Ocena genetycznych

Ocena genetycznych

predyspozycji do wystąpienia

predyspozycji do wystąpienia

raka piersi i raka jajnika

raka piersi i raka jajnika

Katarzyna Ulanowska I rok

1. Wprowadzenie

1. Wprowadzenie

Dane epidemiologiczne wskazują, że co

Dane epidemiologiczne wskazują, że co

czwarty Polak, co czwarta Polka zachorują

czwarty Polak, co czwarta Polka zachorują

w ciągu swego życia na nowotwór złośliwy.

w ciągu swego życia na nowotwór złośliwy.

Można więc oszacować, że spośród obecnie

Można więc oszacować, że spośród obecnie

żyjących niemal 40

żyjących niemal 40

-

-

stu milionów Polaków,

stu milionów Polaków,

około 10 milionów zachoruje na tę chorobę,

około 10 milionów zachoruje na tę chorobę,

jeśli nic znacząco nie zmieni się w

jeśli nic znacząco nie zmieni się w

profilaktyce.

profilaktyce.

***

***

Nowotwory złośliwe są drugą przyczyną zgonów

Nowotwory złośliwe są drugą przyczyną zgonów

po chorobach układu krążenia. Są one przyczyną

po chorobach układu krążenia. Są one przyczyną

zgonu co piątego Polaka. Wśród kobiet

zgonu co piątego Polaka. Wśród kobiet

najczęstszą przyczyną zgonu do 65 roku życia są

najczęstszą przyczyną zgonu do 65 roku życia są

nowotwory złośliwe. Wśród mężczyzn, są one

nowotwory złośliwe. Wśród mężczyzn, są one

pierwszą przyczyną zgonu w wieku od 0

pierwszą przyczyną zgonu w wieku od 0

-

-

20 lat.

20 lat.

Biorąc pod uwagę odwrotne trendy umieralności,

Biorąc pod uwagę odwrotne trendy umieralności,

wzrostowy dla nowotworów złośliwych i obniżający

wzrostowy dla nowotworów złośliwych i obniżający

się dla chorób układu krążenia, należy

się dla chorób układu krążenia, należy

przewidzieć, że w XXI wieku nowotwory złośliwe

przewidzieć, że w XXI wieku nowotwory złośliwe

będą główną przyczyną zgonu Polaków w młodym

będą główną przyczyną zgonu Polaków w młodym

i średnim wieku.

i średnim wieku.

***

***

***

***

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem u kobiet w

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem u kobiet w

krajach rozwiniętych. W Polsce stanowi ponad 20%

krajach rozwiniętych. W Polsce stanowi ponad 20%

wszystkich nowotworów złośliwych u kobiet, a w wieku 40

wszystkich nowotworów złośliwych u kobiet, a w wieku 40

-

-

55 lat jest pierwszą przyczyną zgonów. Co roku notuje się

55 lat jest pierwszą przyczyną zgonów. Co roku notuje się

12.000 nowych przypadków raka piersi z czego niemal

12.000 nowych przypadków raka piersi z czego niemal

5000 kończy się śmiercią. Rak jajnika stanowi ponad 5%

5000 kończy się śmiercią. Rak jajnika stanowi ponad 5%

wszystkich rozpoznań nowotworów u kobiet i jest

wszystkich rozpoznań nowotworów u kobiet i jest

przyczyną 5% zgonów w przebiegu chorób

przyczyną 5% zgonów w przebiegu chorób

nowotworowych. Jedną z przyczyn tak dużej umieralności

nowotworowych. Jedną z przyczyn tak dużej umieralności

z powodu tych nowotworów jest małą liczba badań

z powodu tych nowotworów jest małą liczba badań

przesiewowych, w tym badań genetycznych, dzięki którym

przesiewowych, w tym badań genetycznych, dzięki którym

można by rozpoznawać osoby obarczone ryzykiem

można by rozpoznawać osoby obarczone ryzykiem

genetycznym.

genetycznym.

***

***

W Polsce ponad 50% nowo rozpoznanych

W Polsce ponad 50% nowo rozpoznanych

przypadków raka piersi zalicza się do

przypadków raka piersi zalicza się do

stanów zaawansowanych, a tylko ok. 20

stanów zaawansowanych, a tylko ok. 20

-

-

30% do pierwszego stopnia

30% do pierwszego stopnia

zaawansowania. Dla porównania, w

zaawansowania. Dla porównania, w

Stanach Zjednoczonych rak piersi w

Stanach Zjednoczonych rak piersi w

pierwszym stopnia zaawansowania stanowi

pierwszym stopnia zaawansowania stanowi

50

50

-

-

60% przypadków, a w Szwecji aż 80%.

60% przypadków, a w Szwecji aż 80%.

