1 

 

 

 

 

 

Marzena Makowska 

 

Projektowanie ewaluacji wewnętrznej. 

 

Rola dyrektora placówki oraz nauczycieli  

w procesie ewaluacji wewnętrznej 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 

 

Skrypt opracowany w ramach działalności 

 

Instytutu Europejskiego 

i 

Studium Prawa Europejskiego 

w Warszawie 

 
 

ul. Prosta 2/14 lok. 204, 00-850 Warszawa

 

tel./fax. 22/833-38-90; 833-39-90 

www.uniaeuropejska.net.pl      

e-mail: info@spe.edu.pl

 

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Copyright by 

Instytut Europejski 

 

 

3 

 

 

Spis treści 

 

1.  Wstęp  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 

2.  Pojęcie ewaluacji i jej rola w edukacji 

 

 

 

 

5 

3.  Planowanie działań dyrektora szkoły/ placówki oświatowej  

oraz 

kadry 

pedagogicznej 

      11 

4.  Ewaluacja zaproszeniem do rozwoju szkoły/placówki  

oświatowej  

 

 

 

 

 

 

 

 

34 

5.  Projektowanie planu ewaluacji wewnętrznej   

 

 

39 

 

Zakończenie   

 

 

 

 

 

 

 

 

42 

Bibliografia

 

 

43

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 

 

1. Wstęp 

 

W wielu szkołach opracowywane są plany rozwoju szkół. Wieloletnie planowanie od 

dawna znają i wykorzystują duże firmy oraz ludzie biznesu. Nowe techniki zarządzania, 

szybko postępujące zmiany dotarły również do szkół, które chcąc sprostać oczekiwaniom 

uczniów, rodziców oraz szeroko pojętego  środowiska i zaczynają podejmować wysiłek 

planowania swojego rozwoju. Mądry i dokładnie zaplanowany rozwój placówki udoskonali 

szkołę we wszystkich jej obszarach działania, wykorzysta jej mocne strony i poprawi słabe. 

Planowanie rozwoju szkoły wynika z ustawy o systemie oświaty, gdzie w art. 41 ust.1 

zapisane są kompetencje stanowiące rady pedagogicznej (tj. zatwierdzanie planów pracy 

szkoły), jak również z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 sierpnia 1999 

w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, gdzie w § 3 ust. 1 

punkt 5 mamy zapis: ...dyrektor szkoły wraz z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska 

kierownicze opracowuje program rozwoju szkoły wykorzystując wyniki mierzenia jakości 

pracy szkoły... W świetle założeń reformy edukacji szkoła ma stać się  środowiskiem,  

w którym dążenie do wszechstronnego rozwoju ucznia stanowi podstawę całej jej działalności 

edukacyjnej i organizacyjnej. Ponadto, rodzice chcą posyłać swoje dzieci do dobrej szkoły  

o wysokim poziomie kształcenia, ze świetnie wykwalifikowaną kadrą, szkole o nienagannej 

opinii oraz nauczycielach przyjaznych i wyrozumiałych w odniesieniu do ucznia. Obecna 

szkoła musi  ciągle programować i planować swoje działania w celu doskonalenia jakości 

pracy, wprowadzania zmian, harmonizowania zamierzeń i wytyczania celów. Dodatkowo, 

reforma edukacji zwiększyła autonomię szkół, co doprowadziło do zaznaczania się 

wyraźnych różnic między poszczególnymi placówkami. Ważne jest, aby te różnice były 

czytelne, stały się motorem zmian, a w programowaniu i planowaniu podstawą dochodzenia 

do wysokiego poziomu jakości w szkole. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

5 

 

2. Pojęcie ewaluacji i jej rola w edukacji  

 

Ewaluację należy pojmować jako ciągłe i systematyczne badanie wartości i zalet 

danego obiektu. Jest więc systematycznym i jawnym procesem gromadzenia i analizowania 

informacji na temat istoty, charakteru i wartości interesujących praktyka zjawisk. Ma ona 

dostarczyć danych ułatwiających podejmowanie decyzji na podstawie jawnych precyzyjnie 

sformułowanych kryteriów i wartości. 

 
Ewaluacja odpowiada na potrzeby: 

• 

dotarcia do wartości, celów programu lub też całej instytucji edukacyjnej, 

• 

ustalenia wielorakich efektów programu lub działań instytucji edukacyjnej, 

• 

lepszego zaspokojenia oczekiwań (zarówno aktualnych, jak i tych, które z dużym 

prawdopodobieństwem pojawią się w przyszłości) odbiorców programu i innych 

zainteresowanych funkcjonowaniem instytucji edukacyjnej, 

• 

poprawy jakości nauczania, 

• 

rozwoju profesjonalnego nauczycieli, zarządzających oświatą, nadzoru 

pedagogicznego w zakresie ewaluacji, 

• 

dostarczania informacji koniecznych dla podejmowania decyzji oraz oceny 

zewnętrznej ze strony instytucji nadzorujących, społeczności oraz opinii publicznej, 

• 

uzyskania odpowiedzi na pytania i krytykę ze strony rodziców, społeczności lokalnej, 

nadzoru pedagogicznego, opinii publicznej, 

• 

pogłębienia odpowiedzialności za program i szkołę  wśród wszystkich 

zainteresowanych ich funkcjonowaniem, 

• 

wzmocnienia i ulepszenia organizacyjnego wymiaru funkcjonowania instytucji 

edukacyjnej, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz, 

• 

wzmacniania i ulepszania procedur demokratycznych dialogu społecznego, 

aktywności, podmiotowości itp. 

 

W toku ewaluacji potrzebne są następujące umiejętności: 

• 

pisanie projektu, 

• 

precyzyjne określanie celów ewaluacji, 

• 

dobór, organizowanie i współpraca w zespole badawczym, 

• 

wybór projektu i technik zbierania danych, 

6 

 

• 

przeprowadzenie wywiadów, 

• 

konstruowanie kwestionariusza i posługiwanie się nim, 

• 

obserwacja, 

• 

posługiwanie się złożonymi systemami informacji, 

• 

analiza danych, 

• 

pisanie raportów, formułowanie rekomendacji, 

• 

zapewnienie spożytkowania wyników, 

• 

wrażliwość na kontekst polityczny. 

 

       Ewaluator,  podobnie  jak  badacz,  odwołuje się do metod i technik typowych dla nauk 

społecznych, stosując ilościowe bądź jakościowe podejścia badawcze. Ewaluator w edukacji 

koncentruje się nie tylko na rezultatach, ale i na samym procesie dydaktycznym. Stara się 

definiować i badać efektywność nauczania, co służy procesowi wspierania jakości edukacji 

nauczycieli. Nie jest ani decydentem, ani ekspertem, ma przestawić jedynie dobrze 

udokumentowane dane umożliwiające podjęcie decyzji. Wyjątkowa jest sytuacja, gdy 

dokonuje się autoewaluacji. Nauczyciel, dokonując ewaluacji dla samego siebie, z własnej 

inicjatywy zbiera informacje na temat prowadzonych przez siebie zajęć, aby ulepszyć swoje 

narzędzia pracy. Ewaluacja nie służy wydawaniu ekspertyz, chociaż na jej podstawie tworzy 

się rekomendacje i wnioski odnoszące się do przyszłych działań. Ich źródłem nie są osobiste 

standardy, wartości oceny i przekonania ewaluatora. Dlatego bardzo ważny jest proces jej 

projektowania, gdzie precyzyjnie określa się przedmiot ewaluacji, kluczowe pytania oraz 

kryteria wartościowania. Unika się wtedy możliwości interpretowania danych poprzez własne 

opinie i sądy. 

 

       Wg  B.  Ciężka, przystępując do ewaluacji, należy wiedzieć,  że będzie ona przydatna  

i brana pod uwagę przy podejmowaniu konkretnych decyzji, że będzie służyć ulepszeniu 

istniejącego stanu rzeczy. Jej efekty muszą zrównoważyć poniesione koszty. Wykonana w 

sposób profesjonalny, precyzyjny i uczciwy, zgodnie z zasadami etycznymi, musi być 

zorientowana na konkretnego odbiorcę, np. ewaluacją w szkolnictwie. Zainteresowani mogą 

być politycy, dziennikarze, władze oświatowe, władze lokalne, dyrektorzy szkół, nauczyciele, 

rodzice uczniów. Planować ewaluację można dla jednej z tych grup lub nawet dla wszystkich 

jednocześnie. Za każdym razem zrobione zostanie to jednak inaczej.  

 

7 

 

W fazie planowania ewaluacji pojawiają się więc ważne kwestie, w tym przypadku 

sformułowane w formie pytań: 

 

1.  Uzasadnienie ewaluacji: 

• 

Kto chce przeprowadzić ewaluację? 

• 

Komu ma służyć ewaluacja? 

• 

Kto powinien otrzymać informację? 

 

2.  Strategia ewaluacji: 

• 

Jaki rodzaj ewaluacji jest możliwy z uwagi na towarzyszące jej okoliczności? 

• 

Jaka forma ewaluacji będzie najlepsza z uwagi na rodzaj ewaluowanego 

przedsięwzięcia? 

 

3.  Przedmiot ewaluacji: 

• 

Co będzie ewaluowane? 

• 

Jakiego rodzaju informacji potrzebujesz? 

 

4.  Ewaluator (ewaluatorzy): 

• 

Kto zbiera informacje? 

• 

Kto koordynuje proces ewaluacji? 

• 

Kto pisze raporty? 

 

5.  Metody ewaluacji: 

• 

Jakie metody należy zastosować dla uzyskania danych informacji? 

• 

Czy mogą być one opracowane i zastosowane w czasie, jakim dysponujesz? 

• 

Czy metody zostaną zaakceptowane przez osoby, których dotyczy ewaluacja? 

 

6.  Czas: 

• 

Ile czasu można zarezerwować na ewaluację? 

• 

Czy wystarcza czasu na zebranie i analizę danych? 

 

7.  Pozwolenia: 

• 

Czy uzyskane zostały wszelkie pozwolenia konieczne do przeprowadzenia 

ewaluacji? 

8 

 

• 

Czy udział w badaniach jest dobrowolny? 

• 

Kto decyduje o tym, co ma się znaleźć w raporcie? 

 

8.  Wykorzystanie ewaluacji: 

• 

Kto decyduje o sposobie wykorzystania ewaluacji? 

• 

W jakiej formie zostanie złożony raport? 

• 

Czy uczestnikom ewaluacji przedstawiona zostanie robocza wersja raportu? 

• 

Do jakiego audytorium będzie adresowany raport? 

• 

Czy forma raportu dostosowana jest do jego odbiorców (styl, objętość)? 

 

Aby zapewnić efektywność sprawowanego nadzoru pedagogicznego, niezbędnym 

warunkiem jest współpraca zarówno organu sprawującego nadzór pedagogiczny, organu 

prowadzącego szkoły jak i dyrektorów szkół oraz nauczycieli. Niewątpliwie podstawą 

nowych rozwiązań jest rozgraniczenie trzech zadań nadzorczych organów sprawujących 

nadzór.  W nowym nadzorze - ewaluacja zewnętrzna i ewaluacja wewnętrzna – to 

praktyczne badania oceniające przeprowadzone w szkole. Ewaluację wewnętrzną – zwaną 

samoewakuacją – przeprowadza szkoła, czyli wyznaczeni nauczyciele, dyrektor. 

Ewaluacji mogą podlegać wszelkie, mniej lub bardziej rozbudowane dziedziny życia 

szkoły. Ewaluator dysponuje procedurą, której skuteczność jest niezależna od tematyki, jaką 

się zajmuje. Polega przede wszystkim na dobrym zaprojektowaniu i przeprowadzeniu 

badania. Badanie ewaluacyjne to systematyczny, podporządkowany regułom 

metodologicznym, proces zbierania informacji o rzeczywistości, których uzyskanie pozwala 

na sformułowanie wniosków o jakości ewaluowanych obiektów i efektywności działań. 

Ewaluacja nie jest więc oceną jako taką, ani się do niej nie powinna sprowadzać. Celem 

ewaluacji jest takie poszerzenie wiedzy o szkole, o własnej pracy aby dała ona podstawę 

do planowania rozwoju szkoły.  

 

Ewaluacja zewnętrzna: 

•  prowadzona jest przez przygotowanych specjalistycznie co najmniej dwóch 

wizytatorów, 

•  kończy się raportem, który zawiera określeniem  poziomu spełnionych wymagań, 
•  prowadzona jest z wykorzystaniem przygotowanych narzędzi. 

 

9 

 

Zasadnicza różnica dzieląca te dwie strategie polega na tym, że zewnętrzny obserwator 

ma szansę, z racji swego niezaangażowania w prowadzone działania, dostrzec więcej  

i bardziej obiektywnie, ma szansę też postawić nieco inne pytania, niż ewaluator wewnętrzny.  

Ewaluacja wewnętrzna jest badaniem wybranego fragmentu działalności szkoły, w wyniku 

którego pozyskuje się informacje, analizuje je i na ich podstawie projektuje dalsze działania. 

Oddanie w ręce dyrektorów i nauczycieli decyzji o zakresie i sposobie wdrożenia wniosków  

z  ewaluacji wewnętrznej pozwala szkole na wybranie własnej drogi rozwoju. Umożliwia 

doskonalenie wynikające z potrzeb uczniów i lokalnej społeczności. 

