2. Norma prawna a inne wypowiedzi

Ogólny podział wypowiedzi

Wypowiedzi

opisowe

prawdziwe fałszywe

pozaopisowe

(niebędące zdaniami w sensie

logicznym)

dyrektywalne

funkcja sugestywna,

np: „Podaj sól!”

oceniające

ekspresyjna,

np: „Piękny dzień!”

performatywne

zmiany w rzeczywistości,

np: „Ja ciebie chrzczę!”

(zdania w sensie logicznym,

mówiące że tak i tak jest

albo tak i tak nie jest)

Wypowiedzi oceniające (1)

Ocena :

przeżycie aktu aprobaty lub dezaprobaty w stosunku do określonego

stanu rzeczy (osoby, zdarzenia) albo w stosunku do skutków tego stanu rzeczy;
wypowiedź zawierająca ocenę to

wypowiedź oceniająca.

Podziały ocen:

moralne

coś jest dobre lub złe,

np.: kradzież

zazwyczaj uznawana

jest za złą

hedonistyczne

coś jest przyjemne

lub nieprzyjemne

np: wypicie kawy

jest przyjemne lub

nie

estetyczne

coś jest ładne

lub brzydkie,

np: Robert

Pattinson

oceny

utylitarne

coś jest użyteczne

lub nieużyteczne,

np: system Windows

Wypowiedzi oceniające

(ćwiczenie 1)

Dokonaj oceny ze względu na podane wyżej kryteria

o. hedonistyczna

smaczne-niesmaczne

o. estetyczna

ładnie-nieładnie podane

o. utylitarna

użyteczność: puste kalorie a

ochłoda i wartość energetyczna

o. moralna

M. Ernst, Madonna karcąca dzieciątko w obecności trzech świadków

obraza uczuć religijnych a

zwrócenie uwagi na przemoc

w rodzinie

o. estetyczna

ładnie-nieładnie namalowane

o. hedonistyczna

zachwyca przekaz –
budzi zakłopotanie

o. utylitarna

bez wartości – wartość
dla ludzkości; można
powiesić w pokoju /
sprzedać

Wypowiedzi oceniające (2)

Ocena preferencyjna:

aprobata lub dezaprobata w stosunku do

określonego stanu rzeczy w stopniu mniejszy lub większym w odniesieniu do
innej oceny.

Coś jest lepsze/gorsze, ładniejsze/brzydsze, bardziej lub mniej użyteczne.

o. hedonistyczna

Dokonaj oceny preferencyjnej:

o. moralna

obrabowanie grzybiarki z tygodniowego utargu
vs uchylanie się od płacenia podatku dochodowego

o. estetyczna

o. utylitarna

Wypowiedzi oceniające (3)

Ocena jednoaspektowa:

dokonywana z jednego punktu widzenia.

Ocena wieloaspektowa:

dokonywana z wielu punktów widzenia.

• o. globalna: dokonywana na podstawie wszystkich punktów widzenia

• o. ambiwalentna:

nie jesteśmy w stanie dokonać o. globalnej,

stan bowiem jest pozytywny z jednego (kilku) punktów widzenia, a przy tym
negatywny z innego (innych) punktów widzenia

o. jednoaspektowa:

ładnie podany

o. wieloaspektowa:

ładnie podany, tuczący,

orzeźwiający, smaczny wafel,

niesmaczna bita śmietana

o. globalna

pozytywna (zjemy całość),

negatywna (zostawimy

całość), częściowo pozytywna

(zostawimy bitą śmietanę)

o. ambiwalentna

nie umiemy zdecydować

czy zjeść czy nie

Wypowiedzi oceniające (4)

samoistne (zasadnicze,

właściwe)

ocena ze względu na sam stan rzeczy

np. „

Piękny ten obraz!”

oceny

podbudowane instrumentalnie

ocena ze względu na skutki określonego stanu

rzeczy; ocena utylitarna: dany stan rzeczy jest

użyteczny dla uzyskania stanu rzeczy, który

samoistnie oceniamy jako pozytywny

np.

Ten nóż jest dobry do krojenia sera.

o. samoistna

negatywna (ból)

o. podb. instrum.

pozytywna (odporność

na choroby)

Wspaniały widok!

To bardzo dobry podręcznik.