***

***

W ostatnich latach nastąpiło istotne

W ostatnich latach nastąpiło istotne

przyspieszenie w badaniach nad genetycznymi

przyspieszenie w badaniach nad genetycznymi

uwarunkowaniami nowotworów. Istnieje możliwość

uwarunkowaniami nowotworów. Istnieje możliwość

wykonania testów genetycznych

wykonania testów genetycznych

np

np

. dla określenia

. dla określenia

charakterystycznych mutacji w genach BRCA1 i

charakterystycznych mutacji w genach BRCA1 i

BRCA2 oraz określenie podwyższonego ryzyka

BRCA2 oraz określenie podwyższonego ryzyka

zachorowania na nowotwory na podstawie

zachorowania na nowotwory na podstawie

wywiadu (ankiety). Obok tych badań powinny być

wywiadu (ankiety). Obok tych badań powinny być

prowadzone programy

prowadzone programy

wykrywcze

wykrywcze

(

(

np

np

.

.

skryningi

skryningi

mammograficzne).

mammograficzne).

***

***

Jak podało pismo "Lancet", w ciągu

Jak podało pismo "Lancet", w ciągu

ostatnich dwudziestu lat dzięki programom

ostatnich dwudziestu lat dzięki programom

profilaktycznym prowadzonym w Wielkiej

profilaktycznym prowadzonym w Wielkiej

Brytanii i USA liczba zgonów na raka piersi

Brytanii i USA liczba zgonów na raka piersi

zmniejszyła się tam o 18

zmniejszyła się tam o 18

-

-

22%.

22%.

***

***

Podczas gdy w Szwecji umieralność z powodu rak piersi w

Podczas gdy w Szwecji umieralność z powodu rak piersi w

latach 1959

latach 1959

–

–

1995 szybko spada, w Polsce dramatycznie

1995 szybko spada, w Polsce dramatycznie

wzrasta. Przewiduje się, że jeśli w Polsce nie wprowadzi

wzrasta. Przewiduje się, że jeśli w Polsce nie wprowadzi

się na szerszą skalę profilaktyki, w tym badań

się na szerszą skalę profilaktyki, w tym badań

genetycznych, to w roku 2010 na raka piersi zachoruje

genetycznych, to w roku 2010 na raka piersi zachoruje

ponad 17.000 kobiet z czego ponad 6.000 umrze. Rak

ponad 17.000 kobiet z czego ponad 6.000 umrze. Rak

piersi i jego prawie 50 procentowa śmiertelność będzie

piersi i jego prawie 50 procentowa śmiertelność będzie

głównym problemem zdrowotnym kobiet w niedalekiej

głównym problemem zdrowotnym kobiet w niedalekiej

przyszłości. Jest to zjawisko bardzo niepokojące,

przyszłości. Jest to zjawisko bardzo niepokojące,

świadczące o nieefektywności systemu wczesnego

świadczące o nieefektywności systemu wczesnego

wykrywania tego nowotworu w Polsce.

wykrywania tego nowotworu w Polsce.

2. Wystąpienie mutacji a ryzyko

2. Wystąpienie mutacji a ryzyko

zachorowania na nowotwór

zachorowania na nowotwór

Wystąpienie mutacji w genie BRCA1 i/lub

Wystąpienie mutacji w genie BRCA1 i/lub

BRCA2 silnie predysponuje do zachorowania na

BRCA2 silnie predysponuje do zachorowania na

nowotwory piersi, jajnika oraz w mniejszym

nowotwory piersi, jajnika oraz w mniejszym

stopniu na nowotwory prostaty, okrężnicy, krtani

stopniu na nowotwory prostaty, okrężnicy, krtani

i trzustki. Kobiety z mutacjami w tych genach

i trzustki. Kobiety z mutacjami w tych genach

obciążone są ryzykiem zachorowania na raka

obciążone są ryzykiem zachorowania na raka

piersi do siedemdziesiątego roku życia

piersi do siedemdziesiątego roku życia

wynoszącym ponad 80%, a na raka jajnika

wynoszącym ponad 80%, a na raka jajnika

równym 40%. Rozpoznanie osób ze

równym 40%. Rozpoznanie osób ze

zwiększonym ryzykiem genetycznym

zwiększonym ryzykiem genetycznym

zachorowania na nowotwory ma więc istotne

zachorowania na nowotwory ma więc istotne

znaczenie dla ratowania ich życia.

znaczenie dla ratowania ich życia.

***

***

Samo stwierdzenie mutacji nie oznacza jeszcze

Samo stwierdzenie mutacji nie oznacza jeszcze

wystąpienia choroby nowotworowej, ale informuje

wystąpienia choroby nowotworowej, ale informuje

o tym, że organizm nosiciela mutacji w genach

o tym, że organizm nosiciela mutacji w genach

BRCA1 i/lub BRCA2 jest silnie predysponowany

BRCA1 i/lub BRCA2 jest silnie predysponowany

do zachorowania na nowotwór. Dzięki badaniom

do zachorowania na nowotwór. Dzięki badaniom

genetycznym ryzyko zachorowania na raka

genetycznym ryzyko zachorowania na raka

np

np

.