Ewaluacja jest procesem złożonym, wymagającym dużo czasu, zaangażowania  

i  świadomości jej znaczenia dla pracy szkoły. Najlepiej, gdy motywem jej podjęcia jest ta 

właśnie  świadomość, a nie wymóg biurokratyczny czy też moda. Teraz jest to prawny 

obowiązek. Inicjatorem ewaluacji wewnętrznej w szkole może być każdy. Z praktyki 

wiadomo, że najczęściej będzie nim dyrektor bądź jego zastępca. Nauczyciele bowiem rzadko 

chcą podjąć odpowiedzialność za coś więcej niż własną pracę. Należy jednak podkreślić, że 

ewaluacja ta nie służy kontrolowaniu nauczycieli przez dyrektora, ale jest pracą zespołową 

dyrektora z nauczycielami na rzecz podniesienia jakości pracy szkoły. Wysokiej jakości nie 

osiąga się w pojedynkę, szkoła stanowi społeczność, w której istnieją wzajemne powiązania  

i dlatego niezbędne jest współdziałanie, i co za tym idzie - współodpowiedzialność.

 

 

Ewaluacje nie jest nowym zadaniem. Już w rozporządzeniu Ministra Edukacji 

Narodowej i Sportu z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego pojawiło 

się pojęcie ewaluacji rozumianej jako ocena przydatności i skuteczności podejmowanych 

działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w odniesieniu do założonych celów, 

służąca doskonaleniu tych działań. 

Kolejne rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2006 r. wprowadziło 

konieczność prowadzenia działalności diagnostyczno-oceniającej, która obejmowała  

w szczególności diagnozowanie oraz ocenianie działalności dydaktycznej, wychowawczej  

i opiekuńczej szkół i placówek. 

Jak widać, pozyskiwanie informacji na temat własnej pracy szkół i placówek, dokonywanie 

na tej podstawie oceny pracy oraz podejmowanie decyzji o dalszym działaniu jest od dawna 

obecne w rozporządzeniach w sprawie nadzoru pedagogicznego oraz w pracy szkół. 

Twórcy aktualnej koncepcji rozporządzenia przyjęli, że kluczowe znaczenie dla doskonalenia 

jakości pracy szkół i placówek ma ewaluacja wewnętrzna, prowadzona autonomicznie  

i zgodnie z potrzebami szkoły. Jej wyniki z jednej strony mają  służyć ciągłemu rozwojowi 

szkół i placówek oraz rozwojowi uczniów, z drugiej strony mają stanowić ważne 

10 

 

uzupełnienie ewaluacji zewnętrznej, dokonywanej przez organ sprawujący nadzór 

pedagogiczny, albowiem zgodnie z zapisami rozporządzenia wyniki tej ewaluacji muszą być 

uwzględnione podczas prowadzonej ewaluacji zewnętrznej. 

Ewaluacja wewnętrzna to działanie zespołowe, umożliwiające dialog pomiędzy 

wszystkimi zainteresowanymi jakością pracy szkół stronami. O jej wartości decyduje to, że 

jest z reguły bardziej trafna niż zewnętrzna, bo lepiej uwzględnia warunki działania danej 

szkoły czy placówki. Ewaluacja wewnętrzna może się odnosić do wymagań stawianych przez 

państwo, ale może i powinna także dotyczyć innych, wskazanych w szkole problemów. 

 

Ewaluacja zewnętrzna określa poziom spełniania przez szkołę lub placówkę wymagań 

stawianych przez państwo. Ustalenie poziomu ma służyć każdej szkole i placówce, 

przynosząc dane do dyskusji, o tym co należy poprawić, doskonalić, aby szkoła lub placówka 

jak najlepiej realizowała wyznaczone zadania. Z kolei uogólnione przez organ sprawujący 

nadzór pedagogiczny wyniki ewaluacji będą zarazem stanowić podstawę do doskonalenia 

systemu oświaty w województwie i w Polsce oraz pozwalać na budowanie rzetelnych 

raportów o stanie oświaty. 

Ustalenie wymagań umożliwia sprawowanie nadzoru pedagogicznego przez dokonywanie 

ewaluacji, umożliwiając porównywalność jej wyników, jednocześnie wskazując pożądane 

kierunki pracy szkół. Wymagania zostały określone w czterech ustalonych obszarach 

funkcjonowania szkół i placówek i odnoszą się bezpośrednio do: 

• procesów 

zachodzących w szkole, 

• efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej  oraz  innej    

działalności statutowej szkoły, 

• zarządzania szkołą, 

• funkcjonowania szkoły w środowisku lokalnym, w szczególności w zakresie  

współpracy z rodzicami uczniów. 

 

Stanowi to odejście od tradycyjnego podziału na kształcenie, wychowanie i opiekę. 

Organ sprawujący nadzór pedagogiczny będzie przeprowadzać ewaluację zgodnie 

 

z procedurą ustaloną w rozporządzeniu. 

W tym celu kurator powołuje zespół do przeprowadzenia ewaluacji w danej szkole lub 

placówce spośród wizytatorów do spraw ewaluacji. To osoby o wysokich kwalifikacjach  

i kompetencjach niezbędnych do zorganizowania i przeprowadzania tego typu badań, którzy 

ponadto wykażą się uczestnictwem w prowadzonych przez ministra formach doskonalenia 

zawodowego z zakresu ewaluacji. Stworzenie listy kryteriów branych pod uwagę w procesie 

11 

 

ewaluacji oraz ogólnokrajowy konsensus na temat wymagań stawianych szkołom jest bardzo 

ważny dla czystego, jasnego i uczciwego dialogu na temat jakości i jej doskonalenia.  

 

 

3.  Planowanie działań dyrektora na rzecz rozwoju szkoły lub 

placówki oświatowej 

 

Programowanie i planowanie jest procesem ustalania celów i wybierania środków do 

ich osiągania. Bez planu trudno jest skutecznie organizować ludzi i zasoby. Trudno jest 

świadomie kierować innymi, jak też oczekiwać, że inni działać będą w pożądanym kierunku. 

Ponadto, bez planu istnieje niewielka szansa osiągania wspólnych celów, bądź też 

orientowania się, kiedy i jak schodzimy z przyjętej drogi. 

Tak więc, dla dyrektora działającego na rzecz doskonalenia jakości pracy szkoły, dobra 

szkoła powinna oznaczać placówkę, w której dochodzi do: 

- perspektywicznego programowania pracy szkoły, 

- badania przebiegu wszystkich zachodzących w niej procesów, 

- nieustannego ich doskonalenia. 

 

Tylko perspektywiczne programowanie pracy szkoły i ujmowanie jej zadań w sposób 

całościowy, które następnie zostaną przełożone na konkretne działania, może stanowić 

podstawę do zarządzania jakością w szkole. W przeszłości miało już miejsce planowanie 

roczne, czyli sporządzanie rocznych planów dydaktyczno-wychowawczych pracy szkoły. 

Planowanie to, było jednak ukierunkowane na wykonywanie aktualnych i bieżących zadań. 

Dla ciągłego doskonalenia jakości pracy, konieczny jest perspektywiczny program rozwoju 

gdzie, obok kolejnych zadań do wykonania występują priorytety w pracy szkoły, dominujące 

przez najbliższe lata. Tymi priorytetami, którym podporządkowane są wszystkie działania  

w szkole, są jej misja i wizja oraz cele i zadania ogólne szkoły.

 

 

MISJA określa tożsamość i cel funkcjonowania szkoły, wskazuje więc funkcję, jaką ma pełnić 

szkoła w społeczeństwie i środowisku.  

WIZJA opisuje pożądany stan szkoły w przyszłości mówi, co trzeba w szkole zrealizować, 

aby odpowiadała ona potrzebom środowiska, a praca w niej dawała satysfakcję, zaś rodzice  

i uczniowie chętnie wchodzili w jej progi. 

12 

 

Misja i wizja są punktami wyjścia do wyznaczenia przez szkołę celów oraz zadań ogólnych  

i szczegółowych. 

CELE OGÓLNE  - to kierunki dążeń wynikające z misji jaką szkoła ma do spełnienia, 

natomiast cele szczegółowe (operacyjne) - to opis wyników, które mają być uzyskane. 

ZADANIA SZKOŁY  - to przyjęta strategia działania, to koncepcja realizacji celów oraz 

warunki i sposoby ich osiągania. 

 

Przykładowe cele i zadania ogólne pracy szkoły: 

1.  Cele ogólne: 

- uatrakcyjnienie procesu dydaktycznego, co spowoduje, że szkoła stanie się dla 

ucznia ciekawsza, że ją polubi i chętnie będzie do niej przychodził; 

- ciągłe podnoszenie jakości pracy nauczycieli i szkoły, poziomu nauczania, co 

przyczyni się do pełniejszego i wszechstronnego rozwoju ucznia, rozbudzenia jego 

ciekawości, wyobraźni i aktywności; 

- wyposażenie uczniów w umiejętności wykraczające poza ramowy plan nauczania, 

szczególnie w zakresie nauczania języków obcych; 

- upowszechnienie wiedzy i umiejętności informatycznych tak, aby stały się one dla 

ucznia narzędziem a nie celem kształcenia, aby w przyszłości umiał się odnaleźć  

i swobodnie poruszać w ciągle zmieniającym się świecie; 

- wspomaganie procesu dydaktycznego poprzez wykorzystanie komputera jako 

pomocy dydaktycznej w czasie poszczególnych zajęć dydaktycznych; 

- poznawanie i rozbudzanie zainteresowań uczniów, stwarzanie możliwości rozwoju, 

poszerzania wiedzy i umiejętności oraz samorealizacji; 

- zagospodarowanie uczniom wolnego czasu zgodnie z ich potrzebami, oczekiwaniami 

i zainteresowaniami; 

- integrowanie nauczanych treści i umiejętności w celu pełniejszego zrozumienia 

świata, ludzi i siebie; 

- kształtowanie zachowań sprzyjających zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi 

fizycznemu ucznia, propagowanie higienicznego trybu życia; 

- rozpoznawanie i udzielanie wszelkiej pomocy potrzebującym uczniom; 

- promowanie szkoły, pozyskiwanie sojuszników, współdziałanie z mediami, prasą; 

- zapewnienie bezpiecznej i nowoczesnej bazy dla pełnej realizacji celów i zadań 

szkoły. 

 

 

13 

 

2. Zadania ogólne: 

- doskonalenie i podnoszenie efektów pracy dydaktycznej szkoły; 

- unowocześnianie i wzbogacanie oferty i działalności dydaktyczno-wychowawczej, 

szczególnie w zakresie: 

o

 

nauczania języków obcych, 

o

 

obsługi i wykorzystania komputera, 

o

 

prowadzonych zajęć pozalekcyjnych, 

o

 

systematycznego nauczania pływania; 

- organizowanie uczniom wszechstronnej pomocy i opieki; 

- pogłębianie więzi z regionem; 

- wzbogacanie tradycji szkoły; 

- rozwijanie i doposażanie bazy szkoły; 

- popularyzowanie działań szkoły, organizowanie współpracy z rodzicami 

 

i środowiskiem lokalnym. 

Kiedy społeczność szkolna ma sformułowany cel działania (misja), zna potrzeby 

swojego  środowiska, określiła długofalowe cele oraz zadania ogólne i szczegółowe, które 

mają być realizowane na terenie szkoły, idee trzeba przełożyć na działania. Tylko rozbicie  

w istocie ogólnych haseł na konkretne działania, które mają być realizowane w najbliższych 

latach sprawi, że program szkoły nie będzie zbiorem pustych sformułowań. 

Każde ogólne zadanie szkoły, powinno znaleźć odbicie w kilku zadaniach szczegółowych, 

które umożliwią jego realizację. O ile w formułowaniu zadań ogólnych istotna jest dbałość  

o formę wskazującą, że zadanie szkoły jest skierowane wprost na uczniów, to niektóre cele  

i zadania szczegółowe mogą dotyczyć także innych klientów szkoły (nauczycieli, rodziców). 

Po podjęciu decyzji, jakie zadania szkoła ma realizować, grono pedagogiczne musi następnie 

zaplanować, jakie szczegółowe działania należy podjąć w danym roku szkolnym, kto będzie 

je realizował, kto jest odpowiedzialny za ich realizację, kiedy będą rozpoczęte i jak długo 

mają trwać oraz po czym można poznać, że osiągnięto zakładane cele, czyli należy opracować 

plan pracy szkoły na dany rok szkolny, który będzie jednym z wycinków realizacji zadań 

wynikających z programu szkoły. 

 

MONITORING, czyli ciągła obserwacja sposobu osiągania ustalonego celu wobec wszystkich 

działań realizowanych w czasie, należy zaprojektować już na etapie planowania. Nie służy on 

kontrolowaniu osób, ale sprawdzaniu przebiegu realizacji działania. Może być dokonywany 

przez osobę odpowiedzialną za wykonanie konkretnego zadania szczegółowego lub przez 

14 

 

osobę dodatkowo przydzieloną w przypadku dużego i skomplikowanego zadania. Dane 

uzyskane w trakcie monitoringu będą podstawą ewaluacji. Ewaluacja jest nie tylko 

systematycznym sposobem zbierania danych, ale ich  interpretacją, nadaniem im znaczenia. 

Przetworzone dane uzyskane w toku ewaluacji służą do podejmowania decyzji, niosących 

zmiany jakościowe w działaniu. 

 

Programowanie i planowanie pracy szkoły w długim i krótkim horyzoncie czasowym. 

Programowanie działalności to przewidywanie, zapowiadanie rozwoju na podstawie 

przewidywanych tendencji oraz rokowanie o rozwoju szkoły oparte na określonych danych, 

obliczeniach i trendach

. 

