukowa

20 sztuk. Obecnie jednak proces produkcji

gwo

dzi (...) jest podzielony na wiele czynno

ci (...). Jeden człowiek

wykonuje drut, inny ten drut prostuje, trzeci tnie, a czwarty ostrzy jego
koniec (...).” Smith wyodr

bnił 18 etapów wytwarzania gwo

dzi, co

pozwoliło osi

ąć

żą

wydajno

ść

pracy – a jednego zatrudnionego

przypadało 4800 gwo

dzi dziennie.

Długi okres

Korzyści skali – trzy źródła

3. Wzrost skali produkcji bywa warunkiem wdro

enia nowych

rozwi

organizacyjnych i technicznych. Aby zastosowa

maszyny niezb

dne do produkcji masowej, owa du

a skala

jest niezb

dna, poniewa

nie opłaca si

zakup drogich

urz

dze

produkcyjnych dla niewielkich rozmiarów

produkcji. Stany Zjednoczone mogły osi

ąć

pod koniec

XIX w. znacz

cy skok gospodarczy i technologiczny, m.in.

dzi

ki zastosowaniu produkcji masowej, mo

liwej dzi

ej i wzrastaj

cej liczbie ludno

ci – wi

kszej ni

w krajach

Starego Kontynentu. In

ynierowie mówi

o zasadzie dwóch

trzecich – wzrost produkcji o 100% wymaga nakładów
wi

kszych o 67%. Np. budowa tankowca o dwukrotnie

kszej obj

ci pojemników na rop

wymaga 1 i 2/3

cej stali (a nie 2x).

Długi okres

Niekorzyści skali

Mog

tak

e pojawi

niekorzy

ci skali (diseconomies of

scale, diminishing returns to scale). Zwi

zane s

one z:

Trudno

ciami w zarz

dzaniu zbyt wielkim przedsi

biorstwem

(mened

erskie niekorzy

ci skali) wynikaj

ce z problemów

koordynacji poszczególnych jego cz

ęś

ci.

Wyczerpywaniem si

liwo

ci produkcji w danej lokalizacji

(wyczerpywanie si

pokładów w

gla, nasycenie lokalnego

rynku zbytu, co wi

ąż

e si

z konieczno

zbudowania nowej

kopalni, fabryki, zakładu).

Na rysunku – kiedy krzywa AC jest opadaj

ca oznacza to

zmniejszaj

ce si

koszty wraz ze wzrostem wolumenu

produkcji. Kiedy krzywa ta wznosi si

oznacza to niekorzy

skali (np. po wyczerpaniu łatwo dost

pnych pokładów w

gla).

eli koszty przeci

tne s

stałe – oznacza to stałe przychody

ze skali produkcji (np. masowa produkcja samochodów w
jednej fabryce).

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w długim okresie

Wiemy ju

e przedsi

biorstwo maksymalizuje zysk

przy takiej wielko

ci produkcji, przy której koszt

kra

cowy zrównuje si

z utargiem kra

cowym

(L)MC=MR. Zadaniem przedsi

biorcy jest

sprawdzenie, czy przy tej wielko

ci osi

ga zysk, czy

ponosi straty. Mo

e si

bowiem zdarzy

e przy

tej wielko

ci produkcji zysk jest optymalny, ale

mniejszy od kosztów, zatem pojawia si

strata. W

długim okresie oznaczałoby to konieczno

ść

zamkni

cia przedsi

biorstwa.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w długim okresie

Zysk całkowity przedsi

biorstwa to iloczyn zysku przeci

tnego

(przypadaj

cego na jednostk

produktu) i liczby sprzedanych

jednostek. Zysk całkowity jest zatem dodatni, je

eli zysk

przeci

tny jest wi

kszy od zera.

Oznacza to,

e utarg przeci

tny musi by

kszy od kosztu

przeci

tnego, czyli

e cena jednostki produktu pomno

ona

przez liczb

sprzedanych

jednostek musi by

ksza od

kosztu wytworzenia jednej
jednostki pomno

onej przez liczb

wytworzonych jednostek. Dlatego
cena musi by

ksza od kosztu

przeci

tnego w długim okresie.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w długim okresie

Zatem je

eli cena w punkcie LMC=MR jest ni

sza ni

koszt

przeci

tny, to w tym punkcie, to przedsi

biorstwo powinno

zaprzesta

działalno

ci (czerwony odcinek na osi pionowej).

eli cena jest równa LAC, to firma pokrywa jedynie swoje

koszty i osi

ga próg rentowno

ci.

eli natomiast cena przewy

sza LAC, to przedsi

biorstwo

osi

ga zysk i powinno nadal

prowadzi

działalno

ść

(zielony odcinek na osi pionowej).