.

jajnika można zmniejszyć aż o połowę. Szacuje

jajnika można zmniejszyć aż o połowę. Szacuje

się, że nosicielek mutacji w genach BRCA1 i

się, że nosicielek mutacji w genach BRCA1 i

BRCA2, powodujących skłonność do raka piersi i

BRCA2, powodujących skłonność do raka piersi i

raka jajnika, może być nawet 200 tysięcy Polek.

raka jajnika, może być nawet 200 tysięcy Polek.

Obraz histologiczny

Obraz histologiczny

raka piersi

raka piersi

***

***

Rak piersi i rak jajnika, podobnie jak wszystkie inne

Rak piersi i rak jajnika, podobnie jak wszystkie inne

nowotwory złośliwe mogą rozwijać się na skutek

nowotwory złośliwe mogą rozwijać się na skutek

nagromadzenia mutacji w genach regulujących podziały

nagromadzenia mutacji w genach regulujących podziały

komórkowe. Mutacje te mogą być dziedziczone. Biorąc

komórkowe. Mutacje te mogą być dziedziczone. Biorąc

pod uwagę wszystkie kobiety w Polsce średnio jedna na 14

pod uwagę wszystkie kobiety w Polsce średnio jedna na 14

kobiet zachoruje na raka piersi, a jedna na 100 kobiet na

kobiet zachoruje na raka piersi, a jedna na 100 kobiet na

raka jajnika. Przy wystąpieniu mutacji w genach BRCA

raka jajnika. Przy wystąpieniu mutacji w genach BRCA

prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta dramatycznie,

prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta dramatycznie,

odpowiednio do 59% i 16% w wieku 40

odpowiednio do 59% i 16% w wieku 40

-

-

50 lat oraz 82% i

50 lat oraz 82% i

40% przed 70 rokiem życia. Jedną z konsekwencji tak

40% przed 70 rokiem życia. Jedną z konsekwencji tak

drastycznego zwiększenia ryzyka w przypadku wystąpienia

drastycznego zwiększenia ryzyka w przypadku wystąpienia

mutacji jest również przesunięcie czasowe momentu

mutacji jest również przesunięcie czasowe momentu

zachorowania. O ile w całej populacji szczyt zachorowań

zachorowania. O ile w całej populacji szczyt zachorowań

na raka piersi ma miejsce w 57 roku życia, o tyle nosicielki

na raka piersi ma miejsce w 57 roku życia, o tyle nosicielki

mutacji chorują o 17 lat wcześniej, czyli nawet już w wieku

mutacji chorują o 17 lat wcześniej, czyli nawet już w wieku

40 lat lub wcześniej.

40 lat lub wcześniej.

***

***

W połowie lat 90. po raz pierwszy ustalono silny związek mutacji

W połowie lat 90. po raz pierwszy ustalono silny związek mutacji

w

w

genach BRCA1, BRCA2 (nazwa genów od

genach BRCA1, BRCA2 (nazwa genów od

BReast

BReast

CAncer

CAncer

–

–

rak

rak

piersi) z rodzinnym występowaniem nowotworów piersi. Prawidłowe

piersi) z rodzinnym występowaniem nowotworów piersi. Prawidłowe

kopie tych genów, biorą udział w kontroli podziałów komórkowych

kopie tych genów, biorą udział w kontroli podziałów komórkowych

(proliferacji), w tym komórek nabłonka gruczołowego sutka

(proliferacji), w tym komórek nabłonka gruczołowego sutka

-

-

wyściełającego przewody mleczne oraz komórek nabłonka

wyściełającego przewody mleczne oraz komórek nabłonka

pokrywającego powierzchnię jajnika (geny

pokrywającego powierzchnię jajnika (geny

supresorowe

supresorowe

transformacji

transformacji

nowotworowej). Mutacje w tych genach powodują ich wyłączenie, a

nowotworowej). Mutacje w tych genach powodują ich wyłączenie, a

tym samym upośledzenie systemu kontroli podziałów komórkowych,

tym samym upośledzenie systemu kontroli podziałów komórkowych,

czego skrajnym efektem jest niekontrolowana proliferacja

czego skrajnym efektem jest niekontrolowana proliferacja

nowotworowa. Mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 zwykle nie

nowotworowa. Mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 zwykle nie

stanowią bezpośredniej przyczyny zezłośliwienia komórek, ale

stanowią bezpośredniej przyczyny zezłośliwienia komórek, ale

predysponują do zmian nowotworowych przez upośledzenie

predysponują do zmian nowotworowych przez upośledzenie

supresorowych

supresorowych

(hamujących) systemów kontroli podziałów komórek,

(hamujących) systemów kontroli podziałów komórek,

które w warunkach kancerogennych (

które w warunkach kancerogennych (

np

np

.: stosowanie hormonów,

.: stosowanie hormonów,

promieniowanie

promieniowanie

jonizujace

jonizujace

) przestają prawidłowo funkcjonować.