Mamy piękny dzień na spacer!

o. samoistna

o. podbudowana instrumentalnie

Wypowiedzi oceniające (5)

kazuistyczne

ocena dokonywana od przypadku do

przypadku; za każdym razem dotyczy

określonego stanu rzeczy; ryzyko

relatywizmu

np.

Kradzież jabłka a kradzież z banku

postawy wobec ocen

pryncypialne

ocena wyznaczona generalnymi dyrektywami

postępowania lub globalną oceną stanu rzeczy;

nie zależy od kontekstu sytuacyjnego; ryzyko

nadmiernego rygoryzmu

np. Kradzież to zawsze zło.

(A kradzież jabłka przez głodne dziecko?)

Jeśli w danej grupie społecznej wytworzy się dyspozycja do podobnego ocenia
danych stanów rzeczy, to możemy powiedzieć, że grupa wyznaje podobne
wartości.

Jeśli wartości te tworzą pewien uporządkowany zbiór to możemy go nazwać
systemem wartości.

Wypowiedzi

performatywne

Poprzez wypowiedzi pełniące funkcję performatywną dokonuje się pewnej
zmianie w świecie zewnętrznym: poprzez wypowiedzenie słów

„Ja

Ciebie chrzczę”

dana osoba jest przyjmowana do organizacji religijnej; nie

jest to jedynie opis czynności chrzczenia. Zdanie to powoduje stan rzeczy, o
którym mówi, przez fakt jego wygłoszenia w określonych okolicznościach przez
określoną osobę.

Wypowiedzi performatywne służą więc do wykonywania  pewnych  czynności
konwencjonalnych.  Reguły  sensu  czynności  konwencjonalnych  nakazują
nadawać  czynności  wypowiedzenia  określonych  słów  (tj.  wypowiedzeniu
wypowiedzi performatywnej) – w połączeniu z innymi czynnościami uprawnionych
osób - określony sens kulturowy, tj. sens czynności konwencjonalnej.

„Faul!”

„Jesteście mężem i żoną!

”

„Nadaję Ci imię
Stefan Batory!

”

Wypowiedzi

optatywne

Oby była ładna

pogoda!

= wypowiedzi wyrażające życzenia

wypowiedzi

oceniające

wypowiedzi

dyrektywalne

wypowiedzi

optatywne

Obyś dostał karpia

na wigilię!

Obyś zdał do

następnej klasy!

„Trudna do ostrego wyznaczenia w mowie potocznej jest granica między
wypowiedziami dyrektywalnymi, a wypowiedziami optatywnymi (...). Z kolei
przeprowadzenie

granicy

między

wypowiedziami

optatywnymi

wypowiedziami jedynie wyrażającymi ocenę jakiegoś przyszłego stanu rzeczy
jest niekiedy sprawą bardzo dyskusyjną. W ten oto sposób od wypowiedzi
niewątpliwie dyrektywalnych można stopniowo i niepostrzeżenie przejść do
wypowiedzi, które charakteru dyrektywalnego wyraźnie już nie mają.”

Z. Ziembiński,

O stanowieniu i obowiązywaniu prawa

, Warszawa 1995, s. 22

Wypowiedzi

dyrektywalne

Wypowiedzi dyrektywalne to wypowiedzi, które nadają się, by
wskazywać adresatowi sposób postępowania (głównie f. sugestywna)

Podział wypowiedzi dyrektywalnych:

dyrektywy

celowościowe

Mówią w jaki sposób można

osiągnąć dany cel (rada).

np.:

Jeśli chcesz otworzyć

drzwi, musisz pociągnąć za

klamkę.

reguły sensu

czynności

konwencjonalnych

Przypisują czynnościom

określony sens kulturowy.

np:

Trzykrotnemu uderzeniu

młotkiem przypisują sens

udzielenia przybicia na

licytacji.

wypowiedzi dyrektywalne

normy

postępowania

Wyznaczają

adresatowi obowiązek

danego postępowania w

określonych

okolicznościach.

np:

Zakazuje się

łowienia sandaczy w

maju i kwietniu.

Dyrektywy celowościowe (1)

Dyrektywy celowościowe (teleologiczne) to wypowiedzi dyrektywalne,
które mówią adresatowi w jaki sposób może osiągnąć dany cel. Służą więc
wyrażeniu rady.