Z prognozowaniem rozwoju szkoły jest powiązane planowanie 

strategiczne, które wytycza główne kierunki rozwoju organizacji jako narzędzia kształtowania 

przyszłości i związków między instytucjami z otoczeniem. 

Planowanie strategiczne rozpoczyna się od określenia misji. Misja to posiadana przez 

szkołę idea i wizja przewodnia, która pozwala na nadanie jej kierunku i skoncentrowanie  

w działalności na najistotniejszych dziedzinach. Misja szkoły ujęta w planowaniu 

strategicznym, powinna zawierać określenie powołania i domeny działania. Cele ogólne 

strategiczne to: przygotowanie ucznia do dojrzałych wyborów, pełnego i odpowiedniego 

uczestnictwa w życiu społecznym, kierowania własnym rozwojem (przygotowanie do 

kształcenia ustawicznego). Wykonanie tych celów ma być dokonane poprzez odpowiednio 

opracowane podstawy programowe i ścieżki edukacyjne (edukacja medialna, uczestnictwo  

w kulturze, edukacja europejska, filozofia, edukacja ekologiczna). 

 

Na szczegółowe kategorie planu strategicznego składają się: 

- idea szkoły, jej cele strategiczne, zasady postępowania, reguły, obowiązki oraz uprawnienia 

i odpowiedzialność osób, nagrody i kary, długofalowe rozstrzygnięcia organizacyjne - to jest 

materia statutu szkoły; 

- wybrane cele do osiągnięcia w określonym czasie, nakazane zadania (np. przez organ 

prowadzący lub nadzór pedagogiczny), etapowe stany rzeczy przybliżające cel, harmonogram 

realizacyjny, wskazówki dla wykonawców i ich nazwiska, to budulec planu pracy; 

- coroczne stałe zdarzenia, imprezy, konkursy, wywiadówki, narady organów kierujących, 

czynności kontrolne, uroczystości i obchody, tworzące pewien powtarzalny rytuał szkolnego 

życia, to materiał do kalendarza szkoły; 

15 

 

- stan organizacyjny szkoły w nadchodzącym roku szkolnym (uczniowie, oddziały, 

nauczyciele, komórki organizacyjne, przedmioty i ich tygodniowy wymiar itd.), to decyzje do 

arkusza organizacji szkoły; 

- cele kształcenia i wymagania programowe poszczególnych przedmiotów nauczania oraz 

sposoby realizacji, to materia programów i indywidualnych planów pracy nauczycieli (tzw. 

rozkładów materiału nauczania czy konspektów lekcyjnych); 

- zadania statutowe różnych komórek wewnętrznych, to podstawa ich wewnętrznego 

planowania działań na konkretny okres, np. rok szkolny.  

 

Po wstępnym ustaleniu ogólnych założeń i celów w planie rozwoju, dyrektor 

opracowuje roczny plan pracy szkoły. Plan pracy szkoły musi odpowiedzieć na pytanie, jak 

spożytkować czas, jaki jest przed nami, aby osiągnąć postęp w funkcjonowaniu szkoły, aby 

coraz lepiej realizować cele długofalowe szkoły. Plan pracy decyduje o tym co zmienić  

w ciągu najbliższego czasu, aby szkoła stała się instytucją lepszą, nowocześniejszą, bardziej 

odpowiadającą społecznemu zapotrzebowaniu na dobrą edukację. Plan powinien zawierać 

odpowiedź na pytanie, jak poprawić to, co w ubiegłych latach opóźniało pełne osiągnięcie 

celów końcowych. Tak skonstruowany plan pracy szkoły jest aktem twórczego myślenia 

kierownictwa szkoły i gremiów z nim współdziałających. 

 

Z punktu widzenia prawa szkolnego, planowanie pracy szkoły/placówki oświatowej 

składa się z kilku etapów formalnych: 

- wniesienie projektu planu pracy przez dyrektora do organu decyzyjnego, 

- opiniowanie projektu planu pracy przez radę rodziców, 

- zatwierdzenie planu.  

 

Inicjatorem (projektantem) planu pracy jest dyrektor, stanowi o tym zarówno prawo, jak  

i obowiązki pełnione na tym stanowisku. Opiniodawcą projektu jest rada szkoły. Natomiast 

decydentem rada pedagogiczna.  

 

Źródła informacji niezbędne dla dyrektora w celu skonstruowania planu  

Źródło informacji: 

Uwagi 

Treść obrad, uchwał i formalnych 

wniosków organów kierowania i 

Wyciągi z protokołów obrad, formalne wnioski 

złożone w dyrekcji, notatki dyrekcji, notatki 

16 

 

współkierowania szkołą. dyrektora 

uczestniczącego w obradach 

Napływające akty prawa szkolnego 

(oświatowego). 

  

Wnioski z nadzoru pedagogicznego 

dyrektora i innych osób uprawnionych. 

Wnioski te dwukrotnie w ciągu roku szkolnego są 

przedstawione radzie pedagogicznej. 

Zalecenia powizytacyjne kuratora 

oświaty lub zalecenia organu 

prowadzącego. 

  

Inicjatywy innowacyjne nauczycieli. 

Z tych inicjatyw może powstać odrębny plan 

innowacji i eksperymentów pedagogicznych. 

Treść i wnioski z narad i szkoleń, 

w których uczestniczą dyrektor 

(wicedyrektor) i nauczyciele,  

czytelnictwo zawodowe dyrektora. 

Informowanie dyrektora przez nauczycieli biorących 

udział w doskonałemu zawodowym o ważniejszych 

pomysłach lub inicjatywach. 

Projekt rocznego planu rozwoju Zespołu Szkół w Koprzywnicy  

 

Sporządzanie i realizowanie planu doskonalenia zawodowego nauczycieli 

Do ważniejszych zadań dyrektora szkoły – pedagoga, zalicza się troskę o twórcze 

przystosowanie i profesjonalny rozwój nauczyciela. Rozwój zawodowy pracownika wyraża 

się postępem, zmianami, które polegają na przechodzeniu od niższego do wyższego poziomu 

profesjonalizmu, do dojrzałości zawodowej, stanowiącej bardzo istotna część rozwoju 

osobowości człowieka. Dyrektor szkoły ma szczególną rolę do spełnienia w stosunku do 

nauczycieli w początkowym okresie pracy, w którym odbywa się start i staż zawodowy. 

Wymaga to świadomego i w miarę systematycznego oddziaływania na nauczyciela, według 

określonego programu, którego część stanowi inspiracja i optymalizacja procesu adaptacji 

społeczno-zawodowej. Preferowany jest model nauczyciela "dynamicznego", odznaczającego 

się aktywnością i zaangażowaniem w pracy pedagogicznej, stale doskonalącego się, 

umiejętnie współdziałającego z uczniami i ich rodzicami, z innymi nauczycielami 

 

i dyrektorem szkoły. W modelu tym akcentuje się nowatorskie i twórcze podejście do pracy, 

refleksję pedagogiczną, samokrytycyzm oraz identyfikację ze szkołą i zawodem. Dyrektor 

przydzielając nauczycielowi stażyście obowiązki i czynności, liczy się z jego kwalifikacjami, 

zainteresowaniami i możliwościami psychofizycznymi. Udziela pomocy w planowaniu  

i przygotowywaniu zajęć z uczniami, jak i spotkań z rodzicami uczniów. Systematycznie 

17 

 

hospituje zajęcia i przeprowadza konferencje pohospitacyjne oraz rozmowy ukierunkowujące 

i motywujące dalszą działalność dydaktyczno-wychowawczą. Ponadto, wskazuje sposoby  

i możliwości samokształceniowe oraz wzbogacania przez nauczyciela własnego warsztatu 

pracy. Dyrektor szkoły przyczynia się do znacznego skrócenia okresu trudnego i złożonego 

procesu adaptacji, jeśli utrzymuje częste kontakty z początkującym nauczycielem, sprawnie 

organizuje pracę w szkole, stosuje partnerski i współdziałający styl kierowania, jak również 

tworzy warunki dla kształtowania się prawidłowych stosunków międzyludzkich. 

Wzrost autonomii szkół, wyrażający się między innymi prawem do tworzenia własnych 

koncepcji pracy, programów edukacyjnych oraz wewnątrzszkolnych systemów oceniania 

osiągnięć uczniów, powoduje pogłębianie się różnic między szkołami. Sytuacja ta, wymaga 

od dyrektora umiejętności budowania własnej, indywidualnej koncepcji pracy szkoły, a także 

takiej organizacji nadzoru pedagogicznego, która umożliwi kontrolę osiągania wyznaczonych 

standardów. Wciąż rosną obowiązki dyrektora związane z podnoszeniem kwalifikacji 

nauczycieli, szczególnie w zakresie organizacji doskonalenia wewnątrzszkolnego. 

Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli jest ukierunkowane na rozwój szkoły, zmierza do 

jej ulepszania i uczynienia życia szkolnego bardziej wartościowym. Jest dążeniem do "lepszej 

szkoły", w której będą pracować "lepsi nauczyciele", dążeniem do poprawy relacji 

międzyludzkich w radzie pedagogicznej i rozwoju współpracy oraz dążeniem do wewnętrznej 

reformy zmierzającej do rozwoju organizacji. Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli jest 

elementem składowym Rozwoju Organizacji Szkoły, której celem jest samorozwój 

nauczycieli i samoodnowa szkoły prowadząca do utrzymania i polepszenia jakości nauczania. 

Obejmuje pracę nad codziennymi problemami szkoły, planowaniem wspólnej przyszłości  

i rozwojem jednostki kreatywnej, szczególnie uzdolnionej. 

W szkole jako organizacji stale uczącej się, nauczyciele mają prawo i obowiązek 

doskonalenia się zawodowego. Dyrektor szkoły współdziała z radą pedagogiczną  

w organizowaniu samokształcenia wszystkich nauczycieli opracowując plan doskonalenia 

zawodowego nauczycieli zatrudnionych w szkole. Ustala potrzeby szkoły w zakresie 

kształcenia, a także harmonogram dokształcania się nauczycieli. Dba o to, by każdy 

nauczyciel w długotrwałym procesie dojrzewania zawodowego przechodził od etapu 

naśladowania poznanych wzorów poprzez etapy refleksji i samowiedzy do etapu twórczości 

(mistrzostwa pedagogicznego). Stopniowo, w miarę dojrzewania osobowości zawodowej, 

jego nadzór pedagogiczny staje się mniej dyrektywny i łagodniejszy, w pełni szanujący 

autonomię nauczyciela. 

18 

 

W rozwoju zawodowym i zaspokajaniu wielu indywidualnych potrzeb nauczycieli, duże 

znaczenie ma pozalekcyjna i pozaszkolna aktywność intelektualna, kulturalna, sportowa, 

krajoznawczo-turystyczna, towarzyska i rekreacyjna, organizowana przez radę pedagogiczną, 

szkołę, organizacje związkowe i inne instytucje. Inspirowanie tej działalności, docenianie 

osiągnięć i udzielanie pomocy organizatorom jest ważnym obowiązkiem dyrektora szkoły, 

związanym z wypełnianiem przez niego funkcji tzw. wychowawczej wobec podległego 

personelu pracowniczego. Praca i osiągnięcia dyrektora w zakresie rozwoju zawodowego 

nauczycieli i pozostałych pracowników szkoły to jedno z ważniejszych kryteriów oceny jego 

działalności. 

 

Dyrektor sprawujący nadzór pedagogiczny  

Nadzór pedagogiczny to sprawowanie kontroli, analizowanie i ocenianie przebiegu  

i wyników pracy pedagogicznej w szkole/placówce oświatowej oraz tworzenie warunków dla 

tej działalności i udzielanie pomocy podmiotom współwychowującym młodzież. Celem 

nadzoru pedagogicznego, jest dbanie o odpowiednią jakość usług edukacyjnych oferowanych 

przez szkołę. Nadzór pedagogiczny należy do podstawowych obowiązków kierowniczych 

każdego dyrektora. 

Aby działania sprawowane przez dyrektora szkoły w ramach nadzoru wewnętrznego 

były sprecyzowane, realistyczne i nie wpływały dezorganizująco na funkcjonowanie szkoły 

proponuje się opracowanie procedur, dotyczących podstawowych form nadzoru 

pedagogicznego: 

1. procedura ewaluacji wewnętrznej - przygotowanie procedury można oprzeć na 

metodologii prowadzenia ewaluacji, uwzględniającej następujące czynności: 

• zaprojektowanie przebiegu ewaluacji, zawierającego informacje o celach 

 

i przedmiocie ewaluacji, zgodnie z § 21. ust 2. pkt 1, 

 • opracowanie harmonogramu badań ewaluacyjnych, zgodnie z § 21. ust 2. pkt 1, w tym 

opracowanie narzędzi ewaluacji, przeprowadzenie badań, techniczne opracowanie wyników 

badań, sporządzenie raportu, przekazanie informacji zwrotnej podmiotom szkoły. 

 

2. procedura prowadzenia kontroli – z § 21. ust 2. pkt 2 wynika, że w planie nadzoru 

opracowanego przez dyrektora szkoły powinna znaleźć się informacja o terminie i tematyce 

kontroli. Pozostałe elementy procedury mogą dotyczyć na przykład: 

•  udziału nauczyciela w działaniach kontrolnych, 
•  formy sprawowania kontroli, 
•  sposobu dokumentowania działań kontrolnych,  

19 

 

•  sposobu wykorzystania informacji pokontrolnych,  
•  terminu i sposobu przekazywania wniosków i zaleceń sposobu wniesienia zastrzeżeń  

i wyjaśnień do wyników kontroli. 