) przestają prawidłowo funkcjonować.

***

***

Ocenia się, że około 5

Ocenia się, że około 5

-

-

10% kobiet z

10% kobiet z

rozpoznanym rakiem piersi lub jajnika

rozpoznanym rakiem piersi lub jajnika

wykazuje zmiany genetyczne w genie

wykazuje zmiany genetyczne w genie

BRCA1 i/lub BRCA2 predysponujące do

BRCA1 i/lub BRCA2 predysponujące do

zachorowania.

zachorowania.

***

***

Na podstawie przeprowadzonych badań

Na podstawie przeprowadzonych badań

stwierdzono, że mutacje w genie BRCA1

stwierdzono, że mutacje w genie BRCA1

odpowiadają za około 45% dziedzicznych form

odpowiadają za około 45% dziedzicznych form

raka piersi w rodzinach, w których wystąpiły tylko

raka piersi w rodzinach, w których wystąpiły tylko

przypadki nowotworów piersi i za 75%

przypadki nowotworów piersi i za 75%

nowotworów piersi w rodzinach, w których

nowotworów piersi w rodzinach, w których

występowały także nowotwory jajników.

występowały także nowotwory jajników.

Dotychczas wykazano, że dziedziczenie mutacji w

Dotychczas wykazano, że dziedziczenie mutacji w

tymże genie zwiększa ryzyko zachorowania na

tymże genie zwiększa ryzyko zachorowania na

raka piersi do 59% przed 50 rokiem życia i do 82%

raka piersi do 59% przed 50 rokiem życia i do 82%

przed 70 rokiem życia oraz odpowiednio do 16% i

przed 70 rokiem życia oraz odpowiednio do 16% i

40% w przypadku raka jajników.

40% w przypadku raka jajników.

***

***

Badania dotyczące genu BRCA2 wskazują,

Badania dotyczące genu BRCA2 wskazują,

że mutacje w tym genie odpowiedzialne są

że mutacje w tym genie odpowiedzialne są

za 35

za 35

-

-

45% uwarunkowanych dziedzicznie

45% uwarunkowanych dziedzicznie

nowotworów piersi u kobiet. Mutacje w

nowotworów piersi u kobiet. Mutacje w

genie BRCA2 zwiększają ryzyko

genie BRCA2 zwiększają ryzyko

zachorowania na raka piersi do 85% zaś na

zachorowania na raka piersi do 85% zaś na

raka jajnika do 15

raka jajnika do 15

-

-

20%.

20%.

3. Grupy podwyższonego

3. Grupy podwyższonego

(wysokiego) ryzyka

(wysokiego) ryzyka

Do osób, które w pierwszej kolejności powinny zostać objęte test

Do osób, które w pierwszej kolejności powinny zostać objęte test

ami

ami

genetycznymi należą:

genetycznymi należą:

osoby, które już zachorowały na raka

osoby, które już zachorowały na raka

osoby, które miały co najmniej dwóch krewnych poniżej 60 roku ży

osoby, które miały co najmniej dwóch krewnych poniżej 60 roku ży

cia

cia

ze strony jednego z rodziców, u których występowały takie same

ze strony jednego z rodziców, u których występowały takie same

nowotwory

nowotwory

bliscy krewni osób u których wystąpiły nowotwory, zwłaszcza rak

bliscy krewni osób u których wystąpiły nowotwory, zwłaszcza rak

piersi

piersi

i jajnika

i jajnika

członkowie rodzin, w których wystąpiło kilka różnych nowotworów

członkowie rodzin, w których wystąpiło kilka różnych nowotworów

(u

(u

krewnych)

krewnych)

kobiety planujące podjęcie decyzji o hormonalnym leczeniu

kobiety planujące podjęcie decyzji o hormonalnym leczeniu

zastępczym po menopauzie lub stosujące takie leczenie

zastępczym po menopauzie lub stosujące takie leczenie

kobiety planujące decyzję o stosowaniu hormonów (

kobiety planujące decyzję o stosowaniu hormonów (

np

np

. przy

. przy

antykoncepcji) lub stosujące hormony

antykoncepcji) lub stosujące hormony

***

***

Osoby, które już chorowały na raka zagrożone są

Osoby, które już chorowały na raka zagrożone są

nawrotem choroby, szczególnie jeśli są

nawrotem choroby, szczególnie jeśli są

nosicielami mutacji genetycznych.

nosicielami mutacji genetycznych.