Wypowiedzi te wskazują jedynie w jaki sposób (zdaniem formułującego
wypowiedź) najrozsądniej dany cel osiągnąć. Samo osiągnięcie celu jest dla
adresata dobrowolne; dyrektywa celowościowa nie wyznacza więc obowiązku.

Są one zrelatywizowane do wiedzy i ocen mówiącego:

Jeśli chcesz wyłączyć żarówkę, to...

... naciśnij na wyłącznik.

...wyłącz bezpiecznik.

... ją rozbij.

... przerwij obwód elektryczny

...wysadź elektrownię w powietrze.

D. celowościowa mówi, jak niezawodnie, szybko,
trwale, małym wysiłkiem i nakładem kosztów i przy
zminimalizowaniu skutków ubocznych osiągnąć cel.

Dyrektywy celowościowe (2)

Dyrektywy celowościowe mogą się łączyć:

- z prawami opisowymi:

„Jeśli chcesz obliczyć pole trójkąta, to pomnóż

długość jego podstawy przez wysokość trójkąta i podziel przez 2”

- z regułami sensu czynności konwencjonalnych:

„Jeśli chcesz kupić

nieruchomość, zawrzyj ze sprzedającym umowę sprzedaży w formie aktu
notarialnego”

Odwróceniem dyrektywy celowościowej jest zdanie
anankastyczne, które sprawdza czy dyrektywa
celowościowa ma charakter dorzeczny.

Dyrektywa celowościowa: „Jeśli chcesz włączyć
telewizor, naciśnij na pilocie przycisk „ON”.”

Zdanie anakastyczne: „Jeśli naciśniesz na pilocie
przycisk „ON”, to włączysz telewizor”.

Zdanie anankastyczne

jest zdaniem w sensie

logicznym  o  postaci  implikacji.  Jego  wartość
logiczna  decyduje  o  dorzeczności  dyrektywy
celowościowej  (czy  doprowadzi  ona  do  celu,
o którym mówi).

Dyrektywy celowościowe (ćwiczenie)

Oceń czy to dyrektywa celowościowa czy zdanie anankastyczne. Jeśli to d. c.,
to dopisz do niej zdanie anankastyczne, będące jej odwróceniem, jeśli zaś to
z. a., to dopisz dyrektywę celowościową.

Jeśli dżokej pragnie wygrać wyścig, to musi zaprzyjaźnić się z koniem.

Jeśli będziesz jeść bułkę z bananem, to będziesz jak Adam Małysz.

Jeśli się zaszczepisz, to nie zachorujesz.

Jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby.

Jeśli macie zamiar zawrzeć umowę, to złóżcie zgodne oświadczenie woli.

Jest to dyrektywa celowościowa.

Jej odwróceniem jest zdanie: Jeśli dżokej zaprzyjaźni się z koniem, to wygra wyścig.

Jest to zdanie anankastyczne.

Jego odwróceniem jest dyrektywa: Jeśli chcesz być jak Adam Małysz, to jedz bułkę z bananem.

Jest to zdanie anankastyczne.

Jego odwróceniem jest dyrektywa: Jeśli nie chcesz chorować, to się zaszczep.

Jest to dyrektywa celowościowa.

Jej odwróceniem jest zdanie: Jeśli dasz mi krokodyla, to moja zguba nie nastanie.

Jest to dyrektywa celowościowa.

Jej odwróceniem jest zdanie: Jeśli złożycie zgodne oświadczenie woli, to zawrzecie umowę.

Reguły sensu czynności konwencjonalnych

Są

wypowiedzi

dyrektywalne,

które

określonym

czynnościom

psychofizycznym bądź też czynnościom konwencjonalnym niższego stopnia
nakazują przypisywać określony sens kulturowy („nakazują” rozumieć
czynność w określony sposób).

Konstruują one czynność konwencjonalną: wykonanie czynność niezgodnie z
regułami sensu czynności konwencjonalnej nie jest w ogóle czynnością
konwencjonalną.

Mogą być ustalone zwyczajowo (zdjęcie kapelusza jako gest powitania) bądź
też mogą być wyraźnie ustanowione (reguły gry w piłkę nożną, reguły
sporządzenia ważnego testamentu).

