plik

Dydaktyka historii oraz historii i społeczeństwa – część I, egzamin UŚ

Cele nauczania – wytyczne, które postawiono nauczycielowi i które powinien realizować.

  poznawcze
  kształcące
  wychowawcze

Cele ogólne zapowiadają oddziaływanie nauczyciela w określonym kierunku, wyrażone za pomocą
rzeczowników odsłownych (zapoznanie, wdrażanie, utrwalanie, systematyzowanie):

  kształcące – umiejętność łączenia wydarzeń, nauka logicznego myślenia
  wychowawcze – zwrócenie uwagi na znaczenie, na charakter
−  nie  określają  tego,  co  uczeń  powinien  opanować  oraz  nie  tworzą  możliwości  jego  dydaktyczno-

wychowawczej działalności

+ są zwięzłe, sugestywne, ukierunkowywują pracę nauczyciela

Operacjonalizacja – uszczegółowienie ogólnych celów nauczania.

Cele operacyjne:

  opis czynności, jakie uczeń powinien wykonać w określonych warunkach
  wyrażone są opisem zachowań, jakie ma przejawiać uczeń po ukończeniu nauki
  sformułowane  tak,  aby  umożliwiły  wykazanie,  że  uczeń  powinien  znać,  wiedzie,  umieć,  potrafić,

rozumieć.

W swej strukturze zawierają:



działanie (zachowania końcowe) – opis zadania, które ma być wykonane



warunek – opisanie okoliczności, w jakich działanie ma mieć miejsce



kryterium (standardy osiągania zachowania końcowego) – jakościowe lub ilościowe określenie

akceptowanego poziomu osiągnięć

Taksonomia  celów  nauczania    -  hierarchiczny  schemat  tych  rodzajów  wiadomości  i  umiejętności,  które
naszym zdaniem uczniowie powinni sobie przyswoić po zakończeniu danej jednostki lekcyjnej.
B. Niemierko
I. Wiedza:
A.  Zapamiętanie  wiadomości  –  gotowość  ucznia  do  przypomnienia  sobie  pewnych  terminów,  faktów,
teorii…,  uczeń  nie  myli  ich  i  nie  dokonuje  zniekształceń  (wiedzieć:  nazwać,  zdefiniować,  wymienić,
wyliczyć)
B.  Zrozumienie  wiadomości  –  uczeń  potrafi  je  przedstawi  w  innej  formie  niż  je  zapamiętał  (rozumieć:
uporządkować, streścić, wyjaśnić, zilustrować, rozróżnić, zinterpretować)
II. Umiejętności
C.  Stosowanie  wiadomości  w  sytuacjach    typowych  –  opanowanie  przez  uczniów  umiejętności
praktycznych,  posługiwania  się  wiadomościami  wg  określonych  wzorów  (kształtować:  rozwiązać,
skonstruować, zastosować, porównać, określić, narysować)
D.  Stosowanie  wiadomości  w  sytuacjach  problemowych  –  opanowanie  przez  uczniów  umiejętności
formułowania  problemów,  dokonywania  analizy  i  syntezy  nowych  dla  niego  zjawisk,  wartościowania
(dowieść, przewidzieć, zanalizować , wykryć, ocenić)
III. Postawy i przekonania (H. Suchojad)
E. Stosunek do przeszłości i teraźniejszości
F. Potrzeby i aspiracje
H. Pohoska

  cele utylitarne – wartość dla ogółu
  cele poznawcze – dla mnie
  cele psychiczne – kształtowanie postaw, umiejętności

Źródła formułowania celów nauczania:

  proces dziejowy i jego poszczególne elementy
  historia jako nauka
  historia potoczna i jej funkcje pełnione w życiu
  szeroka i bogata wiedza o uczniu
  historia jako przedmiot szkolny

 obowiązująca ideologia społeczna
 realizowany program nauczania.