Krewni osób, które już zachorowały na nowotwór

Krewni osób, które już zachorowały na nowotwór

stanowią grupę bardzo wysokiego ryzyka. Istnieje

stanowią grupę bardzo wysokiego ryzyka. Istnieje

duże prawdopodobieństwo, że oni również są

duże prawdopodobieństwo, że oni również są

nosicielami mutacji genetycznych. Nowotwory w

nosicielami mutacji genetycznych. Nowotwory w

takich przypadkach są wyjątkowo złośliwe i

takich przypadkach są wyjątkowo złośliwe i

rozwijają się bardzo szybko, dlatego członkowie

rozwijają się bardzo szybko, dlatego członkowie

rodzin genetycznie obciążonych nowotworami

rodzin genetycznie obciążonych nowotworami

powinni koniecznie sprawdzić, czy są nosicielami

powinni koniecznie sprawdzić, czy są nosicielami

mutacji w genach BRCA1 i BRCA2.

mutacji w genach BRCA1 i BRCA2.

***

***

Ryzyko wystąpienia nowotworu zwiększa się także w

Ryzyko wystąpienia nowotworu zwiększa się także w

przypadku stosowania przez nosicielki mutacji w genach

przypadku stosowania przez nosicielki mutacji w genach

BRCA1 i/lub BRCA2, hormonalnej terapii zastępczej

BRCA1 i/lub BRCA2, hormonalnej terapii zastępczej

(zalecanej kobietą po menopauzie). Hormony stosowane

(zalecanej kobietą po menopauzie). Hormony stosowane

przez kilka lat, mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia

przez kilka lat, mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia

dziedzicznego raka piersi.

dziedzicznego raka piersi.

Najnowsze badania wskazują, że u nosicielek mutacji w

Najnowsze badania wskazują, że u nosicielek mutacji w

genach BRCA1 i/lub BRCA2 długotrwałe stosowanie

genach BRCA1 i/lub BRCA2 długotrwałe stosowanie

hormonalnych środków antykoncepcyjnych zwiększa

hormonalnych środków antykoncepcyjnych zwiększa

ryzyko rozwoju raka piersi w porównaniu z kobietami, które

ryzyko rozwoju raka piersi w porównaniu z kobietami, które

tych środków nie brały.

tych środków nie brały.

***

***

Zagrożenie wystąpieniem raka jajnika i piersi

Zagrożenie wystąpieniem raka jajnika i piersi

modyfikowane jest przez czynniki hormonalne, takie jak

modyfikowane jest przez czynniki hormonalne, takie jak

liczba cykli owulacyjnych (wczesna pierwsza miesiączka ,

liczba cykli owulacyjnych (wczesna pierwsza miesiączka ,

wystąpienie

wystąpienie

menarche

menarche

–

–

wiek pierwszego porodu, późna

wiek pierwszego porodu, późna

menopauza, liczba ciąż, niepłodność).

menopauza, liczba ciąż, niepłodność).

Wystąpieniem mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 są

Wystąpieniem mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 są

zagrożone również osoby spoza wymienionych grup

zagrożone również osoby spoza wymienionych grup

szczególnego ryzyka. Oznacza to, że sytuacją idealną z

szczególnego ryzyka. Oznacza to, że sytuacją idealną z

punktu widzenia profilaktyki onkologicznej byłoby, gdyby

punktu widzenia profilaktyki onkologicznej byłoby, gdyby

testom genetycznym poddała się każda kobieta, a także

testom genetycznym poddała się każda kobieta, a także

każdy mężczyzna.

każdy mężczyzna.

Mężczyznom także grozi rak

Mężczyznom także grozi rak

piersi.

piersi.

***

***

Panowie, tak jak panie, powinni raz w miesiącu kontrolować piers

Panowie, tak jak panie, powinni raz w miesiącu kontrolować piers

i.

i.

Najlepiej położyć się na łóżku, pod głowę wsunąć lewą rękę, a dr

Najlepiej położyć się na łóżku, pod głowę wsunąć lewą rękę, a dr

ugą badać pierś

ugą badać pierś

środkowym palcem, zataczając małe koła najpierw w jedną, potem w

środkowym palcem, zataczając małe koła najpierw w jedną, potem w

drugą stronę.

drugą stronę.

Należy zwracać uwagę na zmiany wokół brodawek i na same brodawki

Należy zwracać uwagę na zmiany wokół brodawek i na same brodawki

: czy nie zmieniły

: czy nie zmieniły

koloru, czy nie marszczą się.

koloru, czy nie marszczą się.

Z każdą zmianą, zwłaszcza guzkiem należy niezwłocznie zgłosić si

Z każdą zmianą, zwłaszcza guzkiem należy niezwłocznie zgłosić si

ę do onkologa.