 

Warto pamiętać,  że w opracowywanych procedurach powinna zostać sprecyzowana forma  

i zakres współpracy dyrektora szkoły z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska 

kierownicze w szkole. Należy podkreślić,  że szkoła lub placówka nie ma obowiązku 

opracowania i posiadania zaproponowanych powyżej procedur.  

 

W wyniku upodmiotowienia uczniów i nauczycieli, istnieje konieczność ograniczania 

rygorystycznego, tradycyjnego nadzoru na rzecz samokontroli, współuczestniczącego stylu 

zarządzania, wprowadzania tzw. łagodnego, niedyrektywnego nadzoru, opartego na 

partnerstwie i współdziałaniu osób kierujących i kierowanych w szkole. Służy temu 

wzbogacanie sposobów motywowania pozytywnego, stosowanie różnych form doradztwa  

i pomocy oraz optymalizacja warunków pracy uczniów i nauczycieli. 

Nadzór pedagogiczny dotyczy przede wszystkim podstawowej działalności szkoły, a więc: 

dydaktyki, wychowania, opieki nad rozwojem młodzieży oraz kulturotwórczej roli szkoły  

w  środowisku lokalnym. Analiza literatury i aktów prawnych pozwala przyjąć trzy 

podstawowe funkcje nadzoru pedagogicznego:  

a.  informacyjno-diagnostyczna,  

b.  kontrolno-oceniająca,  

c.  doradczo-doskonaląca. 

 

Funkcja informacyjno- diagnostyczna polega na:  

• 

zapoznaniu się z aktami prawnymi,  

• 

odpowiednim zorganizowaniu przepływu informacji,  

• 

zapoznaniu się z nowościami pedagogicznymi dotyczącymi szkoły,  

• 

sporządzeniu sprawozdania z nadzoru,  

• 

badaniu wyników nauczania,  

• 

analizowaniu dokumentacji,  

• 

współpracy z rodzicami i organizacjami środowiskowymi,  

• 

wspieraniu pracy organizacji pozaszkolnych.  

 

 

20 

 

Funkcja kontrolno-oceniająca sprawowana przez dyrektora, jako forma nadzoru 

pedagogicznego polega na:  

• 

sprawdzeniu stopnia realizacji celów dydaktycznych,  

• 

sprawdzeniu stopnia realizacji celów wychowawczych zgodnie z planem 

wychowawczym,  

• 

ocenianiu stopnia realizacji planu zawodowego nauczycieli w ich drodze awansu 

zawodowego,  

• 

ocenianiu pracy nauczyciela poprzez:  

ƒ 

hospitację,  

ƒ 

badanie wyników nauczania,  

ƒ 

jakość zajęć dydaktycznych,  

ƒ 

lokaty uczniów w konkursach, rankingach, olimpiadach i na maturze,  

ƒ 

ilość uczniów biorących udział w zajęciach pozaszkolnych (np. w kółkach 

zainteresowań, pracowniach informatycznych),  

ƒ 

publikacje naukowe tworzone przez nauczyciela,  

ƒ 

formy doskonalenia zawodowego,  

ƒ 

aktywność nauczyciela w pracach rady pedagogicznej  

• 

dokonywaniu oceny dorobku zawodowego za okres stażu,  

• 

powoływanie komisji kwalifikacyjnej dla nauczycieli,  

• 

udział w pracach komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych.  

 

W świetle teorii organizacji funkcja doradczo-doskonaląca dyrektora polega na:  

• 

 motywowaniu nauczycieli do rozwijania twórczych elementów ich pracy,  

• 

przyjmowaniu wniosków nauczycieli starających się o kolejny stopień awansu 

zawodowego, a także o rozpoczęcie stażu,  

• 

wyznaczeniu opiekuna stażu nauczycielowi ubiegającemu się o awans zawodowy,  

• 

zatwierdzaniu planu rozwoju zawodowego nauczyciela odbywającego staż,  

• 

umożliwieniu podnoszenia kwalifikacji i udzielanie wsparcia nauczycielom,  

• 

wspieraniu nauczyciela odbywającego staż w realizacji planu zawodowego,  

• 

umożliwianiu nauczycielowi obserwacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych oraz 

innych prowadzonych w szkole,  

• 

umożliwianiu udział w różnych formach doskonalenia zawodowego,  

• 

obserwacji i omawianiu zajęć oraz innych zadań realizowanych przez nauczyciela 

zgodnie z jego planem rozwoju,  

21 

 

• 

doradza i ukierunkowuje nauczyciela stażystę.  

 

Dyrektor sprawując nadzór pedagogiczny opracowuje:  

a.  organizację mierzenia jakości pracy szkoły,  

b.  planowanie, organizowanie i przeprowadzanie mierzenie jakości pracy szkoły,  

c.  inspirowanie i wspomaganie nauczycieli w spełnianiu wymagań w zakresie jakości 

pracy szkoły oraz w podejmowaniu nowatorstwa pedagogicznego.  

 

Wymogiem prawa jest opracowanie przez szkołę kryteriów jakości pracy, opartych na 

ustaleniach samej szkoły i krajowych standardach edukacyjnych i wewnętrznego systemu 

jakości pracy szkoły.  Wyróżnić trzeba trzy podstawowe obszary mające wpływ na tę 

jakość:  

a.  kształcenie (obszar uwzględniający ofertę programową szkoły, przygotowanie 

 

i kompetencje nauczycieli oraz efekty kształcenia, jakość procesu dydaktycznego),  

b.  opieka i wychowanie (obszar uwzględniający priorytety wychowawcze, atmosferę 

szkoły, współpracę z rodzicami i ze środowiskiem lokalnym, formy opieki nad 

uczniami, formy pomocy uczniom w trudnej sytuacji materialnej i rodzinnej),  

c.  zarządzanie szkołą (obszar uwzględniający tworzenie i wykorzystywanie bazy szkoły, 

kierowanie zespołem nauczycieli, optymalne wykorzystanie potencjału tego zespołu, 

właściwe prowadzenie dokumentacji, doskonalenie zawodowe nauczycieli, systemy 

motywujące, miejsce szkoły w środowisku lokalnym).  

 

Wewnętrzny system jakości pracy szkoły zawiera:  

a.  diagnozę stanu obecnego szkoły (ocenę stanu szkoły we wszystkich podanych wyżej 

obszarach);  

b.  perspektywiczny plan rozwoju szkoły;  

c.  związany z tym plan doskonalenia nauczycieli;  

d.  zestaw narzędzi badawczych (opracowane wzory różnego rodzaju ankiet 

 

i kwestionariuszy); 

e.  raporty ze stanu systematycznych badań (statystyczne zestawienia, wykresy, 

omówienie wyników zestawień, wnioski).  

 

Rola nauczyciela w ewaluacji wewnętrznej 

 

Zdaniem nauczycieli, do najważniejszych zadań zespołów należy: opracowanie 

narzędzi diagnostycznych, przeprowadzanie badań, analiza wyników i na ich podstawie 

wyciąganie wniosków do dalszej realizacji, opracowanie raportu i jego prezentacja radzie 

22 

 

pedagogicznej. Nauczyciele uczestniczą w ewaluacji wewnętrznej, ponieważ  są przekonani, 

że jest ona niezbędna dla pracy ich przedszkola i pozwala im na podwyższanie jakości swojej 

pracy. Wnioski wynikające ze sprawowanego wewnętrznego nadzoru pedagogicznego służą 

do wprowadzania zmian w funkcjonowaniu szkoły i są wykorzystywane do planowania pracy 

szkoły oraz do jego rozwoju. Dowodem na poparcie tego sądu, powinna być analiza 

dokumentacji, w których powinno znajdować się uwzględnianie przez nauczycieli wniosków 

w planach rocznych, miesięcznych oraz w planach pracy indywidualnej z dziećmi. 

Podejmowane przez dyrektora działania, wprowadzane na podstawie sprawowanego 

wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, powodują korzystne zmiany w funkcjonowaniu 

szkoły, zdaniem dyrektora i wszystkich nauczycieli.  

 

Jako przykład tych zmian można wskazać np.:  

- ujednolicenie dokumentacji szkolnej prowadzonej przez nauczycieli,  

- modyfikację planów pracy dydaktyczno-wychowawczych,  

- stosowanie aktywizujących metod pracy, 

- urozmaicenie oferty zajęć dodatkowych, 

- poprawę stanu bazy lokalowej i pomocy dydaktycznych,  

- podniesienie sprawności ruchowej i zwiększenie umiejętności społecznych u dzieci,  

- zaangażowanie rodziców we współprowadzeniu projektów edukacyjnych. 

 

Ewaluacja wewnętrzna jest modelem zorientowanym na proces, w związku z tym 

umożliwia ocenę nie tylko wyników, ale również jakości doświadczeń uczniów i nauczycieli 

w trakcie procesu edukacyjnego. Ma charakter opisowo–analityczny, opiera się na 

różnorodnych sposobach przedstawiania osiągnięć, co umożliwia uchwycenie złożoności 

doświadczeń edukacyjnych, bowiem brane są w niej pod uwagę opinie uczniów, nauczycieli, 

dyrektorów i rodziców. Umożliwia ona określenie dynamiki rozwoju placówki. 

Ewaluacja jakości pracy nauczyciela obejmuje wydawanie opinii o wartości jego aktywności, 

poprzez systematyczne zbieranie i analizowanie informacji o niej, w kontekście znanych 

celów, kryteriów i wartości. 

Do celów ewaluacji należy dostarczanie użytecznych wskaźników określających to, co 

jest dobre i co powinno być ulepszane. Osiągnięcie tego celu wymaga wyboru kryteriów 

oceny zalet i wartości jakości pracy. Ten wybór stanowi jedno z najtrudniejszych zadań  

w ewaluacji edukacyjnej. Ewaluując jakość pracy nauczyciela należy określić rodzaj funkcji, 

23 

 

jaką ma ona spełniać i stosownie do niej wybrać metody ewaluacyjne. W literaturze 

przedmiotu wymienia się następujące funkcje ewaluacji edukacyjnej:  

- formatywna,  

- konkluzywną,  

- społeczno–polityczną i administracyjną. 

 

Do przeprowadzania ewaluacji uprawnieni są kompetentni i godni zaufania ewaluatorzy. 

Wraz z rozwojem i postępem cywilizacji informacyjnych zmienia się misja nauczyciela i jego 

podstawowa rola. Z przekaźnika wiedzy przekształca się w przewodnika i doradcę swoich 

wychowanków. Ta nowa rola wymusza poznawanie technologii informacyjnych oraz 

doskonalenie swego warsztatu pracy, a to z kolei wymaga ustawicznego samokształcenie, 

doskonalenia i uzyskiwania dodatkowych kwalifikacji. Przy planowaniu procesu kształcenia 

w szkole uwzględnia się różne formy ewaluacji. Najczęściej stosuje się kwestionariusze, 

ankiety, wywiady, obserwacje oraz analizuje się różne dokumenty. 

Ewaluacja może mieć charakter reaktywny i proaktywny. Reaktywna to taka, gdy nie 

można już zebranych informacji wykorzystać w celu poprawienia efektów kształcenia. 

Stosuje się ją zazwyczaj na koniec semestru lub roku szkolnego (testy sprawdzające). 

Ważną rolę w modyfikowaniu procesu kształcenia odgrywa bieżąca, proaktywna informacja 

zwrotna. Nauczyciele stosują różne formy oceniania uczniów, w których ich uwaga skupiona 

jest przede wszystkim na realizacji celów dydaktycznych. Osiągnięte przez uczniów wyniki 

wpływają znacząco na ocenę pracy nauczycieli. Wnioski z tej ewaluacji służą jako informacja 

zwrotna dla nauczającego i uczących się. Na korzyść takiego sposobu ewaluacji przemawia 

czas, wzajemne zaufanie i umiejętne współdziałanie obu stron. Jednocześnie nauczyciel 

uzyskuje wiedzę na temat, jak go inni postrzegają, oceniają i co proponują. 

Ocena pracy zawodowej nauczyciela jest obowiązkiem każdego dyrektora. Ma ona 

bezpośredni wpływ na decyzje w sprawie zakwalifikowania kandydatów do nagród, 

odznaczeń i wyróżnień, a także ma to niemałe znaczenie dla samego nauczyciela oraz jego 

autorytetu w środowisku. Ocena pracy wystawiona przez dyrektora ma charakter formalny. 

Każda szkoła opracowuje swoje kryteria oceny pracy nauczyciela i na ich podstawie dyrektor 

wystawia odpowiednią ocenę. Nasuwa się tu pytanie, czy kryteria oceniania nauczycieli są  

w takim razie spójne z wymaganiami określonymi przez Ministra Edukacji Narodowej  

w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli? 

   

Warunkiem  uzyskania  kolejnego  stopnia awansu zawodowego jest odbycie stażu.  

W okresie stażu nauczyciel sporządza plan rozwoju zawodowego, którego głównym celem 

24 

 

jest pozyskiwanie pożądanych kompetencji nauczyciela, które obejmują wiedzę teoretyczną  

i praktyczna, zdolności, umiejętności, doświadczenie osobiste, zawodowe i społeczne. Dobry 

plan to taki, który jest celowy, wykonalny, operatywny, zgodny wewnętrznie oraz prosty  

w budowie, a także konkretny. Nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu 

odbywającemu staż, dyrektor placówki przydziela spośród nauczycieli mianowanych lub 

dyplomowanych opiekuna stażu. Jego zadaniem jest udzielanie pomocy nauczycielowi, 

szczególnie w opracowaniu i realizacji planu rozwoju zawodowego. Oceny dorobku 

zawodowego nauczyciela stażysty, jak i nauczyciela kontraktowego dokonuje dyrektor po 

zasięgnięciu opinii rady rodziców i po zapoznaniu się z projektem oceny opracowanym przez 

opiekuna stażu. 