Przesunięcie klocka wzdłuż bądź wszerz szachownicy.

-> ruch wieżą

Przesunięcie klocka w poprzek szachownicy.

-> brak jakiegokolwiek ruchu

Reguły sensu czynności konwencjonalnych

Którym stanom rzeczy reguły sensu czynności czynności konwencjonalnych
nadają sens kulturowy? Które to proste czynności psychofizyczne?

Przekroczenie przez piłkę całym obwodem linii bramkowej.

Złożenie podpisu pod ustawą.

Wrzucenie kartki do urny wyborczej.

Spacer z psem po lesie.

Wybaczenie marnotrawnemu synowi.

Czynność konwencjonalna – strzelenie bramki.

Czynność konwencjonalna – podpisanie aktu normatywnego.

Czynność konwencjonalna – akt głosowania.

Czynność psychofizyczna.

Czynność konwencjonalna – przebaczenie.

Art. 930. § 1 k. c.: Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego,

jeżeli spadkodawca mu przebaczył.

Normy postępowania (1)

Norma postępowania to wypowiedź dyrektywalna, która swoim adresatom
w

określonych

okolicznością

nakazuje

albo

zakazuje

określonego

postępowania (tj. wyznacza im obowiązek określonego postępowania).

Postępowanie to zachowanie osoby zależne od jej woli.

Budowa normy postępowania:

N/Z

określenie adresata

określenie okoliczności

wyznaczenie nakazu albo

zakazu określonego postępowania

Norma

znajduje zastosowanie

, gdy wystąpią

okoliczności

, w których jej

adresat

ma obowiązek postąpić w określony sposób. Klasę tych wszystkich

sytuacji nazywamy

zakresem zastosowania danej normy

Zakresem normowania normy

nazywamy klasę przyszłych, zależnych od

woli zachowań jej adresata, które norma wyznacza mu do spełnienia.

Normy postępowania (ćwiczenie 1)

Wskaż adresata, okoliczności i wyznaczony normą obowiązek.

Zakazuje się łowienia sandaczy w maju i kwietniu.

Kto wyrządził ze swej winy drugiemu szkodę, zobowiązany jest ją naprawić.

Nie pożądaj żony bliźniego swego.

Kobiety należy przepuszczać w drzwiach.

Art. 537. § 2. k. c. Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny
sztywnej, obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę.

A – każdy, O – maj lub kwiecień, NZ – zakaz łowienia sandaczy.

A – każdy, O – wyrządzenie ze swej winy drugiemu szkody,

NZ – nakaz naprawienia szkody.

A – każdy (mężczyzna?), O – w każdych okolicznościach,

NZ – zakaz pożądania cudzego małżonka (żony?).

A – każdy mężczyzna, O – spotkanie z kobietą przy drzwiach,

NZ – nakaz przepuszczenia kobiety

Np.: A – sprzedawca, O – otrzymanie ceny wyższej od ceny sztywnej

NZ – nakaz zwrotu różnicy kupującemu

Normy postępowania (2)

Ze względu na postać słowną, normy dzielimy na normy w postaci:

wypowiedzi

rozkazującej

Norma zbudowana przy

użyciu trybu rozkazującego.

np.:

Piotrze, podlej dziś

kwiaty!

hipotetycznej

Jeżeli podmiot A, mający

cechy C, znajdzie się w

okolicznościach O,

to powinien czynić NZ”.

np.:

Jeśli ktoś ma

agresywnego psa i idzie z nim

na spacer, to powinien założyć

mu smycz i kaganiec.

kategorycznej

Każdy, kto jest A i ma cechy C,

w okolicznościach O,
powinien czynić NZ”.

np.:

Każdy, kto ma

agresywnego psa, na spacerze

z nim powinien założyć mu

smycz i kaganiec.

1. Nie wjeżdżaj pojazdem zasilanym gazem!
2. Jeśli ktoś, kto kieruje pojazdem napędzanym gazem,
znajdzie się w jakichkolwiek okolicznościach, to
zakazane mu jest wjeżdżać za ten znak.
3. Każdemu, kto kieruje pojazdem napędzanym gazem,
w jakichkolwiek okolicznościach, zakazane jest
wjeżdżać za ten znak.