ę do onkologa.

Większość mężczyzn nie zdaje sobie sprawy, że im także grozi rak

Większość mężczyzn nie zdaje sobie sprawy, że im także grozi rak

piersi.

piersi.

Pojawienie się raka sutka najczęściej związane jest z obecnością

Pojawienie się raka sutka najczęściej związane jest z obecnością

hormonów

hormonów

estrogenów, produkowanej w niewielkiej ilości przez męski organi

estrogenów, produkowanej w niewielkiej ilości przez męski organi

zm.

zm.

Chociaż u mężczyzn ilość tkanki gruczołowej jest dużo mniejsza n

Chociaż u mężczyzn ilość tkanki gruczołowej jest dużo mniejsza n

iż u kobiet, to jest ona

iż u kobiet, to jest ona

wyposażona w receptory wrażliwe na te hormony i w rezultacie pod

wyposażona w receptory wrażliwe na te hormony i w rezultacie pod

atna na powstawanie

atna na powstawanie

hormonozależnego

hormonozależnego

raka sutka.

raka sutka.

Skłonność jest dziedziczna (wiąże się z mutacją genu BRCA2), dla

Skłonność jest dziedziczna (wiąże się z mutacją genu BRCA2), dla

tego jeśli w rodzinie

tego jeśli w rodzinie

któraś z kobiet chorowała na raka piersi, zagrożenie guzem u męż

któraś z kobiet chorowała na raka piersi, zagrożenie guzem u męż

czyzn wzrasta aż

czyzn wzrasta aż

czterokrotnie.

czterokrotnie.

4. Pobieranie próbek materiału

4. Pobieranie próbek materiału

biologicznego

biologicznego

Materiałem biologicznym wykorzystywanym w analizach, a także zal

Materiałem biologicznym wykorzystywanym w analizach, a także zal

ecanym

ecanym

przez Instytut Badań DNA jest wymaz z jamy ustnej. Pobranie mate

przez Instytut Badań DNA jest wymaz z jamy ustnej. Pobranie mate

riału

riału

odbywa się przy wykorzystaniu prostego zestawu, w skład którego

odbywa się przy wykorzystaniu prostego zestawu, w skład którego

wchodzi

wchodzi

specjalna

specjalna

wymazówka

wymazówka

przeznaczona do pozyskiwania próbek materiału

przeznaczona do pozyskiwania próbek materiału

biologicznego dla celów analiz DNA oraz koperta zabezpieczająca.

biologicznego dla celów analiz DNA oraz koperta zabezpieczająca.

Materiał pozyskiwany jest z jądrzastych komórek nabłonkowych z

Materiał pozyskiwany jest z jądrzastych komórek nabłonkowych z

podpoliczkowej

podpoliczkowej

błony śluzowej części jamy ustnej i zabezpieczany na sucho

błony śluzowej części jamy ustnej i zabezpieczany na sucho

–

–

na

na

wymazówce

wymazówce

. W takiej bezpiecznej formie może być przechowywany bardzo

. W takiej bezpiecznej formie może być przechowywany bardzo

długo bez ryzyka degradacji DNA. Dla porównania, jądrzaste komór

długo bez ryzyka degradacji DNA. Dla porównania, jądrzaste komór

ki krwi w

ki krwi w

niesprzyjających warunkach jej przechowywania szybko degradują s

niesprzyjających warunkach jej przechowywania szybko degradują s

woje DNA

woje DNA

na zasadzie

na zasadzie

apoptozy

apoptozy

. Zastosowanie

. Zastosowanie

wymazówek

wymazówek

umożliwia transport drogą

umożliwia transport drogą

pocztową pobranego materiału genetycznego, bez obawy zniszczenia

pocztową pobranego materiału genetycznego, bez obawy zniszczenia

DNA.

DNA.

Przedstawiony sposób pozyskiwania materiału biologicznego jest b

Przedstawiony sposób pozyskiwania materiału biologicznego jest b

ezbolesny i

ezbolesny i

bardzo wygodny. Dodatkowo, bezpieczeństwo w transporcie, przecho

bardzo wygodny. Dodatkowo, bezpieczeństwo w transporcie, przecho

wywaniu

wywaniu

a także przygotowywaniu DNA do badań genetycznych daje mu przewa

a także przygotowywaniu DNA do badań genetycznych daje mu przewa

gę nad

gę nad

metodami opartymi na krwi obwodowej.

metodami opartymi na krwi obwodowej.