Nauczyciele ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego i dyplomowanego 

muszą wykazać się umiejętnością wykorzystania w swojej pracy technologii komputerowej  

i informacyjnej. Dokumentowanie swoich osiągnięć jest zadaniem niełatwym, wymagającym 

dużej staranności i przemyśleń. Awans zawodowy stanowi próbę motywowania i gratyfikacji 

finansowej działań tych, którzy efektownie uczą i wychowują. Jednak w praktyce okazuje się, 

że nie dokładnie tak jest. Awansowanie nauczycieli zdominował formalizm i biurokracja. 

Procedura uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego budzi w środowisku 

nauczycielskim wiele zastrzeżeń. Wielu nauczycieli, którzy zasługują na awans z powodu 

swoich dotychczasowych osiągnięć, nie podjęło działań zmierzających do uzyskania statusu 

nauczyciela dyplomowanego właśnie z powodu biurokratyzmu. Wniosek z tego jest taki, że 

należy przyjrzeć się dokładnie przepisom i dążyć do ich nowelizacji tak, aby były jasno  

i wyraźnie określone kryteria i procedury równe dla wszystkich. Wyłoni się wówczas 

nauczycieli najlepszych, którzy wyróżnią się swoim zaangażowaniem, wiedzą  

i umiejętnościami. Ewaluacja jakości pracy w kontekście awansu zawodowego, nada 

wówczas właściwą rangę stopniom zawodowym nauczyciela. 

Awans zawodowy nauczyciela można rozpatrywać z perspektywy makro, mezzo oraz mikro  

i tylko całościowe spojrzenie na wszystkie skale jednocześnie da obraz spójny 

 

i konsekwentny. 

Stabilizację w zawodzie osiąga nauczyciel mianowany, czyli samodzielny, refleksyjny, 

potrafiący analizować i dokumentować  własne działanie oraz współpracować ze 

środowiskiem lokalnym. Wymagania postawione nauczycielowi ubiegającemu się o awans na 

stopień nauczyciela dyplomowanego uwzględniają przede wszystkim kreatywność, 

samodzielność, umiejętność współpracy w zespole, systematyczne doskonalenie się oraz 

znaczące osiągnięcia zawodowe. 

25 

 

Ewaluacja, aby spełniła swoje cele musi być dobrze zaplanowana zarówno przez 

nauczycieli, jak i osoby oceniające nauczyciela. Przedmiotem oceny powinny być rzetelnie 

zdobyte i zgromadzone informacje o pracy zawodowej i osiągnięciach od wszystkich 

podmiotów procesu edukacyjnego. 

W praktyce często bywa tak, że nauczyciele w czasie ewaluacji zarówno zewnętrznej 

jak i wewnętrznej są zestresowani, nerwowi i to nie wpływa korzystnie na ich pracę. Nawet 

sprawni pedagodzy w sytuacji oceny nie potrafią się skoncentrować i wypadają  słabiej niż 

zwykle w swojej pracy. Skupiają się też bardziej na dokumentacji pedagogicznej niż 

praktycznej stronie pracy z uczniami. 

Podobnie ma się sprawa z uzyskaniem stopnia nauczyciela dyplomowanego. 

Nauczyciele w ciągu stażu wykazują się dużym poświęceniem dla pracy, kreatywnością  

i pomysłowością. Niestety, większość z nich po uzyskaniu awansu znacznie ogranicza swoją 

kreatywność i spoczywa na laurach. Z tego powodu gro nauczycieli dyplomowanych nie jest 

zakładaną przez reformę elitą  wśród nauczycieli, a nauczyciele mianowani, często robią  

w pracy znacznie więcej od nich. Moim zdaniem jest tu jeszcze dużo do zrobienia  

i rozważenia przez władze oświatowe. Myślę, że kiedyś przyjdzie czas, że nauczyciele będą 

dostawać wynagrodzenie zgodne z tym, co sobą reprezentują, jak wykonują swoją pracę i jak 

nauczają,  że nauczyciele skuteczni, czyli tacy, którzy maja na względzie wiedzę uczniów, 

będą zarabiać więcej od tych, którzy tyko są przekazicielami tej wiedzy. 

 

Formy sprawowania nadzoru 

W celu zdobycia i wykorzystania wiedzy o rzeczywistości szkolnej dla rozwoju szkoły 

oraz dla wykonania zadań wynikających z przepisów prawa, dyrektor podejmuje szereg 

czynności. Są to:  

a.  hospitacje,  

b.  kontrola i analiza dokumentacji (dzienniki, rozkłady materiału, plany rozwoju 

zawodowego, sprawozdania z różnych prac nauczycieli prowadzonych indywidualnie 

lub zespołowo, zestawienia statystyczne dotyczące stopni, promowania itd.  

c.  zatwierdzanie planu rozwoju zawodowego nauczycieli i ocenianie dorobku 

zawodowego za okres stażu, dokonywanie oceny pracy nauczycieli i szkoły w danym 

roku szkolnym,  

d.  badania wyników dydaktycznych,  

e.  doradztwo w stosunku do nauczycieli w sprawach kształcenia, wychowania i opieki 

nad młodzieżą,  

26 

 

f.  inspiracja w rozmowach, dyskusjach oraz niedyrektywnym instruktażu do 

podejmowania przez nauczycieli innowacji i nowatorskich eksperymentów,  

g.  organizowanie wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli i włączanie ich do 

udziału w systemie instytucjonalnego dokształcania i doskonalenia zawodowego poza 

szkołą - gromadzenie (na podstawie przeprowadzonych hospitacji) niezbędnych, dla 

dokonania oceny nauczycieli, informacji,  

h.  gromadzenie i analizowanie innych informacji lub wyników badań (np. ankietowych) 

dotyczących:  

• 

spraw wychowania (sytuacja wychowawcza w szkole, realizacja programów 

lub założeń wychowawczych, oceny zachowania uczniów, działania 

integracyjne),  

• 

relacji między podmiotami edukacji (uczniowie, rodzice, nauczyciele),  

• 

opieki i rozeznania przez wychowawców sytuacji środowiskowej uczniów 

(warunki materialne i rodzinne, działalność i zainteresowania pozaszkolne, 

plany na przyszłość),  

• 

losów absolwentów,  

• 

"zdawalności" egzaminów,  

• 

poznawanie nauczycieli z aktualnymi problemami oświatowymi, przepisami 

prawa oświatowego, wymaganiami władz Ministerstwa Edukacji, itp.  

 

Wnioski z badań, obserwacji i analiz oraz podejmowane w ich wyniku decyzje (zakup 

usług, np. szkoleniowych, sprzętu, pomocy, zgoda na dokształcanie nauczyciela, ustalenie 

oceny) i działania (wybór tematyki i organizacja szkoleniowych posiedzeń rady 

pedagogicznej, pomoc nauczycielom w zakresie doskonalenia, wspieranie podejmowanych 

przez nauczycieli innowacji) stanowią zespół zdarzeń zwanych sprawowaniem nadzoru 

pedagogicznego. Do najczęściej stosowanych technik sprawowania nadzoru pedagogicznego 

w szkole należą: hospitacja, badanie kompetencji uczniów i wyników dydaktyczno-

wychowawczych nauczycieli, rozmowa, dyskusja i negocjacje.  

Hospitacja polega na bezpośrednim odwiedzeniu nauczyciela (wychowawcy) podczas zajęć 

dydaktyczno-wychowawczych i organizacyjnych dla realizacji celów wewnętrznego nadzoru 

pedagogicznego. Jej zadaniem jest poznawanie bieżących postępów uczniów i wywieranie 

pozytywnego wpływu na nauczyciela, jego pracę i jej wyniki. 

Przedmiotem hospitacji są lekcje i inne zajęcia obowiązkowe nauczyciela z uczniami, ale 

także formy pracy pozalekcyjnej, zajęcia w świetlicy szkolnej, bibliotece, itp. Dyrektor 

27 

 

hospituje spotkania nauczycieli-wychowawców klas z rodzicami uczniów, co jest istotne 

zwłaszcza w stosunku do nauczycieli początkujących, wymagających pomocy metodycznej  

w tym zakresie. Hospitacja jest skuteczna, jeśli uwzględnia szeroki kontekst pracy i warunki 

obiektywne oraz wskazuje nauczycielowi możliwości doskonalenia się zawodowego, 

modernizacji i rozbudowy jego warsztatu pracy. 

Ze względu na obszar obserwacji są przeprowadzane hospitacje wycinkowe (systematyzujące) 

i całościowe. 

Hospitacje wycinkowe jest to precyzyjnie zakreślony obszar obserwacji (np.: relacje 

nauczyciel-uczeń, dyscyplina podczas zajęć, wykorzystanie czasu, kryteria i sposoby 

oceniania). Są to określenia przejawów wybranych działań i zjawisk w sposób możliwie 

obiektywny, sformalizowania i przeprowadzenia pełnego cyklu hospitacji, co oznacza 

konieczność ustalenia i konsekwentnego zachowywania ustalonej procedury oraz doboru 

specyficznych narzędzi, wspomagających obserwację oraz umożliwiających ewaluację 

obserwowanych zdarzeń; wykonania analizy ilościowej i jakościowej zaobserwowanych 

przejawów i opracowania sprawozdania z uwzględnieniem innych źródeł informacji  

o zakreślonym obszarze zainteresowania. 

Hospitacje całościowe dotyczą jakości nauczania, jakości uczenia się, stopnia wypełniania 

standardów osiągnięć uczniowskich w relacji do wymagań programowych oraz wieku  

i zdolności uczniów, wkładu zajęć w rozwój ucznia w innych obszarach i wykorzystanie 

zasobów. Ten typ hospitacji wymaga pełnej standaryzacji pracy, jej efektów oraz ich oceny,  

a także narzędzi, biegłości, wręcz profesjonalizmu i dużego doświadczenia (szczególnie 

ocena wypełniania standardów i umiejętność korzystania z innych źródeł informacji niż 

lekcja). 

Dobrze przeprowadzony proces hospitacji umożliwia dyrektorowi uzyskanie i przekazanie 

hospitowanemu konkretnych, udokumentowanych informacji, dotyczących jego pracy, 

zidentyfikowanie potrzeb szkoleniowych kadry, odniesienie spostrzeżeń do wizji lub misji 

szkoły oraz jej bieżących zadań, dokonanie samooceny niektórych działań hospitującego, 

praktyczne wykorzystanie nabytej wiedzy do planowania własnych działań, popularyzacji 

zjawisk korzystnych i nauczycieli dobrze realizujących dane zagadnienie, tworzenie 

mechanizmów eliminacji zjawisk niekorzystnych z punktu widzenia pracy szkoły itp. 

 

Właściwe przeprowadzenie hospitacji wymaga starannego przygotowania się dyrektora-

hospitującego.  

28 

 

Nowoczesny sposób przeprowadzania hospitacji przez dyrektora wymaga 

wyodrębnienia następujących etapów: 

a.  Spotkanie przedhospitacyjne, które ma na celu zawarcie umowy (między dyrektorem 

a nauczycielem hospitowanym), określającej zakres zainteresowań hospitującego oraz 

dokonanie takich ustaleń,  żeby uzyskać gotowość do współpracy ze strony 

nauczyciela, którego lekcja będzie hospitowana. Spotkanie ma charakter rozmowy 

indywidualnej lub zespołowej. Rozmowa ta odbywa się podczas posiedzenia rady 

pedagogicznej. 

b.  Obserwacja lekcji, której celem jest zebranie danych o przebiegu zajęć na bazie 

zawartej wcześniej umowy. Dane zbiera zarówno dyrektor, jak i hospitowany. 

Podczas obserwacji dokonuje się zapisu spostrzeżeń w przygotowanym arkuszu 

obserwacji. W celu możliwie pełnej obiektywizacji zapisów unika się jakiegokolwiek 

wartościowania. 

c.  Analiza uzyskanych informacji, polega na klasyfikacji oraz interpretacji uzyskanych 

danych. Analiza jest przygotowaniem do rozmowy pohospitacyjnej. Hospitujący 

przygotowuje szkic zaleceń, hospitowany - swoją interpretację zdarzeń 

pedagogicznych. 

d.  Rozmowa pohospitacyjna, która polega na omówieniu lekcji, porównaniu wniosków, 

uzgodnieniu zaleceń i sposobów ich realizacji oraz na analizie przydatności 

polegającej na identyfikacji tego, czego hospitujący i hospitowany nauczyli się od 

siebie nawzajem. Analiza przydatności jest istotnym, jeśli nie najważniejszym 

składnikiem procesu budowy zaufania, dlatego szczególną uwagę należy zwrócić na 

otwartość obu stron w tej części rozmowy pohospitacyjnej. Hospitowany powinien tu 

odpowiedzieć na pytania: w czym pomógł mi hospitujący? w czym może mi pomóc w 

przyszłości?, a hospitujący: w czym pomogłem hospitowanemu? w czym mogę mu 

pomóc? 

Rozmowa pohospitacyjna powinna zakończyć się podpisaniem uzgodnionych zaleceń, 

których najlepszą formą wydaje się plan dalszej pracy.  