Metoda nauczania – sposób pracy, G. Majorek – układ sposobów powiązań czynności poznawczych ucznia
z czynnościami dydaktycznymi nauczyciela celem wywołania zmian w osobowości uczących się, to układ
celowo tworzony i systematycznie stosowany.
Wybór metod nauczania zależy od:

  celów lekcji
  tematu zajęć
  treści nauczania
  wieku uczniów
  możliwości poznawczych uczniów
  właściwości przedmiotu nauczania
  wyposażenia szkoły
  organizacji procesu nauczania
  indywidualnego doświadczenia nauczyciela

Rodzaje metod:

 podające: wykład informacyjny, prelekcje, opowiadanie, anegdota, opis, odczyt, objaśnianie lub

wyjaśnianie

  poszukujące: pogadanka, dyskusja, praca pod kierunkiem
  eksponujące: pokaz połączony z przeżyciem, film, sztuka teatralna, ekspozycja
  programowane: z użyciem podręcznika prog., z użyciem komputera, z maszyną dydaktyczną
  praktyczne: pokaz z objaśnieniem, p. z instruktażem, ćw. laboratoryjne, ćw. przedmiotowe, metoda

projektów, metoda przewodniego tekstu.

Model – ogólny zarys wszystkiego, co należy realizować w pracy z dzieckiem.
Strategia – wytyczone działania i cele.
Technika – elementy zw. ze sposobami pracy nauczyciela, bez klasycznych cech metod nauczania.
Metody podawcze:

 opowiadanie – słowne, obrazowe i emocjonalne przedstawienie przebiegu określonego wydarzenia

historycznego i in. z użyciem jak najbardziej charakterystycznych szczegółów

 opis – słowne, obrazowe przedstawienie składników jakiegoś wydarzenia hist. lub charakterystyka

właściwości poszczeg. składników

 wykład – zespół czynności i zabiegów metodycznych z dominującą rolą słowa mówionego

nauczyciela:

organizacyjny – ogólna charakterystyka zajęć szkolnych, materiału

informacyjny – przekazanie niedostępnego w podręczniku materiału lub uzupełnienie treści

podręcznikowych

analityczny – analiza zjawiska lub faktu hist. – geneza, przebieg, skutki

syntetyczny – rekapitulacja

problemowy.

Metody poszukujące:

 rozmowa nauczająca – pogadanka (met. sokratyczna – docieranie do prawdy przez pytania i

odpowiedzi)

 dyskusja
 praca pod kierunkiem

Metody aktywizujące

  debata „za” i „przeciw”
  analiza „SWOT” – mocne i słabsze strony
  metaplan
  dyskusja punktowa
  metoda projektów
  burza mózgów
  drzewko  decyzyjne  –  graficzny  zapis  procesu  podejmowania  decyzji:  zdefiniowanie  problemu,

ustalenie możliwości rozwiązań, określenie zalet i wad, podjęcie najwłaściwszej decyzji

  pogadanka
  drama
  praca pod kierunkiem

Metody nauczania w zależności od:

  celu czynności dydaktycznej: wprowadzająca, utrwalająca, kontrolna
  udziału receptorów w procesie poznania: słowne, poglądowe, praktyczne
  źródła wiedzy ucznia: wykładowe-podające, pytaniowe-poszukujące
  postawy ucznia w procesie poznania: aktywizujące, pasywne
  przepływu informacji: monologowe, dialogowe
  logicznego toku czynności poznawczych: indukcyjne, dedukcyjne, analityczne, syntetyczne
  sposobu  przeprowadzenia  lekcji:  konwencjonalne,  nowatorskie,  podające,  poszukujące,

laboratoryjne

Nowa narracyjna filozofia historii
Narracja – wiedza, którą uczeń zdobywa w różnorodny sposób, poprzez teksty, słowo mówione, przekaz
ustny nauczyciela:

  warstwa logiczno-gramatyczna (informacyjna)
  warstwa perswazyjna (retoryczna)
  warstwa teoretyczno-ideologiczna (sterująca).