5. Specyfika testów genetycznych na

5. Specyfika testów genetycznych na

poziomie analizy laboratoryjnej

poziomie analizy laboratoryjnej

Istnieje kilka podstawowych elementów decydujących o wiarygodnoś

Istnieje kilka podstawowych elementów decydujących o wiarygodnoś

ci

ci

i wartości testu genetycznego na obecność mutacji w genach BRCA1

i wartości testu genetycznego na obecność mutacji w genach BRCA1

i

i

BRCA2. Należą do nich:

BRCA2. Należą do nich:

wystarczająca ilość badanych mutacji

wystarczająca ilość badanych mutacji

badanie mutacji w obydwu genach: BRCA1 i BRCA2

badanie mutacji w obydwu genach: BRCA1 i BRCA2

brak możliwości wystąpienia wyników fałszywie pozytywnych i

brak możliwości wystąpienia wyników fałszywie pozytywnych i

fałszywie negatywnych

fałszywie negatywnych

możliwość różnicowania

możliwość różnicowania

hetoro

hetoro

-

-

i homozygot.

i homozygot.

Nowoczesne testy genetyczne realizują wszystkie wymienione wyżej

Nowoczesne testy genetyczne realizują wszystkie wymienione wyżej

elementy. Test Instytutu Badań DNA analizuje jednocześnie obecno

elementy. Test Instytutu Badań DNA analizuje jednocześnie obecno

ść

ść

aż trzynastu mutacji, i nie tylko w genie BRCA1 (8 mutacji), ale

aż trzynastu mutacji, i nie tylko w genie BRCA1 (8 mutacji), ale

także w

także w

równie istotnym genie BRCA2 (5 mutacji). Ważne również, że osoba

równie istotnym genie BRCA2 (5 mutacji). Ważne również, że osoba

badana uzyskuje informację nie tylko o samym wystąpieniu mutacji

badana uzyskuje informację nie tylko o samym wystąpieniu mutacji

, ale

, ale

również o konkretnym miejscu, w którym ona wystąpiła.

również o konkretnym miejscu, w którym ona wystąpiła.

***

***

Test taki daje także możliwość jednoznacznej oceny

Test taki daje także możliwość jednoznacznej oceny

obydwu kopii badanego genu. Stanowi to wielką zaletę i

obydwu kopii badanego genu. Stanowi to wielką zaletę i

przewagę nad stosowanymi dotychczas niedoskonałymi

przewagę nad stosowanymi dotychczas niedoskonałymi

metodami tradycyjnymi. Zdiagnozowanie zmutowanego

metodami tradycyjnymi. Zdiagnozowanie zmutowanego

miejsca na jednym chromosomie nie przesądza o

miejsca na jednym chromosomie nie przesądza o

wystąpieniu identycznej mutacji na drugim chromosomie, a

wystąpieniu identycznej mutacji na drugim chromosomie, a

taka informacja może mieć decydujące znaczenie dla

taka informacja może mieć decydujące znaczenie dla

oceny ryzyka. Jeśli nawet jedna kopia badanego genu na

oceny ryzyka. Jeśli nawet jedna kopia badanego genu na

jednym z chromosomów pochodzącym

jednym z chromosomów pochodzącym

np

np

. od matki nie

. od matki nie

funkcjonuje poprawnie, to brak mutacji na drugim,

funkcjonuje poprawnie, to brak mutacji na drugim,

pochodzącym od ojca chromosomie, przynajmniej

pochodzącym od ojca chromosomie, przynajmniej

częściowo kompensuje działanie pierwszego i obniża

częściowo kompensuje działanie pierwszego i obniża

prawdopodobieństwo zachorowania na raka.

prawdopodobieństwo zachorowania na raka.

6. Zalecenia dla kobiet z grupy

6. Zalecenia dla kobiet z grupy

wysokiego ryzyka zachorowania na

wysokiego ryzyka zachorowania na

raka piersi i/lub jajnika

raka piersi i/lub jajnika

Zalecenia profilaktyczne mają na celu

Zalecenia profilaktyczne mają na celu

zmniejszenie ryzyka powstania nowotworu,

zmniejszenie ryzyka powstania nowotworu,

a jeśli już nowotwór wystąpi

a jeśli już nowotwór wystąpi

–

–

wykrycie go w

wykrycie go w

jak najwcześniejszym, czyli uleczalnym

jak najwcześniejszym, czyli uleczalnym

stadium. Dlatego też, tak ważne jest

stadium. Dlatego też, tak ważne jest

przeprowadzenie badań na

przeprowadzenie badań na

obecnośc

obecnośc

mutacji w genach BRCA1 i BRCA2.

mutacji w genach BRCA1 i BRCA2.

samokontrola piersi od 20 roku życia

samokontrola piersi od 20 roku życia

co miesiąc;

co miesiąc;

*

*

Zalecenia dotyczące badań

Zalecenia dotyczące badań

profilaktycznych:

profilaktycznych:

samokontrola piersi od 20 roku życia co miesiąc;

samokontrola piersi od 20 roku życia co miesiąc;

badanie piersi przez lekarza (co 6

badanie piersi przez lekarza (co 6

-

-

12

12

miesięcy)od

miesięcy)od

25 roku życia;