 

Kolejną wykonywaną czynnością w ramach sprawowania nadzoru pedagogicznego przez 

dyrektora, jest kontrola dokumentacji. Dokumenty najczęściej przeglądane przez 

dyrektora to: 

a.  dzienniki lekcyjne, dzienniki zajęć indywidualnych oraz arkusze ocen,  

b.  rozkłady materiałów sporządzane przez nauczycieli poszczególnych przedmiotów,  

29 

 

c.  plany pracy (wychowawców klasowych, zespołów przedmiotowych, wychowawczych, 

rozwoju doskonalenia zawodowego).  

 

Dziennik lekcyjny dostarcza, oprócz informacji o frekwencji i o ocenach, wielu innych 

danych mogących stanowić ciekawy materiał  źródłowy do prowadzenia analiz w różnych 

obszarach. Zapisy w nim informują o: jakości planowania pracy przez nauczyciela w aspekcie 

realności i funkcjonalności sporządzanych rozkładów materiałów, o częstotliwości i rodzajach 

kontaktów z rodzicami oraz przebiegu życia klasy (wycieczki, ważniejsze wydarzenia z życia 

klasy, tematyka godzin wychowawczych), o regularności uczęszczania uczniów na zajęcia 

obowiązkowe, stosowanych kryteriach usprawiedliwiania nieobecności uczniów na zajęciach, 

o ich zgodności z postanowieniami dyrekcji lub rady pedagogicznej. 

 

Bardzo ważnym zadaniem jest poprawne pod względem formalnym wypełnienie 

arkuszy ocen - najważniejszej dokumentacji przebiegu nauki poszczególnych uczniów  

i podlega to szczególnemu nadzorowi ze strony dyrektora. 

Rozkłady materiałów, są to profesjonalne plany pracy nauczycieli, na podstawie których 

buduje program dydaktyczny szkoły i opracowuje własny system oceniania i samokontroli 

jakości pracy dydaktycznej szkoły oraz monitorowaniu rozwoju uczniów. Tak skonstruowany 

program dydaktyczny szkoły i uzupełniony narzędziami pomiaru efektów dydaktycznych 

stanowi dobre narzędzie dla dyrektora szkoły, do zbudowania systemu wewnętrznej kontroli 

jakości pracy dydaktycznej szkoły. Dobrze zaprojektowany wewnętrzny system monitoringu 

rozwoju uczniów jest rodzajem zabezpieczenia szkoły i nauczycieli przed próbami oceniania 

jakości pracy szkoły poprzez pryzmat wyłącznie bezwzględnych wyników pomiarów 

zewnętrznych. 

Badanie wyników dydaktycznych wymaga od dyrektora systematyczności, sprawnej 

organizacji i zapewnienia wiarygodności wyników poprzez poprawne przygotowanie 

sprawdzianów i zapewnienia warunków do samodzielnej pracy uczniów. Sprawna organizacja 

badania wyników dydaktycznych to: przestrzeganie ustalonego harmonogramu, dokładne 

zaplanowanie miejsc przeprowadzania badań, imienne przypisanie osób do nadzorowania 

przebiegu sprawdzianu, możliwie szybkie uzyskanie wyników i opracowanie ich interpretacji, 

czyli raportu. Pozwala to stworzyć wewnątrzszkolny system badań wyników nauczania, czyli 

określić wewnętrzne standardy jakości i zmotywować do rozwoju wszystkie podmioty 

występujące w szkole. Niezwykle ważnym zadaniem dyrektora jest praca z nauczycielem  

i ocena jego indywidualnych dokonań. Dla uzyskania prawidłowej oceny pracy nauczyciela, 

30 

 

dyrektor opracowuje standardy wykonawcze pracy nauczyciela, jasno określa cele czyli wizję 

lub misję szkoły, buduje system szkoleń, odpowiednio deleguje uprawnienia i posiada 

wystandaryzowane narzędzia pomiaru wyników. Stworzenie odpowiedniej procedury 

 

i jakości oceniana pracy nauczycieli przez dyrektora szkoły, to podstawowe zadanie  

w zakresie sprawowania nadzoru pedagogicznego przez dyrektora.  

 

Współpraca dyrektora z organami szkoły w zakresie ewaluacji wewnętrznej 

Dyrektor szkoły, w ramach nadzoru współdziała z powołanymi na podstawie Ustawy  

z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty, organami szkoły:  

a.  z radą pedagogiczną,  

b.  z radą rodziców,  

c.  z samorządem uczniowskim. 

  

Rada Pedagogiczna jest kolegialnym organem szkoły realizującym zadania wynikające ze 

statutu szkoły. Rada - w formie uchwał - zatwierdza, opiniuje i wnioskuje w sprawach 

związanych z działalnością dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą i organizacyjną szkoły. 

W skład rady wchodzą: dyrektor jako przewodniczący i nauczyciele jako jej członkowie. 

 

Do podstawowych zadań rady należą:  

a.  planowanie i organizowanie pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej;  

b.  okresowe i roczne analizowanie i ocenianie stanu nauczania, wychowania i opieki 

oraz organizacyjnych i materialnych warunków pracy szkoły; 

c.  organizowanie wewnętrznego samokształcenia i upowszechniania nowatorstwa 

pedagogicznego; 

d.  współpraca z rodzicami i opiekunami uczniów;  

e.  opracowanie wewnątrzszkolnego systemu oceniania uczniów;  

f.  opracowanie szkolnego programu wychowawczego. 

 

Aktywna i twórcza rada pedagogiczna, to ważny organ pomagający dyrektorowi, w jego 

codziennej trudnej pracy. Właściwa organizacja działalności rad pedagogicznych przyczynia 

się do polepszenia wyników pracy szkoły. Wpływa również na to, że dyrektor jest dobrym 

organizatorem i tworzy właściwą atmosferę pracy, wyzwala inicjatywę i inwencję twórczą 

członków rady pedagogicznej. Dobrze przygotowana rada służy wymianie myśli 

pedagogicznej, zapobiega zastojowi i rutynie, sprzyja innowacji pedagogicznej. Rada 

Rodziców, to reprezentacja rodziców uczniów, stworzenie jej i działalność to czynna postawa 

31 

 

rodziców wobec problemów związanych z funkcjonowaniem szkoły.  Podstawowym 

warunkiem współdziałania dyrektora z radą rodziców, jest przestrzeganie praw 

rodziców w szkole, takich jak:  

a.  poinformowanie ich o zadaniach i zamierzeniach dydaktyczno-wychowawczych 

szkoły i klasy;  

b.  zapoznanie z przepisami dotyczącymi oceniania, klasyfikowania i promowania 

uczniów oraz przeprowadzania egzaminów;  

c.  uzyskiwanie informacji o zachowaniu, postępach w nauce i przyczynach trudności 

dziecka w szkole; 

d.  korzystanie z porad w sprawach wychowania i kształcenia swoich dzieci;  

e.  wyrażanie opinii o pracy szkoły oraz przekazywanie ich organowi sprawującemu 

nadzór pedagogiczny.  

 

Rada rodziców poprzez swoich reprezentantów współpracują ze szkołą zarówno  

w zakresie realizacji podstawowych funkcji (dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej, 

kulturotwórczej), ja i w organizacji licznych imprez dla uczniów, nauczycieli i rodziców. 

Szczególnie dużą rolę mają do spełnienia w organizowaniu różnych form pedagogizacji 

rodziców oraz udzielaniu im, wspólnie z nauczycielami, pomocy w rozwiązywaniu trudnych 

problemów wychowawczych. Rady rodziców dbają też o jak najlepsze warunki materialno-

finansowe funkcjonowania szkoły. Dyrektor, jest odpowiedzialny za zgodność działania rady 

rodziców z własnym regulaminem i ze statutem szkoły, jak również za przejawianie 

inicjatywy w motywowaniu przedstawicieli rodziców do jak najbardziej szerokiego  

i owocnego działania na rzecz szkoły. 

Aktywna rada rodziców to duża pomoc dla dyrektora. Wypracowanie porozumienia między 

rodzicami, nauczycielami i samorządem to ważne zadanie dla menadżera, w tym celu 

prowadzi szkolenia dla rodziców o ich prawach i obowiązkach i uczy sztuki komunikowania  

i negocjacji. W swoich działaniach dyrektor przyjmuje zasadę: nie walczyć, lecz negocjować. 

Celem jest stworzenie w szkole takiego modelu, w którym nauczyciele, rodzice i uczniowie 

będą równoprawnymi partnerami. 

Realizacja idei samorządności uczniowskiej jest ważnym kryterium oceny dyrektora 

szkoły. Samorząd uczniowski - to jedyny reprezentant ogółu uczniów w szkole. Powołany 

obowiązkowo, działa zgodnie z regulaminem przyjętym przez ogół uczniów w powszechnym 

głosowaniu. Dyrektor współpracuje z samorządem uczniowskim bezpośrednio lub poprzez 

32 

 

nauczyciela-opiekuna samorządu, wybranego przez uczniów. Samorząd dba przede 

wszystkim o to, by były respektowane w szkole prawa ucznia do: 

a.  poznawania programu nauczania, jego treści, celów i stawianych wymagań, w tym 

możliwości zgłaszania własnych propozycji w tym zakresie;  

b.  jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i sprawowaniu, uwzględniającej 

samoocenę ucznia; 

c.  współdecydowania o organizacji życia szkolnego, w którym docenia się rozwój  

i zaspokajanie indywidualnych zainteresowań i potrzeb uczniów;  

d.  rozwijania działalności informacyjnej, w tym redagowania i wydawania gazety 

szkolnej; 

e.  organizowania imprez kulturalnych, sportowych, oświatowych, rozrywkowych, 

krajoznawczo-turystycznych, zgodnie z potrzebami i możliwościami organizacyjno-

finansowymi; 

f.  wybór nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.  

 

Do obowiązków dyrektora należy koordynowanie pracy rady pedagogicznej, rady szkoły  

i samorządu uczniowskiego. Przedmiotem oceny może być corocznie modyfikowany szkolny 

program wychowawczy, oparty na uzgodnionych aksjologicznych podstawach, realizowany 

przez wszystkie współprzedmioty, zarówno podczas lekcji, jak i w działalności pozalekcyjnej 

i pozaszkolnej, w tym w organizacjach dzieci i młodzieży (harcerstwo, PCK i inne). 

Sprawując wewnętrzny nadzór pedagogiczny dyrektor szkoły zmierza do ustalenia relacji 

między przebiegiem pracy i zastosowanymi metodami a uzyskiwanymi wynikami oraz do 

wykorzystania mechanizmu sprzężenia zwrotnego dla ukierunkowania i umotywowania 

dalszej, bardziej skutecznej działalności. Służą temu m.in. dokonywane w radzie 

pedagogicznej, w radzie szkoły i w radzie rodziców analizy i podsumowania stanu realizacji 

zadań dydaktyczno-wychowawczo-opiekuńczych. 

 

Zewnętrzne organy nadzoru i kontroli 

Nadzór nad wywiązywaniem się dyrektora szkoły z roli pracodawcy wykonują zarówno 

organy systemu oświaty (organ prowadzący szkołę i organ sprawujący nad nią nadzór 

pedagogiczny), jak i organy kontroli społecznej (związki zawodowe działające w szkole lub 

reprezentanci pracowników), wreszcie wyspecjalizowane instytucje inspekcji państwa, jak 

państwowa inspekcja pracy, inspekcja sanitarna, straż pożarna czy kontrola skarbowa. 

Ponadto kontrolę sprawują instytucje powiązane z pracownikami i pracodawcą poprzez 

33 

 

ubezpieczenia społeczne (ZUS), ubezpieczenia zdrowotne (Kasy Chorych) i podatek 

dochodowy (urzędy skarbowe).  

Wśród opisanych organów kontroli i nadzoru, sprawdzających różne sfery działalności 

szkoły szczególna rola przypada organowi prowadzącemu, jakim dla szkoły jest jednostka 

samorządu powiatowego. Odpowiada ona za prowadzenie szkoły i ma obowiązek 

finansowania podległych placówek na poziomie umożliwiającym ich prawidłowe 

funkcjonowanie. Organ prowadzący powołuje dyrektora szkoły, dokonuje oceny jego pracy 

(w porozumieniu z organem nadzoru pedagogicznego) i jako jedyny, może wyciągać wobec 

dyrektora szkoły konsekwencje służbowe z odwołaniem włącznie, wreszcie organ 

prowadzący szkołę sprawuje nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw finansowych  

i administracyjnych. Nadzorowi podlega:  

a.  prawidłowość dysponowania przyznanymi szkole środkami budżetowymi oraz 

gospodarowania mieniem;  

b.  przestrzeganie obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 

pracowników oraz uczniów;  

c.  przestrzeganie przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki;  

d.  prawidłowość dysponowania środkami przyznanymi szkole to przede wszystkim 

zgodność realizacji budżetu z zatwierdzonym planem oraz zasadność zaciągania 

ewentualnych zobowiązań; 

e.  Osoby wykonujące czynności z zakresu nadzoru z ramienia organu prowadzącego 

mają prawo wstępu do szkół oraz wglądu do prowadzonej przez szkołę dokumentacji 

dotyczącej przebiegu nauczania wychowania i opieki oraz organizacji pracy. Mają też 

prawo do wydawania dyrektorowi szkoły doraźnych zaleceń, zgłaszania uwag  

i wniosków wynikających z przeprowadzonych czynności.  