Normy postępowania (3)

Adresat normy

to osoba, której norma wyznacza obowiązek określonego

postępowania. Ze względu na sposób określenia adresata normy dzielimy
na:

n. generalne

Adresat określony nazwą rodzajową, a

więc poprzez cechy, jakie dany

adresat posiada.

np.:

Każdy, Osoba prawna, Małoletni,

Senator, Najstarszy poseł na Sejm

n. indywidualne

Adresat określony imiennie,

poprzez nazwę indywidualną.

np.:

Piotr Nowak, Janis Joplin,

Microsoft

Również ze względu na

okoliczności

normy dzielimy na:

n. generalne

Okoliczności wskazane poprzez

pewne powtarzalne cechy.

np.:

W razie pożaru..., (Kto)

wyrządził drugiemu szkodę...

n. indywidualne

Okoliczności wskazane nazwą

indywidualną, o charakterze

niepowtarzalnym.

np.:

W dniu 16 lipca 2011 r. ...

materialny

obowiązek osiągnięcia bądź utrzymania

określonego stanu rzeczy

np.:

Najemca zobowiązany jest zwrócić lokal w

stanie niepogorzonym ponad normalne zużycie.

Normy postępowania (4)

Ze względu na wyznaczony normą

obowiązek

, normy dzielimy na:

n. abstrakcyjne

Wyznaczające obowiązek postępowania

w zasadzie powtarzalnego.

np.:

... zobowiązany jest do jej

naprawienia, ... zakazane jest zabijać

n. konkretne

Wyznaczające obowiązek postępowania

jednorazowego, niepowtarzalnego.

np.:

Oddanie przez konkretną osobę

wierzycielowi konkretnego długu.

Postuluje się, by normy prawne stworzone w procesie stanowienia
prawa miały charakter norm generalnych i abstrakcyjnych.

g. i a.: Art. 415. k. c. ”Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany
jest do jej naprawienia”.

Obowiązek

może mieć charakter:

formalny

obowiązek działania lub zaniechania

np.:

Zakazuje się wstępu do lasu.

Normy postępowania (ćwiczenie 2)

Wskaż czy poniższe wypowiedzi wysławiają normy generalne czy
indywidualne oraz abstrakcyjne czy konkretne.

Art. 43

. § 1 k. c. Przedsiębiorca działa pod firmą.

Jan Kowalski zobowiązany jest zapłacić Spółce A 300 zł.

Każdy rodzic dziecka chodzącego do I Gimnazjum w Poznaniu zobowiązany jest
zapłacić do 20.X.2011 r. 50 zł na komitet rodzicielski.

Każdy Polak zobowiązany jest wywiesić flagę 11 listopada.

Niniejszym  zobowiązuje  się Ministra  Spraw  Wewnętrznych  do  podania  do  dnia  6
czerwca 1992 r. pełnej informacji na temat urzędników państwowych od szczebla
wojewody  wzwyż,  a  także  senatorów  i  posłów;  do  2  miesięcy  – sędziów,
prokuratorów  i  adwokatów  oraz  do  6  miesięcy  – radnych  gmin  i  członków
zarządów gmin – będących współpracownikami UB i SB w latach 1945-1990.

norma generalna i abstrakcyjna

norma indywidualna i konkretna

norma generalna i konkretna

norma generalna i abstrakcyjna

norma generalna i konkretna

Uchwa

a Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 maja 1992 r. (M.P. z 1992 r., nr 16 poz. 116).

n. obowiązujące sensie

behawioralnym

Normy te w tym sensie obowiązują, iż są
przestrzegane, spotykają się z posłuchem.

≠ Normy obyczajowe są wyłącznie normami
obowiązującymi w sensie behawioralnym: nie będąc
n. tetycznymi ani aksjologicznymi są bowiem
przestrzegane.

Normy postępowania (5)

Ze względu na fakt obowiązywania norm postępowania, dzielimy je na:

n. tetyczne

Uzasadnieniem ich  obowiązywania
jest  ich  ustanowienie  przez  podmiot,
któremu  gotowi  jesteśmy  dawać
posłuch, gdyż:

1) podmiot cieszy się autorytetem,

podmiot

może

wymusić

przestrzeganie norm,

3) podmiot ma kompetencje do
stanowienia norm.