25 roku życia;

badanie USG piersi od 25 roku życia, nie rzadziej niż raz w roku

badanie USG piersi od 25 roku życia, nie rzadziej niż raz w roku

;

;

badanie piersi z zastosowaniem rezonansu magnetycznego jądrowego

badanie piersi z zastosowaniem rezonansu magnetycznego jądrowego

(MR) od 25 roku życia co roku (jeśli będzie dostępne)

(MR) od 25 roku życia co roku (jeśli będzie dostępne)

mammografia w wieku 25

mammografia w wieku 25

-

-

29 lat przynajmniej jedna, od 30 do 40 roku

29 lat przynajmniej jedna, od 30 do 40 roku

życia co 1

życia co 1

-

-

2 lata, później co roku;

2 lata, później co roku;

badania ginekologiczne i cytologiczne od 25 roku życia

badania ginekologiczne i cytologiczne od 25 roku życia

–

–

co roku;

co roku;

badanie USG narządu płciowego od 25 roku życia co roku;

badanie USG narządu płciowego od 25 roku życia co roku;

badanie markera CA 125 w surowicy, od 30 roku życia co roku.

badanie markera CA 125 w surowicy, od 30 roku życia co roku.

Lekarz onkolog może również przepisać stosowanie leków

Lekarz onkolog może również przepisać stosowanie leków

działających podobnie jak hormony, takich jak

działających podobnie jak hormony, takich jak

np

np

.

.

tamoxifen

tamoxifen

i

i

raloxifen

raloxifen

,

,

pozwalających na znaczące zmniejszenie ryzyka zachorowania na

pozwalających na znaczące zmniejszenie ryzyka zachorowania na

wybrane nowotwory (nawet o 50%).

wybrane nowotwory (nawet o 50%).

Podsumowanie

Podsumowanie

W Polsce umieralność na nowotwory jest bardzo wysoka,

W Polsce umieralność na nowotwory jest bardzo wysoka,

proporcjonalnie znacznie wyższa niż w krajach wysoko

proporcjonalnie znacznie wyższa niż w krajach wysoko

rozwiniętych. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest

rozwiniętych. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest

niewielka jeszcze dostępność badań genetycznych

niewielka jeszcze dostępność badań genetycznych

umożliwiających diagnozowanie predyspozycji do

umożliwiających diagnozowanie predyspozycji do

zachorowań na raka. Logicznym i nieuchronnym

zachorowań na raka. Logicznym i nieuchronnym

następstwem rozwoju naszej wiedzy o genetycznych

następstwem rozwoju naszej wiedzy o genetycznych

uwarunkowaniach nowotworów staje się wykorzystywanie

uwarunkowaniach nowotworów staje się wykorzystywanie

testów genetycznych (BRCA1 i BRCA2) umożliwiających

testów genetycznych (BRCA1 i BRCA2) umożliwiających

wykrywanie znacznie zwiększonych predyspozycji do

wykrywanie znacznie zwiększonych predyspozycji do

zachorowania na raka.

zachorowania na raka.

***

***

http://www.amazonki.com.pl

http://www.amazonki.com.pl

http://images.google.pl/

http://images.google.pl/

http://pl.wikipedia.org/wiki/BRCA2

http://pl.wikipedia.org/wiki/BRCA2

www.chirurg.pl

www.chirurg.pl

/

/

mod

mod

/archiwum/4750_leczenie_

/archiwum/4750_leczenie_

chi...

chi...

http://www.poradnikzdrowie.pl

http://www.poradnikzdrowie.pl

artwoodsw.nazwa.pl

artwoodsw.nazwa.pl

/

/

rosee

rosee

/shop/

/shop/

product_info.

product_info.

ph

ph

...

...

http://

http://

www.hccp

www.hccp

-

-

uicc.com

uicc.com

/genetyka/

/genetyka/

Diagnostyka nowotworów

Diagnostyka nowotworów

dziedzicznych

dziedzicznych

Międzynarodowe

Międzynarodowe

Centrum Nowotworów

Centrum Nowotworów

Dziedzicznych

Dziedzicznych

Monografia prof. Jana

Monografia prof. Jana

Lubińksiego

Lubińksiego

http://

http://

www.hccp

www.hccp

-

-

uicc.com

uicc.com

/genetyka/

/genetyka/

monogr

monogr

afia.htm

afia.htm

http://

http://

www.hccp

www.hccp

-

-

uicc.com

uicc.com

/genetyka/

/genetyka/

dojazd.

dojazd.

htm

htm

http://

http://

www.hccp

www.hccp

-

-

uicc.com

uicc.com

/genetyka/konfere

/genetyka/konfere

ncja1/

ncja1/