 

Nadzór pedagogiczny sprawuje kurator oświaty i obejmuje on:  

a.  diagnozowanie i ocenianie efektów pracy,  

b.  analizę i ocenę nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektor,  

c.  organizowanie doradztwa i szkolenia dla dyrektora w zakresie kierowania szkołą oraz 

sprawowania nadzoru pedagogicznego,  

d.  udzielanie pomocy w rozwiązywaniu bieżących problemów wynikających  

z statutowej działalności,  

e.  zapewnianie dyrektorowi bieżącej informacji o aktualnych problemach oświatowych  

i obowiązujących przepisach prawa,  

34 

 

f.  inspirowanie i wspomaganie współpracy szkół ze stowarzyszeniami i organizacjami, 

których statutowym celem jest organizowanie i wspieranie działalności dydaktycznej, 

wychowawczej i opiekuńczej,  

g.  gromadzenie informacji o pracy dyrektora szkoły/placówki oświatowej.  

 

Kurator oświaty ma prawo do:  

a.  wglądu do prowadzonej przez szkołę dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, 

wychowania i opieki oraz organizacji pracy,  

b.  udziału w posiedzeniu rady pedagogicznej, po uprzednim powiadomieniu dyrektora 

szkoły,  

c.  wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze 

i inne zajęcia organizowane przez szkołę, po uprzednim powiadomieniu dyrektora 

szkoły,  

d.  przeprowadzania badań  służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, 

wychowawczej i opiekuńczej szkół i placówek.  

 

 

4. Ewaluacja  zaproszeniem do rozwoju szkoły/placówki 

oświatowej 

 

Reforma edukacji daje szansę nowego spojrzenia na możliwość rozwoju szkoły, 

nakładając przy tym ogrom odpowiedzialności na nauczyciela. Według jej założeń, staje się 

on specjalistą w dziedzinie projektowania i tworzenia warunków samorozwoju ucznia. 

Powinien więc przyswoić sobie umiejętności: planowania działań, pracy w zespole oraz 

oceny dobrych a przede wszystkim słabych stron w swojej instytucji, aby w oparciu  

o konstruktywne wnioski, płynące z wnikliwej analizy, w sposób bardziej świadomy  

i skuteczny współorganizował działanie swojej placówki. Jeśli więc nauczyciel zamierza 

twórczo funkcjonować w nowoczesnej szkole, musi zapoznać się z mechanizmem ewaluacji.  

Ewaluacja to niewątpliwie proces oferujący szansę racjonalnego planowania i wprowadzania 

zmian, które owocować  będą możliwie najlepszymi rezultatami we wszystkich sferach 

działalności szkoły. Całokształt tego procesu realizuje się w czterech etapach: analizie 

założeń, działań, skutków i wnioskach na przyszłość.  

35 

 

System ewaluacyjny musi funkcjonować w sposób ciągły. Właściwy jego sens polega 

przecież na uzyskiwaniu informacji zwrotnej, która ma stanowić podstawę do krytycznej 

refleksji nad własnym działaniem. Pozwala też na prowadzenie ciągłego dialogu pomiędzy 

wykonawcami i uczestnikami programu umożliwiając ulepszanie prowadzonych działań na 

drodze ku jakości. Ewaluacja to pojęcie rozumiane nader szeroko. W doskonaleniu 

zawodowym pojmowane jest jako ostatnia oceniająca faza zamknięcia przeprowadzonego 

procesu.  

W publikacjach dotyczących problemów zarządzania w oświacie pojawia się jako 

synonim procedury mierzenia jakości pracy szkoły lub też rozumiane jest jako monitorowanie 

- planowa samoobserwacja każdej fazy (a zwłaszcza ostatniej) procesu rozwoju 

organizacyjnego szkoły. W edukacji termin ten pojawia się też jako „proces diagnostyczno - 

oceniający, zawierający w sobie elementy pomiaru, osądu i decyzji.” W definicji Bolesława 

Niemierki “Ewaluacja dydaktyczna jest systematycznym zbieraniem informacji o warunkach 

przebiegu i wynikach działań dydaktycznych w celu ulepszenia tych działań lub podjęcia 

decyzji o ich prowadzeniu”. Każda z form ewaluacji może napotykać na specyficzne 

trudności. Jej sprawne przeprowadzenie uwarunkowane jest nie tylko względami 

merytorycznymi (np. kompetencje ewaluatorów), ale też zainteresowaniem i otwartością na 

wprowadzane zmiany uczestników procesu. Szczególnie bliska jest mi idea ewaluacji 

planowanej i przeprowadzanej przez społeczność szkolną, rozumiana jako systematyczna 

samorefleksja nad wszelkimi oddziaływaniami pedagogicznymi (monitorowanie). Jej celem 

jest takie poszerzenie wiedzy o szkole, o własnej pracy, aby dała ona podstawę do planowania 

rozwoju szkoły oraz kierowania własnym rozwojem zawodowym. Jednak już w pierwszej 

fazie, w której musimy dokonać uściślenia problemów i celów ewaluacji, możemy natknąć się 

na ograniczenia. Musimy znaleźć odpowiedzi na pytania: Co chcemy wiedzieć? Do czego 

potrzebne są nam poszukiwane informacje? Czy objąć procesem całą szkołę, czy jakąś jej 

część? Jakimi obszarami zająć się na początku? Musimy także znaleźć sojuszników zmian, 

czyli przekonać do nich chociaż grupę nauczycieli. Kolejna faza - zbieranie danych, wiąże się 

z przygotowaniem nie tylko merytorycznym dotyczącym rodzajów informacji, ale też  

z ustaleniem jej zakresu. Ponieważ u podstaw ewaluacji leży możliwie najbardziej 

obiektywna analiza prowadząca do uzyskania informacji zwrotnej, pozwalającej bądź to na 

ulepszenie działań, ich kontynuację czy też zaniechanie. Niezmiernie ważnym jest, aby 

zarówno analiza danych jak też ustalona na jej podstawie diagnoza była rzetelna. Chodzi 

przecież o to, że punktem wyjścia do tworzenia czegoś nowego muszą być prawidłowe 

wnioski. Dopiero, kiedy osiągnie się gotowość do uczciwej analizy swoich działań - 

36 

 

konkluzja diagnostyczna nabierze cech obiektywizmu i rzetelności. I wreszcie faza ostatnia - 

realizacja działania - to mądre wykorzystanie wyników przeprowadzonej wcześniej diagnozy.  

Gwarantem powodzenia ewaluacji jest, w moim przekonaniu, spełnienie pewnego zakresu 

wymagań. Proces ten w realiach polskiej szkoły to ciągle swego rodzaju „terra incognita”, 

wobec czego przyjmuję, że spełnienie owych wymagań jest w prostej linii wykładnią potrzeb 

mojej szkoły. Fundamentem sukcesu w procesie ewaluacji pracy szkoły jest poczucie 

współodpowiedzialności za jej rozwój oraz umiejętność dokonywania ewaluacji. O ile 

wspomniane wyżej poczucie współodpowiedzialności (częstokroć niestety pozostające  

w sferze wyidealizowanych wyobrażeń na temat szkoły) daje się kształtować zaledwie w 

jakiejś części, to umiejętność prowadzenia ewaluacji może zostać w pełni wypracowana 

poprzez doskonalenie zawodowe, zwłaszcza na studiach podyplomowych oraz kursach dla 

nauczycieli, lecz także poprzez samokształcenie. Ewaluacja w środowisku oświatowym jest 

czymś nowym, mało znanym, pojawiającym się w atmosferze niepewności związanej  

z reformą edukacji i na swej drodze może spotkać się z oporem części rad pedagogicznych. 

Dlatego też w ramach priorytetu, wprowadzanie ewaluacji należy rozpocząć od próby 

zbadania „atmosfery szkoły”, co pozwoli nam wnioskować o stopniu akceptacji dla 

nowatorskich pomysłów i działań.  

Kierowanie zmianą i wskazywanie nowych możliwości a priori przypisywane jest 

dyrekcji. Jednakże potrzebą procesu ewaluacyjnego jest przesunięcie inicjatywy w kierunku 

rady pedagogicznej. Nieodzownym staje się pozyskanie możliwie najbardziej licznej grupy 

zainteresowanych i stworzenie im możliwości twórczej pracy i rozwoju. Dostrzegam 

konieczność uzyskania przez kilku nauczycieli, kwalifykacji ewaluatorów, którzy 

dysponowaliby obszerną wiedzą na temat różnych metod i narzędzi ewaluacji (pomiar 

dydaktyczny, studium przypadku, prowadzenie obserwacji, wywiadów, konstruowanie 

kwestionariuszy ankietowych, pozyskiwanie danych z różnych  źródeł, analiza danych  

i wnioskowanie) i umieliby je w pełni wykorzystać. Stanowiliby oni kompetentną grupę ludzi, 

która nie tylko profesjonalnie potrafiłaby zaplanować, ale również czuwać nad przebiegiem, 

wspierać oraz oceniać proces wprowadzanych w mojej szkole zmian. Staliby się nie tylko 

sojusznikami zmian, ale też ich propagatorami i liderami. Korzystając ze zdobytej wiedzy, 

rozpowszechnialiby ją i wprowadzali do współpracy pozostałych członków rady 

pedagogicznej. Zmiany te mogą dotyczyć wielu dziedzin życia szkoły. Spośród nich jako 

najważniejsze jawią się wychowanie i kształcenie. Reforma edukacji daje każdej szkole 

szerszą niż dotychczas autonomię, stąd też nie tylko musi ona stworzyć  własną koncepcję 

37 

 

profilu pedagogicznego, ale też dbać o jego właściwą realizację, czyli prowadzić 

samoewaluację procesu rozwoju szkoły.  

Fundamentalnym założeniem współczesnej szkoły winno być odpowiedzialne, w pełni 

zaplanowane wychowanie młodego pokolenia, oparte o spójny, wypracowany przez 

wszystkie podmioty działające w szkole, system wychowawczy. System ten powinien 

podlegać więc ewaluacji nie tylko po zakończeniu roku szkolnego. Z systematycznego 

porównywania sytuacji wejścia z pożądaną (zbliżoną do ideału), opisaną za pomocą 

oczekiwanych rezultatów, wynikać mają wnioski do dalszych oddziaływań wychowawczych. 

Za nieodzowne uważam zaplanowanie takiego mechanizmu kontroli i oceny systemu 

wychowawczego szkoły, który nie wiązałby się ze źle kojarzonym nadzorem, a jego efektem 

byłaby wysoka skuteczność wychowawcza. Należałoby uwzględnić zespołową pracę 

wszystkich nauczycieli oraz maksymalnie duże zaangażowanie rodziców. Niewątpliwie 

pomocą mogłyby być wzorcowe metody diagnozowania i monitorowania jakości środowiska 

wychowawczego, służące do wykrywania sygnałów zagrożeń rozwojowych, których źródło 

może tkwić w szkole.  

Należy cały czas mieć na uwadze, że w zdecydowanej mierze powodzenie ewaluacji 

zależy od kolektywu nauczycielskiego. Właściwie rozumiana ewaluacja nie jest procesem 

jednoosobowym. Prawidłowy jej przebieg i właściwy efekt zaistnieje wówczas, gdy 

prowadzona będzie z udziałem całej rady pedagogicznej za pomocą tych samych narzędzi. 

Wszyscy nauczyciele powinni starać się dokonywać profesjonalnej refleksji nad własną pracą. 

Prowadzić powinna ona nie tylko do lepszego poznania każdego ucznia, co umożliwi mu 

bardziej harmonijny rozwój, lecz także dostarczyć nauczycielom orientacji w ocenie jego 

działań wychowawczych. Aby nauczyciel mógł dokonywać rzetelnej ewaluacji własnej pracy, 

powinien uzyskać wiedzę o sposobach zbierania informacji na temat panującej w klasie 

atmosfery, o sukcesach uczniów w procesie uczenia się, o postawach i zachowaniach uczniów 

i o wszystkim, co ma wpływ na odniesienie sukcesu wychowawczego. Wyniki ewaluacji 

mogą być przedmiotem rozmów, negocjacji z uczniami, planowania i dokonywania zmian  

w klasie.  

 

Problemem, który już od dziesięcioleci budzi kontrowersje i emocje nauczycieli uczniów  

i rodziców jest ocenianie. Dzisiejsza szkoła dysponuje szeregiem instrumentów sprawdzania 

wiedzy i umiejętności, co wydawałoby się powinno zapewnić rzetelną i obiektywną kontrolę  

i ocenę wyników nauczania. Tymczasem stopnie szkolne spotykają się wciąż z taką samą 

niechęcią  wśród uczniów, a samo wystawianie ocen odbierane jest od lat przez nauczycieli 

38 

 

jako uciążliwa konieczność. Niezmiennie kojarzy się z subiektywizmem, utratą wiary w sens 

oceniania, nadużywaniem stopni w celach wychowawczych. Reforma edukacji obliguje 

szkoły do opracowywania systemów oceniania, które pozwolą na diagnozowanie osiągnięć 

uczniów. Ich zadaniem ma być też monitorowanie poziomu nauczania oraz dostarczanie 

obiektywnej informacji na temat jakości kształcenia. Szczególne zainteresowanie nauczycieli 

powinno skupiać się więc na sprawdzaniu i ocenianiu osiągnięć uczniów opartym o ścisłe 

metody i zasady. Porównywanie osiągnięć z opisem wymagań programowych stanowić ma 

wykładnię postępów ucznia, ułatwiając kierowanie jego kształceniem. Jednakże sama 

świadomość istnienia nowych metod sprawdzania i oceniania osiągnięć, pozostająca w sferze 

teoretycznej, nie wystarcza. Biorąc pod uwagę dbałość o cele, jakim mają  służyć, akcent 

należy przesunąć na ich praktyczne wykorzystanie. Proces pomiaru dydaktycznego 

ukierunkowany na zbudowanie możliwie „trafnych procedur stawiania stopni szkolnych 

uczniom” wymaga naszej wiedzy i sprawności również w przetwarzaniu uzyskanych 

wyników. Jedynie precyzyjna analiza da nam spektrum możliwości w planowaniu decyzji  

o pojedynczych uczniach, kontynuacji lub zmianie metod kształcenia, wyborze lub 

konstrukcji programu nauczania oraz podnoszeniu jakości pracy szkoły.  Żeby jej sprostać, 

nauczyciel powinien umieć dokonywać analiz dokładności punktowania, rzetelności, trafności 

i obiektywizmu pomiaru dydaktycznego oraz poznać podstawy statystyki opisowej.  