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w długim okresie

Mamy wi

c dwa etapy podejmowania decyzji:

sprawdzamy, czy spełniony jest warunek kra

cowy

(LMC=MR), aby okre

wielko

ść

produkcji, przy której

maksymalizujemy zysk lub minimalizujemy straty.

nast

pnie sprawdzamy, czy ta wielko

ść

produkcji pozwala na

spełnienie warunku przeci

tnego,

tzn., czy cena przewy

sza LAC.

eli przedsi

biorstwo

przynosi straty nawet przy
optymalnych rozmiarach
produkcji, to powinno ono zosta

zlikwidowane.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w krótkim okresie

W krótkim okresie, sytuacja wygl

da nieco inaczej.

Ilo

ść

czynników stałych nie zmienia si

, zatem decyzja o

wielko

ci produkcji podyktowana jest miejscem przeci

cia

krzywej krótkookresowych kosztów przeci

tnych

(SMC – short-run marginal cost) z krzyw

utargu kra

cowego.

Przy tej wielko

ci produkcji

przedsi

biorstwo

maksymalizuje zysk lub
minimalizuje straty.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w krótkim okresie

Nast

pnie przedsi

biorstwo decyduje, czy w ogóle opłaca si

prowadzi

działalno

ść

produkcyjn

. Je

eli cena przewy

sza

przeci

tne koszty całkowite (SATC), to przedsi

biorstwo

osi

ga zysk (zielony odcinek). Je

eli cena nie osi

ga poziomu

SATC1, to w długim okresie nale

ałoby zaprzesta

produkcji.

eli jednak jest szansa na zwi

kszenie popytu (a wi

wielko

ci zapotrzebowania przy danej cenie, czyli przy danym

zapotrzebowaniu zwi

kszenie ceny), albo zmniejszenie

kosztów w dłu

szym horyzoncie, to w krótkim okresie (np.

recesja), przedsi

biorstwo mo

e ponosi

straty.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w krótkim okresie

Tutaj jednak musi podj

ąć

decyzj

, która zapewni

minimalizacj

strat. W krótkim okresie i tak trzeba pokry

koszty stałe, dlatego nawet brak produkcji oznacza koszty.
By

e jednak produkcja Q1 pozwoli nie tylko na pokrycie

kosztów stałych, ale tak

e na pokrycie cz

ęś

ci kosztów

zmiennych (albo raczej – wszystkich kosztów zmiennych i
cz

ęś

ci stałych – przy produkcji 0 nie ma pokrycia nawet

ęś

ci kosztów stałych). Je

eli suma przychodów

przewy

sza koszty zmienne (czyli je

eli cena

przewy

sza SAVC1), to przedsi

biorstwo zarabia

na pokrycie cz

ęś

ci kosztów stałych, dlatego te

dzie wytwarza

Q1, mimo i

ta wielko

ść

produkcji oznacza pewne straty.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
w krótkim okresie

eli jednak cena jest ni

sza od SAVC1, czyli je

eli cena nie

pokrywa nawet kosztów zmiennych, to nie opłaca si

ich

ponosi

produkuj

c jak

kolwiek wielko

ść

produkcji i lepsz

decyzj

dzie całkowite zaprzestanie produkcji (na jaki

czas).

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w
krótkim i długim okresie - podsumowanie

Warunki krańcowe

Sprawdź, czy warto
produkować

Decyzje
kr

tkookresowe

Wybierz poziom
produkcji, przy kt

rym

MR=SMC

Produkuj na tym poziomie, jeżeli
cena nie jest niższa od SAVC.
Jeżeli jest niższa, zaprzestań
produkcji.

Decyzje
długookresowe

Wybierz poziom
produkcji, przy kt

rym

MR=LMC

Produkuj na tym poziomie, jeżeli
cena nie jest niższa od LAC.
Jeżeli jest niższa, zaprzestań
produkcji.

ródło: Begg i in., wyd. z 2003, s. 218.

Koszty w krótkim i długim okresie

Zało

yli

my,

e wielko

ść

zakładu jest stała w krótkim okresie.

dej wielko

ci zakładu odpowiada dana krzywa kosztów

przeci

tnych krótkookresowych (SATC). W długim okresie

jednak rozmiary zakładów s

zmienne (np. mo

na sprzeda

hal

, maszyny itp.). Aby narysowa

krzyw

kosztów

długookresowych, LAC dla wszystkich rozmiarów produkcji,
ł

czymy krzywe kosztów krótkookresowych (SATC).

Koszty w krótkim i długim okresie

Wida

tu,

e najni

ej poło

one punkty SATC (czyli w krótkim

okresie) nie zawsze oznaczaj

minimalizacj

kosztów w

długim okresie. Np. punkt D oznacza najni

sze koszty, ale

tylko je

eli nie mo

emy zmieni

np. nakładów kapitału. W

długim okresie ni

sze koszty zapewnia punkt E. Mo

e to np.

oznacza

e warto utrzymywa

cej maszyn (a mniej

ludzi), mimo wy

szych kosztów w krótkim okresie, poniewa

w okresie dłu

szym łatwiej b

dzie (tj. po ni

szych kosztach)

dostosowa

rozmiary produkcji do zwi

kszonego

zapotrzebowania.