Nnfh odrzuca marksistowską dyrektywę o konieczności dziejowej, podziale na różne etapy rozwoju społ.-
ek., natomiast przyjmuje pluralizm prawd oraz występowanie w dziejach zmienności procesu historycznego.
Jej przedmiotem badań jest wszystko, co związane jest z człowiekiem, globalne ujęcie dziejów,
zainteresowanie życiem codziennym, poszerza badania o tzw. psychohistorię.

  zwrócenie uwagi na proces pisania historii
  przyjęcie pluralizmu prawd
  odrzucenie formacji społ.-ek.
  zaakceptowanie przypadku
  globalne ujęcie dziejów.

Materializm historyczny – zmienność w dziejach, teorie wyjaśniające zmiany z uwzględnieniem różnych
etapów rozwojowych w dziejach ludzkości, dynamizm. Przypadek to element niemożliwy.
Materializm dialektyczny – formacje społeczno-ekonomiczne: wspólnota pierwotna, feudalizm, kapitalizm,
socjalizm…

Program nauczania – podstawowy dokument obowiązujący każdego nauczyciela, ustanawiany przez MEN.
Obecnie  to  Podstawa  programowa  –  obowiązkowy  zestaw  celów  i  zadań  edukacyjnych  wytyczających
kierunki  oddziaływania  dydaktyczno-wychowawczego  w  procesie  nauczania-uczenia  się  historii,
określających podstawowe treści nauczania oraz umiejętności, sprawności i planowane osiągnięcia ucznia.
Jest  to  dokument  ministerialny,  do  którego  realizacji  zobowiązani  są  wszyscy  nauczyciele  w  określonym
typie szkoły.
Przed 1999 – jeden program dla danego etapu edukacji, nie było ogólnodostępny, zawierał treści, cele (gł.
poznawcze), il. Godzin przeznaczona na dany dział, podstawowe wskazówki metodyczne.
Po  1999  –  15  II  -  wspólna  podstawa  programowa,  kryteria  nowoczesności  dydaktycznej,  kształcenie
umiejętności,  odejście  od  encyklopedyzmu;  cele  nauczania  historii  w  szkole,  zadania  szkoły,  treści
programowe, osiągnięcia uczniów.
Dla 6 – letniej szkoły podstawowej i gimnazjum:

  szczegółowe cele edukacyjne – kształcenia i wychowania
  wymagania programowe zw. z celami
  procedury osiągania celów
  informacje zwrotne, opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod ich oceny

Dla szkoły ponadgimnazjalnej:

  szczegółowe cele edukacyjne – kształcenia i wychowania
  wymagania programowe zw. z celami
  procedury osiągania celów.

Dawny program nauczania (my):

  uwagi wstępne z celami nauczania
  treści nauczania, podział materiału na poszczególne klasy i jednostki tematyczne
  uwagi o realizacji treści programowej, orientacyjny podział treści na poszczeg. działy.

Obecny program:

 szczegółowe cele kształcenia
 materiał zw. z celami kształcenia

 procedury osiągnięcia celów
 opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje ich pomiaru;

różnice w treściach

Ramowy plan nauczania – uszczegółowiony wykaz godzin, które w minionym okresie zobowiązana była
zrealizować szkoła z poszczególnych przedmiotów w wymiarze tygodniowym w poszczeg. klasach, też w
ciągu całego cyklu nauczania.

Nauczanie programowe – rozbiór poszczególnych treści i przekazywanie ich uczniom dawkami, krokami.
Przejście do kolejnej dawki wymaga sprawdzenia poprzedniej.

  zasada podziału materiału
  z. aktywizowania uczniów
  z. zindywidualizowania tempa i treści uczenia
  z. natychmiastowej oceny ucznia
  z. empirycznej
  weryfikacji treści programowych.