To, co szczególnie zasługuje na uwagę przy stosowaniu ewaluacji dydaktycznej, to 

możliwość kontrolowania postępów pracy poszczególnych uczniów bez zaniedbania interesu 

całej szkoły. Na przykład wprowadzenie corocznych testów osiągnięć szkolnych o wspólnym 

układzie odniesienia, dostarczyłoby obiektywnych i porównywalnych informacji na temat 

jakości kształcenia. Wspomnianym układem odniesienia powinny być przewidywane 

kompetencje ucznia traktowane ponadprzedmiotowo. Uzyskane wyniki nie tylko 

umożliwiłyby poszczególnym uczniom wnikliwe spojrzenie na własny sposób uczenia się, 

lecz także dałyby obraz  osiągnięć poszczególnych klas, zaś dla grona pedagogicznego 

stanowiłyby przyczynek do refleksji nad własną pracą. Właściwe monitorowanie poziomu 

nauczania dostarcza informacji pochodzącej z wielu źródeł, a więc można założyć, że w miarę 

obiektywnej.  

Zarówno wprowadzanie zmian, jak też ich ewaluacja, nie jest procesem łatwym i wymaga 

rzetelnego przygotowania ze strony rad pedagogicznych. Szkoły nie mogą pozostać 

osamotnione, zdane tylko na własne pomysły i możliwości. Widzę potrzebę uzupełnienia 

samoewaluacji szkolnej przez ewaluację zewnętrzną. Ewaluatorzy zewnętrzni powinni pełnić 

rolę wspomagającą w budowaniu motywacji społeczności szkolnej do dokonywania przez 

39 

 

siebie zmian i przyjmowania za nie odpowiedzialności. Stąd też osoby, które pełniłyby tę rolę 

powinny cieszyć się znacznym zaufaniem i respektem podlegającej ewaluacji szkoły i nie 

pozostawać w żadnym stosunku służbowym do osób objętych czynnościami ewaluacyjnymi. 

Z pewnością takich funkcji nie powinno powierzać się nadzorowi szkolnemu, a wtedy jest 

szansa, że rady pedagogiczne wraz z uczniami i rodzicami będą chętnie współpracować. 

 

 

5.  Projektowanie planu ewaluacji wewnętrznej 

 

Ewaluacja to słowo oznaczające oszacowanie, ocenę, określenie wartości. Ewaluacja, 

to proces gromadzenia, analizy i wartościowania informacji. W odniesieniu do 

rozporządzenia o nadzorze pedagogicznym, ewaluacja to praktyczne badanie oceniające, 

przeprowadzane w szkole lub placówce oświatowej. Jest więc to ewaluacja nadzorowana 

przez dyrektora placówki i przeprowadzana w odniesieniu do wybranych wymagań, 

zawartych w rozporządzeniu. 

      Projektowanie ewaluacji to proces, którego etapy wzajemnie się przenikają i dopełniają. 

Jest on instrukcją i drogowskazem wskazującym właściwy kierunek i kolejność postępowania. 

Zainteresowanie szkołą dotyczyć może podstawowych aspektów jej funkcjonowania, takich 

jak: system zarządzania, sposób doskonalenia kadr, programy nauczania i ich zastosowanie, 

program dydaktyczny czy program wychowawczy szkoły. Z punktu widzenia organu 

prowadzącego, obszarem zainteresowania może być polityka oświatowa czy system 

wspierania szkół. Zawsze należy uwzględnić  środowisko szkoły, a więc szeroki kontekst 

społeczny, organizacyjny i kulturowy. Pytania kluczowe to takie, które sami sobie zadajemy 

i na które będziemy poszukiwać odpowiedzi w trakcie przeprowadzanej ewaluacji. Odnośnie 

do wdrażania reformy edukacji pytania kluczowe mogłyby brzmieć następująco: 

 

1.  Jaki jest obieg informacji o reformie edukacji pomiędzy jej podmiotami? 

2.  Jaka jest wiedza na temat reformy wśród nauczycieli, urzędników oraz przedstawicieli 

instytucji wspierających? 

3.  Jak funkcjonują nowe regulacje prawne w warunkach reformy? 

4.  Jaki jest sposób organizacji gimnazjum w warunkach konkretnego środowiska? 

5.  Jaki jest sposób wspierania działalności szkolnej przez gminę oraz inne instytucje 

środowiska społecznego szkoły? 

40 

 

6.  Jaka jest strategia rozwoju organizacyjnego szkoły? 

7.  Jak wygląda system doskonalenia nauczycieli? 

8.  Jaka jest praktyka działań autoewaluacyjnych w szkole? 

9.  W jaki sposób funkcjonują ścieżki edukacyjne? 

10. W jaki sposób postrzegają swoje role nauczyciele? 

11. Jak rozbudzana jest samodzielność i postawy twórcze ucznia? 

12. Jaki jest system oceniania osiągnięć ucznia? 

13. Czy istnieją i jak realizowane są programy wychowawcze szkoły? 

 

       Kryteria ewaluacji to standardy, wg których ewaluujemy dane przedsięwzięcie. 

Muszą wynikać z pytań kluczowych, być jasno i precyzyjnie sformułowane. Wśród  metod 

badawczych na uwagę zasługują: studium przypadku, wywiad, analiza dokumentów, 

obserwacja, badania kwestionariuszowe. W próbie badawczej powinny brać udział osoby, 

które w najpełniejszy sposób udzielą informacji na interesujący nas temat. Monitorowanie 

danych określa sposób, w jaki będziemy prowadzić ewidencję zgromadzonych danych. 

Forma  raportu oraz liczba przewidywanych adresatów powinny być na wstępie ustalone  

z osobą zamawiającą ewaluację. Zgromadzone w raporcie dane powinny być trafne  

i użyteczne. Nie ma nic gorszego od nadmiernego i niepotrzebnego gromadzenia danych. 

       W  wielu  krajach,  jak  na  przykład w Stanach Zjednoczonych, Anglii czy Australii, od 

kilkunastu lat jest ona wykorzystywana w wielu dziedzinach życia społecznego: w służbie 

zdrowia, pomocy społecznej, zarządzaniu czy edukacji. W Polsce ewaluacja jest ciągle czymś 

nowym. Należy pamiętać, że ewaluacja to coś więcej niż oderwane od kontekstu ocenianie, że 

może służyć informacji na temat jakości własnego warsztatu pracy i być pierwszym krokiem 

na drodze do jego ulepszania. Dlatego nauczyciele, kadra kierownicza szkoły, powinni 

otrzymywać szeroką informację na temat sposobów i metod przeprowadzania ewaluacji. 

Może to być autoewaluacja – dokonana przez osobę zainteresowaną, w celu udoskonalenia 

własnego warsztatu pracy. Wyniki takiej ewaluacji są  własnością jej autora. Szkoła, jej 

dyrektor, może dokonać prób przeprowadzenia ewaluacji wewnętrznej w trosce o jakość  

i efekty pracy własnej placówki. Informacje uzyskane w ewaluacji wewnętrznej są własnością 

szkoły i mogą posłużyć do wewnętrznej samooceny i diagnozy pracy szkoły. 

      Ewaluacja rozumiana jako systematyczne badanie wartości i zalet jakiegoś obiektu w celu 

ułatwienia podjęcia decyzji zmierzających do jego ulepszenia – ze względu na swą 

kompleksowość – zajmuje niezmiernie istotne miejsce wśród nowoczesnych tendencji 

zarządzania oświatą. 

41 

 

Przeprowadzenie pełnej ewaluacji placówki oświatowej, jaką jest szkoła, to czynność 

niełatwa, dlatego powinna być przeprowadzana przez przygotowanych do tego zadania 

profesjonalnych ewaluatorów. 

Jak zostało wcześniej zaznaczone, projekt ewaluacji jest jednym z ważniejszych etapów 

ewaluacji wewnętrznej. Dobrze zaplanowane działanie będą rzutować na efekt końcowy. 

 

Każdy projekt ewaluacji powinien zawierać: 

a. przedmiot ewaluacji, 

b. cel, czyli wskazanie co chcemy uzyskać w wyniku ewaluacji, 

c. kryteria ewaluacji – wartość, jakość danego obszaru, na podstawie których powstaną 

pytania kluczowe, np. frekwencja, znajomość, dostępność, zgodność z prawem, kryteria 

wyciągamy z poziomu B i D, 

d. pytania kluczowe, czyli takie, na które szukamy odpowiedzi podczas ewaluacji, 

e. metody badań – każde pytanie kluczowe analizujemy zastawiając się jaka metoda 

badawcza najlepiej służyć będzie najbardziej dokładnej odpowiedzi, 

f. próba badawcza, czyli określenie kto będzie badany, jaki odsetek wskazanej grupy, 

g. harmonogram ewaluacji, 

h. monitoring ewaluacji, czyli w jaki sposób będziemy zbierać dane o przebiegu ewaluacji, 

h. sposób prezentacji. 

 

Raport ewaluacji wewnętrznej powinien zawierać: 

a. stronę tytułową z podstawowymi informacjami, tj.: data, nazwiska autorów, tytuł raportu, 

b. opis ewaluowanego wymagania, 

c. opis ewaluacji, 

d. opis danych i ich zbierania, 

e. końcowe wyniki badania,  

f. aneksy – wszystkie kwestionariusze narzędzi wykorzystanych podczas badania. 

 

 

 

 

 

 

 

42 

 

Zakończenie 

 

Ewaluacja wewnętrzna w szkole lub placówce jako systematyczne gromadzenie, 

porządkowanie i ocena danych/informacji dotyczących wcześniej wskazanych obszarów lub 

zagadnień uznanych za istotne, musi być przeprowadzana przez dyrektora we współpracy  

z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze, a wyniki tej ewaluacji muszą 

zostać wykorzystane do doskonalenia jakości pracy szkoły lub placówki. 

 

Tak mocne związanie działań dyrektora z pracą rady pedagogicznej (przedmiot, cel, 

harmonogram ewaluacji wewnętrznej), gwarantuje realizację procesu ewaluacji w sposób 

spójny i przenikliwy. Konieczność wykorzystania jej wyników do doskonalenia jakości pracy 

szkoły w postaci wniosków i wypływających z nich rekomendacji (zaleceń, oczekiwań) dla 

wszystkich organów szkoły lub placówki urzeczywistni fakt, że ewaluacja jest działaniem 

systematycznym, a więc musi być procesem ciągłym. A zatem kończąc rok szkolny, na 

zebraniu plenarnym w czerwcu lub sierpniu, na którym odbywa się podsumowanie pracy 

szkoły, rada pedagogiczna będzie przyjmować wnioski z ewaluacji wewnętrznej za miniony 

rok szkolny, ale z rekomendacjami do pracy w nowym roku szkolnym. W sierpniu musi 

zacząć opracowywać założenia (cele, przedmiot, harmonogram) do ewaluacji wewnętrznej na 

kolejny, nowy rok szkolny. Ewaluacja wymaga wiedzy i pomnaża ją, dlatego etapy ewaluacji 

jako procesu, wymuszają na jej uczestnikach, a wiec na radzie pedagogicznej, ciągłe 

poszukiwanie nowych rozwiązań w oparciu o zastosowane metody zbierania informacji i ich 

podsumowanie, takie jak: analiza dokumentów, rozmowy, wywiady, obserwacje, 

ankietowanie i opinie. Wyniki ewaluacji wewnętrznej, które będą brane pod uwagę przez 

organ sprawujący nadzór pedagogiczny przy prowadzeniu ewaluacji zewnętrznej to 

rzeczywiście nowa jakość w polskiej szkole. 

 

 

 

 

 

 

 

 

43 

 

Bibliografia: 

 

1. F. Stoner: Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998 

2. Praca zbiorowa pod redakcją R.Rogersa: Jak opracować plan rozwoju szkoły?, WSiP, 

Warszawa 1997 

3. Praca zbiorowa pod redakcją Jarosława Kordzińskiego:  Rozwój i jakość pracy szkoły – 

planowanie, praktyka, narzędzia, 2010 

4. J. Pielichowski: Organizacja i zarządzanie oświatą szkolną, EMPi, Poznań 2000 

5. M. Durda, J. Maciejewska, Jak badać i podnosić jakość szkoły, eMpi2, Poznań 2003 

6. K. Stróżyński, M. Groenwald, D. Staszak: Jakość szkoły - jej planowanie i diagnoza, 

Jelenia Góra 2000 

7. Michael Fullan, przeł. [z ang.] Krzysztof Kraszewski, Odpowiedzialne i skuteczne 

kierowanie szkołą, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 

8. Beata Ciężka,  Planowanie i projektowanie ewaluacji [w:] Ewaluacja wdrażania reformy 

systemu edukacji. Program Phare SMART. Materiały seminaryjne, Warszawa 1999 

9. Reformy programowe i oświatowe wprowadzane przez MEN