→ Normy prawne są normami
obowiązującymi

względu

uzasadnienie

tetyczne,

bowiem

zostały ustanowione albo uznane
przez kompetentne organy państwa
w określonej procedurze.

n. aksjologiczne

Uzasadnieniem ich obowiązywania to, że czyny
przez nie nakazane lub ich konsekwencje są dobre,
zaś czyny zakazane lub ich konsekwencje są złe.

→ Normy moralne są normami obowiązującymi ze
względu na uzasadnienie aksjologiczne (ocena
moralna wyznaczanego obowiązku).

Normy religijne to normy ustanowione przez bóstwo lub organizację kościelną. Splata się
w nich uzasadnienie tetyczne, aksjologiczne i obowiązywanie w sensie behawioralnym.

Normy postępowania (ćwiczenie 3)

Wskaż czy poniższe wypowiedzi wysławiają normę tetyczną, moralną,
obowiązującą w sensie behawioralnym, obyczajową lub/i religijną.

Pozew w postępowaniu uproszczonym wnosi się na urzędowym formularzu

Na święta Bożego Narodzenia powinno się przybrać choinkę.

Modlitwę należy odmawiać klęcząc, pięć razy dziennie, twarzą w stronę Mekki.

Zakazuje się zabijać.

W niedzielę zakazuje się handlu w sklepach wielkopowierzchniowych.

norma tetyczna, norma obowiązująca w sensie behawioralnym

norma obyczajowa, norma obowiązująca w sensie behawioralnym

norma religijna (także tetyczna, albowiem ustanowił ją Bóg/organizacja

religijna), norma obowiązująca w sensie behawioralnym

norma tetyczna, norma moralna, norma religijna,

norma obowiązująca w sensie behawioralnym

norma tetyczna, norma religijna,

norma obowiązująca w sensie behawioralnym, (norma moralna?)

Normy postępowania (6)

Ze względu na relację pomiędzy podmiotem ustanawiającym normę a jej
adresatami, normy dzielimy na:

n. autonomiczne

Adresat normy jest jednocześnie

podmiotem stanowiącym normę

(stanowi ją sam dla siebie).

np.:

Nie zjem już nigdy mięsa!

n. heteronomiczne

Podmiot stanowiący normę nie jest jej

adresatem (stanowi ją dla kogoś innego).

np.:

Art. 43

. § 1 k. c. Przedsiębiorca

działa pod firmą.

Art.. 148 k. k.: Kto zabija człowieka, podlega karze...

Art. 11 ust. 1: Odsetki, które powstają w Umawiającym się Państwie i są
wypłacane osobie mającej miejsce zamieszkania lub siedzibę w drugim
Umawiającym się Państwie, mogą być opodatkowane w tym drugim Państwie.

Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii w sprawie unikania podwójnego

opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku z 13.01.2004 r.

norma heteronomiczna

norma autonomiczna

Normy prawne (1)

Norma  prawna to  norma  postępowania
ustanowiona  lub  uznana  przez  kompetentne
organy  państwa  w  określonej  procedurze.
Norma  prawna  z  zasady  winna  być  zarazem
generalna i abstrakcyjna.

np.:

Art. 415 k. c.: Kto z winy swej wyrządził

drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia.

≠

zdanie deontyczne, tj. wypowiedź

opisowa stwierdzająca, że ze względu na treść
określonej normy jakieś postępowanie jest
określonym

podmiotom

określonych

okolicznościach nakazane, zakazane albo nie
jest ani nakazane, ani zakazane.

np.:

Zgodnie z brzmieniem normy wyrażonej w

art.  415  Kodeksu  cywilnego,  podmiot,  który
wyrządził  innemu  podmiotowi  szkodę  i  któremu
można  przypisać  winę,  zobowiązany  jest  ową
szkodę naprawić.

Normy prawne (2)

Norma prawna to norma postępowania ustanowiona lub uznana przez
kompetentne organy państwa w określonej procedurze. N. prawna z zasady
winna być zarazem generalna i abstrakcyjna.