Nauczanie  zintegrowane  (I-III)  –  proces  uzgadniania  i  wprowadzania  w  poszczególnych  przedmiotach
równoległości,  polegającej  na  uzupełnianiu  i  naświetlaniu  rożnych  stron  tych  samych  zagadnień  (holizm).
Główne  powody  takiego  nauczania  to  dążenie  do  przekazania  uczniom  spójnej  treści,  spójna  realizacja
programu nauczania. NZ

  integracja międzyprzedmiotowa
  integracja ze środowiskiem lokalnym
  brak  podziału  na  przedmioty,  dzieci  są  pod  opieką  jednego  nauczyciela,  poznają  podstawy

otaczającego świata

 celem połączenie treści nauczania i umiejętności wielu przedmiotów w toku jednej jednostki

lekcyjnej

 program chronologiczno-problemowy, integracja skupieniowo-promienista
 integracja treściowa, metodyczna, czynnościowa.

Nauczanie blokowe – całościowe traktowanie zdobytej wiedzy i łączenie jej w poszczególne bloki –
integracje międzyprzedmiotowa wewnętrzna, korelacja przedmiotów, przedmioty integrujące).
Integracja międzyprzedmiotowa

  scalanie wewnętrznych treści jednego przedmiotu
  scalanie różnych treści przedmiotów monodyscyplinarnych drogą ich korelacji
  scalanie  treści  w  ramach  poszczególnych  przedmiotów  przez  wprowadzenie  przedmiotów  o  char.

integrującym

 łączenie ze sobą przedmiotów nauczania w kompleksy/bloki o spójnym powiązaniu treściowym, np.

przyroda

 treściowa, psychiczna, czynnościowa, metodyczna, wychowawcza.

Przedmiot zintegrowany – jego program powstał w wyniku zintegrowania treści i umiejętności z zakresu
kilku przedmiotów nauczania.
Nauczanie interdyscyplinarne – proces dydaktyczny łączący kompetencje i treści nauczania wielu
przedmiotów oraz treści wychowawczych.

Pomiar dydaktyczny – kontrola wiedzy i umiejętności uczniów. To zastosowanie ścisłych metod
sprawdzania osiągnięć uczniów w celu ustalenia, jak pod względem ilościowym i jakościowym opanowali
dane treści historyczne i sprawności. Przedmiot pomiaru:

  stan faktycznej, w miarę pogłębianej wiedzy historycznej
  ogólna wiedza o procesie historycznym i jego mechanizmie
  wiedza dotycząca nauki historii i innych form przekazu historycznego
  przejawy naukowej postawy wobec przeszłości, charakterystycznej dla historyka
  akceptacja określonego systemu wartości.

Rodzaje:

 różnicujący – wynik ucznia rozpatrywany jest na tle wyników innych uczniów
 sprawdzający – wynik rozpatrujemy na tle wymagań programowych.

Cechy:

 powtarzalność
 odtwarzalność.

Ewaluacja – proces poznawczo-oceniający polegający na badaniu i ocenie programu kształcenia oraz
efektów jego realizacji oraz próba odpowiedzi na pytanie, co należy zmienić:

  diagnostyczna
  kształtująca (formatywna)
  podsumowująca (atestująca)

Etapy ewaluacji

  określenie tematu,
  postawienie kluczowych pytań
  sformułowanie kryteriów wartościowania i obowiązujących w organizacji standardów
  ustalenie jakie zagadnienia należy przeanalizować aby odp.
  zidentyfikowanie źródeł potrzebnych informacji
  wybranie metod pracy
  opracowanie narzędzi
  przygotowanie harmonogramu ewaluacji oraz narzędzia monitoringu
  analiza wyników
  przygotowanie wniosków i ocena

albo:

logiczna analiza celów, materiału i wymagań

przygotowanie i zastosowanie narzędzi pomiaru

analiza wyników

przygotowanie wniosków i ocen.

Formy ewaluacji

 pośrednie – prace wykonywane przez uczniów (kartkówki, testy)
 bezpośrednie – na podstawie obserwacji ucznia jak radzi sobie w domu podczas pracy z

podręcznikiem i podczas pracy w grupie na lekcji.

Dziedziny:

  poznawcze
  motywacyjne
  praktyczne.