Normy prawne dzielimy na:

n. merytoryczne

Wyznaczają one określonym

adresatom

w określonych

okolicznościach

obowiązek określonego postępowania

np.:

Każdemu,

w każdych

okolicznościach,

zakazuje się zabijać.

n. kompetencyjne

Upoważniają one

określony podmiot do

dokonania określonej czynności konwencjonalnej

z takim skutkiem, iż przez jej wykonanie

powstaną bądź zaktualizują się

obowiązki

adresatów tej normy, tj. osób podległych

kompetencji organu upoważnionego

Wyznaczają one

adresatom normy

okolicznościach dokonania przez podmiot

upoważniony czynności konwencjonalnej

obowiązek określonego postępowania

np.:

Każda osoba

jeśli sąd wezwie ją na

świadka

ma obowiązek stawić się w sądzie w

wyznaczonym terminie

N/Z

Normy prawne (ćwiczenie 1)

Wskaż czy w dany przepisie sformułowana jest norma merytoryczna czy
kompetencyjna

Art. 119 k. c.: „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez

czynność prawną”.

Art. 63

k. p. c.: „W sprawach o ochronę interesu konsumentów powiatowy (miejski)

rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz obywateli...”

Art. 893 k. c. „Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego

działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

Art. 55. Konstytucji RP: „Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem

przypadków określonych w ust. 2 i 3.”

Art. 148 k. k.: „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie

krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego
pozbawienia wolności.

norma merytoryczna

norma kompetencyjna

norma merytoryczna

2 normy merytoryczne i 1 norma kompetencyjna

Normy prawne (3)

Tradycyjny schemat normy postępowania:

hipo

teza

dyspozycja

sankcja

Sankcja

= konsekwencje przekroczenia dyspozycji

(

) +

N/Z

Każdemu

w każdych okolicznościach

zakazane jest zabijać

pod groźbą kary pozbawienia

wolności od lat 8, 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności

n. sankcjonowana

Norma prawna, z którą sprężona jest
norma sankcjonująca.

np.

Każdemu

w każdych okolicznościach

zakazuje się zabijać

(art. 148 k. k.)

n. sankcjonująca

Norma prawna, która –

jeśli sprzężona z nią

norma sankcjonowana znalazła zastosowanie i
została przekroczona

- wyznacza swym

adresatom

obowiązek wymierzenia sankcji wobec adresatów
normy sankcjonowanej.

np.

Sądowi,

jeśli ktoś naruszy normę wyrażoną w

art.. 148 k. k.,

nakazuje się wymierzyć mu karę

pozbawienia wolności od lat 8, 25 lat pozbawienia
wolności

albo

dożywotniego

pozbawienia

wolności.

To w istocie dwie normy (koncepcja dwóch norm sprzężonych):

lex imperfecta

Norma prawna, z którą nie jest
sprzężona norma sankcjonująca.

np.

Dzieci i rodzice są obowiązani do

wzajemnego szacunku i wspierania się.

rola

służebna

Normy prawne (ćwiczenie 2)

Wypisz z poniższych przepisów normę sankcjonowaną i sankcjonującą.

Art. 151. k. k. Kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do

targnięcia się na własne życie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy
do lat 5.

Art. 253. § 1. Kto uprawia handel ludźmi nawet za ich zgodą, podlega karze

pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

norma sankcjonowana: Każdemu w każdych okolicznościach zakazane jest

doprowadzenie człowieka do targnięcia się na własne życie namową lub przez

udzielenie pomocy.

norma sankcjonująca. Sądowi, jeśli ktoś naruszy art.. 151 k. k., nakazane jest

wymierzyć mu karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

norma sankcjonowana: Każdemu w każdych okolicznościach zakazane jest

prowadzenie handlu ludźmi, nawet za ich zgodą.

norma sankcjonująca. Sądowi, jeśli ktoś naruszy art. 253 k. k., nakazane jest

wymierzyć mu karę

pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Normy prawne a normy moralne (1)

Zakresy zastosowania norm moralnych i prawnych krzyżują się:

Istnieją:

P: normy prawne niebędące normami
moralnymi

Art. 516 k. p. c.: Orzeczenia sądu w postępowaniu
nie-procesowym zapadają w formie postanowień,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

M: normy moralne niebędące normami
prawnymi

Biednym należy dawać jałmużnę.

PxM: normy prawne będące normami moralnymi

Art. 96 § 1 k. r. o.:

[Rodzice] obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy

rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa
odpowiednio do jego uzdolnień.