Lekcja – podstawowa forma nauczania historii, jednostka elastyczna, czasowo odmierzona, z reguły
odbywana w klasie szkolnej i podporządkowana celom kształcenia struktura wykonywanych w określonych
warunkach pracy, zadań i czynności nauczyciela i uczniów, mająca na celu uzyskanie przez uczniów
wymaganej wiedzy i umiejętności.
Fazy lekcji:

  przygotowawcza
  wykonawcza
  kontrolna

Majorek – czynniki współtworzące lekcję historii:

 zewnętrzne:

współobecność stałej grupy uczniów i nauczyciela

czas trwania

miejsce i pora

środki dydaktyczne

 wewnętrzne:

cele i treści kształcenia

różnorodne czynności nauczyciela i uczniów w celu wykonania kolejnych zadań

postępowanie wg zasad nauczania i sprawnego działania.

Ogniwo lekcji - zamknięta całość łącząca w sobie elementy poprzedni i następujący. Łańcuch (lekcję)
tworzą poszczególne ogniwa nauczania:

  część porządkowo-organizacyjna Z
  rekapitulacja wtórna
  ogniwo wiążące/nawiązanie do tematu lekcji
  podanie tematu i jego realizacja Z
  rekapitulacja pierwotna
  omówienie i zadanie pracy domowej
  ocena pracy uczniów.

Typy lekcji:

  poznawcza (o. I-V, VII)
  utrwalająca (o I, IV, podsumowanie, VII)
  kontrolna (o. I, III, podsumowanie)

Majorek – zasady metodyczne lekcji historii

  konkretności
  systematyczności
  problemowości

Awans zawodowy nauczyciela:

  n. stażysta (9 m-cy)
  n. kontraktowy (do 6 lat)
  n. mianowany (ok. 3 lata)
  n. dyplomowany (po 9 latach)
  profesor oświaty

Tabela wynagrodzeń i płac:

 wykształcenie i stopień zawodowy
 tytuł zawodowy mgr bez przygotowania pedagogicznego

Fazy:

  f. kształcenia zawodowego
  f. adaptacji zawodowej
  f. dojrzałości zawodowej
  f. mistrzostwa zawodowego

Program autorski – wprowadzenie innowacji do podstaw programowych, które wymagają zgody
wszystkich władz występujących w szkole. Przy tworzeniu bierze się pod uwagę kryteria: selekcji, trwałości
wiedzy uczniów, przydatności, potrzeb uczących się.

Test osiągnięć szkolnych – zbiór zadań do zastosowania podczas jednych zajęć dydaktycznych, jest
obiektywny.
Pierwszy test – 1864, Georg Fischer.

  testy uzdolnień
  testy wiadomości szkolnych
  testy standaryzowane

Plan testu:

  analiza wybranego zakresu treści nauczania
  sporządzenie listy czynności uczni, które będą objęte sprawdzianem
  ustalenie ogólnej liczby zadań
  podział liczby zadań wg kategorii celów, wymagań na poszczególne stopnie szkolne
  materiału określanie ilościowej normy zadań na zaliczenie każdego poziomu.

Rodzaje zadań testowych:

 ZZ zamknięte:

P/F - prawda/fałsz

WW – wielokrotnego wyboru

ND – na dobieranie

 ZO otwarte:

KO – krótkiej odpowiedzi

RO – rozwiniętej odpowiedzi

L – z luką.

Budowa pytań – partykuła pytajna (słowo lub wyrażenie) i osnowa pytania prezentująca jego treść.
Podział pytań:

  podstawowe, pomocnicze
  Sośnicki: badawcze (pobudzające) i egzaminacyjne (kontrolne)
  Sławikowski: przygotowawcze, naprowadzające, podsumowujące.

Ścieżki edukacyjne – odnoszą się do zagadnień, problemów, których nie można przypisać tylko jednemu
przedmiotowi. Umożliwiają odchodzenie od praktyki przekazywania wyizolowanej wiedzy przedmiotowej
na rzecz łączenia informacji i umiejętności z różnych dziedzin. Stanowią zestaw treści i umiejętności o

istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja nie może się odbywać w ramach nauczania różnych
przedmiotów/bloków przedmiotowych czy w postaci odrębnych zajęć:

 szkoła podstawowa

edukacja prozdrowotna

e. ekologiczna

e. czytelnicza i medialna

wychowanie do życia w społeczeństwie

·  wych. do życia w rodzinie
·  wych. regionalne
·  wych. patriotyczne i obywatelskie

 gimnazjum

edukacja prozdrowotna

e. ekologiczna

e. czytelnicza i medialna

kultura europejska

e. regionalna

obrona cywilna

kultura polska na tle tradycji śródziemnomorskiej

 liceum i technikum

edukacja prozdrowotna

e. ekologiczna

e. czytelnicza i medialna

e. filozoficzna

e. europejska

e. regionalna

wychowanie do życia w rodzinie

System oceniania

  właściwie sprecyzowane polecenia na teście, jasne, czytelne
  jawność
  obiektywizm i rzetelność – jednakowe kryteria dla wszystkich i możliwość komentowania

Ocenianie zewnętrzne:

  porównanie osiągnięć ucznia ze standardami
  różnicowanie i selekcja uczniów ze względu na dalsze ścieżki kształcenia
  porównywanie efektywności programów nauczania i ścieżek kształcenia.

Ocenianie wewnętrzne:

  diagnozowanie każdego ucznia
  opis umiejętności i przekazaniu informacji zwrotnej dla ucznia i rodziców
  określanie efektywności stosowanych metod pracy i planowanie procesu nauczania.

Wymagania edukacyjne – 0-45% ndst, konieczne 46-60% dop, podstawowe 61-75% dst, rozszerzające 76-
90% db, dopełniające 91-100% bdb, wykraczające powyżej 100% cel.

Regionalizm – ruch społeczno-kulturalny dążący do zachowania swoistych cech kultury danego obszaru, do
pogłębienia wiedzy o jego kulturze, rozwoju i odnowy. Aleksander Patkowski 1926.
Zalety regionalizmu – Maleczyńska:

  likwiduje barierę pośredniości poznania historycznego
  oddala wątpliwości o powstawaniu separatyzmów lokalnych
  dzieje regionu dają podstawę do działań na obszarze mieszanym.

Edukacja regionalna

 celem zmienianie ludzi, gł. dzieci i młodzieży, stosownie do panujących ideałów i celów

wychowania

 zapoznanie z kulturą własnego regionu
 uwrażliwienie na odrębności kulturowe innych regionów, wpajanie założeń tolerancji

Cele edukacji regionalnej

  poznawcze
  kształcące
  wychowawcze

Środki dydaktyczne – przedmioty materialne lub ich wytwory oddziałujące na różne receptory i
umożliwiające własną rekonstrukcję procesu dziejowego.
Funkcje

  informacyjna/poznawcza
  motywacyjna
  emocjonalna
  integrująca
  weryfikacyjna
  kontrolna

Wybór zależy od

  tematu lekcji
  celów
  możliwości uczniów
  zasobów pracowni historycznej
  specyfiki zespołu klasowego
  inwencji, chęci i wyobrażenia nauczyciela.

Sygnatury na mapie hist.

  liniowe
  punktowe
  obrazkowe
  symboliczne
  geometryczne

Kartodiagram – mapa tematyczna przedstawiająca zmienność wybranych atrybutów obiektów
przestrzennych. To forma pośrednia między mapą a wykresem.

Spirala edukacyjna – Jezierski – wizja takiego programu nauczania i wychowania, gdzie z roku na rok
uczeń poszerza swoją wiedze i umiejętności.

System klasowo-lekcyjny – określony czas i miejsce nauczania, lekcja przyporządkowana do klasy.

Sylabus – propozycja zadań, które uczeń powinien wykonać po zakończeniu danego etapu edukacji.