Normy prawne a normy moralne (2)

Jak rozwiązać niezgodność normy moralnej i normy prawnej?

koncepcja walidacyjnej

niezależności norm

prawnych i norm moralnych

Norma prawna obowiązuje tylko ze

względu na uzasadnienie tetyczne; dla

jej obowiązywania nie jest ważne czy

norma prawna jest zgodna czy

niezgodna z normą moralną.

Stanowisko pozytywizmu prawniczego.

Niezgodność normy prawnej z moralną

nie uchyla prawnego obowiązku

przestrzegania normy prawnej; istnieje

jedynie obowiązek moralnego

nieposłuszeństwa wobec n. prawnej.

koncepcja walidacyjnej

zależności norm prawnych od

norm moralnych

Podstawa obowiązywania prawa znajduje

swoje uzasadnienie w moralności. Norma

prawna niezgodna z normą moralną

przestaje obowiązywać.

Stanowisko doktryn prawa natury.

Niezgodność normy prawnej z moralną

uchyla prawny obowiązek przestrzegania

normy prawnej, albowiem ta przestaje

obowiązywać.

moralność

prawo

moralność wpływa na proces stanowienia prawa (normy moralne wyznawane
przez prawodawców faktycznych/społeczeństwo wpływają na treść prawa)

prawodawca inkorporuje normy moralne do systemu prawnego, odsyła
w tekstach prawnych do norm moralnych („zasady współżycia społecznego”) oraz
zawiera w nich zwroty wartościujące („należyta staranność, niskie pobudki”)

moralność wpływa na proces interpretacji prawa (wykładnia funkcjonalna)

moralność wpływa na proces stosowania prawa (luzy decyzyjne)

zgodność norm prawnych z normami moralnymi zwiększa prawdopodobieństwo
przestrzegania tych pierwszych

Normy prawne a normy moralne (3)

Jak prawo i moralność wzajemnie na siebie oddziałują?

prawo moralność

stanowienie prawa może prowadzić do wykształcenia się w społeczeństwie
normy moralnej nakazującej/zakazującej danego czynu,

uchylenie normy prawnej może prowadzić do uznania czynu za moralnie
indyferentny, a więc do utraty mocy obowiązującej przez normę moralną

Wypowiedzi (ćwiczenia 1

1. Jaką funkcję semiotyczną pełni przede wszystkim wypowiedź
„Nakazuje się płacić podatek dochodowy od osób fizycznych
w wysokości 18% osiąganego przychodu.”? Czy może pełnić jeszcze
inne funkcje semiotyczne?

funkcję opisową,

funkcję ekspresyjną,

funkcję sugestywną,

funkcję performatywną.

Może  ona  pełnić  f.  opisową  (opis  rzeczywistości,  to  np.
informacja,  że  istnieje  coś  takiego  jak  podatek
dochodowy  od  osób  fizycznych),  f.  ekspresyjną  (wyraża
pozytywną ocenę płacenia podatków) i f. performatywną
(wyartykułowanie  jej  w  akcie  prawnym  to  fakt
prawotwórczy, tj. ustanowienie normy prawnej).

2. Jaką funkcję semiotyczną pełnią przede wszystkim poniższe wypowiedzi?

słowo „pas” w grze w brydża,

wypowiedzenie zdania: „Jan Kowalski zdał egzamin z prawoznawstwa”,

zawołanie „Gaz” skierowane do górników w kopalni,

tabliczka z napisem „Zakaz palenia”.

a) f. performatywną, b) f. opisową, c) f. sugestywną, d) f. sugestywną

Wypowiedzi (ćwiczenie 3)

3. Nazwij poniższe wypowiedzi:

Te spodnie nie nadają się już do niczego!

Jeśli złożysz pieniądze w depozycie sądowym, to zwolnisz się z
zobowiązania.

c) Żebyś tylko dojechał bezpiecznie!

Sąd wydaje wyrok biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy.

e) Jeśli chcesz zrzucić kilka kilogramów, musisz zacząć ćwiczyć.

wypowiedź oceniająca / ew. wypowiedź opisowa

zdanie anankastyczne (wypowiedź opisowa)

wypowiedź optatywna

norma prawna (norma postępowania, wypowiedź dyrektywalna)

dyrektywa celowościowa (wypowiedź dyrektywalna)